Nitel araştırmada geçerlik, güvenirlik ve etik

FBÖ 654

FBÖ 654

2

Geçerlik, Güvenirlik ve Etik• Geçerlik

o İç geçerlik veya İnandırıcılıko İç geçerlik için kullanılan stratejilero Dış geçerlik veya Aktarılabilirliko Dış geçerlik için kullanılan stratejiler

• Güvenirliko İç güvenirlik veya Tutarlıko İç güvenirlik için kullanılan stratejilero Dış güvenirlik veya Teyit İncelemesio Dış güvenirlik için kullanılan stratejiler

• Etik

FBÖ 654

3

Geçerlik

Nitel araştırmalarda geçerlik; araştırmacının araştırdığı olguyu, olduğu biçimiyle ve olabildiğince yansız gözlemesi anlamına gelmektedir.

FBÖ 654

4

İç Geçerlik (İnandırıcılık)

İç geçerlik, araştırmacı olarak gözlediğimizi sandığımız olaylar ya da anladığımızı düşündüğümüz olgulara ilişkin yorumlarımız gerçek durumu yansıtıyor mu? sorusuna yanıt bulmaktır.

Geçerlik >

FBÖ 654

5

İç Geçerlik (İnandırıcılık)

İç geçerliği sağlayabilmek için araştırmacının şu sorulara yanıt verebilmesi ve buna yönelik önlemler alması gerekmektedir:

Geçerlik >

FBÖ 654

6

İç Geçerlik (İnandırıcılık)• Araştırma bulguları, verilerin elde edildiği ortam

dikkate alındığında anlamlı mıdır ve bu orta bağlı olarak tanımlanmış mıdır?

• Bulgular kendi içinde tutarlı ve anlamlı mıdır? Ortaya çıkan kavramlar anlamlı bir bütün oluşturuyor mu?

• Araştırmada elde edilen bulgular, farklı veri kaynakları, veri toplama yöntemleri ve farklı veri analiz stratejileri kullanılarak teyit edilmiş midir? Farklı kaynaklara, yöntemlere ve stratejilere göre elde edilen bulgular anlamlı bir bütün oluşturuyor mu?

Geçerlik >

FBÖ 654

7

İç Geçerlik (İnandırıcılık)• Elde edilen bulgular, daha önce oluşturulan kavramsal

çerçeve veya kuramla uyumlu mudur? Bu çerçeve veri toplamada rehber olmuş mudur?

• Açık olmayan olgular ya da olaylar belirlenmiş midir?

• Araştırmanın bulgularında yola çıkarak yapılan tahminler ve genellemeler elde edilen verilerle tutarlı mıdır?

Geçerlik >

FBÖ 654

8

İç Geçerlik (İnandırıcılık)Araştırmanın bilimsel olarak kabul edilebilmesi için araştırma sürecinin ve sonuçlarının açık, tutarlı ve başka araştırmacılar tarafından teyit edilebilir olması gerekir. Aksi takdirde araştırmanın inandırıcılığı konusunda kuşkular ortaya çıkabilir.

İnandırıcılığın başarılabilmesi için araştırmacıların kullanabilecekleri bir takım stratejiler vardır:• Uzun süreli etkileşim• Derin odaklı veri toplama• Çeşitleme• Uzman incelemesi • Katılımcı teyidi

Geçerlik >

FBÖ 654

9

İç Geçerlik için Kullanılan Stratejiler Uzun süreli etkileşim

Geçerlik > İç Geçerlik >

Gözlenen ortamlar

Dokümanlar

Katılımcılar

FBÖ 654

10

İç Geçerlik için Kullanılan Stratejiler Uzun süreli etkileşimEğer araştırmacı gözlem sayısını artırırsa gözlenen ortamındaki bireyler üzerindeki başlangıç etkisi azaltır ve gözlenen süreç kendi doğal ortamına geri döner.

Görüşme süresi ilerledikçe de geçen zaman içinde bir güven ortamı oluşur ve görüşülen kişi verdiği yanıtlarda daha samimi olabilir. Bu nedenle uzun süren görüşmelerde toplanan verilerin geçerliği daha yüksektir.

Uzun süreli etkileşim, toplanan verilerin dönemsel ya da mevsimsel olup olmadığını teyit etme bakımından da önemlidir.


FBÖ 654

11

İç Geçerlik için Kullanılan Stratejiler Derin odaklı veri toplamaNitel araştırmacıdan alanda öğrendiği olay ve olguların araştırma sorusu açısından anlamı, birbirleriyle olan ilişkilerini, bir bütün olarak sergilediği örüntüleri de ortaya çıkarması beklenir. Bu da derinlemesine veri toplama ile mümkün olur.


FBÖ 654

12

İç Geçerlik için Kullanılan Stratejiler ***Çeşitleme (Triangulation)***Farklı özelliklere sahip katılımcıların araştırmaya dahil edilmeleriyle ya da farklı veri toplama yöntemlerinin kullanılmasıyla çeşitleme yapılabilir.

Gözlem sürecinde araştırmacının öğrendiklerini görüşme yoluyla teyit etmesi ya da görüşmede ortaya çıkan bulguların dokümanlarla desteklenmesi ve zenginleştirilmesi araştırmanın inandırıcılığını artıran önemli bir yöntemdir.


FBÖ 654

13

İç Geçerlik için Kullanılan Stratejiler Uzman incelemesi

Araştırma konusunda hakkında genel bilgiye sahip ve nitel araştırma yöntemleri konusunda uzmanlaşmış kişilerden, yapılan araştırmayı çeşitli boyutlarıyla incelemesini istenmesi inandırıcılık konusunda alınabilecek önlemlerden biridir.


FBÖ 654

14

İç Geçerlik için Kullanılan Stratejiler Katılımcı teyidiAraştırmada elde edilen verilerin ve bunlara ilişkin araştırmacının ulaştığı sonuçların ve yorumların katılımcılar ile teyit edilmesinde yarar vardır.

Veri toplamanın hemen sonunda araştırmacı topladığı verileri özetleyebilir ve katılımcıdan bunların doğruluğuna ilişkin düşünceleri alınabilir.

Toplanan veriler analiz edilip rapor haline dönüştürüldükten sonra katılımcılara gönderilebilir veya teyit toplantısı yapılabilir.


FBÖ 654

15

Dış Geçerlik (Aktarılabilirlik)Dış geçerlik, araştırma sonuçlarının genellenebilirliğine ilişkindir.

Benzer gruplara ya da ortamlara doğrudan genelleme, nitel araştırmanın zayıf yönlerinden bir tanesidir. Bu yüzden nitel araştırmada genelleme, dolaylı yoldan yapılabilir.

Geçerlik >

FBÖ 654

16

Dış Geçerlik (Aktarılabilirlik)Geçerlik >

Dış geçerliği sağlamak için şu soruların araştırmacı tarafından dikkate alınması gerekir:

FBÖ 654

17


• Araştırma örnekleminin, ortamının ve süreçlerin özellikleri başka örneklemlerle karşılaştırma yapabilecek düzeyde ayrıntılı olarak tanımlanmış mıdır?

• Örneklem genellemeye izin verecek şekilde çeşitlendirilmiş midir?

• Araştırma, olası engellemelere olanak verecek şekilde kapsamlı tanımlara yer veriyor mu?

• Araştırma bulguları benzer ortamlarda kolaylıkla test edilebilir mi?

FBÖ 654

18


Araştırma sonuçlarının aktarılabilirliğini artırmak için iki yöntem kullanılabilir:

***Ayrıntılı betimleme***Aktarılabilirlik, verilerin yeterli düzeyde betimlenmesine bağlıdır. Doğrudan alıntılar bu amaçla kullanılabilir.

Amaçlı örneklemeNitel araştırmalarda hem genele hem de özele ait bilgileri ulaşma yönelimi vardır. Bu amaçla veri kaynakların bu farklılığı yansıtacak biçimde seçilmesi gerekir. Bu çeşitlilik, okuyucunun kendi uygulamalarında var olabilecek değişkenliği ve çeşitliliği anlaması ve araştırma sonuçları ile karşılaştırması açısından önemlidir.

FBÖ 654

19




• Etik

FBÖ 654

20

Güvenirlik

Güvenirlik, araştırma sonuçlarının tekrar edilebilirliğiyle ilgilidir.

Dış güvenirlik, araştırma sonuçlarının benzer ortamlarda aynı şekilde elde edilip edilemeyeceği, iç güvenirlik ise başka araştırmacıların aynı veriyi kullanarak aynı sonuçlara ulaşıp ulaşmayacağına ilişkindir.

FBÖ 654

21

İç Güvenirlik (Tutarlık)Olay ve olguların ortama ve zamana bağlı olarak oluştukları ve aynen tekrar edilmesinin mümkün olmadığı varsayımı dikkate alındığında nitel araştırmada güvenirliği sağmak mümkün görünmemektedir. Bunun yerine güvenirliğin de odaklandığı alanlardan biri olan tutarlığa önem verir.

İç geçerliği sağlamak için araştırmacının şu sorulara yanıt vermesi gerekir:• Araştırma soruları açık bir biçimde ifade edilmiş

midir? Araştırmanın çeşitli aşamaları araştırma soruları ile tutarlı mıdır?

Güvenirlik >

FBÖ 654

22

İç Güvenirlik (Tutarlık)• Araştırmacının araştırma sürecindeki kendi konumu açık bir şekilde

tanımlanmış mıdır?

• Araştırmanın sonuçları, verilerle uyum içinde midir?

• Veriler araştırma sorularının gerektirdiği biçimde ayrıntılı ve amaca uygun bir biçimde toplanmış mıdır?

• Verilerin kodlanması birden fazla araştırmacının kullanılması durumunda kodlama karşılaştırması yapılmış mıdır?

• Birden fazla araştırmacının olduğu durumda, araştırmacıların gözlemler ile bulguları birbirleriyle mantıklı bir uyum sağlamakta mıdır?

Güvenirlik >

FBÖ 654

23

İç Güvenirlik için Kullanılan StratejilerVerilerin betimsel bir yaklaşımla sunulmasıOkuyucu, araştırmacının verilerini yorum katılmamış haliyle okuma fırsatı elde ederse, daha sonra araştırmacının ulaştığı sonuçları bu verilere göre değerlendirme fırsatı olur.

Aynı araştırmaya birden fazla araştırmacının dahil edilmesiÇalışmanın çeşitli aşamalarında araştırmacılar arasında oluşacak uzlaşma noktaları, araştırmanın başkaları açısından da ‘kabul edilme’ oranını artırır.

Güvenirlik > İç Güvenirlik >

FBÖ 654

24

İç Güvenirlik için Kullanılan StratejilerÇeşitleme

Verilerin analizinde başka araştırmacılar tarafından teyit almaBöylece sonuçların araştırmacının kendi görüşünden ziyade elde edilen verilere dayandığı teyit edilebilir.

Kavramsal çerçeve kullanmak Önceden oluşturulmuş ve ayrıntılı olarak tanımlanmış bir kavramsal çerçeveye bağlı olmak veri analizinde iç güvenliği zenginleştiren bir etkendir.

Güvenirlik > İç Güvenirlik >

FBÖ 654

25

Dış Güvenirlik (Teyit edilebilirlik)Nitel araştırmalarda dış güvenirlik için ulaşılan sonuçların toplanan verilerle sürekli teyit edilmesi ve okuyucuya mantıklı bir açıklama sunulması gerekir.

Dış güvenirliği sağlamak için araştırmacının şu sorulara yanıt vermesi gerekir:• Araştırmacı, araştırmanın yöntemlerini ve

aşamalarını açık ve ayrıntılı bir şekilde tanımlamış mıdır?

• Çalışmanın farklı aşamalarında neler yapıldığı açık bir biçimde anlaşılabilmekte midir?

Güvenirlik >

FBÖ 654

26

Dış Güvenirlik (Teyit edilebilirlik)• Sonuçlar, orta konan verilerle açık bir biçimde

ilişkilendirilmiş midir?

• Araştırmacı; bireysel varsayımların, ön yargılarının ve yönelimlerinin farkında mıdır?

• Araştırmanın ham verileri başkaları tarafından incelenebilecek biçimde saklanmış mıdır?

Güvenirlik >

FBÖ 654

27

Dış Güvenirlik için Kullanılan Stratejiler• Araştırmacının kendi konumunu (katılımcı gözlemci, çalışılan

durumla ilgili ön deneyimler) açık hale getirilmedir.

• Veri kaynağı olan bireylerin açık bir biçimde tanımlanmalıdır.

• Araştırma sürecinde oluşan sosyal ortamlar ve süreçler tanımlanmalıdır.

• Verilerin analizinde kullanılan kavramsal çerçeve ve varsayımlar tanımlanmalıdır.

• Veri toplama ve analizi yöntemleri ile ilgili ayrıntılı açıklamalar yapılmalıdır.

Güvenirlik > Dış Güvenirlik >

FBÖ 654

28




• Etik

FBÖ 654

29

EtikHer ne kadar enstitüler ve mesleki örgütler tarafından bilimsel çalışmalarda takip edilmesi gereken etik ilkeler hazırlanmış olsa da gerçekte etik kuralların uygulanması araştırmacının sahip olduğu değerler ve ahlak anlayışıyla yakından ilişkilidir.

Nitel araştırmalarda etik sorunların genellikle veri toplama ve araştırma bulgularının hedef kitlelere ulaştırılması aşamalarında gözlediği söylenebilir.

FBÖ 654

30

EtikGörüşmeler katılımcılar için çeşitli faydaların yanında riskler de taşır. Özel yaşamlarına müdahale edildiğini, bazı soruların kendilerini utandırabildiğini ve bazen de hiçbir zaman başkalarına söylemeyi düşünmedikleri şeyleri açığa vurduklarını hissedebilirler.

Gözlemlerde ise gözlenenlerin gözlendiklerinden haberdar olmamaları durumunda ve doğal ortamlarında daha sonra utanç duyabilecekleri bir eylemde bulunmalarında etik sorunlar ortaya çıkabilir.

FBÖ 654

31

EtikVerilerin analizinde araştırmacı, görüşlerine zıt özellikler taşıyan verileri dışarıda tutabilir.

Bunun yanında araştırma bir kurum tarafından desteklenmişse araştırma raporu da destek olan kurum için yazılır. Bu yüzden de araştırmacı toplanan veriler ve verilerin başka amaçlarla kullanımı üzerindeki kontrolünü kaybeder.

FBÖ 654

32

EtikPatton (2002) nitel araştırmalarda göz önünde bulundurulması gerektiğini söylediği ‘Etik Sorunlar Kontrol Listesi’nde şunlar vardır:

• Çalışmanın amacı ve kullanılacak yöntemlerin açıklanması• Taahhütler ve bunların karşılıkları• Risklerin değerlendirilmesi• Mahremiyet• Verilere erişim ve sahiplenme• Verilerin toplanacağı kişi ve grupların bilgilendirilmesi ve

rızalarının alınması• Görüşmeyi gerçekleştirecek kişinin zihni ve ruhi sağlığı• Danışma (etik konularda danışmanınız kim olacak)• Veri toplama sınırları• Etik davranış karşısında yasal hükümler ve beklentiler

FBÖ 654

33

KaynaklarMerriam, S. B. (2013). Nitel araştırma desen ve uygulama için bir rehber. (Çev.Turan, S.). Ankara: Anı Yayıncılık. (Özgün çalışma, 2009).

Patton, M. Q. (2002). Qualitative research & evaluation methods (3rd edition). California: Corwin Press.

Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (9. baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.

FBÖ 654

34

Education

Nitel araştırmada geçerlik, güvenirlik ve etik