Upload
jos-berkemeijer
View
476
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Nederland overweegt anno 2013 invoering van het Reële Pensioencontract. Naast het bestaande Nominale en voorgenomen Reële Contract, blijkt er behoefte aan een derde variant: Nominaal Plus Nominaal Plus betekent: Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reële indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen) Presentatie van Jos Berkemeijer zoals gegeven op een expert meeting die bestond uit een brede bestuurlijke vertegenwoordiging van organisaties uit de pensioensector.
Citation preview
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 1
Expert Meeting 29 Augustus 2013
Nominaal-Plus
Agenda
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 2
930 uur Welkom Opening en Doelstelling Dagvoorzitter Jos Berkemeijer 940 uur Macro Economisch en Internationaal Perspectief Jos Berkemeijer 1015 uur Nominaal Plus Goede oplossing binnen een reeumlel kader Rajish Sagoenie 1100 uur Koffiepauze 1110 uur Discussie 1200 uur Sluiting
Welkom Opening en Doelstelling
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 3
1 Pensioenakkoord (20102011) Consultatie 2014 Nieuw FTK per 1 1 2015 Keuze pensioensysteem 1 Nominaal 975 () zekerheid strenger maar nog onzeker toezichtskader 2 Reeumlel geen zekerheid Toezichtskader korten op lsquoindexatiersquo cq lsquorechtenrsquo Doelstelling Pensioencontract = Duurzaam + Communiceerbaar
2 Essay lsquoNominaal +rsquo van EPPs Marcellino Kropman en Marguerite Roorda (Nyenrode Executive Pensions Program 20122013) Conclusie Door invoering van lsquoNominaal +rsquo kan de ambitie van een reeumlel pensioen worden vergroot zonder de voordelen van de nominale zekerheid teniet te doen
3 Doelstelling van de dag Hoe nominaal pensioen en indexatie in te passen in een reeumlel toezichtskader
Pensioenhoogte Risico amp Keuze
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 4
Je mag blind twee pensioeneieren pakken uit slechts eacuteeacuten mandje Welk mandje kies je Het nominaal mandje links of het reeumlel mandje rechts
Overwegingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 5
Lessen uit het verleden I
bull Volledige duurzame indexatie van pensioen blijkt niet haalbaar
bull Pensioenkortingen werden soms doorgevoerd nadat in goede tijden eerst (gedeeltelijk) geiumlndexeerd was DNB Terugblik 2013
httpwwwdnbnlnieuwsnieuwsoverzicht-en-archiefdnbulletin-2013dnb286393jsp
Totale prijsindexatie 2008-2013 884
Gemiddeld gewogen Indexatie 350
Gemiddelde korting -1
Totaal Indexatie + Korting 250
Tekort op reeumlel kader 634
( 28 = 25 884 )
Overwegingen II Er zijn uitzonderingen
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 6
Overwegingen II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 7
Lessen uit het verleden II
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 8
Lessen uit het verleden III
bull Waardering Verplichtingen
bull lsquoDErsquo risicovrije rentevoet bestaat niet Sterk wisselende disconto rentevoeten leiden voortdurend tot over- of onderwaardering en tot generatiesolidariteitsvraagstukken
bull Waardering blijft altijd discutabel Echter Art 134 PW (Kortingsartikel) Uiteindelijk zijn de risicorsquos van de verplichtingen gelijk aan die van de assets
bull Market Value geeft weliswaar een geobjectiveerde verkoopwaarde van een pensioenportefeuille maar
bull Is een ongeschikt instrument om indexaties kortingen enof opslagen mee vast te stellen (te volatiel)
bull de waarde van de portefeuille voor een potentieumlle koper is tevens afhankelijk van het risicoprofiel van de portefeuille van de koper
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Agenda
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 2
930 uur Welkom Opening en Doelstelling Dagvoorzitter Jos Berkemeijer 940 uur Macro Economisch en Internationaal Perspectief Jos Berkemeijer 1015 uur Nominaal Plus Goede oplossing binnen een reeumlel kader Rajish Sagoenie 1100 uur Koffiepauze 1110 uur Discussie 1200 uur Sluiting
Welkom Opening en Doelstelling
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 3
1 Pensioenakkoord (20102011) Consultatie 2014 Nieuw FTK per 1 1 2015 Keuze pensioensysteem 1 Nominaal 975 () zekerheid strenger maar nog onzeker toezichtskader 2 Reeumlel geen zekerheid Toezichtskader korten op lsquoindexatiersquo cq lsquorechtenrsquo Doelstelling Pensioencontract = Duurzaam + Communiceerbaar
2 Essay lsquoNominaal +rsquo van EPPs Marcellino Kropman en Marguerite Roorda (Nyenrode Executive Pensions Program 20122013) Conclusie Door invoering van lsquoNominaal +rsquo kan de ambitie van een reeumlel pensioen worden vergroot zonder de voordelen van de nominale zekerheid teniet te doen
3 Doelstelling van de dag Hoe nominaal pensioen en indexatie in te passen in een reeumlel toezichtskader
Pensioenhoogte Risico amp Keuze
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 4
Je mag blind twee pensioeneieren pakken uit slechts eacuteeacuten mandje Welk mandje kies je Het nominaal mandje links of het reeumlel mandje rechts
Overwegingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 5
Lessen uit het verleden I
bull Volledige duurzame indexatie van pensioen blijkt niet haalbaar
bull Pensioenkortingen werden soms doorgevoerd nadat in goede tijden eerst (gedeeltelijk) geiumlndexeerd was DNB Terugblik 2013
httpwwwdnbnlnieuwsnieuwsoverzicht-en-archiefdnbulletin-2013dnb286393jsp
Totale prijsindexatie 2008-2013 884
Gemiddeld gewogen Indexatie 350
Gemiddelde korting -1
Totaal Indexatie + Korting 250
Tekort op reeumlel kader 634
( 28 = 25 884 )
Overwegingen II Er zijn uitzonderingen
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 6
Overwegingen II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 7
Lessen uit het verleden II
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 8
Lessen uit het verleden III
bull Waardering Verplichtingen
bull lsquoDErsquo risicovrije rentevoet bestaat niet Sterk wisselende disconto rentevoeten leiden voortdurend tot over- of onderwaardering en tot generatiesolidariteitsvraagstukken
bull Waardering blijft altijd discutabel Echter Art 134 PW (Kortingsartikel) Uiteindelijk zijn de risicorsquos van de verplichtingen gelijk aan die van de assets
bull Market Value geeft weliswaar een geobjectiveerde verkoopwaarde van een pensioenportefeuille maar
bull Is een ongeschikt instrument om indexaties kortingen enof opslagen mee vast te stellen (te volatiel)
bull de waarde van de portefeuille voor een potentieumlle koper is tevens afhankelijk van het risicoprofiel van de portefeuille van de koper
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Welkom Opening en Doelstelling
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 3
1 Pensioenakkoord (20102011) Consultatie 2014 Nieuw FTK per 1 1 2015 Keuze pensioensysteem 1 Nominaal 975 () zekerheid strenger maar nog onzeker toezichtskader 2 Reeumlel geen zekerheid Toezichtskader korten op lsquoindexatiersquo cq lsquorechtenrsquo Doelstelling Pensioencontract = Duurzaam + Communiceerbaar
2 Essay lsquoNominaal +rsquo van EPPs Marcellino Kropman en Marguerite Roorda (Nyenrode Executive Pensions Program 20122013) Conclusie Door invoering van lsquoNominaal +rsquo kan de ambitie van een reeumlel pensioen worden vergroot zonder de voordelen van de nominale zekerheid teniet te doen
3 Doelstelling van de dag Hoe nominaal pensioen en indexatie in te passen in een reeumlel toezichtskader
Pensioenhoogte Risico amp Keuze
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 4
Je mag blind twee pensioeneieren pakken uit slechts eacuteeacuten mandje Welk mandje kies je Het nominaal mandje links of het reeumlel mandje rechts
Overwegingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 5
Lessen uit het verleden I
bull Volledige duurzame indexatie van pensioen blijkt niet haalbaar
bull Pensioenkortingen werden soms doorgevoerd nadat in goede tijden eerst (gedeeltelijk) geiumlndexeerd was DNB Terugblik 2013
httpwwwdnbnlnieuwsnieuwsoverzicht-en-archiefdnbulletin-2013dnb286393jsp
Totale prijsindexatie 2008-2013 884
Gemiddeld gewogen Indexatie 350
Gemiddelde korting -1
Totaal Indexatie + Korting 250
Tekort op reeumlel kader 634
( 28 = 25 884 )
Overwegingen II Er zijn uitzonderingen
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 6
Overwegingen II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 7
Lessen uit het verleden II
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 8
Lessen uit het verleden III
bull Waardering Verplichtingen
bull lsquoDErsquo risicovrije rentevoet bestaat niet Sterk wisselende disconto rentevoeten leiden voortdurend tot over- of onderwaardering en tot generatiesolidariteitsvraagstukken
bull Waardering blijft altijd discutabel Echter Art 134 PW (Kortingsartikel) Uiteindelijk zijn de risicorsquos van de verplichtingen gelijk aan die van de assets
bull Market Value geeft weliswaar een geobjectiveerde verkoopwaarde van een pensioenportefeuille maar
bull Is een ongeschikt instrument om indexaties kortingen enof opslagen mee vast te stellen (te volatiel)
bull de waarde van de portefeuille voor een potentieumlle koper is tevens afhankelijk van het risicoprofiel van de portefeuille van de koper
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Pensioenhoogte Risico amp Keuze
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 4
Je mag blind twee pensioeneieren pakken uit slechts eacuteeacuten mandje Welk mandje kies je Het nominaal mandje links of het reeumlel mandje rechts
Overwegingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 5
Lessen uit het verleden I
bull Volledige duurzame indexatie van pensioen blijkt niet haalbaar
bull Pensioenkortingen werden soms doorgevoerd nadat in goede tijden eerst (gedeeltelijk) geiumlndexeerd was DNB Terugblik 2013
httpwwwdnbnlnieuwsnieuwsoverzicht-en-archiefdnbulletin-2013dnb286393jsp
Totale prijsindexatie 2008-2013 884
Gemiddeld gewogen Indexatie 350
Gemiddelde korting -1
Totaal Indexatie + Korting 250
Tekort op reeumlel kader 634
( 28 = 25 884 )
Overwegingen II Er zijn uitzonderingen
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 6
Overwegingen II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 7
Lessen uit het verleden II
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 8
Lessen uit het verleden III
bull Waardering Verplichtingen
bull lsquoDErsquo risicovrije rentevoet bestaat niet Sterk wisselende disconto rentevoeten leiden voortdurend tot over- of onderwaardering en tot generatiesolidariteitsvraagstukken
bull Waardering blijft altijd discutabel Echter Art 134 PW (Kortingsartikel) Uiteindelijk zijn de risicorsquos van de verplichtingen gelijk aan die van de assets
bull Market Value geeft weliswaar een geobjectiveerde verkoopwaarde van een pensioenportefeuille maar
bull Is een ongeschikt instrument om indexaties kortingen enof opslagen mee vast te stellen (te volatiel)
bull de waarde van de portefeuille voor een potentieumlle koper is tevens afhankelijk van het risicoprofiel van de portefeuille van de koper
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Overwegingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 5
Lessen uit het verleden I
bull Volledige duurzame indexatie van pensioen blijkt niet haalbaar
bull Pensioenkortingen werden soms doorgevoerd nadat in goede tijden eerst (gedeeltelijk) geiumlndexeerd was DNB Terugblik 2013
httpwwwdnbnlnieuwsnieuwsoverzicht-en-archiefdnbulletin-2013dnb286393jsp
Totale prijsindexatie 2008-2013 884
Gemiddeld gewogen Indexatie 350
Gemiddelde korting -1
Totaal Indexatie + Korting 250
Tekort op reeumlel kader 634
( 28 = 25 884 )
Overwegingen II Er zijn uitzonderingen
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 6
Overwegingen II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 7
Lessen uit het verleden II
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 8
Lessen uit het verleden III
bull Waardering Verplichtingen
bull lsquoDErsquo risicovrije rentevoet bestaat niet Sterk wisselende disconto rentevoeten leiden voortdurend tot over- of onderwaardering en tot generatiesolidariteitsvraagstukken
bull Waardering blijft altijd discutabel Echter Art 134 PW (Kortingsartikel) Uiteindelijk zijn de risicorsquos van de verplichtingen gelijk aan die van de assets
bull Market Value geeft weliswaar een geobjectiveerde verkoopwaarde van een pensioenportefeuille maar
bull Is een ongeschikt instrument om indexaties kortingen enof opslagen mee vast te stellen (te volatiel)
bull de waarde van de portefeuille voor een potentieumlle koper is tevens afhankelijk van het risicoprofiel van de portefeuille van de koper
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Overwegingen II Er zijn uitzonderingen
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 6
Overwegingen II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 7
Lessen uit het verleden II
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 8
Lessen uit het verleden III
bull Waardering Verplichtingen
bull lsquoDErsquo risicovrije rentevoet bestaat niet Sterk wisselende disconto rentevoeten leiden voortdurend tot over- of onderwaardering en tot generatiesolidariteitsvraagstukken
bull Waardering blijft altijd discutabel Echter Art 134 PW (Kortingsartikel) Uiteindelijk zijn de risicorsquos van de verplichtingen gelijk aan die van de assets
bull Market Value geeft weliswaar een geobjectiveerde verkoopwaarde van een pensioenportefeuille maar
bull Is een ongeschikt instrument om indexaties kortingen enof opslagen mee vast te stellen (te volatiel)
bull de waarde van de portefeuille voor een potentieumlle koper is tevens afhankelijk van het risicoprofiel van de portefeuille van de koper
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Overwegingen II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 7
Lessen uit het verleden II
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 8
Lessen uit het verleden III
bull Waardering Verplichtingen
bull lsquoDErsquo risicovrije rentevoet bestaat niet Sterk wisselende disconto rentevoeten leiden voortdurend tot over- of onderwaardering en tot generatiesolidariteitsvraagstukken
bull Waardering blijft altijd discutabel Echter Art 134 PW (Kortingsartikel) Uiteindelijk zijn de risicorsquos van de verplichtingen gelijk aan die van de assets
bull Market Value geeft weliswaar een geobjectiveerde verkoopwaarde van een pensioenportefeuille maar
bull Is een ongeschikt instrument om indexaties kortingen enof opslagen mee vast te stellen (te volatiel)
bull de waarde van de portefeuille voor een potentieumlle koper is tevens afhankelijk van het risicoprofiel van de portefeuille van de koper
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 8
Lessen uit het verleden III
bull Waardering Verplichtingen
bull lsquoDErsquo risicovrije rentevoet bestaat niet Sterk wisselende disconto rentevoeten leiden voortdurend tot over- of onderwaardering en tot generatiesolidariteitsvraagstukken
bull Waardering blijft altijd discutabel Echter Art 134 PW (Kortingsartikel) Uiteindelijk zijn de risicorsquos van de verplichtingen gelijk aan die van de assets
bull Market Value geeft weliswaar een geobjectiveerde verkoopwaarde van een pensioenportefeuille maar
bull Is een ongeschikt instrument om indexaties kortingen enof opslagen mee vast te stellen (te volatiel)
bull de waarde van de portefeuille voor een potentieumlle koper is tevens afhankelijk van het risicoprofiel van de portefeuille van de koper
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Overwegingen III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 9
Conclusies en gevolgen voor het nieuwe reeumlle pensioencontract
bull Reeumlle pensioen doelstelling obv huidige premie en risico niet geheel haalbaar en derhalve niet duurzaam
bull lsquoZig-Zagrsquo beleid Indexeringsbeleid moet veiliger worden vastgesteld Sterk wisselende waarderingen leiden bij onveranderd indexeringsbeleid tot jaarlijks sterk wisselende indexeringen en kortingen
bull De voorgenomen AFS (RAM) systematiek verergert dit lsquoZig-Zagrsquo Beleid
bull Te positieve en te negatieve jaarlijkse uitkomsten worden nu jaarlijks verplicht uitgesmeerd over maximaal 10 jaar
bull De jaarlijkse pensioenuitkomst voor een deelnemer bestaat uit een voortdurend wisselende samenstelling van plussen en minnen
bull Pensioen = Uitgesteld inkomen Reeumlel pensioencontract
Is dat wenselijk
Pensioenzekerheid lt Inkomenszekerheid
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Communicatie Doelstelling Voorbeeld
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 10
Reeumlel
+
Nominaal
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Communicatie Doelstelling Geleerd
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 11
2007 2009 2013
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Communicatie Doelstelling Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 12
Nieuw Pensioencontract bull AFS = Aanpassingsmechanisme Financieumlle Schokken voorheen
Rendements Aanpassings Mechanisme Pensioencontract (RAMP) Systematiek voldoende uitgewerkt bij bull Tijdelijk pensioen bull Hoog laag pensioen Uitruil Uitstel bull Dienstverlaten Indiensttreding bull InkoopAfkoop pensioenrechten bull Arbeidsongeschiktheid bull Deelpensioen bull Etc
bull AFS in procenten of absolute bedragen
bull AFS Communicatie vooraf getoetst met
communicatiedeskundigen bij deelnemers
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Discontorente Doordacht
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 13
Nominale discontocurve
Reeumlle discontocurve
Conclusies onderzoek FampC
bull Reeumlle discontorente voor lange looptijden (gt20 jr) ligt 25 tot 08 LAGER dan nominale discontorente
bull nFTK reeumlle dekkingsgraad is aanzienlijk lager (circa 15-punt) dan nominale dekkingsgraad
bull Gevolg Reeumlel Dekkingstekort 15 korting (15 pj)
bull Risico-opslag (tot 15) en Indexatieafslag (15-2) vrijwel gefixeerd
bull Slechte relatie tussen werkelijke inflatie en gedefinieerde inflatieafslag Bron FampC CPB Bloomberg juli 2013
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Alternatief Nominaal Plus
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 14
1 Nominaal pensioen met zo volledig mogelijke reeumlle indexatie intentie
2 Nominale toezegging met 975 zekerheid Eenvoudig communiceerbaar
3 Per deelnemer wordt gedurende de diensttijd het (maximaal) op te bouwen voorwaardelijke indexatierecht bijgehouden
4 Dit voorwaardelijk indexatierecht wordt pas op of naarmate de pensioendatum nadert omgezet in een onvoorwaardelijk recht
5 Het precieze indexatiebeleid kan door sociale partners worden bepaald
6 Essentie is dat onvoorwaardelijke indexatie pas plaatsvindt als een nader gedefinieerde ruime buffer VVP verhouding duurzaam in stand kan worden gehouden
7 Bij de uiteindelijke wijze van onvoorwaardelijk indexeren is geborgd dat degene die heeft bijgedragen aan de versterkte bufferopbouw daar ook naar rato van profiteert
8 Resultaat Een veiliger en gezondere BufferVVP verhouding
9 Er wordt pas pensioen (indexatie) toegekend als dat ook in belangrijke mate (975) kan worden nagekomen (Geen zigzag beleid)
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Meer risicorsquos I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 15
Nederland
bull Lagere rendementsvooruitzichten
bull Grotere volatiliteit Crises wordt norm
bull Langer leven hogere werkeloosheid
bull Werkgevers willen minder risico lopen
bull Verscherpt en nieuw toezicht (Solvency)
Werknemers lopen meer
risico
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Meer Risicorsquos II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 16
Alle risicorsquos proberen uit te sluiten
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Meer risicorsquos III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 17
Ambities verlagen Downside risicorsquos beperken Minimale ambitieniveaus vaststellen en veiligstellen
(Bodems leggen) Zorgen dat je van upside risicorsquos
kunt blijven profiteren (Positive Black Swans)
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief NL Samenleving
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 18
Draagvlak Pensioenfonds in een Veranderende Samenleving
bull Gemiddelde diensttijd neemt af
bull Werkgevers willen minder risico lopen en een stabiele premie
bull Solidariteit onder druk Nieuwe individuele pensioensystemen
bull Pensioenbehoefte bull Gradueel met pensioen ipv eacuteeacuten pensioendatum bull Pensioenpot voor Inkomensaanvulling en Zorg bull Inkomensbehoefte na leeftijd 85
bull Is levenslange indexatie wel nodig bull Gericht op Zorg ipv Inkomen
bull Verhouding (in)actieven Governance machtsverhouding Bestuurbaarheid
bull Hoogte pensioenpremie en Internationale concurrentie kracht
bull Houdbaarheid publieke stelsel (AOW Zorg)
bull Er is behoeft aan een simpele oudedagsrekening met behoud van solidaire elementen die zekerheid biedt en flexibel aangewend kan worden voor pensioen arbeidsongeschiktheid Zorg (AWBZ)
bull Nominaal + is houdt het eenvoudig en is een eerste stap op weg
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Ambitie Nominaal Plus in FTK-2
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 19
bull Creeumler de mogelijkheid binnen nieuwe FTK om daar nominale pensioentoezeggingen met voorwaardelijke indexatie in onder te brengen
bull In essentie zijn zowel NP+ als Reeumlel even risicovol In beide gevallen wordt er gekort als de ambities niet haalbaar blijken
bull Het Reeumlel contract definieert de maximale ambitie en gaat getrapt korten zodra die niet haalbaar lijkt
bull NP+ kent een lagere ambitie indexeert pas als dat ook duurzaam kan en hoeft pas te korten als de integrale lange termijn resultaten onder die van de premiegrondslag liggen
bull Alternatief NP+ als ldquoReeumll-3rdquo
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 20
Market Outlook 2013 en verder
bull Langdurige periode van aanhoudende onzekerheid met lage economische groei
bull Toenemende volatiliteit en covariantie van alle belangrijke beleggingscategorieeumln (aandelen obligaties)
bull Uitzicht Lage rente risico van hyperinflatie systemic risk
bull Naast Performance Risk vragen andere risicos aandacht Economic Risk Principal Risk Credit Risk Collateral Risk Collateral Margin Call Risk Country Default Risk Currency Risk Euro-Risk Longevity Risk Cost Risk etc
bull Voortdurend veranderende regelgeving met nog onzekere effecten EMIR Mifid2 Cost Transparency FTK12 AIFMD etc
bull Risicovrije rente blijft varieumlren in de tijd
bull Free lunches en veilige havens bestaan niet meer Return = Risk De rekening volgt altijd
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Intermezzo Toekomstig Rendement
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 21
30 37 42
1 7 13
2 8 15
Themarsquos 1 Maarhellip bij een reeumlel pensioencontract kunnen we toch meer risico nemen 2 De mathematische voorspelbaarheid en verklaarbaarheid van toekomstige
rendementen is beperkt
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 22
Index
L =Liabilities +113
A = Assets +605
AL = -247
Global DB AssetLiability Indicator
Source Towers Watson ao
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Economisch
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 23
Debt ratios remain at historic levels in advanced economies
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Internationaal I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 24
httpwwwbisorgpublarpdfar2013e4pdfpage=5
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Internationaal II
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 25
GDP
Traditional DebtUnfunded Total (million US$)
Germany 81 55 136 3400579
Netherlands 65 499 565 773116
United States 104 1196 1300 15684750
Debt in GDP
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Internationaal III
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 26
Conclusies Internationaal Perspectief bull Besparingen op het Nederlands publieke pensioen- en zorgstelsel zijn
onafwendbaar bull Besparingen zullen niet opgevangen kunnen worden door economische
groei bull Een sterke solide en zekere tweede pensioenpijler is dus een absolute must
en zal steeds belangrijker blijken als de AOW onder druk komt en minder zeker wordt
bull Innovatie De tweede pijler dient te worden versterkt en geflexibiliseerd
bull Directe of indirecte financiering van de staatsschuld uit premieverlagingen in de tweede pijler zullen illusoir blijken
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Risico en Return
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 27
1 Conclusion DNB Actual performance 2000-2010 is 02 better than lsquoown definedrsquo benchmark 2 Other Conclusions bull Compound average performance (42) equals arithmetic average performance bull Average performance (42) lt 10Y Eurobonds performance
Therersquos no pay out on risk Source DNB
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Meer Risico
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 28
Discussion A real pension objective puts the nominal pension at risk
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Macro Perspectief Nieuwe wetgeving
Basel III
Solvency II
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
De Afweging
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 30
Kunnen we in steeds onzekere toekomstige tijden niet beter kiezen voor een zo zeker mogelijke tweede pijler die bovendien op termijn in redelijke mate uitzicht biedt op een reeumlel pensioen
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Conclusies
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 31
bull Pensioenen in de tweede pijler lopen steeds meer risicorsquos Vrijwel alle risicorsquos komen (per saldo) voor rekening van de deelnemer
bull Reeumlel pensioencontract in de huidige vorm niet haalbaar en werkbaar (onvoldoende doordacht communicatie kortingen bij introductie etc)
bull Er is naast Nominaal en Reeumlel behoefte aan een derde variant Nominaal+ Nominaal+ = Nominaal + Voorwaardelijke indexatie + Onvoorwaardelijke reeumlle indexatie zoveel als mogelijk en pas wanneer dat ook met voldoende zekerheid duurzaam gegeven kan worden (geen kortingen)
bull Met Nominaal+ bull wordt een een gezondere BufferVerplichtingen-verhouding bereikt bull kan de generatiesolidariteit beter gestuurd worden bull kunnen bestaande rechten probleemloos worden ingevaren
bull FTK Advies Pas FTK als volgt aan voor de derde variant Nominaal+ bull nFTK risicovrije rentevoet (methode reeumlel nominaal of lsquovastrsquo) bull een disconto risico-opslag (0-3 afhankelijk van beleggingsportfolio) bull Geen afslag voor indexatie (indexatie is onvoorwaardelijk)
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Discussie amp Stellingen I
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 32
1 Nominaal+ is een goed praktisch alternatief voor het reeumlle pensioencontract
2 Oude rechten invaren in een Nominaal+ regeling is eenvoudiger dan in een Reeumlle regeling (minder claimrisico)
3 Nominaal+ is inpasbaar in het reeumlle toezichtskader (FTK-2)
4 En Buffers eacuten een risicovrije discontovoet is een overkill aan veiligheid
5 Ook bij een Nominaal+ contract kun je in reeumlle termen communiceren
6 Is een onzeker reeumlel kader in een verplichte pensioenregeling wel houdbaar (kunnen we deelnemers wel dwingen te investeren in een onzekere doelstelling)
7 Waarom een complexe moeilijk te communiceren Reeumlle regeling als de einduitkomst ongeveer gelijk is aan die van een Nominaal+ pensioencontract
8 Hoeveel rendement moet een pensioenfonds eigenlijk maken om aan zijn verplichtingen (reeumlel of nominaal) te kunnen voldoen
9 Een deelnemer heeft bij een risicovol pensioen het recht om te weten wat de zekerheid van verschillende pensioenuitkomsten is
10 Het effect van meer risico nemen betekent een grotere kans op een lagere nominale uitkering Is dat voor iedere deelnemer duidelijk
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Discussie amp Stellingen Stelling 8
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 33
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34
Discussie amp Stellingen Stelling 9
30-8-2013 Expert Meeting 29 augustus 2013 34