Embed Size (px)
Citation preview
HV-Midden-Holland
1
Vensters uit de Humanistische Canon
www.humanistischecanon.nl
Bespreking: 4 maart 2014
Inleider: Peter de Wit
Venster Internationaal Humanisme
Tijdsperiode 1952 - heden
Thema Humanisten organiseren zich internationaal
Doorkijkjes op
Paul Kurtz: Een vreugdevol leven zonder religie
Europian Humanist Federation: De idee Europa
Jeroen Vanheste: De Europese humanistische traditie
HV-Midden-Holland
2
Agenda
1. Het voorafje
2. Het venster Een pluriform humanistisch landschap
Internationale Humanistische en Ethische Unie
Paul Kurtz Discussie: het pluriforme landschap
3. De Europese Humanistische Federatie Brief aan de Europese Unie
Discussie: een politiek moreel streven
4. De Europese humanistische traditie Jeroen Vanheste
5. Afsluiting de relevantie
HV-Midden-Holland
3
Het voorafje
Het namenrondje
HV-Midden-Holland
4
Het voorafje
De Canon
35 Vensters geschiedenis en actualiteit
verder lezen
‘Het’ humanisme ligt nergens vast
is historisch veranderlijk
Attentie de thema’s
o zijn belangrijk in de geschiedenis van het humanistisch denken
MAAR: het georganiseerd humanisme o kan zich de thema’s uit de Canon niet toe-eigenen o elk thema kan ook in andere levensbeschouwingen voorkomen
impliciet en expliciet humanisme
HV-Midden-Holland
5
Het voorafje
Drie hoofdlijnen in de Canon
1. uitgangspunt: kritisch denken denken vanuit menselijke vermogens 2. streven: een politiek-moreel streven sociale rechtvaardigheid 3. ideaal: ontplooiing van het individu
Eigentijds Humanisme
Drie pijlers van het HV-humanisme de combinatie van deze drie hoofdlijnen
o zelf denken o samen leven o persoonlijke ontplooiing
HV-Midden-Holland
6
Internationaal Humanisme
Niet één wereldhumanisme
Expliciet humanisten vooral Europa en Verenigde Staten
ook India
Verschillen in accent per land Nederland en België
o pluriform: atheïsten / agnosten / religieuzen / spirituelen
Engeland en Verenigde Staten o seculier humanisme
Zuid-Europa o fel antikerkelijk informatie over humanisme delen
India o rationeel en antigodsdienstig
Google: Universeel Humanisme o menselijk leven en geweldloosheid staan centraal o géén Happy Mannetje
HV-Midden-Holland
7
Internationaal Humanisme
International Humanist and Ethical Union 1952 opgericht in Amsterdam o voorzitter Jaap van Praag (tot 1975) o vertegenwoordigt nu 5 miljoen humanisten bij VN
sleutelbegrippen o veel verschillende accenten o een pluriform humanistisch landschap
Minimum statuut (1952) humanisme staat voor o voor de opbouw van een meer menselijke samenleving o voor het recht en verantwoordelijkheid om zelf zin en vorm
te geven aan het eigen leven
humanisme is niet-theïstisch o geen bovennatuurlijke opvattingen over de werkelijkheid
humanisme is o een democratische en ethische levensbeschouwing
HV-Midden-Holland
8
Internationaal Humanisme
International Humanist and Ethical Union
De Verklaring van Amsterdam-1 (2002)
1. Het humanisme is ethisch
o het bevestigt de waardigheid en autonomie van het individu
o moraal is gebaseerd op begrip voor en betrokkenheid bij anderen
2. Het humanisme berust op de rede o het bepleit de toepassing van wetenschappelijke methoden
als creatief middel ter bevordering van het menselijk welzijn
3. Het humanisme ondersteunt democratie en mensenrechten
o het streeft naar de grootst mogelijke ontplooiing van ieder mens
o democratie en menselijke ontwikkeling zijn kwesties van rechten
4. Persoonlijke vrijheid moet verbonden zijn met sociale verantwoordelijkheid
o de vrije mens is verantwoording schuldig aan de samenleving humanisme
o is ondogmatisch en legt geen overtuiging op aan zijn aanhangers
HV-Midden-Holland
9
Internationaal Humanisme
International Humanist and Ethical Union
De Verklaring van Amsterdam-2
5. Het is een alternatief voor een dogmatische religie
o de voornaamste religies menen gebaseerd te zijn op openbaringen
o betrouwbare kennis ontstaat door een voortdurend proces van waarneming,
beoordeling en herziening van dat oordeel
6. Het heeft hoge achting voor kunstzinnig scheppend vermogen en verbeelding
o het bevestigt de betekenis van literatuur, muziek, beeldende kunst
en de uitvoerende kunsten voor de persoonlijke ontplooiing en bevrediging
Humanisme streeft er naar een ethische en oorspronkelijke leefwijze te bevorderen
Onze eerste taak is mensen in de eenvoudigste bewoordingen bewust te maken van wat het humanisme voor hen kan betekenen en wat het van hen vraagt
HV-Midden-Holland
10
Paul Kurtz (+1925-2010)
Eupraxsophy
Center for Inquiry hét gezicht van de seculiere sceptische beweging in de VS o scepsis: kennis is altijd waarschijnlijk, zelden absoluut
Een activistisch humanisme is géén religie zonder god o beiden: zingeving en sociale cohesie o religies bieden pseudo-wetenschappelijke verklaringen
is géén filosofie o te uitsluitend reflexief
is wél: eupraxsofie o de kosmische natuur en het leven begrijpen
en daar normatieve voorschriften uit afleiden o gaat over praktische levenswijsheid om het goede te doen
het beste uit de wereld en het leven halen wat er in zit een vreugdevol leven zonder religie
HV-Midden-Holland
11
Internationaal Humanisme
Discussie Er zijn tussen landen verschillen in accenten Humanistische organisaties zetten zich vaak af tegen religie
Hoe belangrijk vindt u dat profileren ? o atheïstisch humanisme o agnostisch humanisme o religieus humanisme o spiritueel humanisme
In veel landen wordt sterke nadruk gelegd op seculier humanisme
Wat verstaat u onder ? o seculier humanisme
HV-Midden-Holland
12
EHF over Europa
De European Humanist Federation (EHF) opgericht in 1991
o kantoor in Brussel
De Europese droom brief aan de EU voorzitter (2007)
o 50e verjaardag van het verdrag van Rome
Wat verenigt Europa ? het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (1950)
o het recht van het autonome individu om te kiezen hoe hij of zij wil leven. o het Verdrag pleit er voor om de mogelijkheden daartoe reëel te verruimen
Wat verenigt ons niet ? de godsdienst
Europese waarden =/= christelijke waarden o de ‘gouden regel’ bestond al minstens 600 jaar voor het christendom o de moderne mensenrechten komen niet uit kerkelijke bronnen
HV-Midden-Holland
13
EHF over Europa
EHF over De idee Europa-1 De ontvoering van
Europa door Zeus
EHF: het ontstaan van één Europa proces vanaf Grieken tot WO II
o een verzameling rivaliserende machten
17e en 18e eeuw: een nieuwe cultuur van sociaal humanisme o de seculiere denkers van de Verlichting
Spinoza, Kant, Locke, Hume, Voltaire, Rousseau
19e eeuw: opstand en revolutie o de bevolking wil grip krijgen over hun eigen bestemming
democratie: het fundamentele principe nationalisme: bij elkaar horen met een gedeelde culturele erfenis
20e eeuw: niet één Europese identiteit o door volksverhuizingen en migrantenstromen
cultureel pluralisme o één van de karakteristieke waarden van de Europese maatschappij
HV-Midden-Holland
14
EHF over Europa
EHF over De idee Europa-2
EHF: het Verdrag van Rome de preambule van het verdrag
o laat zich inspireren door de culturele, religieuze en humanistische erfenis van Europa
de waarden van de Unie o menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid o de rechtsstaat en de mensenrechten, ook van minderheden
de doelen van de Unie o bevordert de vrede, de waarden en het welzijn van haar volkeren o bestrijdt sociale uitsluiting en discriminatie
de Unie bevordert o de economische, sociale en territoriale samenhang o en de solidariteit tussen de lidstaten
EHF: prima, MAAR wordt dit gedeeld ? en wat ontbreekt ? de vrijheid van denken, spreken en geweten
het principe van strikte neutraliteit van de staat
HV-Midden-Holland
15
EHF over Europa
EHF over De idee Europa-3
EHF: naar een Europees sociaal model is één van de gemeenschappelijke waarden in het verdrag
o evenwicht tussen economische voorspoed en sociale rechtvaardigheid
dit model verkeert in crisis o door veranderingen in de postindustriële maatschappij o door komst nieuwe lidstaten
EHF: publieke diensten kunnen de sociale cohesie versterken o versterk de publieke diensten:
opvoeding, cultuur, gezondheid, arbeidsomstandigheden, milieu
EHF: naar een Europa van burgers er is een participatieve democratie nodig
o daarbij speelt de burgermaatschappij een dubbele rol: tegenwicht bieden voor besluitvormers bijdragen aan de ontwikkeling van het gevoel van Europees burgerschap
kan alleen met een structurele dialoog o tussen de burgermaatschappij en de Europese instituties
HV-Midden-Holland
16
EHF over Europa
EHF over De idee Europa-4
Andere EHF voorstellen geen speciale status voor kerken
o veel aanhang verloren (25 tot 50% v.d. bevolking)
o geen monopolie over waarden
vrijheid van meningsuiting en geweten o houdt in wel of niet te geloven o niet alleen voor niet belangrijke ideeën o wederzijds begrip staat boven traditie of geloof
De Europese droom het bevorderen van progressieve waarden
o een ambitieuze Unie, die echt sociale vooruitgang wil bereiken o overwicht van de politiek over de economie, gecontroleerd door burgers o een breed democratisch debat welke de Waardigheid en de Sociale Cohesie versterkt
Het Europa dat nu gevormd wordt is een Europa met culturele, etnische en religieuze verschillen
HV-Midden-Holland
17
Europa
Discussie Humanisme is een politiek-moreel streven
Geeft de EHF hier op deze wijze goede uitdrukking aan ? moet dat meer
anders Naar een Europa van burgers
Voelt u zich Europees burger ? wat zou er anders moeten
HV-Midden-Holland
18
Europa - Avondland
Humanisme in het Avondland
Jeroen Vanheste (1964) cultuurfilosoof aan Open Universiteit
Wat is Europa? heeft Europa een eigen verhaal
o zijn er specifieke kernwaarden o is er een gedeelde traditie
De humanistische traditie is een boom met verschillende takken
o christendom o verlichting, democratie o scheiding van kerk en staat
het zijn variaties op de klassiek humanistische thema’s o centraal staat: de mens, als relatief autonoom handelend subject de mens kan en moet zijn individuele mogelijkheden realiseren zijn belangrijkste gereedschap is de rede, het praktische verstand
HV-Midden-Holland
19
Europa - Avondland
De Griekse wortel van de boom Plato en Aristoteles
Thema’s Griekse mensbeeld relatief autonoom, met eigen wil en onafhankelijk van de goden
rationeel handelend individu o menselijke waardigheid en gelijkwaardigheid o mogelijke ontplooiing menselijk potentieel o streven naar het goede leven (paideia)
de grote levensvragen o Wat is de mens ? Hoe moet ik leven ? Wat is geluk ? o Hoe kan ik omgaan met tegenslag en verlies ?
Hellenistische tijd: wat is het goede leven ? de Romeinse Humanitas
o menslievendheid als hogere beschaving o universele ethiek op basis van natuurwetten
klassieke ideaal o leven in overeenstemming met de perfecte natuurlijke orde (kosmos)
HV-Midden-Holland
20
Europa - Avondland
Continuïteit en vernieuwing-1 Averroes
Christendom fundamentele gelijkheid van mensen
o menselijke waardigheid o een uniek individu o de geest als hoogste instantie (rationele/goddelijke)
het goede leven o streven naar perfectie, de imitatio Christi
Renaissance humanisten Erasmus door geestelijke vorming o kan de mens opstijgen of afstompen
herontdekking van de menselijke waardigheid o voedingsbodem voor latere Verlichting en democratiseringsideeën
Erasmus o wilde een mentaal verenigd Europa o afkeer van onverdraagzaamheid
HV-Midden-Holland
21
Europa - Avondland
Continuïteit en vernieuwing-2 Goethe - Schiller
18e eeuw Weimar humanisme opnieuw ontdekking van de klassieke oudheid
o nadruk op Bildung o streven naar Humaniteit
19e eeuw anti-humanisme een stellig rationalistisch positivisme
o Darwin: deterministische natuurwetten o Hegel, Marx: geschiedenis als noodzakelijk aaneenschakeling van fasen
Romantiek: o geen universalisme, maar nationalisme en waardenrelativisme
19e eeuw humanisme Centraal-Europees humanisme
o Thomas Mann: vertrouwen in een internationaal verlichte gemeenschap
HV-Midden-Holland
22
Europa - Avondland
Continuïteit en vernieuwing-3
Na-1945 kritiek op het humanisme zijn de humanistische idealen failliet ?
o twee wereldoorlogen o dekolonisatie
Sartre o gelooft nog in de menselijke vrijheid o emancipatie
Postmoderne denken o waarheid en gerechtigheid: dekmantel voor macht o universele waarden: etnocentrisme o kunst: geen spiegel van de werkelijkheid o menselijk subject en vrije wil: een illusie
sceptisch en materialistisch mensbeeld: natuurlijke driften, economische belangen en streven naar macht
HV-Midden-Holland
23
Europa - Avondland
Continuïteit in het Europees denken
Hedendaagse humanisten ieder mens is principieel gelijkwaardig
o beschikt over dezelfde menselijkheid en waardigheid
de mens is relatief autonoom en onvoltooid o autonomie afschrijven is een extreem standpunt
humanisme is geen ideologie o leidraad voor moreel, cultureel, politiek handelen
humanisme is een zaak van gezond verstand o universalistisch o de menselijke natuur blijft dezelfde ongeacht cultuur of tijdperk
Conclusie de stromingen in het Europese denken staan niet los van elkaar
o het zijn takken aan de humanistische boom
elk tijdperk herinterpreteert het humanistische denken o gaat over de mens en zijn mogelijkheden
HV-Midden-Holland
24
Afsluiting
Brengen deze thema’s mijn denken verder ?
Het venster
IHEU seculier humanisme o =/= atheïstisch
Paul Kurtz eupraxofie o praktische levenswijsheid om het goede te doen
EHF de Europese droom o een Europa met culturele, etnische en religieuze verschillen
Jeroen Vanheste het denken in het Avondland o takken aan de humanistische boom
ATTENTIE – bijeenkomst op dinsdag 1 april vervalt Volgende bijeenkomst op dinsdag 6 mei Thema: Levensbeschouwing & politiek
Dank voor uw belangstelling en bijdrage aan de discussie
Een vrijwillige bijdrage van 2 euro stellen we zeer opprijs pdw/mrt 2014
