Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Danuta Łobodzińska Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska 512[05].O1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007


1

Recenzenci: mgr inŜ. Małgorzata Konarzewska mgr inŜ. Urszula Wasilewska Opracowanie redakcyjne: mgr Danuta Łobodzińska mgr inŜ. Ewa Superczyńska Konsultacja: dr Justyna Bluszcz Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 512[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska, zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu kucharz małej gastronomii.

Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007


2

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7

4.1. Prawna ochrona pracy 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 11 4.1.3. Ćwiczenia 11 4.1.1. Sprawdzian postępów 13

4.2. Podstawy ergonomii i fizjologii pracy 14 4.2.1. Materiał nauczania 14 4.2.2. Pytania sprawdzające 17 4.2.3. Ćwiczenia 17 4.2.4. Sprawdzian postępów 19

4.3. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownika 20 4.3.1. Materiał nauczania 20 4.3.1. Pytania sprawdzające 23 4.3.2. Ćwiczenia 23 4.3.3. Sprawdzian postępów 25

4.4. Czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne w środowisku pracy. Choroby zawodowe 26 4.4.1. Materiał nauczania 26 4.4.2. Pytania sprawdzające 28 4.4.3. Ćwiczenia 29 4.4.4. Sprawdzian postępów 30

4.5. Środki ochrony indywidualnej 31 4.5.1. Materiał nauczania 31 4.5.2. Pytania sprawdzające 32 4.5.3. Ćwiczenia 32 4.5.4. Sprawdzian postępów 33

4.6. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych i pracujących pod ciśnieniem 34 4.6.1. Materiał nauczania 34 4.6.2. Pytania sprawdzające 36 4.6.3. Ćwiczenia 36 4.6.4. Sprawdzian postępów 38

4.7. Ochrona przeciwpoŜarowa 39 4.7.1. Materiał nauczania 39 4.7.2. Pytania sprawdzające 42 4.7.3. Ćwiczenia 42 4.7.4. Sprawdzian postępów 43

4.8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach 44 4.8.1. Materiał nauczania 44 4.8.2. Pytania sprawdzające 48 4.8.3. Ćwiczenia 48 4.8.4. Sprawdzian postępów 51

5. Sprawdzian osiągnięć 52 6. Literatura 57


3

1. WPROWADZENIE

Otrzymujesz do ręki poradnik „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska”, który zawiera: − wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej, − cele kształcenia i wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem, − materiał nauczania (rozdział 4), który umoŜliwia samodzielne przygotowanie się

do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianów. Wykorzystaj do poszerzenia wiedzy wskazaną literaturę oraz inne źródła informacji. Obejmuje on równieŜ ćwiczenia, które zawierają: − wykaz materiałów i sprzętu potrzebnych do realizacji ćwiczenia, − pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia, − sprawdzian teoretyczny, − sprawdzian umiejętności praktycznych.

− ćwiczenia oraz zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej jednostki. Zaliczenie tych ćwiczeń jest dowodem osiągnięcia umiejętności praktycznych określonych w tej jednostce modułowej. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiadać na pytanie tak lub nie, co oznacza, Ŝe opanowałeś materiał albo nie.

JeŜeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po opracowaniu materiału spróbuj rozwiązać sprawdzian z zakresu jednostki modułowej. Jednostka modułowa: „Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska” 512[05].O1.01, której treści teraz poznasz jest podstawową jednostką przygotowującą do nabycia kolejnych umiejętności w module „Podstawy zawodu” (schemat str. 4). Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp oraz instrukcji przeciwpoŜarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz w czasie nauki.


4

Schemat układu jednostek modułowych

512[05].O1 Podstawy zawodu

512[05].O1.01 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa

i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz ochrony

środowiska

512[05].O1.02 Wykorzystanie produktów spoŜywczych jako źródła składników pokarmowych

512[05].O1.03

Prowadzenie gospodarki produktami Ŝywnościowymi


5

2. WYMAGANIA WST ĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − przestrzegać regulaminu pracowni, − korzystać z róŜnych źródeł informacji, − posługiwać się technologią informacyjną, − dokonywać analizy tekstów, − organizować pracę w zespołach, − opracowywać wyniki.


6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: − określić prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy, − posłuŜyć się przepisami prawa dotyczącymi bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpoŜarowej oraz ochrony środowiska, − zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, − rozpoznać źródła i czynniki szkodliwe, uciąŜliwe oraz niebezpieczne w środowisku pracy

i określić ich skutki działania, − zabezpieczyć się przed działaniem czynników szkodliwych i niebezpiecznych

w środowisku pracy, − zastosować środki ochrony indywidualnej, − zastosować zasady zapobiegania zagroŜeniom Ŝycia i zdrowia pracowników, − zareagować w przypadku zagroŜenia poŜarowego zgodnie z instrukcją przeciwpoŜarową, − udzielić pierwszej pomocy w stanach zagroŜenia Ŝycia i zdrowia, − zastosować zasady ochrony środowiska podczas wykonywania zadań zawodowych.


7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Prawna ochrona pracy 4.1.1. Materiał nauczania System prawny ochrony pracy w Polsce

W systemie ochrony pracy w Polsce naleŜy rozróŜnić system prawny i system organizacyjny. Podstawowym aktem prawnym, mówiącym o prawie do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest Konstytucja RP, która w artykule 24 gwarantuje takie prawo kaŜdemu. Sposób realizacji tego prawa określa ustawa. Ustawą określającą prawa i obowiązki obywateli w tym zakresie jest Kodeks pracy. Z punktu widzenia ochrony zdrowia pracowników – istotny jest zwłaszcza dział ósmy Kodeksu pracy na temat uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, dziewiąty o zatrudnianiu młodocianych i dziesiąty, poświęcony bezpieczeństwu i higienie pracy.

Rys. 1. System ochrony pracy w Polsce [pl.osha.europa.eu.systems/index.stm.]

Do przepisów powszechnie obowiązujących naleŜą równieŜ przepisy zaliczane do przepisów prawa pracy, takie jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami pracy, a takŜe przepisy dotyczące innych dziedzin prawa, regulujące sprawy z zakresu bhp,


8

czyli prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy teŜ prawo atomowe. Do przepisów powszechnie obowiązujących naleŜy zaliczyć równieŜ niektóre normy techniczne wydawane na podstawie ustawy z dnia 13 września 2002 roku o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1366 ze zmianami). Normy techniczne są dobrowolne, jednakŜe mogą mieć charakter obowiązkowy, jeśli właściwi ministrowie wprowadzą obowiązek ich stosowania.

System organizacyjny ochrony pracy w Polsce System organizacyjny ochrony pracy w Polsce (rys. 2.) moŜna podzielić na: – ogólnokrajowy, – zakładowy.

Do pierwszego z nich naleŜy zaliczyć parlament, rząd, ministerstwa i inne urzędy państwowe oraz państwowe organy nadzoru i kontroli. Istotną rolę w systemie organizacyjnym bhp na szczeblu państwa pełni Rada Ochrony Pracy. W skład Rady wchodzą przedstawiciele rządu, pracodawców i pracowników, posłowie i senatorowie oraz wybitni specjaliści z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy. Istotne znaczenie w tym systemie mają równieŜ instytuty naukowo-badawcze powołane do prowadzenia prac naukowo-badawczych w dziedzinie bezpieczeństwa pracy i ochrony zdrowia.

Podstawowym podmiotem w zakładzie pracy, którego obowiązkiem jest zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest pracodawca. Realizuje on swoje zadania za pomocą wyspecjalizowanej słuŜby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz lekarza sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami. Dodatkowo, w zakładzie pracy w kształtowaniu bezpiecznych warunków pracy uczestniczy komisja ds. bhp jako organ opiniodawczo-doradczy. Nadzór państwowy i związkowy nad warunkami pracy

Nadzór państwowy nad warunkami pracy sprawują: 1. Państwowa Inspekcja Pracy – sprawuje nadzór nad przestrzeganiem całokształtu prawa

pracy. Bezpośredni nadzór nad zakładami pracy sprawują inspektorzy pracy z okręgowych inspektoratów pracy. Są oni upowaŜnieni do wydawania nakazów pracodawcom, łącznie ze wstrzymaniem pracy na stanowiskach szczególnie zagroŜonych;

2. Państwowa Inspekcja Sanitarna – podlega ministrowi zdrowia i sprawuje nadzór nad warunkami higieny pracy, z uwzględnieniem czynników szkodliwych lub uciąŜliwych. Jest teŜ organem uprawnionym do stwierdzania chorób zawodowych. Na czele Państwowej Inspekcji sanitarnej stoi Główny Inspektor Sanitarny. Bezpośredni nadzór nad zakładami pracy sprawują powiatowe stacje sanitarno-epidemiologiczne;

3. Urząd Dozoru Technicznego – sprawuje nadzór nad stanem bezpieczeństwa urządzeń technicznych takich jak kotły parowe i inne urządzenia pracujące pod ciśnieniem oraz kontroluje urządzenia dźwigowe;

4. Państwowa StraŜ PoŜarna – organizuje akcje ratownicze w czasie poŜarów, klęsk Ŝywiołowych i katastrof, kontroluje przestrzeganie obowiązujących przepisów przeciwpoŜarowych oraz rozpoznaje zagroŜenia w miejscach publicznych oraz zakładach pracy.

Społeczny nadzór nad warunkami pracy sprawują: 1. Związki zawodowe, które mają prawo dokonywania oceny warunków pracy, sprawowania

kontroli nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów i zasad bhp oraz kierowania działalnością społecznej inspekcji pracy oraz współdziałania z w tym zakresie z Państwową Inspekcją Pracy;

2. Społeczna Inspekcja Pracy jest słuŜbą społeczną pełnioną przez samych pracowników. Ma na celu zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych, określonych w przepisach prawa pracy.


9

SłuŜba bezpieczeństwa i higieny pracy W kaŜdym zakładzie pracy, w którym zatrudnionych jest więcej niŜ 100 pracowników,

musi zostać powołana słuŜba bezpieczeństwa i higieny pracy pełniąca funkcje doradcze i kontrolne. Pracodawcy zatrudniający nie więcej niŜ 100 pracowników zadania naleŜące do kompetencji słuŜby mogą powierzyć specjalistom spoza zakładu pracy. Do najwaŜniejszych uprawnień kontrolnych słuŜby bhp naleŜy, przede wszystkim: − bieŜące kontrolowanie warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i norm bhp, − okresowe (co najmniej raz w roku) sporządzenie i przedstawienie pracodawcy analiz stanu

bhp oraz propozycji zmian mających na celu zapobieganie zagroŜeniom Ŝycia i zdrowia pracowników oraz poprawę warunków pracy,

− udział w przekazywaniu do uŜytkowania nowych obiektów budowlanych na terenie zakładu i nowych procedur technologicznych,

− udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz zachorowań na choroby zawodowe.

Do najwaŜniejszych uprawnień opiniodawczych słuŜby bhp naleŜy, przede wszystkim: − opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących przestrzegania przepisów bhp

na poszczególnych stanowiskach pracy, − inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy problematyki bhp i ergonomii, − przedstawianie pracodawcy wniosków dotyczących zachowania wymagań ergonomii

na stanowiskach pracy. Zadaniem słuŜby bhp jest równieŜ doradzanie pracodawcy oraz jednostkowym pracownikom w zakresie przepisów bhp i ryzyka związanego z wykonywaną pracą. Organizacja pracy w zakładach

Relacje między pracodawcą, a pracownikiem określa Kodeks pracy. Zgodnie z art. 22 Kodeksu pracy stosunek pracy jest to stosunek prawny, na mocy którego pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym, a pracodawca do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. W rozumieniu przepisów prawa pracy pracownik to osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę, a pracodawca to osoba fizyczna lub jednostka organizacyjna, która zatrudnia pracownika. Umowę o pracę moŜna zawrzeć: − na czas nieokreślony – strony nie wskazują, do kiedy umowa o pracę będzie trwać, − na czas określony – strony wskazują datę, która spowoduje rozwiązanie umowy o pracę, − na czas wykonywania określonej pracy – długość trwania umowy uzaleŜniona jest

od okresu, w którym pracownik wykona pracę, na którą umówił się z pracodawcą, − na czas określony w celu zastępstwa nieobecnego pracownika.

KaŜda z wymienionych umów moŜe być poprzedzona umową na okres próbny, nie przekraczający trzech miesięcy. Obowiązki pracodawcy i pracownika

Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy oraz ich podstawowymi uprawnieniami, prawidłowo organizować pracę oraz zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy i systematycznie szkolić pracowników w tym zakresie, terminowo i prawidłowo wypłacać wynagrodzenie, ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych, stwarzać młodym pracownikom warunki sprzyjające przystosowaniu się do naleŜytego wykonywania pracy oraz zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników.

Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie, stosować się do poleceń przełoŜonych, przestrzegać czasu pracy, regulaminu pracy, zasad bhp i ppoŜ., dbać o dobro zakładu pracy, oraz chronić jego mienie i przestrzegać zakazu konkurencji.


10

Za nieprzestrzeganie przez pracownika ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów bhp i ppoŜ. pracodawca moŜe stosować: karę upomnienia, nagany, ponadto za opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spoŜywanie alkoholu w czasie pracy, pracodawca moŜe równieŜ stosować karę pienięŜną. Pracodawca moŜe teŜ zastosować kary administracyjne (mandat karny, skierowanie sprawy do sądu grodzkiego). Pracownik, który wskutek niewykonania lub nienaleŜytego wykonania obowiązków pracowniczych ze swej winy wyrządził pracodawcy szkodę, ponosi odpowiedzialność w granicach rzeczywistej straty poniesionej przez pracodawcę.

Standardowo liczba godzin pracy określona w kodeksie pracy, wynosi 8 godzin dziennie i przeciętnie 40 godzin w pięciodniowym tygodniu pracy, w czteromiesięcznym okresie rozliczeniowym. JeŜeli wykonywana praca przekracza tę liczbę godzin, to jest ona określana jako praca w godzinach nadliczbowych. Kodeks pracy określa limity dopuszczalnych godzin nadliczbowych, które nie mogą przekroczyć 4 godzin na dobę oraz 150 godzin w roku kalendarzowym. Za pracę w godzinach nadliczbowych pracownikowi przysługuje dodatkowe wynagrodzenie w postaci dodatku w wysokości 50% wynagrodzenia za pracę w ciągu dwóch pierwszych godzin nadliczbowych na dobę lub 100% wynagrodzenia za pracę w ciągu dwóch następnych godzin nadliczbowych oraz w godzinach nadliczbowych przypadających w nocy, niedzielę lub święta. Przepis ten nie dotyczy jednak osób pracujących na stanowiskach kierowniczych oraz zarządzających.

Praca w skróconym czasie trwa krócej niŜ 8 godzin. Skrócenie czasu pracy moŜe dotyczyć liczby godzin w wymiarze tygodniowym, np. 32 godziny w tygodniowo (cztery dni) zamiast 40 godzin (pięć dni).

W zakładach, w których produkcja trwa całą dobę, z wyłączeniem niedziel i świąt, pracę organizuje się w systemie zmianowym (jedno-, dwu- lub trzyzmianowym). Najczęściej stosuje się system trzyzmianowy, w którym pracownicy kaŜdej zmiany pracują po 8 godzin. Godziny pracy pierwszej zmiany obejmują czas zazwyczaj między 600 i 1400, drugiej między 1400 i 2200, a trzeciej między 2200 i 600 rano w dniu następnym czyli pracę nocną. Najkorzystniej pod względem ochrony zdrowia jest, kiedy pracownik pracuje dwa dni na pierwszej zmianie, dwa na popołudniowej i dwa na nocnej, a następnie przysługują mu dwa dni wolne. W systemie dwuzmianowym czas pracy wynosi 12 godzin na dobę, a zespoły zmieniają się np. o 1900 wieczorem i o 700 rano.

Pracownik świadczący pracę w nocy, jest to pracownik, którego rozkład czasu pracy obejmuje w kaŜdej dobie co najmniej 3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej ¼ czasu pracy w okresie rozliczeniowym przypada na porę nocną. Pora nocna obejmuje 8-godzin pomiędzy godzinami 2100 i 700. W tych granicach porę nocną ustala się w regulaminie pracy, o ile wcześniej nie nastąpiło to w układzie zbiorowym pracy. W razie braku tych aktów ustalenie pory nocnej naleŜy do uprawnień pracodawcy. Pracownikowi zatrudnionemu w porze nocnej przysługuje dodatek w wys. 20% stawki godzinowej wynikającej z najniŜszego wynagrodzenia.

W przypadku zakładu pracy, w którym praca odbywa się równieŜ w niedzielę (gastronomia dworcowa, szpitale), raz na 3 tygodnie pracownikowi przysługuje wolna niedziela. Praca w niedziele i święta trwa od godziny 600 w tym dniu do godziny 600 w dniu następnym. Za pracę w niedzielę pracodawca ma obowiązek zapewnienia pracownikowi inny wolny dzień, ale w tygodniu następującym bezpośrednio po przepracowanej niedzieli. W przypadku braku moŜliwości wykorzystania dnia wolnego, pracodawca oprócz normalnego wynagrodzenia, wypłaca za kaŜdą godzinę pracy w niedzielę i w święta dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia.


11

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są główne akty prawne traktujące o ochronie pracy w Polsce? 2. Które państwowe organy sprawują nadzór nad warunkami pracy? 3. Jakie są zadania Państwowej Inspekcji Pracy? 4. Jakie są zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej? 5. Jakie są zadania Państwowej StraŜy PoŜarnej i Urzędu Dozoru Technicznego? 6. Kto sprawuje społeczny nadzór nad warunkami pracy? 7. Kiedy pracodawca zobowiązany jest do powołania słuŜby bhp? 8. Kto jest pracodawcą, a kto pracownikiem? 9. Jakie są główne obowiązki pracodawcy? 10. Jakie rodzaje kar moŜe zastosować pracodawca wobec pracownika za naruszenie

porządku i dyscypliny pracy? 11. Jaka norma czasu pracy obowiązuje w Polsce? 12. Co to jest praca w godzinach nadliczbowych? 4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Sporządź grafik organizacji pracy w zakładzie pracującym w ruchu ciągłym w systemie dwuzmianowym dla zespołu złoŜonego z 10 pracowników.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wyszukać w literaturze sposób organizacji pracy dwuzmianowej w ruchu ciągłym, 3) sporządzić grafik organizacji pracy dla poszczególnych pracowników zgodnie

z przepisami, 4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − materiały piśmiennicze, w tym kolorowe pisaki, − arkusze papieru A4. Ćwiczenie 2

Korzystając z róŜnych źródeł informacji ustal, jaką karę powinien zastosować pracodawca pracownikowi, który trzeci raz w ostatnim miesiącu naruszył wymogi bezpieczeństwa, gdyŜ palił papierosy w miejscu niedozwolonym.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wyszukać w literaturze informacje dotyczące odpowiedzialności pracownika

za naruszenie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 3) wybrać rodzaj kary stosowny do przewinienia, 4) sporządzić pisemną informację dla pracownika o rodzaju nałoŜonej kary, 5) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.


12

WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura, − Kodeks pracy, − komputer z przyłączem do Internetu, − przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, − arkusze papieru formatu A4. Ćwiczenie 3

Zatrudniasz pracownika na czas określony. Korzystając z literatury i Internetu przygotuj wzór takiej umowy zgodnie z obowiązującymi przepisami.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wyszukać w literaturze rodzaje umów o pracę, 3) pobrać odpowiedni formularz, 4) zredagować treść umowy, 5) zaprezentować na forum grupy treść sporządzonego dokumentu.

WyposaŜenie stanowiska pracy: – poradnik dla ucznia, literatura, – poradnik prawa pracy, kodeks pracy, itp., – komputer z przyłączem do Internetu i drukarką, – przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, – arkusze papieru formatu A4. Ćwiczenie 4

Scharakteryzuj organizację pracy w zakładach uzupełniając poniŜsze zdania: 1. Relacje między pracodawcą, a pracownikiem określa …………………...................

Zgodnie z art. 22 ………………………………………………. stosunek pracy jest to …………………………………………………………………………………………………...……………………………………………………….…………………………………………...………………………………………………………………………….. .

2. Umowę o pracę moŜna zawrzeć na czas – …………………………………………………... ………………………………………………........................................................................……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. .

3. Liczba godzin pracy określona w kodeksie pracy, wynosi …………. godzin dziennie …………. i przeciętnie …………... godzin w pięciodniowym tygodniu pracy. Liczba dopuszczalnych godzin nadliczbowych nie moŜe przekroczyć ………… godzin na dobę oraz …………… godzin w roku kalendarzowym.


13


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wyszukać informacje dotyczące organizacji pracy w zakładzie, 3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst, 4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − karty do uzupełnienia, − przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, − arkusze papieru formatu A4.

4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić państwowe organy nadzoru nad warunkami pracy? � � 2) wskazać główne zadania Państwowej Inspekcji Pracy ? � � 3) określić zadania i uprawnienia Państwowej Inspekcji Sanitarnej? � � 4) sporządzić grafik pracy zmianowej w zakładzie? � � 5) wskazać kto sprawuje społeczny nadzór nad warunkami pracy? � � 6) sporządzić wzór umowy o pracę na czas określony? � � 7) wymienić rodzaje kar, które pracodawca moŜe zastosować wobec

pracownika za naruszenie porządku i dyscypliny pracy? �

�

8) podać normę czasu pracy obowiązującą w Polsce? � �


14

4.2. Podstawy ergonomii i fizjologii pracy 4.2.1. Materiał nauczania

Ergonomia (z greckiego: ergon – praca; nomos – prawo, zasada) jest dziedziną wiedzy zajmującą się przystosowaniem maszyn, urządzeń technicznych, narzędzi, stanowisk roboczych i fizycznego środowiska pracy do psychofizycznych cech, moŜliwości i potrzeb człowieka. Istnieje szereg definicji ergonomii np.: – definicja przyjęta przez Polskie Towarzystwo Ergonomiczne ”ergonomia jest to nauka,

której zasadniczym dąŜeniem jest dostosowanie narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów codziennego uŜytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka”,

– definicja wg Polskiej Normy PN–83/N–08015 „ergonomia to nauka zajmująca się przystosowaniem obiektów technicznych, ich środowiska i środowiska bytowania do anatomicznych i psychofizycznych moŜliwości człowieka”. Z definicji tych wynika, Ŝe celem ergonomii jest kształtowanie takich warunków bytu

(pracy i Ŝycia prywatnego) człowieka, aby uchronić go przed przedwczesną utratą sił biologicznych w następstwie nauki, pracy, odpoczynku. Ergonomia w odróŜnieniu od ochrony pracy i bezpieczeństwa pracy zajmuje się nie tylko zabezpieczeniem pracownika przed chorobami zawodowymi i wypadkami, lecz takŜe przed uciąŜliwościami oraz przemijającymi zaburzeniami w pracy niektórych narządów człowieka. Przedmiotem badań ergonomii jest układ: człowiek – maszyna – warunki otoczenia. Ergonomia korzysta z dorobku takich nauk lub dziedzin naukowych jak: psychologia pracy, socjologia pracy, fizjologia pracy, higiena, medycyna pracy, organizacja pracy, oraz nauk technicznych, np. materiałoznawstwa, budowy maszyn. Ergonomia dzieli się na: – ergonomię korekcyjną, która zajmuje się analizą juŜ istniejących stanowisk pracy lub

narzędzi do niej uŜywanych. Formułuje zalecenia mające na celu polepszenie warunków pracy i zmniejszenie występujących obciąŜeń oraz poprawę wydajności i jakości pracy;

– ergonomię koncepcyjną, którą tworzą zespoły specjalistów zajmujących się projektowaniem stanowiska pracy bądź narzędzi stosowanych w czasie pracy, aby zapewnić człowiekowi maksimum niezawodności i bezpieczeństwa, przy jednoczesnym zminimalizowaniu fizycznych, psychicznych i środowiskowych obciąŜeń pracownika. Aby pracownik mógł wykonywać swoją pracę w bezpiecznych i higienicznych warunkach

konieczne stało się projektowanie ergonomicznego stanowiska pracy z uwzględnieniem psychicznych i fizycznych potrzeb człowieka.

Stanowisko pracy to przestrzeń pracy wraz z wyposaŜeniem w środki i przedmioty pracy (maszyny, narzędzia, przyrządy), w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę. Właściwa organizacja stanowisk pracy zapewnia łatwe i bezpieczne jej wykonywanie oraz ogranicza niepotrzebny wysiłek, a takŜe stanowi ochronę pracownika przed obraŜeniami i szkodliwymi czynnikami w miejscu pracy. Aby zapewnić optymalną metodę pracy, naleŜy tak zorganizować stanowisko robocze, aby dostęp do niego był wygodny i bezpieczny, materiały i narzędzia miały ustalone miejsce, zaś odległości między przedmiotami na stanowisku roboczym winny być jak najmniejsze. Fizjologiczny aspekt procesu pracy

Fizjologia to nauka o funkcjach Ŝywych organizmów, np. fizjologia człowieka. Fizjologia pracy wchodzi w skład fizjologii człowieka i zajmuje się badaniem wpływu pracy wykonywanej przez człowieka na jego ustrój jako całość, a takŜe na funkcjonowanie poszczególnych jego organów i układów.


15

Praca, to świadome i celowe działanie człowieka, zmierzające do wytworzenia określonych wartości materialnych bądź kulturalnych. KaŜda praca stanowi dla wykonującego ją człowieka źródło obciąŜenia biologicznego, wpływa bowiem na zmiany czynnościowe w poszczególnych układach i w całym organizmie ludzkim. Praca wykonywana z udziałem mięśni dzieli się na – pracę statyczną i dynamiczną.

Pracę statyczną, wykonują mięśnie pozostające nieruchomo w stanie skurczu. Wywołuje ona długotrwałe napięcie mięśni, stanowi powaŜny czynnik zwiększający wysiłek fizyczny. Szczególnym rodzajem pracy statycznej jest praca w pozycji stojącej. W zakładach gastronomicznych wiele czynności wykonywanych jest na stojąco. W związku z tym pracownikom naleŜy zapewnić krótkie przerwy na odpoczynek w pozycji siedzącej.

W pracy dynamicznej występują naprzemiennie skurcze i rozkurcze mięśni, przez co łatwiej następuje usuwanie produktów przemiany materii. Przy jednakowym wydatku energetycznym bardziej uciąŜliwa jest praca statyczna niŜ dynamiczna.

Człowiek pracując fizycznie w normalnych warunkach nie wykorzystuje więcej jak 30–35% swoich maksymalnych moŜliwości. Praca przy takiej intensywności nie stanowi nadmiernego obciąŜenia dla organizmu. Zmęczenie z nią związane daje się łatwo usunąć w czasie odpoczynku. Wysiłek w granicach 35–50% wydolności organizmu ludzkiego prowadzi do znacznego zmęczenia mięśniowego jak i ogólnego, wymaga dodatkowych przerw w pracy, a takŜe często podawania pracownikowi dodatkowych posiłków regeneracyjnych oraz napojów. Praca powyŜej 50% maksymalnych moŜliwości człowieka stanowi nadmierne jego obciąŜenie. W warunkach pracy zawodowej moŜe występować tylko sporadycznie.

Do funkcjonowania organizmu niezbędny jest materiał energetyczny (węglowodany, tłuszcze i białka znajdujące się w poŜywieniu) oraz tlen dostarczany z płuc do tkanek potrzebny do spalania materiału energetycznego, czyli przekształcania go w energię. Część wyprodukowanej energii potrzebna jest do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest to najmniejsza ilość energii zuŜywana przez człowieka w stanie spoczynku. U dorosłych osób wynosi ona 1400–1700 kcal (kilokalorii)/dobę i jest wyŜsza u męŜczyzn niŜ u kobiet.

Wydatek energetyczny jest miernikiem cięŜkości pracy. Wydatek ten mierzy się w kilokaloriach (kcal) na 1 kg masy ciała w ciągu godziny. Jego wielkość dla niektórych czynności wykonywanych przez człowieka podano w tabeli 1.

Tabela 1. Wydatki energetyczne podczas wykonywania niektórych czynności zawodowych w kilokaloriach

na 1 kg masy ciała w ciągu 1 godziny [12, str.33]

Rodzaj czynności Wydatek energetyczny kcal/kg/h

Praca siedząca 2,75 Pisanie na komputerze 2.00 Praca przy kuchennym stole produkcyjnym 2,05 Zmywanie naczyń 2,06 Zamiatanie podłóg 2,40 Prace ciesielskie na budowie 3,43 Ręczne piłowanie drzewa 6,88

Wykonywanie codziennych czynności człowieka jest związane z określonym wydatkiem

energetycznym. W tabeli 2. podano przykładowe wydatki energetyczne dla niektórych czynności nie związanych z pracą.


16

Tabela 2. Wydatki energetyczne na niektóre czynności Ŝyciowe niezwiązane z pracą w kilokaloriach na 1 kg masy ciała w ciągu 1 godziny [12, str. 33]

Rodzaj czynności Wydatek energetyczny kcal/kg/h

Sen 0,94 Odpoczynek w pozycji leŜącej 1,04 Swobodne stanie 1,50 Powolny spacer 2,85 Szybki marsz 4,28 Bardzo szybki marsz 9,30 Bieganie 8,14 Wchodzenie po schodach 15,80

Całość wydatków energetycznych człowieka obejmuje podstawową przemianę materii, wydatki związane z wykonywaniem pracy zawodowej – w ciągu 8 godzin oraz wydatki na czynności poza pracą. Tabela 3. Klasyfikacja rodzajów pracy fizycznej według całkowitego dobowego wydatku energetycznego (przy

8-godzinnym dniu pracy) [ 7, str. 382]

Stopień cięŜkości

Wydatek energetyczny (kcal/dobę)

Lekka 2300–2800 Umiarkowana 2801–3300 Średnia 3301–3800 CięŜka 3801–4300 Bardzo cięŜka 4301–4800

Podczas pracy lekkiej (np. pisanie ręczne, pisanie na maszynie, prowadzenie pojazdu

w warunkach normalnych) efektywny wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej wynosi 300–800 kcal dla męŜczyzn i 200–700 kcal dla kobiet.

Podczas pracy umiarkowanej (np. zbieranie owoców, przemieszczanie towarów o masie około 5 kg) efektywny wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej wynosi 800–1500 kcal dla męŜczyzn i 600–1000 kcal dla kobiet.

Podczas pracy cięŜkiej (np. transportowanie materiałów o masie 10–15 kg), efektywny wydatek energetyczny w ciągu jednej zmiany roboczej wynosi 1500–2000 kcal dla męŜczyzn i 1000–1300 kcal dla kobiet. Przenoszenie cięŜarów

Praca związana z przenoszeniem cięŜarów jest zazwyczaj pracą cięŜką, a takŜe związaną z duŜym ryzykiem urazów kręgosłupa. Z tego teŜ względu zasady prawidłowego przenoszenia cięŜarów są istotnym elementem ochrony pracownika w miejscu pracy. Aby bezpiecznie przenosić cięŜary naleŜy: – trzymać cięŜar tak blisko ciała jak to tylko jest moŜliwe, – unikać szybkiego tempa przenoszenia, – przenosić cięŜar na opuszczonych rękach, – nie dźwigać przy rękach zgiętych w stawie łokciowym, – podczas podnoszenia minimalizować ruchy tułowia (pochylenia, skłony i skręcenia), – cięŜary podnosić w przysiadzie mając wyprostowane plecy, a następnie unieść cięŜar

przez wyprostowanie nóg.


17

KaŜdej pracy towarzyszy zmęczenie. Jest to zmniejszenie zdolności do pracy spowodowane przez wysiłek. RozróŜnia się zmęczenie fizyczne i psychiczne. Zmęczenie fizyczne powoduje zmiany w układzie biochemicznym mięśnia, prowadzi do wzrostu produktów przemiany materii i wyczerpania zapasów energetycznych organizmu, a takŜe pocenie się, spowolnienie ruchów, spadek sił mięśni i dokładności ruchu, spadek wydajności (wzrost liczby błędów, czasu reakcji) i wzrost zagroŜenia urazowego czy wypadkowego. Zmęczenie psychiczne powoduje zmniejszenie stopnia koncentracji, utrudnione myślenie, spowolnienie i osłabienie postrzegania, spadek motywacji, zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdraŜnienie), nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek (ziewanie, senność), spadek wydajności pracy (wzrost: czasu reakcji, liczby błędów), spadek formy fizycznej, wzrost zachorowań, urazów i wypadków.

Zmęczenie moŜemy eliminować przez optymalizację warunków pracy i jest to niezbędny warunek prawidłowego i sprawnego jej wykonania. Ponadto bardzo waŜne są przerwy w zaleŜności od charakteru pracy i tak: – po pracy fizycznej odpoczynek powinien być bierny, – po pracy umysłowej – odpoczynek czynny, – w czasie pracy korzystniej jest robić kilka krótkich przerw zamiast jednej długiej.

Odpoczynek pozwala na regenerację utraconych sił. W zakładach pracy słuŜą temu przerwy zorganizowane i niezorganizowane. Stosowanie przerw w pracy ma duŜy wpływ na efektywność pracy. Celowe przerwanie procesu pracy zwiększa wydajność pracy po przerwie. Częste, zaplanowane przerwy w pracy zmieniają nastawienie pracownika do pracy oraz wpływają na odpręŜenie i odpoczynek podczas przerwy. Zaplanowanie przerw pozwala równieŜ zniwelować ilość przerw dowolnych. Zasady wyznaczania przerw w pracy: – suma przerw w pracy nie powinna przekraczać 15% całkowitego czasu pracy, a przy

pracach cięŜkich powinna wynosić 20–30% całkowitego czasu pracy, – w przypadku dwóch przerw powinny one dzielić całkowity czas pracy na trzy równe

części, ale przerwa pierwsza powinna być krótsza od przerwy drugiej. Przerwy niezorganizowane występują wtedy gdy pojawia się nieprzewidziana sytuacja np. maszyna ulega uszkodzeniu, brak jest narzędzi potrzebnych do pracy. 4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Czym zajmuje się ergonomia? 2. Jakie dziedziny nauki składają się na wiedzę ergonomiczną? 3. Jak dzielimy ergonomię? 4. Co jest zadaniem ergonomii koncepcyjnej? 5. Jak brzmi definicja stanowiska pracy? 6. Czym się zajmuje fizjologia pracy? 7. Czym się róŜni praca statyczna od pracy dynamicznej? Podaj odpowiednie przykłady

z branŜy gastronomicznej. 8. Jakie są zasady prawidłowego przenoszenia cięŜarów? 9. Co to jest zmęczenie i jak moŜna mu zapobiegać? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Na podstawie dokładnej obserwacji swojego stanowiska pracy w klasie wylicz i uzasadnij, jakie znajdują się tam przedmioty ergonomiczne i nieergonomiczne.


18


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wymienić przedmioty ergonomiczne twojego stanowiska pracy, 3) wskazać przedmioty nie spełniające warunków ergonomicznych, 4) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, − arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 2

Dokonaj oceny i udziel odpowiedzi na pytanie „ Czy twoje stanowisko pracy w pracowni gastronomicznej jest stanowiskiem ergonomicznym?”


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) ocenić, czy stanowisko pracy ucznia jest ergonomiczne, 3) zapisać wnioski na arkuszu papieru A4, 4) wyniki pracy zaprezentować na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy:

− poradnik dla ucznia, literatura, − przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, − arkusze papieru formatu A4. Ćwiczenie 3

Przenieś duŜe, cięŜkie przedmioty w wyznaczone miejsce.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) przypomnieć zasady obowiązujące przy przenoszeniu cięŜarów, 3) ocenić, czy koledzy prawidłowo przenosili cięŜary, 4) zapisać wnioski w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − przedmioty do przenoszenia, − zeszyt.


19

Ćwiczenie 4 Określ, jaki typ zmęczenia (i jego przyczyny) występuje podczas trzymania cięŜkiej

ksiąŜki na wyciągniętych rękach i podczas zdejmowania i kładzenia tej samej ksiąŜki na podłogę.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) przygotować ksiąŜki potrzebne do wykonania ćwiczenia, 3) określić rodzaj pracy wykonywanej przez kolegów, 4) scharakteryzować typ zmęczenia, 5) określić przyczyny zmęczenia, 6) zapisać wnioski w zeszycie.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − grube, cięŜkie ksiąŜki, − materiały piśmiennicze, − zeszyt.

4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać przedmioty ergonomiczne na stanowisku pracy? � � 2) wymienić dziedziny nauki, które składają się na wiedzę ergonomiczną? � � 3) zdefiniować pojęcie fizjologii pracy? � � 4) wykazać róŜnice między pracą statyczną, a dynamiczną? � � 5) scharakteryzować typy zmęczenia? � � 6) określić typ i przyczyny zmęczenia? � � 7) wskazać przykłady pracy dynamicznej w punktach gastronomicznych? � � 8) scharakteryzować zasady prawidłowego przenoszenia cięŜarów? � �


20

4.3. Kształtowanie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy pracownika

4.3.1. Materiał nauczania

Pomieszczenia pracy są to pomieszczenia przeznaczone na pobyt pracowników w celu wykonywania pracy. Powierzchnia pomieszczeń pracy i ich wysokość powinny być dostosowane do rodzaju wykonywanej pracy oraz czasu przebywania pracowników w tych pomieszczeniach. Pomieszczenia, w których łączny czas przebywania pracownika przekracza cztery godziny uwaŜa się za pomieszczenia stałej pracy. W pomieszczeniach pracy czasowej pracownik przebywa łącznie od dwóch do czterech godzin.

Na kaŜdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy (tj. tych, w których pracownicy przebywają powyŜej 4 godzin) powinno przypadać co najmniej 13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni podłogi (nie zajętej przez maszyny i inne wyposaŜenie stanowisk pracy). Wysokość pomieszczeń stałej pracy nie moŜe być mniejsza niŜ 3 m w świetle jeŜeli w pomieszczeniach tych nie występują czynniki szkodliwe dla zdrowia. Dopuszcza się obniŜenie wysokości tych pomieszczeń do 2,5 m w świetle jeŜeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niŜ 4 pracowników, a na kaŜdego przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objętości pomieszczenia. Wysokość pomieszczeń, w których pracownicy przebywają jedynie od 2 do 4 godzin w ciągu doby, nie moŜe być mniejsza niŜ 2,2 m.

Pomieszczenia pracy powinny być oświetlone światłem dziennym oraz światłem elektrycznym (spełniającym wymagania określone w polskich normach). Okna w pomieszczeniach pracy powinny być wyposaŜone w odpowiednie urządzenia eliminujące nadmierne operowanie promieni słonecznych padających na stanowiska pracy.

Podłogi w pomieszczeniach produkcyjnych powinny znajdować się na poziomie terenu otaczającego budynek. ObniŜenie poziomu podłogi poniŜej terenu wymaga zgody Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego, wydanej w porozumieniu z właściwym okręgowym inspektorem pracy. Podłogi w pomieszczeniach pracy powinny być szczelne. Posadzka powinna być nienasiąkliwa, łatwo zmywalna, zapobiegająca poślizgnięciom. Pomiędzy pomieszczeniami nie powinno być progów, chyba Ŝe warunki techniczne wymagają ich zastosowania. W takich przypadkach naleŜy je oznaczyć w sposób widoczny, zgodnie z obowiązującymi przepisami. JeŜeli natomiast podłogę wykonano z materiału będącego dobrym przewodnikiem ciepła lub jeŜeli w trakcie wykonywania pracy występuje zamoczenie podłogi, w przejściach oraz w miejscach do stania i siedzenia naleŜy zapewnić podesty izolujące od zimna lub wilgoci. Ściany pomieszczeń powinny być pokryte materiałem łatwo zmywalnym do wysokości 2,0 m.

W kaŜdym zakładzie pracy zatrudniającym powyŜej 10 pracowników na jedną zmianę pracodawca zabezpiecza odpowiednio usytuowane pomieszczenia i urządzenia higieniczno-sanitarne, takie jak łaźnie, sauny, natryski, łazienki, ustępy, umywalnie, szatnie, przebieralnie, pralnie, jak teŜ pomieszczenia słuŜące do odkaŜania, oczyszczania oraz suszenia odzieŜy i obuwia. Pomieszczenia higieniczno-sanitarne powinny znajdować się w budynku, w którym odbywa się praca albo w budynku połączonym z nim obudowanym przejściem, które w przypadku przechodzenia z ogrzewanych pomieszczeń powinno być równieŜ ogrzewane. Pomieszczenia te powinny być ogrzewane, oświetlane i wentylowane zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi, a ich wysokość powinna być w świetle nie mniejsza niŜ 2,5 m z wyjątkiem łaźni ogólnodostępnej, której wysokość powinna wynosić, co najmniej 3,0 m. Dopuszcza się zmniejszenie wysokości do 2,2 m w świetle – w przypadku usytuowania ich w suterenie, piwnicy lub na poddaszu (z wyjątkiem ogólnodostępnych ustępów i łaźni).


21

Szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami i ustępy powinny być urządzone oddzielnie dla kobiet i męŜczyzn. Wymóg ten nie dotyczy zakładu pracy, w którym zatrudnionych jest do dziesięciu pracowników na jednej zmianie – pod warunkiem zapewnienia moŜliwości osobnego korzystania przez kobiety i męŜczyzn z tych pomieszczeń.

Pracodawca zatrudniający do dwudziestu pracowników powinien zapewnić im, co najmniej ustępy i umywalki, a takŜe warunki do higienicznego przechowywania odzieŜy własnej (domowej), roboczej i ochronnej oraz higienicznego spoŜywania posiłków.

OdzieŜ powinna być przechowywana w szatniach. Szatnie powinny być urządzone w oddzielnych lub wydzielonych pomieszczeniach. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie powinny być suche i w miarę moŜliwości oświetlone światłem dziennym. Szatnie mogą być urządzone jako: – szatnie odzieŜy własnej pracowników – przeznaczone do przechowywania odzieŜy

i obuwia naleŜących do pracowników, – szatnie odzieŜy roboczej i ochronnej – przeznaczone do przechowywania odzieŜy

i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej, – szatnie podstawowe – przeznaczone są do przechowywania odzieŜy własnej pracowników

oraz odzieŜy roboczej i środków ochrony indywidualnej, – szatnie przepustowe – składające się z części przeznaczonej na odzieŜ własną

pracowników, części przeznaczonej na odzieŜ roboczą i środki ochrony indywidualnej oraz przepustowego zespołu sanitarnego z natryskami, łączącego obie te części.

Umywalnie i pomieszczenia z natryskami W skład zespołu sanitarnego powinny wchodzić umywalnie łatwo dostępne dla

pracowników i zapewniające bezkolizyjny ruch pracowników juŜ umytych i przebranych w odzieŜ własną. Umywalnia powinna być wyposaŜona w umywalki do których powinna być doprowadzona bieŜąca woda – ciepła i zimna. Na kaŜdej kondygnacji w budynkach powinny być teŜ usytuowane ustępy. Jadalnie

Pracodawca zatrudniający powyŜej dwudziestu pracowników na jednej zmianie powinien zapewnić pracownikom pomieszczenie do spoŜywania posiłków – jadalnię. W zaleŜności od rodzaju spoŜywanych posiłków ustalono następujące typy jadalni: – Typ I – jadalnia przeznaczona do spoŜywania posiłków własnych, – Typ II – jadalnia przeznaczona do spoŜywania posiłków własnych i wydawania napojów, – Typ III – jadalnia z zapleczem, przeznaczona do spoŜywania posiłków profilaktycznych,

powinna ona posiadać węzeł sanitarny dla konsumentów i węzeł sanitarny z szatnią dla pracowników obsługi. Dla kaŜdego pracownika spoŜywającego posiłek w jadalni naleŜy zapewnić indywidualne

miejsce siedzące przy stole. Jadalnia powinna być wyposaŜona w umywalki, a przy kaŜdej umywalce powinny znajdować się ręczniki jednorazowe lub powinna być zainstalowana suszarka do rąk. W jadalni naleŜy umieścić w widocznym miejscu napisy lub znaki informujące o zakazie palenia tytoniu. Mikroklimat pomieszczeń

Mikroklimat pomieszczenia moŜna opisać jako zbiór parametrów fizycznych i chemicznych, zmiennych w czasie i przestrzeni, wywierających wpływ na kaŜdy Ŝywy organizm. Kształtują go: temperatura, wilgotność, prędkość ruchu powietrza i promieniowanie cieplne. Oprócz wyŜej wymienionych parametrów na równowagę cieplną ciała ludzkiego wpływają takŜe: aktywność fizyczna człowieka, izolacyjność cieplna odzieŜy, stosunek pola powierzchni ciała okrytego odzieŜą do pola odkrytego i temperatura powierzchni odzieŜy.

Mikroklimat gorący występuje najczęściej w pomieszczeniach, gdzie zgromadzone są urządzenia emitujące ciepło. Wysoka temperatura otoczenia moŜe spowodować ogólne


22

osłabienie, zawroty i bóle głowy, omdlenie i bolesne skurcze mięśni oraz odwodnienie. W skrajnych wypadkach przegrzanie prowadzi do groźnego dla Ŝycia udaru cieplnego. W mikroklimacie gorącym nie powinni być zatrudniani pracownicy cierpiący na choroby mięśnia sercowego, wady serca, chorobę niedokrwienia serca, nadciśnienie tętnicze, otyłość znacznego stopnia, zaburzenia wydzielania potu, cukrzycę i nadczynność tarczycy.

Mikroklimat zimny występuje w pomieszczeniach, gdzie temperatura nie przekracza 10ºC. W mikroklimacie zimnym nie powinni być zatrudnieni pracownicy cierpiący na przewlekłe choroby górnych dróg oddechowych, przewlekłe zapalenie oskrzeli i dychawicę oskrzelową, odmroŜenia skóry, chorobę Burgera i inne choroby naczyń obwodowych, choroby reumatoidalne i inne zaostrzając się pod wpływem ochłodzenia.

Człowiek ma duŜe moŜliwości dostosowania się do róŜnych warunków klimatycznych. Zakres zmian temperatury otoczenia, w którym człowiek ma moŜliwość jest stosunkowo szeroki – od –50ºC do +50ºC. Przy średnio cięŜkiej pracy fizycznej w pomieszczeniach o średniej wilgotności sprawnego działania, organizm najlepiej znosi temperaturę 16–18ºC. Temperatura pomieszczeń, w których wykonuje się pracę fizyczną nie powinna być niŜsza niŜ 14 ºC, a przy pracy umysłowej 18 ºC. Optymalne warunki wysycenia powietrza parą wodną dla lekkiej pracy fizycznej wynoszą 40%, a dla cięŜkiej 80% wilgotności względnej. Wentylacja pomieszczeń

W pomieszczeniach, gdzie występuje gorący mikroklimat, i podwyŜszona wilgotność, konieczne są sprawnie działające urządzenia wentylacyjne. W chłodnych porach roku prądy powietrza o duŜej nieraz prędkości i niskich temperaturach (przez otwarte okna, drzwi) działają na rozgrzany organizm ludzki i powodują złe samopoczucie, a często nawet zaziębienia. Optymalna prędkość powietrza w pomieszczeniach winna trzymać się granicznej wartości 0,2 m/s. Rolą wentylacji jest dostarczenie odpowiedniej ilości powietrza niezbędnego do prawidłowego spalania w urządzeniach zuŜywających gaz. W budynkach mamy dwa rodzaje wentylacji: naturalną i mechaniczną.

W wentylacji naturalnej wymiana powietrza w pomieszczeniach moŜe następować w sposób naturalny. Dzięki róŜnicy temperatury, a więc i gęstości powietrza wewnątrz i na zewnątrz budynku oraz dzięki działaniu wiatru powietrze dostaje się do budynku przez nieszczelności w oknach i drzwiach lub przez specjalne nawiewniki, a wydostaje się przez kratki i kanały wentylacyjne.

Wentylacja mechaniczna zapewnia wymianę powietrza niezaleŜnie od jakichkolwiek wpływów atmosferycznych. Wymuszony przepływ powietrza uzyskuje się dzięki zastosowaniu wentylatora. Najprostszym rozwiązaniem jest wentylacja wywiewna, a bardziej zaawansowanym rozwiązaniem jest wentylacja nawiewno-wywiewna, w której zarówno doprowadzanie, jak i usuwanie powietrza jest moŜliwe dzięki wentylatorom. Oświetlenie pomieszczeń

Oświetlenie jest jednym z waŜniejszych czynników wpływających na wydajność pracy, wypadki przy pracy i zdrowie pracownika. Oświetlenie występujące na stanowiskach pracy moŜna podzielić na naturalne i sztuczne. RozróŜniamy dwa rodzaje oświetlenia pomieszczeń: 1. oświetlenie podstawowe, w skład którego wchodzi oświetlenie ogólne, oświetlenie

miejscowe jako oświetlenie dodatkowe do danego stanowiska pracy, oświetlenie kierunkowe, które jest ograniczone do ściśle określonego pola pracy i oświetlenie złoŜone, składające się z oświetlenia ogólnego i oświetlenia miejscowego;

2. oświetlenie awaryjne, w skład którego wchodzi oświetlenie bezpieczeństwa (umoŜliwiające bezpieczne dokończenie lub kontynuację wykonywanych czynności), oświetlenie ewakuacyjne i oświetlenie przeszkodowe mające zastosowanie w pomieszczeniu, w którym jest zgaszone oświetlenie podstawowe.


23

Z higienicznego punktu widzenia na prawidłowe oświetlenie miejsca pracy ma wpływ natęŜenie oświetlenia (w luksach), równomierność oświetlenia w pomieszczeniu, barwa światła i oddawanie barw oraz ograniczenie olśnienia.

Przy pracach wzrokowych wymagających małych natęŜeń oświetlenia zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego o natęŜeniu do 200 lx (luksów). Przy pracach wymagających większej precyzji zaleca się stosowanie oświetlenia ogólnego i miejscowego.

W zakładach gastronomicznych jasność oświetlenia pomieszczeń powinna być dostosowana do rodzaju wykonywanych czynności. W pomieszczeniach produkcyjnych natęŜenie oświetlenia powinno wynosić 200 lx, a w pozostałych około 150 lx. Niewłaściwe oświetlenie wywołuje szereg niekorzystnych zmian i reakcji organizmu, a w szczególności łzawienie i zaczerwienienie powiek i spojówek, zmniejszenie ostrości widzenia i szybkości spostrzegania. Tym samym obniŜa się dokładność wykonywanej pracy i trudniej jest utrzymać czystość pomieszczeń, co ma istotne znaczenie szczególnie przy produkcji Ŝywności.


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to są pomieszczenia pracy? 2. Jaką wysokość powinny mieć pomieszczenia w zakładach pracy? 3. Jakie powinny być podłogi i posadzki w budynkach przemysłowych? 4. Jakie pomieszczenia higieniczno-sanitarne pracodawca musi zapewnić w swoim zakładzie

pracy? 5. Kiedy pracodawca ma obowiązek zorganizować jadalnię dla pracowników? 6. Jakie parametry kształtują mikroklimat? 7. Czym charakteryzują się warunki pracy w mikroklimacie gorącym? 8. Czy kaŜdy człowiek moŜe pracować w klimacie zimnym? 9. Jakie znasz rodzaje wentylacji? 10. Czym róŜni się wentylacja naturalna od grawitacyjnej? 11. Jakie rodzaje oświetlenia występują w pomieszczeniach pracy? 4.3.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Scharakteryzuj warunki pracy uzupełniając poniŜsze zdania:

1. Na kaŜdego z pracowników jednocześnie zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać co najmniej ………….. wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej ………………. wolnej powierzchni podłogi (nie zajętej przez maszyny i inne wyposaŜenie stanowisk pracy).

2. Pracodawca zatrudniający powyŜej ………………………….. na jednej zmianie powinien zapewnić pracownikom pomieszczenie do spoŜywania posiłków – jadalnię. Obowiązek ten dotyczy równieŜ pracodawców zatrudniających ………..............., jeŜeli naraŜeni są na kontakt ze środkami chemicznymi lub ……………………….., materiałami ………………………….. albo przy pracach szczególnie ………………....……………

3. Pracodawca w swoim zakładzie pracy musi zapewnić pomieszczenia higieniczno-sanitarne, do których zalicza się: ...................………….………………………………………… …………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………


24

4. Niewłaściwe oświetlenie stanowiska pracy powoduje: …………………………………… …………………………………………………………………………………….………………………………………………………………………………………………………... .

5. Z higienicznego punktu widzenia na prawidłowe oświetlenie stanowiska pracy ma wpływ: ……...…………………………………………………………………………………..……………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………….……

6. Na oświetlenie podstawowe składa się: ………………..………………………………… ……………………………………………………………………………………………….


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wyszukać informacje dotyczące warunków pracy w zakładzie, 3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst, 4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.


− poradnik dla ucznia, literatura, − karty do uzupełnienia, − komputer z przyłączem do Internetu, − przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, − arkusze papieru formatu A4. Ćwiczenie 2

Zaprojektuj przykładową odzieŜ roboczą dla pracownika magazynu mroŜonek. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wyszukać w Internecie przykładową odzieŜ roboczą pracownika wykonującego pracę

w mikroklimacie zimnym, 3) zaprojektować odzieŜ roboczą dla magazyniera, 4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: −−−− poradnik dla ucznia, literatura, −−−− komputer z przyłączem do Internetu, −−−− arkusz papieru formatu A1, −−−− przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki. Ćwiczenie 3

Sporządź wykaz chorób, które uniemoŜliwiają podjęcie pracy w mikroklimacie zimnym. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury,


25

2) wyszukać w Internecie informacje dotyczące zatrudniania pracowników w mikroklimacie zimnym,

3) sporządzić wykaz chorób uniemoŜliwiających podjęcie pracy w mikroklimacie zimnym, 4) sporządzić notatkę w zeszycie, 5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: −−−− poradnik dla ucznia, literatura, −−−− komputer z przyłączem do Internetu, −−−− przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, −−−− zeszyt. Ćwiczenie 4

Sporządź wykaz chorób, które uniemoŜliwiają podjęcie pracy w mikroklimacie gorącym. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wyszukać w Internecie informacje dotyczące zatrudniania pracowników w mikroklimacie

gorącym, 3) sporządzić wykaz chorób uniemoŜliwiających podjęcie pracy w mikroklimacie gorącym, 4) sporządzić notatkę w zeszycie, 5) zaprezentować wyniki pracy na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: −−−− poradnik dla ucznia, literatura, −−−− komputer z przyłączem do Internetu, −−−− przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, −−−− zeszyt. 4.3.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie pomieszczenia pracy? � � 2) określić jaką wysokość powinny mieć pomieszczenia w zakładach pracy? � � 3) scharakteryzować warunki pracy? � � 4) dobrać odzieŜ roboczą do określonego stanowiska pracy? � � 5) sporządzić wykaz chorób uniemoŜliwiających pracę mikroklimacie zimnym? � � 6) sporządzić wykaz chorób uniemoŜliwiających pracę mikroklimacie gorącym? � � 7) scharakteryzować warunki pracy w mikroklimacie gorącym? � � 8) porównać wentylację naturalną z wentylacją mechaniczną? � � 9) wymienić rodzaje oświetlenia w pomieszczeniach pracy? � �


26

4.4. Czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne w środowisku pracy. Choroby zawodowe

4.4.1. Materiał nauczania

W kaŜdym zakładzie pracy, w zaleŜności od charakteru pracy, produkcji czy technologii człowiek moŜe być naraŜony na oddziaływanie róŜnorodnych czynników zagraŜających jego zdrowiu i Ŝyciu. Z punktu widzenia ich oddziaływania na organizm człowieka czynniki te dzieli się na: niebezpieczne, szkodliwe lub uciąŜliwe. ZaleŜnie od stęŜenia lub natęŜenia, czynniki uciąŜliwe mogą stać się szkodliwymi (zagraŜającymi zdrowiu) lub niebezpiecznymi (zagraŜającymi Ŝyciu). Wszystkie czynniki środowiska pracy moŜna podzielić na dwie zasadnicze grupy: 1. Czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając na człowieka przewaŜnie w sposób

nagły mogą spowodować uraz (wypadek przy pracy). Są to najczęściej czynniki mechaniczne takie jak ruchome, a głównie wirujące, części maszyn i innych urządzeń, śliskie, nierówne powierzchnie, ostre wystające elementy, poraŜenia prądem elektrycznym, poparzenia oraz poŜary i/lub wybuchy.

2. Czynniki szkodliwe i uciąŜliwe, które działając na człowieka przez dłuŜszy czas mogą spowodować obniŜenie sprawności fizycznej i psychicznej lub zmiany w stanie jego zdrowia, a w ostateczności wywołać choroby zawodowe. Czynniki te dzielimy na cztery podstawowe grupy – fizyczne (np. hałas, wibracja, pyły przemysłowe, mikroklimat, oświetlenie, promieniowanie, pole elektrostatyczne, pyły), chemiczne (aerozole, ciecze, ciała stałe, gazy, pary, roztwory o działaniu toksycznym; narkotycznym; duszącym; draŜniącym; uczulającym; rakotwórczym; mutagennym; upośledzającym rozrodczość), biologiczne (wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki oraz wytwarzane przez nie toksyny i alergeny) oraz psychofizyczne (obciąŜenie fizyczne, psychonerwowe). Całkowite wyeliminowanie fizycznych, chemicznych i biologicznych, a takŜe czynników

szkodliwych i uciąŜliwych z miejsca pracy jest praktycznie niemoŜliwe. Zatrudnianie pracowników o właściwych kwalifikacjach na danym stanowisku pracy, stosowanie przerw w pracy lub skrócenie czasu jej wykonywania, a takŜe szkolenia, system nagród i kar wpływa znacząco na ograniczenie zagroŜeń i bezpieczne zachowania pracowników. KaŜdy zakład pracy musi zadbać, aby szkodliwe czynniki fizyczne takie jak hałas czy wibracje nie przekraczały najwyŜszych dopuszczalnych natęŜeń (NDN), a czynniki chemiczne nie przekraczały najwyŜszych dopuszczalnych stęŜeń (NDS).

JeŜeli ze względu na rodzaj procesu pracy likwidacja zagroŜeń nie jest moŜliwa, naleŜy stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagroŜeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników.

UciąŜliwości i czynniki szkodliwe w zakładach gastronomicznych

Wykonywanie prac w zakładach gastronomicznych wiąŜe się z wieloma uciąŜliwościami wynikającymi z charakteru wykonywanej pracy. Pracownicy naraŜeni są na nadmierny wysiłek mięśni podczas dźwigania cięŜarów, pracę w pozycji stojącej oraz pracę w wymuszonej pozycji ciała. DuŜą uciąŜliwością jest praca wielozmianowa, nocna i stres. W odróŜnieniu od czynników szkodliwych uciąŜliwości są niemierzalne.

Praca, w której podnoszenie i przenoszenie cięŜarów jest stałą czynnością, moŜe być przyczyną nadmiernego zmęczenia fizycznego, przeciąŜenia mięśni, stawów, a przede wszystkim kręgosłupa. Przy gwałtownych ruchach tułowia, zwłaszcza podczas podnoszenia cięŜarów moŜe dojść do powstania przepukliny. W zapobieganiu skutkom nadmiernego


27

wysiłku waŜne jest określenie prawidłowych sposobów podnoszenia i przenoszenia cięŜarów na poszczególnych stanowiskach pracy oraz szkolenie pracowników w zakresie bezpiecznej techniki dźwigania. NaleŜy dąŜyć do ograniczenia i wyeliminowania ręcznego przenoszenia cięŜarów, np. przez stosowanie urządzeń transportowych (wózków).

Długotrwała praca stojąca moŜe przyczynić się do powstawania Ŝylaków kończyn dolnych, a te powodują zaburzenia przepływu Ŝylnej krwi, obrzęki stóp i podudzi oraz złe odŜywianie skóry i tkanki podskórnej. Rozwojowi Ŝylaków zapobiegają elastyczne pończochy lub opaski sięgające od stopy do kolana. Praca stojąca jest bardziej szkodliwa niŜ chodzenie i podczas długiego stania powinno się okresowo wykonywać rytmiczne ruchy stopą. Stojąca praca na twardym podłoŜu moŜe być przyczyną płaskostopia, które prowadzi do powstawania przewlekłych stanów zapalnych torebek i więzadeł stawowych stopy, jej obrzęku i bolesności utrudniających, niekiedy nawet uniemoŜliwiających, stanie i chodzenie. Płaskostopiu zapobiegają róŜne ćwiczenia, które aktywizują mięśnie stopy. W razie konieczności stosuje się buty ortopedyczne lub specjalne wkładki do butów.

Wymuszona pozycja ciała podczas wykonywania pracy powoduje szybkie zmęczenie fizyczne, zmniejszenie wydajności oraz obniŜenie tempa i jakości pracy. Niekorzystnym elementem tej uciąŜliwości jest moŜliwość przyzwyczajenia się do złej pozycji przy pracy, co po latach moŜe doprowadzić do utrwalonych zmian organicznych, np. trwałego garbienia się, nierównomiernego rozrostu pewnych grup mięśniowych, skrzywienia kręgosłupa. Zapobieganie skutkom wymuszonej pozycji ciała to przede wszystkim kontrola stanowisk pracy i ich optymalizacja za pomocą środków technicznych i organizacyjnych, prowadzona z aktywnym uczestnictwem samych pracowników.

ZagroŜeniem w pracy moŜe teŜ być stres. Powoduje on zmęczenie i zmniejszenie wydolności umysłowej i psychicznej, zmniejszenie odporności na choroby, zmniejszenie sprawności wzroku, słuchu oraz precyzji czynności manualnych. W konsekwencji prowadzi do zwiększenia ilości błędów popełnianych w pracy, mylnych decyzji, złej oceny stanu bezpieczeństwa oraz braku motywacji do pracy. Przyczyny powstawania stresu to: zła organizacja pracy, zbyt szybkie i wymuszone tempo pracy zwłaszcza monotonnej oraz złe stosunki międzyludzkie.

Do czynników szkodliwych, które mogą występować w gastronomii naleŜą hałas, podwyŜszona temperatura i gorące powierzchnie, znaczna wilgotność, nieprawidłowe oświetlenie, ciągłe moczenie rąk (w zmywalniach), czynniki chemiczne (dym i spaliny z palenisk, środki myjące i dezynfekujące), praca w pozycji stojącej oraz praca nocna. Choroby zawodowe i zasady ich stwierdzania

Wpływ czynników szkodliwych i uciąŜliwych na organizm człowieka przez lata pracy moŜe spowodować zmiany chorobowe u pracownika z powstaniem chorób zawodowych włącznie. Wczesne wykrycie tych zmian i podjęcie odpowiednich środków profilaktycznych powinno zapobiec pogorszeniu stanu zdrowia pracownika. W tym celu stosuje się lekarskie badania profilaktyczne, które mają stwierdzić, czy zatrudniony pracownik nie ma przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Pracownik w czasie zatrudnienia przechodzi badania wstępne, okresowe i kontrolne.

Badaniom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy oraz pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na których występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciąŜliwe. Badania wstępne są przeprowadzane na koszt pracodawcy.

Okresowe badania lekarskie zapewniają systematyczną kontrolę stanu zdrowia pracowników i umoŜliwiają wczesne wykrycie objawów choroby zawodowej. O zakresie i częstości wykonywanych badań decyduje rodzaj i charakter czynników szkodliwych, na które pracownik jest naraŜony. Przeprowadzane są one na koszt pracodawcy. Badaniom


28

kontrolnym podlegają pracownicy w przypadku niezdolności do pracy trwającej ponad 30 dni.

Choroby zawodowe to choroby określone w wykazie chorób zawodowych, spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Wykaz chorób zawodowych oraz zasady postępowania obowiązujące przy ich stwierdzaniu ustalają rozporządzenia Rozporządzenie RM z 30 lipca 2002r. opublikowane w Dz. U Nr 132, z 2002r., poz. 1115 oraz Rozporządzenie MZ z 1 sierpnia 2002 w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób – Dz. U Nr 132 z 2002r., poz. 1121.

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie moŜe nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia lub po zakończeniu pracy, nie później jednak niŜ w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej u pracownika dokonuje: pracodawca lub lekarz, który powziął podejrzenie choroby zawodowej u pracownika. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej moŜe równieŜ dokonać pracownik, który podejrzewa, Ŝe występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, lekarz stomatolog, lub lekarz weterynarii w przypadku pracownika mającego kontakt z chorymi zwierzętami.

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu oraz właściwemu inspektorowi pracy. Państwowy inspektor sanitarny, kieruje pracownika na badanie w celu rozpoznania choroby zawodowej do jednostki orzeczniczej I stopnia, powiadamiając o tym pracodawcę i jednostkę podstawową słuŜby medycyny pracy sprawującą profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikiem, z którą pracodawca zawarł umowę. Rozpoznanie choroby zawodowej w formie orzeczenia lekarskiego lub orzeczenie o braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej wydaje wojewódzki ośrodek medycyny pracy. Na podstawie rozpoznania choroby zawodowej państwowy powiatowy inspektor sanitarny wydaje decyzję administracyjna o stwierdzeniu choroby zawodowej lub odmowie jej stwierdzenia. Decyzje państwowych powiatowych inspektorów sanitarnych moŜna zaskarŜyć do państwowych wojewódzkich inspektorów sanitarnych w trybie odwoławczym. Ostatnią instancją odwoławczą jest Naczelny Sąd Administracyjny. Kopie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej otrzymuje zakład pracy, w którym pracownik był naraŜony bezpośrednio na zachorowanie w czasie zatrudnienia.

Stwierdzenie u pracownika choroby zawodowej zobowiązuje zakład pracy do niezwłocznego usunięcia jej przyczyn i zastosowania środków zapobiegających kolejnym zachorowaniom. Według danych Instytutu Medycyny Pracy liczba chorób zawodowych stwierdzonych w Polsce w roku 2005 wynosiła 3249, z czego najliczniejsze były przewlekłe choroby narządu głosu (21% ogólnej liczby), pylice płuc (20,7), choroby zakaźne i inwazyjne (18,9), uszkodzenia słuchu (10,4) i choroby skóry (5 %). Wśród męŜczyzn najwięcej stwierdzano w roku 2005 pylic płuc (31% chorób zawodowych), uszkodzeń słuchu (16,3), chorób zakaźnych lub pasoŜytniczych (16%). U kobiet najwyŜszą zapadalność stanowiły głównie przewlekłe choroby narządu głosu (46% ogólnej liczby), choroby zakaźne lub pasoŜytnicze (23,8%) i choroby skóry (ok. 7 % ogólnej liczby schorzeń). 4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jak dzielimy wszystkie czynniki środowiska pracy? 2. Co określamy pod pojęciem niebezpieczny czynnik występujący w procesie pracy? 3. Jakie czynniki zaliczamy do czynników szkodliwych i uciąŜliwych? 4. Co to jest najwyŜsze dopuszczalne stęŜenie (NDS) i natęŜenie (NDN)? 5. Wymień znane ci uciąŜliwości wynikające z charakteru pracy w gastronomii?


29

6. Jakie działania profilaktyczne podejmowane są w zakładach pracy, aby zapobiegać pogarszaniu stanu zdrowia pracowników?

7. Co to jest choroba zawodowa? 8. Kto jest upowaŜniony do rozpoznawania chorób zawodowych? 9. Jakie urzędy decydują o stwierdzeniu chorób zawodowych? 4.4.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Korzystając z róŜnych źródeł informacji wskaŜ czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne, występujące w zakładach gastronomicznych.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wymienić czynniki szkodliwe występujące w zakładach gastronomicznych, 3) wymienić czynniki uciąŜliwe i niebezpieczne występujące w gastronomii, 4) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, literatura, − komputer z przyłączem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusze papieru formatu A4. Ćwiczenie 2

Uzupełnij tabelę wpisując rodzaje czynników, które powodują zagroŜenia przy obsłudze podanych urządzeń oraz podaj sposoby ograniczenia lub likwidacji wpływu tych czynników na człowieka.

Arkusz do wypełnienia w grupach

Urządzenie Rodzaj czynnika Metoda ograniczenia lub likwidacji tych czynników

Elektryczna maszynka do krojenia – krajalnica

Kocioł warzelny


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wypełnić arkusz podany przez nauczyciela, 3) wyniki pracy przedstawić na forum grupy, 4) dokonać analizy uzyskanych wyników, 5) sporządzić notatkę w zeszycie.


30

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − komputer z przyłączem do Internetu, − materiały piśmiennicze, − arkusz przygotowany przez nauczyciela, − zeszyt. Ćwiczenie 3

Korzystając z róŜnych źródeł informacji podaj przynajmniej 3 choroby zawodowe, które mogą być spowodowane działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w zakładach gastronomicznych.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wypisać najczęściej występujące choroby zawodowe występujące w zakładach

gastronomicznych, 3) przedstawić wyniki na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, literatura, − komputer z przyłączem do Internetu, − arkusze papieru formatu A4, − przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki. 4.4.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) dokonać podziału wszystkich czynników środowiska pracy? � �

2) wyjaśnić pojęcie – niebezpieczne czynniki występujące w środowisku pracy?

� �

3) wymienić czynniki szkodliwe, uciąŜliwe i niebezpieczne w gastronomii? � �

4) określić co oznacza skrót (NDS) i (NDN)? � �

5) wymienić uciąŜliwości wynikające z charakteru pracy w gastronomii? � �

6) zdefiniować pojecie – choroba zawodowa? � �

7) wskazać choroby zawodowe występujące w gastronomii? � �

8) Podać, jakie urzędy decydują o stwierdzeniu chorób zawodowych? � �


31

4.5. Środki ochrony indywidualnej 4.5.1. Materiał nauczania Środki ochrony indywidualnej – to wszelkie środki noszone lub trzymane przez

pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagroŜeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy. Środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy dostarcza pracownikom nieodpłatnie pracodawca. Pracodawca jest obowiązany zapewnić teŜ pranie, konserwację, odpylanie i odkaŜanie środków ochrony indywidualnej. Rodzaje środków ochrony indywidualnej: − środki ochrony oczu i twarzy – okulary, gogle, szybki ochronne, odpowiednie tarcze

i kaptury, osłony twarzy; − środki ochrony głowy – hełmy ochronne; − środki ochrony słuchu – wkładki, nauszniki, hełmy przeciwhałasowe; − środki ochrony układu oddechowego-przeciwpyłowe, maski filtruj ąco-pochłaniające; − odzieŜ ochronna – kurtki, peleryny, płaszcze przeciwdeszczowe, fartuchy przednie

skórzane, kombinezony przeciwpyłowe, itd.; − środki ochrony kończyn dolnych oraz górnych – rękawice ochronne przy naraŜeniu np. na

iskry, niską temperaturę, wodę, starcia naskórka, ostre szorstkie lub gorące materiały, buty, antypoślizgowe, odporne na urazy mechaniczne, np. zgniecenia palców;

− środki ochrony przed upadkiem z wysokości – szelki bezpieczeństwa, urządzenia samohamowne i linki bezpieczeństwa. Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego uŜytku. Niektóre

z nich mogą być uŜytkowane przez więcej niŜ jedną osobę, o ile nie wpływa to na niekorzystnie na zdrowie i higienę uŜytkowników. Środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane zgodnie ze swoim przeznaczeniem.

Bardzo waŜne jest dobieranie i stosowanie odzieŜy roboczej i ochronnej do warunków występujących w środowisku pracy. OdzieŜ zabezpiecza człowieka przed czynnikami szkodliwymi i niebezpiecznymi. OdzieŜ oprócz funkcji ochronnych powinna zapewniać odpowiedni komfort pracy, umoŜliwiać wykonywanie zadań z optymalnym wysiłkiem bez pocenia się, obcierania skóry i ograniczania ruchu rąk i nóg. Najczęściej uŜywaną odzieŜą w pracy jest odzieŜ robocza. Zastępuje ona odzieŜ osobistą pracownika, ale nie posiada cech ochronnych, jedynie chroni przed brudem, a odpowiednio ocieplona przed zimnem.

W środowisku pracy, gdzie występują czynniki chemiczne niebezpieczne lub szkodliwe dla zdrowia, pracownik musi być ubrany w odzieŜ ochronną. OdzieŜ ta wykonana jest z tkaniny powlekanej odpowiednim tworzywem sztucznym lub obszyta folią, albo innym materiałem odpowiednio do zagroŜenia, przed którym ma chronić.

W zakładach gastronomicznych pracownicy zobowiązani są do noszenia odzieŜy roboczej, składającej się z białych fartuchów płóciennych lub drelichowych oraz dwuczęściowych ubrań dla kucharzy. Musi być ona swobodna i dostosowana do temperatury typowej dla pomieszczeń kuchennych. Wszyscy pracownicy z wyjątkiem kelnerów muszą nosić nakrycia głowy (białe chustki, opaski na włosy, płócienne czapki).

Poza odzieŜą roboczą pracownicy wykorzystują równieŜ odzieŜ ochronną. Do pracy w zmywalniach naczyń lub obieralniach warzyw potrzebne są impregnowane fartuchy i rękawice gumowe. Pranie i naprawa odzieŜy naleŜy do obowiązku pracodawcy, ale moŜe być zlecana pracownikowi w zamian za ekwiwalent pienięŜny.


32


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co to są środki ochrony indywidualnej? 2. Jakie są obowiązki pracodawcy w zaopatrzeniu pracownika w odzieŜ roboczą, ochronną

i sprzęt ochrony osobistej? 3. Czym się róŜni odzieŜ ochronna od odzieŜy roboczej? 4. Na kim spoczywa obowiązek prania i konserwacji odzieŜy roboczej? 5. Czy pracodawca moŜe pracownikowi płacić ekwiwalent pienięŜny za pranie odzieŜy

roboczej? 6. Do czego słuŜy odzieŜ ochronna w zakładach gastronomicznych i jakim wymaganiom

musi odpowiadać?

4.5.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Zaprojektuj odzieŜ ochronną i roboczą dla pracownika zajmującego się rozbiorem mięsa.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) określić, na jakie zagroŜenia i urazy naraŜony jest pracownik, 3) odszukać (np. w Internecie) przykłady odzieŜy ochronnej i roboczej stosowanej przy

rozbiorze mięsa, 4) naszkicować na papierze strój pracownika, 5) przedstawić swoją pracę na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − komputer z dostępem do Internetu, − arkusze papieru formatu A4, − przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki. Ćwiczenie 2

Połącz piktogramy przedstawiające znaki graficzne ubrań ochronnych z ich opisem.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) przygotować stanowisko pracy, 3) połączyć znaki graficzne z ich opisem, 4) przykleić piktogramy i ich opis na kartce A4, 6) przedstawić swoją pracę na forum grupy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: −−−− poradnik dla ucznia, literatura, −−−− przykłady piktogramów, −−−− komputer z przyłączem do Internetu, −−−− arkusze papieru formatu A4, −−−− klej w sztyfcie.


33

4.5.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować środki ochrony indywidualnej? � �

2) zaprojektować odzieŜ ochronną i roboczą dla określonej pracy? � �

3) porównać czym się róŜni odzieŜ ochronna od odzieŜy roboczej? � �

4) opisać znaki graficzne ubrań ochronnych? � �

5) określić na kim spoczywa obowiązek prania i konserwacji odzieŜy roboczej? � �

6) wyjaśnić czy pracodawca moŜe pracownikowi płacić ekwiwalent pienięŜny za pranie odzieŜy roboczej?

� �

7) wymienić do czego słuŜy odzieŜ ochronna w zakładach gastronomicznych i jakim wymaganiom musi odpowiadać?

� �


34

4.6. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych i pracujących pod ciśnieniem

4.6.1. Materiał nauczania Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach elektrycznych

Powszechne stosowanie energii elektrycznej we wszystkich dziedzinach techniki i w Ŝyciu codziennym niesie oprócz wielu korzyści równieŜ wiele zagroŜeń, zarówno dla człowieka, jak i dla jego środowiska pracy i Ŝycia. Człowiek uŜytkuje zarówno proste jak i coraz bardziej złoŜone maszyny i urządzenia techniczne. Ułatwiają one pracę, zastępują mięśnie, a takŜe uprzyjemniają Ŝycie. Niewłaściwie eksploatowany sprzęt zasilany energią elektryczną moŜe narazić uŜytkownika na straty materialne jak i zdrowotne. W zakładach gastronomicznych wykorzystuje się wiele urządzeń elektrycznych, które, gdy są niewłaściwie uŜytkowane mogą stwarzać róŜnego rodzaju zagroŜenia. Są to najczęściej: − poraŜenia i oparzenia prądem elektrycznym, − poŜary, − wybuchy, − szkodliwe oddziaływanie pola elektrycznego i elektromagnetycznego na organizm ludzki. Największa liczba wypadków, pochodzących od urządzeń elektrycznych powstaje z powodu poraŜenia prądem elektrycznym, tj. wtedy, gdy prąd przepływa przez ciało człowieka lub jego część. Statystyki mówią, Ŝe 70–85% wypadków poraŜenia prądem jest spowodowana błędnym postępowaniem człowieka.

PoraŜenie prądem elektrycznym jest to przepływ prądu elektrycznego przez ciało człowieka lub jego część oraz skutki tego przepływu. PoraŜenia i oparzenia prądem elektrycznym mogą być spowodowane: wadliwą budową urządzeń, pojawieniem się napięcia na metalowych częściach urządzeń i konstrukcjach nie będących zwykle pod napięciem (np. w wyniku zwarć), a takŜe nieprzestrzeganiem przepisów bezpieczeństwa pracy oraz instrukcji obsługi urządzeń, lekkomyślnością, czy brakiem odpowiedniej wiedzy o zagroŜeniach. PoraŜenie prądem moŜe wystąpić po zetknięciu się ciała człowieka z częściami metalowymi, które normalnie nie są pod napięciem, czyli są oddzielone od obwodu elektrycznego izolacją roboczą. Jej uszkodzenia są najczęstszą przyczyną poraŜeń przez tzw. napięcie dotykowe. Szczególne zagroŜenie powoduje obsługa przyrządów ręcznych, których napięcie przekracza napięcie bezpieczne, więc najczęstszą przyczyną poraŜeń jest zetknięcie się z uszkodzonymi przyrządami takimi jak miksery czy przenośne piecyki elektryczne. Zasady ratowania osób poraŜonych prądem

NajwaŜniejszą czynnością przy ratowaniu osoby poraŜonej jest uwolnienie jej od działania prądu elektrycznego i udzielenie mu pierwszej pomocy. Uwolnienie poraŜonego spod działania prądu elektrycznego naleŜy dokonać jedną z metod: − przez wyłączenie napięcia obwodu elektrycznego za pomocą wyłącznika, wyciągnięcie

wtyczki z gniazdka lub wykręcenie bezpieczników, − przez odciągniecie poraŜonego od urządzeń będących pod napięciem. Sposób ratowania zaleŜy od stanu poraŜonego: − gdy jest przytomny, naleŜy rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzucha

oraz ułoŜyć poraŜonego wygodnie na prawym boku i wezwać lekarza, a jeŜeli jest to niemoŜliwe, zaleca się przeniesienie lub przewiezienie poraŜonego do lekarza,

− gdy jest nieprzytomny i oddycha, naleŜy ułoŜyć go na prawym boku (nie wolno na plecach!), okryć np. kocem, wezwać lekarza i cały czas obserwować, gdyŜ moŜe nastąpić zatrzymanie oddechu,


35

− gdy jest nieprzytomny i nie oddycha, naleŜy połoŜyć go na plecach, porozpinać uciskające części garderoby, oczyścić jamę ustną z resztek jedzenia, zapewnić dopływ świeŜego powietrza, rozpocząć sztuczne oddychanie i masaŜ serca, gdy nie jest wyczuwany puls, oraz wezwać pogotowie ratunkowe.

W określonych warunkach urządzenia elektryczne mogą takŜe spowodować poŜar

i wybuch. PoŜar powstaje zwykle na skutek niewłaściwego stanu technicznego urządzeń elektrycznych, np. nadmiernego nagrzewania się, iskrzenia połączeń lub nieprawidłowego ich uŜytkowania. Wybuch moŜe być spowodowany nawet przez urządzenie w pełni sprawne technicznie, którego konstrukcja nie jest jednak przystosowana do wymagań danego środowiska pracy. Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka

Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka zaleŜy od wielu czynników, a zwłaszcza od wartości i rodzaju prądu, czasu i drogi jego przepływu, właściwości indywidualnych organizmu oraz warunków otoczenia. Przyjmuje się, Ŝe najniŜsza oporność ciała ludzkiego wynosi średnio około 1000 omów. Za bezpieczne napięcie prądu uwaŜa się 24 V (wolty) dla prądu zmiennego i 48 V prądu stałego, pod warunkiem, ze płynie on w czasie nie dłuŜszym niŜ 0.2 s (sekundy). Działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka moŜe mieć charakter bezpośredni lub pośredni: – działanie bezpośrednie (poraŜenie elektryczne) występuje wtedy, gdy przez ciało

człowieka popłynie prąd elektryczny; wywołuje on wiele zmian fizycznych, chemicznych i biologicznych w organizmie, powoduje bóle, kurcze mięśni, zatrzymanie oddechu, zaburzenia krąŜenia krwi, zaburzenia wzroku, słuchu i równowagi, utratę przytomności czy migotanie komór serca, a często kończy się nawet śmiercią,

– działanie pośrednie prądu elektrycznego powoduje róŜnego rodzaju urazy, powstające bez przepływu prądu przez organizm, np. oparzenia łukiem elektrycznym czy uszkodzenia wzroku wskutek duŜej jaskrawości łuku elektrycznego. Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa poraŜenia prądem elektrycznym

w gastronomii, stosuje się dodatkowe zabezpieczenie uŜytkowników przed napięciem dotykowym, czyli zerowanie i uziemianie. Zerowanie polega na połączeniu zerowego przewodu zasilającego urządzenie elektryczne z zerowym przewodem instalacji elektrycznej budynku. Uziemianie zaś to połączenie korpusu urządzenia elektrycznego lub maszyny z ziemią za pomocą metalowych przewodników prądu. Dzięki temu napięcie powstające w następstwie uszkodzenia izolacji zostaje odprowadzone do ziemi. Bezpieczne uŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych Aby zapobiegać poraŜeniom prądem elektrycznym naleŜy: – sprawdzić, czy obudowa urządzenia lub przewód zasilający nie są uszkodzone, – nigdy nie dotykać nieizolowanych przewodów, które są pod napięciem, – zawsze przed podłączeniem urządzenia do sieci sprawdzić, czy wtyczka przewodu

zasilającego jest dostosowana do gniazda wtykowego (czy jest z bolcem, czy bez), – w kaŜdym przypadku uszkodzenia urządzenia elektrycznego wyłączyć je z sieci, – nigdy nie zdejmować obudowy sprzętu elektrycznego przed odłączeniem go od zasilania, – do napraw zatrudniać osoby z odpowiednimi kwalifikacjami. Bezpieczeństwo pracy przy urządzeniach pracujących pod ciśnieniem

Urządzenia, które pracują pod ciśnieniem innym niŜ atmosferycznym stwarzają powaŜne zagroŜenie podczas ich niewłaściwej eksploatacji. NaleŜą do nich między innymi szybkowary, kotły parowe, autoklawy, butle i zbiorniki ze skroplonymi gazami oraz


36

wytwornice acetylenowe. Urządzenia, w których ciśnienie przekracza 0,7 MPa (megapaskali), podlegają stałemu nadzorowi technicznemu słuŜb Urzędu Dozoru Technicznego (UDT). Przed przystąpieniem do eksploatacji urządzenia ciśnieniowego eksploatujący pisemnie zgłasza urządzenie do właściwej jednostki nadzoru technicznego, w celu uzyskania decyzji zezwalającej na jego eksploatowanie. Wszystkie urządzenia pracujące pod ciśnieniem są wyposaŜone w manometry wskazujące wielkość ciśnienia. KaŜde musi mieć określone dopuszczalne maksymalne ciśnienie oraz automatyczne zabezpieczenie (zawory bezpieczeństwa) redukujące ciśnienie w przypadku jego przekroczenia.

ZagroŜenie w gastronomii mogą stwarzać niskociśnieniowe kotły warzelne. Ich uŜytkownicy muszą przestrzegać instrukcji obsługi. Bezpieczne warunki eksploatacyjne uzyskuje się wówczas, gdy zbiornik kotła warzelnego jest wypełniony do ¾ objętości, a ciśnienie w przestrzeni parowo-wodnej kotła wynosi 0,45 bara. Pokrywa w czasie pracy powinna być szczelnie zamknięta, a kocioł usytuowany w taki sposób, aby strumień pary przy otwieraniu nie był skierowany na obsługującego pracownika. Dopływ pary zamyka się na kilka minut przed otwarciem pokrywy, a przed jej podniesieniem naleŜy sprawdzić, za pomocą zaworu bezpieczeństwa, czy ciśnienie w kotle spadło. Podstawowym warunkiem bezpiecznej obsługi kotła warzelnego jest okresowe sprawdzanie poziomu wody i utrzymywanie go na górnym poziomie oraz nieprzekraczalnie dopuszczalnego ciśnienia. 4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie zagroŜenia mogą stwarzać niewłaściwie uŜytkowane urządzenia elektryczne? 2. Co to jest poraŜenie elektryczne? 3. Jakie czynniki fizyczne decydują o skutkach poraŜenia prądem? 4. Jakie moŜe być działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka? 5. Co to jest uziemienie i zerowanie? 6. Na czym polega bezpieczne uŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych? 7. Jakie zasady obowiązują przy bezpiecznym uŜytkowaniu urządzeń ciśnieniowych? 4.6.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Korzystając z róŜnych źródeł informacji opracuj graficznie przykładowe środki ochrony przeciwporaŜeniowej przy bezpośrednim dotyku.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) opracować graficznie środki ochrony przeciwporaŜeniowej, 3) przedstawić projekt na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, literatura, − komputer z przyłączem do Internetu, − arkusze papieru formatu A1, − kolorowe pisaki.


37

Ćwiczenie 2 Scharakteryzuj bezpieczeństwo pracy w gastronomii przy urządzeniach elektrycznych

i ciśnieniowych uzupełniając poniŜsze zdania: 1. PoraŜenia i oparzenia prądem elektrycznym mogą być spowodowane: ………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………...

2. Aby nie dopuścić do powstania niebezpieczeństwa poraŜenia …………………… …………… w gastronomii, stosuje się dodatkowe zabezpieczenie uŜytkowników przed napięciem dotykowym, czyli ………….. i ………………. Zerowanie polega na połączeniu zerowego przewodu zasilającego urządzenie elektryczne z ..………………………… ……………………. . Uziemianie zaś to połączenie korpusu urządzenia elektrycznego lub maszyny z …………. za pomocą …………………… przewodników prądu.

3. ZagroŜenie w gastronomii mogą stwarzać teŜ …………………….. kotły warzelne. Bezpieczne warunki eksploatacyjne uzyskuje się wówczas, gdy zbiornik kotła warzelnego jest wypełniony do ……objętości, a ciśnienie w przestrzeni parowo-wodnej kotła wynosi …………. Pokrywa w czasie pracy powinna być ……………………………, a kocioł usytuowany w taki sposób, aby strumień pary przy otwieraniu nie ……………… …………………………………………………................. .


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) wyszukać informacje dotyczące bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach elektrycznych

i ciśnieniowych w gastronomii, 3) uzupełnić podany przez nauczyciela tekst, 4) zaprezentować na forum grupy wyniki pracy.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − literatura, − karty do uzupełnienia, − komputer z przyłączem do Internetu, − przybory do pisania, w tym kolorowe pisaki, − arkusze papieru formatu A4.


38

4.6.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wymienić jakie zagroŜenia mogą stwarzać niewłaściwie uŜytkowane

urządzenia elektryczne? � �

2) opracować graficznie środki ochrony przeciwporaŜeniowej? � �

3) wyliczyć czynniki fizyczne, które decydują o skutkach poraŜenia prądem? � �

4) wyjaśnić jakie moŜe być działanie prądu elektrycznego na organizm człowieka ? � �

5) wyjaśnić na czym polega bezpieczne uŜytkowanie maszyn i urządzeń elektrycznych uŜywanych w gastronomii? � �

6) omówić podstawowe zasady bezpiecznego uŜytkowania urządzeń ciśnieniowych w gastronomii? � �


39

4.7. Ochrona przeciwpoŜarowa 4.7.1. Materiał nauczania Organizacja ochrony przeciwpoŜarowej w zakładzie pracy

Ochrona przeciwpoŜarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę Ŝycia, zdrowia, mienia lub środowiska przed poŜarem, klęską Ŝywiołową lub innym miejscowym zagroŜeniem poprzez: − zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego

miejscowego zagroŜenia, − zapewnienie sił i środków do zwalczania poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego

miejscowego zagroŜenia, − prowadzenia działań ratowniczych. Osoba fizyczna, osoba prawna, organizacja lub instytucja korzystająca ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu są obowiązane zabezpieczyć je przed zagroŜeniem poŜarowym lub innym zagroŜeniem miejscowym. Właściciel budynku, obiektu lub terenu, zapewniając ich ochronę przeciwpoŜarową jest obowiązany: − przestrzegać przeciwpoŜarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych

i technologicznych, − wyposaŜyć budynek, obiekt lub teren w sprzęt poŜarniczy i ratowniczy oraz środki

gaśnicze zgodnie z obowiązującymi zasadami, − zapewnić konserwację i naprawy sprzętu oraz urządzeń określonych w pkt. b. zgodnie

z zasadami i wymaganiami gwarantującymi sprawne i niezawodne ich funkcjonowanie, − zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwa

i moŜliwość ewakuacji, − przygotować budynek, obiekt lub teren do prowadzenia akcji ratowniczej, − zaznajomić pracowników z przepisami przeciwpoŜarowymi (w tym z treścią

rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpoŜarowej budynków, innych obiektów i terenów),

− ustalić sposoby postępowania na wypadek poŜaru, klęski Ŝywiołowej lub innego miejscowego zagroŜenia.

ZagroŜenie poŜarowe w gastronomii

Szczególny rodzaj zagroŜenia poŜarowego, związany z bezpieczeństwem ludzi, występuje w szeroko rozumianych obiektach i pomieszczeniach uŜyteczności publicznej. Najczęstszą przyczyną powstawania poŜarów są: bezmyślne bądź umyślne działanie człowieka tzw. czynnik ludzki, zwarcia i wady instalacji elektrycznych czyli przyczyny techniczne oraz przyczyny organizacyjne. W zakładach gastronomicznych zagroŜenia poŜarowe mogą wynikać ze stosowania łatwopalnych materiałów do wystroju wnętrz i wyposaŜenia lokali. Bezpośrednią przyczyną zagroŜeń poŜarowych są: − niesprawność lub zły stan instalacji elektrycznych, − przeciąŜenie instalacji elektrycznej, − niewłaściwy dobór bezpieczników lub samowolne ich naprawianie, − nieszczelność przewodów kominowych, pozostawione bez właściwego nadzoru włączone

kuchenki i podgrzewacze, nie posiadające automatycznej regulacji lub ograniczników temperatury oraz pozostawianie bez nadzoru w pobliŜu łatwo palnych materiałów,

− nieszczelne instalacje gazowe (zagroŜenie wybuchem), − nieostroŜność podczas palenia papierosów.


40

Najwięcej poŜarów wynika z wad urządzeń elektrycznych, pozostałe są skutkiem błędów w uŜytkowaniu tego rodzaju urządzeń. Najczęstsze przyczyny poŜarów to zły stan izolacji lub niewłaściwy rodzaj izolacji elektrycznej, nadmierne nagrzewanie się urządzeń elektrycznych podczas ich pracy, a takŜe wewnętrzne zwarcia w aparatach i urządzeniach zawierających palny olej mineralny. W razie poŜaru instalacji bądź urządzeń elektrycznych pierwszą czynnością jest wyłączenie napięcia. W akcji gaśniczej stosuje się gaśnice śniegowe lub proszkowe.

ZagroŜenie poŜarowe w gastronomii stwarzają równieŜ kuchenki gazowe. Nieszczelność instalacji gazowej prowadzi do powstania silnie wybuchowych mieszanek gazowych. W takich sytuacjach naleŜy natychmiast intensywnie wywietrzyć pomieszczenie i nie uŜywać otwartego ognia, ani nie włączać urządzeń elektrycznych. Zasady postępowania w razie poŜaru lub wybuchu. W przypadku zauwaŜenia poŜaru, osoba która go zauwaŜyła zobowiązana jest do: − natychmiastowego zaalarmowania osób znajdujących się w strefie zagroŜenia w sposób

nie powodujący paniki, − bezzwłocznego przystąpienia do gaszenia poŜaru przy pomocy podręcznego sprzętu

gaśniczego. Kierowanie działaniami do czasu przybycia jednostek straŜy poŜarnej obejmuje dyrektor, a w razie jego nieobecności osoba go zastępująca. Kierujący działaniami powinien w pierwszej kolejności: − wyznaczyć osobę, która poinformuje o poŜarze straŜ poŜarną – tel. stacjonarny – 998, lub

do sieci komórkowych 112 (wszystkie słuŜby ratunkowe), − wyznaczyć osobę która stanie przed obiektem i wskaŜe dojeŜdŜającym jednostkom straŜy

poŜarnej dokładne miejsce poŜaru, − jeŜeli jest to konieczne zarządzić ewakuację ludzi z części lub z całego obiektu.

W przypadku prowadzenia ewakuacji nie wolno przerywać akcji gaszenia poŜaru. Osoba alarmująca straŜ poŜarną, po uzyskaniu telefonicznego połączenia spokojnym i opanowanym głosem powinna podać: – gdzie się pali – dokładny adres, co się pali, – czy zagroŜone jest Ŝycie ludzi, – jakie pomieszczenia są bezpośrednio zagroŜone poŜarem, – swoje nazwisko i nr telefonu, z którego dzwoni.

Słuchawkę moŜna odłoŜyć dopiero po potwierdzeniu przez straŜ poŜarną, Ŝe przyjęto zgłoszenie. Przez chwilę naleŜy jeszcze pozostać przy aparacie poniewaŜ dyspozytor moŜe zadzwonić w celu sprawdzenia prawdziwości zgłoszenia. W czasie prowadzenia działań naleŜy przestrzegać następujących zasad: − w pierwszej kolejności ratować zagroŜone Ŝycie ludzi, − jeŜeli zachodzi taka potrzeba wyłączyć główny wyłącznik prądu – nie wolno gasić wodą,

a więc takŜe gaśnicami pianowymi urządzeń elektrycznych pod napięciem, − nie otwierać – bez wyraźnej potrzeby drzwi i okien do pomieszczeń objętych poŜarem,

poniewaŜ dopływ powietrza sprzyja rozprzestrzenianiu się ognia, − wchodząc do pomieszczeń objętych poŜarem zachować szczególną ostroŜność, − w zadymieniu poruszać się w pozycji pochylonej lub na czworakach.

Aby gaszenie za pomocą podręcznego sprzętu gaśniczego było skuteczne naleŜy podejść moŜliwie blisko źródła ognia i podać środek gaśniczy bezpośrednio na palący się materiał, z najbliŜszego otoczenia ognia, jeŜeli to moŜliwe, usunąć materiały palne w celu ograniczenia rozprzestrzeniania się poŜaru, po ugaszeniu poŜaru naleŜy starannie dogasić tlące się materiały.


41

Ewakuacja ludzi Ewakuacja jest zorganizowanym działaniem zmierzającym do usunięcia ludzi ze strefy

zagroŜonej poŜarem lub wybuchem. Ewakuacja jest działaniem, które moŜna przewidzieć i przygotować się do niego poprzez: − przystosowanie do jej wymagań odpowiednich dróg ewakuacyjnych (zachowanie

odpowiedniej szerokości przejścia, oznakowanie, oświetlenie), − opracowanie wskazówek dotyczących postępowania (instrukcje), − akcję ewakuacji ludzi podejmuje się, gdy zaistniały poŜar moŜe stwarzać dla nich

zagroŜenie. W obiektach uŜyteczności publicznej obowiązek rozpoczęcia ewakuacji spoczywa na

pracownikach danego zakładu. Do gaszenia zarodków poŜarów o niewielkich rozmiarach moŜna przystąpić dopiero wtedy, gdy nie będzie to stanowiło zagroŜenia własnego zdrowia i Ŝycia. Do gaszenia najlepsze i najwygodniejsze w uŜyciu są gaśnice. Mają one na swojej obudowie wyraźne i duŜe oznaczenia literowe świadczące o tym, do gaszenia jakiego rodzaju poŜaru są przeznaczone: A. ciała stałe pochodzenia organicznego, przy spalaniu których występuje zjawisko Ŝarzenia

(drewno, papier itp.), B. ciecze palne i ciała stałe topniejące wskutek ciepła (benzyna, rozpuszczalniki, smoła,

topiące się tworzywa sztuczne), C. gazy palne (gaz miejski i ziemny, acetylen, propan-butan), D. metale lekkie np. aluminium, magnez, sód, E. poŜary z grup ABC występujące w obrębie urządzeń pod napięciem.

Do gaszenia kaŜdego z nich naleŜy uŜywać odpowiednich środków: − do gaszenia poŜarów z grupy A uŜywana jest woda, piana gaśnicza, proszek gaśniczy,

dwutlenek węgla; − do gaszenia poŜarów grupy B odpowiednio piana gaśnicza, proszek gaśniczy, dwutlenek

węgla, halon; − do gaszenia poŜarów grupy C – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon; − do gaszenia poŜarów grupy D – specjalne gaśnice proszkowe, − do gaszenia poŜarów grupy E – proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon. W trakcie poŜaru moŜe zapalić się odzieŜ. Aby tego uniknąć, przed przejściem obok ognia naleŜy, jeśli to moŜliwe przykryć ciało mokrą, grubą tkaniną z naturalnych materiałów. Człowiek, na którym pali się ubranie najczęściej będzie biegał. Koniecznie naleŜy go przewrócić twarzą do ziemi, a palącą się odzieŜ ugasić wodą. W przypadku jej braku naleŜy poszkodowanego przykryć kocem gaśniczym lub innym duŜym i grubym materiałem. Po ugaszeniu naleŜy bezwzględnie udzielić pierwszej pomocy i wezwać pogotowie ratunkowe (tel. 999). Zanim przybędzie pomoc naleŜy: − powiadomić o zagroŜeniu osoby znajdujące się w strefie zagroŜenia, − ewakuować ludzi na niŜsze kondygnacje lub na zewnątrz budynku (dym i gazy spalinowe

unoszą się do góry), − do ewakuacji nie uŜywać wind, − nie otwierać drzwi, przez które wydobywa się dym, − przebywając powyŜej miejsca poŜaru nie otwierać drzwi na korytarz, ale je uszczelnić, − wyłączyć dopływ prądu i gazu do zagroŜonej strefy, − jeśli nie moŜna opuścić pomieszczenia zagroŜonego, naleŜy przejść do pomieszczenia jak

najdalej od źródła ognia, zamknąć wszystkie drzwi i wzywać pomocy krzykiem lub innymi znakami,

− nie wdychać dymu – moŜna zasłonić usta mokrą tkaniną lub jeśli to moŜliwe przykryć ciało mocną, grubą tkaniną z naturalnych materiałów.


42


Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na czym polega ochrona przeciwpoŜarowa w zakładzie? 2. Jakie znasz przykłady zagroŜeń poŜarowych w gastronomii? 3. Kiedy występuje zagroŜenie poŜarowe ze strony elektryczności? 4. Jak naleŜy się zachować podczas poŜaru urządzeń elektrycznych będących pod

napięciem? 5. Jakie czynności wykonuje się podczas gaszenia poŜaru w zarodku? 6. Jakie są numery telefonów do słuŜb ratunkowych? 7. Na czym polega ewakuacja ludzi? 8. Jakie znasz rodzaje gaśnic? 9. Czy do gaszenia palącego się oleju moŜna wykorzystać wodę? Odpowiedź uzasadnij. 10. Jak naleŜy ratować człowieka na którym pali się ubranie? 4.7.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Połącz w pary piktogramy przedstawiające znaki bezpieczeństwa poŜarowego z odpowiadającym im opisem.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) przygotować stanowisko pracy, 3) połączyć znaki graficzne z ich opisem, 4) przykleić piktogramy i ich opisy na arkuszu papieru formatu A4, 5) przedstawić wyniki pracy na forum grupy.


− poradnik dla ucznia, literatura, − piktogramy, − opisy do piktogramów, − arkusz papieru formatuA4, − klej w sztyfcie. Ćwiczenie 2

WskaŜ na planie budynku szkoły drogę ewakuacji uczniów z określonego miejsca w szkole.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) odszukać w Internecie znaki ewakuacyjne, 3) wyznaczyć drogę ewakuacji na planie budynku szkoły.


43

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − komputer z przyłączem do Internetu, − plan szkoły, − kolorowe pisaki. Ćwiczenie 3

WskaŜ na planie budynku szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpoŜarowych.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) odszukać w Internecie znaki bezpieczeństwa ochrony przeciwpoŜarowej, 3) wskazać na planie szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpoŜarowych.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − komputer z przyłączem do Internetu, − plan szkoły, − kolorowe pisaki.

4.7.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zidentyfikować znaki bezpieczeństwa poŜarowego? � � 2) podać przykłady zagroŜeń poŜarowych w gastronomii? � � 3) zidentyfikować znaki ewakuacyjne? � � 4) wskazać na planie szkoły rozmieszczenie urządzeń przeciwpoŜarowych? � � 5) podać czym gasi się poŜar w zarodku? � � 6) podać numery telefonów słuŜb ratunkowych? � � 7) wskazać drogi ewakuacji ludzi z miejsca zagroŜenia? � � 8) wymienić rodzaje gaśnic i podać ich zastosowanie? � � 9) zaproponować sposób gaszenia płonącego oleju? � � 10) zaproponować sposób ratowania płonącego człowieka? � �


44

4.8. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach 4.8.1. Materiał nauczania

Za wypadek przy pracy uwaŜa się nagłe zdarzenie, wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w związku z pracą i spowodowało uraz lub śmierć pracownika. MoŜe ono nastąpić podczas wykonywania zwykłych czynności, w związku z wykonywaniem zwykłych czynności oraz podczas lub w związku z wykonywaniem poleceń.

Za wypadek cięŜki uwaŜa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło cięŜkie uszkodzenie ciała (np. utrata wzroku, słuchu, mowy), nastąpiła cięŜka, zagraŜająca Ŝyciu choroba lub trwała albo częściowa niezdolność do pracy.

Wypadek zbiorowy jest wtedy, gdy poszkodowane zostały co najmniej dwie osoby. Wypadek śmiertelny jest wtedy, gdy pracownik ginie na miejscu wypadku lub umiera

w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku. W razie wypadku przy pracy pracodawca jest zobowiązany zabezpieczyć miejsce wypadku, udzielić pierwszej pomocy poszkodowanym, ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym zdarzeniom.

O wypadku naleŜy niezwłocznie powiadomić inspektora pracy i prokuratora. Ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (postępowanie powypadkowe) dokonuje zespół powypadkowy, którego skład jest uzaleŜniony od rodzaju wypadku i przyjętego u danego pracodawcy systemu realizacji zadań w zakresie bhp, i tak: − wypadki śmiertelne, cięŜkie i zbiorowe – skład zespołu: pracownik kierujący komórką

słuŜby bhp oraz zakładowy społeczny inspektor pracy, − pozostałe wypadki – zespołu: pracownik słuŜby bhp oraz oddziałowy (wydziałowy)

społeczny inspektor pracy. Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku, zespół powypadkowy sporządza (w ciągu

14 dni od wypadku) protokół powypadkowy. Zespół powypadkowy ma obowiązek zapoznać poszkodowanego pracownika lub członków rodziny zmarłego pracownika z treścią protokołu powypadkowego przed jego zatwierdzeniem.

Pracownikowi, który uległ wypadkowi przy pracy, przysługuje świadczenie zdrowotne przyznawane na podstawie protokołów powypadkowych. Świadczenie takie nie przysługuje, jeŜeli wyłączną przyczyną wypadku jest raŜące naruszenie przez pracownika przepisów i zasad bhp, nietrzeźwość, wpływ środków odurzających lub umyślne niedbalstwo.

Osoby pracujące w zakładach gastronomicznych podczas wykonywania swojej pracy naraŜone są na róŜnorodne nieszczęśliwe wypadki. Najczęstsze z nich to rany cięte, stłuczenia, zwichnięcia, złamania, oparzenia, poraŜenia prądem, omdlenia i zatrucia. Największe niebezpieczeństwo wypadkowe stwarzają urządzenia elektryczne, urządzenia parowe, maszyny gastronomiczne z wirującymi lub obracającymi się elementami(wilki do mięsa, krajalnice), oraz naczynia z gorącą wodą lub potrawami.

Specyfiką w zakładach gastronomicznych jest bezpośredni kontakt człowieka z ruchomymi, ostrymi lub wystającymi elementami maszyn i urządzeń oraz ich oprzyrządowaniem. NaleŜy zatem zabezpieczać wszystkie elementy maszyn i urządzeń, które wykonują ruch obrotowy, a takŜe wszystkie wystające lub ostre elementy tychŜe maszyn i urządzeń. Na ruchome części maszyn, mogące powodować wypadki, stosuje się osłony, które zapobiegają dostępowi do strefy zagroŜenia. Przed uruchomieniem maszyny, naleŜy pamiętać o sprawdzeniu osłon oraz innych urządzeń ochronnych, a takŜe o zbadaniu skuteczności ochrony przeciwporaŜeniowej.

Ze względu na niebezpieczeństwo cięŜkich poparzeń w zakładach gastronomicznych nie wolno stosować naczyń kuchennych bez uchwytów lub z obluzowanymi uchwytami. Pojemność naczyń w których umieszcza się gorące potrawy nie moŜe być większa niŜ


45

50 litrów, a naczynia mogą być napełnione tylko do 4/5 objętości. Do ustawiania i zdejmowania naczyń kuchennych o masie ponad 15 kg (łącznie z potrawą) potrzebne są dwie osoby.

DuŜe niebezpieczeństwo w gastronomii stwarzają teŜ śliskie i mokre podłogi, które mogą prowadzić do upadków. Odpowiednio dobrane obuwie ochronne moŜe znacznie ograniczyć niebezpieczeństwo urazów.

Na stan bezpieczeństwa w zakładach małej gastronomii wpływa teŜ stan techniczny maszyn i urządzeń, szczególnie tych, które pracują pod ciśnieniem. Konieczne jest zatem regularne dokonywanie przeglądów i remontów, przez osoby z odpowiednimi uprawnieniami. Zasady udzielania pierwszej pomocy.

Pierwszej pomocy wymaga poszkodowany u którego w wyniku urazu, zranienia lub groźnego dla Ŝycia ostrego zachorowania dochodzi do zaburzenia waŜnych czynności Ŝyciowych tj. oddychania, akcji serca i krąŜenia. Aby skutecznie pomóc ofiarom wypadku i nie narazić przy tym własnego Ŝycia i zdrowia naleŜy ocenić sytuację w miejscu wypadku – ocenić liczbę i stan poszkodowanych, zabezpieczyć miejsce zdarzenia, ustalić, czy poszkodowany jest przytomny, czy oddycha, wezwać pogotowie ratunkowe – tel. 999 lub tel. 112, a jeśli to konieczne ewakuować poszkodowanego z zagroŜonego miejsca. Pierwsza pomoc w stanach bezpośredniego zagroŜenia Ŝycia

Podchodząc do poszkodowanego naleŜy przede wszystkim ocenić jego stan, aby zorientować się jakiej wymaga pomocy. Gdy poszkodowany reaguje na bodźce ocenić rozległość urazu, udzielić stosownej pomocy, w razie potrzeby wezwać pomoc. Gdy poszkodowany nie reaguje na bodźce naleŜy udroŜnić drogi oddechowe poszkodowanego, w czasie nie dłuŜszym niŜ 10 sek. i sprawdzić czy prawidłowo oddycha. Jeśli są jakiekolwiek wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, trzeba działać tak jakby był nieprawidłowy: − oddech prawidłowy - ułoŜyć w pozycji bezpiecznej, wezwać pomoc, − brak prawidłowego oddechu - wykonać 30 uciśnięć klatki piersiowej, 2 próby

wdmuchnięcia powietrza do płuc (ok. 500–600 ml) i ponownie 30 uciśnięć klatki piersiowej,

− czynności ratownicze kontynuować do czasu przekazania poszkodowanego w ręce pogotowia.

Postępowanie z chorym nieprzytomnym: − ewakuować poszkodowanego z okolicy zagroŜenia i ochronić go przed dodatkowymi

czynnikami szkodliwymi, − udroŜnić drogi oddechowe i sprawdzić czy oddycha prawidłowo, − bezpiecznie ułoŜyć poszkodowanego.

U chorych nieprzytomnych oddychających prawidłowo szczególną uwagę naleŜy zwrócić na zapewnienie droŜności górnych dróg oddechowych, jak równieŜ na zapobieganie wymiotom. W tym celu naleŜy ułoŜyć chorego w pozycji bocznej bezpiecznej czyli: − zdjąć poszkodowanemu okulary, − uklęknąć obok poszkodowanego i upewnić się czy obie jego kończyny dolne są

wyprostowane, − kończynę górną od strony ratownika ułoŜyć pod kątem prostym w stosunku do ciała,

a następnie zgiąć w łokciu pod kątem 90º ; dłoń powinna być skierowana ku górze, − przełoŜyć dalsze ramię poszkodowanego w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni

przytrzymać na bliŜszym policzku, − drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tuŜ pod kolanem od zewnątrz

i podciągnąć ku górze nie odrywając stopy od podłoŜa,


46

− trzymając nadal dłoń poszkodowanego przy policzku energicznie nacisnąć na zgięte kolano tak by poszkodowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,

− ustawić kończynę dolną znajdującą się u góry tak, by była zgięta w stawie biodrowym i kolanowym pod kątem 90º,

− odgiąć głowę ratowanego do tyłu, by upewnić się, Ŝe drogi oddechowe są droŜne, − gdy jest to konieczne, ułoŜyć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę

w odgięciu, − regularnie sprawdzać stan poszkodowanego, − gdy zachodzi konieczność pozostawienia poszkodowanego w pozycji bezpiecznej

powyŜej 30 min naleŜy odwrócić go na drugi bok. Metody przywracania droŜności dróg oddechowych

Najczęstszą przyczyną niedroŜności górnych dróg oddechowych u osób nieprzytomnych leŜących na plecach jest opadnięcie Ŝuchwy i zamknięcie światła dróg oddechowych na poziomie gardła przez przemieszczony wraz z Ŝuchwą język, co powoduje brak oddechu czyli bezdech. W celu przywrócenia droŜności górnych dróg oddechowych naleŜy odgiąć głowę ku tyłowi z jednoczesnym uniesieniem Ŝuchwy ku górze. U chorych z podejrzeniem urazu kręgosłupa po ustabilizowaniu głowy poprzestajemy tylko na wysunięciu Ŝuchwy do góry, bez odginania głowy. Kliniczne objawy bezdechu to brak ruchu powietrza w okolicy nosa i ust, brak ruchów klatki piersiowej, utrata przytomności i bladość i/lub zasinienie błon śluzowych oraz skóry twarzy i dolnych części kończyn.

Aby ocenić strumień powietrza wydechowego naleŜy po udroŜnieniu górnych dróg oddechowych zbliŜyć policzek i ucho do ust i nosa poszkodowanego i starać się wyczuć ciepło i ruch powietrza, wysłuchać szmery oddechowe, jednocześnie kątem oka obserwować ruchy klatki piersiowej. Badanie oddechu powinno trwać nie dłuŜej niŜ 10 sek. JeŜeli nie stwierdza się prawidłowej czynności oddechowej trzeba przystąpić do ucisków klatki piersiowej. W tym celu naleŜy: − ułoŜyć poszkodowanego na plecach na twardym podłoŜu, − odsłonić klatkę piersiową (mostek), − uklęknąć obok poszkodowanego, − ułoŜyć nadgarstek jednej dłoni na środku mostka poszkodowanego, − ułoŜyć na ręce uciskającej drugą rękę, spleść palce obu dłoni i upewnić się, Ŝe nie będzie

ucisku na Ŝebra poszkodowanego, − wywierać rytmiczne uciski całym cięŜarem ciała, kierunek ucisku prostopadle w dół,

kończyny górne wyprostowane w łokciach, siła ucisku tak dobrana aby mostek uginał się na głębokość 4 do 5 cm, faza ucisku i faza zwolnienia ucisku (bez odrywania rąk od mostka) w stosunku czasowym 1:1, rytm uciśnięć 100 /minutę,

− po wykonaniu 30 uciśnięć mostka wykonać 2 sztuczne oddechy; sztuczne oddychanie i pośredni masaŜ serca wykonywać naprzemiennie do czasu powrotu samoistnych czynności Ŝyciowych lub do momentu przybycia pomocy (częste zmiany ratowników pozwalają na uniknięcie przemęczenia).

Aby prawidłowo wykonać sztuczne oddychanie naleŜy: − klęknąć obok głowy poszkodowanego, − udroŜnić drogi oddechowe, − zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki leŜącej na czole, − wykonać normalny wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego, − wdmuchiwać powietrze wydechowe do ust poszkodowanego w czasie ok. 1 sek.

jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej,


47

− po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując własnego wdechu), jednocześnie obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją powietrza wydechowego w okolicy ust i nosa ratowanego,

− sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 8 oddechów na minutę. Objętość wdmuchiwanego powietrza 500–600 ml.

Pomoc przy krwotokach i zranieniach

Przyczyną krwotoku jest przerwanie ciągłości naczyń krwionośnych i wypływ krwi w pełnym jej składzie. Krwotok tętniczy sygnalizuje jasnoczerwony kolor krwi i strumień pulsujący z rytmem serca. W krwotokach Ŝylnych krew ma barwę ciemnoczerwoną oraz wypływa spokojnym i nieprzerwanym strumieniem. Utrata od 1,5 do 2 litrów krwi stwarza powaŜne zagroŜenie zdrowia i Ŝycia. Podstawową metodą tamowania krwotoków jest uniesienie krwawiącej kończyny do góry i nałoŜenie opatrunku uciskowego w miejscu krwawienia. Jeśli rana nadal krwawi, naleŜy załoŜyć dodatkową opaskę z bandaŜa. W Ŝadnym wypadku nie naleŜy zdejmować raz załoŜonego opatrunku. W sytuacji narastającego zasinienia, drętwienia i mrowienia uciśniętej kończyny rozluźnić załoŜony opatrunek.

Rana to przerwanie ciągłości powłok zewnętrznych. Rany cięte spowodowane przez ostre przedmioty (szkło, nóŜ) krwawią zazwyczaj obficiej, rany tłuczone lub szarpane krwawią skąpo. Na miejsce zranienia naleŜy nałoŜyć czysty, w miarę moŜliwości jałowy opatrunek z gazy, a następnie warstwę waty i całość umocować bandaŜem. W Ŝadnym wypadku nie naleŜy dotykać ran palcami, ani nie wyciągać ciał obcych tkwiących w ranie. Postępowanie w oparzeniach

RozróŜnia się oparzenia termiczne, chemiczne i spowodowane energią elektryczną. W medycynie mówi się o oparzeniach pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia.

W oparzeniach termicznych pierwszego stopnia (bolesny rumień i obrzęk skóry) ulgę przynosi natychmiastowe oziębienie strumieniem zimnej wody.

W oparzeniach drugiego stopnia, gdy dochodzi do tworzenia się pęcherzy wypełnionych płynem surowiczym konieczne jest załoŜenie jałowego opatrunku.

Przy oparzeniach trzeciego stopnia dochodzi do uszkodzenia skóry i leŜących pod nią tkanek. Rozległe oparzenie wywołuje zespół zaburzeń czynności organizmu. Poszkodowanemu naleŜy przykryć oparzenia suchą, jałową gazą, a następnie okryć suchym kocem, aby zabezpieczyć przed utratą ciepła. W oczekiwaniu na pomoc lekarską podawać ciepłe płyny do picia oraz środki przeciwbólowe.

W przypadku oparzeń elektrycznych najpierw naleŜy odłączyć poszkodowanego od źródła prądu i sprawdzić, czy nie wymaga on reanimacji. Postępowanie przy oparzeniach chemicznych zasadniczo nie róŜni się od postępowania w oparzeniach termicznych. Najwłaściwsze jest przemywanie rany duŜą ilością czystej wody. Pomoc przy uszkodzeniu kości i stawów

Złamania dzielimy na zamknięte, gdy odłamy złamanych kości nie przebiły skóry i nie pojawiła się rana oraz otwarte, przy których kości przebiły skórę i na ogół występuje krwawienie.

W przypadku złamania zamkniętego naleŜy wyłącznie wezwać pogotowie, obserwować poszkodowanego i czekać na przyjazd karetki.

W przypadku złamań otwartych przede wszystkim naleŜy załoŜyć jałowy opatrunek, aby nie nastąpiło zainfekowanie kości i aby zatamować krwawienie. Przy unieruchomianiu złamań naleŜy unieruchomić dwa sąsiadujące ze złamaniem stawy. W razie podejrzenia złamania kręgosłupa naleŜy ograniczyć przenoszenie poszkodowanego, a w razie konieczności przemieszczenia naleŜy odciągać głowę w osi długiej ciała.


48

Zwichnięciem nazywamy częściowe lub całkowite przemieszczenie się jednej lub kilku kości w obrębie stawu. Oprócz przemieszczenia dochodzi do uszkodzenia torebki stawowej i wiązadeł. Towarzyszy temu ostry ból występujący w stawie, a takŜe zniesienie lub ograniczenie ruchu w stawie. Pierwsza pomoc polega na przyłoŜeniu zimnego okładu na zwichnięty staw, unieruchomieniu go za pomocą szyny i opaski, a następnie odesłaniu poszkodowanego do lekarza.

Wykręceniem stawu nazywa się nadmierne naciągnięcie więzadeł okołostawowych i torebki stawowej, połączone niekiedy z częściowym ich naderwaniem. Wykręceniu ulega najczęściej staw skokowy przy złym stąpnięciu lub podwinięciu stopy. Towarzyszy temu bolesność, obrzęk okolicy stawu i zasinienie, będące następstwem wylewu krwawego. Przy udzielaniu pierwszej pomocy w kaŜdym przypadku naleŜy najpierw unieruchomić lub przynajmniej ograniczyć funkcję kończyny za pomocą opaski elastycznej przez 7–10 dni, a potem stosować nagrzewania, ciepłe kąpiele i masaŜe. Omdlenia

Omdlenie to krótkotrwała utrata nieprzytomności poprzedzona zazwyczaj wraŜeniem zawrotu głowy lub oszołomienia. MoŜe mu towarzyszyć bladość skóry, nagłe odczucie zimna lub wystąpienie zimnego potu na całym ciele, nudności, uczucie oszołomienia, zawroty głowy, osłabienie, mroczki przed oczami. Jest ono zwykle skutkiem nagłego spadku ciśnienia krwi. Człowieka, który zemdlał naleŜy ułoŜyć na wznak z nogami uniesionymi ku górze, a głową poniŜej tułowia, co zapewnia lepsze ukrwienie mózgu. NaleŜy równieŜ zapewnić dostęp świeŜego powietrza oraz rozluźnić uciskające części odzieŜy. 4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Co nazywamy wypadkiem przy pracy? 2. Jak dzielimy wypadki? 3. Co stwarza największe niebezpieczeństwo w gastronomii? 4. Jak unikać poparzeń termicznych w gastronomii? 5. Jakie są numery telefonów słuŜb ratunkowych? 6. W jaki sposób udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej? 7. Jakie są metody przywracania droŜności dróg oddechowych? 8. W jaki sposób zatamować krwotok? 9. Czym róŜni się oparzenie pierwszego stopnia od drugiego i trzeciego stopnia? 10. Jakie są zasady udzielania pierwszej pomocy przy oparzeniach? 11. Jakie są zasady ratowania osób poraŜonych prądem?

4.8.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1

Wykonaj masaŜ serca.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się masaŜu serca na ludziach. Ćwiczenie wykonuje kaŜdy uczeń na fantomie symulującym ratowanego.


49

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ułoŜyć poszkodowanego na wznak, na twardym podłoŜu, 2) uklęknąć przodem obok poszkodowanego, 3) znaleźć punkt, w którym Ŝebra łączą się z mostkiem, 4) ułoŜyć nadgarstek jednej ręki na mostku, 5) drugi nadgarstek ułoŜyć na pierwszym i odgiąć do góry splecione palce rąk, by nie uciskać Ŝeber,

6) wyprostować ręce w łokciach i ustawić je pionowo nad klatką piersiową ratowanego, 7) nacisnąć mostek z taką siłą, by ugiął się o około 4–5 cm, 8) zwolnić ucisk nie odrywając rąk od poszkodowanego, 9) powtarzać uciskanie i zwalnianie w tempie 100 razy na minutę, 10) zmienić ćwiczącego po 2 minutach.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − fantom. Ćwiczenie 2

Wykonaj sztuczne oddychanie metodą usta-usta.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się sztucznego oddychania na ludziach. Ćwiczenie wykonuje kaŜdy uczeń na fantomie symulującym ratowanego. Dla zachowania higieny naleŜy stosować jednorazowe maseczki.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) uklęknąć obok głowy poszkodowanego, 2) udroŜnić drogi oddechowe, 3) zacisnąć otwory nosowe kciukiem i palcem wskazującym ręki leŜącej na czole, 4) wykonać normalny wdech, własnymi ustami objąć szczelnie usta poszkodowanego, 5) wdmuchiwać powietrze wydechowe do ust poszkodowanego w czasie ok. 1 sek.

jednocześnie sprawdzając skuteczność przez obserwację ruchów klatki piersiowej, 6) po zakończeniu wdmuchiwania powietrza oddalić usta od ust ratowanego (dokonując

własnego wdechu), 7) obserwować klatkę piersiową z równoległą obserwacją powietrza wydechowego

w okolicy ust i nosa ratowanego, 8) sztuczne oddychanie prowadzić z częstością 8 oddechów na minutę; objętość

wdmuchiwanego powietrza 500–600 ml.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − fantom.


50

Ćwiczenie 3 Wykonaj masaŜ serca i sztuczne oddychanie.

Uwaga! Nigdy nie wolno uczyć się masaŜu serca sztucznego oddychania na ludziach. Ćwiczenie wykonuje jeden ratujący na fantomie symulującym poszkodowanego.

Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) ułoŜyć poszkodowanego na plecach na twardym podłoŜu, 2) odsłonić klatkę piersiową (mostek) i uklęknąć obok poszkodowanego, 3) ułoŜyć nadgarstek jednej dłoni na środku mostka poszkodowanego, 4) ułoŜyć na ręce uciskającej drugą rękę, spleść palce obu dłoni, 5) upewnić się, Ŝe nie będzie wywierany ucisk na Ŝebra poszkodowanego, 6) nie uciskać nadbrzusza ani dolnej części mostka, 7) wywierać rytmiczne uciski całym cięŜarem ciała, kierunek ucisku prostopadle w dół,

kończyny górne wyprostowane w łokciach, siła ucisku tak dobrana aby mostek uginał się na głębokość 4 do 5 cm, faza ucisku i faza zwolnienia ucisku (bez odrywania rąk od mostka) w stosunku czasowym 1:1, rytm uciśnięć 100 /minutę,

8) po wykonaniu 30 uciśnięć mostka wykonać 2 sztuczne oddechy, 9) sztuczne oddychanie i pośredni masaŜ serca wykonywać naprzemiennie do czasu powrotu

samoistnych czynności Ŝyciowych lub do momentu przybycia pomocy. (Częste zmiany ratowników pozwalają na uniknięcie przemęczenia).

Osoba kończy ćwiczenie po wykonaniu co najmniej 3 cykli po 30 uciśnięć

i 2 wdmuchnięcia.


UłóŜ poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej („bezpiecznej”).


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zdjąć poszkodowanemu okulary, 2) uklęknąć obok poszkodowanego i upewnić się czy obie jego kończyny dolne są

wyprostowane, 3) kończynę górną od strony ratownika ułoŜyć pod kątem prostym w stosunku do ciała,

a następnie zgiąć w łokciu pod kątem 90º ; dłoń powinna być skierowana ku górze, 4) przełoŜyć dalsze ramię poszkodowanego w poprzek klatki piersiowej, a grzbiet dłoni

przytrzymać na bliŜszym policzku, 5) drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tuŜ pod kolanem od zewnątrz

i podciągnąć ku górze nie odrywając stopy od podłoŜa, 6) trzymając nadal dłoń poszkodowanego przy policzku energicznie nacisnąć na zgięte

kolano tak by poszkodowany obrócił się na bok w kierunku ratownika, 7) ustawić kończynę dolną znajdującą się u góry tak, by była zgięta w stawie biodrowym

i kolanowym pod kątem 90º, 8) odgiąć głowę ratowanego do tyłu, by upewnić się, Ŝe drogi oddechowe są droŜne,


51

9) gdy jest to konieczne, ułoŜyć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę w odchyleniu,

10) regularnie sprawdzać stan poszkodowanego, 11) odwrócić poszkodowanego na drugi bok, gdy zachodzi konieczność pozostawienia go

w pozycji bezpiecznej powyŜej 30 min.


Udziel pierwszej pomocy przy omdleniu. Kilka osób prowadzi rozmowę, gdy nagle jeden członek grupy nagle i upada na podłogę.

Ćwiczenie polega na znalezieniu przyczyny upadku i udzieleniu pierwszej pomocy.


Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) przeczytać materiał nauczania z poradnika dla ucznia i literatury, 2) sprawdzić, czy u poszkodowanego nastąpiła bladość skóry, 3) sprawdzić, czy na całym ciele wystąpił zimny pot, 4) skontrolować podstawowe czynności Ŝyciowe, 5) zapewnić poszkodowanemu dostęp świeŜego powietrza, 6) rozluźnić uciskające części odzieŜy, 7) zabezpieczyć przed zachłyśnięciem, 8) ułoŜyć poszkodowanego na wznak z nogami uniesionymi ku górze, a głową poniŜej

tułowia, 9) sprawdzić, czy poszkodowany odzyskuje przytomność.

WyposaŜenie stanowiska pracy: − poradnik dla ucznia, literatura, − fantom.

4.8.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) zdefiniować pojęcie wypadku przy pracy? � � 2) dokonać podziału wypadków? � � 3) wymienić czynniki powodujące najczęściej wypadki w gastronomii? � � 4) wykonać masaŜ serca? � � 5) wykonać sztuczne oddychanie metodą usta-usta? � � 6) udzielić pierwszej pomocy osobie nieprzytomnej? � � 7) ułoŜyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej ("bezpiecznej")? � � 8) udzielić pierwszej pomocy przy krwotoku? � � 9) udzielić pierwszej pomocy przy omdleniach? � � 10) udzielić pierwszej pomocy przy oparzeniach? � � 11) udzielić pomocy człowiekowi poraŜonemu prądem? � �


52

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA 1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję. 2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi. 3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych. 4. Test zawiera 24 zadania dotyczące przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska. Wszystkie zadania są wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: w zadaniach wielokrotnego wyboru zaznacz prawidłową odpowiedź X (w przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania. 7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóŜ jego rozwiązanie

na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. 8. Na rozwiązanie testu masz 45 min.

Powodzenia! ZESTAW ZADA Ń TESTOWYCH

1. Państwowy nadzór nad warunkami pracy w Polsce sprawują

a) tylko Państwowa Inspekcja Sanitarna. b) Państwowa Inspekcja Pracy, Państwowa Inspekcja Sanitarna. c) tylko państwowa Inspekcja Pracy. d) tylko Parlament.

2. SłuŜba bezpieczeństwa i higieny pracy pełni w zakładzie funkcje

a) doradcze. b) kontrolne. c) doradcze i kontrolne. d) nadzorcze.

3. Przeciętnie liczba godzin pracy w pięciodniowym tygodniu pracy wynosi

a) 30. b) 35. c) 40. d) 45.

4. Ergonomia to nauka o

a) dostosowaniu środków pracy do człowieka. b) pracy. c) dostosowaniu człowieka do pracy. d) zajmująca się oświetleniem i hałasem.

5. Przedmiotem badań ergonomii jest a) maszyna. b) urządzenie techniczne. c) praca wykonywana przez maszyny. d) układ człowiek – maszyna – praca.


53

6. Ergonomia korekcyjna zajmuje się a) poprawianiem złych rozwiązań konstrukcyjnych, a takŜe organizacyjnych. b) konstruowaniem poprawnie zbudowanych maszyn. c) tworzeniem urządzeń korekcyjnych. d) urządzeniami technicznymi.

7. Przedmiot ergonomiczny to taki, który jest a) bezpieczny, estetyczny, tani. b) łatwy do wykonania, trwały, bezpieczny. c) bezpieczny, funkcjonalny, zdrowy. d) zdrowy, trwały, łatwy do wyprodukowania.

8. Pracę statyczną wykonują a) tylko te osoby, które cały dzień muszą stać. b) tylko te osoby, które się w ogóle nie ruszają. c) ludzie, którzy przez większość czasu pracy pozostają w niezmiennej pozycji. d) osoby podnoszące pionowo jakieś przedmioty.

9. Zmęczenie to a) biochemiczne procesy przebiegające w organizmie. b) objaw obniŜenia sprawności psychicznej ustroju. c) przejściowe zmniejszenie sprawności ustroju spowodowane nadmiernym

obciąŜeniem pracą. d) spalanie kalorii.

10. Zmęczenie moŜna wyeliminować a) poprzez ciągły odpoczynek. b) nie podejmując pracy fizycznej. c) poprzez zrobienie w czasie pracy kilku przerw; po pracy fizycznej odpoczywać

biernie, natomiast po pracy umysłowej czynnie. d) przez unikanie podnoszenia cięŜarów.

11. Łączny czas przebywania pracownika w ciągu doby w pomieszczeniu pracy stałej wynosi a) 2 godziny. b) 4 godziny. c) 5 godzin. d) 6 godzin.

12. Hałas, drgania, oświetlenie, mikroklimat, promieniowanie stanowią

a) warunki materialnego środowiska pracy. b) warunki pracy na stanowisku roboczym. c) o wysokości zarobków na danym stanowisku pracy. d) społecznej istotności wykonywanej pracy.

13. Do oświetlenia podstawowego pomieszczeń zaliczamy oświetlenie a) ogólne, miejscowe i złoŜone. b) awaryjne. c) bezpieczeństwa. d) ewakuacyjne.


54

14. Wszystkie czynniki środowiska pracy moŜna podzielić na a) chemiczne i fizyczne. b) niebezpieczne, szkodliwe i uciąŜliwe. c) psychofizyczne i biologiczne. d) biologiczne i chemiczne.

15. Podejrzenie o chorobę zawodową naleŜy zgłaszać do a) pracodawcy. b) lekarza pierwszego kontaktu. c) właściwego państwowego inspektora sanitarnego i właściwego inspektora pracy. d) Instytutu Medycyny pracy.

16. Za bezpieczne napięcie prądu zmiennego uwaŜa się a) 20 V. b) 24 V. c) 48 V. d) 52 V.

17. Konserwację kuchenki gazowej w zakładzie pracy przeprowadza a) szef kuchni. b) kierownik zakładu. c) pracownik posiadający uprawnienia. d) osoba sprzątająca.

18. Bezpieczne warunki eksploatacyjne kotła warzelnego przy ciśnieniu w zbiorniku 45 bar są wtedy, gdy zbiornik kotła wypełniony jest a) do ½ objętości. b) do ⅓ objętości. c) do ⅝ objętości. d) do ¾ objętości.

19. Do gaszenia poŜarów urządzeń elektrycznych pod napięciem wykorzystuje się a) koc gaśniczy. b) proszek gaśniczy, dwutlenek węgla, halon. c) gaśnice pianowe. d) wodę.

20. Przenoszenie gorącej potrawy w naczyniu z obluzowanymi uchwytami moŜe stać się przyczyną a) zasłabnięcia. b) krwotoku. c) poparzenia. d) zatrucia.

21. Oceniając stan poszkodowanego w pierwszej kolejności zwracamy uwagę na a) stan przytomności. b) rodzaj obraŜeń. c) okoliczności zdarzenia. d) wiek poszkodowanego.


55

22. Oparzenie skóry wymaga jak najszybszego a) wezwania lekarza. b) podania środków przeciwbólowych. c) nałoŜenia suchego opatrunku. d) ochłodzenia miejsca poparzonego zimną wodą.

23. Wszystkie osoby nieprzytomne z zachowanymi czynnościami Ŝyciowymi naleŜy a) ułoŜyć w pozycji bocznej bezpiecznej. b) pozostawić w pozycji zastanej. c) ułoŜyć na plecach. d) ułoŜyć na brzuchu.

24. Wartości fizjologiczne tętna i oddechu u dorosłego człowieka wynoszą a) 12–16 oddechów i 70–80 uderzeń tętna /min. b) 25 oddechów i 100 uderzeń tętna /min. c) 20 oddechów i 70–80 uderzeń tętna /min. d) 25 oddechów i 70–80 uderzeń tętna /min.


56

KARTA ODPOWIEDZI Imię i nazwisko ……..............................………………………………………………..

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej i ochrony środowiska Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d 2 a b c d 3 a b c d 4 a b c d 5 a b c d 6 a b c d 7 a b c d 8 a b c d 9 a b c d 10 a b c d 11 a b c d 12 a b c d 13 a b c d 14 a b c d 15 a b c d 16 a b c d 17 a b c d 18 a b c d 19 a b c d 20 a b c d 21 a b c d

22 a b c d 23 a b c d 24 a b c d

Razem:


57

6. LITERATURA 1. Bezpieczeństwo i ochrona człowieka w środowisku pracy. Ergonomia. CIOP, Warszawa 2002 2. Buchfelder M., Buchfelder A.: Podręcznik pierwszej pomocy, PZWL, Warszawa 2000 3. Jastrzębski W.: WyposaŜenie techniczne zakładów gastronomicznych. WSiP, Warszawa 2005 4. Kodeks pracy ( stan prawny na dzień 01 maja 2004 roku) 5. Kultura bezpieczeństwa (materiały pomocnicze dla szkół ponadgimnazjalnych). CIOP,

Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2006 6. Oświetlenie pomieszczeń i stanowisk pracy. CIOP, Warszawa 2002 7. Rączkowski B.: BHP w praktyce. Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.

Gdańsk 2006 8. Rybicki Z. (red.): Postępowanie w nagłych przypadkach, Urban end Partner Wrocław 2001 9. Środki ochrony indywidualnej. CIOP, Warszawa 2002 10. Wacikowska M.: Prawo pracy – poradnik dla podejmujących pierwszą pracę, Państwowa

Inspekcja Pracy, Główny Inspektorat Pracy, Warszawa 2006 11. Wojciechowski W.: Praktyczny poradnik prawa pracy dla pracownika. Główny

Inspektorat Pracy, Warszawa 2005 12. śabicki W. Organizacja, bezpieczeństwo i higiena pracy. WSiP, Warszawa 2005

Education

Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska