1. QYTETERIMET ILIRE Lindja dhe zhvillimi i qyteteve ilireNjoftimet me te hershme te shkruara per ekzistencen e qyteteve ne Iliri itakojne mesit te shek IV para eres se re, por sic deshmojne dhe te dhenatarkeologjike, zanafillen e tyre duhet ta kerkojme me heret, aty nga mesi ishek V para eres se re.Gjate shek IV-II para eres se re qyteti dhe jeta ne Iliri moren nje zhvillimte vrullshem. Ato u zhvilluan vecanerisht ne krahinat e ultesiresbregdetare, nga Dyrrahu deri ne Apoloni. Qytetet ishin te ngritura mbikodra te mbrojtura nga pikepamja natyrore e te fortifikuara me murerrethuese te ndertuara me blloqe guresh te punuar.Qyteti ilir ishte nje qender ekonomike, ku krahas skllavopronarevejetonin dhe vepronin dhe zejtaret dhe tregtaret. Qyteti kishte edhefunksion ushtarak, shoqeror e kulturor. Periudha e zhvillimit dhe elulezimit te qytetit e te kultures qytetare perkonte me kohen e fuqizimitme te madh te shtetit Ilir. Arti dhe besimetNe epoken prehistorike iliret kishin te zhvilluar artin dekorativ, i cili gjetizbatim te gjere ne prodhimet e artizanatit, si ne enet prej balte ashtu dhene objektet e zbukurimit prej bronzi. Motivet qe perdoreshin me shpeshper zbukurim si trekendesha ,rombe, vija zigzage, rrathe etj kishin qellimestetik, por dhe botekuptimor. Ne Lepenice te Vlores dhe ne Tren teKorces jane gjetur piktura shkembore te bera me boje.U shfaq skulptura prej guri qe paraqiste shtatore me veshje ilire.Perhapje te gjere mori punimi i terrakotave prej balte te cilat paraqitninkryesisht forma qe adhuronte popullsia ilire. Kulti me i perhapur ishtekulti i Diellit i cili simbolizohej ne forme rrethi, ne forme spirale dhe kryqite thyer. Shume i perhapur ka qene dhe kulti i gjarperit.Gjuha ilireIliret flisnin nje gjuhe indoevropiane qe dallohej nga gjuhet e tjera tekohes se lashte te ballkanit. Deri me sot nuk eshte zbuluar asnjembishkrim i plote i shkruar ne ilirisht.Ne mbishkrimet e zbuluara kashume emra njerezish qe shpjegohen me Ilirishten.

2. PELLUMBI ILIRBn pjes n grupin e pllumbave me ngjyra dhe sht ndr pllumbatm t lasht t Evrops. sht kultivuar n t gjith territorin e Iliris.Duke par rndsine simbolike t kti pllumbi, romakt e morn dhe ekultivuan m tutje duke ia dhn emrin columba illiyrica q n shqip dot thot pllumbi ilir.Vendbanimet dhe varrezat ne kohen e bronzitdhe te hekurit. Karakteristike kryesore e epokes se Bronzit (3000-1100 vjet para eres sere) eshte lindja e metalurgjise se bronzit dhe si rrjedhoje veglat kryesorete punes dhe armet pergatiteshin me kete material te ri. Krahasvandbanimeve te hapura, te vendosura ne fusha pjellore e tarraca,vendbanimeve shpellore e kasolleve te ngritura mbi hunj (Maliq,Belsh,Gajtan, Benje, Konispol, Sovjan etj) nga fundi i epokes se bronzit lindendhe vendbanimet e para te fortifikuara me mure (Bardher-Sarande,Margellic-Fier etj). 3. Origjina ilire Mbi bazen e te dhenave arkeologjike, gjuhesore, antropologjike dhe teburimeve te shkruara,kultura dhe etnosi ilir kane origjine autoktone(vendase). Trualli historik i ilireveTrualli historik i ilireve perfshin tere pjese perendimore te Ballkanit,Kufiri verior i tyre eshte veshtire te percaktohet. Ka mendime se si kufinatyror ishin deget e Danubit (Sava e Drava), kurse ne jug duke perfshiredhe Epirin, kufiri shkonte deri ne gjirin e Ambrakise (Preveza). Ne lindjesi kufi natyror ishin lumenjte Morava e Vardar dhe ne perendim brigjet eAdriatikut e te Jonit.Fiset me te rendesishme ilire ishin: taulantet, ardianet, dardanet,dalmatet, penestet, moloset, kaonet, tesprotet etj. Piramida e par dhe m e madhe n bot ishte ilire ne Bosnje teSarajeves 4. Pjese nga struktura e mbretit ilir Pirro:Punoi :#MesueseAurela