Eργασία στη Λογοτεχνία, Νοέμβριος 2013Φραγκουλόπουλος Στέλιος, Β4Υπεύθυνη καθηγήτρια: Πετρίτση Αγγελική

• Η Nτόρις Μέι Τέιλορ, όπως ήταν το πραγματικό της όνομα γεννήθηκε στο Κερμανσάχ του σημερινού Ιράν στις 22 Οκτωβρίου 1919 και οι δύο γονείς της ήταν Βρετανοί: ο πατέρας της, που είχε μείνει ανάπηρος στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν υπάλληλος στην Αυτοκρατορική Τράπεζα της Περσίας. Η μητέρα της ήταν νοσοκόμα.

• Το 1925, παρασυρμένη από την ελπίδα πλουτισμού με καλλιέργειες καλαμποκιού, η οικογένειά της Λέσινγκ μετακόμισε στην Ροδεσία, τότε βρετανική αποικία και σήμερα Ζιμπάμπουε.

• Ωστόσο, τα χιλιάδες εκτάρια που αγόρασε ο πατέρας της δεν κατάφεραν ποτέ να αποδώσουν τα αναμενόμενα.

• Μπήκε οικότροφος σε θρησκευτικό σχολείο, το οποίο εγκατέλειψε οριστικά στα 14 χρόνια της για να εργασθεί ως νταντά και στη συνέχεια ως τηλεφωνήτρια.

• Το 1949 -ύστερα από δύο διαζύγια και τρία παιδιά- εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο, όπου εργάσθηκε ως γραμματέας. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 τα βιβλία της άρχισαν να γνωρίζουν μεγάλη επιτυχία.

• Το πρώτο της μυθιστόρημα, "The Grass is Singing" (Τραγουδάει το χορτάρι, εκδ. Γνώση, 1984) που εκδόθηκε το 1950, αναφέρεται ακριβώς σε μια "τραγωδία που αναμειγνύει την αγάπη με το μίσος, με υπόβαθρο τις ασυμφιλίωτες ρατσιστικές εντάσεις στην Αφρική". 

• Μεταξύ 1952 και 1956 υπήρξε μέλος του βρετανικού κομμουνιστικού κόμματος ("όλοι ήμασταν κομμουνιστές τότε" είπε αργότερα), αποχώρησε όμως μετά τα γεγονότα του 1956 στην Ουγγαρία.

• Απέκτησε παγκόσμια φήμη στη δεκαετία του '60 χάρη στο αυτοβιογραφικό «Χρυσό σημειωματάριο» (The golden notebook), ευαγγέλιο των απανταχού φεμινιστριών (στα ελληνικά μεταφράστηκε το 1980). Στα μυθιστορήματά της συμπεριλαμβάνεται και η πενταλογία «Τα παιδιά της βίας» (Children of Violence), η οποία συμπυκνώνει την αγωνία της για την ανθρώπινη περιπέτεια. Ως συγγραφέας διακρίθηκε και για τα δοκίμια και τα διηγήματά της. Για τη συλλογή διηγημάτων της «Πέντε» (Five) τιμήθηκε με το βραβείο Σόμερσετ Μομ. * Από το 1979 αρχίζει η περίοδος του «διαστημικού» μυθιστορήματός της. Πρώτο βιβλίο του κύκλου αυτού, η «Σικάστα» (Shicasta). * Το 1981, της απονεμήθηκε το αυστριακό Κρατικό Βραβείο Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας και το 1982 το Βραβείο Σαίξπηρ της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. * Για το μυθιστόρημά της «Ο καλός τρομοκράτης» (The Good Terrorist) τιμήθηκε το 1985 με το λογοτεχνικό βραβείο W.Η. Smith. Πριν από ένα χρόνο εκδόθηκε ο δεύτερος τόμος της αυτοβιογραφίας της.

• Εξέδωσε το τελευταίο της μυθιστόρημα το 2008 υπό τον τίτλο "Alfred and Emily". Σε αυτό διερευνά τις ζωές των γονιών της, δυο ανθρώπων τραυματισμένων από τον Μεγάλο Πόλεμο των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Το βιβλίο πρόκειται να κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Η βρετανίδα συγγραφέας Ντόρις Λέσινγκ, μια μεγάλη κυρία της σύγχρονης λογοτεχνίας, πέθανε στον ύπνο της τις πρώτες ώρες της Κυριακής 17 Νοεμβρίου 2013 στην οικία της στο Λονδίνο, όπως ανακοίνωσε ο εκδοτικός οίκος Harper Collins. Ήταν 94 ετών.

Το 2007 της απονεμήθηκε το Νομπέλ Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου της. Αυτή η «επική ποιήτρια της γυναικείας εμπειρίας», για να θυμηθούμε το σκεπτικό της Σουηδικής Ακαδημίας, έγινε τότε η γηραιότερη συγγραφέας που τιμήθηκε ποτέ με την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση στον κόσμο.

«Δεν με νοιάζει που γερνάω… Ήμουν πάντα τόσο απασχολημένη ώστε δεν είχα τον χρόνο να

προσέξω πόσο εκπληκτική είναι η ζωή. Εκπλήσσομαι διαρκώς- με τα πάντα»

Doris Lessing, από τη δήλωσή τηςόταν έμαθε ότι της απονέμεται

το Βραβείο Νόμπελ

Ήταν μια ιδιαίτερα κρύα μέρα, ακόμη και για το Λονδίνο. Μια μέρα που ήξερα όμως πως θα τη ζέσταινε με την παρουσία της η γυναίκα που με περίμενε στην κομψή μονοκατοικία της, στα περίχωρα της βρετανικής πρωτεύουσας. Την είχα ξανασυναντήσει την Ντόρις Λέσινγκ, δύο χρόνια πριν. Και τώρα την ξαναέβρισκα όπως ακριβώς την είχα αφήσει. Το ίδιο... επιμελώς ατημέλητη, ντυμένη με ένα απλό μαύρο φόρεμα. Με την ίδια καθαρή σκέψη, την ίδια διάθεση για ζωή... Καθισμένη στην ίδια πολυθρόνα, μπροστά στο ίδιο παράθυρο, στο ίδιο δωμάτιο που με είχε δεχθεί και τότε. Και γύρω της, για άλλη μία φορά, να συνωστίζονται οι μάστορες που διόρθωναν τις συχνές, από ότι κατάλαβα βλάβες που παθαίνει ένα παλιό, ένα πολύ παλιό σπίτι. Η Ντόρις Λέσινγκ. Μια γυναίκα που στέκεται έτοιμη να μπει στην όγδοη δεκαετία της ζωής της και εμφανισιακά θα μπορούσε να παραπέμπει και στη γιαγιά μου. Και όμως, η γιαγιά αυτή είναι εντελώς διαφορετική από τις άλλες. Όχι μόνο επειδή θεωρείται μία από τις μεγαλύτερες συγγραφείς του αιώνα μας. Αλλά και γιατί η ζωή της υπήρξε πάντα μια διαρκής αναζήτηση, ένα ασταμάτητο ταξίδι στις σκέψεις, στις ιδέες... Η ζωή της υπήρξε μια τολμηρή περιπλάνηση μέσα από έρωτες και ανήσυχες επιλογές.

Η γιαγιά που καθόταν απέναντί μου είχε υπάρξει κομμουνίστρια, είχε δοκιμάσει απαγορευμένες ουσίες, είχε ταξιδέψει σε όλες σχεδόν τις

χώρες του κόσμου... (Σε όλες σχεδόν εκτός από την Ελλάδα, την οποία

επισκέπτεται τώρα γεμάτη χαρά, για να μιλήσει, την ερχόμενη Πέμπτη, στις 17.30, στην αίθουσα τελετών

του Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα «Το μυθιστόρημα», στο πλαίσιο του Φεστιβάλ «Βρετανία και Ελλάδα»). Σήμερα που δεν μπορεί πια, λόγω

της μεγάλης ηλικίας της, να ταξιδεύει όσο ταξίδευε παλαιότερα,

εξακολουθεί να περιπλανάται καθισμένη στην πολυθρόνα της. Με την ίδια νεανική ορμή που είχε και τα παλιά χρόνια. Με αυτή την ορμή που έκανε κάθε απάντησή της στις

ερωτήσεις μου να με παρασύρει ακόμη πιο βαθιά στον μαγικό κόσμο της, να προσπαθώ να κερδίσω όλο και περισσότερη ώρα κοντά της.

Μου μίλησε επί δύο περίπου ώρες, για την τέχνη και τη ζωή της. Μου

μίλησε για την εικόνα του συγγραφέα σήμερα, για το έργο του, αλλά και για την ανάγκη του κοινού να μαθαίνει την ιδιωτική ζωή του,

κάτι που διαφοροποιεί τη... μυστηριώδη σχέση που είχαν

συγγραφέας και αναγνώστης ως

σήμερα, μέσα από τα βιβλία.

Μου μίλησε για τον τρίτο τόμο της αυτοβιογραφίας που ετοιμάζει τώρα, και ο οποίος αφορά τις συναντήσεις της με ανθρώπους που βρίσκονται εν ζωή. Για την ανάγκη της να είναι ειλικρινής, αλλά και τα προβλήματα

που μπορεί να δημιουργήσει η ειλικρίνεια. «Η ειλικρίνεια είναι

σφαίρα που σκοτώνει τους εν ζωή φίλους και γνωστούς μας». Μου

μίλησε για την καθημερινότητα και τα όνειρα μιας γυναίκας τόσο διαφορετικής από τις άλλες. Η

Ντόρις Λέσινγκ, την οποία σήμερα σας παρουσιάζω, είναι ένας

άνθρωπος διαφορετικός. Τόσο διαφορετικός που μπορεί να κάνει τον ήλιο να ανατείλει ακόμη και σε μια απολύτως ομιχλώδη και ψυχρή λονδρέζικη ημέρα. Απολαύστε την

και θυμηθείτε...

Η ζωή τελειώνει όταν η πραγματικότητα κατεβάζει τα ρολά της φαντασίας!

Απόσπασμα από συνέντευξη της συγγραφέως στο δημοσιογράφο ΘΑΝΑΣΗ ΛΑΛΑ

Σας αρέσει να ταξιδεύετε;«Έχω ταξιδέψει πάρα πολύ στη ζωή μου. Τώρα, όσο

περνάει ο καιρός, ταξιδεύω όλο και λιγότερο. Μεγαλώνω, βλέπετε... Του χρόνου θα κλείσω τα 80. Δεν μπορώ πια να το σκάω, να δραπετεύω, όπως παλιά. Δεν με βοηθάει η φυσική μου κατάσταση».

Από όλα τα μέρη όπου έχετε πάει υπάρχει κάποιο που θα λέγατε ότι είναι το αγαπημένο σας; ένα μέρος που θα επισκεπτόσασταν ξανά ευχαρίστως;

«Πριν από μερικά χρόνια είχα πάει στη Βραζιλία και στην Αργεντινή και μου άρεσαν πάρα πολύ και οι δύο αυτές χώρες, για διαφορετικούς λόγους. Επίσης μου αρέσει να πηγαίνω και να ξαναπηγαίνω στην Αμερική κάτι που κάνω αρκετά συχνά ακόμη και τώρα. Στην Ελλάδα θα έρθω στα μέσα Νοεμβρίου. Δεν έχω ξανάρθει στην Ελλάδα και, για να σας πω την αλήθεια, το περιμένω πώς και πώς αυτό το ταξίδι».

Υπάρχει κάτι ιδιαίτερο που περιμένετε από αυτή την επίσκεψή σας;

«Όχι αλλά έρχομαι ανοιχτή σε κάθε είδους έκπληξη που μπορεί να μου προσφέρει η χώρα σας και θα χαρώ πάρα πολύ αν καταφέρω να συναντηθώ με την έκπληξη. Για μένα τώρα πια μόνο οι εκπλήξεις είναι συναντήσεις άξιες

Το να γράφει κανείς είναι και αυτό ένα ταξίδι;«Ίσως, μόνο που δεν πιστεύω καθόλου ότι μπορεί κανείς να συγκρίνει αυτά τα δύο είδη ταξιδιού. Η συγγραφή είναι μια

καθαρά εσωτερική διαδικασία. Είναι ένα ταξίδι προς τα μέσα, ένα εσωτερικό ταξίδι. Με τη γραφή σκαλίζεις συνεχώς

μέσα σου για να δεις ουσιαστικά πώς σκέφτεσαι, τι αισθάνεσαι. Γι' αυτό μου αρέσει να γράφω: μαθαίνω

πράγματα για τον εαυτό μου αλλά και γενικότερα που δεν φανταζόμουν ποτέ ότι θα μπορούσα να τα μάθω.

Ανακαλύπτω μια γνώση που κουβαλούσα τόσα χρόνια μέσα μου χωρίς να ξέρω ότι την κουβαλάω. Θα μου πείτε πώς γίνεται αυτό; Και όμως γίνεται γιατί η γνώση δεν έχει βάρος για να μας υπενθυμίζει την ύπαρξή της. Η γνώση είναι αβαρής, είναι αεράκι... Αν δεν ανοίξουμε εμείς το

παράθυρο, δεν πρόκειται να φυσήξει μέσα στα μυαλά μας...

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ γιατί γράφετε;«Όχι γιατί σε όλη μου σχεδόν τη ζωή γράφω. Για μένα είναι

σαν να έχω γεννηθεί με αυτό το πράγμα όπως γεννιέται κανείς μουσικός, ζωγράφος .. Εγώ γεννήθηκα συγγραφέας.

Γράφω σχεδόν από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Επομένως, για μένα είναι κάτι φυσικό αυτό που κάνω, δεν

χρειάστηκε ποτέ να αναρωτηθώ γιατί το κάνω».

Γιατί οι άνθρωποι έχουν ανάγκη την τέχνη;«Εξαρτάται για ποια μορφή τέχνης μιλάμε.

Υπάρχουν διάφορα είδη τέχνης έτσι δεν είναι; Από pop ως Μπετόβεν... Στην υψηλότερη μορφή της η τέχνη υπενθυμίζει στους ανθρώπους ότι υπάρχει κάτι ανώτερο από το να τρώμε, να πίνουμε και να έχουμε ωραία ρούχα. Είναι πολλά αυτά που προσφέρει η τέχνη στην ανθρώπινη ύπαρξη».

Η τέχνη είναι ένα είδος μόρφωσης για τον άνθρωπο;

«Ναι, η τέχνη μορφώνει, μας διδάσκει πράγματα. Τα μυθιστορήματα, ας πούμε, σε βοηθάνε να γνωρίσεις πράγματα από άλλους πολιτισμούς. Νομίζω ότι το στοιχείο αυτό, της πληροφόρησης, που έχουν τα μυθιστορήματα είναι κάτι το οποίο συχνά παραβλέπουμε πέρα από τον πλούτο που έχουν να προσφέρουν από αισθητικής άποψης. Κυρίως μέσα από τα μυθιστορήματα μαθαίνουμε πράγματα για άλλους πολιτισμούς και για άλλες εποχές αλλά αυτό είναι κάτι που δυστυχώς συχνά ξεχνάμε, όπως σας είπα».

Πιστεύετε ότι η δυσκολία είναι πηγή γνώσης στη ζωή;

«Σίγουρα. Πάντα μέσα από τα προβλήματα οι άνθρωποι μαθαίνουν περισσότερα πράγματα».

Άρα για σας ο πόνος είναι αναγκαίος στη ζωή...

«Δεν μου αρέσει αυτή η λέξη. Άλλο ο πόνος, άλλο η δυσκολία. Για ορισμένους ανθρώπους ο πόνος μπορεί να είναι και απόλαυση. Αλλά αυτή είναι μια παθητική αντιμετώπιση της ζωής. Γύρω μας βλέπουμε ανθρώπους να βασίζουν την καριέρα τους στην ιδέα του πόνου, να βγάζουν το ψωμί τους συντηρώντας μια κατάσταση που τους υποχρεώνει να πονάνε. Αυτό είναι κάτι που δεν θα μπορούσα ποτέ να δω θετικά. Αντίθετα, η δυσκολία είναι ωφέλιμη όταν γίνεται γέφυρα προς τη γνώση και την ευτυχία. Σκοπός για μένα είναι να βγάλεις κάτι μέσα από τη δυσκολία. Αν είναι να κάθεσαι και να κλαις τη μοίρα σου σε κάθε αναποδιά που σου συμβαίνει, δεν θα μάθεις ποτέ τίποτε».

Σας φοβίζει ο θάνατος;«Όχι, καθόλου. Δεν με απασχολεί καν. Αλλά πιστεύω ότι

αυτό είναι και λίγο θέμα χαρακτήρα. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι κυριολεκτικά τρέμουν στην ιδέα του θανάτου και άλλοι που πιστεύουν στη μετά θάνατον ζωή. Θέλω να πω ότι, επειδή μιλάμε για φόβο, είναι θέμα χαρακτήρα· άλλοι άνθρωποι φοβούνται, άλλοι όχι. Θα μου πείτε "γιατί;". Είναι δύσκολο όμως το ερώτημα και θα σας απαντήσω και πάλι "δεν ξέρω". Καταλαβαίνω ότι ακούγεται πολύ περίεργο να λες δεν ξέρω μετά από 80 χρόνια ζωής... Εμένα όμως όσο περνάει ο χρόνος τόσο περισσότερο με κατοικεί η άγνοια».

Υπάρχουν ήρωες από τα βιβλία σας τους οποίους αισθάνεστε μέλη της οικογένειάς σας;

«Το σίγουρο είναι ότι για μένα είναι σαν να ζουν στην πραγματικότητα, μπορώ και τους αναγνωρίζω, είναι σαν να ζούνε όλοι στο ίδιο δωμάτιο μαζί μου. Έτσι πρέπει να είναι οι ήρωες για τον συγγραφέα τους· διαφορετικά ότι βιβλίο και να γράψουμε δεν θα έχει ζωή. Αν γράφεις καλά, ξέρεις ακριβώς τι συμβαίνει στον ήρωα, όχι μόνο στο γεγονός που συμμετέχει στο βιβλίο σου αλλά σε όλη τη ζωή του. Οι αληθινοί ήρωες δεν ζουν μόνο όσο το βιβλίο... Έχουν ένα παρελθόν και ένα μέλλον. Έχουν ζήσει και προτού γίνουν μυθιστορηματικοί ήρωες και συνεχίζουν να ζουν και μετά το τέλος του βιβλίου. Ο καλός συγγραφέας μπορεί να βλέπει όλη τη ζωή τού κάθε ήρωα του σαν να παρακολουθεί μια ταινία. Αυτό είναι που κάνει τον χαρακτήρα ενός βιβλίου αληθινό. Και έτσι τελειώνοντας το βιβλίο ξέρεις πλέον τα πάντα γι' αυτόν, όπως και για όλους τους χαρακτήρες του βιβλίου».

Γραφή καθαρή, χωρίς στολίδια και καρυκεύματα, μεστή και ουσιώδης, καίρια και αιχμηρή. Αφήγηση ρέουσα απ’ την αρχή ως το τέλος, χωρίς κενά, χωρίς κεφάλαια, χωρίς ενότητες, που σ’ αναγκάζει να ακολουθήσεις το ρυθμό της για να φτάσεις στο τέλος και να κλείσεις το βιβλίο παγωμένος και βουβός.

Με λίγα λόγια….Η Χάριετ και ο Ντέιβιντ, δυο ξεχωριστοί άνθρωποι για τις συνήθειες της δεκαετίας του ’60, ονειρεύονται την ευτυχία σ’ ένα μεγάλο σπίτι με πολλά παιδιά. Το όνειρό τους παίρνει σάρκα και οστά στο τεράστιο «σαν ξενοδοχείο» σπιτικό, όπου συγκεντρώνεται όλο το σόι στις γιορτές των Χριστουγέννων, του Πάσχα, του καλοκαιριού. Μέχρι την έλευση του πέμπτου παιδιού. Ο Μπεν είναι διαφορετικός. Είναι αλλόκοτος, βίαιος, κακός. Η γαλήνη της οικογένειας ανατρέπεται και σταδιακά όλοι απομακρύνονται από κοντά τους. Συγγενείς και φίλοι πείθουν τελικά το ζευγάρι να κλείσουν τον Μπεν σ’ ένα ίδρυμα απ’ όπου δεν βγήκε ποτέ κανείς, όπου κανείς δεν αναζήτησε ποτέ κανέναν. «Όσοι παρατάνε εδώ τα παιδιά τους δεν έρχονται ύστερα να τα δουν». Κι όμως η Χάριετ δεν αντέχει. Πηγαίνει και παίρνει πίσω τον Μπεν, βάζοντας οριστικά ταφόπλακα στην οικογενειακή της ευτυχία. Τα υπόλοιπα παιδιά εγκαταλείπουν σιγά-σιγά την πατρική εστία, ο ίδιος ο Ντέιβιντ απομακρύνεται από την Χάριετ. Κι όμως εκείνη μόνη κι αβοήθητη, κι ας μισούσε το πέμπτο της παιδί που την τυράννησε όσο κανένα ήδη απ’ την κύηση, κι ας είχε ευχηθεί να το δει να πέφτει απ’ το παράθυρο, δεν μπορούσε να το εγκαταλείψει. Δεν μπορούσε να το σκοτώσει.Ταυτιζόμαστε ή κατανοούμε πλήρως τους συγγενείς τους ή και τον Ντέιβιντ, που της λένε άσε τον Μπεν έχεις κι άλλα τέσσερα παιδιά και αυτά σε χρειάζονται, ή με τον Μπεν καταστρέφεις την οικογένειά σου, ίσως και να ακούγεται κάπου στο βάθος και η δική μας η φωνή που συνηγορεί μαζί τους, ναι κι εμείς το ίδιο θα κάναμε, θα το κλείναμε στο ίδρυμα, αλλά ξέρουμε τελικά ότι η εξέλιξη δεν θα μπορούσε να ήταν άλλη απ’ την απόφαση που πήρε η Χάριετ, κι ας ξέρει ότι ο Μπεν το πιο πιθανό είναι – αν δεν το έχει ήδη κάνει – να μπλεχτεί σε παράνομες ιστορίες… Το δέχεται, δεν κάνει τίποτα να τ’ αποτρέψει γιατί ξέρει ότι δεν μπορεί να προσφέρει τίποτα περισσότερο στον Μπεν, απ’ τη ζωή που του ‘χει προσφέρει ως τώρα.

Η Χάριετ και ο Νταίηβιντ, δυο εκκεντρικοί μοναχικοί άνθρωποι, που έσμιξαν σαγηνευμένοι ο ένας από τον άλλον για να πραγματοποιήσουν το κοινό τους όνειρο: να κάνουν πολλά παιδιά! Παρόλο το κλίμα της εποχής ,παρόλη τη δύσκολη οικονομική τους κατάσταση και την αντίδραση του περίγυρου, έκαναν τέσσερα παιδιά σε έξι χρόνια και στη συνέχεια, έκαναν ένα… διάλειμμα με απώτερο στόχο να κάνουν τουλάχιστον άλλα τέσσερα. Όμως, το «πέμπτο παιδί» ανατρέπει τα πάντα.

          Το οπισθόφυλλο αναφέρεται στο μυθιστόρημα σαν να πρόκειται για «ιστορία τρόμου». Κι αυτό γιατί από τις πρώτες στιγμές της εγκυμοσύνης, το πέμπτο παιδί παρουσιάζεται σαν ένα διαβολικό, μοχθηρό και αδηφάγο τέρας που θαρρείς γεννήθηκε για να τιμωρήσει την αλαζονική ξεροκεφαλιά των γονιών του. Παρόλ’ αυτά, αξίζει ίσως να σταθεί κανείς όχι τόσο στις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες της γένεσης του τέρατος, ούτε στην απωθητική συμπεριφορά του, ούτε στον τρόπο αντίδρασης της κοινωνίας σ’ αυτή την γένεση, όσο στην πάλη που γίνεται στην ψυχή της μάνας.

           Η τρομοκρατημένη μάνα αρχικά διστάζει να παραδεχτεί την απόκλιση, και βέβαια παραμελεί τα άλλα της παιδιά για να ασχοληθεί με τον Μπεν.

Ο εγκλεισμός του Μπεν στο ίδρυμα είναι μια νέα δοκιμασία για τη Χαρίετ. Η προσωρινή ανακούφιση έδωσε τη θέση της στην ενστικτώδη ανησυχία. Όταν η Χαρίετ (παραβιάζοντας του κανόνες απορρήτου που υπάρχουν σ αυτά τα ειδικά ιδρύματα όπου οι γονείς ξεφορτώνονται τα ανεπιθύμητα παιδιά τους), επισκέφτηκε το ίδρυμα κι επέμεινε να δει τον Μπεν ο Μπεν είχε μετατραπεί σε αγρίμι/φυτό

(ήταν αναίσθητος και γυμνός, εκτός από το ζουρλομανδύα που τύλιγε το σώμα του. Η σάρκα του ήταν άσπρη σαν νεκρού, σχεδόν πρασινωπή. Όλα-οι τοίχοι, το δάπεδο, ο Μπεν-ήταν πιτσιλισμένα με περιττώματα κλπ κλπ).

          (…)          Πήραν το παιδί δεμένο σαν πακέτο,

αναίσθητο, με τη γλώσσα κρεμασμένη από το στόμα.