Հայոց թագավոր . . . 95-55մ թ ա թթ.: , Հայոց թագավոր . . . 96/95 –մ թ ա ից

: պետական ու ռազմական գործիչ 1- : Տիգրան ի որդին

. . . 112-111- Մ թ ա մոտ ին Պարթևաստանի ներխուժման դեմ Հայաստանի անհաջող

պայքարից հետո գահաժառանգ Տիգրան- : Բ ն տրվել է պատանդ . . . 95- , Մ թ ա ին 2- Պարթևստանի արքա Միհրդատ րդ

- (70 Արշակունուն զիջելով Հայաստանի հարավ արևելյան գավառները), : հովիտները նա ազատվել է պատանդությունից և ժառանգել հայոց գահը Առաջավոր Ասիայում հռոմեական և պարթևական աշխարհակալությունների

- առաջխաղացման իրապայմաններում Տիգրան Բ ն վարել է երկիրը երկուստեք :շրջափակումից զերծ պահելու հետևողական քաղաքականությունը

2-Միհրդատ րդ

. . 94Մ թ ա թվականինին Ծոփքի թագավորությունը միացրել է Մեծ Հայքին հիմնականում ավարտոլով իր նախորդների սկսած հայկական հողորի :միավորումը Ռազմական ընդհարման ժամանակ սպանվում է ` :տիղի թագավոր Արտանեսը Ծոփքի միավորումից հետո օրակարգի

հարց է դառնում Մեծ Հայքի հարավարևմտյան սահմանային նահանգ Կոդրուքի և Եփրատից արևմուտք ու Սև ծով : ձգվող Փոքր Հայքի միավորումը Կոդրուքի միացումը

տեղի է ունենումնույն . . . 94 : մ թ ա թվականին ` Ի տարբերություն Ծոփքի տեղի թագավորը ` : մնում է գահին պարտավորվելով կատարել վասալական տարբեր պարտականություններ Ավելի : . . . 112 . բարդ էր Փոքր Հայքի հարցը Հայկական այս թագավորությունը դեռևս մ թ ա թ

: , ռազմակալվել է հարևան Պոնտոսի կողմից Բնականաբար Փոքր Հայքի միավորումը կարելի էր : լուծել միայն Պոնտոսի հետ ռազմական բախման ժամանակ Դա շատ լավ էր հասկանում նաև

, 6- : Պոնտոսի թագավոր տաղանդավոր զորավար Միհրդատ րդը Վերջինս Փոքր Ասիայի բոլոր :երկրները գրավելու և մի մեծ հելլենիստական պետություն ստեղծելու ծրագիր ուներ

Այդ ծրագրի գլխավոր խոչնդոտը Հռոմն էր: , Եվ պատահական չէ որ հակահռոմեական իր պայքարում Միհրդատ Եվրոպատը որոշեց 2- :դաշնակցել Տիգրան րդի հետ Ճիշտ է այդ շրջանում Տիգրանը Հռոմի հետ որևէ վիճելի խնդիր , չուներ սակայն հետապնդելով ` աշխարհակալ ծրագրեր կողմնակից էր Պոնտոսի հետ քաղաքական

: , , մերձեցման Բացի այդ Հայաստանին հարևան Կապադովկիան որ , Հռոմի հնազանդ դաշնակիցն էր վերջինիս համար հիանալի

` ռազմական հենակետ էր ապագայում Հայաստանի դեմ մարտնչելու: 2- համար Ահա թե ինչու Միհրդատ Պոնտացին և Տիգրան րդը արագ

: , համաձայնության եկան Բանականբար Փոքր Հայքի հարցը մղվեց :հետին պլան

6- Միհրդատ րդԵվպատոր

6. , , Գործողությունների ազատություն էր ստանում հյուսիսում հարավում, ` :արևելքում իսկ Պոնտոսը արևմուտքում

7. , Կողմերը միացյալ ուժերով հարձակվում էին Կապադովկիայի վրա որի , տարածքը պետք է ստանար Պոնտոսը իսկ շարժական գույքը և

` :բնակչությունը Հայաստանը8. Դաշինքն ամրապնդելու նպատակով Միհրդատն իր դուստր

- :Կլեոպատրային կնության տվեց Տիգրան Բ ին

- Տիգրան Բ ն վճռականորեն պայքարել է Կապադովկիայի նվաճման և դրանով իսկ Հայաստանին արևմուտքից սպառնալու հռոմեական փորձերի : դեմ Այդ նպատակով . . . 93-մ թ ա ին նա արշավել է Կապադովկիա գահընկեց արել Հռոմի ¸ դրածո Արիոբարզանին և ընդառաջելով տեղական ավագանու

ցանկությանը գահին հաստատել Կապադովկիական առաջնորդ: ` , Գորդիոսին Բայց հռոմեական զորքերը Սուլլայի գլխավորությամբ

. . 92- մ թ ա ին , ներխուժել են Կապադովկիա պարտության մատնել հայկական զերաբանակին և վերականգնել Արիոբարզանին գահի

:վրա Սակայն Տիգրանն այստեղ ձեռք է բերում հսկայական ավար և :մեծ թվով գերիներ

Սուլլա

. . 92-Մ թ ա ին - Եփրատի մոտ կայացած հռոմեա պարթևական : բանակցությունները ուղղված էին Հայաստանի դեմ Եփրատը

ճանաչվել է երկու տերությունների ազդեցությունների:սահման . . . 88 . Մ թ ա թ 2- , մահացավ Միհրդատ րդը և գահ բարձրացավ 2- : Գոդերձ րդը Այս իրադարձությունը Տիգրանի համար ռազմական

: . . . 88 . գործողություններ սկսելու ազդանշան դարձավ Մ թ ա թՀ , այկական բանակը ներխուժեց Պարթևստանի դաշնակից Մարաստան

: գրավվեց առանց դժվարության Տեղի Միհրդատ թագավորը հավատարմության երդում տվեց հայոց թագավորին և փոխարենը հետ

, 2- ստացավ ոչ միայն գահը այլև ամուսնացավ Տիգրան րդի դստեր: - ` հետ Շարժվելով հարավ արևելք հայկական բանակը գլխովին

, : ջաղջախեց պարթևների զորքը գրավեց թագավորանիստ Էկբատանը 2- , . . . Գոդերձ րդը ստիպված էր հաշտություն խնդրել որը կնքվեց մ թ ա

87 : թվականին

1. 70 :Պարթևստանը վերադարձնում է Հայաստանից խլված հովիտները2. ` Հօգուտ Հայաստանի պարթևները հրաժարվում էին Մարաստանից և

:Հյուսիսային Միջագետքից3. << >> , Պարթևների արքան կորցնում է արքայից արքա տիտղոսը որն

: այսուհետև կրելու էին Տիգրանն ու նրա հաջորդները

, - Հռոմի տիրապետության հաստատումը Առաջավոր Ասիայում կանխելու համար Տիգրան Բ ն սերտ կապեր է հաստատել ( , , ) , Ասորիքի հելլենիստական քաղաքների Անտիոք Լաոդիկեա Ապամեա և այլն իշխող վերնախավերի հետ որոնք . . . մ թ ա

84- ին : Ասորիքի թագավորության գահը հանձնել են նրան Երկրի մայրաքաղաք Անտիոքը լայնորեն բացեց իր դարպասները : 17 : հայոց արքայի առջև Տիգրանը բազմեց Սելևկյանների գահին ու այստեղ խաղաղությամբ իշխեց տարի Դրանով

: Հայաստանն ու Ասորիքը միավորվել են ընդհանուր միապետի իշխանության ներքո Այդ նույն ժամանակաշրջանում - : Տիգրան Բ ն տիրել է Կոմմագենեին և Դաշտային Կիլիկիային Հայկական բանակը . . . 71 . մ թ ա թ բավականին

:դժվարությամբ կարողացավ գրավել Միջերկրական ծովի ափին գտնվող Եգիպտոսին սահմանակից Պտղոմայիս քաղաքը

: Տիգրան Մեծի նվաճումների հետևանքով Առաջավոր Ասիայի քաղաքական քարտեզը փոխվեց Նախորդ` , գերտերությունները սելևկյան Ասորիքն ու Պարթևստանը իրենց դիրքերն ու տարածաշրջանում խաղացած

: դերը զիջեցին հայակական տերությանը Վերջինս տարածվում էր Եգիպտոսից և Կարմիր ծովի ափերից մինչև , :Կովկասյան մեծ լեռները Միջերկրական ծովից մինչև Կասպից ծով

: , 2- Հայակական տերությունը բազմազգ երկիր էր Ինչպես հույն պատմիչն է հավաստում Տիգրան րդի 15- : : տերության մեջ խոսում էին ից ավելի լեզուներով Այլ կազմված էր երեք կարգի հատվածներից Առաջինը

բուն հայկական հողերն էին( , Մեծ Հայք Կոմմագենե)` 360 . . : շուրջ հազ քառ կմ տարածքով Երկրորդ հպատակ թագավորություններն էին ( , , , , , , , Վիրք Աղվանք Մարաստան Ադիաբենե Օսրոյենե Պալմիրա Փյունիկիա

, Ասորիք Կիլիկիա)` 400 . . : շուրջ հազ քառ կմ տարածքով Երրորդը Հայաստանի քաղաքական ազդեցության ` 2 . . : ` 2- ոլորտում գտնվող երկրներն ու ցեղերն էին շուրջ մլն քառ կմ Այսպիսով Տիգրան րդը դարձավ

: ` , Առաջավոր Ասիայի մեծագույն մասի տիրակալը Հայոց տերության տարածքը ենթական երկրներով հանդերձ 3 . կազմում էր շուրջ մլն քառ Կ , : մ որը գերազանցում էր Մեծ Հայքի տարածքը տասն անգամ Հայկական

` տերությունը հելլենիստական պետություն էր նման Ալեքսանդր Մակեդոնացու և Սելևկյանների: տերություններին Այն զարգացման ամենատարբեր աստիճանների վրա գտնվող երկրների մի ամբողջություն

: , , , էր Տերության միջուկը բնականաբար կազմում էր Մեծ Հայքը որտեղ ապրում էին հայ ժողովրդի հիմնական, : զանգվածը գտնվում էին տերության հիմնական տնտեսական ու քաղաքական նշանավոր կենտրոնները ` :Տերության տնտեսապես ամենազարգացած շրջանը Ասորիքն էր Անտիոք մայրաքաղաքով Միջազգային , , : տարանցիկ առևտրի կենտրոններ էին Փյունիկիայի Տյուրոս Բիբլոս Բեյրութ քաղաքները Հարուստ ու ` , , , :հռչակավոր էին Դամասկոսը Հալեպը ինչպես նաև Կիլիկիայի Տարսոն Ադանա և այլ քաղաքներ

2- : Տիգրան րդը ասորիքի թագավորական իշխանությունն կենտրոնացել էր իր ձեռքում այդ

, : երկիրը կառավարվում էր հատուկ փոխարքայի կողմից որի նստավայրը անտիոքն էր այստեղ- : փոխարքա կառավարիչ նշանակվեց տիգրանի մերձավորագույն զինակիցներից բագագարատը , տիգրանի կրտսեր եղբայր գուրասը նշանակվեց հյուսիսային միջագետքի փոխարքա որի

: նստավայրն էր մծբին քաղաքը այս երկրամասը երկրագործության և արհեստագործության նշանավոր կենտրոններից էր և լիովին բավարարում էր տերության հացահատիկի

: պահանջարկը ` , , , Տերության կազմում գտնվող երկրների մի մասը Վիրք Աղվանք Ադիաբենե Մարաստան

, : , և այլք վերածվեցին ենթակա թագավորությունների Ինչպես այդ երկրները այնպես էլ : մյուսները պարտավոր էին հարկ վճարել և զորք տրամադրել Պլուտարքոսի մի արժեքավոր

, - վկայությունից իմանում ենք որ հայ հռոմեական պատերազմի ժամանակ հայկական բանակը , , , , համալրվել էր աղվաններից վրացիներից մարաստանցիներից ադիաբենցիներից, :արաբներից սկյութներից կազմված զորամասերով

2- Հսկայական տերության ծայրամասերը կենտրոնի հետ կապելու համար Տիգրան րդը զարկ , է տվել ճանապարհաշինությանը որի շնորհիվ ստեղծվել է կենտրոնական ամուր

: << >> , հաղորդակցական կապ Նա կառուցել է Արքունի պողոտան որ միմյանց հետ կապում ` , : էր տերության երեք մայրաքաղաքները Արտաշատը Տիգրանակերտը և Անտիոքը

Հայկական աշխարհակալ տերությունը նվաճումների հետևանքով կարիք ուներ նոր: , մայրաքաղաքի Արտաշատն արդեն չէր կարող կատարել այդ դերը քանզի մնացել

, էր տերության ծայր հյոսիսում իսկ Անտիոքը գտնվում էր բուն հայկական հողերից : դուրս և ուներ օտարազգի բնակչություն Ահա թե ինչու նոր մայրաքաղաքի

: , կառուցումը դարձավ օրակարգի հարց Այն հիմնադրվեց Աղձնիք նահանգում :Տիգրիսի ձախակողմյան վտակներից մեկի ափին

70- Մայրաքաղաքը կառուցվեց ական թվականների ընթացքում և անվանակոչվեց` : Տիգրանակերտ ի պատիվ հայոց հզոր արքայի Մայրաքաղաքը բնակեցնելու

- նպատակով Տիգրան Բ ն նվաճված երկրների քաղաքային բնակչության մեծ մասը : , բռնագաղթեցրեց Հայաստան Հույն պատմից Ապիանոսի վկայությամբ միայն 300 , Կապադովկիայից Հայաստան տեղափոխվեց հազար մարդ մոտանավորապես

10 ` 12 : , հազար մարդ էլ Կիլիկիայի քաղաքներից Անշուշտ Հայաստան : տեղափոխված ամբողջ բնակչությունը չի բնակեցվել միայն Տիգրանակերտում

, , , Նրա մեծ մասը հաստատվել է Արտաշատ Արմավիր Երվանդաշատ Վան և այլ:քաղաքներում

Հույն պատմիչ Պլուտարքոսի խոսքերով Տիգրանակերտը լի էր գանձերով և , Աստվածներին նվիրաբերված թանկարժեք ընծաներով քանզի մասնավոր անձինք և

, , մեծատոհմիկները ցանկանալով հաճոյանալ թագավորին միմյանց հետ մրցում էին : <<… քաղաքի շենության և ընդարձակման համար Նա այստեղ հրավիրում է հայերից

, լավագույններին և սպառնում էր բռնագրավելայն ամենը ինչ իրենց հետ Տիգրանակերտ >>: , չէին տանելու Այսպիսով կարճ ժամանակամիջոցում կառուցվեց մեծ ու շքեղ մի

: 25 , քաղաք Քաղաքը շրջապատված է եղել մ բարձրությամբ պարիսպներով ունեցել է : , անառիկ միջնաբերդ Հետաքրքիր է որ թագավորական պալատը կառուցվել է քաղաքից

, , : դուրս որը շրջապատված ք եղել պարտեզներով այգիներով և որսատեղիներով , , Տիգրանակերտն Արևելքի նշանավոր քաղաքներից էր արհեստագործության առևտրի

: , մշակույթի խոշոր կենտրոն Քղաքն ունեցել է իր թատրոնը որտեղ հույն դերասանները :ողբերգություններ ու թատերգություններ են բեմադրել

, Բացի Տիգրանակերտ մայրաքաղաքից Տիգրանակերտ անվանումով քաղաքներ են : հիմնադրվել նաև տերության այլ վայրերում

-Հայ հ ռոմեական պատերազմը ( . . 69-66 .)Ք ա թթ : Հռոմեական հանրապետության արևելյան քաղաքականությունը Լուկուլլլոսի արշավանքը

: . . 1- Հայաստան Ք ա ին դարի սկզբներին Հռոմեական Հանրապետությունը Փոքր Ասիայում : 80-70- ընդարձակ տիրույթներ նվաճեց Նույն դարի ական թվականներին Հռոմի Պոնտոսի դեմ

- մղած հաղթական պատերազմներից և Տիգրան Բ ի կողմից Դաշտային Կիլիկիան գրավելուց : - հետո երկու տերությունները դարձան հարևաններ Տիգրան Բ ն իր նվաճեւմներով Հռոմի առջև

: ` փակում էր դեպի Արևելք տանող բոլոր ճանապարհները Լրջորեն անհանգստացած դրանից : Հռոմն սկսում է նախապատրաստվել պատերազմի ընդդեմ Հայոց տերության

. .71- . Ռազմաքաղաքական իրադրությունը նպաստավոր էր Ք ա թ Հռոմեական զորավար : Լուկուլլոսը գլխովին ջախջախել էր Տիգրանի մոտ և պահանջեց Միհրդատին հանձնել իրեն

, , , ` << Հայոց արքան բնականաբար մերժեց հռոմեացիների պահանջը ասելով Ես Միհրդատին , , … >>: չեմ հանձնի իսկ եթե հռոմեացիները պատերազմ սկսեն ապա հակահարված կտա նրանց

, , , Անշուշտ միամիտ կլինի կարծել որ եթե Տիգրանը հանձներ Միհրդատին ապա կարելի էր : խուսափել պատերազմից

Տիգրանակերտի ճակատամարտ

. . . 69 Մ թ ա թվականի գարնանը

. . . 69 ` Մ թ ա թվականի գարնանը հռոմեկական բանակները անցնելով , : -սահմանային Եփրատ գետը ներխուժեցին Հայաստան Սկսվեց հայ

: ` 69-65 հռոմեական պատերազմը Պատերազմն ընթացել է երկու փուլով: թվականներին Դրանք միմյանցից տարբերվում են ռազմավարությամբ և

:ձեռք բերված արդյունքներով , Լուկուլլոսը մշակել էր կայծակնային պատերազմի ծրագիր որի հիմնական

: սկզբունքներ էին հանկարծակիությունն ու շեշտակի հարվածը Սակայն այն : . . . 69 իրագործվեց միայն մասամբ Հռոմեկական բանակի ներխուժումը մ թ ա

, : թվականին Հայաստան իրոք որ անսպասելի էր Առանց որևէ դժվարության , ` Լուկուլլոսը գրավեց Ծոփքը և սրընթաց շարժվեց Աղձնիք գրավելու

: , Տիգրանակերտը Անհրաժեշտ է նշել որ այս ծրագիրը կազմված էր , հայկական բանակի հնարավորությունները թերագնահատելու իսկ

` : հռոմեկանինը գերագնահատելու սխալ հաշվարկով Տիգրանակերտն :անակնկալ գրոհով գրավելու ծրագիրը ձախողվեց

, , Կայազորը հայ տաղանդավոր զորավար Մանկայոսի հրամանատարությամբ : քաղաքը պաշտպանում էր հմտությամբ Գրոհի ձախողումից հետո

: , Լուկուլլոսը ստիպված եղավ պաշարել այն Անցնում էին ամիսները իսկ : Տիգրանակերտը շարունակում էր հերոսաբար դիմադրել Կայծակնային

: պատերազմի ծրագիրը տապալվեց Հռոմեական բանակի Հայաստան - , ներխուժման լուրը Տիգրան Բ ն իմացավ հեռավոր Պաղեստինում ուր

: կենտրոնացված էին հայկական բանակի գլխավոր հարվածային ուժերը , Տիգրանը թագավորական գնդով շտապ վերադարձավ Հայաստան իսկ

` , բանակի հիմնական ուժերը Բագարատ զորավարի հրամանատարությամբ : - հետևեցին արքային ՄինչևՀայաստան հասնելը Տիգրան Բ ն Լուկուլլոսի

, դեմ ուղարկեց Մեհրուժան զորավարի փոքրաթիվ սակայն մարտունակ: զորաջոկատը Վերջինս հռոմեացիների գերակշիռ ուժերի հետ ընդհարման

, : ժամանակ պարտվեց իսկ Մեհրուժանը զոհվեց

Սեպտեմբերի կեսերին Տիգրանի գլխավորած հայկական բանակը մոտոցավ : : պաշարված Տիգրանակերտին Այստեղ էին գտնվում նրա ընտանիքը Հայկական

մի զորամաս հանկարծակի ու խիզախ գրոհով ներս գործեց քաղաք և այնտեղից : դուրս բերեց արքայից արքայի ընտանիքն ու գանձերի մեծ մասը Այս

, , իրադարձությունն անշուշտ բարձրացրեց պաշարվածների ոգին և հավատ : ներշնչեց հաղթանակի նկատմամբ Ժամանեցին հայկական բանակի նորանոր

: , զորամասեր Ըստ Ապիանոսի Տիգրանին ռազմաջոկատներ էին տրամադրել նաև ` , , , , ենթակա երկրները Ատրպատականը Աղվաքը ՎԻրքը Կորդուքը ԱԴիաբենեն և

: , անգամ Պարսից ծոցի արաբները Հայկական բանակի թիվը նույն պատմիչի, 300 . : վկայությամբ հազ զինվոր էր Անշուշտ սա իրականությանը

: 70-80 չհամապատասխանող թվաքանակ է Այլ պատմիչներ խոսում են ընդհամենը. , ` , հազ զինվորների մասին այսինքն մոտավորապես այնքան որքան հռոմեական

` : բանակի զինվորների թիվն էր դաշնակից զորաբանակների հետ միասին

6- Հոկտեմբերի ին վաղ առավոտյան սկսվեց : Տիգրանակերտի ճակատամարտը Լուկուլլոսը հիանալի օգտագործեց հայկական հրամանատարության թույլ տված ռազմավարական սխալներն ու : տեղանքի առանձնահատկությունները ` Շրջանցելով Տիգրանի բանակը նա հայոց զորքի թիկունքում կենտրենացրեց , նշանակալից ուժեր որոնք էլ վճռեցին ճակատամարտի : , ելքը Ենթարկվելով երկկողմանի հարձակման և տալով զգալի կորուստներ հայկական բանակը

:ստիպված էր նահանջել երկրի խորքը , : Հռոմեացիների հաղթանակը որոշեց նաև Տիգրանակերտի ճակատագիրը Կայազորի հույն

` , վարձկալները կաշառվելով Լուկուլլոսի կողմից հոկտեմբերի վերջին ապստամբություն, : բարձրացնելով քաղաքի դարպասները բացեցին հակառակորդի առջև Նորակառույց և հարուստ

: քաղաքը քարուքանդ եղավ և թալանվեց

Արածանիիճակատամարտը

( . . . 68 Մ թ ա թվականի գարնանը)

, : Տիգրանը չվստահվեց չկորցրեց հավատը հաղթանակի նկատմաբ Նա ձեռնամուխ , եղավ բանակը կարգի բերելու նոր զորամասեր հավաքագրելու և վարժեցնելու

: 10- գործին Դեռ ավելին հայկական հազարանոց մի զորամսով նա Միհրադտին ուղարկեց Պոնտոս այնտեղ տեղակայված հռոմեական կայազորերի դեմ

մարտնչելու և ռազմական գործողությունների ճակատն ընդարձակելու հեռագնա, : մտադրությամբ որը նրան լիովին հաջողվեց Հայաստանի տնտեսական

հարողություններն ու մարդկային պաշարները հնարավոր դարձրին ընդամենը մի , քանի ամսվա ընթացքում միանգամայն նոր բանակի ստեղծումը որն իր

:մարտարվեստով շուտով գերազանց հռոմեացիներին Իսկ Լուկուլոսը Տիգրանակերտը գրավելուց հետո չհամարձակվեց շարունակել

ռազմական գործողությունները և ծանր կորուստներ կրած հռոմեական լեգոնները ` տեղափոխվեց հարավ Կորդւքի տաք շրջաններում ձմեռելու և ուժերը

: վերականգնելու նպատակով Հարաբերական այս դադարից հիանալիորեն օգտվեց :հայկական կողմը

Մ.թ.ա. 68 . ա թ գարնաը Լուկոլոսի բանակը դուրս եկավ կորդուքից և անցնելով հայկական Տավրոսը Արածանիի գետի ափերով շարժվեց դեպի: 2- , Արտաշատ Խուսափելով գլխավոր ճակատամարտից Տիգրան ը Լուկոլոսին որքան , հնարավոր է ներքաշում էր երկրի խորքերը կտրելով նրան թիկունքից և

: , ռազմամթերքի մատակարարումներից Միաժամանակ հանկարծակի այդ թվում գիշերային հարձակումներով հայերը ջլատում էին հակառակորդի ուժերը նրանց : պատճառով նշակելի կորուստներ Տիգրանի այս մարտավարությունը լինելով

: արդարացրեց իրեն Առանց գլխավոր ճակատամարտ տալու նա հյուծել էր , հակառակորդի բանակը պատճառել նյութական ու մարդկային հսկայական

: կորուստներ Հռոմեական բանակը կորցրել էր մարտունակությունն ու: կարգապահությունը Չհավատալով հաջողությանը զինվորները պահանջում էին

: հետ դառնալ Սակայն Լուկուլլոսն անմտորեն շարունակում էր նրանց ոգևորել :Արտաշատի անբավ հարստություններին տիրանալու հեռանկարով

26- : Սեպտեմբերի ին հռոմեական բանակը մոտեցավ արածանիի գետանցին Առջևում , : հայկական Պար լեռնաշղթան էր իսկ նրանից քիչ այնկողմ Արտաշատն էր այս

: վճռական պահին էլ հայկական բանակն անցավ շեշտակի հարձակման Արածանիի : ճակատամարտում հռոմեական բանակը լիակատար պարտություն կրեց Հույն

, << . պատմիչ Դիոն Կասիսոսը վկայում է որ Հայերը նետահարելով, , հռոմեացիներին շատերին իսկույն սպանեցին իսկ շատ շատերին էլ

: , վիրավորեցին ՈՒ վիրքը ծանր էին և դժվարբուժվելի քանզի հայերը գործածում , , էին երկծայր նետեր որոնց ծայրերն այնպես էին իրար ագուցված որ նետերը

մարմնի որևէ մասում մնալու և թե դուրս քաշելու դեպքում արագորեն սպանում…էին

, , Այնժամ լուկոլլոսը քանզի շատերը վիրավորվել էին և մի մասն էլ մահանում, , էր իսկ հաշմվածները հեծեծում էին և միաժամանակ պարենամթերքը պակասում, >>: էր նահանջվեց Արածանից հետո Լուկոլլոսը ստիպված էր թողնել Հայաստանի

, : Սահմանները Կորդուքն ու Հյուսիսային Միջագետքը Իսկ Միհրդատ ԵՎպատորը :սկսել էր Պոնտոսի ազատագրումբը

Լուկոլլոսը պարտության հետևանքով վերականգնվեց Հայկական : տերության հեղինակությունը Արդեն Մ.թ. 67 . ա թ կեսերին հայկական

, : բանակներըբ ազատագրեցին Ծոպքը մտան Կապադովկիա Պոնտոսի - Զելա քաղաքի մոտ հայ պոնտական ուժերը փայլուն հաղթանակ

: տարան հռոմեացիների նկատմամբ Հայկական գերիշխանությունը :վերականգնվեց Ասորիքում և Միջերկրական ծովի ափերին

Այսպիսով Հռոմի առաջին գրոհը դեպի Հայա ստան լինելով, : ձախողվեց իսկ Լուկուլլոսը պաշտոնանկ եղավ Արևելքում

հռոմեական զորքերի նոր գլխավոր հրամանատար նշանակվեց Գնեոս:Պոմպեոսը

-Հայ հ ռոմեական պատերազմի երկրորդ փուլը

Պոմեպեոսն Արևելք ժամանեց մ.թ. .66 . : ա թ գարնանը Նա պարթևներին առաջարկեց ընդեմ Հայաստանի կնքել ռազմական

համագործակցության պայմանագիր խոստանալով Տիգրանի , պարտության դեպքում նրանց վերադարձնել Մարաստանը

: : Հյուսիսային Միջագետքն ու Կոդրուքը Պարթևները համաձայնվեցին Այնուհետև Պոմպեոսը ռազմական գործողություններ սկսեց Միհրդատ : Պոնտացու դեմ Նրան հաջողվեց պարտության մատնել ՄԻհրդատին և

: ռազմակալել Պոնտոսը Միհրդատ Եվպատորը նահանջեց իր տերության հյուսիսային երկրամասերը, որտեղ էլ մ.թ.ա. 63- ին

ինքնասպանությամբ վերջ տվեց իր կյանքին:

Զրկված լինելով իր գլխավոր դաշնակցից` Տիգրանը հայտնվեց Պարթևստանի և Հռոմի ռազմական սպառնալիքների առջև: Նման պայմաններում պետք է գործել

չափազանց զգույշ և ճշգրիտ: Հավատարիմ մ.թ.ա. 66 թ. հռոմա- պարթևական համաձայնագրի ոգուն, պարթևների թագավոր Հրահատ 3- րդը մտավ Հայաստան և

պաշարեց Արտաշատը: Ստեղծված իրադրությունում Սիգրան 2- րդը ստիպված եղավ հայկական զորքը դուրս բերել Կապադովկիայից և վերադառնալ

Հայաստան: Տիգրանն արագ ռազմերթով հակահարված տվեց պարթևներին, որոնք ստիպված եղան նահանջել իրենց երկիրը: Հենց այս պահին էլ Հայաստան ներխուժեց Պոմպեոսի հռոմեական բանակը: Հայոց ավագանու մեջ

տարաձայնություններ էին խմորվում Հայաստանի հետագա քայլերի շուրջ: ԵթեՏիգրան 2- րդը իր համախոհներով կողմնակից էր Հռոմի դեմ պայքարը

շարունակելու քաղաքականությունը, ապա թագաժառանգ Տիգրան Կրթսերն ու մերձավորները կողմնակից էին Հռոմի հետ բանակցությունների սկսուն և առանց

պատերազմին վիճելի հարցերը կարգավորելուն:

, Կողմերի այս հակադիր կեցվածքն ու քայլերը առաջացրին քաղաքական ճգնաժամ : որը կարող էր վտանգել հայկական պետականության գոյությունը Թագաժառանգ

` Տիգրան Կրտսերը ներկայացավ Պոմպեոսին և առաջարկեց իր ծառայությունները- : , հայ հռոմեական հաշտության բանակցությունները սկսելու համար Բնականաբար

, Տիգրան Կրտսերի այս կեցվածքը լիովին բավարարում էր Պոմպեոսին որն իր :հովանավորության ներքո վերցրեց արկածախնդին արքայազնին

` Այս վերջին իրադարձությունները պարթևական և հռոմեական, , ներխուժումները ներքաղաքական պայքարը բավականին թուլացրել էին Տիգրան

: Մեծի դիրքերը Ուստի անհրաժեշտ էր ոչ կենսական խնդիրներում գնալ` ` : զիջումների գլխավորը պետական անկախությունը պահպանելու համար

Արտաշատիպայմանագիրը

. . .66 . Մ թ ա թ սեպտեմբերին

. . 66 . Ք ա թ սեպտեմբերին Պոմպեոսի զորքը մոտեցավ Արտաշատին և բանակեց : ` քաղաքից ոչ հեռու Նախապես կայացած պայմանավորվության համաձայն Տիգրան

2- , ը ժամանեց Պոմպեոսի ճամբար որտեղ արժանացավ պատշած ու հարգալից, . << ընդունելության ինչպես գրում է Պլուտարքոսը Հռոմեացիները նրան ողջունեցին

>>: ` արքայավայել Ըստ հաշտության պայմանագրի 1. , Մեծ Հայքը հօգուտ Հռոմեական Հանրապետության հրաժարվում էր Ասորիքից

, , ` Փյունիկիայից Պաղեստինից և Կիլիկիայից այսինքն Միջերկրական ծովի :առափնյա երկրներից

2. Հայկական պետությունը պահպանում էր իր նվաճումները Հյուսիսային:Միջագետքում

3. , Հայաստանից անջատվելու էր Ծոփքն ու Կորդուքը այստեղ թագավոր էր ` , 2- հաստատվում Տիգրան Կրտսերը պայմանով որ Տիգրան ի մահից հետո դրանք ` միավորվելու էին Մեծ Հայքի հետ որպես մեկ պետություն Տիգրան Կրտսերի

:գահակալությամբ 4. :Մեծ Հայքը Հռոմին պետք է վճարեր վեց հազար տաղանդ ռազմատուգանք 5. << >>:Հայաստանը հայտարարվում էր Հռոմեական ժողովրդի բարեկամ և դաշնակից

• , Չափազանց հատկանշական է որ ռազմատուգանքի գումարը , վճարվելու էր Ծոփքի արքայական գանձարաններից որոնք

: իրավականորեն արդեն պատկանում էին Տիգրան Կրտսերին Բնական, : է որ թագաժառանգը խիստ դժգոհ մնաց պայմանագրից Նա թագավոր , էր հայտարարվում Ծոփքի որն առանց Պոմպեոսի էլ վաղուց տրվել էր

` : ` , իրեն որպես փոխարքայություն Ուրեմն նա ոչինչ էլ չէր ստացել : դրան ավելանում էր նաև Ծոփքի գանձարանների թալանումը

` Հասկանալով իր վիճակի անհեթեթությունը Տիգրան Կրտսերը : ընդվզեց Պոմպեոսի դեմ և վիրավորեց նրա արժանապատվությունը Ի

` պատասխան այդ հանդուգն ելույթի Պոմպեոսի կարգադրությամբ : Տիգրան Կրտսերը ձերբակալվեց և ընտանիքի հետ գերեվարվեց Հռոմ

: Արտաշատի պայմանագրից չափազանց դժգոհ մնացին Հռոմի դաշնակից պարթևները : Նրանք չստացան Պոմպեոսի խոստացած Հյուսիսային Միջագետքն ու Կորդուքը Դրանք

, ոչ միայն մնացին մեծ Հայքի կազմում այլև Պոմպեոսը ճանաչեց Տիգրան Մեծի<< >> , արքայից արքա տիտղոսը որ օգտվելով Հայաստանի ժամանակավոր

` : ` դժվարություններից պարթևներն իրենց էին վերադարձրել Այսպես վարվելով Հռոմը : մտադիր էր թուլացնելու Պարթևաստանին Արևելքում ուժերի հավասարակշռութունը

2- :պահանջում էր պաշտպանել Տիգրան ին : Կնքված պայմանագիրը դիվանագիտական հաջողություն էր Հայաստանի համար

` ` Ամենակարևորը Հայաստանը պահպանում էր իր տարածքային ամբողջականությունը ` հայոց հայրենիքը Եփրատից մինչև Կասպից ծով և Հյուսիսային միջագետքից մինչև

: ` Կուր գետ Պահպանվեց նաև Հայաստանի պետական անկախությունը հայ ժողովրդի : հարատևման այդ կարևորագույն երաշխիքը Ահա սա էր Արտաշատի պայմանագրի

:պատմական նշանակությունը 2- Տիգրան ի կյանքի վեջին տասը տարիները Հայաստանի համար խաղաղության ու

: տնտեսական բարգավաճման տարիներ էին

` Տիգրան Մեծը սերունդների հիշողությանմեջ

Տիգրան Մեծը հայոց մեջ հերոսացվել և ժողովրդական զրույցներում վերածնվել : դյուցազնական կերպարի Նրա կյանքի ու գործի հիանալի նկարագրությունը փոխանցվել է

, : սերնդից սերունդ գովերգվել են նրա մարդկային ու արքայական առաքինությունները 500 Տիգրան Մեծից ավելի քան տարի անց Մովսես Խորենացին գրի է առել ժողովրդական

: , բանահյուսության այդ անգին գոհարները և փոխանցել սերունդներին Պատահական չէ որ : Պատմահայրը Տիգրան Մեծին դնում է հայերի ամենանշանավոր նախնիների կողքին Թեև . . 6- պատմահայրը նույնացրել է Տիգրաններին և Տիգրան Մեծի գործերը վերագրել է Ք ա րդ

, , դարում ապրած Տիգրան Երվանդյանին այնուհանդերձ նրա գնահատականները մեծ արժեք. <<… …, , ունեն Նա ամեն բանի մեջ արդարադատ էր չէր նախանձում լավագույններին չէր

, արհամարհում նվաստներին այլ աշխատում էր ընդհանրապես ամենքի վրա տարածել իր>>: , խնամքը Անգամ հռոմեացի պատմիչներն էին ստիպված խոստովանել որ հանձնի

` << >>: Տիգրանի Հռոմը գործ է ունեցել Վսեմ քաջությամբ օժտված հակառակորդի հետ Իսկ << , մեկ այլ պատմիչ էլ նրան անվանել է մեծագույն թագավոր որ տիրակալում էր մեծ

>>: փառքով

, Հատկանշական է այն հանգամանքը որ եվրոպական օպերային երաժշտության 20 ` , պատմությունն արձանագրել է Տիգրան Մեծին նվիրված ավելի քան օպերա Իտալերեն

, , : << >> Իսպաներեն Գերմաներեն Ռուսերեն Տիգրան Մեծ վերտառությամբ օպերաների , , հեղինակներն են աշխարհահռչակ երգահաններ Անտոնիո Վիլվալդին Նիկոլո Պուչինին

, , , , Ալեքսանդրո և Դոմենիկո Սկառլատիները Քրիստոֆ Գլյուկը Գեորգ Հենդելը Ալեքսեյ : Արտամոնովը և շատ ուրիշներ Տիգրան Մեծի կերպարին է անդրադարձել նաև հանճարեղ

. . << . >> :Վ Ա Մոցարտն իր Միհրդատ Պոնտոսի արքա օպերայում - Տիգրան Մեծի կերպարի գրական գեղարվեստական մարմնավորմանն են ձեռնամուխ եղել

. , . , . , . , . , նշանավոր գրողներ Ղ Ալիշանը Պ Դուրյանը Խ Դաշտենցը Հ Շիրազը Հ Խաչատրյան. :Պ Զեյթունցյանը և այլոք

2- . Հայ անվանի պատմաբան Նիկողայոս Ադոնցը դիպուկ է բնութագրել Տիգրան ին<< Տիգրան Մեծն իր արժանավոր տեղն է զբաղեցնում Արևելքում երբևէ իշխած

: << >> ` , տիրակալների շարքում Նա արժանացել է Մեծ տիտղոսին պատվավոր մի կոչման >>: որը պատմությունը հազվադեպ է շնորհում իր ընտրյալ դերակատարներին