Twee Eeuwen Koninklijke TuinenTwee Eeuwen Koninklijke Tuinen

Koning LODEWIJK NAPOLEON 1806-1810Koning LODEWIJK NAPOLEON 1806-1810

Paleis Huis ten Bosch, 1806; Paleis Huis ten Bosch, 1806;

staatseigendomstaatseigendom Paleis Utrecht, 1807Paleis Utrecht, 1807 Paleis op de Dam, Paleis op de Dam,

1808-18101808-1810

Paleis Het Loo, zomerpaleis, Paleis Het Loo, zomerpaleis, privé bezitprivé bezit

Paleis SoestdijkPaleis Soestdijk

Park achter Huis ten Bosch, getekend door C. de Kruijff, ca. 1805. Of Zocher sr. en / of de hofarchitect van Willem V, P. W. Schonk, hier aan het eind van de

18de eeuw al hebben gewerkt is onbekend.

Ontwerp voor tuin en park van Huis ten Bosch / Haagse Bos, in opdracht van Lodewijk Napoleon gemaakt door hofarchitect Johan D. Zocher sr. (1807). Zocher maakte parken, deels zeer dicht beplant met hakhoutbossen en deels gekenmerkt door slingerende waterpartijen, delen open parklandschap en open zichtassen, zoals hier deels vóór het paleis. Het plan volgt de traditie van de tijd, maar is niet uitgevoerd.

Noorden linksNoorden links

De tuinen bij Paleis het Loo werden i.o.v. Stadhouder Willem III ontworpen en aangelegd (1685). O.l.v. architect Jacob Roman vond de uitleg plaats. Daniel Marot was de ontwerper van de buxus-ornamentiek. Hoofdkenmerk van de Frans classicistische tuinstijl is de uitleg langs een midden-as van symmetrie. Representatie, status, aanzien en invloed speelden een belangrijke rol bij het aanleggen van deze barokke tuinen.

Philip Schonk maakte voor de tuinen van Het Loo in 1773, i.o.v. Stadhouder Willem V, een ontwerp in landschapsstijl. Dit plan is een ongekend “vrij” ontwerp, geheel los van de eerdere situatie. Schonk’s latere plannen uit 1778 zijn meer aangepast aan de barok. De boventuin werd toen binnen de oude structuren opgevuld met kronkelpaadjes. Lodewijk Napoleon trof in 1806 dus beslist geen moderne uitgangssituatie aan.

Ontwerp Schonk, 1773, niet uitgevoerdOntwerp Schonk, 1773, niet uitgevoerd

Ontwerp Schonk, 1778, uitgevoerdOntwerp Schonk, 1778, uitgevoerd

Achter Paleis Het Loo werd in opdracht van Lodewijk Napoleon een park ontworpen door zijn hofarchitecten A. Dufour en J. P. Posth (1808). Zij maakten een ontwerp, passend in de landschapsstijl van die dagen. Hier een schildering door A. Schelfhout in 1838.

Het park is opgebouwd uit een groot open gazon; daaromheen een rondwandeling; slingerende paden; en afwisselend geplaatste boom- en heestergroepen. Dit zijn de voornaamste karakteristieke kenmerken van de Nederlandse landschapsstijl

Ter vergelijking: Zocher sr. werkte in dezelfde tijd (eerst 1808; later 1815) ook op Soestdijk. De aanleg van een afwisselende wandeling langs een spiegelvijver is een bekend gegeven aan het begin van de 19de eeuw.Cornelis de Kruijff heeft het park enige jaren later getekend. Let op het verschil tussen toen en nu: groene cultuur en groene natuur.

Zie boven ook de zwanen-broedkooi

Koning WILLEM I der Nederlanden 1815-1840Koning WILLEM I der Nederlanden 1815-1840

Paleis BrusselPaleis Brussel Paleis AmsterdamPaleis Amsterdam

Het Oude Hof / Paleis Het Oude Hof / Paleis Noordeinde, vanaf 1817 Noordeinde, vanaf 1817 winterpaleis; staatseigendomwinterpaleis; staatseigendom

Paleis Het Loo, zomerpaleis; Paleis Het Loo, zomerpaleis; vanaf 1825 staatseigendomvanaf 1825 staatseigendom

De tuin achter Het Oude Hof, na de uitbreiding met twee vleugels van B. Ziesenis in 1815 / 1816. De tuin verkeert in een overgangsfase tussen barok en landschapsstijl. Barokke bloemperken zijn op natuurlijke wijze met heesters (“Engels bloemhout” beplant. De tuin is in zijn tijd zeer ouderwets voor 1820.

“Engelse bloemhout” aangeplant in tuinperken direct achter Het Oude Hof. B.J.van Hove, 1820

Voor de tuinen van Het Oude Hof, het winterpaleis van Willem I, maakte architect Jan de Greef in 1819 een nieuw plan. De Greef werkte in de traditie van de tijd. Zo maakte hij plannen om het ronde bassin in een slingerende vijver met eiland te veranderen en rondom plande hij een wandeling met afwisselende gezichten. De uitvoering heeft niet plaats gevonden.

Detail van Detail van Stadsplattegrond Stadsplattegrond uit 1749, door I. uit 1749, door I. Besoet. Besoet.

Ontwerp van Ontwerp van De Greef van 1819.De Greef van 1819.Dit plan is niet Dit plan is niet uitgevoerd.uitgevoerd.

Koning WILLEM II der Nederlanden 1840-1849Koning WILLEM II der Nederlanden 1840-1849

Paleis Kneuterdijk,Paleis Kneuterdijk,winterpaleis; privé-bezit.winterpaleis; privé-bezit.Gotische Zaal, gebouwd Gotische Zaal, gebouwd 1840-18421840-1842

Paleis Soestdijk, Paleis Soestdijk, zomerpaleis, privé bezit zomerpaleis, privé bezit tot 1971.tot 1971.

Paleis Kneuterdijk werd vanaf 1816 tot 1849 bewoond door Koning Willem II en zijn vrouw Anna Paulowna (privé-bezit). Achter het paleis liet Willem II vanaf 1840 -naar eigen ontwerp- de Gotische Zaal bouwen. Hierbij werd ook een bloemrijke “gardeneske” tuin aangelegd, aansluitend aan de decoratieve gotiek van het gebouw. De zichtas van de tuinen van Daniel Marot bleef gehandhaafd. Het samenspel van gotische architectuur en “gardeneske” tuinarchitectuur is op dat moment uniek voor Nederland, maar helaas verdwenen.

W.K.Mandemaker, 1842; tekeningW.K.Mandemaker, 1842; tekening

B. J. van Hove, litho, 1843; gravureB. J. van Hove, litho, 1843; gravure

Op zijn landgoed De Paauw in Wassenaar liet Prins Frederik (1797-1881), broer van koning Willem II, vanaf 1851, geheel in Pompejaanse stijl en in navolging van K. F. Schinkel en andere Pruisische architecten, voor hem privé, de Princessentuin aanleggen. Architect van tuin en tuinsieraden was Hermann A. Wentzel.

19101910

18801880

Hermann Wentzel schreef in 1858 Architektonisches Skizzenbuch. Hierin zijn de vijf tuinsieraden van De Paauw afgebeeld, die getuige oude foto’s, alle zijn uitgevoerd. Een Pompejaanse tuin was absoluut uniek in Nederland.

Koning WILLEM III der Nederlanden 1849-1890Koning WILLEM III der Nederlanden 1849-1890

Paleis Noordeinde, Paleis Noordeinde, winterpaleis; winterpaleis; staatseigendomstaatseigendom

Paleis Het Loo, Paleis Het Loo, zomerpaleis; vanaf 1825 zomerpaleis; vanaf 1825 staatseigendomstaatseigendom

Paleis Soestdijk, sinds 1850 Paleis Soestdijk, sinds 1850 in eigendom van koning-in eigendom van koning-Moeder Anna Paulowna en Moeder Anna Paulowna en vanaf 1879 van koning vanaf 1879 van koning Willem III.Willem III.

In het park van Soestdijk liet koningin-moeder Anna Paulowna, omstreeks 1858, bij het kassencomplex een romantisch rosarium ontwerpen, met treillage, rots, Venusbeeld en andere tuinbeelden. De drie treillages bij Paleis Pavlovsk (bij St. Petersburg), waar Anna Paulowna opgroeide, zijn haar waarschijnlijk tot voorbeeld geweest.

Soestdijk. Venus op een rots, Soestdijk. Venus op een rots, middenin de treillage (foto Fa. middenin de treillage (foto Fa. Ebbenhorst & Zn, 1876). Ebbenhorst & Zn, 1876). Een van de drie treillagesEen van de drie treillages op Pavslovsk

(met uitzicht op Marienthal) naar ontwerp van Vinzenzo Brenna, 1800

Koningin WILHELMINA der Nederlanden Koningin WILHELMINA der Nederlanden (1890) 1898-1948(1890) 1898-1948

Paleis Noordeinde, Paleis Noordeinde, staatseigendom; winterpaleis staatseigendom; winterpaleis 1901 tot 19401901 tot 1940

Paleis Het Loo, Paleis Het Loo, staatseigendom; zomerpaleis staatseigendom; zomerpaleis en woonpaleis 1945-1962en woonpaleis 1945-1962

koningin Emma: koningin Emma: Paleis Soestdijk, privé bezit, Paleis Soestdijk, privé bezit, zomerpaleis tot 1934 zomerpaleis tot 1934

Bij Paleis Noordeinde werd in 1880 een nieuw stallencomplex gebouwd. Het noordelijke deel van park Het Oude Hof moest hiervoor wijken. In 1894 maakte de tuinarchitecten Leonard Springer en Henri Copijn een nieuw ontwerp. De 17de eeuwse ronde kom met 18de eeuws Chinees paviljoen verdween ten gunste van een landschappelijk park, in combinatie met een bescheiden rozentuin. Het werd een park in gemengde stijl, heel gebruikelijk aan het eind van de 19de eeuw. Het ontwerp van Springer werd uitgekozen.

Ontwerp H. Copijn, 1894 Ontwerp H. Copijn, 1894 Ontwerp L.A.Springer, 1894 Ontwerp L.A.Springer, 1894

Op Soestdijk werd het landschapspark van Zocher aan het begin van de 20ste eeuw duidelijk als te saai ervaren. Uit de periode dat koningin Emma op Soestdijk woonde (1898-1934) stamt deze bloemrijke voortuin, mogelijk van de hand van Otto Schulz. Hij had zijn opleiding genoten in Potsdam, en deze tuin lijkt onder Duitse invloed te zijn ontstaan. Men spreekt hier van Teppichgärtnerei. Zeker uniek in Nederland.

TeppichgTeppichgärtnerei vóór ärtnerei vóór Paleis Soestdijk, vóór 1910Paleis Soestdijk, vóór 1910

Het bloementapijt vóór Schloss Arolsen (Hessen)

Leonard Springer ontwierp in de tijd van koningin-moeder Emma in 1919 een nieuwe bloementuin achter paleis Soestdijk, op de plaats waar in 1879 de treillage van Anna Paulowna was afgebroken. Het Venusbeeld (1858) op de rots bleef als middelpunt gehandhaafd. Springer stelde een pergola voor op de plaats van de treillage. Nu staat er een taxushaag rond de Venus-rots.

Koningin Juliana der Nederlanden, Koningin Juliana der Nederlanden, 1948-19801948-1980

Huis ten Bosch, officieel Huis ten Bosch, officieel werkpaleis; werkpaleis; staatseigendom staatseigendom

Paleis Soestdijk, privé-Paleis Soestdijk, privé-bezit tot 1971; woonpaleis bezit tot 1971; woonpaleis 1937-1980.1937-1980.

Het park van Paleis Soestdijk liet men ten tijde van koningin Juliana zo natuurlijk mogelijk uitgroeien. Na 1980 werden gras en oevers sporadisch (net vóór 29 juni) gemaaid; bomen en heesters werden liever niet (op)gesnoeid of teruggesnoeid en wilde dieren werden vertroeteld (zoals de zwanen in de zwanenkooi).

Overal te hoge oeverbegroeïngOveral te hoge oeverbegroeïng Een Catalpa is afgeknakt en heeft Een Catalpa is afgeknakt en heeft zichzelf weer opgerichtzichzelf weer opgericht

Koningin Beatrix der Nederlanden 1980-200nu

Paleis Huis ten Bosch, Paleis Huis ten Bosch, woonpaleis vanaf 1981; woonpaleis vanaf 1981; staatseigendom staatseigendom

Paleis Noordeinde, Paleis Noordeinde, werkpaleis vanaf 1984; werkpaleis vanaf 1984; staatseigendomstaatseigendom

Tuin en park van Huis ten Bosch werden tussen 1897 en 1910 door Leonard Springer opnieuw vorm gegeven in de gemengde landschapsstijl. Deze situatie is in grote lijnen nog aanwezig. In 1948 maakte Prof. J. T. P. Bijhouwer (Wageningen) voor het park een nieuw ontwerp, als Nationaal Geschenk voor de koperen bruiloft van koningin Juliana en prins Bernhard. Dit ontwerp gaat terug op het concept van Daniel Marot, dat nooit is uitgevoerd. Hiermee werd de trend van reconstrueren (vóór Het Loo) eigenlijk ingezet.

Maquette plan Maquette plan J.T.P.Bijhouwer, J.T.P.Bijhouwer, 1948 1948

Ca. 1990 stelde Bureau B+B voor om de historische hoofdstructuur van het park van Huis ten Bosch, in vier kwadranten à la Daniel Marot, terug te brengen; hiertoe is men niet overgegaan. De situatie bleef bij het oude, zoals op deze tekening.

Situatie van het Situatie van het Park Huis ten Park Huis ten Bosch, gebaseerd Bosch, gebaseerd op het ontwerp op het ontwerp van Leonard van Leonard Springer( 1897-Springer( 1897-1910) en het 1910) en het ontwerp voortuin ontwerp voortuin van Prof. J. T. P. van Prof. J. T. P. Bijhouwer (1948).Bijhouwer (1948).

Situatietekening, Situatietekening, Bureau B+B, Bureau B+B, 1987. 1987.

De restauratie van de tuinen van Paleis Het Loo kwam omstreeks De restauratie van de tuinen van Paleis Het Loo kwam omstreeks 1975 in discussie. Een heftige strijd brak los. Het reconstrueren van parken was bepaald niet gangbaar in die dagen.Ir J.B.Baron van Asbeck verdedigde met succes zijn concept “Binnensael en buitensael zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden”.

Plattegrond tuinen Het Loo, van Plattegrond tuinen Het Loo, van Christiaan P. van Staden, ca. Christiaan P. van Staden, ca. 1725. 1725.

Gezicht vanuit de boventuin naar Paleis het Loo, Gezicht vanuit de boventuin naar Paleis het Loo, anno 2006.anno 2006.

Nabeschouwing