1

VIII SEMINARIO-OBRADOIRO INTERNACIONAL DE AVALIACIÓN DE MATERIAIS DIDÁCTICOS.

Recursos educativos para o desenvolvemento e a cidadanía global

Monfero, 17 e 18 de febreiro 2016

ORGANIZAN

Nova Escola Galega (Grupo Cavila)

CPI Plurilingüe Virxe da Cela (Monfero)

Concello de Monfero

USC (Facultade de Ciencias da Educación)

PROGRAMA

Venres, 17 de febreiro 2016

16:00-16:30 Recolla de material

16:30-17:00 Acto de inauguración

17:00-19:30 Conferencias inaugurais "Os materiais didácticos e curriculares das ONGD" Marta

Esplugues Cebrían (CEIP Rosario Pérez, La Vall d'Uixo, Castellón) "Materiais didácticos e

currículos en escolas indíxenas de Brasil” Giovani José da Silva (Universidade Federal do

Amapá, Campus Marco Zero do Equador, Brasil)

19:30-20:30 Mesa de experiencias e presentación literaria Presentación da Revista Galega de

Educación, nº 58 “Cooperación e desenvolvemento” Verónica Dopico Cancela (CPI Plurilingüe

Virxe da Cela) Ana Lampón Gude (Solidariedade Internacional de Galicia) Germán Vargas

Callejas (USC) Mª José Caride Delgado (Solidariedade Internacional de Galicia)

21:00. Xuntanza de confraternización

Sábado, 18 de febreiro

09:30-11:00 Obradoiro de mañá (1ª parte)

11:00-11:30 Descanso

11:30-13:30 Obradoiro de mañá (2ª parte)

13:30-16:00 Descanso 16:00-17:30 Obradoiro de tarde (1ªparte)

17:30-18:00 Descanso 18:00-19:30 Obradoiro de tarde (2ª parte)

19:30-21:00 Mesa redonda: conclusións conxuntas dos obradoiros.

21:00-21:30 Acto de clausura Domingo, 19 de febreiro Para as persoas asistentes interesadas

organizarase unha visita pola contorna (é necesario anotarse).

2

OS OBRADOIROS

Obradoiros de mañá (elección 1ª)

1. Experiencias didácticas relacionadas coa educación e as ONGD nas distintas redes. Análise e

deseño dos materiais. Marta Esplugues Cebrían (CEIP Rosario Pérez)

2. Videoxogos para promover cambios sociais. Coñecer e analizar xogos serios dirixidos ao

tratamento de problemáticas actuais. Silvia López Gómez e Sandra Dorado Gómez (Grupo de

Investigación Stellae - USC)

3. Análise do Libro de texto Dixital. Nerea Rodríguez Regueira (Mestra e membro do Grupo de

Investigación Stellae)

Obradoiros de tarde (elección 2ª)

4. Materiais didácticos para escola e comunidade elaborados dende o contexto local.

Denébola Álvarez Seoane (USC)

5. O espelho roto que fire a um povo: a violencia simbólica no currículum oculto nas etapas de

Ed. Infantil, Primária e Secundária. Santiago Quiroga García e Fernando Martínez Yáñez

(Docentes de ensinanzas obrigatorias)

6. Imaxes e textos sobre os indíxenas en materiais didácticos do Brasil: unha avaliación. Prof.

Dr. Giovani José da Silva (Universidade Federal do Amapá)

DESCRICIÓN XERAL DA ACTIVIDADE

O Seminario Obradoiro de avaliación de materiais didácticos, vai pola súa VIII edición. Procura

ter un carácter innovador e emprendedor como parte necesaria da formación docente actual.

Esta actividade presenta un carácter práctico na que se parte de distintos modelos de

avaliación de recursos educativos dirixidos aos distintos ámbitos de ensino (regrado ou non).

Procuramos ofrecer ferramentas de acción que o profesorado utilice no mesmo momento de

realizar esta actividade formativa, cuestionando os propios materiais e o uso que se deriva da

súa práctica reflexiva nas aulas.

OBXECTIVOS DE AVALIACIÓN

-Coñecer e usar guías de avaliación de materiais educativos. -Avaliar os materiais didácticos a

través de distintos modelos de avaliación. -Tomar decisións construtivas respecto dos

materiais educativos no propio contexto. -Valorar os recursos educativos das principais

editoriais para considerar a súa utilidade nas aulas. -Coñecer e analizar materiais didácticos

elaborados por ONGs e comunidades indíxenas.

3

METODOLOXÍA DO SEMINARIO

Sesións teóricas: as conferencias inaugurais e a mesa de debate servirán para situar a cuestión

da avaliación dos recursos dispoñibles no tema de discusión. A mesa redonda será o colofón ao

traballo de reflexión realizado entre todas e todos. Obradoiros: traballo personalizado.

Número máximo de 10 participantes por obradoiro (escolle un de mañá e outro de tarde). Son

sesións participativas, nas que se inicia no desenvolvemento práctico da avaliación de

materiais a partir de modelos seleccionados elixidos con criterio científico para o

procedemento de análise e deseño de materiais e recursos educativos da actividade diaria.

Nestas sesións o asistente pode achegar materiais propios.

FICHA TÉCNICA

Grupos destinatarios: familias, docentes, estudantes de ensinanzas universitarias, educadores

e educadoras sociais, profesionais do ámbito do ensino...

POÑENTES

Giovani José da Silva

Reseña biográfica: Giovani José da Silva é docente da Universidade

Federal do Amapá e atualmente realiza estudos de pós-doutorado em

História na Universidade Federal Fluminense. É antropólogo e autor de

livros sobre a História dos índios no Brasil. Seus temas de interesse são o

Ensino de História, a Antropologia e a História dos índios no Brasil e nas

Américas.

Título definitivo do Obradoiro: Imágenes y textos sobre los indígenas en

materiales didácticos de Brasil: una evaluación

Reseña breve: Durante as 3 horas/ 3 horas e meia serão apresentados alguns materiais

didáticos utilizados no Brasil e como são feitas as avaliações desses materiais, tendo em vista a

maneira como textos e imagens se referem aos povos indígenas.

Gostaria que os assistentes do Obradoiro conhecessem previamente o programa PNLD, que

avalia os livros didáticos no Brasil: http://www.fnde.gov.br/pnld-2017/ (História)

4

Marta Esplugues Cebrián.

- Maestra escuela pública desde 2010: escuelas rurales, CAES...

-Profesora el Máster de Cooperación al Desarrollo de la Universidad de

Valencia, 2011-2012 y 2012-2013.

- Doctora en Pedagogía por la Universidad de Valencia. Tesis doctoral: El

currículum de la Educación para el Desarrollo en los materiales editados

por las ONGD.

Título del obradoiro. “Experiencias didácticas relacionadas coa educación e as ONGD en nas

distintas redes. Análisis e diseño dos materiais”

Se propone un taller inter-activo de intercambio de experiencias, donde los asistentes

conocerán distintas redes de educadores/as como REDEC de Interculturas, materiales

didácticos en formato TIC como los que ofrece la ONGD Pau i Solidaritat, y portales educativos

como Kaidara de Intermón-Oxfam. Materiales alternativos a los libros de texto tradicionales

que aprenderán a analizar críticamente de cara a su uso futuro en las aulas en las que ell@s

trabajen.

Reseñas bibliográficas

-Espín López, Julia Victoria. (2003). Análise de materiais educativos dende a perspectiva non

sexita. En Rodríguez Rodríguez, Jesús. Coord. Materiais curriculares e diversidade sociocultural

(pp.113-130). Santiago de Compostela: Tórculo Artes Gráficas S.A.

-Gimeno Sacristán, José. (1991). Los materiales y la enseñanza. Cuadernos de Pedagogía, 194,

10-15.

- Gimeno Sacristán, José. (2009). Grandeza y miseria del libro de texto. En Rodríguez y

Rodríguez, Jesús. Horsley, Mike y V. Knudsen, Susanne. International Conference on Textbooks

and Educational Media (pp.19-30). Santiago de Compostela: IARTEM.

-Martínez Bonafé, Jaume. (1992): ¿Cómo analizar los materiales?. Cuadernos de Pedagogía.

203, 8-1.

-Martínez Bonafé, Jaume. (1995). Interrogando al Material Curricular. (Guión para el análisis y

la elaboración de materiales para el desarrollo del currículum). En García Mínguez, J. y Beas

Miranda, M. (Comps), Libro de Texto y Construcción de Materiales Curriculares (pp. 221- 245).

Granada: Proyecto Sur.

-Martínez Bonafé, Jaume. (1995): Libro de texto y construcción de materiales curriculares.

Granada: Proyecto Sur.

5

-Martínez Bonafé, Jaume y Rodríguez Rodríguez, Jesús. (2010). El currículum y el libro de texto.

Una dialéctica siempre abierta. En Gimeno, José. Coord. Saberes e incertidumbres sobre el

currículum. (pp. 246-268). Madrid: Morata.

-Parcerisa Aran, Artur. Y Zabala, Antoni. (1994). Pautas para la elaboración de materiales

curriculares. Madrid: MEC.

-Parcerisa Aran, Artur. (1996). Materiales curriculares. Cómo elaborarlos, seleccionarlos y

usarlos. Barcelona: Graó.

-Parcerisa Aran, Artur. Materiais curriculares e diversidade sociocultural. En Rodríguez

Rodríguez, Jesús. Coord. (2003). Materiais curriculares e diversidade sociocultural. (pp.13-

20).Santiago de Compostela: Tórculo Artes Gráficas S.A.

-Rodríguez Rodríguez, Jesús. (2001). Os materiais educativos impresos: ¡¿un futuro pouco

esperanzador?!.En Fernández López, Rafael y Fernández Tilve, Mª Dolores. Coord. Retos

educativos ante un novo milenio (pp.23-47). Lugo: Xunta de Galicia.

-Rodríguez Rodríguez, Jesús y Zapico Barbeito, Mª Helena. (2004).A elaboración de materiais

didácticos por e para adultos/as. Unha experiencia didáctica innovadora co alumnado de 3º de

Educación Social. En AA.VV. A innovación Educativa na Universidade de Santiago de

Compostela. (pp.337-339). Servizio de Publicacións e Inercambio Científico Campus

universitario sur: Santiago de Compostela.

-Rodríguez Rodríguez, Jesús y Zapico Barbeito, Mª Helena. (2004).Materiales didácticos para

personas mayores. Cuadernos de pedagogía, 338, 39-4

http://www.jovenesydesarrollo.org

http://www.intered.org/delegaciones-comunidadvalenciana

http://www.entreculturas.org/index.php

http://www.pauisolidaritat.pv.ccoo.es/

http://www.iscod.org/iscodesp/delegpvale/sitio/areaintervencion.aspx

http://www.jarit.org/que-hacemos/educacion-desarrollo/proyectos-educativos/

http://www.ciudadaniaglobal.org/quienessomos

http://www.ciudadaniaglobal.org/ciudadaniaglobal

http://www.kaidara.org

http://www.conectandomundos.org.

6

Ana Lampón Gude

Educadora Social e técnica de Proxectos en Solidariedade Internacional

de Galicia. Traballo no departamento de Educación para o

Desenvolvemento, sensibilización e voluntariado e estou vinculada á

ONGD dende o 2012. Son a responsable dos Proxectos de investigación e

da área de formación da organización. Teño dúas máximas que intento

aplicar sempre, tanto no profesional coma no persoal, a primeira é ter “coherencia entre o

pensar, sentir e facer”; e a segunda “pensar globalmente e actuar localmente”.

Breve resumo da experiencia a presentar:

1. Presentación de Solidariedade Internacional de Galicia.

2. Como entende SI Galicia a Educación para o Desenvolvemento.

3. Como é o traballo en EpD de SI Galicia nos centros educativos.

4. Exemplo de dous Proxectos:

• Proxecto piloto de investigación-acción no CPI Plurilingüe Virxe da Cela de

Monfero.

• Plan proxecta: O mundo que queremos!

Para a presentación só preciso cañon e proxector.

Reseñas bibliográficas:

Argibay, M. (2003). La Educación para el Desarrollo. Génesis y evolución.

Argibay, M., Celorio, G., e Celorio, J. (2009) Educación para la Ciudadanía Global. Debates y

desafíos. Bilbao, Vitoria-Gasteiz: Hegoa.

Beselga, P., Ferrero, G. e Boni, A. (coord.). (2004). La Educación para el desarrollo en el ámbito

formal, espacio común de la cooperación y la educación. Propuesta para una estrategia de

acción integrada. Universidad Politécnica de Valencia

Boni, A. (2011). “Educación para la ciudadanía global, significados y espacios para un

cosmopolitismo transformador” Recuperado de: http://www.uned.es/reec/pdfs/17-

2011/03_boni.pdf

Escudero, J. e Mesa, M. (2011). Diagnóstico de la Educación para el Desarrollo en España.

Madrid: Ceipaz.

López Fariña, A., et al (2013). Informe de avaliación das accións de educación para o

desenvolvemento. Xunta de Galicia. Galicia.

Nussbaum, M. (1999): Patriotismo y cosmopolitismo, en NUSSBAUM, M. (ed.), Los Límites del

Patriotismo. Identidad, Pertenencia y Ciudadanía Mundial., pp. 13-Barcelona: Paidós.

7

Ortega, M.L. (2002). La Educación para el Desarrollo: del asistencialismo a la ciudadanía global.

Somos. Revista de desarrollo y educación popular. Entreculturas, pp. 28-33, Madrid.

Oxfam Intermon (2005): Educar para una ciudadanía global. Propuesta educativa 2005-2006:

Pobreza Cero

Yolanda Castro López

Diplomada en Maxisterio pola USC.

Licenciada en Ciencias Teolóxicas (Universidad Pontificia de Comillas

(UPCO) (Madrid).

Coordina xunto a Verónica Dopico o proxecto Monferosolidario, gañador

do I Premio Nacional de educación para o Desenvolvemento “Vicente

Ferrer”. (Ministerio De Educación e AECID)

“Monferosolidario": Unha iniciativa solidaria posta en marcha no CPI Virxe da Cela de

Monfero.

Monferosolidario tivo os seus tímidos e silenciosos inicios nas aulas do CPI Virxe da Cela

(Monfero) no ano 2009. A día de hoxe, aquela pequena pero potente semente converteuse

nunha robusta árbore, alimentada por salvia fresca que se renova ano tras ano e que ao seu

paso vai abrindo novas ramificacións e deixando numerosos froitos. Foron moitas as etapas

atravesadas, a última delas embarcándonos fai dous anos no Proxecto piloto de investigación-

acción colaborativa no que participa o noso centro, a ONGD Solidariedade Internacional de

Galicia e un equipo multidisciplinar experto en investigación da Universidade da Coruña.

8

Nerea Rodríguez Regueira

Reseña bibliográfica

Maestra especialista en Educación Infantil por la Escuela

Universitaria de Magisterio San Pablo CEU de Vigo (2010).

Completó su formación con la Licenciatura en Psicopedagogía

(2012) y con el Máster Universitario en Procesos de Formación

(RD 1393/2007), ambos en la Universidad de Santiago de

Compostela.

En la actualidad trabaja como maestra de Educación Infantil en

un centro público de Vigo (Galicia) y se encuentra realizando su tesis doctoral sobre los libros

de texto digitales, una línea de investigación que comenzó con el Trabajo Fin de Máster.

Disfrutó de una Beca de colaboración del Ministerio de Educación en el Departamento de

Didáctica y Organización Escolar de la USC en el curso 2011/2012. Ha participado en jornadas,

seminarios y congresos con temáticas relacionadas con los materiales escolares y las

tecnologías de la información y la comunicación, destacando a 12th International Conference

on Textbooks and Educational Media (Ostrava, 2013) y el XVI Congreso Nacional y VII Congreso

Iberoamericano de Pedagogía (Madrid, 2016) en el que obtuvo el premio a la Mejor

Comunicación Oral Pre-doctoral. Las comunicaciones y artículos publicados giran, asimismo, en

torno a estas temáticas.

Obradoiro que imparte: O libro de texto dixital a análise.

Realizaremos un afondamento teorico practico a situación actual dos libros de texto dixitais

mediante a análise de diferentes materiais que podemos atopar hoxe en dia no mercado.

Os asistentes recibirán ademais pautas para a súa selección e análise e realizaremos un debate

sobre o que deberían ser estes materiais e os seus posibles usos nas aulas

9

Denébola Álvarez Seoane

Presentación

Son pedagoga coa dobre especialidade escolar e socio-laboral. Esta

formación en dobre vertente permitiume coñecer a acción educativa

das administracións locais e as diferentes vertentes críticas cos libros

de texto, especialmente con respecto á contextualización da ensinanza.

O interese puido facerse investigación coa tese de doutoramento que

desenvolvo na USC, centrado na localización e análise de materiais didácticos elaborados polos

concellos.

Título definitivo do Obradoiro que imparte: Materiais didácticos para escola e comunidade

elaborados dende o contexto local.

Reseña breve do obradoiro que realizará:

- Presentación dos participantes coa idea de coñecer as súas procedencias profesionais (son

estudantes, son docentes en activo, de que especialidade...).

- Mostrarei unha extensa colección dos materiais didácticos en formato impreso e dixital

elaborados polos concellos da provincia da Coruña.

- Os participantes poderán revisar esta colección de recursos e analizala. Comezaremos esa

análise polas súas primeiras impresións e coñecementos previos individuais, iremos afondando

nunha construción colectiva do análise (que aspectos nos preocupan no aula, a que deben

responder os recursos que preciso...).

- Realizaremos unhas conclusións comúns que confrontaremos cos achádegos de

investigación.

Reseñas bibliográficas, guías de avaliación ou materiais : Pode resultar beneficioso para

dinámica que seguiremos que coñezan as guías de avaliación de Martínez Bonafé ou de

Parcerisa como dous grandes referentes (non as teño agora mesmo a man, pero coido que as

teño escaneadas e poidochas facer chegar). Tamén pode resultar de interese que coñezan a

ficha de catalogación que eu mesma seguín na tese (poden visitala no seguinte

link: https://goo.gl/forms/gMtu88xw8N91OYrB2)

10

Fernando Jesús Martínez Yáñez: Profesor de secundaria de Bioloxía

e Física e Química. Máis de 12 anos de experiencia en centros rurais

(CPIs) da montaña de Lugo.

Santiago Quiroga García: Docente de ensino primário no CPI Antonio

Orza Couto de Boqueixón. Ativista de projetos de educaçom

alternativa que estam ao serviço das clases populares galegas como

a rede de escolas Semente.

Obradoiro: O espelho roto que fire a un povo. A violencia simbólica no currículo oculto nas

etapas de Ed. Infantil, Primaria e Secundaria.

O Obradoiro consta dunha primeira parte (45 min. Aproximadamente) na que presentamos de

que maneira o currículo oculto perceptibel nos libros de texto está atravesado pola ideoloxía

das clases dominantes caracterizada por discursos que xustifican a desigualdade económica,

social, racial e de xénero. Todo isto enmarcado nunha filosofía guiada polo “progreso

económico”, cego ás alarmantes consecuencias sociais e ambientais que carrexa.

A nosa proposta comprende 6 áreas de análise: A reproducción do patriarcado; a

incuestionabilidade do progreso; o etnocentrismo e o desprezo polas culturas ecolóxicamente

sustentábeis; a mercadorización da vida; as necesidades humanas e o xeito de resolvelas; a

visión acrítica da agricultura e gandería industrial e das súas consecuencias. Focalizarase a

atención no modo en que a realidade aparece representada, atendendo a posibles

deformacións así como á visibilidade ou invisibilidade dos tópicos tratados.

Na segunda parte, de maneira grupal, propoñemos analizar o contido de diversos libros de

texto usando os “óculos verdes” da sustentabilidade ecolóxica, os “violetas” da perspectiva de

xénero e as da “cor da Terra” das culturas rurais desprezadas en nome do progreso capitalista,

poñendo en común as impresións das persoas participantes.

Aínda que somos conscientes de que nos centros educativos poden estar presentes moitos

máis recursos educativos que o clásico libro de texto, nos pareceu útil como forma de analizar

a ideoloxía subxacente no currículo oculto e na propia organización escolar. Con estas

pretensións seleccionamos para este obradoiro libros de ciencias naturais e sociais de 3ª etapa

de primaria e de ciencias sociais da ESO, así como textos de educación infantil.

Referencias:

Bernstein, B. (1988). Clases, códigos y control. Hacia una teoría de las transmisiones

educativas. Madrid: Akal.

Black, C. (Director) (2010). Escolarizando o mundo [documentário]. EE.UU.

11

Bourdieu, P. e Passeron, J.C. (1977). La reproducción: elementos para una teoría del sistema de

enseñanza. Barcelona: Laia.

Bowles, S. e Gintis, H. (1981). La instrucción escolar en la América capitalista. La reforma

educativa y las contradicciones de la vida económica. México: Siglo XXI.

Comisión de Educación Ecológica Ecologistas en acción (Ed.) (2006). Estudio del currículum

oculto antiecológico de los libros de texto (versión reducida). Madrid: Ecologistas en acción.

Recuperado de: www.oei.es/decada/portadas/Informe_curriculum.pdf

Doldán García, X.R. (Ed.) (2013). Guía para o descenso enerxético. Véspera de Nada.

Fernández Durán, R. e González Reyes, L. (2014). En la espiral de la energía. Historia de la

humanidad desde el papel de la energía (pero no solo). Libros en Acción.

García Olivo, P. (2009). La bala y la escuela. La llevir- Virus.

Torres, J. (1991). El currículum oculto. Madrid: Morata.

12

Silvia López Gómez é pedagoga, na actualidade compaxina a realización dunha tese doutoral sobre videoxogos, coa práctica profesional como deseñadora e avaliadora de materiais didácticos.

Traballou durante máis de 10 anos en empresas relacionadas coa tecnoloxía, o xogo e a educación. Forma parte do Grupo de Investigación Stellae (USC) e de CAVILA

(Nova Escola Galega).

Sandra Dorado Gómez é pedagoga e actualmente atópase desenvolvemento unha tese de doutoramento encadrada no ámbito da Tecnoloxía Educativa. O seu primeiro contacto co mundo dos videoxogos educativos produciuse ao longo das prácticas do Grado en Pedagoxía, onde puido afondar no deseño e avaliación de ditos materiais didácticos. Forma parte do Grupo de Investigación Stellae (USC).

Título definitivo do obradoiro que imparte: Videoxogos para promover cambios sociais. Coñecer e analizar xogos serios dirixidos ao tratamento de problemáticas actuais.

Reseña breve do que realizará:

No obradoiro haberá unha pequena primeira parte de carácter expositivo, onde se introducirá o concepto de videoxogo e os seus xéneros, centrándonos nos denominados xogos serios. En grupo, reflexionarase en torno ás problemáticas que azoutan ao mundo actual (medio ambiente, conflictos bélicos, dereitos humanos, etc.) para as cales se achegará un videoxogo relacionado.

Mediante unha guía de avaliación de videoxogos especialmente deseñada para a ocasión, xogarase e analizaranse algúns dos xogos propostos e elixidos polas persoas asistentes. Finalmente haberá unha posta en común.

Material para analizar.

As persoas asistentes poden propoñer os videoxogos que desexen para sometelos a análise. O único requisito é que estean dispoñibles de forma gratuíta en liña.

Reseñas bibliográficas, guías de avaliación ou materiais .

Unha vez realizado o taller, poderanse achegar os videoxogos analizados, así como a guía empregada. Non entregamos este recursos antes da celebración para non romper coa metodoloxía deseñada para o obradoiro.