Realitete e përqasje në Reformën e Arsimit Realitete e përqasje në Reformën e Arsimit të Lartë, Qeverisja, Financimi, Korrupsioni,të Lartë, Qeverisja, Financimi, Korrupsioni,

Kërkim-Zhvillimi, dhe Akreditimi në Kërkim-Zhvillimi, dhe Akreditimi në Shqipëri.Shqipëri.

Milton Friedman Legacy Day 2014Milton Friedman Legacy Day 2014, Tiranë, Shqipëri.

Z. Z. Genard HajdiniGenard HajdiniKoordinator & Pedagog i Jashtëm Koordinator & Pedagog i Jashtëm

Universiteti i RegentitUniversiteti i RegentitVirginia Beach, VA. U.S.A.Virginia Beach, VA. U.S.A.

E-mail: genard_hajdini@yahoo.com; Skype: genard1977E-mail: genard_hajdini@yahoo.com; Skype: genard1977

22

PARANTEZËPARANTEZË

““Aty ku nuk ka vizion njerzit rrënohen.”Aty ku nuk ka vizion njerzit rrënohen.”

~~ Fjalët e Urta 29:18 Fjalët e Urta 29:18 Ç’është Vizioni?Ç’është Vizioni?

Strategji AfatgjatëStrategji Afatgjatë Krijim, Zbulim, Gjetje, Inovacion.Krijim, Zbulim, Gjetje, Inovacion. Parashikim afatgjatëParashikim afatgjatë Epifani-ZbulesëEpifani-Zbulesë Paradigma e Ndryshuar-180Paradigma e Ndryshuar-180oo

Endërr apo VegimEndërr apo Vegim ““Shkruaje vegimin tënd dhe gdhende mbi rrasa, që të mund të lexohet shpejt. Shkruaje vegimin tënd dhe gdhende mbi rrasa, që të mund të lexohet shpejt.

Sepse vegimi është për një kohë të caktuar, por në fund ai do të flasë dhe nuk Sepse vegimi është për një kohë të caktuar, por në fund ai do të flasë dhe nuk do të gënjejë; në se vonon, prite, sepse me siguri do të vijë dhe nuk do të do të gënjejë; në se vonon, prite, sepse me siguri do të vijë dhe nuk do të vonojëvonojë..

Pse? & Çfarë? Gjithçka tjetër është: Pse? & Çfarë? Gjithçka tjetër është: Si? (Strategji). Si? (Strategji). Leo Tolsoti—80-vjeçari.Leo Tolsoti—80-vjeçari. Winston Churchill-Te mundim Nazismin.Winston Churchill-Te mundim Nazismin. Nënë Tereza.Nënë Tereza.

Genard HajdiniGenard Hajdini

SITUATA AKTUALE SITUATA AKTUALE Hartimi  i raportit  përfundimtar për reformën në Arsimin e Lartë Hartimi  i raportit  përfundimtar për reformën në Arsimin e Lartë

dhe Kërkimin Shkencor-Korrik 2014;dhe Kërkimin Shkencor-Korrik 2014; PPër herë të parë, procesi i verifikimit të ligjshmërisë të të gjitha ër herë të parë, procesi i verifikimit të ligjshmërisë të të gjitha

institucioneve të Arsimit të Lartë; kontraktimi i një agjencie të  huaj institucioneve të Arsimit të Lartë; kontraktimi i një agjencie të  huaj akreditimi për vlerësimin e 15 institucioneve të Arsimit të Lartë akreditimi për vlerësimin e 15 institucioneve të Arsimit të Lartë publik dhe 44 institucioneve jopublike;publik dhe 44 institucioneve jopublike;

Marrëveshja për Unifikimin e Kurrikulës së Sistemit ArsimorMarrëveshja për Unifikimin e Kurrikulës së Sistemit Arsimor Parauniversitar të Shqipërisë me atë të Kosovës.Parauniversitar të Shqipërisë me atë të Kosovës.

ShifraShifra 831.847 individë në sistemin arsimor shqiptar831.847 individë në sistemin arsimor shqiptar 81.448 fëmijë në kopshte81.448 fëmijë në kopshte 606.540 nxënës606.540 nxënës 38.119 mësues në sistemin arsimor parauniversitar38.119 mësues në sistemin arsimor parauniversitar 176.171 studentë 176.171 studentë  11.062 pedagogë në sistemin universitar shqiptar11.062 pedagogë në sistemin universitar shqiptar

Genard HajdiniGenard Hajdini 33

ARSIMI I LARTËARSIMI I LARTË Gjithsej 59 institucione të arsimit të lartë, 15 publikeGjithsej 59 institucione të arsimit të lartë, 15 publike dhe 44 jopublike. dhe 44 jopublike.

Ndër to, 19 gëzojnë statusin universitet (12 publike dhe 7 jopublike), 5 Ndër to, 19 gëzojnë statusin universitet (12 publike dhe 7 jopublike), 5 statusin kolegj (të gjithë jopublikë), 26 shkolla të larta (të gjitha jopublike), 8 statusin kolegj (të gjithë jopublikë), 26 shkolla të larta (të gjitha jopublike), 8 akademi (2 publike dhe 6 jopublike), 1 institut (publik, qendër akademi (2 publike dhe 6 jopublike), 1 institut (publik, qendër ndëruniversitare) dhe 17 filiale (5 të IAL-ve publike dhe 12 të IAL-ve jopublike).ndëruniversitare) dhe 17 filiale (5 të IAL-ve publike dhe 12 të IAL-ve jopublike).

Numri i programeve të ofruara është gjithsej 1560, nga të cilat 700 të Numri i programeve të ofruara është gjithsej 1560, nga të cilat 700 të ofruara nga IAL-të publike sipas nivelit të studimit, janë: rreth 650 ofruara nga IAL-të publike sipas nivelit të studimit, janë: rreth 650 programeprograme. . Të ndaraTë ndara::

Bachelor, rreth 250 Master Profesional, rreth 350Bachelor, rreth 250 Master Profesional, rreth 350 Master Shkencor dhe rreth Master Shkencor dhe rreth 100 programe të ciklit të tretë, Doktoratë dhe specializime afatgjata.100 programe të ciklit të tretë, Doktoratë dhe specializime afatgjata.

Është e rëndësishme të përmendim këtu që Shqipëria sot ka numrin më Është e rëndësishme të përmendim këtu që Shqipëria sot ka numrin më të ulët të studentëve në arsimin e lartë në rajon, numër ky që duhet të të ulët të studentëve në arsimin e lartë në rajon, numër ky që duhet të rritet në të ardhmen e afërt, por pa prekur cilësinë dhe standardet. pak rritet në të ardhmen e afërt, por pa prekur cilësinë dhe standardet. pak më shumë nga IAL-të jopublike. më shumë nga IAL-të jopublike. ( (Burimi: Burimi: Raporti Pëfrundimtar për Raporti Pëfrundimtar për Reformimin e Arsimit të Lartë dhe Reformimin e Arsimit të Lartë dhe KKërkimit ërkimit SShkencor-Tiranë, Korrik 2014. hkencor-Tiranë, Korrik 2014. http://www.arsimi.gov.al/al/arsimi/universiteti/reforma-e-arsimit-te-larte-dhe-kerkimit-shkencor). ).

Genard HajdiniGenard Hajdini 44

55

HYRJEHYRJE Situata e Arsimit të Lartë Shqiptar në lidhje me përpjekjet eSituata e Arsimit të Lartë Shqiptar në lidhje me përpjekjet e

ndërtimit të kurrikulave dhe ndërtimit të kurrikulave dhe kërkim &kërkim & zhvillimit (R&D) ka zhvillimit (R&D) ka nevojë për më shumë mbështetje institucionale dhe nevojë për më shumë mbështetje institucionale dhe organizative.organizative.

15-Universitete Publike15-Universitete Publike 44-Universitete Private44-Universitete Private AkreditimiAkreditimi

APAALAPAAL Internacional: UK, ENQA, USA-Regional BodiesInternacional: UK, ENQA, USA-Regional Bodies.. UK: QAA, thjesht “Q”—James Bond UK: QAA, thjesht “Q”—James Bond

Genard HajdiniGenard Hajdini

STATISTIKASTATISTIKA

Genard HajdiniGenard Hajdini 66

Figura 1. Numri i IAL-ve për një milionë banorë në 2014-ën – Shqipëria dhe një grup vendesh evropiane. (Burimi: Raporti Pëfrundimtar për Reformimin e Arsimit të Lartë dhe kërkimit shkencor-Tiranë, Korrik 2014).

QEVERISJA-ORGANIZIMIQEVERISJA-ORGANIZIMI

Genard HajdiniGenard Hajdini 77

ORGANIZIMI NË IALORGANIZIMI NË IAL

Genard HajdiniGenard Hajdini 88

FINANCIMIFINANCIMI Shqipëria investon në arsimin e lartë Shqipëria investon në arsimin e lartë më pak më pak se fqinjët e saj. Buxheti i shtetit sot se fqinjët e saj. Buxheti i shtetit sot

jep rreth 38 milionë euro për të mbështetur mbi 126 000 studentë në IAL-të jep rreth 38 milionë euro për të mbështetur mbi 126 000 studentë në IAL-të publike. Kësaj shume mund t’i shtohen afërsisht edhe 20 milionë euro të tjera publike. Kësaj shume mund t’i shtohen afërsisht edhe 20 milionë euro të tjera nga të ardhurat dytësore, të siguruara nga vetë IAL-të, gjë që e çon shifrën në nga të ardhurat dytësore, të siguruara nga vetë IAL-të, gjë që e çon shifrën në rreth rreth 460460 euro për student në sektorin publik. euro për student në sektorin publik.

Shto: Shto: 35-45 milionë euro nga pagesat e studentëve në sistemin jopublik (rreth 35-45 milionë euro nga pagesat e studentëve në sistemin jopublik (rreth 34,500 studentë me një pagesë mesatare 1000-1250 euro).34,500 studentë me një pagesë mesatare 1000-1250 euro).

Buxheti për arsimin nuk ka qenë kurrë më i lartë se 3% e PBB-së, duke u Buxheti për arsimin nuk ka qenë kurrë më i lartë se 3% e PBB-së, duke u lëkundur në intervalet 2.2-2.8%/ PBB. lëkundur në intervalet 2.2-2.8%/ PBB. OObjektivi i domosdoshëm, 5% i PBB-sëbjektivi i domosdoshëm, 5% i PBB-së..

Vendet e zhvilluara perëndimore, në kuadrine OECD-së, e financojnë arsimin e Vendet e zhvilluara perëndimore, në kuadrine OECD-së, e financojnë arsimin e tyre universitar në nivelet 5-8% të PBB-së, nga i cili 1-3% e PBB-së shkon tyre universitar në nivelet 5-8% të PBB-së, nga i cili 1-3% e PBB-së shkon drejtpërsëdrejti për arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor. Aktualisht, Shqipëria drejtpërsëdrejti për arsimin e lartë dhe kërkimin shkencor. Aktualisht, Shqipëria shpenzon për arsimin e lartë 0.4 – 0.6%% të PBB-së, si shumë e përbashkët e shpenzon për arsimin e lartë 0.4 – 0.6%% të PBB-së, si shumë e përbashkët e IAL-ve publike dhe atyre jopublike.IAL-ve publike dhe atyre jopublike.

Shqipëria shpenzon sot rreth 500-600 euro/student, ndërkohë që asaj i duhen të Shqipëria shpenzon sot rreth 500-600 euro/student, ndërkohë që asaj i duhen të paktën 4-5 herë më shumë për t’u barazuar me Rumaninë dhe Bullgarinë, ose 8-paktën 4-5 herë më shumë për t’u barazuar me Rumaninë dhe Bullgarinë, ose 8-10 herë më shumë për t’u afruar me vende, si Portugalia e Spanja. Duke marrë 10 herë më shumë për t’u afruar me vende, si Portugalia e Spanja. Duke marrë parasysh kushtet dhe mundësitë tona aktuale, Shqipëria duhet të synojë të parasysh kushtet dhe mundësitë tona aktuale, Shqipëria duhet të synojë të paktën shifrat paktën shifrat 1500-20001500-2000 euro/student ose, e thënë ndryshe, një buxhet prej euro/student ose, e thënë ndryshe, një buxhet prej 250-350 milionë euro për 161 500 studentët e saj. Për buxhetin e shtetit, një 250-350 milionë euro për 161 500 studentët e saj. Për buxhetin e shtetit, një shumë e tillë është sfida e madhe e viteve në vijim.shumë e tillë është sfida e madhe e viteve në vijim.

Genard HajdiniGenard Hajdini 99

FINANCIMIFINANCIMI Rumania dhe Bullgaria, kanë kuota financimi rreth 2700-2900 euro/student, pa Rumania dhe Bullgaria, kanë kuota financimi rreth 2700-2900 euro/student, pa

folur për vende, si Britania e Madhe, Franca etj. që janë në kuotat 10000-11500 folur për vende, si Britania e Madhe, Franca etj. që janë në kuotat 10000-11500 euro/student, Zvicra 15700 euro/student, Suedia 15210 euro/student, SHBA-ja euro/student, Zvicra 15700 euro/student, Suedia 15210 euro/student, SHBA-ja 22000 euro/student.22000 euro/student.

Parimet e Financimit nga Buxheti i Shtetit:Parimet e Financimit nga Buxheti i Shtetit:i. Konkurrenca e lirëi. Konkurrenca e lirëii. Mundësitë e barabartaii. Mundësitë e barabartaiii. Mbështetja e interesave prioritare strategjike të venditiii. Mbështetja e interesave prioritare strategjike të venditiv. Shpërndarja e fondeve mbi standardet e cilësisë për:iv. Shpërndarja e fondeve mbi standardet e cilësisë për:• • mësimdhënien,mësimdhënien,• • kërkimin-shkencorkërkimin-shkencor• • inovacionin/zhvillimin.inovacionin/zhvillimin.

Granti i Politikave të Zhvillimit të Arsimit të Lartë-AKFGranti i Politikave të Zhvillimit të Arsimit të Lartë-AKF Granti i Mësimdhënies-60% të financimit shtetëror në arsimin e lartë. Përbëhet:Granti i Mësimdhënies-60% të financimit shtetëror në arsimin e lartë. Përbëhet:

• • Fondi institucionalFondi institucional• • Fondi i mbështetjes studentoreFondi i mbështetjes studentore

Granti i Punës Kërkimore-Shkencore.Granti i Punës Kërkimore-Shkencore.

Genard HajdiniGenard Hajdini 1010

KORRUPSIONIKORRUPSIONI

Genard HajdiniGenard Hajdini 1111

Table 1. Transparency International Freedom Index ranking (Annual Report 2010).

Kërkim-Zhvillimi Kërkim-Zhvillimi

Genard HajdiniGenard Hajdini 1212

1313

AKREDITIMIAKREDITIMI Akreditim: Crede-besoj, “Public Trust” (Besim Publik).Akreditim: Crede-besoj, “Public Trust” (Besim Publik).

Akreditimi është proçes.Akreditimi është proçes.

Akreditimi filloi ne vitet 1,500 e ca me “çirakët” në Zvicër Akreditimi filloi ne vitet 1,500 e ca me “çirakët” në Zvicër dhe Europë: me sahatçitë, zejtarët, etj. Dhe u rrit me dhe Europë: me sahatçitë, zejtarët, etj. Dhe u rrit me formimin e guildeve.formimin e guildeve.

Akreditimi përbëhet nga: Standartet, Nën-Standartet, Akreditimi përbëhet nga: Standartet, Nën-Standartet, Indikatorët.Indikatorët.

Genard HajdiniGenard Hajdini

1414

KURRIKULAKURRIKULA P.sh. Ekonomia Politike 615-M.A. në Qeverisje.P.sh. Ekonomia Politike 615-M.A. në Qeverisje.

Ekipi i Ekspertëve-Ekonomistët Akademik të Washington, Ekipi i Ekspertëve-Ekonomistët Akademik të Washington, D.C.D.C.

Vendosen lista e librave kryesor dhe dytësor, artikujve, videove, Vendosen lista e librave kryesor dhe dytësor, artikujve, videove, multimedia, etj.multimedia, etj.

Cohort model, autonomous model, modular model, on campus, online, Cohort model, autonomous model, modular model, on campus, online, hybrid.hybrid.

Syllabus, udhëzues/guidelines, etj. Syllabus, udhëzues/guidelines, etj.

Pilotimi për një simestër: përgatiten leksionet dhe power Pilotimi për një simestër: përgatiten leksionet dhe power pointet. pointet.

Genard HajdiniGenard Hajdini

1515

DIPLOMIMIDIPLOMIMI Qëllimi finalQëllimi final ii Arsimit të Lartë Arsimit të Lartë është të edukoj për:është të edukoj për:

Jetë—Long-life education (Liberal Arts Colleges & Universities) Jetë—Long-life education (Liberal Arts Colleges & Universities) Robert Maynard Hutchins Robert Maynard Hutchins (January 17, 1899 – May 17, 1977), filozof i (January 17, 1899 – May 17, 1977), filozof i arsimit, dekan i Yale Law School (1927–1929), dhe president (1929–arsimit, dekan i Yale Law School (1927–1929), dhe president (1929–1945) dhe kancelar (1945–1951) i University of Chicago.1945) dhe kancelar (1945–1951) i University of Chicago.

Punësim—Adam Smith, koncepti i specializimit në fusha të Punësim—Adam Smith, koncepti i specializimit në fusha të ngushta. (Vocational Schools and University Majors, Minors, ngushta. (Vocational Schools and University Majors, Minors, profilizimet) John Dewey profilizimet) John Dewey (October 20, 1859 – June 1, 1952) ishte (October 20, 1859 – June 1, 1952) ishte filozof, psikolog dhe reformator i arsimit Amerikan. Solli filozofinë e filozof, psikolog dhe reformator i arsimit Amerikan. Solli filozofinë e pragmatizmit dhe funksionale. Ishte përfaqësues i arsimit progresiv dhe pragmatizmit dhe funksionale. Ishte përfaqësues i arsimit progresiv dhe liberalizmit. liberalizmit.

Genard HajdiniGenard Hajdini

1616

SUKSESI I STUDENTITSUKSESI I STUDENTIT ROIROI

Biznesmen i Sukseshem (Specialist, Mendimtar, Akademik, Biznesmen i Sukseshem (Specialist, Mendimtar, Akademik, Udhëheqës).Udhëheqës).

Genard HajdiniGenard Hajdini

1717

INSTITUCIONALIZIMIINSTITUCIONALIZIMI Historia Personale… “Liria kërkon Përgjegjësi”-Immanuel Historia Personale… “Liria kërkon Përgjegjësi”-Immanuel

Kant.Kant.

ISHP, Universiteti i Regentit, etj… ISHP, Universiteti i Regentit, etj…

Bëhuni pjesë e ndryshimit të Bëhuni pjesë e ndryshimit të Kulturës Organizative—ligjeve, Kulturës Organizative—ligjeve, akteve nën-ligjore, rregulloreve të brendëshme, akteve nën-ligjore, rregulloreve të brendëshme, proçedurave, normave, kodit të etikës, moralit institucional proçedurave, normave, kodit të etikës, moralit institucional dhe personal… duhet shumë vizion, lidership dhe integritet.dhe personal… duhet shumë vizion, lidership dhe integritet.

Richard Whately Richard Whately (1 February 1787 – 8 October 1863) (1 February 1787 – 8 October 1863) -Krye--Krye-Peshkopi i Canterbury dhe i Dublinit… mbi Ndershmërinë.Peshkopi i Canterbury dhe i Dublinit… mbi Ndershmërinë.

Genard HajdiniGenard Hajdini

1818

MARRËDHËNIA MENTOR-MARRËDHËNIA MENTOR-MENTEEMENTEE

Genard HajdiniGenard Hajdini

1919

FALEMINDERITFALEMINDERIT

Genard HajdiniGenard Hajdini

Nëse keni pyetje,

…unë kam përgjigje!

Fund…