Współczesna myśl polityczna

Michał Szczegielniak

I. Wprowadzenie

Kryzys ideologii postępu na przełomie XIX i XX wieku

XXI wiek Erozja optymizmu historiozoficznego Odejście od antropologii

racjonalistycznej do irracjonalistycznej

Optymizm historiozoficzny

Naturę człowieka określa środowisko Człowiek może świadomie kształtować

rzeczywistość, czynić życie lepszym Społeczeństwo (liberalne) prowadzi do

dobroczynnych skutków Hegel – historia to dzieje rozumu

dążącego do samowiedzy

Pesymizm historiozoficzny

Hobbes – człowiek nie kieruje się rozumem, tylko chęcią zaspokajania własnych pragnień

Historia jest historią kultur, a nie cywilizacji

Freud – kultura źródłem cierpień Społeczeństwo to nic innego jak suma

jednostek Amoralizm historii Katastrofizm i fatalizm

Pozytywizm

Kult nauki Wiara, że nauka jest w stanie rozwiązać

wszystkie problemy Człowiek jest istotą kierującą się rozumem Determinizm Comte Spory wynikają z niewiedzy Scjentyzm – nauka oddzielona od wartości

Postmodernizm Lyotard, Derridy, Foucault Dekonstrukcja rzeczywistości Refleksja nad gwałtownością przemian

współczesnego świata Antylogocentryczny relatywizm Negacja koncepcji uniwersalnej prawdy Krytyka humanizmu Nurty:

› Kontestująco-sceptyczny› Egalitarno-inkluzywny

Nihilizm

„pogląd filozoficzny całkowicie lub częściowo negujący istnienie pewnych bytów. Rozróżnia się kilka kategorii tego pojęcia:

Nihilizm ontologiczny traktuje o nieistnieniu żadnego bytu. W starożytności było reprezentowane przez Gorgiasza. Według innego rozumianego nihilizmu tylko niektóre aspekty życia nie istnieją, jako takie, jak również, że nie istnieją konkretne obiekty będące desygnatami istniejących pojęć.

Nihilizm epistemologiczny ukazuje, iż poznanie nie jest w ogóle możliwe (skrajny sceptycyzm poznawczy) i nie istnieje żaden sposób otrzymania wiedzy pewnej (skrajny sceptycyzm metodologiczny), albo zaprzecza nawet istnienia jakiejkolwiek formy wiedzy pewnej.

Nihilizm egzystencjalny głosi brak celu, sensu, znaczenia i wartości życia.

Nihilizm moralny wyraża pogląd nieistnienia pewnych, ani absolutnych nie wychodzących poza abstrakcję wartości moralnych.

W filozofii społecznej nihilizm jest czasami wykorzystywany do określenia takiego stanu społecznego, w którym jednostki są świadome braku celowości wraz z doświadczeniem pustoty znaczeniowej wszelkich regulacji i unormowań prawnych, zwyczajowych, czy kulturowych.

trzy tezy nihilistyczne dotyczące poznania, a w konsekwencji zachowań: 1) nie ma niczego. 2) gdyby nawet coś było, to nie byłoby poznawalne. 3) gdyby nawet było poznawalne, to nie mogłoby być przedmiotem porozumienia między ludźmi.

Nihilizm zakładał zatem bierność poznawczą i moralną”

Źródło: wikipedia.pl

Nietzsche Magazyn kostiumów Rewolucyjny konserwatysta Krytyka kapitalizmu Antyegalitarysta Krytyk chrześcijaństwa Świadomość kształtuje byt Nie ma uniwersalnych wartości (błąd Platona) Wartości są wytwarzane przez człowieka To ludzie opisują świat, nadają mu sens Życie ludzi nie ma takiej samej wartości Musimy odrzucić nasze dziedzictwo

Ortega Y Gasset

Autor „Buntu mas” Nigdy wcześniej masy nie odgrywały roli decydującej Masy to ludzie przeciętni Znikają bariery, pojawiają się nowe możliwości, świat staje się

łatwiejszy Człowiek masowy nastawiony jest na przyjemności, chce

zdobywać wszystko bez wysiłku Jest wobec siebie bezkrytyczny Narcystyczny letarg Człowiek masowy gardzi dyskusjami, nie chodzi mu o prawdę

tylko o to żeby mieć rację Pragnienia zastępują idee Człowiek zapomina, że z uprawnieniami wiążą się zobowiązania Społeczeństwa rozwijają równość a nie wolność

Le Bon

Autor „Psychologii tłumu” Tłum nowym bohaterem sceny

historycznej Zanik życia umysłowego Przesada i prostota w uczuciach tłumu Tłum umie myśleć wyłącznie obrazami

Elitaryści

Elitaryzm kompetencyjny Mosca, Pareto, Michels Michels – machiawelistyczny elitaryzm Pareto – teoria krążenia elit, elity (rządzące i

nierządzące) oraz nie elity Wynika ze sceptycyzmu Przekonanie o nierówności ludzi Elity tworzą wyobrażenia, ideologie,

interpretacje nie weryfikowane empirycznie, które mobilizują ludzi do działania

Elity są elitami socjotechnicznymi

XXI wiek

Społeczeństwo informacyjne ->› E-stado› Społeczeństwo wiedzy

Towarem staje się wiedza Globalizacja Rosnące znaczenie międzynarodowych

korporacji Rola organizacji międzynarodowych

Społeczeństwo

Eskapizm i anonimizacja Zanikanie tradycyjnych więzi

międzyludzkich, substytutem stają się tzw. społeczności sieciowe

Ogromne znaczenie środków masowego przekazu i nowoczesnej techniki (zwłaszcza Internetu)

Dyletantyzm, pseudoeksperci (każdy po przeczytaniu paru tekstów staje się ekspertem w danej dziedzinie)

Lektury1. Aronson – Człowiek istota społeczna2. Bauman – Nowoczesność i zagłada3. Filipowicz – Demokracja. O władzy iluzji… 4. Filipowicz- Historia idei politycznych5. Huntington – Zderzenie cywilizacji6. Kuderowicz – Filozofia dziejów7. Le Bon – Psychologia tłumu8. Nacy – Gangi Ameryki9. Ortega y Gasset – Bunt Mas10. Strinati – Wprowadzenie do kultury popularnej11. Sorel – Złudzenia postępu12. Spengler – Zmierzch zachodu13. Toffler – Zmiana władzy14. Wiśniewski – Aktualność teorii krytycznej15. Zacher – Transformacja społeczeństw

Ideologie totalitarne

Autorytaryzm Faszyzm Nazizm Komunistyczny totalitaryzm „Faszyści chcieli cofnąć czas, natomiast

marksiści chcieli czas przyśpieszyć”

Faszyzm

Odwołanie do romantycznej siły narodu Zainteresowanie ezoteryką, alchemią itd. Rewolucyjny konserwatyzm – fundamentalnie zły

świat trzeba wywrócić do góry nogami Wizja złotego wieku Niemcy – to rasa tworzy naród, a naród tworzy

państwo Włochy – to państwo tworzy naród Kult wojny Przekonanie, że człowiekiem trzeba kierować Krytyka rozwoju technologicznego, ekonomicznego i

intelektualnego

Teoria organicystyczna

Naród jako organizm Nadrzędność całości nad częścią Zasada obrony hierarchii społecznej Zasada solidaryzmu społecznego Krytyka atomizacji społeczeństw

powstającej na skutek liberalizmu

Ideologie komunistyczno-bolszewickie

Komunizm jako kontynuacja marksizmu Odrzucenie warunkowe, a nie totalne Próba przekroczenia liberalizmu w rozwoju Redukcjonizm Lenin

› Związki zawodowe dążą do władzy, a nie do rewolucji› Żywiołowy ruch robotniczy nie interpretuje praw

rozwoju historycznego Realny komunizm – sola ziemi jest klasa

robotnicza, ale jest w niej pewna hierarchia (zasada wodzostwa)

Lektury1. Adorno – Osobowość autorytarna2. Arendt – Korzenie totalitaryzmu3. Bankowicz - Kulisy totalitaryzmu4. Film – „Zwyczajny faszyzm”5. Friedrich, Brzeziński – Dyktatura totalitarna6. Fromm – Ucieczka od wolności7. Hitler – Mein Kampf 8. Kołakowski – Główne nurty marksizmu9. Lenin – Państwo i rewolucja10. Linz – Totalitaryzm i autorytaryzm11. Marks – Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej12. Mussolini – Doktryna faszyzmu13. Szmulik, Żmigrodzki – Autorytaryzm i Totalitaryzm14. Walicki – Totalitaryzm i posttotalitaryzm

Technokratyzm

Nauka i technika zamiast ideologii i polityki Historią rządzi nauka Nauka służy przezwyciężaniu problemów 2 wymiary światopoglądu:

› Czasowy› Przestrzenny

Idee wywodzą się z nauki i są wyrażane w języku nauki

Zamiast świata wartości świat uniwersalnych praw Negacja obiektywizacji i wartościowania Jedna nauka – jeden rząd Autorytet naukowej racjonalności

Biblie technokratyzmu

Saint-Simon – „Odzew do francuskich industrialistów”

Veblen – „Memorandum on a Practicable Soviet of Technicians”

Kahn – „Year 2000” Scott – „Giant Power Survey”

Przyczyny wybuchających konfliktów

Różnorodność opinii Niedostatek dóbr materialnych (przy

ekonomii rozumianej jako gra o sumie zerowej)

Nauka jest w stanie doprowadzić zarówno do ujednolicenia opinii, jak również potrafi rozwiązać problem niedostatku

Technokraci Claude Henri de Saint-Simon Thorstein Veblen Jules Verne Herman Kahn Auguste A. Cournot Howard Scott Ferdinand V. Taylor James Burnham Robert MacManamara Edward Bellamy

Saint Simon

Ludźmi można rządzić jak rzeczami Stary ład i nowy ład Odczarowanie świata przez Newtona Technika jest optymalnym narzędziem

relacji człowieka ze światem Nowoczesna technika będąca kopią praw

przyrody tworzy ekonomikę obfitości Społeczeństwo zorganizowane w oparciu

o obiektywne zasady

Thorsten Veblen

Naturalne i sztuczne potrzeby człowieka

W społeczeństwach przedprzemysłowych/tradycyjnych władza zależy od przypadku, w społeczeństwach przemysłowych i poprzemysłowych zależy ona od wiedzy i kwalifikacji

Inni

Henri Gant – władza maszyn nad przyszłym człowiekiem

Berle i Means – rozdział wartości od zarządzania

Galbraith – rozwój korporacji Burnham - Ideologia rewolucji

menagerów – których postrzegano za przyszłą klasę panującą

Merytokracja

wieloznaczne pojęcie określające najczęściej system, w którym pozycje uzależnione są od kompetencji, definiowanych jako połączenie inteligencji i edukacji, weryfikowanych za pomocą obiektywnych systemów oceny

Miejsce w społeczeństwie zależy od zasług

Mechanicystyczna ontologia

Lektury

1. Ardzaronni – Veblen and Technocracy 2. Bell – Veblen and the Technocrats 3. Brodzki – Autokraci, technokraci, demokraci4. Dudkiewicz – Technokraci dobroczynności5. Ionescu – The Political Thought of Saint-Simon6. Koźmiński – Technokraci i humaniści7. Kurczewska – Technokraci i ich świat społeczny 8. Saint Simon – Pisma wybrane9. Scott – Introduction to Technocracy 10. Veblen – Teoria klasy próżniaczej

Nowa lewica

Niezadowolenie ze starej lewicy Realny socjalizm to niedorozwinięta mutacja kapitalizmu System przez swoje normy jest systemem represyjnym Kreowanie osobowości użytecznych Ludzie czują się wolni ale nie są wolni Homo faber (człowiek producent i konsument) Amputacja potrzeb ludzkich Kształtowanie ludzi jednowymiarowo Krytyka zastanego porządku świata i jego cech Dialektyka negatywna Indywidualizm Fascynacja trzecim światem Zmuszenie państwa do pokazania prawdziwego oblicza

Marcuse

Autor:› „Człowiek jednowymiarowy”› „Eros i rewolucja/cywilizacja”

Społeczeństwa zachodnie są› Jednowymiarowe› Represyjne

Totalna indoktrynacja

Represja libidalna

„Przymiotnik "libidalna" pochodzi od rzeczownika "libido"; Nowa Lewica krytykuje zastaną moralność, zarzucając jej, że tłumi właściwe ludzkiej naturze potrzeby; wskazuje na pozaracjonalność natury ludzkiej i tę pozaracjonalność opiewa; stąd bierze się w myśli NL postulat rewolucji obyczajowej; te wątki razem wzięte silnie uprawdopodobniają inspirację freudowską, motyw "kultury jako źródła cierpień", kultury, która jest substytutem naturalnych popędów (libido),której zadaniem jest te popędy tłumić; marzeniem NL jest ciągłe przekraczanie granic, wolność rozumiana jest jako autentyzm (najbardziej autentyczna w człowieku może być jego pierwotna, niespętana więzami kultury natura) i odmienność, stąd radykalna krytyka wszystkich ujednolicających reguł i zasad; wydaje się, że największym celem NL jest stworzenie społeczeństwa i kultury, które nie byłyby źródłem cierpień, które afirmowałyby pierwotne popędy i zachęcały do poszukiwań” (K.Chmieliński)

Socjalizm jako wspólnota

Jan Jakub Fourier – człowiek empatyczny Ideałem jest kula ziemska zasłana siecią

małych samoorganizujących się wspólnot

Demokracja partycypacyjna Komuna, wspólność rzeczy Brak instytucji pośredniczących

Socjaldemokracja

Marks się pomylił Proces demokratyzacji zakończył się,

ale przebiegał on tylko w sferze politycznej

Uzupełniająca rola demokracji społeczno-ekonomicznej (samorząd, własność spółdzielcza itd.)

Decentralizacja Ruch afirmatywny

Polityka nowego środka (3 droga)

Dążenie do:› Sprawiedliwości społecznej› Wolności› Równości

Pojawiają się kwestie moralne Czerpanie z różnych tradycji Nie ma alternatywy dla gospodarki rynkowej Istotna ekonomiczna i społeczna rola rządu Liberalny komunitaryzm Równość szans Popiera gospodarkę rynkową, ale nie rynkowe

społeczeństwo Schroeder, Blair

Manifest Blaira i Schrodera

„T.Blair – polityka trzeciej drogi, G.Schroder – polityka nowego środka, pokonali oni przedstawicieli doktryn prawicowych w swoich państwach. Założenia były takie, że rząd powinien wspomagać przedsiębiorczość, a nie zastępować inicjatywy prywatnej. Poprzez: stymulowanie zwiększenia wydajności pracy oraz obniżanie podatków dla pracowników i pracodawców, aby zachęcić ich do inwestycji. Uzupełnianie polityki propopytowej polityką propodażową poprzez cięcia kosztów pracy. Jest tez postulat elastyczności w zakresie usług, rynku pracy, zmniejszenia biurokracji, rozwój innowacyjności. Taka elastyczność ma gwarantować postęp. Reforma finansów publ. poprzez cięcie wydatków na cele socjalne. Państwo ma inwestować w kapitał ludzki, kłaść nacisk na edukację, rozwój nauki oraz nowych technologii, ma też inwestować w infrastrukturę (budowa dróg).

Wsparcie dla społeczeństwa polega na wsparciu dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz na pomocy socjalnej dla najuboższych głównie poprzez wspieranie aktywizacji zawodowej.”

Źródło: www.studentprawa.com.pl/manifest-socjaldemokratyczny-tblaira-i-gschrodera.html

Lektury

1. Antoszewski – Socjaldemokracja w Europie zachodniej2. Bernstein - Zasady socyalizmu i zadania socyalnej

demokracyi 3. Blair- Manifest socjaldemokratyczny4. Dahrendorf – Kwadratura trzeciej drogi5. Gołębiowski – Ideologia i polityka współczesnej

socjaldemokracji 6. Janicki – Lewacy7. Jawłowska – Drogi kontrkultury8. Marcuse - Eros i rewolucja9. Marcuse – Człowiek jednowymiarowy10. Tokarczyk – Nowa lewica

Liberalizm

Indywidualizm Wolność Rozum Równość Tolerancja Zgoda Konstytucjonalizm

Neoliberalizm

Uniwersalizm vs partykularyzm Definicja wroga wolności

› Państwo, władza polityczna, despotie› Społeczeństwo, normy kulturowe

Perfekcjonizm ideologiczny, a neutralizm aksjologiczny

Odnowiciele ruchu liberalnego:› Popper› Von Hayek

Fukuyama

Linearna, ewolucyjna historia, której celem było poszukiwanie najlepszej formy uznania

Tylko paradygmat liberalny się nie skompromitował

Demokracja współgra z przemysłem Wojna się nie opłaca Wykształcenie sprzyja demokracji i

liberalizmowi podobnie jak globalizacja Niematerialistyczna dialektyka historyczna

Rawls Autor Teorii sprawiedliwości Umowa społeczna Zasłona niewiedzy Zasada dyferencjacji „Wszelkie społeczne wartości – wolność i

możliwości, dochód i bogactwo oraz podstawy szacunku dla samego siebie mają być równo rozdzielone, chyba że nierówna dystrybucja jakiejkolwiek (czy też wszystkich) spośród tych wartości jest korzystna dla każdego”

Libertarianizm

Rothbard – For a New Liberty Lewicowy światopoglądowo, prawicowy

gospodarczo Aksjomat nieagresji Wynikające z prawa naturalnego prawo do

własności Państwo jako największy agresor Anarchokapitalizm – przekazanie

podstawowych zadań państwa sferze prywatnej

Gray Żyjemy w epoce postmodernistycznej (pluralizmu

wartości) Modus vivendi Poszukiwanie idealnej formy życia & poszukiwanie

warunków umożliwiających pokojową koegzystencje To ekonomia powinna służyć potrzebom

społeczeństwa, a nie społeczeństwo potrzebom rynku

Konflikt wartości jest nieunikniony Zamiast szukać wspólnych wartości stwórzmy

wspólne instytucje Postpyrronizm Stabilność wymaga ciągłej debaty społecznej

Rorty

Społeczeństwo liberalnych ironistek Prawda to wynik potyczek wielu stanowisk Przygodność Najważniejszy cel społeczny – unikanie

okrucieństwa Słownik finalny Liberalna ironistka „o ile filozofuje na temat

własnej sytuacji, nie uważa, by jej słownik był bliższy rzeczywistości od innych słowników, by był w styczności z różną od niej mocą”. 

Lektury

1. Fukuyama – Koniec historii2. Gray – Dwie twarze liberalizmu3. Popper – Społeczeństwo otwarte i jego

wrogowie4. Rawls – Teoria sprawiedliwości5. Rorty – Przygodność, ironia, solidarność 6. Rothard – For a New Liberty7. Von Hayek – Konstytucja wolności8. Von Hayek- Droga do niewolnictwa(zniewolenia)9. Von Hayek – Nędza historycyzmu

Konserwatyzm

Tradycja Pragmatyzm Ułomność ludzka Organicyzm Hierarchia Autorytet Własność

Neokonserwatyzm Zachowanie, trwałość Niezmienny kod zachowań Przywiązanie do religijno-duchowego dziedzictwa Irving Kristol – „Neokonserwatysta to liberał, który

poczuł się ograbiony przez rzeczywistość” Państwo ma niewielkie możliwości kształtowania

życia społecznego Obrona „kruchych” form – rodziny, tradycji itp. Deetatyzacja państwa Wzmocnienie funkcji związanej z bezpieczeństwem Kultywowanie zapomnianych cnót Dezintegrująca kultura Kierownicza koncepcja demokracji

Kryzysy

Autorytetu państwa› Inflacja celów› Odejście od dbania o prawo i sprawiedliwość› Brak realizacji obietnic

Kultury› Kontrkultura, kultura luzu› „Nowe bohemy i ich zapalone światła oraz

otwarte okna”› Konflikt kultur przebiega w każdym z nas› Gorsza kultura wypiera lepszą

Przedstawiciele Irving Kristol Nathan Glazer Daniel Bell Daniel Patrick Moynihan Michael Novak James Q. Qilson Jeane Kirkpatrick Norman Podhoretz Thomas Sowell Gertrude Himmelfarb George Bartley

Rozwój

Paleokonserwatyści

Neocons Theocons

Neokonserwatyści

Polityka społeczna

Zachęcanie do pracy tych, którzy są w stanie pracować

Matki „zasiłkowe”, a matki na zasiłkach „Jeśli twoje zachowanie sprawiło, że

wylądowałeś na zasiłku, to nie będziesz go otrzymywał lub otrzymasz zasiłek bardzo niewielki”

Wrogie nastawienie do ubezpieczeń społecznych

Porządek i bezpieczeństwo

Nieporządek i przestępczość na poziomie społeczności są ze sobą ściśle połączone

Teoria wybitych okien Samoobrona Patrole obywatelskie Cenzura (obsceniczność),

odczłowieczenie

Gospodarka

Reaganomika (wsparcie podaży)› Zniechęcenie do obostrzeń prawnych› Rozbudzenie skłonności do inwestowania

wśród przedsiębiorców› Rewizja systemu podatkowego

Przywiązywanie mniejszej wagi do deficytu budżetowego (deficyt to nic nie znaczący straszak)

Polityka międzynarodowa

Bezpieczeństwo Krzewienie demokracji Amerykańskie przywództwo Propagowanie i utrzymanie pokoju Obrona antyrakietowa Rola organizacji międzynarodowych Realiści vs Idealiści

Lektury

1. Bell – Kulturowe sprzeczności kapitalizmu

2. Himmelfarb – Jeden naród dwie kultury3. Kristol – Wyznania jedynego

prawdziwego neokonserwatysty 4. Pieliński – Ideologia kryzysu w myśli

neokonserwatystów w: Edukacja Polityczna nr 10/1987

5. Stelzer - Neokonserwatyzm

Nauka społeczna kościoła katolickiego

Dwaj wrogowie:› Socjalizm› Liberalizm

Utrata władzy i wpływów przez kościół

Przedstawiciele

Leon XIII Jan XXIII Paweł VI

Etap I

Nauka skierowana do chrześcijan Antylewicowy charakter Ochrona własności prywatnej, która jest

› Z jednej strony wynikiem woli Boga› Z drugiej pośrednio skutkiem grzechu

Krytyka wielkiej własności Sprawiedliwy zysk właściciela Pomocniczość Subsydiarność

Etap II

Nauka skierowana do wszystkich ludzi dobrej woli

AGGIORNAMENTO Powrót do źródeł Tradycja indywidualistyczna Stosunek do demokracji tożsamy ze

stosunkiem Churchila Własność ma służyć człowiekowi

Lektury

1. EncyklikiA. Rerum novarum (1891)B. Quadragesimo anno (1931)C. Mater et Magistra (1961)D. Pacem in terris (1963)E. Dignitatis humanae (1965)F. Populorum progressio (1967)G. Octogesima adveniens (1971)H. Laborem exercens (1981)I. Sollicitudo rei socialis (1987)J. Centesimus annus (1991)K. Evangelium vitae (1995)

2. Laubier – Myśl społeczna Kościoła Katolickiego3. Ockenfels – Zarys katolickiej nauki społecznej

Monarchizm

Formalistyczny Snobistyczny Zdegradowany Doktrynalny (Teoretyczny) Spontaniczny (Przedrefleksyjny) Narodowy (Rojalizm) Uniwersalistyczny (Cezaryzm)

Buddyjska nauka społeczna – pieśń przyszłości?

XIV Dalajlama Egalitaryzm Droga praw Dążenie do samodoskonalenia

(Personal kaizen) Zrównoważony rozwój Współpraca międzynarodowa

Pozostałe

Anarchizm Enwironmentalizm Fundamentalizm (religijny) Nacjonalizm Współczesny marksizm Inne

Dziękuję za uwagę