Yaşam Deneyimlerinin Yönetimi İçin

Bir Sistem ÖnerisiDoç.Dr. Mehmet Emin MUTLU

Anadolu ÜniversitesiAçıköğretim Fakültesi

memutlu@anadolu.edu.tr

Bilişim’2013 - 30. Ulusal Bilişim Kurultayı, 28-29 Kasım 2013, Ankara

Giriş

Deneyim

• Deneyim, katıldığımız ya da maruz kaldığımız olay ve etkinliklerle kazandığımız bilgi ya da beceri ile oluşur. Bireyin yaşam deneyimlerinin geniş bir doğası bulunmaktadır. Deneyimlerimiz fiziksel, zihinsel, duygusal, ruhani, dini, sosyal ya da sanal deneyimler olabilir. Diğer taraftan deneyimlerimiz birinci el, ikinci ya da üçüncü el deneyimler olabilmektedir.

Deneyimleri Farketmek

• Bireyler özellikle iş yaşamındaki deneyimlerini genellikle önceden planlayarak ve bilincinde olarak yaşarlar. Fakat genel olarak ele alındığında yaşam deneyimlerinin önemli bir bölümü önceden planlanmadan yaşanır. Diğer taraftan bireyler o anda bir deneyim yaşadıklarının bilincinde olmayabilirler. Bireylerin yaşam deneyimlerinin farkında olmaları ve değerlendirebilmeleri, bireysel yol haritalarını oluşturmalarında etkili olacaktır.

Amaç

• Bu çalışmada bireylerin yaşam deneyimlerini yönetebilmeleri amacıyla bir sistem geliştirilmesi amaçlanmıştır.

Yöntem

Problemin çözümlenmesi

amacıyla literatür taraması gerçekleştirilmiş

Problemin çözümünü

sağlayacak bir sistem tasarımı gerçekleştirilmiş

Tasarlanan sisteme ait prototip bir

uygulama ardışık iyileştirmelerle

geliştirilmiş

Bu süreç boyunca da elde

edilen çözüm sürekli denenmiş

Elde edilen bulgular rapor

haline getirilmiştir

Tasarım Tabanlı Araştırma Yaklaşımı

Yaşam Deneyimlerinin Yönetimi

Deneyimlerimizi gözden geçirmek ve değerlendirmek amacıyla daha sonra geri dönüp inceleyebileceğimiz kanıtlara gereksinim vardır.

Çoğu deneyime ait kanıt bulmak zor olsa da fiziksel ve sanal ortamlarda yaşanan deneyimleri daha sonra gözden geçirmek amacıyla kaydetmek mümkün olabilmektedir.

Yaşam Günlüğü Sistemleri

Yaşam Deneyimlerinin KaydedilmesiVannevar Bush (Memex)

Gordon Bell

Fiziksel ve Sanal Ortamlardaki Deneyimler

Yaşam günlüğü çalışmalarında genellikle bireyler tarafından giyilen-taşınan sistemlerin tasarımına ağırlık verilmiş olmasına rağmen günümüzde özellikle bilgi çalışanlarının sanal ortamlardaki deneyimleri genellikle ev ve işyerlerinde bulunan birden fazla bilgisayara dağılmıştır.

Örneğin bir öğretim üyesinin işyerinde bir masaüstü bilgisayarı, bir dizüstü bilgisayarı, evde bir masaüstü bilgisayarı ve bir tablet bilgisayarı, ayrıca bir akıllı telefonunun bulunması mümkün olabilmektedir. Bu durumda bireylerin sadece bir cihazı kullanarak bütün sanal deneyimlerini o cihazda yaşamasını beklemek gerçekçi değildir. Bu nedenle bireylerin sahip olduğu birden fazla cihazdaki deneyimlerini ayrı ayrı kaydeden bir sisteme ihtiyaç vardır.

Diğer taraftan bireyler bilgisayar başında geçirdikleri süre dâhil tüm zamanlarında fiziksel ve sosyal deneyimler yaşarlar. Bu deneyimlerin de geleneksel yaşam günlüğü kameralarıyla kaydedilmesi gerekmektedir.

Bu gerekçeler dikkate alınarak, fiziksel ortamlar için yaşam günlüğü kamerası, sanal ortamlar için ise birden fazla cihazda çalışabilen ekran görüntüsü yakalama araçlarını içeren bir yaşam günlüğü sistemi geliştirmesi gerekmektedir.

Yaşam Deneyimleri Yönetimi Süreci

“Yaşam deneyimlerinin kaydedilmesi”

“Yaşam deneyimlerinin yorumlanması”

“Yaşam deneyimlerinin planlanması

denetlenmesi ve değerlendirilmesi”

Yaşam deneyimleri yönetimi • “bireyin geçmiş deneyimleri değerlendirebilmesi, • şu anda yaşamakta olduğu deneyimlerin farkında olması ve • gelecekte yaşamayı öngördüğü deneyimleri planlayabilmesi” şeklinde tanımlanabilir.

Yaşam Deneyimlerini Kaydetme

Fiziksel ve Sanal Ortamlardaki Yaşam Deneyimlerinin Eşzamanlı Olarak Kaydedilmesi

Yaşam Deneyimlerini Yorumlama

Öykü

Olay (episode)

Etkinlik

Kayı

t

…

Etkinlik

Kayı

t

…

…

Kayı

t

…

Olay (episode)

Etkinlik

Kayı

t

…

EtkinlikKa

yıt

…

…

Kayı

t

…

…

Etkinlik

Kayı

t

…

Etkinlik

Kayı

t

…

…

Kayı

t

…

Etkinlikler (Activities)• Etkinlik (Activity) Kuramına göre insan etkinlikleri, eylemlerden, eylemler de

işlemlerden oluşurlar. Etkinlik belirli bir gereksinimi karşılamaya yönelik bir güdü tarafından motive edilir. Eylem ise belirli bir amaca ulaşmak amacıyla gerçekleştirilen bir davranıştır. İşlemler ise eylemi gerçekleştirmek amacıyla yerine getirilen rutin süreçlerdir. İnsanlar genellikle bir eylemi gerçekleştirirken yaptıkları işlemlerin farkında değillerdir (Kaptelinin, 2013).

Etkinlik

Eylem Eylem

İşlem İşlem İşlem

Etkinlikler İçin Örnek Kategoriler• Kitap, gazete, dergi, yazı, …Belge okuma

• Sinema filmi, tiyatro, opera, konser, televizyon programı, …Gösteri seyretme

• Radyo programı, müzik dosyası (mp3, cd, plak, …)Ses dinleme

• Yürüme, koşma, yüzme, masaj, yıkanma, saç kestirme, bakım, güneşlenme, fitness, aerobik, dans, spor karşılaşması, dinlenme, uyuma, yemek yeme, …Fiziksel aktivite gerçekleştirme

• Bisiklet, motosiklet, otomobil, tekne, uçak, …Seyahat

• İbadet, meditasyon, …Ruhani etkinlik gerçekleştirme

• Yüz yüze görüşme, telefon, SMS, dijital yazışma, …Görüşme yapma

• Ders anlatımı, bildiri-seminer sunumu, toplum önünde konuşmalar, …Sunum yapma

• Ders dinleme, ders çalışma, ödev yapma, sınav olma, …Eğitsel eylem gerçekleştirme

• Araştırma, yazma, organize etme, beyin fırtınası, geleceği planlama, geçmişi değerlendirme, problem çözme, proje gerçekleştirme, yazılım geliştirme…Bilgi çalışması gerçekleştirme

• ……

Deneyime Ait Bağlamlar

Deneyimin kaydı

Deneyimin gerçekleştiği

ortam

Deneyimin zamanı ve

süresi

Deneyime dahil olan kişiler

Deneyimle ilişkili kişisel davranışlar Deneyimden

kaynaklanan duygular-duygu

durumlar

Deneyimle ilgili kişisel özellikler

Deneyimle ilgili varlıklar

Olaylar (Episodes)

Olay

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik Etkinlik

Etkinlik

Ola

y

Ola

y

Birbiriyle ilişkili etkinliklerin oluşturduğu üst etkinliğe olay (episode) adını verilmektedir.

Öyküler

Olay Olay Olay Olay Olay…

Olay Olay Olay Olay Olay…

Öykü A

Öykü B

Öykü kısaca birbiriyle ilişkili olaylar (episode) kümesidir.

Deneyimleri Planlama, Denetleme ve Değerlendirme*

Planlama • Gelecekte neler

yapılması gerektiğine karar verilmesi

Denetleme • Var olan durumun

planlanan ile karşılaştırılması

Değerlendirme • Var olan durumun

bireyin kendisi için belirlediği standartlara göre belirlenmesi

*«Öğrenme Deneyimlerinin Yönetimi» yaklaşımından uyarlanmıştır (Mutlu, 2013b).

Yönetim Listeleri

Geleceğe Yönelik ListelerHedefler Yol haritaları Tasarım fikirleriTaslaklarYapılacaklarSonraki projelere-sürümlere bırakılan işler…

Güncel Duruma Yönelik Listeler

YapılanlarSürüm günlüğü

Hatalar-sorunlar…

Geçmişe Yönelik ListelerTamamlananlarİptal edilenlerYeniden ele alınanlar/alınacaklarBaşarılarBaşarısızlıklarBeceriler/YeterliliklerYetersizlikler…

Sistemin Tasarımı

Etkinliker

Olaylar (Episodes)

Öyküler

Çalışma Bilgisayarı

Bulut

Görüntüler

Yaşam Günlüğü Yazılımları

Cihazlar

Yaşa

m G

ünlü

ğü K

atm

anı

Den

eyim

İşle

me

Katm

anı

İşlevsel Tasarım Prensipleri

“Sahip olduğum birden çok cihazdan kamera ve ekran görüntüleri yakala”,

“Görüntüleri cihazlardan çalışma bilgisayarına aktar ve bir araya getir”,

“Ev-işyeri gibi birden çok yaşam günlüğü sistemiyle çalışabilmeliyim”,

“Geçmiş deneyimlere ait görüntüleri bana yıl-ay-gün biçiminde listele”,

“Görüntülerde zamansal filtreleme olanağı sağla”,

“Görüntüleme seçenekleri sun”,

“Bir kayıt, birden fazla kayıttan oluşan grup, bir gün, bir ay ya da bir yıla ait sınırsız sayıda ve zengin metin formatında yorum bilgisi girebilmeliyim”,

”Arama, listeleme yapabilmeliyim”

Genel Tasarım Prensipleri

• Kendiliğinden ve sürekli görüntü alabilmeOtomatiklik

• Birden çok cihazda çalışabilmeGenişletilebilirlik

• Yönetim ve bakımda basitlikYönetilebilirlik

• Ağ ve depolama kapasitesi ve bedelinin düşüklüğüSürdürülebilirlik

• Veri tabanı taşınabilirliği, yedekleme Güvenlik• Sınırsız düğüm ve sınırsız öğe oluşturabilme, kes-kopyala-yapıştır

özelliği ve diğer ortamlara veri aktarabilmeEsneklik

• Her iki alt sistemde diğer yöne doğru bütünlükVeri bütünlüğü

Sistemin Geliştirilmesi

• Önceki bölümde tasarlanan sistemin denenmesi amacıyla kullanılabilir bir prototip yazılımının geliştirilmesi gerekmektedir.

Bu amaçla tasarımda yer alan yaşam günlüğü katmanında

daha önce geliştirilmiş ve denenmiş olan “Çoklu Cihaz

Tabanlı Yaşam Günlüğü Sistemi” kullanılacaktır.

Tasarımın deneyim işleme katmanında çalışacak yazılım ise bu çalışma kapsamında

geliştirilmiştir.

Yaşam Günlüğü Alt Sistemi

Yaşam Günlüğü Yazılımları

LifeLoggingCC

LifeLoggingSC

LifeLoggingCCDesktop

LifeLoggingTransporter

LifeLoggingSCWin7

LifeLoggingCCPhone

Deneyim İşleme Katmanını Geliştirme Öyküsü

Tasarımın deneyim işleme katmanında çalışacak yazılım “Tasarım Tabanlı Araştırma” yaklaşımı uygulanarak bu çalışma kapsamında geliştirilmiştir.

Bu yaklaşıma göre problemin çözümlenmesi, tasarlanması, geliştirilmesi ve uygulanması süreçleri probleme bir çözüm bulununcaya kadar ardışık iyileştirmelerle döngüsel olarak uygulanır.

Deneyim işleme katmanında kullanılmak üzere AllMyListsLE isimli bir yazılım ardışık iyileştirmelerle üç sürümde geliştirilmiştir.

AllMyListsLE yazılımı kullanıcının kamera görüntüsü ve ekran görüntülerine ait kayıtlardan yararlanarak yaşamış olduğu deneyimlerine ait etkinlik, olay ve öykülere ait not, yorum ve gözlemlerini girmesine ve daha sonra bunları inceleyerek değerlendirebilmesine olanak sağlayan bir yazılımdır.

Sürüm 1• İlk Sürümde Microsoft Visual Studio ile WPF 4.5 üzerinde ve SQL CE 4.0

veritabanı ile geleneksel System.Data.SqlServerCE API'si kullanıldı.

Sürüm 2

• AllMyListsWPFMVVMAllMyListsLE

Sürüm 3

• <Görüntüleme ortamı>

Tamamlanan Sistemin Özellikleri

Sistemin Denenmesi

Geliştirme ve Deneme Takvimi• Deneyim işleme katmanına ait AllMyListsLE yazılımı Ocak

2013-Mayıs 2013 tarihleri arasında geliştirilmiş ve Mayıs 2013-Eylül 2013 arasında yoğun olarak denenmiştir.

Kaydedilen Görüntüler• Deneme kapsamında AllMyListsLE yazılımı yaşam günlüğü

sistemine ait çalışma bilgisayarına kurulmuştur. Bu deneme esnasında yaşam günlüğü katmanına ait yazılımların Aralık 2012-Eylül 2013 tarihleri arasında kaydettikleri 125.000 görüntü üzerinde çalışılmıştır.

Deneme Süreci

Yaşam deneyimlerinin kaydedilmesi • Bu süre boyunca çoğu zaman bir gün içerisinde sadece bir bilgisayara ait kaydedilmiş ekran görüntüleri

üzerinde çalışılmaktayken, sisteme stres testi uygulandığı günlerde aynı anda yedi farklı cihazdan gelen görüntülerin kullanıldığı olmuştur.

Yaşam günlüğünün taranması• Yaşam günlüğü görüntüleri yıl, ay, gün, cihaz ve saat bazında taranabilmektedir. Sistemin kullanımında

genellikle birkaç günde bir o günlere ait cihazlar tarafından kaydedilen görüntüler saat bazında taranarak seçilen görüntü ya da görüntü grupları üzerinde yorum girişi yapılmıştır.

Görüntüleri yorumlama işlemi• Bireysel kullanımda etkinliklerin günlük yorumlar biçiminde, olayların aylık yorumlar biçiminde ve öykülerin

ise yıllık yorumlar biçiminde oluşturulması tercih edilmiştir.

Planlama, denetleme, değerlendirme• Yönetsel listeler ay düğümlerinde “Planlananlar”, “Devam edenler” ve “Tamamlananlar” isimlerinde

oluşturulan öğelerde tutulmuştur. Bu öğeler haftalık olarak genellikle haftanın ilk günü, önceki hafta girilmiş olan etkinlik, olay ve öykü kayıtları taranarak güncellenmiştir. Burada kullanılan isimlendirmeler sistemi kullananların odaklandığı deneyim türlerine göre değişebilir. İş-Proje odaklı deneyimleri takip etmek isteyenler görevler, hatırlatıcılar ve yapılacaklar türü öğelere ağırlık verirken, sanat-kültür, sağlık-spor, eğlence-hobi ve sosyal yaşam gibi deneyimlere odaklananlar etkinlik-olay-öykü bağlamına ağırlık verebilirler.

Bulgular

•Geçmiş bir deneyimin ayrıntılarını hatırlamak amacıyla anlık kullanımlar etkili olmaktadır.Anlık Kullanım

•Fiziksel ve sanal ortamlarda yaşanan yaşam deneyimlerinin eksiksiz bir envanteri çıkarılabilmektedir. Kullanışlı bir yaşam arşivi elde edilmektedir.Yaşam Arşivi

•Günlük faaliyetlere ait görsel kanıtlar daha kalıcı bir hatırlama sağladıklarından dolayı, aradan uzun zaman geçtikten sonra dahi deneyimlere yönelik tekrar tekrar yorum yapma olanağı bulunmaktadır.Kalıcı Hatırlama

•Sistemin özellikle aynı anda birden fazla bilgisayarda çalışmayı gerektiren etkinliklerde bu etkinliklerin koordinasyonu için etkili bir araç olduğu görülmüştür.

Birden Fazla Cihazda Kullanım

•Günlük etkinlik listelerinin varlığı kişisel performans değerlendirmesi yapmaya olanak sağlamaktadır.Kişisel Performans

•Bir olay anında daha önce yaşanmış benzer olaylara ait görüntüler ve etkinlik kayıtlarından yararlanarak deneyimleri gözden geçirmek zaman ve enerji kaybını önlemektedir.

Geçmiş Deneyimlerden Yararlanmak

•Yaşamın ardışık ve ya paralel öykülerden oluştuğu ayırdına varılmaktadır. Değişik roller ile öyküler arasındaki ilişkiler anlaşılır hale gelmektedir. Gelecek, şu an ve geçmişe ait bulanıklık ve belirsizlik azalmaktadır.

Yaşama Ait Öyküler

Sistemin Olası Kullanım Alanları

Kişisel gelişim ve yaşam koçluğu

(Amaç yönetimi)

Kişisel proje yönetimi (Görevler,

yapılacaklar listeleri, hatırlatıcılar)

Hafıza yönetimi (Kişisel anılar, aile anıları, kurumsal

anılar)

Kişisel sağlık yönetimi (Spor,

beslenme, bakım, tedavi)

Kişisel güvenlik (Özellikle hafıza

sorunu yaşayanlarda)

Kişisel eğitim yönetimi (Yaşam boyu öğrenme,

informel öğrenme)

ÖnerilerSistemin yaşam günlüğü alt sistemi sadece Windows 8 ve Windows Phone 8 işletim sistemleri için geliştirildiğinden dolayı iOS, MacOS ve Android işletim sistemlerinden ekran ya da kamera görüntüsü alınamamaktadır.

AllMyListsLE yazılımı bir ekranda çok sayıda resim görüntülerken yavaşlık yaşayabilmektedir. Aynı anda birden çok cihaza ait görüntüleri eş zamanlı olarak görüntüleme olanağı bulunmamaktadır. Sistemin bu kısıtlılıklarının aşılması amacıyla geliştirmeler yapılabilir.

Ayrıca sisteme görüntü tanıma yetenekleri kazandırma, yeni sensörler ekleme, yeni yönetsel yetenekler kazandırma gibi ek geliştirme olanakları bulunmaktadır.

Sistemin çok kullanıcı üzerinde uygulanmasına yönelik deneysel çalışmalar yapılması durumunda farklı kullanım deneyimleri ve kullanım alanları belirlenebilir

Teşekkürler

Bu çalışma Anadolu Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Komisyonunca kabul edilen

1301E014 nolu proje kapsamında desteklenmiştir.

Kaynakça[1] Wikipedia, (2013). Experience, http://en.wikipedia .org/wiki/Experience, (7.10.2013 tarihinde erişildi)[2] Bush, V. (1945). As We May Think. The Atlantic Monthly. 176(1), July 1945, 101-108, [3] Mann, S. (2013). Wearable Computers Project, http://wearcam.org/pictures.html, (7.10.2013 tarihinde erişildi)[4] SenseCam (2013), http://research. microsoft.com /en-us/um/cambridge/projects/sensecam/ (7.10.2013 tarihinde erişildi)[5] Bell, G. (2013) MyLifeBits Project, http://research.microsoft.com/en-us/projects/mylifebits/default.aspx, (7.10.2013 tarihinde erişildi)[6] Mutlu, M.E. (2013c) Öğrenme Deneyimlerinin Kaydedilmesi İçin Çoklu Cihaz Tabanlı Bir Yaşam Günlüğü Sisteminin Geliştirilmesi, WCEIS-2013 - 2nd World Conference on Educational and Instructional Studies, 7-9 Kasım 2013, Antalya (Kabul edildi)[7] Mutlu, M. E. (2012a). Yaşam Günlüğü (CARPE) Uygulamaları ve Yaşam Deneyimleri Yönetimi İçin Bir Bilgi Mimarisi, XVII. Türkiye’de İnternet Konferansı, 7-9 Kasım 2012, Eskişehir. [8] Mutlu, M.E., (2012b), A Mobile Information Management Framework Proposal for The Development of Personal Learning Environments, Future Learning - IV. International Future Learning Conference, 14-16 Kasım 2012, İstanbul. [9] Mutlu, M.E. (2013a), Öğrenmenin Üç Boyutu ve Öğrenme Deneyimlerinin Oluşması, 22. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı EBK2013, 5-7 Eylül 2013, Eskişehir. [10] Mutlu, M.E. (2013b), Genişletilmiş İnformel Öğrenme Modeli ve Öğrenme Deneyimlerinin Yönetimi için Bir Yöntem, 22. Ulusal Eğitim Bilimleri Kurultayı EBK2013, 5-7 Eylül 2013, Eskişehir.[11] Teraoka, T. (2012), Toward personal experience management in a socially networked world. PIM WorkShop 2012, affiliated with CSCW 2012, the Conference on Computer-Supported Collaborative Work, February 2012, Seattle. [12] Kaptelinin, V. (2013). Activity Theory. In: Soegaard, Mads ve Dam, Rikke Friis (eds.). The Encyclopedia of Human-Computer Interaction, 2nd Ed.. Aarhus, Denmark: The Interaction Design Foundation. http://www.interaction-design.org /encyclopedia/activity_theory.html, (7.10.2013 tarihinde erişildi)[13] Wikipedia, (2013d). Management, http://en.wikipedia.org /wiki/Management (7.10.2013 tarihinde erişildi)[14] Mutlu, M.E. (2013c), PIM Projects, Kişisel Bilgi Sistemleri Wiki Sitesi, (http://personalis. wikispaces.com/PIM+Projects), (7.10.2013 tarihinde erişildi)