Upload
itziar-esteban
View
946
Download
3
Embed Size (px)
Citation preview
IV. ZATIKETA ZELULARRA eta genetikaI. ZIKLO ZELULARRA
1. Bizitzaren jarraitasuna2. Ziklo zelularra3. Mitosia
3.1 Kontzeptua eta historia3.2 Mitosiaren faseak
ProfaseaMetafaseaAnafaseaTelofasea
3.3 Zitozinesia3.4. Animalien eta landareen mitosia. Desberdintasunak3.5. Mitosiaren ondorioak3.6 Zelularen zahartzea eta heriotza
.6.1 Nekrosia eta apoptosia3.7. Prokariotoen zatiketa zelularra
4. Meiosia4.1 Kontzeptua eta historia4.2 Meiosiaren faseak
a) I meiosia: I profasea, I metafasea, I anafasea I telofasea
b) II meiosia4.3 Meiosiaren esanahia4.4 Gametogenesia
5. Meiosia eta genetika5.1 Herentziaren oinarri kromosomikoa5.2 Genetikako oinarrizko kontzeptuak5.3 Karaktere baten herentzia ( aleloen segregazio
legea) *erretrogurutzamendua * kodominantzia * Herentziaren azterketa giza espeziean
5.4 Bi karaktereren herentzia: a) Geneen independentziaren legea
(3. legea)b) Geneen ligamenduac) Errekonbinazioad) Elkargurutzamendua
5.5 Herentzia eta sexuaa) Sexuaren herentziab) Sexuari lotutako herenzia
5.6 Bi alelo baino gehiago duten geneak5.7 Herentzia faktoreanitza edo poligenikoa5.8 Geneen baitan al dago dena?
1. Bizitzaren jarraitasuna* Virchow (1821-1902): Omnis cellula e cellula omnis vita e cellula
Bizi forma guztiak zelula batetik datoz
* Zatiketa zelularrean bi prozesu ematen dira:Kariozinesia: nukleoaren zatiketa bi kopia berdinetanZitozinesia: Zitoplasmaren banaketa bi zelula-kumetan
* Zelula eukariotoetan:Mitosia: Zelula-ama (diploidea) bat bi zelula-kume berdinetan banatzen deneko prozesua
zigotoa izaki zelulanitza
Meiosia: Zelula-ama (diploidea) lau zelula lau zelula-kume desberdinetan (haploideak) zatitzen deneko prozesua. Ugalketa sexuala duten izakietan ematen da eta bertan gametoak eratzen dira.
Zelula aintzindaria
Izaki zelulabakar berria Izaki zelulanitza
Mitosi jarraituak
Mitosia bi zelula berdinen eraketa prozesua da zeinetan kromosomen bikoizketa eta zatikeraten ondorioz hasierako zelularen “kopia” lortzen den.
Meiosia prozesu honen ondorioz zelua diploide batetik lau gameto haploide lortzen dira eta informazio genetikoaren aldaketa ematen da ondorengoen aniztasuna handituko delarik.
Zatiketa zelular motak
2. Ziklo zelularra Zelularen hazkuntza eta zatiketako sekuentzia erregularra da, lau ondoz-
ondoko lau fase dituena:
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Zatiketa zelularra
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zatiketa zelularra
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Zatiketa zelularra
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Zatiketa zelularra
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Zatiketa zelularra
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Zatiketa zelularra
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zatiketa zelularra
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zitoplasma zatitzen da
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zatiketa zelularra
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zatiketa zelularra
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitoplasma zatitzen da
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Zitoplasma zatitzen da
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Zatiketa zelularra
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitozinesia
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zatiketa zelularra
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
ZitozinesiaDNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira.
Zatiketa zelularra
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
ZitozinesiaDNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
ZitozinesiaDNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zitoplasma zatitzen da
ZitozinesiaDNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
ZitozinesiaDNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
Zatiketa zelularra
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
DNAren bikoizketa eta proteinen sintesia. Orain zelularen informazio genetikoaren bi kopia daude
Zatitzeko prest. Kromosomak trinkotzen hasten dira. Mitokondrioak eta kloroplastoak zatitzen dira eta zentriolo bikotea ere bai
Zatiketa zelularra
Kromosomak bi zeluletan banatzen dira
Zitoplasma zatitzen da
Zelula tamainaz handitu, organuluak bikoiztu eta entzimak eta beste molekulak ere bai
2. Ziklo zelularra• Zelularen hazkuntza eta zatiketako sekuentzia
erregularra da, lau ondoz-ondoko lau fase dituena:G1 S G2 M G0
•Zelula jaiotzean hasi•Biosintesi jarduera handia:RNAm, proteinak•Zelularen hazkuntza, tamainaz hazten da • R unera helduz gero ez dago atzerabiderik eta prozesuak aurrera darrai.•Zelula batzuetan ez dira R unera heltzen eta G0 fasean sartzen dira: neuronak, muskulu eskeletikoen zelulak
•Tamaina bikoiztean hasten da•ADN-aren sintesia ematen da, kromosoma bikoituz•Zentrosoma bakoitzeko bi zentrioloak bikoizten dira•Beste kontrol mekanismoa dago
•Zatiketarako beharrezkoak diren zenbait gen itzultzen dira•RNAm eta ardatz mitotikoa eratuko duten mikrotubuluen proteinen sintesia•Kromatina moduan dauden kromosomak kondentsatzen hasten dira•Beste kontrol mekanismoa dago
•Kromosomak eta zitoplasma zelula-kumeetan banatzen da•Mitosia eta zitozinesia barneratzen ditu•Biosintesi prozesuak geldirik daude•Beste kontrol mekanismoa
•Desberdintzapen zelularrari dagokio•Iraupen desberdina: egunak, hilabeteak, bizitza osoa…•Ondoren faktore mitotikoek prozesua abiaraz dezakete
3. MITOSIA
Lau fase ditu: profasea, metafasea, anafasea eta telofasea.
Ondoren materia zitoplasmatikoaren zatiketa edo zitokinesia ematen da.
PROFASEA:•Kromatina:
Kromatinak trinkotzen jarraitzen duKromosomak (bikoitzak) eratzen dira: bi kromatida, zentromeroaz elkarturik
•Zentrioloak: Bikote bakoitza polo bateruntz migratzen du•Mikrotubuluak agertzen dira:
polarrak: zentrioloak lotuz eta ardatz mitotikoa osatuzzinetokorikoak: kromosomei lotuzasterra: zentrioloen inguruan
•Mintz nuklearra eta nukleoloa desagertzen dira
Kromosomak DNA kate luzez osaturik daude eta histona izeneko proteina basikoen inguruan kiribiltzen dira.
Telomeroak: kromosomaren muturrak dira.
Zinetokoroa: Zentromeroaren inguruko egitura proteinikoa zeinetan mikrotubuluak lotzen diren mitosi prozesuan.
• Kromosomak zentromerotik erdibitu eta kromatida ahizpa bakoitza polo baterantz migratzendu.
METAFASEA
• Kromosoma bikoitzak zelularen plano ekuatorialean kokatzen dira
ANAFASEA
• Kromosomak destrinkotzen dira: kromatina eratu
• Mikrotubuluak desagertu
• Mintz nuklearrak eta nukleoloa eratu
TELOFASEA
MITOSIA IRUDIETAN
ZITOZINESIA
Animalia zeluletan
Landare zeluletan
Aktina eta miosinazko
MITOSIAREN ALDEAK ANIMALIA ETA LANDAREETAN
Animaliatan
Zentrioloak daudeAsterra eratzen daZitozinesia inbaginaziozEhun mota desberdinetan
Landareetan
Ez dago zentriolorikEz dago asterrikPlaka zelularra eratzen da, ez inbaginaziorikSoilik meristemoetan gertatzen da
Ziklo zelularraren kontrola
• G1(zelularen tamaina), S, G2 (kromatinaren bikoizketa egokia), eta Mitosiko (kromosomak plano ekuatorialean dauden) kontrol uneak
• p53: ADNa kalteturik dagoenean, p53 proteinak ziklo zelularra blokeatzen du. Kaltea oso handia bada, proteina honek apoptosia (zelularen heriotza) eragin dezake.
• p53-a mutazioa minbizia eragiten duen mutazio ohikoena da, bere inaktibazioak hain zuzen ere
Beste organoetara migratzen duten zelulek, hauetan beste tumoreak (sekundarioak) eragin ditzakete.
Minbizi zelulak (oso mitosi ugari eta jarraiak)
Zelula normalak
Zelula anomaloen suntsitze berezkoa (apoptosia) . Minbizia erreprimitu da.
Eragile kanzerigenoak (birusak, X izpiak, tabakoa...
MINBIZIA
APOPTOSIA: “SUIZIDIO PROGRAMATUA”
ZELULAREN HERIOTZA: NEKROSIA ETA APOPTOSIA
PROKARIOTOEN ZATIKETA ZELULARRA
•Zatiketa binarioz erdibitzen dira•Kromosoma bakarra mintzari puntu batean (mesosoman) lotu eta bikoizten da•Ondoren mintzan banatu zelularen gune desberdinetara •Bien arteko pareta berria eratzen da
4. Meiosia
• Nukleoaren jarraiko bi zatiketa ematen dira
– Meiosia I
– Meiosia II
• Zatiketen artean ADN-a ez da bikoizten, hots,
kromosomak behin zatitzen dira soilik, prozesuaren
hasieran hain zuzen ere.
• Lau zelula haploide eratzen dira zelula-ama batetik
abiatuz.
Profase I• Kromosoma bikoitz bakoitza
bere homologoarekin parekatzen da
• Kromosoma homologoen kromatidek kromosoma zatiak elkarraldatzen dituzte:ELKARGURUTZAMENDUA
• Kromosoma bakoitza ardatz mitotikoari lotzen zaio
Elkargurutzamendua edo crossing over
•Kromosoma homologoen parekatzea=
SINAPSIA
•Lau kromatidez osatutako taldea:
TETRADA
•Kromosoma homologoen kromatidek,
zatiak elkarraldatuko dituzte eta
kromosoma homologo bakoitzeko
kromatidak desberdinak izango dira,
orain aitarengandik jasotako geneak eta
amarengandik jasotako geneak
kromatida berean aurki daitezke .
kiasmakltetradak
Elkargurutzamenduaren ondorioz
• Elkargurutzamenduaren ondoren,
– Kromosomek aitarengandik eta amarengandik
jasotako zatiak nahasita dituzte,hots,
kromosoma berean aitak pasatutako eta
amak pasatutako aleloak nahasturik.
• Ondorengoetara alelo konbinazio berriak
igaroko dira gametoen bidez.
Metafase I
• Tetradak zelularen plano ekuatorialean kokatzen dira
• Kromosoma bikoitz homologoak planoaren alde banatan kokatzen dira zorizko kokaeran
Zorizko lerrokadura
• I metafasean kromosomak zoriaren arabera lerrokatzen dira, beraz, edozein kromosoma aitarena edo amarean ardatzaren edozein polotan gera daiteke..
• Beraz, gametoko kromosomak bi gurasoen kromosomen nahasketa izango da.
Anafase I• Kromosoma bikoitz
homologoak banatzen dira eta poloetaruntz migratzen dute.
• Kromatida ahizpak elkarrekin mantentzen dira zentromerotik lotuta.
Telofase I
• Kromosoma bikoitzak zelularen poloan kokatzen dira
• Zitoplasmaren zatiketa ematen da.
Meiosia I - Faseak
Profase I Metafase I Anafase I Telofase I
Kromosoma konbinazio berrien probabilitatea
Zorizko lerrokaduraren ondorioz, gameto batean eman daitekeen kromosoma
konbinazio kopurua hau da
2n (n =kromosoma kopurua )
Profase II• Mikrotubuluak
kromosoma bikoitzen zinetokoroei lotzen zaizkie.
II. MEIOSIAMitosi arruntaren antzekoa da baina:• DNA ez da bikoizten (S aldirik ez)• 4 zelula haploide eratuko dira
Metafase II
• Kromosoma bikoitzak zelularen ekuatorean lerrokatzen dira.
Fig. 10-5, p. 158
Anafase II
• Kromatida ahizpak banatzen dira eta hauek izango dira zelula haploide berriaren kromosomak
Fig. 10-5, p. 158
Telofase II
• Kromosomak poloetan kokatzen dira
• Beren inguruan mintz nuklearra eratzen da
• Lau zelula haploide lortu dira azkenik: gametoak.
• Hauek ez dira zelula-amaren berdinak eta alelo konbinazio berria izan dezakete.
MITOSIA ETA MEIOSIA
Metafase I
Anafase I
Metafase II
Anafase II
Recombinacióncromosomas homólogos
Profase I
Mitosia• Funtzioak
– Ugalketa asexuala– Hazkuntza, konponketak
• Zelula somatikoetan ematen da: egonkortasun genetikoa organismoan
• Klonak eratzen ditu
Mitosia eta Meiosiaren arteko aldeak
Meiosia• Funtzioak
– Ugalketa sexuala.– Kromosoma kopurua
mantentzen da espeziean
• Ugal zeluletan ematen da eta gametoak eratzen ditu
• Aldakortasuna dakar ondorengoetara.
GAMETOGENESIA
SpermatogenesisSpermatogenesis
Hazi I Meiosia II Meiosia
Desberdintze eta espezializazio zelularra
4 espermatida (haploides)
2 espermatozitosecundario(haploideak)
espermatozito primarioa(diploide)
espermato-gonia
(diploidea)
espermatozoideak (gameto masculinoak haploideak, helduak)
ESPERMATOGENESIA
• Espermatogenesia nerabezaroan (pubertaroan) hasten da
OogenesisOogenesis
Mitosiz, enbrioi garaian
I MeiosiaI profasean gelditzen da
nerabezarora arte, orduan jarraitu eta 2
zelula desberdin ematen ditu
II Meiosia, metafasean gelditu eta obulazioa gertatu,
ernalkuntza gertatuz geroObulua eratuko da
obulua (haploide)
oozito primario (diploide)
oogonia (diploide)
oozito secundarioa (haploide)
Lehen korpuskulu
polarra (haploide)
Hiru (haploide)
OOGENESIA
Espermatogenesi eta oogenesiaren arteko aldeak
• Elikagai gutxi biltzen da• Tamaina bereko zelulak• 4 gameto funtzional eratzen
dira• Desberdintze eta
espezializazio zelularra dute• Nerabezaroan hasten da• Eraketa prozesua jarraia da• Modu jarraian eta
espermatozoide ugari eratzen dira
• Elikagai ugari biltzen da eta bere banaketa ez da ekitatiboa
• Tamaina desberdineko zelulak• Gameto funtzional bakarra• Desberdintzerik ez• Garapen enbrionarioaren
3.hilabetean hasi• Oogenesia enbrioitik
nerabezarora arte gelditzen da premeiosian
• Hilabetean behin oozito sekundario bakarra eratzen da.
ESPERMATOGENESIA OOOOGENESIA
Fig. 10-9, p.171
ERNALKETA
Zigotoa: izaki berri baten hasiera