Geg migten Gtjnijm ijze Kitabr n Sertjveni : E- Kitap
Hakan Anamerig.
E-Kitap'rn Geligimi
Kitap, yaktagrk 2000 yrtdlr hayatrmrzrn ge$itli dijnemterinde yarar-tandr!rmrz temel kaynaktardan biridir. Ortaya grktrlr tarihten beri bireokagamadan geqmig, bazt dijnemlerde biiytlk sarsrnsrtalar gegirmi5, bazende e[ iizerinde tututarak delerti bir nesne otmuStur. Kitaptar kigiteri vetoplumtan ydntendirmig, etkitemig ve onlann deligmeterine otumtu ve/veya otumsuz katkrtarda butunmu$tur. Ancak teknotojideki getigmeyte be-raber bazr getenekset ve fiziksel cizettikterini de yavag yava$ kaybetmeyeve en azrndan degittirmeye mecbur katmrgtrr. Bu degigimin en betirginkanrtr 1960'tarrn bagrnda gi.indeme gelen etektronik kitaptrr. Elektronikkitaptar (E-kitap), gelecekte basrtr benzerterinin yerini atabitecek, onta-nn tahtrnl ete gegirebitecek mi?
E-kitap, bitgisayarlar ya da tagrnabitire-kitap okuyucuIar yardrmryla okunmak iEin ta-sartanmlS, gelenekseI antamda kAlrda basrtma-yan; ancak basrh kitaplarrn bi.jti.jn ijzettikterinibanndrran, ek otarak okuyucuya yeni kotaytrk-tar sa!layan bir kitap bigimini ifade etmektedir.E-kitap, bitgisayartann ticari otarak iiretilmeyeve satrtmaya bagtadrlr ytlar olan 1960'lardadt.iSiiniitmeye ba$[anmr$trr. Bu noktadan ba-
krIdr!rnda e-kitaptann tamamen bilgisayara
'AraStrrma Gijrevtisi. Ankara Universitesi Dit ye Tarih-Coirafya Fakiittesi Bitgi ve BetgeYOnetimi B6tiimi.i. [email protected], [email protected]
75
Hakan Anamerig
dayatr birer teknotoji iiri.inii otduktarr giiriilmektedir. Bu diigi..inceter itk
defa edebiyat/sanat di.inyastnda ortaya grkmr$ ve 1968'de Atan Kay adtt
ABD'ti bir yazar Dynabook adtr kitabrnda itk defa etektronik kitaptardan
bahsetmittir. Bu kitaptan sonra 6zeItikte Amerika Birtegik Devtetteri'nde
e'kitap projeteri getigmeye ba5tamrgtrr. 1971'de Project Gutenberg ite
e-kitaplar tekrar gi.indeme getmigtir' Bu proje, Michael Hart'ln lltinois
Universitesi'nde 10.000 kitaPtan meydana geten bir etektronik hatk kii-
tiiphanesi otugturma hedefi ite bagtatrtmrS, 2007'ye getindilinde getitti
tilr ve igerikte 20.000 ni iicretsiz olmak iizere yaktagrk 100'000 e-kitap
Project Gutenberg'in web sayfasrndal kuttantctlartn hizmetine sunuImu$-
tur. Project Gutenberg:
. ses Kitaptarl
. CD ve DVD Projeteri
. Digitatize Editmi$ Nota Kagrtlarr
gibi farktr formatlarda da kitap ve kaynaklan gevrimigi kuttanlma aqmtg-
trr. Aynca kitaptarrn MARC formattarrnt da sayfastnda vermektedir.
1 987'de bitgisayar oyunlan iireten Eastgate Systems, iintii bir etekt-
ronik roman2 yazan otan Michaet Joyce'un Afternoon adlr kitabtnt bir
diskette yayrmlayarak etektronik kitap ite itgiti bu diineme ait en dnemti
adrmlardan birini atml$trr.
1980'terin sontanna dogru e-kitaptaki getigim, edebiyat ve sanat
dirnyasr ite yaktndan itgiti otan fitm di..inyasrna da gegmi$tir. Konu ite itgiti
itging bir tirnek, iint yijnetmen Robert Zemeckis'in tanrnmrt iigtemesi
Bock To The Future'un dizisindeki 2. filminin (1989)r etektronik gazete
sayfasrdtr. Bu sahnede son dakika getigmeteri ve diler haberter anlnda
gtjnceltenmektedir. Bu da etektronik kitaptann yanl slra etektronik s[ireti
yayntann da aynr manttk iginde dii;iiniitdijltinij giistermektedir' Bu nok-
tadan bakrtdllrnda sinemantn getecekteki bazl toptumsal, teknotojik ve
ki.ittiiret degi$imin habercisi otdulu da bir gerqektir'
t http: / /www. gutenberg.org/wiki /Main-Paget Hypertext fiation, bu ti.iriin genetine ise; electronic literature denitmektedir'r G;lecege 6anug tt llack to the Future Pdrt ,1,), universat Pictures tarafrndan 22 Kaslm
1 989'da g6sterime girmittir.
76
GeCmi$ten Geteceie Kitabrn Sertiveni : E-Kitap
1990'tarla birtikte bitgisayar teknolojisindeki hrztr getigim, e-kitapve onunta itgiti diger teknotojiteri de yakrndan etkitemiltir. S6zii edi"ten diinem incelendilinde geti$imin hrzla gergeklegtili gtirillmektedir.
Bu siireg, 1990 ytrnda Serendipity Systems'rn PC-Book isimli e-kitap 96.riinti..ileme programlnl geligtirmesiyle ortaya glkmr$trr. 1992 yrtrnda ise,
e-kitaptar metin tabanh DOS ortamlndan, grafik tabantr windows orta-mrndaki edisyontara d6ntiSttir0tmiig ve daha kotay okunabilir olmugtardrr.
E-kitap teknolojisindeki bu getiSmeteri, 1993'te BibtioBytes'rn internettizerinden e-kitap satmak iizere itk web sitesini kurmasr, 1994'te e-kitapformatrnrn metinden HTML'e gegi9i ve aynr yrl iqerisinde The Fiction
Works adh itk e-kitap yayncr girketinin kurulmasr izlemittir,
E-Kitap'rn Temel Bilegenleri
E-kitap teknolojisi; donantm, bu donanrmr qatrgtrracak yazrtrm veher ikisinin standart [iretilip pazartanmasr ve dalrtrmr, hukuk.i ve ticaridilzentemeterin yaprtabilmesi igin otugturutmasr gereken girketter birtik-lerinden (konsorsiyumlardan) meydana gelmektedir. Bu i.ig temel bitegen
1990'tann ortasrndan beri hrzh bir geti$im ivmesi gtisteren elektronikkitap teknolojisini ortaya koymaktadrr. Donanrm bitegeni, etektronik ki-taplann okunabilmesi, depotanabilmesi ve bu tjzettikterin kotav kuttanr-
*w- Hakan Anameric
labitmesi iqin gerekti otan ergonomik yaprya sahip otan biiti.imiinij otu5-
turmaktadrr. Baghca donanrm rizettikleri: Hafiflik, tattnabitme kolaytrgr,
drg gcirijnti..i ve kutlanrm iileteri otarak srralanmaktadrr. Donanrmrn dilerpargalarr ise, enerji kaynalr, itetigim kablotan vb.dir.
Yazrhm bitegeni donanrmla uyumtu bir bigimde hazrrlanmrg otan.
e-kitaptarrn okunabitmesini (etektronik kitaptann okunabitmesi igin ge-
rekti reader programlan){, indiritebitmesini, gUventik dntemterinin ah-
nabitmesini, bir kitapta oimast gereken tijm tjzettiklerin kultantlabitme-
sini ve uygutanabitmesini ve paylagtmtn gergeklegtiritmesini sagtayan bjr
programtar biitiln0dijr. Bu iizettikter, bagtrktar hatinde agalrda g6steritdi'
!i gibi 6zetlenebitir:. indirme. Giiventik. Okuma. Paylagtm
Sirketter birtikteri (konsorsiyumlar) ise;
. indirme-paylagrm-kutlanrm kurattarr
. Uretim standarttan (donanrm - yazrtrm)
. iqerikdiizentemeleri
. Mevzuat
. Ticari haktar
. Abonetik
. Egitim programlarr
gibi di.izenteme ve kurattan haartayp ve uygulamakta ilgiti qahgmalan
silrdiiren kigi ve kurumlardan meydana geten otugumtardrr. Bu konsorsi-
yumlar, e-kitaptar igin iki temeI girigimden meydana getmektedir. 8un[ar,
International Digital Pubtishing Forum (IDPF)-Open eBook Forum/Etect-
ronic Book Exchange Working Group (EBX)-Book lndustry Study Group'tur.
1 Adobe Acrobat E-Book Readet Microsoft Reader, Librius Reader, Ebrary Reader, Gtasbo-ok Readei Rocket eBook Reader, Hiebook Reader, Mobipocket Reader, EBookManOS,EReader gibi yazrhmtardlr.
78
Ggtl't"tt c,"te."ge Kitabrn Seruveni : E-Kitap
Her iki otugum da yukanda betirtiten kurallartn ve yasat diizentemeterin
getigtiritmesi ite ticari haktann korunmast iizerine gattgmatar siirdijrmek-
tedir (Rukancl ve Anamerig, 2003: 155)'
5 Servet sahibi kefil.6 Deieri borc miktan kadar veya daha az otan ve borgtunun borcunu iidememesi hatinde
;;r';'#J,;;;il;E;A "d" rehindir' Kitabrn deleri kadar rehin otarak brrakrtan ki-
tap veya elya antaminda da kuttanrlabitir'
E-Kitap Uygulamalarl
E-kitap teknotojisinin parlama ve dilgilk enerji kuttanlmr sallayan
etektronik kallt ve uzun pit siiresi iizettikteriyte yeni bir ivme kazandtlt
1990,tarrn sonu ve 2000,terin ba$l, e-kitap uygulamatanntn da gdri.jlmeye
ba;tandt!,r d6nemdir. Bu uygutamatar' genetde kultanrcllann yolun itgi
gOsteral6i hatk, okut ve liniversite kiitilphaneterinde ba5tatrtmrg'verimti
ie etkin otmugtur. ABD'de 1998 yrtrnda kurutan netlibrary Inc' ' attl ay-
lrk bir deneme igin 100 hatk kiitijphanesine 1500 e-kitaP iinererek itk
e-kitap satlt denemeterini hatk kiitiiphaneterine uygutamayr hedefle-
mlgtir. Ou uygutamatarda dikkati geken nokta kuttanlcttara tidijng ota-
rak verilen etektronik kitap okuma cihaztanntn bedeti kargrtrlrnda se-
net imzatatltmasrdtr' Asltnda bu tintem dikkate atrndr!rnda' uygu[amantn
yeni otmadllr gdriitmektedir' Benzer bir uygutamaya' 6zettikte 17' ve 18'
yiizyttaraa medrese iilrenciteri ve milderrister tarafrndan qok kutlanttan
Osmanh vaklf kiitiiphaneterinde rasttanmaktadtr' Bu uygutama' sayttart
az otan ve qok kuttanrtmatarr nedeniyte yrpranan kitaptann yerine yenite'
rinin ahnabitmesi veya eski kitaptarrn onantmasl iqin gerekti i-icreti kar-
grtamak amactyta gerqektegtiritmektedir' Kiitijphane ku[[antctlanndan'
ddiinq kitap atdrklarr taktirde kefit-i metit ve rehn-i kavi6 olarak bitinen
para ve etyalar istenmekteydi' Bu uygutamantn' teknotojinin itertemesi'
ne ve farkh ijntemterin atrnabitmesine ralmen hat6 kultantltyor otmast,
i;e yaradrlrnr da gijstermektedir' Bir baSka e-kitap uygulamasl' Dayton
kentindeki bir itkokutda gergektettiritmi$ ve eEitim yrtr boyunca dlren-
Hakan Anameriq
cilerRocketeBooke.kitapokumacihaztanitegokge;ittiuygulamataryapmrgtardrr. Olrenciter gocuk edebiyattnrn elektronik versiyontannt (oz
Biiyiicilsil, Hansel ve Gretel) okuyarak, PC'teri aracrhlryta ders kitapta'
rrnr indirmeterinin yant slra, web iizerinden de tilretmenleri ite iteti;im
kurmaktadtrtar (Poftak, 2001: 23'24; Rukancr ve Anamerig' 20032: 161'
162\.
E-kitaptar, bitgisayar ortamtnda haztrtanarak gerekti e-kitap d6nt9'
ti.irme programtan yardtmtyla ge$itti formattarta kaydediterek' verita-
bantannda depotanmaktadrr. Bu formatlar arastnda PDF (Portabte Docu-
ment Format), TXT (Text), DOC (Document), LIT (Microsoft Reader)' CHM
(Compited HTML), PDB (Patm Database), PRC (Pocket PC Reader)' DJvu'
ZNO (Zinio Reader), HTML (HyperText Markup Language)' RTF ve ASCll
(American Standard Code for Information Intercharge) yer atmaktadtr'
Bu dosya ti.lrteri e-kitaptann farktt araglarda okunmasl' indirilmesi ve
gi.jventi!inin saltanmasr igin otugturutmugtur'
E-kitaDtara:
1. Masaijsti.i, diziistii veya diler itetigim araqtarr ite internet ijzerin'
den baltantryta (gerekti sdzteSmeter yapttdrysa kitabrn tijmi'i ya da
giintiik betirtenen sayfa sapst kadar indirilebitir)
2. Sadece e-kitaptarl okumak igin geti$tiritmit ve elektronik ki-
tao okuma cihaztan yardrmryla, yine internet iizerinden iireti-
ci firmatarrn ve anlagmatt yayrnevterinin sayfatanndan iiyetikte
3. E-kitap okuma cihaztarr dlSrnda katan, tiim aragtar ile (Patm'
Pocket PC, cep tetefonu vb.) kenditeri iqin gelittiritmig yazr'
ltmtar yardtmtyta itgiti yaylnevterinin sayfalarr aracrltltyta
yiintemleriyle erititebitmektedir. Ancak en gok ilk maddedeki eri$im ter-
cih editmektedir. lkinci maddedeki erigim yiintemi dilerterine gtire daha
azdrr. (ijnkii e-kitap okuma cihazlanna aynca iicret ddemek ve yaynev-
[erine de kitap iicreti ddemek gerekmektedir'
E-kitaptarln getenekset kitaptar gibi ticari otarak getilim gdsterme-
si,tjzettikteiinti.iyazarlanne.kitaptarlnlnsat|$stratejiteriiteolmu;tur.Bukonudakienbitindik6rnek,ilnti.ikorkuromantyazanStephenKing'in
Geqmitten Geteceie Kitabrn Seriiveni : E-Kitap
2000 yrtrnda higbir yayncr kurutuga baltr katmadan, The Plant (Bitki) adtr
romanrnr yatnrzca elektronik ortamda yayrmtamrg otmastdrr. King, bu ro-
manrnr bcitijm b6[i.lm yayrmtamayr uy-
gun gcirmiigtiir. Yazar, yalnrzca roman
belenitdili takdirde ve okurrann en
az %75'inin bdt0m bagrna 1 usd dde-
mesi durumunda romanl yayrmlama-
y si.ird[irece!'ini be[irtmigtir. Yazarrn
okurlarr, maddi talepleri kargrtamak
kogutuyta kitabrn biiti.imterini King'in
kendi web sayfasrndan (www.step-
henking.com) indirebi[irler. Bu e-kitapdenemesinin baqarrh otdulu, kitabrn
itk iki btitiimi.ini.in 152.132 kez indirit-mesi ile agrktanabilir. Bunun ijzerine
yazar okuyuculardan aldrlr geri bitdirimteri de giiz iiniinde butundurarak2000 yhnrn Eytiil aynda kitabrn iiqtinci..i bijtiimi.ini.] de elektronik ortamdayayrmtamr$trr.7 King, etektronik ortamda bijtiimter hatinde yayrmtadr!r bu
eseri ile e-kitap atantnda kiSiset yayncrtrlrn dnciislj olmu$tur. Bu baga-
nh denemeden sonra yazar, Simon&Schuster yayrnevi ite birtikte Ridingthe Bullet adh yeni romanlntn tijmiin[i yatnrzca internet iizerinden ya-yrmtamrttrr. Bu kitap iki ay igerisinde yaktagrk 500.000 kez indiriterekThe Plant'in kat kat iizerinde bir bagarrya ulagmrgtrr. Riding the Bullete-kitap olarak yaymlanan ilk bestsetterdir.
2000'terin bagrndan beri ayn bir sektdr otan e-kitap, o gi.inden buyana, hakkrnda Eegitti akademik gatrgmalarrn yaprtdrlr, gazete ve dergi-terde ele alrnan bir konu nitelili de kazanmlttlr. E-kitap yazltlm ve dona-nrmr ilreticiteri, tasarladrklan [irlinterini ardr ardrna piyasa s[irmilSterdir.
Ancak bu yeni teknoloji ardrnda yeni sorun, tartt$ma, kural ve dtjzenle-meteri de beraberinde getirmi$tir. Etbette ki e-kitabrn;
7 Kitap attr ayn biiti.im hatinde yaylmlanmlttrr.
8'l
.1fr.|:?6 Hakan Anamerig
'1 . Sosyat hayat
2. EEitim sistemi
3. Kiitliphaneter
4. Ticari hayat
5. Hukuki diizentemeter
6. Yaylncrhk hayatr
7. Matbaacrttk sekt6ri.i
8. Kiltt sekttiriigibi gelenekset basln-yayn-iletitim-
eEitim hayatlnl etkitememesi kaqlntt-
mazdtr.
E-kitap ite itgiti perakende kitap girketteri, gevrimiqi (ontine) kitap
satrg Sirketteri, iiniversiteter, bitgi teknotojisi iireticiteri' gazeteciler ve
egitimciter, gegitti giiriiSter, ijneriter ve eteStiriterde butunmugtardtr. An-
cak e-kitap kavramt fazta uzun bir geqmige sahip otmayan bir teknotoji
o[mamasrna ragmen ljzerinde tartllllan bir konu otma iizetti!ini taglmak'
tadrr.
E-Kitaplann Yeni Gijndemi
Birgok kuttanrct iqerik, fiziksel tizettikter ve kullantm aglslndan
e-betge ite e-kitabt gene[de birbirine ka'
nitrrmaktadlr. Bunun en iinemti nedeni
de e-kitaplann olu$turutma, indiritme,paylagma ve kuttantm iizetlikterinin kta'
sik kitaDtan biraz daha farklr otmastdtr.
Bu farkrn antaStlmasr igin dncetikte ki-
tabrn tanrmrnr yapmak gerekmektedir.
Kitap, yazrlmrg ya da bastlmrg yaprak'
lann bir araya getirilmesinden o[u;an,
49 sayfadan az otmayan ve bir konuyu
betirti bir dijzen iginde sunan yaprt ola-
Geqmisten Gel.ecege Kitabrn Serliveni : E-Kitap
rak tanrmtanlr. Kitapqrk ise; (Osm. risate, ing. booktet, Fra' livret) dt9
kapaktar drgrnda en az beq, en 9ok 48 sayfadan olugan, genetde ciltsiz ya-
yrn tiirii otarak tanrmtanmaktadrr. Bitindi!i gibi e-kitap ddnii5tiirme veya
otutturma programtan da yaygrntagmlS ve erigimi kotaytagmrgtrr' Ancak
bitgisayarda iiretiten her betge bir e-kitap degitdir. E-kitaplann geSitti
sektcirterden bir ekip tarafrndan tekrar tantmtanmast, igerikterinin' fizik-
set tjzettikterinin, tiirterinin betirtenmesi yayrncrtrk sektdrtiniin igterini de
kolaytafttracaktlr.E-kitap teknotojisinde 2000'ti yllann baStnda ortaya glkan en
cinemti getigme etektronik kAlrt teknotojisidir (Kurtutug' 20001 77'78)'
E-lnk Corporation adtr girket bu atanda en 6nde gelen gahgmatan ger-
gektegtirmig ve piyasadaki etektronik kitap okuma cihazr iireticiteriyle
igbirtili yaparak yeni teknotojiter geti5tirmigtir' Sony Reader, lrex ltiad'
Cybook Gen 3, Amazon Kindte ve Potymer Vision, E'lnk'in beraber 9a-
lrgtrlrdnemtipazarpaylnasahipiiriinterdir.Sondcinemdekullantctlannbelenisine sunutan etektronik kitap okuma cihaztarr, daha iince ilretiten
iiriinterden farkhdrr; yeni cihaztann uzun dm0r[0 pilteri, minimum giig
harcayan etektronik kAlrttan vardtr. Aynca kitabtn yant slra gazete ve
dergiterin de etektronik otarak okunmastna olanak vermekte, cep tete-
fontan da e-kitap indirip okuma itzettikterine sahip otmaktadrr' Ozettikte
lrex ltiad e-gazete ve e-dergi okuma, Phitips ve Tetecom ltatiana ortakh-
lryta ijretitmig otan Celtutar Book ise cep telefontarlnln bu teknotojiden
yarartanabitmesi amactyta iiretitmi$tir. Bdytetikte hemen her tiirtii tekno'
toji, e-kitap indirmek ve okumak igin gerekti iizettiklerte donatttmaya ve
uygun hAte getirilmeye baStanmtSttr.
E-kitaptarta sadece yaztttm ve donantm iireticiteri ilgitenmemek-
tedir. E-kitaptar en gok geteneksel kitaptarr etkitemektedir. Ozellik'
[e perakende ve gevrim igi satr$ yapan bUyiik kitapevteri, son 10 yttdtr
e-kitaptarta itgitenmektedir. Di.inyantn en biiyijk gevrimigi perakende ki-
tap satr$ Sirketterinden biri olan Amazon'com, bu piyasadan pay etde
etmek igin kendi kitaplarl ve antagmatt otdulu yayrnevlerinin kitaptannt
satmak (indirmek ve okumak) amacryta Amazon Kindte (sagda) adtl bir
etektronik kitap okuma cihazr geliStirmittir (Etektronik..., 2007)' Bunun
yanl srra yine diinyanrn en bi.iyilk perakende kitap satlg malazatar zin-
f:'
ciri olan Barnes&Nobte da piyasadakirakipteriyle, ijzettikte de Amazon.comve Googte ile, mlicadele edebitmek iginbirgok kitabrn etektronik versiyontan-nrn da kendi web siteterinden en klsazamanda hazrr otacalrnr belirtmi$tir.E-kitaptarla itgiti olarak itginq bir tirnekde gok satan kitaptardan biri olan DaVinci'nin gifresi (The Da Vinci Code)adtr kitabrn yazan Dan Brown'un ifade-leridir. Brown, "Bu muhtegem bir bu-tu'. Ben tatite giderken 5-6 kitap tastr-drm. $imdi sadece recder'r atrp yeni kitaptar yiikteyecelim. ,, siizleriylee-kitabrn destekgisi otdu!unu gdstermi;tir.
Bu siireq igerisinde 0tkemizde de hem e-k.itap hem de kitap okumacihaznrn iiretimi ite itgiti getigmeter yaranmtgtlr. itk yerti etektron.ik ki-tap okuma cihaa UBIT (Ugur Bitgi Teknotojiteri) tarafrndan getiltiritmi,ve Walkbook adr ile piyasaya siiriltmi.ittiir. Watkbook Reader,a internetlizerinden de satlt yapan teknotoji malazatarr ve kitapgrtardan eri'ite_bilir. Daha ayrrntrh bitgi iEin wwwwatkbook.net/trlindex. html adresinebakrtabilir.
Gazete ve dergilerde de e-kitaptar ite itgiti tarttsmalara rastlan_maktadrr. Ancak Mitti Ki.ltiiphane veritabantannda yaprlan taramataraugdre bu konuda bilimsel ve popi.iter bitim dergiterinde grkan yerti makatesayrsr sadece d6rtttr (1928-2006). E_kitap teknolojisinin 1990,tarda yay_grntatmaya bagtadr!r diigiintildiigi..inde yaktagrk 20 yrlda diirt makalenineyazrlmrg otmasrnrn yeterti bir rakam otmadr!r sdytenebitir.
]:ll..l1-llMylr-pl"ne Bibriyosrafya servisi tarafrndan taranan ve Tiirkiye MakareterorouyograTyast tClnde yer alan dergiter arastnda gerqektestiritmistir,yjli" ]l1oj,ll,l:..:r:ll-19i1 Diinyasr: Elektronik Kitap,;, Bilim ve reknik 2e (318):"!.-r!: llla tranrnm yazrsrdtr); Ozgljr Kurtutu$, ,,Etektronjk Kitaptar,,, Bitim ve Tek_nik 33 (386): 74-78, 2000, Etif yttmaz, "yeni Ne_sil Krrtasiyeye tifCerotniz f-Xagrt,E.Mtirekkep, E.Kitap,', Bitim ve Teknik 34 tlosl, sC-sg, to6i; 'r-ui'.,-'nu-r."un., u" naunAnameric, ,,E-Kitap Teknorojisi ve Kuttanrmr,,, Tii* riititpt
"'""iiiili}" p1, .uz-tto,
84
Geqmitten Getecele Kitabrn serijveni : E-Kitap
E-kitapta itgiti gi.inti.ik gazeteterde grkan kiige yazrlan veya haber-
lerin geneli, bu teknotojinin geleneksel kitabr ortadan katdtracagt, bit-
gisayarlarrn ve elektronik kitap okuma cihazlanntn basttt k'itabtn yerini
alacalr, bu nedente de tizetlikte dolaya daha faydatt otacalr 0zerinde
durulmaktadrr. Ornelin, ijniimiizdeki 50 yrt iEerisinde okumantn yerini
dinteme ve iztemenin alacalr, kitabtn bir dijgi.jn yapltl otma iizettilinikaybedeceli betirtitmektedir (Aysever, 2008a). Kitaptann edebiyatgtlan,
dzettikte de romancttan olumsuz bir bigimde etkiteyeceli, giinkii sanal
ortamda herkesin yazar otarak ortaya glkabilceli diigiincesinin yaygtn-
laltr!r vurgulanmaktadrr (Aysever, 2008b). Ancak, ister etektron'ik isterse
basrh ortamda olsun, astl yaprlmast gereken, kitabl okumak ve bunun so-
nucunda gereken bitgiyi etde etmek, hem merakt gidermek hem de yeni
dlrenitenter igin merak uyandlrmaktlr. Bunun iqin okunacak kaynak ve
kaynalrn butundulu fiziki ortam dnemti delitdir. Basrtr da olsa etektronik
de o[sa, Atberto Manguet'in Okumanln Tarihil0 adtr kitabrnda bahsettigi
gibi okuma ortamr, gergek okur igin pek de iinemti degildir. ister yatakta,
kottukta, parkta, otobiiste, ptajda ya da srnlfta olsun, astotan okumak-
ur.
Ektemek ve vurgutamak gereken nokta, kitap formatlnln zihinler-
den hAti sitinememig otmastdtr. Qiinkii kitap denitdigi zaman akta hemen
"onun" gekli gelmektedir. Bu nedente e-kitap ve e-kitap okuma cihazt
iireten $irketter veya yayrnevleri "onun" gektini her zaman taze tutacak
teknotojiter tasartamaktadrr. Ornelin, kitap gevirirken gtkan ses, sayfa
igaretteme, not alma (renkti de otabitir) gibi basrtr kitapta yapabitdi!imiz
kimi cizettikteri banndrrabitmekte, hatta daha da iteri giderek sesti oku-
ma, metin igi arama, siizli.jk kuttantmt ve binterce kitabt kapsayabilme
dzeltikterini igerebitmektedir.
Giini.imiizde e-kitap kultantmr qok fazta iterlememiS otmamakla
birtikte, betirli atantarda kullanttmaktadtr. Buntann bagtnda akademik
yaSam ve egitim gelmektedir. E-kitap baa akademik disiptinterde gattg-
malann ayntmaz bir pargasr otmuttur. E- dergi veritabantan satan biiy0k
10 Atberto I'languel, okumantn Tarihi: A History of Reading. C,ev: Fosun Etioitu.istanbut, Yapr Kredi Yayntan, 2004.
85
Hakan Anamerig
yayrncrlar ve dagrtlcltar, bilimsel qatrgmatarda vazgegilmez kaynaklarotan kitaplan da bu veritabanlarr iEine dahit etmirterdir. Bu kaynakta-nn kuttanrlabitmesi iqin bi.iyi.ik mebtaltarrn cidenmesi, gegitti hukuki dti-zentemelerin yaprlmasr gerekmektedir. E-kitaptar betki de bu ycinteriytebasrtr kitaplardan aynlmaktadtrlar. E-kitap veri tabantannda hemen herbilim datryta itgiti kitaptar butunmaktadrr. yaprtan anlagmatar gergevesin.de bu kitaptardan gtktl atrnabitmekte, kitaplar etektronik otarak indiri-Iebitmektedir.
E-kitaptarrn kutlanrtdr!r bir diler atan elitim yayrntandrr. Ti.lrkiye,deqegitti diizey ve tiirterde eEitim kitaptan yayrmlayan yayrnevleri cizel_tikte itkcilretim okuttarrna yiinelik otarak okumay kolaylagtrrrct sesli/gtiriinttjtii ve cilrenmeyi hrzlandrno teknikterte i.iretilen e-kitaplar ya-yrmlamaktadr rtar. Yayrnevteri taraflndan ii!retmenler ve d!renciter iginhazrrtanan etkite$imti e-kitaptar, okumayr ci!renmede Siiphesiz ki otumtusonuEtar vermektedir. Bu, elbette eEitimciler ve sosyologlar taraftndanincetenmesi gereken bir durumdur. Sijzi.j
editen e-kitaplardan en ilginci, uzun yrt-
tar itkokullarrn 1. ve 2. slnrflannda okumatilrenmeye biiyOk yardrmtan otan Cin Alidizisinin e-kitabrdrr. Artrm Yaytnlan tara-frndan hazrrtanan bu basit e-kitap, itkokutri!renciterine sesti / giiriintijti.i o[arak eli-tim destegi sallarken iilrenciterin diiz.yazr ve et yazrsr ite okuyabitmeterine deotanak sa
Geqmi$ten GeleceEe Kitabrn Serijveni : E-Kitap
dadrr. Bu cihazlann hatk kijtijphaneteri, okul kiitiiphaneleri veya ijniver-
site kijtiiphaneterine satrn alrnabitmesi igin gerekti olan mati kaynaktar,
stjzil edilen kijtiiphanelerde tu an yoktur. Bu konuya bir de ki;isel olarak
bakrldrlrnda durumun daha kdti.j otdugu gdri.itebilmektedir. Basrh kitap
almak iqin bite yeterli ekonomik giicil otmayan kesimterin e-kitap oku-
ma cihazr veya e-kitap okumaya yarayan diger aragtara ayrracak mati
kaynaktan yoksun olmast dogatdrr. Bu neden[e sdzii editen teknolojininyaygrntagmasr veya basr[r benzerterinin yerini atmast, genelde var olan
ekonomik ve elitimseI sorunlann gdziimlenmesiyte do!rudan itgitidir. Ay-
rrca itk6,!retimden itibaren hangi kitaptann okunmast gerekti!inin betir-
lenmesi konusunda da elitimciter ve iilretmenlere biiyiik sorumtutuktar
dijgmektedir. Okumak hig Siiphesiz ijnemti ve verimti bir eytemdir, ancak
tjnemli olan neyin, nastl ve ne zaman okunacaltdlr.
E-kitap, kiitiiphanec'ilik ve enformasyon bitimteri agrsrndan da
farkh uygutamalarla karprlagtImasrnt sa!tayacaktlr. Ba$ta bu kaynaklarrn
katatogtanmasr ve srnrflandr nlmastnda, ijzellikle e-kitap okuma cihaz-
tan ite okunan e-kitaplarda farktt atanlartn kuttantlmast gerekmektedir.
Buntar, cihazrn iqerisindeki kitap-
tara g6re katatoglanmattdtr. Ayn-
ca e-kitaptann basltr kitaplarda
betirti bir siireden sonra yaprtmast
gereken koruma, konservasyon ve
cittteme gibi uygutamatanna ge-
reksinimi de yoktur.
E-kitaplarrn gUndelik yatam-
da yaygrntagmasr bazr deligimteride beraberinde getirecektir. Bu
deligimter ijzettikte kitapta itgitidaha ijnceki bcjltimlerde betirttilen sektdrterde gerqekte$ecektir. Bet-
ki cittqitik, lakqrtrk11, brqakqrhkl'zgibi bazr matbaacrhk alantan ortadan
kalkacaktrr. Ancak e-kitaptann igerik yiiniinden delertendiritmesi veya
ilretitmesi ite ilgiti olan e-kitap yazartrlr, e-kitap etegtirmentili, e-kitap
11 Sayfa veya cittleri cita adr verilen saydam maddeyte kaptamaf savfann kesitmesi
87
Hakan Anameriq
dalrtrmcrhlr ve e-kitap yayrncrtrlr gibi yeni ig kotlarrnrn ortaya gtkmast dakagrnrlmazdrr. Hatta kitabrn getitim tarihine ko$ut bir sanat otan ekstibrisbite etektroniklegerek hareketti bir tarz kazanabitecektir.
Kaynakga
Aysever, E. (2008a). Dijgiin yaprttan kan kaybediyor: Getecek 50 yltln kitaDtan.Cumhuriyet, 16.02.2008. (2008b). oten kitaptar mr yoksa bugijni.in formu.Cumhuriyet, 1 8.02.2008.
Cin Ali interaktif eEitim CD'si. (2008). Ankara: Artrm yayntan.Etektronik kitap okuyucusu satrtta. (2007). Radikat, 21 .11 .2007.Kurtulut, 0. (2000). Etektronik kitaptar,'. Bitim ve Teknik,33 (386): 74-78.Manguel, Atberto. (2004). Okumamn Tarihi. (Cev: FUsun Etioltu). istanbut: yapr
Kredi Yayntan.Poftak, A. (2001).cetting a read on e-books,'. Technology&Learning, 21 (91:22-
30.
Rukancr, F. veAnamerig, H. (2003). E-Kitap teknotojisi ve kultanrmr. TUrk KijtUD-hanecilili, 17 (21: 147 -166.
88
Recommended
