Download pdf - Ιος: Αρχαία πόλη και πύργος της Μερσινιάς (Ios: Ancient city and tower at Mersιnia)

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝΔΕΛΤΙΟΝ

Τ Ο Μ Ο Σ 43 (1988)ΜΕΡΟΣ Β' 2 - ΧΡΟΝΙΚΑ

Α Θ Η Ν Α 1 9 9 3

510 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ 43 (1988) Β2-ΧΡΟΝΙΚΑ

Σχέδ. 20. Θήρα. Καμάρι. Κάτοψη της βασιλικής.

και βόρεια από σειρά μεγάλων πλακοειδών λίθων (Σχέδ. 24· Πίν. 317 α-β). Ο οικίσκος πρέπει να καταστράφηκε κατά την κατασκευή ρωμαϊκού τά- φου, που βρίσκεται στα ανατολικά, στα τοιχάρια και την επίχωση του οποίου βρέθηκαν πολλά τεμά- χια του οικίσκου. Στο περιεχόμενο του οικίσκου πρέπει να ανήκουν τρία ειδώλια, χαλκά φιαλίδια και όστρακα μικρογραφικών αγγείων, τα οποία βρέ- θηκαν σκόρπια γύρω του. Τα τεμάχια του οικίσκου που διασώθηκαν είναι αρκετά για την αποκατά- στασή του. Ο οικίσκος, που έχει μήκος 0,46, πλάτος 0,40 και ύψος 0,405 μ., παριστά ένα διμερές ορθογώνιο κτίριο με καμπυλόγραμμη στέγη. Στο μέσο του δαπέδου μια κυκλική οπή δηλώνει ίσως την εστία. Δυστυχώς το τμήμα της οροφής πάνω από την εστία δεν σώθηκε. Στο μέσο των δύο μα- κρών και του οπισθίου στενού τοίχου υπάρχει ανά ένα παράθυρο.

Οι ρωμαϊκοί τάφοι είναι κιβωτιόσχημοι, πρό- χειρα κατασκευασμένοι, τα τοιχώματά τους αποτε- λούν όρθια τοποθετημένες πέτρες, καλύπτονται με σχιστολιθικές κυρίως πλάκες, αλλά και με κάθε άλλο πρόσφορο υλικό. Ελάχιστοι από αυτούς είναι

χτισμένοι με ασβεστόλασπη. Ο προσανατολισμός τους είναι σχεδόν πάντοτε από Β. προς Ν. και στις περισσότερες περιπτώσεις η κεφαλή του νεκρού εί- ναι στραμμένη προς Ν. Μέσα στους τάφους βρί- σκονται συνήθως διαλυμένα γυάλινα δακρυδόχα ή πήλινοι λύχνοι καθώς και οστέινες βελόνες ή υπο- λείμματα χάλκινων αντικειμένων. Σιδερένια καρφιά μαρτυρούν τη χρήση ξύλινου φερέτρου. Η κατα- σκευή των ρωμαϊκών τάφων ανάμεσα στους αρχαϊ- κούς δεν έχει προκαλέσει πολλές ζημιές στους τε- λευταίους, διότι συνήθως μεσολαβεί μεταξύ τους αρκετό πάχος επίχωσης.

ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΣΙΓΑΛΑΣ

ΙΟΣ

Α ρ χ α ί α Πόλη

Οικόπεδο Κ. και I. Κώνστα

Οι επιφανειακές έρευνες που αρχίσαμε κατά το


198250 καν συνεχίζουμε ως σήμερα στην Αρχαία Πόλη της Ίου (λόφος του Κάστρου της σημερινής Χώρας) βοήθησαν στο να γίνει κατανοητό το σύ- στημα οχύρωσης και η πορεία του τείχους. Σημα- ντικά στοιχεία για τα θέματα αυτά προσέφερε και η σωστική ανασκαφή του παραπάνω οικοπέδου που έγινε κυρίως κατά το 1984 και συμπληρώθηκε κατά το 1988.

Το οικόπεδο Κώνστα βρίσκεται στην ένωση του ασφαλτοστρωμένου δρόμου Γυαλού - Μυλοπότα και του παλιού πλακόστρωτου δρόμου Γυαλού - Χώρας, δύο δρόμων που ακολουθούν κατά ένα μέρος τη νότια και ανατολική πορεία του αρχαίου τείχους (Σχέδ. 25). Το τείχος σώζεται ενσωματω- μένο στις ξερολιθιές που περιφράσσουν το οικό- πεδο (Σχέδ. 26• Πίν. 318 α). Η θέση είναι ιδιαί- τερα σημαντική για δύο λόγους: πρώτον επειδή εκεί το τείχος σώζεται πολύ καλά και δεύτερον επειδή αλλάζει κατεύθυνση, στρίβει από Ν. προς Α. και χάνεται στη συνέχεια κάτω από τη Χώρα (Πίν. 318 β). Η ανασκαφή είχε από την αρχή διπλό σκοπό: να ερευνηθεί το τείχος και να διαπιστωθεί αν υπήρχαν αρχαιότητες στο υπόλοιπο οικόπεδο. Τομές χαράχθηκαν σε όλο το οικόπεδο και μία από αυτές, η μεγαλύτερη, σύρριζα στο τείχος (Σχέδ. 25, τομή Α).

Ως προς το τείχος η έρευνα έδωσε τα παρακάτω αποτελέσματα. Το τείχος είναι κατασκευασμένο από επιμήκεις ογκολίθους ντόπιου σχιστόλιθου. Οι ογκόλιθοι έχουν διαβρωθεί σε μεγάλο βαθμό με αποτέλεσμα να γίνεται δύσκολα αντιληπτό το οι- κοδομικό σύστημα που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του. Παρόλα αυτά δίνεται η εντύπωση ότι στην περιοχή του οικοπέδου Κώνστα και στη νότια πλευρά του τείχους γενικότερα έχει χρησι- μοποιηθεί σε ορισμένα σημεία το ακανόνιστο ορ- θογώνιο σύστημα. Το πάχος του είναι 2,10 μ. και το σωζόμενο ύψος του από το κατάστρωμα του δρόμου 3 ως 4 μ. Κοντά στο δυτικό όριο του οικοπέδου και σε ύψος 2,50 μ. από το κατάστρωμα του δρόμου, σώζεται σε άριστη κατάσταση άνοιγμα που διατρυ- πούσε το τείχος, ύψ. 1, πλ. 0,40 και μήκ. 1,60 μ., ίσου με το πάχος του τείχους στο σημείο αυτό (Σχέδ. 25-26, τομή Α-Α• Πίν. 318 β).

Σε απόσταση 12 μ. από το δυτικό όριο του οικοπέ- δου αποκαλύφθηκε η δυτική απόληξη τοίχου (ΤΒ), πάχ. 1,90 μ., παράλληλου προς το τείχος και προ-

Σχέδ. 22. Θήρα. Καμάρι. Κάτοψη, όψη και τομή του τάφου Κ 27.

σκολλημένου στην εσωτερική παρειά του (Σχέδ. 25-26, τομή Β-Β). Ο τοίχος αυτός είναι μεταγενέ- στερος από το τείχος αφού δε δένει με αυτό και έχει θεμελιωθεί σε πολύ υψηλότερο επίπεδο. Φαίνεται μάλιστα ότι χτίστηκε για λόγους αντιστήριξης ακριβώς στο ευαίσθητο σημείο που το τείχος αλλά- ζει κατεύθυνση.

Η τομή σύρριζα στο τείχος δεν έφθασε στο φυ- σικό έδαφος λόγω της στενότητας του χώρου, ώστε να είναι δυνατή η ακριβής χρονολόγησή του. Τα κατώτερα όμως στρώματα που ερευνήθηκαν έδωσαν κεραμική των κλασικών και αρχαϊκών χρόνων. Επομένως ορισμένα τμήματα του τείχους είναι δυ- νατό να κατασκευάστηκαν κατά τους χρόνους αυ- τούς ενώ η γενική εικόνα που δίνει συνηγορεί για μια χρονολόγηση μεγάλων τμημάτων του στους ελληνιστικούς χρόνους.

Στο υπόλοιπο οικόπεδο αποκαλύφθηκαν λείψανα μιας φάσης της πόλης που τοποθετείται χρονικά με βάση την κεραμική (Πίν. 319 α) στους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Η μεγάλη έκταση του οικοπέ- δου μας ανάγκασε να χαράξουμε τις τομές μακριά τη μία από την άλλη με αποτέλεσμα να μην αποκα- λυφθούν ολόκληρα κτιριακά σύνολα αλλά μόνον τμήματα κτιρίων (Σχέδ. 25-26• Πίν. 319 β, 320 α). Στα βορειοανατολικά του οικοπέδου αποκαλύφθη- καν βοηθητικοί χώροι κάποιου κτιρίου, τουαλέττα και μαγειρείο (X1-Χ4), όπως φαίνεται από την50. ΑΔ 37 (1982): Χρονικά, σ. 359, Πίν. 239 α, γ.

ΚΑ' ΕΦΟΡΕΙΑ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ 513

Σχέδ. 23. Θήρα. Καμάρι. Κάτοψη, όψη και τομή των τάφων Κ 66 και Κ 67.

αποχετευτική εγκατάσταση και την εστία που βρέ- θηκαν σε αυτούς (Σχέδ. 24, τομή ΣΤ• Π ί ν. 320 α). Στα νοτιοδυτικά του οικοπέδου ήλθαν στο φως πλακόστρωτοι χώροι (Χ7-Χ8) ενός κυρίως κτιρίου με εισόδους που διαθέτουν μαρμάρινα σχιστολιθικά κατώφλια (Σχέδ. 24, τομή Α• Πίν. 319 β). Οι τοί- χοι των κτιρίων είναι κατασκευασμένοι από μικρές ακανόνιστες ή πλακωτές πέτρες και ως συνδετικό υλικό έχουν τη λάσπη. Ορισμένοι από αυτούς φέ- ρουν ίχνη επιχρίσματος. Το μεγαλύτερο σωζόμενο ύψος τους δεν ξεπερνά το 1,50 μ.

Η ανασκαφή έδειξε ότι η αρχαία πόλη είναι ορ- γανωμένη γύρω από την κορυφή του λόφου του Κά- στρου και περικλείεται από το τείχος. Το αποχε- τευτικό της σύστημα είναι αρκετά πολύπλοκο. Μικροί αγωγοί (Α2, A3, Α5) κατασκευασμένοι από τετράγωνες πλάκες οδηγούν τα λύματα των κτιρίων σε κεντρικό αγωγό (Al /A4) που περιβάλλει την πόλη παράλληλα προς το τείχος και σε απόσταση 2,50 μ. περίπου από αυτό (Σχέδ. 24• Πίν. 320 β).

Κτιριακά λείψανα παλιότερων φάσεων δε βρέθη- καν σε καμμία από τις τομές, σε μία όμως τομή,

κάτω από το στρώμα της φάσης στην οποία ανή- κουν τα κτίσματα, επισημάνθηκε ελληνιστικό στρώ- μα με ελάχιστα όστρακα και πιο κάτω, όπου το έδαφος ήταν αμμώδες, διαταραγμένο στρώμα που περιείχε ανάμεικτη ελληνιστική, κλασική και αρ- χαϊκή κεραμική καθώς και πολλές χονδροειδείς λεπίδες οψιανού.

Πύργος της Μερσινιάς

Το 1984, κατά τη διάρκεια επιφανειακής έρευνας στην περιοχή της Μερσινιάς, εντοπίσαμε τα λεί- ψανα κυκλικού, πιθανώς ελληνιστικού, πύργου που ήταν άγνωστος ως τότε (Πίν. 321 α-β). Τον πύργο και την ευρύτερη περιοχή του μελετήσαμε λεπτο- μερέστερα το 1988.

Η Μερσινιά είναι ένα υψίπεδο που βρίσκεται στα νοτιοανατολικά του όρμου του Μυλοπότα και σε υψόμετρο 248 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας. Στο κέντρο του υπάρχει ένας νεότερος εγκαταλε- λειμένος οικισμός κτηνοτρόφων και δίπλα του ο πύργος που προαναφέρθηκε. Ο πύργος έχει διάμε-


Σχέδ. 24. Θήρα. Καμάρι. Σχεδιαστική αναπαράσταση του τάφου Κ 67 και του οικίσκου.

τρο 8,5 μ. και μεγαλύτερο σωζόμενο ύψος 1 μ. Είναι χτισμένος από ορθογωνισμένους όγκους πράσινου σχιστόλιθου οι μεγαλύτεροι από τους οποίους έχουν μήκος 1,80 μ., και το σύστημα τοιχοδομίας του μπορεί να χαρακτηριστεί ακανόνιστο ορθογώ- νιο. Στο νοτιοδυτικό τμήμα του είναι ορατοί τρεις δόμοι ενώ στο βορειοανατολικό η καταστροφή εί- ναι μεγαλύτερη και δεν είναι δυνατό να διακριθούν δόμοι. Η μεγαλύτερη καταστροφή του τμήματος αυτού οφείλεται ίσως στην ύπαρξη ανοιγμάτων εκεί.

Ο ρόλος του πύργου ως παρατηρητηρίου είναι πιθανότατος εξαιτίας της θέσης του. Από το υψί- πεδο της Μερσινιάς είναι ορατές η Σίκινος και η Θήρα και επομένως θα ήταν εύκολα να αντιληφθεί κανείς από τον πύργο τα πλοία που πλησίαζαν στην Ίο από Ν. ή Δ.

ΜΑΡΙΖΑ ΜΑΡΘΑΡΗ

ΓΑΛΛΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΔΗΛΟΣ

Θέατρο

Η ανασκαφή διήρκεσε από την 1η ως τις 12 Αυγού- στου και απασχολήθηκαν σ’ αυτήν τρεις εργάτες. Ο κύριος στόχος της ήταν η μελέτη των αναβαθρών προσέλευσης στο κοίλο του θέατρου. Σύμφωνα με τους Y. Béquignon και J. Replat1, μόνο η ανατο- λική αναβάθρα, η οποία οδηγεί στην κορυφή του θέατρου, θα ανήκε στο αρχικό οικοδόμημα. Οι δύο άλλες, που οδηγούν στο διάζωμα, θα πρέπει να κα-

ί. BCH 51 (1927), σ. 403-412.

ΚΑ

' ΕΦΟ

ΡΕΙΑ Π

ΡΟΪΣΤ

ΟΡΙΚ

ΩΝ

ΚΑ

Ι ΚΛ

ΑΣΙΚ

ΩΝ

ΑΡΧ

ΑΙΟ

ΤΗΤΩ

Ν

515

Σχέδ. 25. Ίος. Οικόπεδο Κ. και I. Κώνστα. Κάτοψη της ανασκαφής.

516

ΑΡΧ

ΑΙΟ

ΛΟ

ΓΙΚΟ

Ν ΔΕΛ

ΤΙΟΝ

43 (1988) Β2-ΧΡΟ

ΝΙΚ

Α

Σχέδ. 26. Ίος. Οικόπεδο Κ. και I. Κώνστα. Όψη και τομές της ανασκαφής.

ΠΙΝΑΚΑΣ 318

Ίος. Οικόπεδο Κ. και I. Κώνστα: α-β) Το αρχαίο τείχος.


ΠΙΝΑΚΑΣ 319

Ίος. Οικόπεδο Κ. και I. Κώνστα: α) Λυχνάρι ύστερης ρωμαϊκής εποχής, β) Κτίριο με λιθόστρωτο δάπεδο και κατώφλι από σχιστολιθικές πλάκες.


ΠΙΝΑΚΑΣ 320

Ίος. Οικόπεδο Κ. και I. Κώνστα: α) Βοηθητικοί χώροι του νοτιοδυτικού κτιρίου, β) Ο κεντρικός αποχετευτικός αγωγός που περιβάλλει την αρχαία πόλη.


ΠΙΝΑΚΑΣ 321

Ίος: α-β) Ο πύργος της Μερσινιάς.
