TÜRK - AMERİKAN İLİŞKİLERİNİNŞEKİLLENMESİNDE

AMIRAL MARK L. BRISTOL’UN ROLÜ(1919-1927)

TÜ

RK

- A

ME

RİK

AN

İLİ

ŞKİL

ER

İNİN

ŞE

KİL

LEN

ME

SİN

DE

AM

IRA

L M

AR

K L

. BR

IST

OL’

UN

RO

LÜ (1

919-

1927

)

İsmail KÖSE

İsm

ail K

ÖSE

TÜRK TARİH KURUMU

TÜRK-AMERİKAN İLİŞKİLERİNİN ŞEKİLLENMESİNDE

AMİRAL MARK L. BRISTOL’UN ROLÜ (1919-1927)

ATATÜRK KÜLTÜR, DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMUTÜRK TARİH KURUMU YAYINLARI

IV/A-2-3.1.Dizi − Sayı: 4

ANKARA, 2016

TÜRK-AMERİKAN İLİŞKİLERİNİN ŞEKİLLENMESİNDE

AMİRAL MARK L. BRISTOL’UN ROLÜ (1919-1927)

İsmail KÖSE

Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu’nun 18.06.2015 tarihli ve 703/12 sayılı kararı gereği 1500 adet basılmıştır.

ISBN: 978-975-16-3190-9

Raportör: Prof. Dr. Heath W. LOWRY Prof. Dr. Çağrı ERHAN

ÜÇ S BASIM LTD. ŞTİ.İvedik OSB 1344 Sokak No:35Yenimahalle - ANKARATel: 0 312 395 94 45

TEŞEKKÜR

Bu çalışmanın hazırlanmasında sağlamış oldukları eşsiz katkılar ve destek için, Türk Tarih Kurumu Başkanı Sayın Prof. Dr. Refik Turan’a, Karadeniz Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Hikmet Öksüz’e, Bahçeşehir Üniversitesi Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Heath Lowry’e, Selçuk Üniversitesi Öğretim Üyesi Sayın Prof. Dr. Yaşar Semiz’e, Santa Barbara Üniversitesi Öğretim Üyesi Sayın Dr. Abelina Galustian’a, Şehir Üniversitesi Öğretim Görevlisi Sayın Muzaffer Şenel ’e, Türk Tarih Kurumu Uzmanı Sayın Yunus Pustu’ya, adları buraya sığmayacak çok sayıda Meslektaşıma, Çalışma Arkadaşlarıma, sevgili eşime ve oğullarım, Ahmet Yasir, Abdullah Efe ile Akif Emre’ye müteşekkirim.

Annem Emine Köse’ye minnet duygularımla

ve

Babam Cevat Köse’nin aziz hatırasına.

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ................................................................................................XIIIGRAFİKLER LİSTESİ ......................................................................... XVKISALTMALAR LİSTESİ ............................................................... XVIIÖZET .......................................................................................................IXKAYNAKLARIN TAHLİLİ ................................................................XXIGİRİŞ .........................................................................................................1

BİRİNCİ BÖLÜM1. LOZAN ÖNCESİNDE TÜRK-ABD İLİŞKİLERİ (1917-1922) .............................................................................. 49 1.1. Birinci Dünya Savaşı Devam Ederken Türkiye (Osmanlı Devleti) ABD ilişkileri ...............................................................................49 1.1.1. ABD Hükümet Çevrelerinde ve Kamuoyunda Osmanlı Devleti’ne Savaş İlan Edilmesi Tartışmaları .......................50

1.1.2. Osmanlı Devleti’nin İttifak Devletleri Bloku’ndan Ayrılarak Savaştan Çekilmesinin Sağlanması Girişimi .......................59 1.2. Mondros Ateşkesi ve Sonrasında Türk-ABD İlişkileri.................67 1.2.1. ABD’nin Amiral Mark Lambert Bristol’u İstanbul’da Görevlendirmesi ................................................................74 1.2.1.1. Bristol’un Görevinde İlk Ayları ve Kendisine Yüksek Komiser Unvanının Verilmesi .....................80 1.2.2. Türkiye ABD İlişkilerini Etkileyen Önemli Bir Faktör Olarak Ermeni Sorunu .....................................................85 1.2.3. Paris Barış Konferansı’nda ABD’nin Türkiye’ye Yönelik Tutumu ...................................................................96

İÇİNDEKİLER

1.2.3.1. İzmir’in İşgali, İzmir Olayları ve ABD .................116 1.2.3.1.1. İzmir Olaylarını Araştırma Komisyonu 123 1.2.4. Paris Barış Konferansı Esnasında ABD’nin Anadolu’ya Gönderdiği Araştırma Kurulları .......................................128 1.2.4.1. King-Crane Kurulu ve King-Crane Raporu .........128 1.2.4.2. Harbord Askeri Kurulu ve Harbord Raporu, Amerika’nın Anadolu’da Büyük Ermenistan’ı Kurma Çalışmaları, ...............................................133 1.2.4.2.1. Harbord Askeri Kurulu’nun Sivas’ta Mustafa Kemal Paşa ve Milli Mücadelenin İleri Gelenleri ile Görüşmesi ..................140 1.2.4.2.2. Harbord Raporu ......................145 1.2.5. Senato’nun Ermenistan Üzerine Kurulması Planlanan ABD Güdüm İdaresini Reddetmesi .................................150 1.2.6. 1917-1922 Yılları Arasında ABD Menşeli Kuruluşların ve Misyonerlerin Anadolu’daki Faaliyetleri............................154 1.2.7. Kapitülasyonlar ve Kapitüler Uygulamaların Neden Olduğu Sorunlar ...............................................................171 1.2.8. 1917-1922 Yılları Arasında Türk-Amerikan Ticari İlişkilerinin Genel Seyri ....................................................179 1.3. Mesafeli Diplomasi Dönemi: Milli Mücadele’nin İlk Yıllarında Türk-Amerikan İlişkileri (1919-1920) ......................................186 1.4. Kontrollü Diplomasi Dönemi: Milli Mücadele’nin Tanınmaya Başladığı 1921 ve 1922 Yıllarında Türk Amerikan İlişkileri ......200

İKİNCİ BÖLÜM2. LOZAN KONFERANSI, TÜRK-AMERİKAN LOZAN ANTLAŞMASI’NIN İMZALANMASI VE SONRASINDAKİ GELİŞMELER (1922-1924) .................................................... 231 2.1. De Facto Diplomasi Dönemi: 1924 Yılına Kadar Türk-Amerikan İlişkileri ...........................................................231 2.1.2. Lozan’a Gidilirken ABD Hükümeti’nin Beklentileri ve Uzlaşma Pozisyonu .........................................................235 2.1.3. ABD Gözlemcilerinin Lozan Müzakerelerindeki Yol Haritasını Belirleyen Bakanlık Talimatnamesi ..........242

İÇİNDEKİLER

2.1.4. İlk Tur Lozan Müzakerelerinin Başlaması ve Amerikan-Türk Heyetleri Arasındaki Temaslar (20 Kasım 1922 - 4 Şubat 1923) .......................................250 2.1.5. Lozan Müzakerelerinin İkinci Turu Öncesi Hazırlık Çalışmaları ………. ............................................284 2.1.6. İkinci Tur Lozan Müzakerelerinin Başlaması ve Türk-Amerikan Heyetleri Arasındaki Temaslar (23 Nisan - 6 Ağustos 1923) ............................................292 2.1.6.1. ABD’nin Lozan’da Azınlıklar ve Kapitüler Haklar Konusundaki Tutumu ve Elde Ettiklerinden Vazgeçmek İstememesi .................306 2.1.6.2. Lozan Konferansı’nda ABD Temsilcileri ve Ermeni Talepleri .................................................322 2.2. Chester Demiryolu Projesi ve Proje’nin Başarısızlıkla Sonuçlanması .............................................................................336 2.3. Türkiye ile ABD Arasında Bir “Ticaret ve Dostluk ile “Suçluların İadesi” Antlaşması Yapılması İçin Müzakereler ve Antlaşmanın İmzalanması .....................................................346 2.4. ABD ile Türkiye Arasında 6 Ağustos 1923 Tarihinde İmzalanan Lozan Antlaşması’nın (“Genel Antlaşma” ile “Suçluların İadesi” Antlaşmaları) Maddeleri ve Kapsamı ............................367 2.4.1. 6 Ağustos 1923 Tarihinde Lozan’da İmzalanan “Türk-Amerikan Genel Antlaşması” ................................368 2.4.2. 6 Ağustos 1923 Tarihinde Lozan’da İmzalanan “Türk-Amerikan Suçluların Ülkesine İadesi Antlaşması” …………………………..…..... ..........371 2.4.3. Lozan’da imzalanan Antlaşmada Çözümlenemeyen “Talepler” Sorununun İstanbul’da Amiral Bristol ve Adnan Adıvar arasında Görüşülmesi ...............................372 2.5. 1922-1924 Yılları Arasında Türk-Amerikan Ticari İlişkileri ....382 2.6. Bristol Günlükleri’nde Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ......385

İÇİNDEKİLER

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

3. ABD’DE LOZAN ANTLAŞMASI TARTIŞMALARI, ANTLAŞMANIN REDDEDİLMESİ VE DİPLOMATİK İLİŞKİLERİN YENİDEN BAŞLAMASI (1924-1927) .............395 3.1. Lozan Sonrasında Sürdürülebilir De Facto Diplomasi: 1924-1927 Yılları Arasında Türk Amerikan İlişkileri .............398 3.1.1. 24 Temmuz 1923 Tarihli Lozan Barış Antlaşması’nın Yürürlüğe Girmesinden Sonra Amerikan Kuruluşlarının Türkiye Cumhuriyeti Topraklarındaki Faaliyetleri .................398 3.1.1.1. Amerikan Okulları Sorunu .......................................411 3.2. ABD’de 6 Ağustos 1923 Tarihli Lozan Antlaşmasının Onay Süreci ..............................................................................420 3.2.1. Lozan Antlaşması’nın ABD Senatosu’nun Gündemine Girme Süreci ve Oluşturmuş Olduğu Yankılar ...............421 3.2.1.1. Lozan Antlaşması’nın Yarattığı Tartışmalar ve ABD Kamuoyundaki Türk Algısı .........................430 3.2.2. Antlaşma’nın 1925 Ocak Ayında Dış İlişkiler Komitesi’nden Senato’ya Gönderilmesi ve Sonrasındaki Tartışmalar ........................................................................438 3.2.2.1. ACOLT’un Türk Haremlerinde Hıristiyan Kızlar Bulunduğu İddiaları ............................................452 3.2.3. Senatör King’in Türkiye Ziyareti .....................................458 3.2.4. Bristol’un Amerika’ya Giderek Antlaşmanın Onay Çalışmalarına Katılması ...................................................463 3.3. Antlaşmanın Senato Gündemine Gelmesi ...............................471 3.3.1. Antlaşmanın Senato’da Reddedilmesi .............................484 3.3.2. Senato’nun Ret Kararına Tepkiler ....................................486 3.4. Lozan Antlaşmasının Reddinden Sonra Türkiye ile ABD Arasında Diplomatik İlişkilerin Kurulmasına Yönelik Çalışmalar ..............................................489 3.5. İki Ülke Arasında Modus Vivendi İmzalanması ve Karşılıklı Nota Değişimi ile De Juro Diplomatik İlişkilerin Başlaması ...................................................................................497

İÇİNDEKİLER

3.5.1. Joseph Grew’un Büyükelçi Olarak Ankara’ya Atanması ve Diplomatik İlişkilerin Tekrar Başlaması ......................500 3.5.2. Ahmet Muhtar Bey’in Büyükelçi Olarak ABD’ye Atanması ve Görevine Başlaması ......................................502 3.6. 1925-1927 Yılları Arasında Türk-Amerikan Ticari İlişkileri ve İki Ülke Arasındaki Ticaretin Genel Değerlendirmesi .............505 3.7. Yüksek Komiser Bristol’un Günlük ve Raporlarında Cumhuriyet’in İlk Yılları ..........................................................516

SONUÇ .................................................................................................533KAYNAKÇA .........................................................................................545DİZİN ...................................................................................................569EKLER ...................................................................................................585EK I: ÇALIŞMADA İSMİ GEÇEN TARİHİ KİŞİLER ....................585 EK II: BELGELER ...............................................................................593

Eserin internet erişimi telif hakları nedeniyle

sınırlıdır.

Sınırlı sayfa sayıda PDF

nüshasına baktığınız eserin basılı tam nüshasını

Türk Tarih Kurumu satış mağazalarından ya da

Kurum’un aşağıdaki linkte bulunan e-mağazasından

satın alabilirsiniz. http://e-magaza.ttk.gov.tr/switch.php?file=ProductInfo&cat_id=82&product_id=5459

Due to copy rights, internet access

is not possible for the whole pages of the work.

The book is in Turkish language, you may buy it at

Turkish Historical Society’s book shops or due

internet sale option which accessible at below link. http://e-magaza.ttk.gov.tr/switch.php?file=ProductInfo&cat_id=82&product_id=5459