Óðò ýãøèã

Ëåêöèéí àãóóëãà:1. Óðò ýãøèã ò¿¿íèé îíöëîã2. Ýð óðò ýãøèã àâèàëáàðóóä3. Ýì óðò ýãøèã àâèàëáàðóóä

Óðò ýãøèã, ò¿¿íèé îíöëîãÌîíãîë ñóäëàëä åðèéí áîãèíî ýãøèãòýé

õàðüöóóëàõàä óäààí ñóíæðóóëàí õýëýõ ýãøãèéã óðò ýãøèã ãýæ íýðëýæ çàíøæýý. Ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøãèéã åðèéí áîãèíî ýãøèãòýé õàðüöóóëàí ¿çâýë åðºíõèé人 îéðîëöîî õýëýãäýæ áàéâ÷ áàñ íýëýýä ºâºðìºö îíöëîãóóäòàé áàéäàã þì.

Ñîíãîëç¿éí ¿¿äíýýñ õýëýõ öàãèéí õóâüä

åðèéí áîãèíî ýãøãèéã

óðò ýãøãèéã

íýã õîðîì õýëäýãõî¸ð áóþó ò¿¿íýýñ äýýø õîðîì

¯ã¿¿ëýõèéí òàëààñóðò ýãøèã íü

àìíû õºíäèéí áàéäëààð àðàé óóæèì, àðàé õîéãóóð, ãàð÷ áóé õèéí óðñãàë íü àðàé õ¿÷òýé õýëýãääýã îíöëîãòîé þì

Ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøèã áîãèíî ýãøèãòýé ýñðýãöýæ, ¿ãèéí óòãà ÿëãàäàã ó÷ðààñ ÷àíàðûí ÿëãààòàé. ªºðººð õýëáýë. Æèøýý íü: /àâ-ààâ/, /óë-óóë/, õîë-õîîë/, /ºð-ººð/

óðò ýãøã¿¿ä ìîíãîë õýëýíä áèåý äààñàí àâèàëáàðóóä áîëäîã

Óðò ýãøèã, ò¿¿íèé îíöëîã

Ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøèã ¿ãèéí àëü ÷ ¿åä òîõèîëäîæ áîëîõ áºãººä òýðã¿¿í ¿åèéí óðò ýãøèã äàðààõ ¿åèéíõýý óðò ýãøãýýñ àðàé òîä, àðàé óäààí õýëýãääýã áàéíà.

1-ð ¿å 2-ð ¿å 3-ð ¿åàðàé òîä, àðàé óäààí õýëýãääýã

Îð÷èí öàãèéí ìîíãîëûí óòãà çîõèîëûí õýëýíä:

• 7 óðò ýãøèã àâèàëáàð áàéíà.

àà

ýý

èé îî ó

ó ºº ¿¿

Ýð óðò ýãøèã [à] àâèàëáàð, õóâèëáàð

¯íäñýí õóâèëáàð íü

õýëíèé õîéãóóð õýëýãäýõàìíû õºíäèéí çàé ìàø óóæèì,

óðóóëûí áóñ, óðàãøëààã¿é,

ýð /÷àíãà/, ýíãèéí óðò ýãøãèéí

áàéäàëòàé

Ýíý õóâèëáàð îð÷èíä íü òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã÷ îðîîã¿é, ýð ¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò òîõèîëäîíî

/íààäàì/, /ñààì/, /ñàëàà/

Äýä õóâèëáàð íü

õýëíèé áàðàã äóíäóóð õýëýãäýõ, àìíû õºíäèéí çàé óóæìàâòàð, óðóóëûí áèø, ýð /÷àíãà/, óðàãøèëñàí óðò ýãøãèéí áàéäàëòàé

Ýíý íü ¿ãèéí àëü ÷ ¿åä òàãíàéøñàí

ãèéã¿¿ëýã÷èéí îð÷èíä òîõèîëäîíî.

/ñààëü/, äààðü/, /õàðèàä/, /øààãèõ/, /òàðèà/, /õàøàà/

Ýð óðò ýãøèã [î] àâèàëáàð, õóâèëáàð¯íäñýí õóâèëáàð íü

õýëíèé õîéãóóð, àìíû õºíäèéí çàé äóíä çýðýã, óðóóëûí, óðàãøëààã¿é, ýð /÷àíãà/,

ýíãèéí óðò ýãøãèéí áàéäàëòàé

Îð÷èíä íü òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã÷ îðîîã¿é ýð ¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò

òîõèîëäîíî

/îîñîð/, /òîîëóóð/, /îëîîä/, /áîðîî/

Äýä õóâèëáàð íü

õýëíèé áàðàã äóíäóóð, àìíû õºíäèéí çàé äóíä çýðýã, óðóóëûí, ýð

/÷àíãà/, óðàãøèëñàí óðò ýãøãèéí áàéäàëòàé

Ýíý õóâèëáàð îð÷èíä íü òàãíàéøñàí

ãèéã¿¿ëýã÷ îðñîí òîõèîëäîëä ýð ¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò

òîõèîëäîíî.

/ëîîëü, /îî÷/, /áîëèîä/, /õîøîî/

Ýð óðò ýãøèã [u] àâèàëáàð, õóâèëáàð

¯íäñýí õóâèëáàð íü

õýëíèé õîéãóóð, àìíû õºíäèéí çàé óéòàí, óðóóëûí, ýð

/÷àíãà/, ýíãèéí óðò ýãøãèéí

Ýíý íü ýð ¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò ºìíº õîéíî íü òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã÷ îðîîã¿é íºõöºëä

òîõèîëäîíî

/óóë/, /õóóð/, /áóðóó/

Äýä õóâèëáàð íü

óðàãøèëñàí, õýëíèé äóíäóóð, àìíû õºíäèéí çàé

óéòàí, óðóóëûí ýð /÷àíãà/, ýíãèéí óðò ýãøèã

Ýíý õóâèëáàð îð÷èíä íü òàãíàéøñàí

ãèéã¿¿ëýã÷ îðñîí ýð ¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò

òîõèîëäîíî

/øóóðãà/, /õîøóó/, /ñóðãóóëü/

Ýì óðò ýãøèã [e] àâèàëáàð, õóâèëáàð

¯íäñýí õóâèëáàð íü

õýëíèé äóíäóóðààñ àðàé óðäóóð, àìíû õºíäèéí çàé äóíä

çýðýã, óðóóëûí áèø, óðàãøëààã¿é, ýì /ñóë/, ýíãèéí óðò ýãøãèéí áàéäàëòàé õýëíý

Ýíý õóâèëáàð íü ýì ¿ãýíä, îð÷èíä íü èõýä òàãíàéøñàí æ,

÷, ø, j òîõèîëäîîã¿é íºõöºëä ¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò

òîõèîëäîíî.

/ýýìýã/, /äýýð/, /ýýð¿¿ë/, /õ¿ðýý/, /õýðýý/

Äýä õóâèëáàð íü

õýëíèé óðäóóð, àìíû õºíäèéí çàé äóíä çýðýã,

óðóóëûí áóñ, óðàãøèëñàí, ýíãèéí óðò ýãøãèéí áàéäàëòàé õýëíý.

ýì ¿ãýíä èõýä òàãíàéøñàí æ, ÷, ø, j

ãèéã¿¿ëýã÷èéí îð÷èíä òîõèîëäîíî

/ýýæ/, /äýýøýý/, /ýðýý÷èõ/, /áè÷ýý÷/

Ýì óðò ýãøèã [º] àâèàëáàð, õóâèëáàð

¯íäñýí õóâèëáàð íü

õýëíèé äóíäóóð, àìíû õºíäèéí çàé äóíä çýðýã, óðóóëûí,

ýì /ñóë/, óðàãøëààã¿é, ýíãèéí óðò ýãøãèéí áàéäàëòàé

õýëíý

Ýíý õóâèëáàð íü ýì ¿ãýíä îð÷èíä íü èõýä òàãíàéøñàí

ãèéã¿¿ëýã÷ îðîîã¿é íºõöºëä òîõèîëäîíî

/ººäºñ/, /ñººì/, /õººõ/, /ãºðººñ/, /ººäºº/

Äýä õóâèëáàð íü

õýëíèé óðäóóð õýëýãäýõ, àìíû õºíäèéí çàé äóíä

çýðýã, óðóóëûí, ýì /ñóë/, óðàãøèëñàí, ýíãèéí óðò

ýãøèã

Ýíý íü ýì ¿ãýíä èõýä òàãíàéøñàí æ, ÷, ø, j ãìéã¿¿ëýã÷èéí îð÷èíä

òîõèîëäîíî

/õºøºº/, /º÷ººä/, /õºåº/

Ýì óðò ýãøèã [¿] àâèàëáàð, õóâèëáàð

¯íäñýí õóâèëáàð íü

õýëíèé äóíäóóð õýëýãäýõ, àìíû õºíäèéí çàé óéòàí,

óðóóëûí, ýì /ñóë/, óðàãøëààã¿é, ýíãèéí óðò

ýãøèã

îð÷èíä íü èõýä òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã÷ îðîîã¿é íºõöºëä ýì ¿ãèéí ýõýí, äóíä, àäàãò

òîõèîëäîíî.

/ñ¿¿ë/, /ò¿¿õ/, /í¿ä¿¿ð/, /õ¿ç¿¿/

Äýä õóâèëáàð íü

õýëíèé óðäóóð, àìíû õºíäèéí çàé ìàø ÿâöóó, ýì /ñóë/, óðàãøèëñàí,

ýíãèéí óðò ýãøèã

Ýíý íü æ, ÷, ø, j ãèéã¿¿ëýã÷èéí ºìíº, õîéíî ¿ãèéí àëü ÷ ¿åä

òîõèîëäîæ áîëíî

/ø¿¿õ/, /þ¿ëýõ/, /ø¿¿ð/, /õºø¿¿í/, /õ¿¿øëýõ/

Àøèãëàõ ìàòåðèàë• Áàÿíöîãò, Îäîî ¿åèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàíû ñèñòåì, ªÌÈÑ, 1978,

3-ð• Áàÿíöîãò, Õóó÷èí õýëíèé “è” ýãøãèéí òóõàé, ªÌÈÑ, 2-ð, 1981• Áàÿíöîãò, Áè÷ãèéí õýëíèé ¿ãèéí ýõíèé áóñ ¿åèéí óðóóëûí

ýãøèã àâèàíû îíöëîã, ªÌÈÑ, 1-ð, 1981• Ë.Áîëä, Óéãàð-óðèàíõàé õýëíèé ýãøèã àâèà, ÕÇÑ, 11-ð áîòü, • Ë.Áîëä, Ìîíãîë õýëíýýñ óéãàð-óðèàíõàé õýëýíä îðñîí ¿ñãèéí

ýãøèã àâèàíû îíöëîã, ÕÇÑ, 12-ð áîòü, • Á.ß.Âëàäèìèðöîâ, Ñðàâíèòåëüíàÿ ãðàììàòèêà ìîíãîëüñêîãî

ïèñìåíåííîãî ÿçûêà è õàëõàñêîãî íàðå÷èÿ, Ë., 1929,• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö /Ìîíãîë

õýëíèé àâèàíû á¿òýö,1-ð äýâòýð , ÓÁ.,1967• Æ.Áàÿíñàí, Ø.Îäîíòºð, Õýëøèíæëýëèéí íýð òîìü¸îíû ç¿éë÷èëñýí

òàéëáàð òîëü, Óá., 1995

Àøèãëàõ ìàòåðèàë• Ø. Ëóâñàíâàíäàí, ÎÖÌÕ-íèé ýãøãèéí òîãòîëöîî, ÕÇÑ,15 • Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé ôîíåìèéí á¿òýö,

ÕÇÑ-15,• Æ.Íàäìèä, Æ.Ñàíæàà, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é,

ÓÁ.,1993• Æ.Öîëîî,Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é,ÓÁ.,1976,• Ã.È.Ðàìñòåäò, Ìîíãîë íîì áè÷ãèéí õýë, Õ¿ðýýíèé àìàí àÿëãóó

õî¸ðûã àâèàç¿éãýýð õàðüöóóëñàí íü, ÕÇ, 1967, 4 áîòü, • Á.Ðåí÷èí, Ìîíãîë áè÷ãèéí õýëíèé ç¿é, äýä äýâòýð, Óá.,1966• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí õýëç¿é, Ìîíãîë õýëíèé ò¿¿õýí

àâèàç¿é, 1 äýâòýð, Óá.,1992• Ä.Òºìºðòîãîî, Ìîíãîë õýëíèé ¿å á¿òýýõ áàëàðõàé ýãøèã,

ÕÇÑ,21,

Àøèãëàõ ìàòåðèàë• Æ.Òºìºðöýðýí,Õàëõ àÿëãóóíû ýãøèã àâèàíû

òàãíàéøðàë,ÕÇÑ,1970, • Æ.Òºìºðöýðýí, Ñààðìàã ýãøãèéí òóõàé, ØÓÀÌ, 1967-1• Æ.Òºìºðöýðýí,Ìîíãîë õýëíèé ¿å ýñ á¿òýýõ ýãøãèéí ó÷èð,ØÓÀÌ,

1968-1• Áàò÷óëóóí, Ç¿¿í óéãàð õýë áà ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøãèéí

òîõèðîëöîî, ªÌÈÑ, 1986, 4• Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Îð÷èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé óðò ýãøãèéí ãàðëûí

òóõàé àñóóäàëä, ÕÇ, 1966, 4• Ä.Òºìºðòîãîî, ÎÖÌÕ-íèé óðò ýãøãèéí ãàðàë, õóâüñàë, Óá.,1981• Î.×îéæèíæàâ, Óðò õîñ ýãøãèéí òóõàé, ÌÕÁ, 1954, 2,• Æàðàííýã, Ìîíãîë õýëíèé õîñ ýãøãèéí àñóóäàëä, ÌÕÓÇ, 1985, 2,