ขอแนะนำการดแลการบาดเจบจากการออกกำลงกายและเลนกฬาสำหรบเจาหนาทสาธารณสข

ศ. ฃลนก นพ. ธรวฒน กลทนนทนสาขาเวชศาสตรการกฬาภาฃวชาศลยศาสตรออรโธปดฃสฯฃณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล

ทปรกษา คณะกรรมการทปรกษาทางวชาการดานการออกกำลงกายเพอสขภาพกระทรวงสาธารณสข

บรรณาธการ สมชาย ลทองอนนวลศร วจารณอำนวย ภภทรพงศนงพะงา ศวานวฒน

จดพมพโดย กองออกกำลงกายเพอสขภาพกรมอนามย กระทรวงสาธารณสขอ.เมอง จ.นนทบร 11000โทรศพท : 0-2590-4588 โทรสาร : 0-2590-4584

หนงสอชดขอแนะนำการออกกำลงกายสำหรบเจาหนาทสาธารณสข

คำนำ

คำนำ

หนงสอชด ทบทวนการจดสงแวดลอมทเออตอการ ออกกำลงกายและมาตรการทางภาษน กรมอนามยโดย กองออกกำลงกายเพอสขภาพไดรวบรวมจากการทบทวน องคความรของผเชยวชาญ ซงเปนคณะกรรมการทปรกษา ทางวชาการดานการออกกำลงกายเพอสขภาพ กระทรวง สาธารณสข วตถประสงคในการจดพมพเพอเปนองคความร ดานการออกกำลงกายสำหรบเจาหนาทสาธารณสขและ ผเกยวของไดใชเปนแนวทางในการแนะนำใหประชนชน ทวไปทกกลมวย ทกกลมอาชพ ทงผทมสขภาพดอยแลวหรอ ผทเจบปวยเลกนอยกตามไดเคลอนไหวออกแรง/ออกกำลง ไดอยางเหมาะสมกบตนเอง เพอสขภาพทสมบรณแขงแรง ไมเปนภาระ แกผอน เพอชวตบนปลายทมความสข

กรมอนามย หวงเปนอยางยงวาเจาหนาท สาธารณสข ผเกยวของทกทานจะไดประโยชนจากหนงสอ เลมนเปนอยางมาก สวนขอแนะนำทลงสประชาชน กรมอนามยจะดำเนนการตอจากการจดพมพหนงสอชดน ตอไป

สารบญ หนา

การบาดเจบจากการออกกำลงกายและเลนกฬา 1

การประเมนสภาพการบาดเจบ 2

ขนตอนการประเมนสภาพการบาดเจบ 6

การแนะนำการออกกำลงกายในวยทำงาน 4

อบตเหตจากการออกกำลงกายและเลนกฬาทตองนำสง

สถานพยาบาลหรอโรงพยาบาล 8

หลกการสำคญในการปฐมพยาบาลเมอไดรบบาดเจบ 12

หลกการปฐมพยาบาลบาดเจบจากการออกกำลงกายและเลนกฬา 13

การปฐมพยาบาลกบาดเจบบรเวณลามเนอ 15

การปฐมพยาบาลกบาดเจบบรเวณเอน 20

การปฐมพยาบาลกบาดเจบบรเวณขอตอ 23

การปฐมพยาบาลกบาดเจบบรเวณกระดก 29ตำแหนงของกระดกราวทพบไดบอยๆ จากการเลนกฬา 33การเตรยมเครองมอปฐมพยาบาล 36เอกสารอางอง 38

ภาคผนวก 39

สารบญ

⌫⌫

1

345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567345678901234567890123456789012123456789012345678901234567890121234567890123456789012345678901212345678901234567

ขอแนะนำการดแลการบาดเจบจากการออกกำลงกายและเลนกฬาสำหรบเจาหนาทสาธารณสข

ในการออกกำลงกายน น หากออกกำลงกายไมถกวธ ไมเหมาะสมกบสภาพรางกายของผเลน หรอออกกำลงกายในสภาพแวดลอมทไมเหมาะสมกอาจทำใหเกดการบาดเจบได ตงแตเกดจากบาดเจบเลกนอยถงบาดเจบทรนแรงถงขนเปนอนตรายตอชวต

การดแลผทไดรบบาดเจบจากการออกกำลงกายหรอเลนกฬาจะไดผลดตองกระทำอยางถกวธและถกเวลาโดยขนกบการวนจฉยอยางถกตอง ประสบการณ และอาศยฃวามรวมมอจากหลายฝายทงจากแพทย ผฝกสอน นกกายภาพบำบด รวมทงตวผเลนดวย

การบาดเจ บจากการออกกำล งกายและ เล นก ฬาโดยทวไปมกเกดจาก 2 สาเหตหลก คอ

1.การกระแทกอยางรวดเรวและรนแรง (contact and acute in-jury)

2.การใชงานอวยวะมากเกนหรอซำซาก (overused injury)สำหรบการดแลผทไดรบการบาดเจบจากการเลนกฬาเบองตน

จะด แลในส วนการบาดเจ บท เก ดท นท ในสนามเป นส วนใหญความรนแรงของการบาดเจบสามารถแบงไดหลายระดบดงน

1.การบาดเจบเลกนอย เชน การมแผลถลอก ผวหนงฉกขาดมอาการตะครวและมการยดของเอนยดขอมากเกน (sprains)

2

2.การบาดเจบรนแรงปานกลาง เชน เอนยดขอมการฉกขาดบางสวน (sprain) สวนทไดรบบาดเจบบวม (swelling)และมอาการปวด(pain) มอาการเจบเมอเคลอนไหวอวยวะดง กลาวรวมทงการเคลอนไหวทำไดนอยลง (decrease range of motion)

3.การบาดเจบรนแรงมาก (severe injuries) เชน มกระดกหกหรอขอเคลอน มการเสยรปของอวยวะและมอาการปวดอยางมาก

4.การบาดเจบทเปนอนตรายตอชวต (life threatening) เชนมการบาดเจบทรนแรงตอบรเวณลำคอหรอศรษะ มอาการหมดสตมอาการแสดงความผดปกตของการทำงานของหวใจ (heart attack)

การบาดเจบจากการกฬานนมความรนแรงแตกตางกนตามขนาดของกำลงอตราความเรวความแขง ความออน ความทอ หรอคมของส งของทมากระทบ ทำใหอวยวะและเนอเยอไดรบบาดเจบ ซงเปนอนตรายตอนกกฬา อาจทำใหเสยชวตไดถาไมไดรบการ บำบดรกษา อยางถกตองและทนทวงท การตดสนใจวาจะนำผปวยสงสถานพยาบาล หรอโรงพยาบาล หรอไมนนจะตองทำโดยเรวทสด อยาลองปฐมพยาบาลอยนานเพราะอาจสายเกนแกหรอมาชาเกนไป

ในฐานะทเปนเจาหนาทสาธารณสขซงตองดแลผไดรบบาดเจบจากการออกกำลงกายและเลนกฬา ทงบทบาททางตรง เชน ทำหนาท แพทยสนามหรอบทบาทในทางออม เชน การพบการบาดเจบโดยบงเอญ ดงนน เจาหนาทดงกลาวควรจะตองมความร ความสามารถในการ ปฏบตการชวยเหลอผบาดเจบใหไดรบการดแล และความปลอดภยในเบองตนได

การประเมนสภาพการบาดเจบ (Athletic injury assessment)กอนใหการชวยเหลอผบาดเจบ เจาหนาทตองทำการประเมนสภาพ

การบาดเจบของผปวยกอน จงจะสามารถใหการดแลทเหมาะสมไดโดยทวๆไป มขอควรคำนง (Athletic Injury Assessment Considerations)

⌫⌫

3

ทเจาหนาทควรพจารณาดงน1. ทำการประเมนการบาดเจบเม อไร (When to Assess)

เวลาทเหมาะสมทสดในการเรมตนการประเมนสภาพการบาดเจบ คอใหทำการประเมนใหเรวทสดเทาทจะทำได ทงนเนองจาก เมอเวลาผานไปอาการและอาการแสดง (signs and symptoms) ทเกดจากการบาดเจบซงชวยในการประเมนไดถกตอง อาจจะถกปดบง ดวยอาการปวด (pain)บวม (swelling) อกเสบ (inflammation) หรอ จากการหดเกรงของกลามเนอ (muscle spasms)ได อยางไรกตามการดำเนนของโรคท เกดขนหลง การบาดเจบ มการเปลยนแปลงตอเนองไปเรอย ๆ ( continuousprocess) จงมความจำเปนอยางยงทเจาหนาทจะตองทำการ ประเมนสภาพการบาดเจบเปนระยะ ๆ (reassessment)

2. ทำการประเมนสภาพการบาดเจบทไหน (Where to Assess)การบาดเจบจากการเลนกฬาและออกกำลงกายสามารถเกดไดทงในสนามแขงขนสถานทฝกซอม หรอทอนใดกตามทสามารถเลนหรอออกกำลงกายไดในทางทฤษฎแลวสถานทท เกดเหตบาดเจบเปนทท ถกตองทสดในการประเมนสภาพการบาดเจบ แตอยางไรกตาม ในทางปฏบตไมสามารถประเมนไดในทกกรณ ยกตวอยางเชน ในสนามการแขงขนเมอเกดการบาดเจบจำเปนจะตองนำผบาดเจบออกจากสนาม แขงขนกอนเพอใหการแขงขนดำเนนตอไปได

3. ทกษะในการประเมนสภาพการบาดเจบ (Personal AssessmentSki l ls )การประเม นสภาพการบาดเจ บไม ใช งานท ทำได ง ายเนองจากผทไดรบบาดเจบมกมความตนเตน กลว และกงวลเกยวกบการบาดเจบของตนเองทำใหยากในการประเมนดงน น การประเมนในภาวะดงกลาว จำเปนตองอาศยทกษะ เฉพาะตวมากพอสมควรเจาหนาท ควรไดรบการฝกวธตรวจรางกาย ผท ไดรบบาดเจบและการชวยเหลอเบ องตน และควรเขารบการฝกเพ อ ทบทวนความร และฝกทกษะของตนเองเปนระยะ ๆ

4

4. รจกนกกฬา (Know the Athletes) ยงผประเมนมความคนเคยหรอรจกกบนกกฬามากอน ยงทำใหการประเมนสภาพการบาดเจบและการดแลทำไดดยงขน ประวตการเจบปวย และภาวะสขภาพปจจบนของนกกฬา ควรไดรบการบนทก ซงสามารถนำมาใชประโยชนในการดแลผไดรบบาดเจบไดดย งข น ตวอยางขอมลเก ยวกบตวนกกฬาทเจาหนาทควรทราบ ไดแก การบาดเจบ (current injuries) การเปนโรคการเปนภมแพ เปนตน

5. รจกกฬา (Know the Sport) ในการปฏบตงานของ เจาหนาทใหไดด เจาหนาทจะตองรจกการเลน กฬาแตละชนดและ ความเสยงทจะเกดการบาดเจบตออวยวะตางๆ รวมทงความรนแรง ทอาจเกดขนไดเพอทจะไดเตรยมตว ในการ ดแลไดถกตองและเหมาะสม ซงตางจากผฝกสอนกฬา ซงรจก หรอ ถนดเฉพาะ กฬาทตนฝกเทานน

6. ทำใหมสต ไมตนเตน (Remain Calm)เมอเกดการบาดเจบมบอย ๆ ครง ทงานแรก ซงเจาหนาทตองทำคอการทำใหผบาดเจบมสตไมตนเตน ไมกลวหรอไมวตกกงวลกบอาการบาดเจบทไดรบมากนกคำพดและการกระทำของเจาหนาทสามารถชวยไดมาก แตอยางไรกตามการประเมนสภาพการบาดเจบกไมควรกระทำดวยความรบดวนเกนไปเพราะอาจจะทำใหเกดความผดพลาดได

7. มความตนตวอยตลอดเวลา (Be Alert) เจาหนาทจะตองมความตนตวอยตลอดเวลา ขณะทปฏบตหนาท เจาหนาทจะตองทำมากกวา การดการแขงขน เพ อความสนกหรอชยชนะในเกมสการแขงขนเทานน แตจะตองสงเกตการเลน การเคลอนทในการเลนของนกกฬาทกคน และใหความสนใจเปนพเศษสำหรบนกกฬาทมปญหาสขภาพหรอการบาดเจบอยกอน

8. มวจารณญาณในการตดสนใจทด (Use Good Judgment)ในการประเมนสภาพการบาดเจบ เจาหนาทจะตองทำดวยความรวดเรว

⌫⌫

5

ถกตองและแมนยำโดยเฉพาะในเกมสการแขงขนทสำคญๆจะตองสามารถตดสนใจไดวานกกฬาควรกลบไปเลนตอหรอรอสงเกต อาการ

9. ประสบการณ (Experience) ประสบการณในการทำงานเปนเรองสำคญ เจาหนาทจะตองมความรพนฐานเกยวกบกายวภาคศาสตรอาการและอาการแสดงเฉพาะในแตละการบาดเจบรวมทงรเทคนคในการประเมนสภาพการบาดเจบแตละชนด ปจจยเหลาน สามารถพฒนาไดดวยการฝกปฏบตและเรมตนดวยการเปนผชวยแพทยสนามกอน เมอปฏบตบอยๆกจะทำใหเกดความชำนาญและมทกษะมากยงขน

10.ความอดทน (Patience) เจ าหนาท จะต องมความอดทนตอส งตางๆ ท เขามากระทบระหวางการปฏบตงานเพราะการบาดเจบ จากการเลนกฬามไดหลายชนดและมความรนแรงแตกตางกน ขณะประเมนสภาพการบาดเจบและใหการปฐมพยาบาลเจาหนาทจะไดรบ ความกดดนอยางมากทงจากผฝกสอน พอแมและผทชนชอบในตวนกกฬารายนน ๆ ดงนนเจาหนาทจะตองมความอดทนและอารมณมนคงอยตลอดเวลา

11.ทกษะในการสงตอผปวย (Referral Skills) เจาหนาทจะตองมความร และสามารถตดสนใจไดว าการบาดเจบใด จะตองสงตอสถานพยาบาล เพอไดรบ การรกษาททนเวลา และถกตองจากแพทยตอไป

12.แผนการทำงาน (Plan of Action) เจ าหนาท จะตองมการวางแผนในการปฏบตงาน แผนรองรบภาวะฉกเฉน มการเตรยมเคร องมอ เคร องใชใหพรอม มการวางแผนเก ยวกบการสงตอผ ป วยและสถานพยาบาลท ใกล ท ส ด รวมท งแพทยท ปร กษาซงสามารถใหคำแนะนำได เมอการบาดเจบเกนขอบเขตความรความสามารถของเจาหนาท

6

ขนตอนการประเมนสภาพการบาดเจบ (Assessment Proce-dures)

ในการประเมนสภาพการบาดเจบจากการออกกำลงกายและเลนกฬาแบงออกไดเปน 2 สวนดวยกน คอ

1. การสำรวจการบาดเจบปฐมภม ( Primary Survey)2. การสำรวจการบาดเจบทตยภม (Secondary Survey)ดงมรายละเอยดดงตอไปนการสำรวจการบาดเจบปฐมภม หมายถง การประเมนสภาพการ

บาดเจบทเกยวของกบการประเมนกลไกพนฐานของการมชวต (Basic lifesupport machanisms) ซงประกอบดวย ทางเดนหายใจ (Airway)การหายใจ (Breathing) และการไหลเวยนเลอด (Circulation)หรอทรจกกนโดยทวไปในชอ ABCs of life support ถงแมวา การบาดเจบจากการออกกำลงกาย และเลนกฬามโอกาสทจะเกดการบาดเจบทรนแรงถงขนคกคามการมชวตรอด (Life � threatening situations)นอยกตาม แตเจาหนาทกจะตองมความร และตระหนกถงภาวะดงกลาวน ตลอดเวลา และสามารถปฏบตการ ชวยชวตไดอยางเหมาะสมและทนทวงท ในการประเมนสภาพการบาดเจบปฐมภมจะตองทำดวยความรวดเรว และสมบรณ เน องจากระยะเวลาของการมชวตรอดมอยจำกด

เมอเกดการบาดเจบขน เจาหนาทจะตองประเมนวา ผบาดเจบยงมความรสกตวอย หรอไม ถาผบาดเจบไมรสกตว (unconscious) ใหรบตรวจสอบทางเดนหายใจ (airway) เพอดวาทางเดนหายใจเปดโลงหรอมอากาศผานเขา�ออก ปอดหรอไม ถาไมมใหทำการเปดทางเดนลมหายใจ โดยการแอนลำคอและศรษะ ยกปลายคางขน ( chin tilt )และดงขากรรไกรไปขางหลง ( jaw thrust ) หลงจากนนใหตรวจสอบการหายใจ (breathing) ถาผบาดเจบไมหายใจ ใหชวยโดยการเปาลม

⌫⌫

7

เขาปอด ดวยการใช ถงลม (ambu bag) หรอใชวธ เปาปาก (mount tomount ) ตอไปใหทำการประเมนการไหลเวยนเลอด ( circulation )โดยการ ตรวจสอบชพจร หรอการเตนของหวใจ ถาหวใจไมเตนใหทำการฟนคน ชวต (cardiorespiratory resuscitation ) หรอ เรยกอกอยางวาCPR อยาง ไรกตาม ประเดนสำคญทเจาหนาทควรตระหนกเกยวกบการปฏบตดงท กลาวมาขางตนน คอ จะตองดำเนนการดวยความรวดเรวไมควรเกน 1 � 2 นาท ไมเชนนนการชวยชวตอาจจะไมไดผลหรอเกดความพการ ตามมาได

แตถาการบาดเจบ ไมรนแรง ผบาดเจบสามารถพดคยได โตตอบไดใหทำการประเมนการบาดเจบทตยภม และใหการปฐมพยาบาลตามชนดและความรนแรงของการบาดเจบตอไป

การสำรวจการบาดเจบทตยภม (Secondary Survey) หมายถง การประเมนสภาพการบาดเจบทเกดขนทงหมด (evaluate all injuries)ซ งในทางกฬาเวชศาสตร (sport medicine) มการใชบอยมากเพอประเมนธรรมชาต (nature) ตำแหนง (site) และความรนแรง(severity)ของการบาดเจบ โดยมขนตอนการปฏบตตามลำดบกอน � หลง ดงน :ซกถามอาการ(history) สงเกต (observation) และตรวจรางกาย(physical examination)

ในการซกถามอาการ ขอมลทควรจะไดจากการพดคย ไดแกการบาดเจบหลก(primary complaint) กลไกการบาดเจบเปนแบบทนททนใด หรอคอยเปน มการเจบปวดเรอรงมากอน เปนการบาดเจบซำทเดมหรอไม ตำแหนงทบาดเจบ อาการแสดงทเกยวของกบการบาดเจบระดบความรสกตว เปนตน

สวนการสงเกต สงสำคญทจะตองดคอ สงแวดลอมทเกดบาดเจบโดยรวม สงเกตอาการ การทรงตว ความสามารถในการทำหนาทของสวนของรางกาย ตรวจสอบตำแหนงทบาดเจบโดยละเอยดรวมทงบรเวณขางเคยง ดใบหนาและนยตา เปนตน

8

สำหรบการตรวจรางกาย ทงน เพ อตรวจสอบการบาดเจบใหถกตองและแมนยำยงขน รวมทงตรวจสอบความรนแรงของการบาดเจบและ การสญเสยการทำหนาทของอวยวะ เทคนคทใช ในการตรวจรางกายไดแก การคลำ (palpation) การตรวจสอบการเคลอนท และการบาดเจบตอขอตอตางๆ (movement procedures) การประเมนระบบประสาท(neurological evaluation ) และตรวจสอบการไหลเวยนเลอด (circula-tory evaluation) ขอมลทไดจากการตรวจรางกาย ไดแก ตำแหนงทเจบและ/หรอกดเจบ (pain and point tenderness) พสยของการเคลอนท และความแขงแรงของขอตอ(range of motion and strength) การบวม การเสยรปรวมทงอาการ (signs)อนๆทเกดจากอบตเหต (swelling, deformity andothers signs of trauma) เปนตน

เมอทำการประเมนสภาพการบาดเจบเสรจเจาหนาทกสามารถใหการปฐมพยาบาลหรอชวยเหลอไดอยางเหมาะสมอยางไรกตามเจาหนาทควรตระหนกไวเสมอวาควรดำเนนการดวยความรวดเรวทสดเทาทจะทำได และใหถกตอง สมบรณมากทสดเพอใหผบาดเจบ ปลอดภยทสดและสามารถกลบมาเลนกฬาหรอออกกำลงกายไดดงเดม

อบตเหตจากการออกกำลงกายและเลนกฬาทตองนำสงสถานพยาบาลหรอโรงพยาบาล มดงน

1. หมดสตเพราะถกกระแทก ( ถงแมจะฟนคนสตแลวกตาม )ผบาดเจบจะตองไดรบการตรวจเชคสมองอยางละเอยดจากแพทยทนท

เพราะการบาดเจบหรอโรคอาจดำเนนไปอยางรวดเรวจนแกไขไมทนกไดเชน เลอดออกใตกะโหลกศรษะหรอในสมองทำใหมเลอดคงกดทบสมองสวนทด อาจทำใหพการไปครงซกหรอไมรสกตวไปตลอดชวตใน

⌫⌫

9

บางครงถายงตรวจไมพบในขณะนนอาจตองดแลผปวย ตอไปอยางใกลชดมากตองตรวจอาการทางสมอง และระบบประสาททกๆ

ครงชวโมง เพอจะไดแกไขและใหการรกษาเสยแตเนนๆในบางครงมอบตเหตจากการกฬาทมศรษะกระทบกระแทก

แตคนไขไมหมดสต สมองอาจไดรบการกระทบกระเทอน ทำใหมอาการในภายหลงจากเลอดท ออกอยางชาๆ ในสมองหรอใตกะโหลกศรษะซงบางครงนานเปนเดอนกวาทจะแสดงอาการออกมา อาการทแสดงวามการบาดเจบทางสมองในเบองตนทเตอนใหเราทราบวาจะตองสงผปวยไปโรงพยาบาล ในทนท คอ การมอาเจยนพง และปวดศรษะอยางรนแรงซงบางครงผปวยอาจไมรตวหรอถงแมจะรแตไมสามารถบอกกลาวไดดงนน คนใกลชดจงควรจะรถงอาการแสดงเหลาน จะไดรบนำผปวยสงโรงพยาบาล ไดทนเวลา และตองไดรบการตรวจโดยละเอยด

2. กระดกหกทกชนดกฬาทปะทะกนโดยเฉพาะรกบ และฟตบอลนน อาจทำใหเกด

กระดกหกไดบอยๆ ผลของกระดกหกน นจะเจบ บวมมากทนทเพราะเลอดออกมาก รปรางเปลยนไป เชน โกง คด งอ สน และเจบมากเมอมการเคลอนไหว บางครงจะไดยนเสยงกรอบแกรบ เหมอนเสยงกระดาษ ทรายถกนตรงบรเวณปลายท ห กเม อมการเคล อนไหวน อ ก จ า ก ผ ป ว ย จ ะ เ ส ย เ ล อ ด แ ล ะ เ จ บ ป ว ด ม า ก แ ล วการนำสงโรงพยาบาลชาเกน ไปจะทำใหมสงแทรกซอนเปนอนตรายถงพการได การนำสงสถานพยาบาลตองใสเฝอกชวคราวไว เมอจะเคลอนยายผปวย ทสำคญคออยาพยายามดงกระดกเขาทเอง

10

3. ขอเคลอน ขอหลดทกชนดการบาดเจบททำใหขอตอเคลอนหรอหลดจากการเลนกฬานนมกจะเปนท

ขอไหลขอศอก และขอนวมอผปวยจะเจบปวด บวมทบรเวณ ขอตอเนองจากเลอดทออก เพราะมการฉกขาดของ เยอหมขอ และเนอเยอ ทอยรอบๆ ขอ อยาพยายามดงเขาทเองเพราะนอกจากจะยากเนองจากกลามเนอรอบขอหดเกรงแลว ยงจะไปทำอนตรายเนอเยอทดอก ถาทำไมถกตองจรงๆจะทำใหอาการมากข นไปอก ควรพยง หรอประคองอวยวะสวน นนแลวรบสงพบแพทยตอโดยเรว เพอทจะเอกซเรยดวามกระดกแตก หรอหกอ นๆรวมดวยหรอไม เพราะบางคร งอาจมกระดกแตกชนเลกๆรวมดวย จากนนจงคอยดงเขาทตอไป

4. การตกเลอดจากอวยวะภายในแบงเปน 3 ตำแหนงคอ ทรวงอก ชองทอง เชงกรานและบนเอวทรวงอก กระทบกระแทกททรวงอกพบไดบอยๆ ในนกกฬาทม

การปะทะกน เชน รกบ ฟตบอล บางครงมกระดกซโครงหกทมแทงเนอปอด หรอปอดชอกชำจากการถกกระแทก ทำใหมเลอดออกจากปอดถกขงอยภายในชองเยอหมปอด กดทบปอดทำใหเลกลงพนทปอดสำหรบหายใจนอยลง ทำใหการหายใจลำบาก

ชองทอง เมอมการกระทบกระแทกทชองทอง อวยวะภายในบอบชำ หรอมเลอดออกในชองทอง โดยเฉพาะนกกฬาทมการกระแทกรนแรง เชน มวยสากล มวยไทย หรอรกบ บางครงถงตบแตก มามแตกทำใหปวดทองมาก การตรวจสอบงายๆวามเลอดออก ภายในชอง ทองหรอไม ทำไดโดยใชมอคลำทหนาทองไปทวๆ ถาหนาทองผบาดเจบ เกรงตานอย ตลอดเวลาทกๆตำแหนงท คลำ ใหสงสยวาม การตกเลอดภายในชองทอง แตถาเกรงตานเฉพาะทบาดเจบหรอกระทบกระแทกแสดงวาบอบชำบรเวณนน ยงไมมการตกเลอด

เชงกรานและบนเอว ตำแหนงดงกลาวนเกยวของกบ ระบบทางเดนปสสาวะ และระบบสบพนธ ถาปสสาวะเปนสนำลางเนอ แสดงวา

⌫⌫

11

เปนการบาดเจบทมเลอดออกทไต ซงอยดานหลงตอนบนของบนเอว หรอในปสสาวะเปนเลอดหรอมเลอดออกทางชองคลอด แสดงวามการบาดเจบทระบบสบพนธและกระเพาะปสสาวะ

สำหรบการฟกชำทมอาการหรอสงสยวาจะเปนอนตรายตออวยวะภายในกตองนำสงโรงพยาบาลโดยดวนเชนกน

5. บาดเจบทตา มอาการตาพรา ตามวหรอเหนวามเลอดออกในตาดำซงอนตรายมาก

6. บาดแผลลกทมเลอดออกมากเปนบาดแผลทลกกวาช นผวหนง บางครงเหนไขมนปดออกมา จะมเลอดออกเพราะหลอดเลอดบรเวณช นใตผวหนงฉกขาด ตองทำการปฐมพยาบาล หามเลอดและสงพบแพทยทนท ถาชาไปนอกจากจะเสยเลอดแลวโอกาสเกดการตดเชอมไดงาย

7. สงแปลกปลอมเขาทางทวารทเอาออกไมได ทกทวารไมวาจะเปน จมก ห ชองปาก ทวารหนกหรอทวารเบา ถามสงแปลกปลอมเขาไปตดคางอยแลว ไมสามารถเอาออกไดเองในทเกดเหต ตองนำสงโรงพยาบาล ใชเครองมอชวยเอาออกโดยดวน เพราะอาจมอนตรายตางๆหรอความพการตามมาอยางคาดไมถง

8. บาดเจบทไมทราบสาเหตแตผปวยมอาการมาก บางครงอยเฉยๆกมอาการบาดเจบทรนแรงมากขนถงแมจะมสาเหต แต เราไ ม ท ร าบหร อ ค น ไ ม พบต อ ง ให แพทย ต ร ว จ โ ดยล ะ เ อ ย ดอาจใชเคร องมอประกอบการตรวจดวยเพ อหาสาเหตท แทจร งและใหการรกษาทถกตองตอไป

อยางไรกตามการบาดเจบจากการเลนกฬาหรอออกกำลงกายสวนใหญแลวมกเกดกบ ระบบกระดกและกลามเนอ โดยแบงกลมการบาดเจบไดดงตอไปน

1. การบาดเจบตอกลามเนอและเอน (ฟกชำและฉกขาด)2. การบาดเจบตอขอ (หลดและเคลอน)3. การบาดเจบตอเนอเยอทเกดรวมกบกระดกหก

12

เมอเนอเยอ (กลามเนอ เอน เนอเยอรอบๆขอ) ไดรบบาดเจบเสนเลอดเลกๆบรเวณนนจะฉกขาดทำใหมเลอดออกโดยรอบอยางรวด เ ร วม ผลทำให เก ดการบวมและกดเน อ เย อข า ง เค ย งทำใหมอาการปวดและยงทำใหการกลบคนสภาพเดมของเนอเยอชาลงเพราะฉะนนการปฐมพยาบาล จงมเปาหมายเพอหยด และควบคมการบวมจากหลอดเลอดทฉกขาดดงกลาว

หลกสำคญในการปฐมพยาบาลเมอไดรบบาดเจบ ควรปฏบตดงน 1.อยาตนเตนหรอตกใจ พยายามตงสตใหมน เพอการตดสนใจท

ถกตอง แลวจงทำการพยาบาลตามลำดบความสำคญกอนหลงดวยความรวดเรว พรอมทงพดจาปลอบโยน และใหกำลงใจแกผบาดเจบไปพรอมกนดวย

2.รบใหการปฐมพยาบาลตอการบาดเจบทอาจเปนอนตรายตอชวตกอนอนโดยเรว เชน หวใจหยดเตน การหายใจขด การตกเลอดเปนตน

3.ใหผทไดรบบาดเจบนอนราบ และเอยงศรษะไป ขางใดขางหนงยกเวนในกรณท ม หลกฐาน หรอเกดการบาดเจบ บรเวณลำคอใหนอนศรษะตรง โดยมหมอนหรอวสดอนใดทคลายๆ กบประกบศรษะเพอประคองใหศรษะอยในทาตรงตลอดเวลา

4.ถามผบาดเจบหลายๆ รายพรอมกน ใหพจารณาดความสำคญวารายใดควรไดรบการปฐมพยาบาลกอน

5.ทำการปฐมพยาบาลอยางนมนวลและรวดเรวดวยเครองมอเครองใชทสะอาด อยานำเอาความสกปรกมาเพม

6.ปลดเปล องเคร องน มหมท ทำใหการปฐมพยาบาลทำไดไมสะดวกหรออาจรดแนนเกนไป แลวใชผาคลมหรอหมแทนเพ อความอบอน

⌫⌫

13

7.อยาใหนำ อาหารหรอยา แกผปวยโดยเฉพาะผทไดรบการบาดเจบทชองทอง หรอหมดสต เพราะอาจจะทำใหอาเจยน สำลกกอใหเกดอนตรายรายแรงยงขน

8.ไมควรใหยาแกปวดแกผทไดรบการกระทบ กระเทอนทสมองเพราะจะทำใหบดบงอาการทางสมอง

9.กอนเคลอนยายผปวยตองใหการปฐมพยาบาลเรยบรอยกอน ทกครง10.การเคลอนยายผปวยตองทำใหถกตองตามลกษณะ การบาด

เจบนนๆ เชน อาจจะใชการประคอง หาม อม หรอใชเปล และควรตดตามดแลในระหวางทางจนกระทงถงมอแพทย

หลกการปฐมพยาบาลบาดเจบจากการออกกำลงกายและเลนกฬาเรมจากการตรวจรางกายเพอประเมนลกษณะ ความรนแรงของ

บาดแผลหรอการบาดเจบทไดรบ รวมทงซกถามอาการจากนกกฬา เชนมบวมหรอกดเจบ มอาการปวดขณะเคลอนหรอขยบสวนนนๆ หรอไมหลงจากไดขอมลการบาดเจบแลว ใหเร มทำการปฐมพยาบาลโดยปฏบตตามอกษรภาษาองกฤษ ในคำวา � RICE� โดยท R ใชแทนคำวาRest I ใชแทนคำวา Ice C ใชแทนคำวา Compression E ใชแทนคำวาElevation รายละเอยดของการปฏบตตามแนวทาง RICE มดงน

1.การพก (Rest) การใชงานสวนของรางกายทไดรบบาดเจบทนทนนคอ ใหหยดการเลนกฬา โดยเฉพาะในชวง 6 ชวโมงแรกของการบาดเจบ ซงถอวาเปนชวงทสำคญ ควรมการไดพกการใชงานอยางไรกตาม สวนใหญแลวการบาดเจบจากการเลนกฬา หรอออกกำลงกาย ตองการเวลาพกประมาณ 48 ชวโมง กอนทจะมการเรมเคลอนไหว(mobilization)อกครง

14

2.การใชความเยน (Ice) โดยการประคบเยนซงมจดมงหมาย เพอลดการมเลอดออกบรเวณเนอเยอ ลดบวมและอาการปวดได ระยะเวลาการประคบเยนตองกระทำใหเหมาะสมกบบรเวณทไดรบการบาดเจบโดยทวไปการประคบเยนใหประคบนานครงละ 10 ถง 20 นาท หยดประคบ 5 นาท ทำเชนนไปเรอยๆ จนกระทงไมบวมหรอทำวนละ 2 ถง 3ครง วธทนยมใชในการประคบเยนไดแก

- การใชเปนถงเยน (ice pack) ซงจะคงความเยนไดประมาณ 45� 60 นาท และตองมผาหอไวไมใหถงเยนสมผสโดยตรงกบผวหนง

- การใชถงใสนำแขง ผาชบนำเยน ในกรณท ไมมถงเยนหรอบรเวณของการบาดเจบกวางเกนขนาดของถงเยน

- การพนดวยสเปรยเยน (cooling spray) อาจใชลดปวดเฉพาะทไดชวคราว สามารถใชไดกบบรเวณทเนอเยอใตผวหนงไมหนา เชน คางสนหมด ขอเทา

3.การพนผายด (Compression bandage) เพอกดไมใหมเลอดออก ในเนอเยอมาก มกใชรวมกบการประคบเยน เพอใหไดประโยชนจากทงสองดานรวมกน การพนผายดควรพนใหกระชบสวนทบาดเจบและควรใชผาสำลผนใหญรองไวใหหนาๆ โดยรอบกอนพนดวยผายดควรพนผายดคลมเหนอและใตตอสวนทบาดเจบ

4.การยก (Elevation) สวนของรางกายทไดรบบาดเจบใหสงกวาระดบหวใจ เพอใหเลอดไหลกลบสหวใจไดสะดวก เชน การนอนวางขาหรอเท าบนหมอน ในกรณท น งให วางเทาบนเกาอ เป นตนในกรณบาดเจบรนแรง ควรยกสงไวประมาณ 24 � 48 ชวโมง นอกจากน การยกส วนของร างกายท ได ร บบาดเจ บให ส งย งช วยในการลดการกดของนำนอกเซลลท หล งออกมาส เน อเย อบรเวณน นทำใหลดการบวมลงได

⌫⌫

15

อยางไรกตาม บางหลกปฏบตอาจเพมการปองกนการบาดเจบเพม(Protection) ดวยซงอาจจะพบไดในบางตำราทำใหหลกการปฏบตเพมจาก�RICE� เปน �PRICE� เชน ในกรณบาดเจบรนแรงท สงสยวามอนตราย ตอขอตอ หรอกระดกควรดาม(splint)ดวยอปกรณทแขงและขนาด เหมาะสม กบ อวยวะทไดรบการบาดเจบซงหา ไดในบรเวณทเกดเหตเพอประคองอวยวะและปองกน(Protection)ไมใหมการบาดเจบตอเนอเยอเพมเตม

ขอควรหลกเลยงควรหลกเลยงการใชความรอนในรปแบบตางๆ ในระยะแรก (48

ชวโมง) ของการบาดเจบเพราะจะทำใหเสนเลอดขยายตว มเลอดออกในบรเวณนนเพมขน นำไปสการบวมของเนอเยอโดยรอบ และจะมอาการปวดมากขน การหายจะชาลง

สำหรบการดแลปฐมพยาบาลการบาดเจบในแตละสวน เปนดงน1. การปฐมพยาบาลบาดเจบบรเวณกลามเนอ2. การปฐมพยาบาลบาดเจบบรเวณเอน3. การปฐมพยาบาลบาดเจบบรเวณขอตอ4. การปฐมพยาบาลบาดเจบบรเวณกระดก

1. การปฐมพยาบาลบาดเจบบรเวณกลามเนอกลามเนอทใชในการเคลอนไหว วงหรอออกกำลงกาย คอ กลาม

เนอลาย โดยแตละใยของกลามเนอจะรวมกนเปนมดกลามเนอ การออกกำลง กายกลามเนอใหแขงแรงจะทำใหกลามเนอนนทนตอการ ปวดเมอย และอกเสบได การเสยงตอการบาดเจบกมนอย กลามเนอมหนาทยดและหด ถามความแขงแรงยดหยนด เมอเกดแรงกระตก กระชากทำใหเกดการฉกขาดไดยาก การบาดเจบของกลามเนอมดงน

16

1. ตะครว (cramp) เกดจากการหดเกรงตวชวคราวของกลามเนอนนๆ ทงมด

ทำใหเหนเปนกอนหรอเปนลก จะมอาการเจบปวดมาก และอยนอกเหนอการบงคบจากจตใจ อาจจะเกดไดบอยๆ และซำทเดม หรอเปนหลายๆ มดพรอมกนได สาเหตเกดจากกลามเนอ ไมแขงแรงหรอไมไดรบการฝกอยางเพยงพอ เมอวงหรอใชงานมาก เกนไป นอกจากนการทรางกายขาดเกลอแรบางชนด เชน แคลเซยม ฯลฯ หรอในสภาพอากาศทเยนหรอการรดผายดแนนเกนไป เลอดมาเลยงกลามเนอนอย จะยงกอใหเกดตะครวไดงายขนการปฐมพยาบาล

ในขณะทกำลงเลนกฬาแลวเกดเปนตะครวใหหยดพกทนทจากนนเหยยดและยดกลามเนอมดนใหเตมทประมาณ 5 � 10 นาทเมอคลายการเกรงตวแลวจงนวดตอดวยนำมนนวดทรอนดวยองมอเบาๆหามจบบบหรอขยำ เพราะจะทำใหกลามเนอหดเกรงตวเกดตะครวไดอกหลงจากนนตองบรหารกลามเนอมดนนเปนพเศษ เพอใหแขงแรงอยเสมอจะไดไมเกดอาการขนมาอก โดยทวไปแลวตะครวมกเกดกบกลามเนอมดใหญๆ เชน กลามเนอนอง แตกสามารถพบไดในกลามเนอมดเลกๆเชน กลามเนอแขน กลามเนอระหวางกระดกซโครง (intercostal muscles)หลกการทวไปในการปฐมพยาบาลตะครวในกรณทไมสามารถยดกลามเนอ(passive stretching) ไดใหผบาดเจบพก และหายใจเขาออกลกๆ (deepbreathing) และประคบดวยความเยน (ice pack) อาการเจบปวดกลามเนอจากตะครวกจะคอยทเลาลงตวอยางเมอขณะเลนกฬาแลวเกดเปนตะครวทนอง มอาการปวดทนองมาก คลำดจะแขงเปนลก ใชขาขางนนตอไปไมได การปฐมพยาบาลคอ ใหนกกฬาผนนพก ถอดรองเทาและถงเทาออกใหหมด นงหรอนอนราบ ใหเขาอยในทาเหยยดตรง คอยๆ ใชมอดนปลายเทาใหกระดกขนเตมทอยางชาๆ ทำอยในทานประมาณ 5 � 10 นาท กลามเนอนองจะ

⌫⌫

17

คลายการเกรงตว อาการปวดจะลดลง จากนนใหนอนควำ ทานำมนนวดทรอน และนวดดวยองมอเบาๆ เพอกระตนการไหลเวยนของเลอดใหมาทกลามเนอมดนนมากขน2. กลามเนอบวม

เปนการบาดเจบทเกดขนจากการบวมของกลามเนอในชองวางทจำกดเพราะมเยอพงผดทคอนขางเหนยวหอหมอยทำใหปวดมาก ปวดอยตลอดเวลา กนยาแกปวดกไมหาย ถาลองเหยยดกลามเนอมดนน จะเจบปวดอยาง มาก สาเหตเกดจากการทมเลอดไปเล ยงกลามเน อมดน นหรอกลมนนนอย พบในนกวงทเรมตนฝกซอมหนกเกนไป กลามเนอยงไมคนเคยและแขงแรงพอ มกพบในกลามเนอทขา (หนาแขงและนอง)ในรายทมอาการเกดขน ถงแมเจบแลวกยงฝนวงตอ จะเปนอนตรายมากเพราะกลามเนอท บวมจะไปกดทบเสนประสาท หลอดเลอด ทำใหไมมประสาทส งงานและกลามเน อตาย จงเกดเปนอมพาต หรอถงกบเสยขาไปเลยกไดการปฐมพยาบาล

เมอมอาการเกดขนใหหยดเลนกฬาทนท แลวประคบดวยผาชบนำอน ยกเทาสง หลงจากอาการดขนแลว ตองฝกโดยบรหารกลามเนอกลมนใหแขงแรง เพอใหทนการบาดเจบชนดนได และเปนการปองกนไมใหเกดอาการนอก คอยๆ เพมความหนกของการฝกทละนอยๆ และสงเกตอาการดวย ถามอาการผดปกตใหหยดทนท ระหวางนกตองบรหารกลามเน อน ใหแขงแรงควบค กนไปดวย กจะสามารถฝกหนกเพ มไปไดเรอยๆ ในรายทมอาการมากดงกลาวแลว เมอพบแพทยจะตองรบทำการผาตดรกษาทนท โดยเปดชองวางของพงผดทหอหมกลามเนอออกเพอใหกลามเนอขยายตวไดเตมท ไมใหกลามเนอทบวมอยในเนอทจำกดตาย หรอไปกดทบเสนประสาทและเสนเลอด ซงถาชาไปหรอใหการรกษาไมถกตองจะทำใหสวนปลายของอวยวะ เชน ขาเกดพการหรอตายหมดโอกาสเลนกฬาอกตอไป

18

3. กลามเนอชอกชำ (contusion)เกดจากถกกระแทกทกลามเนอดวยของแขง ทำใหกลามเนอ

ชอกชำและหลอดเลอดทมาเลยงกลามเนอฉกขาด มเลอดออกคงอยในกลามเนอ ถาเปนมากหรอไดรบการรกษาไมถกตอง เลอดทคงจะไปจบกนเปนกอนเดยว เกดเปนพงผดทำใหกลามเนอทำงานไดไมเตมทและเกดการเจบปวดไดการปฐมพยาบาล

เมอไดรบบาดเจบทกลามเนอจากการกระทบกระแทก ใหหยดพกทนท พรอมกบประคบนำแขงประมาณ 15 � 20 นาท เพอปองกนไมใหเลอดออก หรอออกนอยทสด จากนนใชผายด หรอผาพนทบกลามเนอนน เพอจะไดมแรงกดหรอหยดการเคลอนไหวของกลามเนอมดนนหลงจากนน 1- 2 วน ใหประคบนำรอนหรอนวดดวยนำมนทรอนเบาๆเพอใหเลอดทออกอยกระจายตวและถกดดซมกลบไป ในทสดจะไดไมมการยดตดดวยพงผดท จะทำใหประสทธภาพของกลามเนอเสยไป4. กลามเนอฉกขาด (strain)

เกดจาก 2 สาเหต คอ แรงกระทบจากภายนอกและ ตวกลามเนอเอง ดงน

1.เกดจากแรงกระทบภายนอก เกดจากการถกกระทบดวยของแขงอยางแรง ทำใหกลามเนอฉกขาดและมเลอดออกมาก

2.จากตวกลามเนอเอง เมอวงหลบหลม หรอเปลยนทาการเลนกฬาทนท ทำใหมการหดเกรงของกลามเนอมดนนโดยฉบพลน เกดการฉกขาดขน ทงนเพราะกลามเนอมดนนไมแขงแรง มความทนทานนอย

เมอเกดการฉกขาดของกลามเนอทนท เราสามารถแบงระดบงายๆโดยใชมอหรอนวคลำด จะพบรองบม ตรงตำแหนงทฉกขาดแตระยะตอมาจะบอกไดยากเพราะจะม เลอดออกมากลบรองตรงทฉกขาดทำใหตรวจ หรอวนจฉย แบงระดบ ความรนแรงไดยาก

⌫⌫

19

การปฐมพยาบาลเมอมการฉกขาดของกลามเนอเกดขน การปฐมพยาบาลทวไปกคอ

หยดเลนกฬาทนท แลวประคบนำแขง 15 � 20 นาท พก 5 นาทสลบกนไป จนไมม การบวมเพ มข น พรอมๆกบใชผ ายดร ดใหเกดแรงกดบรเวณนน ตองระวงไม รดแนนจนเกนไป และใหยกสวนปลายสง เพอใหเลอดไหลเวยนกลบสหวใจไดสะดวก เปนการลดอาการบวม หลง จากนน 1 � 2 วน ใหประคบนำรอน เพอใหหลอดเลอดบรเวณนนขยายตว จะไดดดซบเอาเลอดทออกกลบไป เมอเรมมกลามเนอฉกขาดควรตรวจดโดยเรว โดยการคลำเพอดระดบการฉกขาด ถาเปนการฉกขาดระดบท 1 เสนใยกลามเนอ (muscle fibers) ฉกขาดนอยกวา 10% บวมเลกนอยหรอไมบวม ปวดไมมาก วงหรอเคลอนไหวตอไปได ประมาณ3 วน อาการจะหายไป ถาเปนระดบท 2 เสนใยกลามเนอฉกขาด 10-50% บวมมากขน ปวดมาก เลนกฬาตอไปไมได พอเดนได หลงจากปฐมพยาบาลแลว ตองทำใหกลามเนอทฉกขาดนนอยนง ๆ เพอใหไมมแผลเปน หรอมพงผดจบนอยทสด โดยการยดดวยปลาสเตอร(เฝอกออน)3 สปดาหกจะหายเปนปกต ถามการเคลอนไหว จะทำใหมแผลเปนใหญและมพงผดเกดข น ประสทธภาพของกลามเน อจะลดลงไปถาตรวจพบโดยใชนวคลำพบรองบมใหญ พบวาเปนระดบท 3 เสนใยกลามเน อมการฉกขาด 50-100% บวมมาก ปวดมากหรอนอย(ถาฉกขาดสมบรณ) เลนกฬาหรอเดนตอไปได เพราะกลามเนอไมสามารถทำงานได ตองรบสงพบแพทยทนท เพราะตองรกษาโดยการผาตด เยบตอกลามเนอและเขาเฝอก การใหยาพวกตานการอกเสบรบประทานจะทำใหหายเรวขน

20

2. การปฐมพยาบาลบาดเจบบรเวณเอนเอนเปนตวเชอมระหวางกลามเนอและกระดก สามารถยด และ หด

ตวได ทำใหเกดการเคล อนไหว ประกอบดวยเอนและเย อห มเอนการบาดเจบทเอนนมกเกดจากการใชงานมากเกนไป หรอ เกดจากการบาดเจบโดยทางออม สวนการบาดเจบโดยตรงจากการถกกระทบกระแทกนน พบไดไมบอยนก (สวนใหญจะเปนเอนทอยในตำแหนงตนๆเชน ทขอมอ เปนตน) การบาดเจบเกยวกบเอนมดงตอไปน

1.ปลอกหมเอนอกเสบ(tenovaginitis)ทพบไดบอยๆ จากการเลนกฬา คอบรเวณขอมอและนวมอ

เนองจากการใชงานมากเกนไป เชน การเหวยง บด หรอสะบดบรเวณขอมอ และการบบกำ หรอเกรงบรเวณนวมอ ทำใหปลอกหมเอนมการอกเสบ และหนาตวข น ทำใหชองท เอน จะลอดผานแคบลงเกดการตดขดในการเคล อนท ของเอน เกดการเจบปวดเม อมการเคลอนไหวมอาการบวม กดเจบ และจะเจบมากเมอมการบดขอมอหรอยดนวออกการปฐมพยาบาล

ในรายเฉยบพลนใหการปฐมพยาบาลแบบทวๆ ไป คอ ใชนำเยนประคบ พกใหยาแกปวดและยาตานการอกเสบนาน 3 สปดาห พรอมๆกบการรกษาทางกายภาพบำบดหลงจากเวลาผานไป 2 วน เชนประคบรอนหรอคลนเหนอเสยง (อลตราซาวด) ถาไมหายใหฉดยาตานการอกเสบสเตยรอยดเฉพาะทในรายทเปนเรอรงอาจตองผาตดเปดปลอกหมเอนออก เพอใหเอนเคลอนไหวไดสะดวก การปองกน คอตอง หลกเลยงการเลนกฬาทหนกเกนไปในทนท ตองคอยๆเพมการฝกทละนอยๆ และบรหารกลามเนอใหแขงแรงอยเสมอ(เอนทอยตอกบกลามเนอ จะแขงแรงตามไปดวย)

⌫⌫

21

2.เยอหมเอนอกเสบ (paratendinitis)จะมอาการปวดบวม และกดเจบรอบๆ เอนนนๆ มกพบทเอนรอย

หวาย เอนใตตาตมดานนอก สาเหตเกดจากการใชงานมากเกนไป เชนวงมากเกนไปทำใหเกดการอกเสบขน การอกเสบอาจเปนแบบเฉยบพลนมการอกเสบเกดข นทละนอยสะสมไวจนเกดอาการข นมาทนทหรอเปนแบบเรอรง ซงทงทมอาการแลว แตกยงใชงาน หรอเลนกฬาตอไปเรอยๆ หรอเพยงแคพกชวคราวแลวไปเลนกฬาอกทงๆ ทยงไมหาย พวกนมกตองลงเอยดวยการผาตดรกษาการปฐมพยาบาล

เหมอนๆกบการปฐมพยาบาลปลอกเอนอกเสบ คอ ประคบเยน พกและ ใหยา ในรายทเปนการอกเสบครงแรกจรงๆ อาจไมตองใหยา เพยงแตพกกสามารถหายได แตตองไมลมการบรหารและฟนฟกลามเนอและเอนนนใหแขงแรงกอนเสมอเพอจะไดไมเกดการบาดเจบซำเดมอก3.เอนอกเสบ (tendinitis)

เปนการอกเสบของตวเอนเอง มกพบภายในสวนกลางของเสนเอนเพราะมเลอดมาเลยงนอย เกดจากการเลนกฬา หรอซอมหนกเกนไปใชงานมากเกนไป หรอเกดจากอปกรณการเลนไมถกตอง เชน รองเทาพนแขงเกนไป พนทหรอสนามเลนกฬาแขงมาก หรอมการโหมเลนกฬาหนกทนท หรอเพมความเรวจากการวงอยางกะทนหน ทพบไดบอยๆ คอเอนรอยหวายอกเสบ เอนขอมออกเสบ จะมอาการปวด บวม เจบ กดเจบและมกมอาการปวดในตอนเชาวนรงขน หลงจากเลนกฬาหรอฝกซอมมากเกนไป เมอสายๆ อาการจะนอยลงไป แตเมอเรมเลนกฬาจะมอาการปวดอกอาการมกเปนเรอรง และแสดงอาการมากนอยตางกนออกไปนกกฬาทมรางกายและสมรรถภาพไมสมบรณ หรอเลนกฬาดวยเทคนคท ไมถกตอง จะเส ยงตอการเกดการบาดเจบ ในลกษณะนไดงายทพบไดบอยๆ คอ เอนบรเวณขอไหลอกเสบ หรอเอนรอยหวายอกเสบ

22

เชน นกกฬาวอลเลยบอล และนกแบดมนตนทตองตบลกหนกหนวง และบางครง ตองใชงานถมาก หรอในนกวงทซอมหนกและวงบนพนทแขงเปนตนการปฐมพยาบาล

ในรายทมอาการเฉยบพลนใหใชหลกการปฐมพยาบาลทวไป คอพกและประคบเยน มกไมคอยใชวธผาตดรกษา การใหพกและใหรบประทานยาตานการอกเสบ รวมกบการทำกายภาพบำบด ทำใหอาการหายเปนปกตได การปองกนนนตองคอยๆเพมการเลนกฬามากขนทละนอย อยาหกโหมฝกหรอเพ มความเรวในการเลนอยางกะทนหนและตองบรหารกลามเนอใหแขงแรงอยเสมอ เพอใหมเอนทแขงแรงทสำคญคอ เทคนคการเลนกฬา และอปกรณกฬาตองถกตอง4. เอนฉกขาด

มกพบในนกกฬาสงอาย (มากกวา 40 ป) เนองจากการเลนกฬาชนดทจะตองเปลยนทศทางและความเรวทนททนใด เชน วงหลบหลมหลบบอหรอบดหมนตวทนท เกดการฉกขาดของเอนเปนบางสวน หรอมการฉกขาดโดยสมบรณ มกพบทเอนรอยหวายซงเสอม เนองจากการใชงานมาก หรอพวกทเคยรกษาโดยการฉดยา สเตยรอยดเฉพาะทเขาไปในเอน(อนตรายมาก) เมอมการฉกขาดขณะเลนกฬาจะมอาการเจบปวดมากบวม เลนกฬาตอไปไมได เพราะเดนหรอวงไมได ถาฉกขาดมากถงกบขาดอยาง สมบรณจะทำใหกระดกขอเทาลงไมได เปนตนการปฐมพยาบาล

ใหใชหลกการปฐมพยาบาลทวไปดงไดกลาวมาแลว จากนนควรใหแพทยทำการรกษาตอ ถาไมสามารถหายไปไดเองใน 3 วน แสดงวามการฉกขาดเปนบางสวน ตองยดหรอลอกใหอยนงๆ โดยใชเฝอกปนหรอเฝอกออน( พนผาปลาสเตอร )นาน 3 สปดาห แตถามการฉกขาดโดยสมบรณ หรอเกอบสมบรณ ( 50 � 100% ) ตองรกษาโดยการผาตดเยบ

⌫⌫

23

ตอเอน แลวใสเฝอกปนไว 3 � 6 สปดาห จากนนจงบรหาร เพอฟนฟกลามเนอ และเอนทไดรบบาดเจบใหแขงแรง กอนจงจะกลบไปเลนกฬาได ตามปกต การปองกนทงายๆ คอ การบรหารกลามเนอให แขงแรงอยเสมอเอนกจะแขงแรงตามไปดวย และหลกเลยงการเลนกฬาทจะตองเปลยน ทศทาง และความเรวอยางกะทนหน

3. การปฐมพยาบาลบาดเจบบรเวณขอตอขอตอประกอบดวยปลายกระดกต งแต 2 ช น ข นไปตอกน

โดยทมกระดกออนหมทปลายกระดกออนและปกคลมโดยรอบดวยเยอบขอ( synovial membrane) ซงทำหนาทสรางนำหลอลน และยงมสวนควบคมหอหมใหแขงแรงและมนคงภายนอกขอตอทสำคญ คอ เอนยดขอ(ligament)มเอนยดขอบางอนเขาไปอยในขอกม หรอบางทจะมหมอนกระดกออนรองขอ เชน ขอเขา เปนตน

การบาดเจบทขอตอมดงน1.ขอเคลด ขอแพลง (sprain)

เกดจากการฉกขาดของเอนทยดขอ การฉกขาดอาจเปนเพยงบางสวน หรอฉกขาดทงหมดถารกษาไมดอาจจะทำใหเอนยด หรอตดไมแขงแรง หรอตดไมด ผลทตามมา คอ เจบ ขอหลวม หรอเกดขอเสอมในภายหลงได

บาดเจบจากการกฬาทพบบอย คอ ขอเทา ขอเขา ถามการฉกขาดถงเยอบขอตอจะทำใหเลอดออก คงอยภายในขอ เมอดจากภายนอกจะเหนวาขอน นบวมข นอยางรวดเรวเอนยดขอเทากล มท เส ยงอนตรายมาก คอ กลมทอยตรงบรเวณตาตมดานนอก ถาขอเทาพลกในลกษณะทฝาเทาบดเขาใน จะมผลใหเอนยดขอเทาดานนอกทเกาะตดกบบรเวณตาตมดานนอกบาดเจบกลมเอนยดทเขา ทเสยงอนตรายมาก คอกลมทอยดานในและดานนอกของขอเขา ถาขอเขาพลกออกดานนอก (โดยขากางออกทางดานนอกและเขาอยกบท) จะทำใหเอนดานในขอเขาฉกขาด ซงพบไดมากกวาดานนอกของขอเขาฉกขาด ถามความ

24

รนแรงมากขนจะทำใหเยอบขอตอฉกขาด ทำใหบวมทงขอตอสำหรบ ขอเข าน นอาจทำใหเอ นภายในขอเข าฉกขาดรวมดวยซ งเป นบาดเจ บท ร นแรงของขอเข าเลยทเด ยวเพราะถาไม ได ร บการร กษาอยางถ กต อง และทนทวงทโดยการผาต ดจะทำใหข อเข าหลวม (ซ งพลาดกนเสมอๆสำหรบบาดเจบของขอเขาเนองจากการลาชา ทำใหไมสามารถตอเอนภายในขอเขาทฉกขาดได ถาไมไดทำการผาตดตอเอนนภายในเวลาประมาณ 5 วนนบแต วนท ไดร บบาดเจบเน องจากเอนภายในขอเขานนไดถกยอยไปแลว) การทำในภายหลงจะตองใชเอนเสนอนๆของรางกายมาทดแทนหรอใชเอนเทยม ทำใหวงเลยวไมไดไมสามารถหยดวงไดทนทดวยขาขางนน หรอเมอลงบนไดจะรสกเขาจะหลดลอยออกไป เปนตน

ความรนแรงของขอเคลด ขอแพลงแบงเปน 3 ระดบระดบท1

มการฉกขาดของเอนเลกนอยหรอมการยดของเอนบรเวณขอตอนนกดเจบบรเวณทมการฉกขาดแตจะไมบวมหรอบวมเลกนอย อยเฉยๆจะไมเจบ มการเสยวหรอปวดทขอตอนนนอยมาก และเดนไมกะเผลกการปฐมพยาบาล

ใหพกขอตอโดยยกใหสงและประคบเยนทนท ประมาณ 5-10นาทโดยใชผาชบนำเยนหรอนำแขงทบละเอยดบรรจในกระเปายางถงพลาสตกหรอหอผาและพนผายดไว ในหนงชวโมงแรกหลงบาดเจบใหประคบ นำแขงวางตอเนองกน 15 นาท หลงจากนนใหประคบ 10-15 นาทสลบพก 10-15 นาท ในชวโมงหลงๆ ประคบหางออกไปเรอยๆ ใหประคบ4-8 คร งต อว น การประคบนำแขงให ประคบแค 24 ช วโมงหลงบาดเจบกเพยงพอแลว ประมาณไมเกน 3 วนจะหายเปนปกต

⌫⌫

25

ระดบท 2จะมความรสกเจบปวด มการเสยวทขอตอนนเลกนอย เดนกะเผลก

สำหรบขอเทานนจะทำใหไมสามารถเขยงปลายเทาหรอยนบนปลายนวเทาเวลาเดนจะมการบวมเฉพาะท และถาใชน วกดตรงบรเวณน นจะมอาการเจบปวดอยางมากควรระวงไมใหมการเคลอนไหวหรอหมนบดของขอนนเพราะอาการบวมจะมในทนทเนองจากมการฉกขาดของหลอดเลอดบรเวณนนทำใหมเลอดคงบรเวณใตผวหนงการปฐมพยาบาล

สงทตองทำทนท คอ การพกและยกขอนนใหสงไว จากนนประคบนำเยนทนทควรประคบหลายๆ ครงตดตอกน แตละครงตดตอกน แตละครงนานประมาณ 5-10 นาท พก 2-3 นาทระหวางพกควรเฝาดอาการบวมบรเวณนน ถาอาการบวมคงทไมเพมขนเปนอนเสรจวธประคบเยนจากนนพนขอตอนนดวยปลาสเตอรหลายๆครง ทเรยกวาเฝอกออน(Gibney�s strap)ใหยดตรงหรอลอกขอนนไว เพอใหเอนประสานกน และตดกนสนท (สำหรบขอเทานนใหยกกระดกขน และบดออกทางดานนอก)จากนนพนดวยผายด เราจะพนไวประมาณ 3 สปดาห โดยเปลยนปลาสเตอรทพนทก 1 สปดาห เพราะมนจะยด และทำใหหลวมได เมอครบ3 สปดาหเอาเฝอกออนนออกแลวคอยๆหดบรหารขอตอน น โดยเคลอนไหวตอตานแรงทตอตานการเคลอนไหวเพอใหกลามเนอรอบขอตอนนแขงแรง เมอขอตอมความแขงแรงมนคงหายเปนปกตด สามารถเลนกฬาไดอยางมนใจ แตถาไมบรหารหลงเอาเฝอกออนออกแลวไปเลนกฬาจะทำใหขอตอนนไมแขงแรง เกดมการพลก หรอบาดเจบไดงาย ทำใหเกดขอเคลด หรอขอแพลงไดซำอกอยบอยๆระดบท 3

มกจะมการฉกขาดของเยอหมขอรวมดวยเสมอ ทำใหมเลอดคงในขอหรอซมอยใตผวหนง จะเหนขอเทา หรอขอเขานน บวมทงขอมกจะ

26

เกดจากการพลกอยางรนแรง หรอในรายทไดรบ บาดเจบซำเตมภายหลงทขอแพลงระดบ 2 นนไมไดรบการรกษาอยางถกตองเพยงพอ หรอรบใชงานเรวเกนไป

อาการทเกดขนจะเจบปวดมาก บวมมาก เมอเราตรวจจบขอเทาหรอขอเขาแยกหรอบดออกจากกน จะเหนวา มชองวางอาออกจากกนและไมมนคง อาการบวมนนจะเกดขนทนททนใด เนองจากเยอบขอตอฉกขาด ทำใหเลอดคงอยในขอตอนน จะเหนขอ บวมชดเจน บางรายเหนเปนกระเปาะคลำดรสกอนๆ เลอดทคงอาจเซาะ มาใตผวหนงทำใหสผวเปลยนแปลงไป โดยวนแรกอาจจะม สแดงเรอๆ หรอเปลยน แปลงไมชดเจน แตในวนตอมาจะมสเขยวคลำ หรอมวงคลำจากนนคอยๆ จางหายไปพรอมอาการบวมในประมาณปลาย สปดาหท 3 การปฐมพยาบาล

การรกษาและปองกนในระยะแรก ปฏบตเหมอนระดบท 2 ใสเฝอกปนปลาสเตอรอยางนอย 4-6 สปดาห การใสเฝอกนสามารถเสรมสนยางทเฝอกเพอเดนลงนำหนกไดในกรณบาดเจบทขอเทาเมอครบ 4-6 สปดาห เมอถอดเฝอกออกจะตองพนผา หรอสวมสนบ ขอเทา หรอสนบขอเขา เพอชวยพยงตอไปอกระยะหนง จนกวาจะใชขอตอนนไดตามปกต จากนนเคลอนไหว และบรหารเพอ ใหขอตอแขงแรงแลวจงกลบไปเลนกฬาไดตามปกตการใชยารวมดวย ยาทใชได คอ ยาลดบวม วตามนซ และยาตานการอกเสบ เพอเสรมสรางเนอเยอใหสรางและตดกนเรวขน

ขอควรระวง และขอผดพลาด1. รกษาอยางไมถกตอง คอ ในทนททไดรบบาดเจบ แทนทจะพก

กลบทำการนวดเฟน หรอจบขอบดหมนทำใหเอนยดอย ฉกขาดมากขนหร อเอ นย ดข อท ฉ กขาดเป นบางส วนจะฉ กขาดโดยสมบ รณ เนอเยอทชอกชำจะไดรบอนตรายเพมขน ขอทไมบวม หรอบวมเลกนอย

⌫⌫

27

จะบวมมากขนไปอก2. การประคบรอนซ งโดยปกตควรเร มหลงจาก 24-48

ช วโมงผานไปแลว เพราะระยะน ความรอนจะชวยลดการอกเสบถาประคบรอนในรายทไดรบบาดเจบมาใหม จะทำใหหลอดเลอดขยายตวเลอดยงออกมากขน ยงกวานนบางรายใชขาวสกรอนๆ พอกลงไปบรเวณทบวมกจะทำใหผวหนงนนพอง และเกดการอกเสบตดเชอ หรอภาวะแทรก ซอนอนๆ ได

3. การพนผาการรดหรอดามดวยเฝอกไว ถาพนผาไมถกวธหรอแนนเกนไป เมอเกดอาการบวมทำใหผวหนงถกกด เนา บางรายรดแนนมากไป จนเลอดไมสามารถไปเล ยงสวนปลายน วเทาไดสดทายทำใหนวเนาดำ จนถงถกตดเทาขางนนไปอยางนาเสยดายมาก2.ขอเคลอน ขอหลด (dislocation)

พบไดบอยในกฬาทมการปะทะกน เชน รกบ ฟตบอล ฯลฯ เกดจากการทหวกระดกหลดออกจากเบา อาจหลดออกเปนบางสวน หรอหลดออกโดยสมบรณจะมการฉกขาดของเอน พงผดและเนอเยอทหมรอบขอตอตรงตำแหนงทหลด ทำใหมอาการปวด บวม เคลอนไหวไมได ตดขดหร อ ถ ง แม เ ค ล อ น ไหว ได แ ต ก เ ค ล อ น ไหว ได ไ ม เ ต มท รปรางของขอจะเปลยนไป ทพบไดบอยจากการเลนกฬา คอ ขอไหล ขอศอก ขอนวมอ กระดกสะบาหลด ตวอยางเชน ขอไหลหลดจะพบวาบรเวณไหลทเคยนนจะแบนราบลงเปนเสนตรงเหมอนไมบรรทด และไมสามารถเออมมอขางนนไปแตะบาดานตรงขามได ขอศอกหลดจะพบวาสวนขอศอกนนนนบวมขน มองจากทางดานหนาจะพบวา ตนแขนยาวกวาปลายแขนแตถามองจากทางดานหลงจะพบวาตนแขนสนกวาปลายแขน เปนตนการปฐมพยาบาล

เมอมขอเคลอนหรอหลดเกดขน อยาพยายามดงเขาทเอง เพราะ

28

อาจเกดอนตรายถงกระดกหกได หรอบางรายอาจมกระดกหกชนเลกๆรวมดวย จงควรเอกซเรยใหเหนชดเจนกอนทจะดงเขาท หรอบางรายอาจตองผาตด รกษา สงแรกทควรทำคอใหขอนนอยนงๆ ในทาทเปนอยอาจจะใชมออกขางชวยประคองในกรณทเปนไหลหรอขอศอก จากนนประคบดวยนำแขงเพอใหเลอดออกนอยทสด แลวรบสงพบแพทยใหจดการรกษาโดยทนท

สงสำคญหลงจากทดงขอตอเขาทแลว คอ การยดตรงใหขอตอนนอยนงๆ นาน 3 สปดาห ทงนเพอตองการใหเอน พงผดและเนอเยอรอบๆ ขอตอตดกนเปนปกตเหมอนเดม ถาไมยดหรอตรงขอตอหลง จากทดงเขาทแลว จะทำใหเอน พงผดหรอเนอเยอทฉกขาดนนตดกนไมดหยอน ยด และหลวม ทำใหมการหลดของขอตอนนซำแลวซำอกในระยะตอๆ มา ทงๆ ทไมไดเกดอบตเหตรนแรงอะไรเลย ทพบบอยๆคอ ขอไหล บางครงการหลดของขอไหลในครงตอๆ มา ตวนกกฬาเองสามารถดงหรอขยบเขาทไดเองโดยงาย เชน นกมวยพอชกๆ ไปเกดไหลหลด จงถอยหลงออกมาจากคชกแลวขยบไหลใหเขาท จากนนจงชกตอไป หรอนกกฬาบางคนแคเหวยงมอไปทางดานหลง ขอไหลกหลดแลวเปนตน พวกทขอตอหลดซำๆหลายหนนสามารถรกษาใหหาย ไดโดยวธผาตดเทานน1.ขอบวม ( joint swelling )

เมอวงหรอเลนกฬาและภายหลงการวงหรอเลนกฬาแลวมขอบวมเกดขนทพบไดบอยๆ คอ

ขอเขา อาจเกดขนในทนททนใด เชน จากอบตเหต จะมเลอดออกภายในขอ หรอเกดจากการใชงานมากเกนไป เชน วงมากเกนไปแลวมนำสรางภายในขอ(ซงเปนปฏกรยาโตตอบของรางกาย) เปนผลจากเยอหมขอ ทอกเสบเรอรง หรอเคยมการบาดเจบในขอตอนนอยแลว

⌫⌫

29

การปฐมพยาบาลเหมอนๆ กบการปฐมพยาบาลทไดกลาวแลว ทสำคญทสด คอ

ตองตรวจใหทราบวาเกดจากสาเหตอะไร อาจจะเปนเอนฉกขาดหรอจากเยอหมทอกเสบเรอรงเพอจะไดรกษาตนเหตใหหายไปได บางรายอาจตองผาตดรกษารบดวน เชน เอนในขอเขาฉกขาด ถาเกน 5 วนไปแลวเยบตอไมไดเพราะมนจะเปอยยย ตองเอาเอนเทยมมาใสแทน เปนตนในรายทเกดจากการอกเสบตองพกและบรหารกลามเนอตนขาใหแขงแรง(หนาเขา) เพอเลอดจะไดมาเลยงมาก ดดซบเอาการอกเสบทเกดขนใหหายไป ทำใหไมมอาการ

การปองกน1. บรการกลามเนอใหแขงแรงอยเสมอ และแขงแรงเปนพเศษใน

รายทเปนเรอรง2. เมอมขอบวมดวยสาเหตใดกแลวแต ใหพบแพทยทนท เพอคนหา

สาเหต และการรกษาทถกตองตอไป4.ขอตดขด (lock joint)

เมอมการวงเลนกฬาหรอเคลอนไหว พบวามอะไรบางอยางขดอยในขอ ซงเกดจากเศษของกระดกหรอกระดกออนทเกดจากการทำลายหรอ เสอมของขอตอ เองภาวะนพบนอย การรกษาทำไดโดยการผาตดเอาเศษกระดก หรอกระดกออนออก

4. การปฐมพยาบาลบาดเจบบรเวณกระดกการบาดเจบทกระดกนน ทเหนไดชดๆ จากภยนตรายทำใหม

การแตกหกหรอราวของกระดก แตทมกละเลยกนไปกคอกระดกแตกหรอราวจากการใชงานมากเกนไป ซงคอยๆ เกดขนทละเลกทละนอยบาดเจบบรเวณกระดกทเกดจากภยนตราย พบไดบอยๆในกฬาทมการปะทะ กน เชน รกบ ฟตบอล แฮนดบอล ฮอกก เปนตน ถอวาเปนอบตเหตทรายแรง เพราะไมเพยงแตกระดกเทานนทไดรบอนตราย แตเนอเยอ

30

ทอยภายในและภายนอกกไดรบอนตรายตามไปดวยจากความรนแรงของแรงกระทบกระแทก ตำแหนงทเกดกระดกหก มกจะเปนทขาและแขน สวนทกระดกสนหลงและกะโหลกศรษะพบไดนอยกวา

อาการแสดงทพบได คอ ทบรเวณนนจะบวมขนเรอยๆ จากเลอดทออกจากทงของกระดกเนอเยอรอบขาง กดเจบ ผดรป เชน คด งอ โกงและมการเคลอนไหวไดจากเดมทเคลอนไหวไมได ถามการขยบหรอเคลอนไหวบรเวณทหกจะไดยนเสยง � กรอบแกรบ� จากปลายกระดกหกทถไถกน

กลไกของการเกดกระดกหกนน ม 2 อยาง คอ1. จากแรงทกระทบกระแทกทกระดกโดยตรง (direct injury) เชน

การชนกนเมอเลนกฬารกบทำใหกระดกหนาแขงหก หรอถกตดวยไมฮอกกทกระดกหนาแขง เปนตน

2. จากแรงทกระทบโดยทางออม (indirect injury) เกดจากมแรงมากระทบทหนงแตทำใหกระดกอกทหนงหก เชน ขณะเลนกฬาแลวหกลมเอามอ ยนพนในทาทเหยยดแขน ทำใหกระดกไหปลาราหก เปนตนหรอเก ดจากการท ม การหดเกรงต ว ของกลามเน อทนทท นใดทำใหสวนของกระดกหลดออกจากทเดมได เชน เมอมการหดตวของกลามเน อตนขาทนทจากการว งกระโดดหลบส งกดขวาง ขณะท กำลงวงมาดวยความเรว ทำใหกระดกสะบาแตกแยกออกจากกน เปนตน

การปฐมพยาบาลสงแรกทสำคญทสด คอ ตองไมใหสวนของกระดกทหกเคลอนไหว

เพราะอาจเกดอนตรายตอเนอเยอใกลเคยง ทำใหยงเปนอนตรายมากขนหรอบางครงอาจทำใหสวนปลายของกระดกทหกทมออกมาภายนอก(compound fracture) ซงเปนส งท ย งยากอยางมากตอการรกษาเพราะตองทำการผาตด เพอปองกนการตดเชอเปนหนองในกระดก ดงนนจงตองทำการเขาเฝอกชวคราว เพอใหสวนของกระดกทหกนนอยนงๆกอนการเคลอนยายผปวยทกครง

⌫⌫

31

หลกการเขาเฝอกชวคราว (splinting)เมอมการเคลอนไหวของขอตอจะทำใหกระดกมการเคลอนไหวตามไปดวยดงนน

การเขาเฝอกไมวาจะเปนธรรมชาต โดยการใชสวนของรางกายเปนตวดามกระดกทหก เชน รดตนแขนกบลำตวในรายทกระดกตนแขนหกผกขาทงสองขางตดชดกนในรายทกระดกหนาแขงหก เปนตน หรอใชสงของดามกระดก เชนไม กระดาษหนงสอพมพ ฯลฯ ตองอาศย หลก�เหนอหนงขอตอ ตำหนงขอตอ� (One joint above, one joint below)จงจะยดหรอดาม กระดกหกนนใหอยนงๆ ได เชนกระดกหนาแขงหกตองใชไมดามและพนดวยผาตงแตเหนอหวเขาจนถงขอเทา เปนตนอยาพยายามดงกระดกหกเขาทเอง เพราะอาจจะทำใหเกดอนตรายตอเนอเยออนๆ มากยงขน การใชผาหรอเชอกมดเฝอกชวคราวน ตองระวงอยาใหแนนจนเกนไป มฉะน นจะทำใหเลอดไหลเวยนไมสะดวกเกดการบวมและขาดเลอดไปเลยงได ถามผาหรอสำลรอง บรเวณกระดกหก หรอสวนทจะดามเฝอกกจะชวยใหการเจบปวดนอยลงหรอปองกนการเกดแผลจากการกดของเฝอกชวคราวนน

การประคบเยนบรเวณนนจะชวยทำใหเลอดออกนอยลง เพราะบางคร งอาจเกดการชอคเน องจากเสยเลอดมากได จากน นร บนำสงโรงพยาบาลโดยดวนทสดกระดกแตกหรอราวจากการใชงานมากเกนไป (stress fracture)

เกดจากการใชงานมากเกนไปซำๆซากๆ และมการกระแทกกระทนบอยๆจะพบในนกวงท เพ มระยะทางในการวงเรวเกนไป พวกทว งดวยความเรวมากเกนไปและพวกนกกฬาทฝกซอมมากเกนไป ทำใหกระดกราวทบรเวณตำกวาเขา เหนอขอเทาดานนอก และบรเวณเทา ไดสวนนกกฬาทยกของหนกหรอนกกฬาทฝกรางกายโดยการยกนำหนกและนกกฬาทฝกเลนกฬาโดยมการบดตวมากเกนไป เชน นกกฬายมนาสตก นกเทนนสทตลกโดยการสะบดตว ฯลฯ จะทำใหมกระดกราวทกระดกสนหลงระดบเอวได

32

อาการท พบจะมความเจบปวดท ตำแหนงใดตำแหนงเดยวโดยจะมอาการเจบปวดอยตลอดเวลา และถายงไมหยดวงหรอเลนกฬากจะเจบมากขนเรอยๆ จนทนแทบไมได ถาใชนวกดตรงตำแหนงนนกจะเจบเชน ทขา สวนทหลงนนถามการบด หรอหมนตวกจะเจบมากทกงกลางหลงเหนอตะโพกระดบเอว ทเรารไดวานนคอบาดเจบทกระดกเพราะมนจะแขงและอยทผวนอก เชน ทหลงเทา ขาเหนอตาตมดานนอกเลกนอยและสนหนาแขงตอนบน สวนทบรเวณหลงน นยากตอการทราบวามกระดกราวนอกจากดในเอกซเรย นอกจากน ย งอาจพบกระดกราวทบรเวณ กระดกเชงกราน และหวหนาวจากการวง และการเลนกฬาทหนกได โดยเฉพาะนกกฬาทอยในวยรนการปฐมพยาบาล

เมอมการเจบปวดบรเวณขาดงไดกลาวแลวในขณะเลนกฬาหรอวงหรอเจบปวดมากขนเรอยๆ ทจดใดจดหนง ใหหยดวงหรอเลนกฬาทนทพก ประคบดวยนำแขง 15-20 นาท ใหยาแกปวด อาการจะดข นแตจะไมหายปวดถงแมเวลาจะผานเลยไป 3 วน หรอ 3 สปดาหแลวกตามถาเราสามารถจบจดทกดเจบไดวาเปนสวนของกระดกในรายทเปนครงแรกจนถง3 สปดาห แตเม อม อาการเจ บตรงกระดกกต องพกร กษาตวไมวงหรอเดนมากอยางนอย 6 สปดาหจนถง 3 เดอน แลวแตความรนแรงของกระดกทราว ใหยาบำรงกระดกจำพวกแคลเซยม และวตามนซขนาดสงรวมดวยพรอมๆ กบเอกซเรยเปนระยะๆ จะพบวาหลงจาก 3 สปดาหเปนตนไปจะเหนรอยราวของกระดกและตอๆ มากจะเรมมเนอกระดกพอกพนขน จนรอยราวหายไป จงจะหายและกลบไปเลนกฬา หรอวงไดตอไป การรกษาโรกกระดกราวจากการใชงานมากเกน ไปทตำแหนงขานไมจำเปนตองใสเฝอก แตใหงดการลงนำหนกมาก ในระยะแรกอาจตองใชไมเทาถอ เพอลดการรบนำหนก ของขา ขางทมกระดกราวชวยในการเดนชวคราวในชวง 3 สปดาหแรก เมอกลบมาเลนกฬา หรอวง

⌫⌫

33

ใหมตองวงอยางชาๆ บนพนทนม เชน พนหญา พนทราย และใสรองเทา ทม พนนมเพอลดแรงกระแทก จากนนจงคอยเพมการวงหรอการเลนกฬา จนสามารถเลนกฬาหรอวงไดตามปกตซงตองใชเวลาในชวงนนประมาณ 3 ถง 6 เดอน

สวนกระดกราวบรเวณสนหลงระดบเอวนน จะมอาการปวดบรเวณกงกลางหลง จากทเร มปวดทละนอยๆ แลวมากขนเร อยๆ(โดยเฉพาะนกกฬาทเลนกฬายกนำหนก และนกกฬาทเลนกฬา โดยมการบดหรอสะบดลำตว) ถามอาการดงกลาวนใหพกทนท เพราะอนตรายมาก จากนนจงพบแพทยและทำการเอกซเรยหาพยาธสภาพของโรคปวดหลง ทนท เพราะถามการราวในระยะ แรกนนสามารถจะ หายไดแตถาปลอยใหเปนมาก ขนจะทำใหมการหก หรอขาดของกระดกสนหลงสวนทเปนเสาบานซงตองหยดเลนกฬาทตองใชหลงทนท ตองเลนแตกฬาทเบาๆ เพราะถาเลนกฬาหนกหรอยกของหนก หรอมการหมนบดตวจะทำใหกระดกสนหลงเล อนไปขางหนามการกดทบเสนประสาทของไขสนหลง ทำใหเกดเปนอมพาตได โรคนสำคญมากเพราะสวนมากมกจะทราบชาและเปนมาก ทำใหไมสามารถเลนกฬาไดอยางเดมดงเชนนกกฬาระดบโลกหลายๆ คนประสบอย ทงๆ ทกำลงมชอเสยงรงโรจน

ตำแหนงของกระดกราวทพบไดบอยๆ จากการเลนกฬา1. บรเวณเทา (metatarsal)มกเกดทกระดกฝาเทาอนท 2, 3 และ 4 พบในนกกฬาหรอ

นกวงทเลนกฬา หรอวงบนพนแขง และ การวงทวงขนหรอลงจากทสงการเกด กระดกราวบรเวณนไมไดเกดจากรปทรงของเทาทผดปกตแตจะเกดจากวธ การว งหรอเลนกฬาท ผ ด เชน ฝกมากเกนไปวงเรงความเรวมากเกนไปบนพนทแขงหรอทางลาดขนลง

34

การรกษาในระยะแรกทเกดกระดกราวไมจำเปนตองใสเฝอกแตถายงเลนกฬาหรอวงตอไปทงๆ ทเกดกระดกราวแลว กจำเปนตองใสเฝอกนาน 4-6 สปดาห แตบางตำแหนงทเอนกลามเนอยดเกาะดวยอาจตองเขาเฝอกนานถง 2 เดอน

2.บรเวณเหนอขอเทาดานนอก ( lower 1/3 of fibula) เกดทกระดกอนเลกเหนอตาตมดานนอก มกพบในนกกฬา หรอ

นกวงทมฝาเทาแบนควำบดออกนอก นกกฬาทฝกหรอวงมากเกนไปเลนกฬาหรอวงบนพนทแขงซำๆซากๆ จะเรมมอาการเจบมากขนทละนอยๆ ทดานนอกของเทาเหนอตาตมประมาณ 5 ถง 8 เซนตเมตรอาจจะมบวมเลกนอย แตท แนๆ คอ มจดกดเจบตรงตำแหนงน ถาอาการไมมากหรอไดรบการรกษาในระยะแรก กไมตองใสเฝอก แตถาอาการมากเนองจากปวดเวลาเดน ตองใสเฝอกนาน 3-6 สปดาหทดทสด คอ ใสเฝอกพวกไฟเบอรกลาสทเปยกนำได เพอทจะไดออกกำลงวง รอการหาย แตตองเปนการวงในนำ เมอหายกสามารถเลนกฬาหรอวงตอไปไดตามปกตเรวขน

3. บรเวณกระดกหนาแขง ( upper 1/3 of tibia)เกดทกระดกอนใหญของขา ตำแหนงดานในตอนบนของขา

ตำกวาเขาประมาณ 5-10 เซนตเมตร พบบอยในนกกฬาหรอนกวงทมขาโกง หรอนกกฬาทฝกหนกเกนไป พวกทฝกหรอวงบนพนทแขงซำๆซากๆ จะมอาการเจบมากขนทละนอยๆ และมจดกดเจบ กระดกราวทเกดขนบรเวณนจะไมเหนในภาพเอกซเรยในตอนแรกๆ จนกระทงเวลาผานไปประมาณ 1-6 เดอน จงจะเหนภาพกระดกราวในฟลมเอกซเรย

การรกษา กคลายคลงกบทกระดกเหนอตาตมดานนอกราวเนองจากเปนระยะเวลานานกวาทจะปรากฏภาพกระดกราวใหเหนในเอกซเรยหรอเหนภาพเอกซเรยเมอตอนทเรมมการสรางเสรมของกระดกแลวทำใหลกษณะภาพในเอกซเรยคลายๆ กบกระดกทเกดจากโรครายแรง

⌫⌫

35

เชน มะเรง ทำเอาตนตกใจไปตามๆ กนทงหมดและคนไข (เคยมตวอยางมาแลว) แตถาไดทราบเรอง หรอประวตการเจบปวยโดย ละเอยดกจะรวาไมใชเปนเรองทนาตกใจจนเกนไป การปองกนกระดกราวบรเวณขาจากการใชงานมากเกนไป

ตองหลกเลยงการเลนกฬา โดยเฉพาะการวงบนพนทแขงเปนระยะเวลานานๆ หรอสมำเสมอ ไมควรฝกหนกจนเกนไป ไมควรวงเรงความ เรวบอยๆ ในการวงระยะยาว ไมควรวงกระแทกกระทนบนพน วงทขนหรอลงจากทสง ใสรองเทาพนนมเพอลดและซมซบแรงกระแทกทเทาโดยเฉพาะนกกฬาหรอนกวงหนาใหมควรฝกอยางชาๆ บนพนทนม เชนพ นหญาหรอทราย และตองร จ กประมาณตนไมหกโหมจนเกนไปนอกจากนยงตองปรบโครงสรางทผดรปโดยอปกรณเพอลดการเกดอนตรายจากโรคนเชน เสรมรองเทาสำหรบท ควำบดออกนอกหรอขาโกงใหถกตองเพอลดการเกดกระดกราวตามตำแหนงทลอแหลมดงไดกลาวมาแลวขางตน

4.บรเวณกระดกสนหลงระดบเอวเกดทบรเวณกระดกสนหลงตรงสวนทคลายๆ กบเปนเสาบาน

มกพบในนกกฬาทยกนำหนกมากๆ เชน นกยกนำหนก นกเพาะกายนกกฬาทฝกหนกโดยการยกนำหนก และในนกกฬาทเลนหรอฝกดวยการหมน หรอบดลำตวและบนเอว เชน นกกฬายมนาสตก นกกฬาเทนนสท ตล กแบคแฮนดโดยการบดและสะบดตว นกเตนกายบรหารทหมนบดลำตวอยอยางซำๆซากๆ เมอเลนหรอฝกบอยๆ จะทำใหกระดกสนหลงบรเวณดงกลาวเสอมสลาย เกดการราว หรอหกไดซงเปนอนตรายอยางมาก เพราะถายงไมหยดหรอรบการตรวจรกษาจะทำใหมการเคลอนของกระดกสนหลง (เนองจากไมมตวยดเหนยว)เกดเคลอนไปกดทบเสนประสาทของไขสนหลงทำใหเปนอมพาตไดการตรวจพบในระยะแรกทเรมมอาการ และยงไมมการราว หรอหกของกระดกมากนก สามารถรกษาใหหายเปนปกตดงเดมได แตถามการหก

36

ของกระดกบรเวณนแลว การทำใหหายเปนปกตทำไดยาก เพราะกระดกเชอม ตดกนไดยาก นอกจากจะทำใหเปนโรคปวดหลงเรอรงแลวยงไมสามารถเลนกฬาท ม การหมนของลำตวระดบบ นเอวไดอก(ดงทประสบในนกกฬาระดบโลกทมชอเสยงหลายคน จนตองเลกเลนกฬาชนดท กำล ง ทำช อเส ยงและเง นทองไปอยางนาเส ยดาย)การปองกนและการรกษานน นอกจากจะตองบรหารให มกลามเนอหลงทแขงแรง เปนพเศษอย เสมอแลว บางคร งอาจตองใสเส อเกราะเพ อปร ะคองกระด กส นหล ง ร ะด บ เอว เม อ ออกกำล งกายและการทำงานบางอยางทเสยงตอการเกดอนตรายทบรเวณหลงดวย

การเตรยมเครองมอปฐมพยาบาลในการปฏบตงานของเจาหนาทโดยเฉพาะการทำหนาทแพทยสนามเจาหนา

ทจะตองมการเตรยมเครองมอและเครองใชดงตอไปน1. กระเปานำแขง/ผาหอนำแขง2. อปกรณทำแผล

- ผากอซมวนพนแผล- ผายดมวน ( Elastic Bandage)- พลาสเตอรปดแผล- สำลและกอซปดแผลทปราศจากเชอโรค- ปลาสเตอรเหนยวทปราศจากเชอ ใชในการปดแผล

แตกแทนการเยบแผล- นำยาทำแผล และลางแผล เชน แอลกอฮอล70%

นำเกลอสำหรบลางแผล- ชดเครองมอเยบแผล

⌫⌫

37

3. เครองมอ- คมคบสำลและผากอซ (forceps)- กรรไกร กรรไกรตดเลบ- ถงมอปราศจากเชอ,ถงมอธรรมดา- ปรอทวดไข- เครองวดความดนโลหต- เครองหฟง

4. ยา- ยาแกปวดชนดเมด เชน พาราเซตามอล, แอสไพรน- นำสบฟอกแผล- ยาทานวดหรอครมชนดลดบวม และชนดททำใหรอน- กลโคส- อะดรนาลน- สเปรยฉดยาชาเฉพาะท- ยาตานการอกเสบ, ยาปฏชวนะ, ยาแกทองเสย, ยา

แกวงเวยน,ยาแกแพ, ยานอนหลบ, ยาแกไอ, ยาชาเฉพาะท, ยาลางตา

สำหร บศ นย พยาบาลท จ ดต งในตำแหนงท ม การแข งข นตองมการเพมเตมดงน

- เครองมอสำหรบการปฐมพยาบาลชวยชวต- เปลหาม หรอเตยงสำหรบเขนคนไข- นำเกลอหรอเครองมอสำหรบใหนำเกลอ- ไมหรอแผนอลมเนยม สำหรบดามเมอมกระดกหก- ไมเทา ไมยนรกแร เพอชวยเดน- รถพยาบาล

38

เอกสารอางอง1. Flegel MJ. Sport first aid. Updated ed. Champaign (IL) :

Human Kinetics Publishers, Inc; 1997.

2. Read M, Wade P. Sports injuries self � diagnosis and rehabilita-tion of

common aches and pains. Hong Kong : Butterworth � Heinemann ;1997.

3. Sherry E, Bokor D. Sports medicine problems and practicalmanagement.

London :Greenwich Medical Media Ltd. ; 1997.4. Butcher JD, McGrail M. Return to play. In : Johnson R, editors.

Sportsmedicine in primary care. Philadelphia : W.B. SAUNDERS COM-

PANY ;2000. p 78 � 84.

5. Peterson L, Renstrom P. Sports injuries. Their prevention andtreatment.

Singapore : Toppan Printing Company (S) Pte Ltd ; 1986.6. Garrick J.G, Webb D.R. Sports Injuries Diagnosis and Manage-

ment. 2nd ed. Philadelphia : W.B. Saunders Company ; 1999.

7. Moore K.L, Agur M.R. Essential Clinical Anatomy. 2nd ed.Philadelphia :

Lippincott Williams & Wilkins ; 2002.8. Read T.F. A Practical Guide to Sports Injuries. 1st ed. Boston :

Butterworth � Heinemann ; 2000.

9. Williams J.P.R. Barron�s Sports Injuries. 1st ed. New York : Barron�sEducation

Series, Inc ; 1988.10. Tippett S.R. Coaches Guide to Sport Rehabilitation. 1st ed.

Champaign (IL) : A Division of Human Kinetics Publishers, Inc ; 1990.

11. ธรวฒน กลทนนทน. การปฐมพยาบาลเนองจากการบาดเจบจากการกฬา. กรงเทพมหานคร : บรษทโรงพมพไทยวฒนาพานช จำกด ; 2543.

⌫⌫

39

ภาคผนวก

40

คำสงกระทรวงสาธารณสขท 41/2546

เรอง แตงตงคณะกรรมการทปรกษาทางวชาการดานการออกกำงกายเพอสขภาพ.........................................

สบเนองจากนโยบาย สราง นำ ซอม ภายใตกลยทธ �รวมพลงสรางสขภาพ� ของกระทรวงสาธารณสขในภารกจดานการสงเสรมสขภาพ ดวยการเคลอนไหวรางกายและการออกกำลงกาย กระทรวงสาธารณสขจงรวมมอกบหนวยงานทเกยวของ ทงมหาวทยาลยของรฐและกระทรวงกลาโหมเพอระดมสมองผเชยวชาญดานการออกกำลงกายใหไดมาซงคำปรกษาเชงนโยบายยทธศาสตรการกำหนดกรอบและแนวทางในการศกษาวจยตลอดจนขอแนะนำตางๆ เก ยวกบการสงเสรมสขภาพดวยการออกกำลงกายแกประชาชนทวไปดงนนเพอใหการดำเนนงานดงกลาวเกดประสทธภาพสงสดจงแตงตงคณะกรรมการทปรกษาทางวชาการดานการออกกำลงกายเพอสขภาพดงน

1. ศาสตราจารยคลนก นายแพทยธรวฒน กลทนนทน คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล2. พลโทนายแพทยประวชช ตนประเสรฐ กรมแพทยทหารบก กระทรวงกลาโหม3. รองศาสตราจารย นายแพทยชาญวทย โคธรานรกษ คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณ มหาวทยาลย4. รองศาสตราจารย ดร.กลยา กจบญช สถาบนวจยโภชนาการ มหาวทยาลยมหดล5. รองศาสตราจารย ดร.ประสทธ ลระพนธ คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล

⌫⌫

41

6. รองศาสตราจารย นายแพทยอตเรก จวะพงศ คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล7. รองศาสตราจารยเจรญ กระบวนรตน คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร8. รองศาสตราจารย ดร.สปราณ ขวญบญจนทร คณะพลศกษา มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ9. รองศาสตราจารย ดร.สาล สภาภรณ คณะพลศกษา มหาวทลยศรนครนทรวโรฒ10. รองศาสตราจารย ศรรตน หรญรตน วทยาลยวทยาศาสตรและเทคโนโลยการกฬา มหาวทยาลยมหดล11. รองศาสตราจารย แพทยหญง อารรตน สพทธธาดา คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย12. ผชวยศาสตราจารย นายแพทยวศาล คนธารตนกล คณะแพทยศาสตร โรงพยาบาลรามาธบด มหาวทยาลยมหดล13. ผชวยศาสตราจารย ดร.วรรธนะ ชลายนเดชะ คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล14. ผชวยศาสตราจารย นายแพทยสมพล สงวนรงศรกล คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย15. ผชวยศาสตราจารย ฉววรรณ บญสยา คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลบมหดล16. ผชวยศาสตราจารย ดร.นฤพนธ วงศจตรภทร คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยบรพา17. นายแพทยชนนทร ลำซำ คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล

42

18. นายแพทย ฉกาจ ผองอกษร คณะแพทยศาสตรศรราชพยาบาล มหาวทยาลยมหดล19. ดร.แพทยหญง อรอนงค กละพฒน คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย20. ดร.นายแพทย ภาสกร วธนธาดา คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย21. ดร.บษบา สงวนประสทธ คณะสาธารณสขศาสตร มหาวทยาลยมหดล22. แพทยหญง ปยะนช รกษพานชย ศนยโรคหวใจ โรงพยาบาลกรงเทพ

โดยทำหนาทใหคำปรกษาดานการกำหนดนโยบายยทธศาสตรแนวทาง มาตรการการกำหนดกรอบ และแนวทางในการศกษาวจย เพอพฒนาองคความร ดานการสงเสรมสขภาพดวยการเคลอนไหวรางกายและการออกกำลงกาย ใหกาวหนาและทนสมยยงขน

ทงน ตงแตบดนเปนตนไป

สง ณ วนท 10 มกราคม พ.ศ. 2546

(นายธวช สนทราจารย)ผตรวจราชการกระทรวง รกษาราชการแทนรองปลดกระทรวง

ปฏบตราชการแทนปลดกระทรวงสาธารณสข