S. Tatalovic

SIGURIA NACIONALE DHE NDËRKOMBËTARE

Zagreb 2006

2

Përmbajtja

1. NOCIONI, PËRMBAJTJA DHE LLOJET E SIGURISË

1.1. Nocioni i sigurisë

1.1.1 Orvatjet për përkufizimin e sigurisë

1.1.2 Studimi i sigurisë

1.1.3 Çështja e sigurisë në rendin e ri botëror

1.1.4 Në kërkim të një nocioni të ri për sigurinë.

2. ZHVILLIMI HISTORIK I FUNKSIONIMIT TË SIGURISË DHE MBROJTES

2.1 Zhvillimi i sigurisë dhe mbrojtjes në shoqëritë primitive

2.2 Zhvillimi i sigurisë dhe mbrojtjes në shoqëritë në tranzicion

2.2.1 Magistrat –i

2.2.2 Perandoria

2.3 Zhvillimi i sigurisë dhe mbrojtjes në shoqëritë modern

2.3.1 Sistemi presidencial në SHBA

2.3.2 Sistemi gjysëmpresidencial në Francë

2.3.3 Sistemi parlamentar në Britaninë e Madhe

2.3.4 Sistemi federativ në Zvicërr.

3. RREZIKIMI I SIGURISË NACIONALE DHE NDËRKOMBËTARE

3.1 Lufta si burim i rrezikimit të sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare

3.2 Konfliktet etnike dhe siguria

3.2.1 Burimet e konflikteve etnike

3.2.2 Politikat e rregullimit të konfliktit etnik

3.3 Terrorizmi

3.4 Krimi i organizuar

3.5 Migrimet ilegale

3.6 Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë

3.7 Kërcënimet ekologjike

3.8 Dallimet mes klasës së pasur dhe asaj të varfër , sëmundjet e reja dhe siguria

1. NOCIONI, PËRMBAJTJA DHE LLOJET E SIGURISË

3

1.1 Nocioni i sigurisë

Siguria është njëri nga fenomenet themelore që karakterizoi shoqëritë qysh në fazat e hershme

të zhvillimit. Pa marrë parasysh se a është fjala për siguri individuale, shtetërore, federale apo

siguri ndërkombëtare, çdo herë tentohet të sigurohet vlera dhe situata e cila konsiderohet me

rëndësi jetike. Prandaj është shumë i rëndësishëm kuptimi i nocionit të sigurisë, e sidomos kur

kemi të bëjmë me një periudhë të caktuar apo me një regjion konkret. Siguria paraqet një

interes, qëllim dhe vlerë, por njëkohësisht ajo paraqet edhe përgjegjësinë e veprimeve qofshin

ato veprime të individit, shoqërisë, shtetit apo bashkësisë ndërkombëtare. Siguria është

element strukturor i mbijetesës dhe veprimtarisë individuale, shoqërore, shtetërore dhe

ndërkombëtare. Duke analizuar të gjitha argumentet e lartëcekura, arrimë në përfundim se

siguria paraqet një fenomen të përbërë nga shumë komponentë. Prandaj për ta kuptuar sa më

mirë këtë fenomen nevojitet një studim i bërë nga këndvështrime të ndryshme.

Nocioni i sigurisë është një çështje që preokupon njeriun dhe shoqërinë që nga krijimi. Në

kohërat moderne ky nocion filloj të përdorej gati në të gjitha aktivitetet njerëzore. Prandaj nuk

është çudi pse disa nga autorët pohojnë se ky është një ndër nocionet më të përdorur në

përgjithësi.Megjithatë të njejtit, nuk anashkalojnë faktin se shpjegimi dhe zhvillimi i tij lë shumë

për t`u dëshiruar. Rëndësia dhe kompleksiteti i këtij nocioni zgjoi interesimin e shumë

studiuesve të kësaj fushe. Një nga ata ishte edhe Arnold Wolfers. Wolfers- i duke marrë para

sysh shumëdimensionalitetin dhe komleksitetin e problemit të sigurisë, e cilësoi këtë të fundit

si “ simbol i padefinuar “ ( ambiguous symbol ), i cili mund të ketë ose jo një domethënije.

Prandaj për të kuptuar fenomenin e sigurisë nevojitet së pari, analizimi i kategorive themelore

të nocionit të sigurisë,pastaj analizimi i llojeve të sigurisë, mekanizmave për arritjen e saj,

llojeve të rreziqeve, si dhe sistemeve të sigurisë.

1.1.1 Orvatjet për përkufizimin e sigurisë

Çështja e sigurisë për një kohë të gjatë ishte preokupim i shumë dijetarëve dhe studiuesve. Kjo

çështje ishte pjesë e shumë analizave shkencore në disciplinat që kishin të bëjnë me shtetin, e

të cilat kishin sigurinë fushë kryesore të hulumtimit. Mirëpo në kohën e fundit shumë

shkencëtarë pohojnë se kuptimi i sigurisë është shumë më i gjërë se sa pretendohej më heret.

Sipas tyre kuptimi i sigurisë kombëtare i cili lidhet me shtetin, duhet të dallohet nga siguria

individuale dhe kolektive. Edhe pse shteti është komponent i pazëvëndësueshëm në studimin e

çështjes së sigurisë,hulumtimet e tyre treguan se siguria individuale dhe ajo kolektive nuk varet

vetëm nga siguria kombëtare.

Përkufizimet tradicionale të sigurisë si pikënisje kishin fuqinë ushtarake, vëzhgimin dhe rendin

shtetëror. Duke zënë vend mes paqes dhe dhunës, përkufizimet tradicionale të sigurisë

bazoheshin në tri supozime : se shteti është i vetmi përgjegjës për sigurinë ; se politika e

4

sigurisë qëllim të vetëm ka ruajtjen e gjendjes ekzistuese dhe se mbrojtja ushtarake është

çështje e interesit primar. Në fund të shekullit XX u paraqiten përkufizimet moderne të sigurisë.

Në krahasim me përkufizimet tradicionale, përkufizimet moderne ishin më të gjëra. Ato nuk

fokusoheshin vetëm në shtetin por përfshinin edhe individin si dhe bashkësinë

ndërkombëtare.Gjithashtu këto përkufizime nuk orientoheshin më në ruajtjen e status quos si

dhe nuk e vendosnin mbrojtjen ushtarake në rend të pare siç pretendonin përkufizimet

tradicionale. Në literaturen klasike apo moderne të politikës, siguria definohet në nivelin e

përgjithshëm dhe kryesisht është e ndarë. Në ditët e sotme termi siguri përfshinë mënyrat e

ndryshme të mbijetesës si dhe aktivitetet e ndryshme të individit. Kjo ndodh për arsye se

koncepti i sigurisë vazhdimisht ndryshon. Që nga kohërat më të vjetra e deri në ditët e sotme,

si rreziku më i madh që i kanoset njerëzimit konsiderohet lufta. Kjo për shkak të pasojave të saj

shkatërruese. Mirëpo gjatë fundit të shek. XX koncepti i sigurisë filloj të zgjërohej, pasi që njeriu

çdo herë e më tepër filloj të vetëdijësohej për rreziqet që vinin nga natyra dhe nga rrethi i

ndryshëm shoqëror. Gati deri në fund të shek. XX fjala siguri përdorej për të treguar mjetin më

dominant të sigurimit të mbijetesës – ushtrinë. Me fjalë tjera siguria paraqitet si qëllim i shtetit,

të cilin qëllim ai e siguronte përmes kombinimit të mjeteve ushtarake me ato diplomatike. Për

dallim nga kjo në fillim të shek. XXI siguria konsiderohet si mjet i mbijetesës përkatësisht si

kusht për të krijuar marrëdhënie midis individit, shoqërisë dhe shtetit. Pra siç po shohim fundi i

shek XX karakterizohet me shumë nisma për të përcaktuar konceptin e sigurisë, mirëpo këto

nisma nuk është se dallohen shumë nga përcaktimi që iu bë sigurisë gjatë shekujve XVIII dhe

XIX.Përkufizimi modern i sigurisë dominohet nga dy koncepte : universaliteti – i cili nënkupton

përfshirjen e plotë të konceptit të sigurisë dhe demilitarizimi - i cili nënkupton shfuqizimin e

lidhjes së deritanishme që i është bërë sigurisë me forcën ushtarake. Shumica e autorëve janë

të mendimit se çështja e sigurisë në ditët e sotme duhet të shqyrtohet në një kontest më të

gjërë, për shumë arsye , prej të cilave dy kanë të bëjnë me etnitetet për të cilat organizohet

siguria dhe dy të tjera të cilat kanë të bëjnë me llojet e sigurisë. Fillimisht në çështjen e sigurisë

duhet të përfshihen edhe siguria individuale dhe ajo grupore e jo vetëm ajo kombëtare. Së dyti,

çështja e sigurisë duhet të përfshijë edhe sigurinë e sisitemit ndërkombëtarë. Së treti në

çështjen e sigurisë krahas me ushtrinë duhet të përfshihen edhe politika, ekonomia etj.

Përgjigjja në pyetjen se a është siguria kategori objektive apo subjektive, është shumë e

rëndësishme. Kuptimi i sigurisë si kategori subjektive ( ndjenja e sigurisë ) është shumë

problematik, sepse mos observimi i rrezikut nuk do të thotë se ai më të vërtetë nuk ekziston.

Në anën tjetër, observimi i tepruar i tij mund të krijoj gjëndje paranoje e cila në fund mund të

shkaktojë destruktiviteti fizik dhe psiqik si për individin ashtu edhe për grupin apo shoqërinë. Po

ashtu kuptimi i sigurisë si kategori objektive ( ruajtja e status quos ) mund të jetë arsyetim për

shmangien e disa prej subjekteve siç janë njeriu, shoqëria, shtetet, bashkësia ndërkombëtare

apo edhe çështjet problematike bashkëkohore.

5

Po të njejtën rëndësi ka edhe pyetja se a ka të bëjë siguria vetëm me situatën ekzistuese –

status qou, apo ajo ndërlidhet edhe me situatat në zhvillim? Deri në kohën më të re debatet për

çështjen e sigurisë kishin karakter tejet konzervativ, që do të thotë se në dukje vihej çështja e

sigurisë si çështje afat- shkurtër. Por kushtet bashkëkohore e zhvendosen çështjen e sigurisë si

diçka afat – gjate si dhe si çështje në zhvillim. Arsye për këtë zhvendosej padyshim ishin rreziqet

me të cilat po përballej bota, e të cilat po kanosnin ekzistencën e vetë njerëzimit.

Shqyrtimi i çështjës së sigurisë vendosi në qendër të vëmenjdjes pyetjen se a është siguria

kategori apsolute apo ajo ka një shkallë të caktuar relativiteti ? Teorikisht është vërtetuar se

siguria është kategori absolute, që do të thotë se dikush apo diçka është plotësisht i sigurtë ose

jo i sigurtë, dhe se nuk mund të jetë pak ose shumë i sigurtë. Megjithatë në jetën reale siguria

nuk paraqet kategori absolute, aty mund të flitet për një lloj sigurie të arritur apo për një

shkallë të caktuar sigurie. Prandaj për të kuptuar nocionin e sigurisë së pari duhet të shqyrtohen

kriteret e sigurisë. Kritere këto të cilat ndryshjojnë varësisht nga periudha e zhvillimit, shteti apo

shoqëria.

Po ashtu për të kuptuar konceptin e sigurisë, i rëndësishëm është edhe vlerësimi i plotë i

gjendjes së sigurisë. Megjithatë vlerësimi i plotë i gjendjes së sigurisë është i pamundur sepse

gjithmonë ekziston një pjesë e paparashikuar dhe e panjohur. Prandaj të gjitha vlerësimet e

gjendjes së sigurisë paraqesin vetëm gjasat reale dhe jo sigurinë e plotë. Siguria e plotë mund të

paraqitet vetëm në vlerësimin e pasojave por jo edhe në parashikimin e rrezikut.

Duke u nisur nga argumentet e lartëcekura , mund të themi se siguria paraqet një lloj tendence

për liri ne raport me kërcënimin. Poashtu siguria paraqet një fenomen shumë kompleks.

Kompleksitetin e saj mund ta vërejmë qysh në përkufizimin e saj, përkufizim ky i cili përmbanë

shumë elementë. Pra, përkufizimi i sigurisë nënkupton edhe kanosjen edhe aktivitetin për

parandalimin e rreziqeve duke mos anashkaluar as aktivitietin për sanim e gjendjes pas veprimit

të rrezikut.

1.1.2 Studimi i sigurisë

Studimi i sigurisë është discilplinë relativisht e re. Studimi sistematik i saj filloj të aplikohej në

disa qendra universitare në periudhën mes dy luftërave botërore. Entuziazmi i inspiruar nga

koncepti i Wilsonit për siguri kolektive si dhe fitorja e koalicionit botëror në Luftën e Parë

Botërore, ndikoj dukshëm në mendimet e shumë teoricientëve të marrëdhënieve

ndërkombëtare të cilët konsideronin demokracinë, vetëvendosjen, demilitarizimin dhe

arbitrazhin si instrumente përcaktuese për promovimin e paqes ndërkombëtare dhe sigurisë.

Ekspansioni më i madh në fushën e studimit të sigurisë i përket periudhës në mes të viteve

1950 dhe 1960. Ishte kjo periudha e konfrontimit të madh nuklear në mes të Lindjes dhe

Perëndimit, periudha e frikës nga katastrofa nukleare si dhe periudha e kërkimit për

parandalimin e kataklizmës nukleare. Shumë pyetje me të cilat deri atëherë mirrej kjo disciplinë

6

e që kishin të bënin ekskluzivisht me çështjet e sigurisë si: terrorizmi, konfliktet etnike,

ndryshimet revolucionare, rrebelimet dhe konfliktet e tjera me shkallë më të ulët intensiteti,

mbetën nën hijen e ngjarjeve të asaj periudhe.

Fundi i Luftës së Ftohtë dhe shpërbërja e bipolaritetit, pati ndikim të rëndësishëm në studimin e

sigurisë si dhe në të kuptuarit e sigurisë kombëtare dhe ndërkombëtare. Periudha pas Luftës së

Ftohtë u karakterizua me debatin mbi natyrën dhe rëndësinë e sigurisë. Në kuadër të këtij

debati mund të dallojmë disa qasje.Grupi i parë i autorëve insiston vetëm në zgjërimin e

konceptit neorealist të sigurisë. Në të cilin, sipas tyre, duhet të përfshihen edhe zhvillimi

ekonomik, degradimi ekologjik, shkelja e të drejtave të njeriut dhe migrimi i madh, të cilat

mund të kanosin kompleksitetin e sigurisë. Grupi i dytë i autorëve insiston në thellimin e

agjendës së studimit të sigurisë duke përfshirë në studim një numër të madh të segmenteve të

sigurisë duke filluar nga siguria individuale e deri te siguria globale. Ndërsa grupi i tretë i

autorëve mbesin tek qasja tradicionale e sigurisë, dhe insistojnë në përfshirjen e formave të

sigurisë ( siguria e përbashkët, siguria kolektive ).

1.1.3 Çështja e sigurisë në rendin e ri botëror

Bota sot po përballet me procesin e ripolarizimit të hapsirës politike dhe asaj ushtarake, si dhe

me krijimin e një polarizimi të ri e që në fakt paraqet një unipolaritet në të cilin ndërthuren që

të dy dimensionet : negativ dhe pozitiv. Edhe pse sot është evident një lloj përmirësimi i

situatës së sigurisë i cili është rezultat i bashkëpunimit të shteteve për të formuar një sistem të

përbashkët dhe të plotë të sigurisë, në botë ende ekzistojnë burime potenciale që sjellin

destabilitet. Burimet themelore të destabilitetit dhe rrezikut sot gjinden kryesisht në regjionet

që fillojnë nga Federata Ruse kalojnë përmes Evropës Qëndrore, në Ballkan, në Lindjen e Afërt

dhe atë të Mesme deri tek Magrebi. Pa vitit 2001 kur SHBA –të u përballën me sulmet

terroriste, kësaj liste iu shtua edhe rreziku nga terrorizmi global.

Pas vitit 1992 dimensioni ushtarak i sigurisë u kufizua në parandalimin e rrezikut nga ri –

armatimit. Këtij parandalimi i kontriboi dukshëm edhe aplikimi i suksesshëm i Traktatit për

Forca Konvensionale ( Conventional Armed Forces in Europe – CFE Treaty ) i cili rrezikun nga ri –

armatimi e solli në masë minimale. Edhe pse dimensioni ekonomik i sigurisë shihet si sfidë dhe

mundësi për të forcuar stabilitetin politik, ky dimension pësoj një rënie.Si pasojë e kësaj rënije

bota akoma vazhdon të jetë e ndarë në grupin e shteteve të zhvilluara ekonomikisht dhe në

grupin e shteteve të pazhvilluara dhe të varfëra. Dimensioni i sigurisë i cili gjithnjë e më shumë

po fiton rëndësi të konsiderueshme, është dimensioni humanitar.Emigrantët, të përndjekurit

dhe kërkuesit e azilit po formojnë një pakicë të re “ artificaile “. Prandaj rrezikimi i sigurisë tani

po përshkruhet nga një valë e re e ksenofobisë dhe racizimit. Dhuna ndaj pakicave gjithnjë e më

shumë po shëndrrohet në një lloj proteste për pakënaqësit e ndryshme të njerëzve.

7

Burimi kryesor i destabiliteti në botë, sot rrjedh nga problemet ekonomike dhe destabilitetit

politik me të cilin po përballën demokracitë e reja. Prandaj në strategjinë e vendeve

perëndimore për formimin e sisitemit multilateral të sigurisë duhet të përfshihen edhe vendet

në tranzicion. Sistemi botëror i sigurisë do të duhej të përbëhej nga tri nivele : nacional – secili

shtet, sigurinë e vet nacionale duhet ta arrijë për mes sistemit vetanak të sigurisë; multinacional

– që përbëhet nga rrjeti i marrëveshjeve dhe traktateve bilaterale dhe multilaterale të sigurisë

dhe ndërkombëtar – i përbërë nga organizata dhe struktura, aktiviteti i të cilave ofron një

sistem të plotë dhe bashkëpunues të sigurisë. Ndërtimi i këtij niveli të tretë të sistemit të

sigurisë globale kërkon koordinim të përbashkët të shumë organizatave botërore ( KB, NATO,

BE, OESS ) në mënyrë që të krijohet një mbikqyrje e dimensioneve ushtarake dhe jo ushtarake

të sigurisë.

Gjatë debatit për zhvillimin e mëtutjeshëm të sistemit botëror të sigurisë, në fillim të shek. XXI,

lindi pyetja : A është e mundur që në të ardhmën të shmangen krizat e ngjajshme me luftërat

që ndodhën në ish – Jugosllavi, Bashkimin Sovjeti përkatësisht në Afganistan dhe Irak ? Në qoftë

se arrihet një bashkëpunim i mirëfillt i shteteve demokratike për zhvillimin e integrimeve

ekonomike dhe politike, atëherë mund të mendohet për aplikimin e një qasje të re për arritjen

e sigurisë globale dhe parandalimin e konflikteve. Megjithatë, pavarësisht nga zhvillimet

paraprake pozitive, në fushën e krijimit të një rendi të ri të sigurisë globale, rol të rëndësishëm

dhe të vazhdushëm kanë Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Përfundimi i luftës në Kroaci dhe

Bosnje me 1995, si dhe zgjidhja e konfliktit në Kosovë dhe Maqedoni katër vite më vonë, do të

ishin të pamundura pa angazhimin aktiv të SHBA –ve. Dhe kjo tregon se si SHBA – të kanë rol

dominues në çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë globale.Viteve të fundit shumë organizata të

cilat mirren me çështjet e sigurisë ( KB, NATO, BE, OESS ), gjatë kërkimit të tyre për legjitimitet

dhe strukturë të re u ballafaquan me shumë sfida serioze. Një ndër sfidat kryesore ishte

tensionimi i kohë pas kohshëm i marrëdhënijeve SHBA – BE. Nëse përcaktimi i marrëdhënijeve

transatlantike bëhet në atë mënyrë që do të jetë i pranueshme për të dy palët, atëherë procesi i

nisur që pas Luftës së Ftohtë, për përmirësimin e sigurisë globale do të vazhdojë. Në të

kundërtën përkeqësimi i bashkëpunimit transatlantik në lidhje me çështjet e sigurisë, do të ketë

pasoja negative në ndërtimin e sistemit evropian të sigurisë, gjë e cila automatikisht do të

ndikoj edhe në sistemin global të sigurisë.

1.1.4 Në kërkim të nocionit të ri për sigurinë

Sot, shumica e vendeve demokratike po përpiqen të krijojnë një nocion të ri për sigurinë

kombëtare dhe ndërkombëtare. Në këtë nocion përveç dimensioneve bazë siç janë : dimensioni

ekonomik, politik, social, humanitar dhe ushtarak, vend të rëndësishëm po zëjnë edhe

dimensioni i respektimit të të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, demokracia dhe sundimi i

ligjit. Në kohët e fundit, shumica e organizatave të cilat mirren me çështjet e sigurisë, po

tentojnë të aplikojnë dimensionet jo – ushtarake , gjatë menaxhimeve të krizave të ndryshme.

8

Sot vendosja e paqes dhe sigurisë, bazohet kryesisht në këto elemente: 1. Fuqizimi i

institucioneve të sigurisë dhe përcaktimi i detyrave në mes tyre ( KB, NATO, BE, OESS ) 2.

Zhvillimi i bashkëpunimit politiko – ushtarak midis vendeve, i cili realizohet përmes

marrëveshjeve bilaterale dhe multilaterale në lidhje me çështjet e sigurisë dhe 3. Krijimi i një

mekanizmi i cili do të mundësoj parandalimin e konflikteve ndërshtetërore dhe konflikteve të

brendëshme.

Mungesa e qëndrueshmërisë, konflikti dhe kërcënimi ushtarak po kthehen sërish në arenën e

politikës së sigurisë, mirëpo tani në një mënyrë krejtësisht të re. Prandaj edhe kuptimi dhe

qëndrimi ndaj këtyre kategorive duhet të ndryshojë. Shtetet dhe bashkësia ndërkombëtare

duhet të mendojë për një përgjigjje të re, konform me formen e re të kërcënimit dhe

përdorimit të forcës.

Në formimin e kuadrit analitik, që do të përdoret për verfikime empirike të nivelit të sigurisë

përkatësisht nivelit të kërcënimit , duhet të mirren paraqysh supozimet teorike. Sipas këtyre

supozimeve, niveli i sigurisë varet nga niveli i ekspozimit të shtetit apo regjionit ndaj

kërcënimeve, si dhe varet nga fuqia e shtetit dhe kohezionit të tij politiko – social. Sigurinë

kombëtare e përcaktojnë dy lloje aktivitetesh të cilat rrjedhin nga politika e brendëshme e

shtetit dhe nga politika e bashkësisë ndërkombëtare. Siguria nuk është vetëm objektive por ajo

ka edhe verzijonin subjektiv të saj. Aq sa është e pamundur të masim një kërcënim real, aq

është edhe e mundur që për ndonjë kërcënim të mos dimë fare se ai ekziston. Siç janë të

mundura ekzagjerimet ndaj një kërcënimi, janë të mundura edhe pikëpamjet e ndryshme

lidhur me kuptimin e vërtetë të një kërcënimi. Po ashtu është e mundur që kërcënimi i cili

përceptohet nga liderët politik, të mos përceptohet njësoj edhe në opinionin publik. Kjo

paraqet një problem mjaft serioz në përcaktimin e kërcënimeve të cilat seriozisht kanosin

sigurinë kombëtare apo edhe atë ndërkombëtare. Shtrohet pyetja se kur një kërcënim

konsiderohet si kërcënim i sigurisë kombëtare apo ndërkombëtare ? Në qoftë se kriteret, të

cilat përcaktojnë se një kërcënim po rrezikon sigurinë kombëtare apo ndërkombëtare, janë nën

nivelin e duhur atëherë reagimi ndaj këtij kërcënimi do të ketë pasoja negative. Ky reagim do të

cilësohet si paranojak,si shpenzim i panevojshëm i resurseve,si politikë agresive dhe si pasojë e

poltikës së brendëshme. Ndërsa kur kriteret e përcaktimit janë shumë të larta,vie deri te

hezitimi në reagim ndaj një rreziku vërtetë serioz.

Po e njejta analizë empirike e cila zhvillohet për të përcaktuar nivelin e sigurisë si dhe nivelin e

rrezikimit të saj , për një shtet apo për botën në përgjithësi, mund të bazohet edhe në tre

tregues të tjerë : mendimin e ekspertëve - ku për bazë mirren analizat shkencore ; dokumentet

politike – ku analizohen dokumentet kombëtare të cilat kanë të bëjnë me zbatimin e sigurisë si

dhe opinioni publik – ku si pikë referimi mirren rezultatet e anketimeve të ndryshme, të cilat

kanë të bëjnë rrezikimin e sigurisë nacionale apo ndërkombëtare.

9

Tashmë është vërtetuar se mjedisi, qoftë ai global apo rajonal ndikon, në sigurinë e shtetve.

Përfundimi i luftërave dhe reduktimi e armatimit , solli përmirësim të dukshëm në sigurinë e

shumicës së shteteve, për sa i përket aspektit ushtarak.Edhe pse flitet për një gatishmëri më të

madhe të shteteve, për të zgjidhur konfliktet e ndryshme ndërshtetërore dhe ndëretnike, në

mënyrë paqësore, prap se prap në ditët e sotme faktori ushatarak mbetët një ndër faktorët më

të rëndësishëm të rrezikimit të sigurisë ndërkombëtare.

Për sigurinë ndërkombëtare është shumë e rëndësishme gjendja e sigurisë në Evropë. Gjendje

kjo e cila ndikohet nga shumë faktorë të ndryshëm. Para së gjithash, kalimi i disa shteteve

evropiane nga sistemi komunist në sistemin demokratik, si dhe aplikimi i ekonomisë së tregut

nga këto shtete,gjatë vitete të 90 – ta, u shënua me konflikte dhe luftëra të ndryshme. Shumica

e vështirësive ekonomike si dhe rrezikimeve të sigurisë, me të cilat ende po përballën shumica e

shteteve evropiane, rrjedhin pikërisht nga rrethanat e lartë cekura. Pavarsishtë nga kjo, sot në

shumicën e shteteve evropiane, gjendja e sigurisë cilësohet si stabile dhe ky stabilitet rrjedh nga

fakti se tanimë këto shtete janë pjesë e një demokracie të kosoliduar dhe stabile. Një pjesë e

tyre ndodhën në nivelin më të lartë të tranzicionit, i cili pason menjëherë pas anëtarsimit në BE

dhe NATO, ndërsa pjesa tjetër konsiderohet si bërthamë e integrimeve europiane dhe

euroatlantike.

Me përfshirjen dhe pjesëmarrjen në programet e NATO- s si : Partneriteti për Paqe, integrimi në

NATO, fitimi i statusit të kandidatit për anëtarësim të plotë në NATO dhe BE, siguria nacionale e

shumë shteteve evropiane, pësoj ndryshime pozitive në cilësi. Po ashtu edhe instrumentet e

politikës së sigurisë, së këtyre shteteve fituan një përmbajtje krejtësisht të re. Programet e

ndryshme të bashkëpunimt, qofshin ato bilaterale apo multilaterale, e që i paraprinë hyrjes në

programin e Partneritete për Paqe, janë bërë një mjet i rëndësishëm për harmonizimin e

forcave të armatosura dhe të gjithë sistemit të sigurisë nacionale, me standardet më të larta

demokratike. Përvojat e ndryshme të NATO – s treguan se zgjërimi i bashkëpunimit është

mënyra më e mirë për zgjidhjen e problemeve që kalojnë kufijtë e një shteti.

Pas shqyrtimi të të gjitha fakteve të lartcekura, natyrshëm vimë deri te përfundimi se kanosjet

që po i bëhen sigurisë , tanimë janë çështje globale të cilat ju takojnë të gjithëve pa

përjashtim.Me to tani po përballët çdo person pavarsisht vendit dhe përpjekjeve për t`i

shmangur ato. Njëri nga problemet më të mëdha me të cilin përballën ekspertët të cilët

vëzhgojnë kërcënimet globale, është fakti se shumë njerëz nuk janë të vetëdijshëm për

rëndësinë e këtyre kërcënimeve. Problemi vazhdon të bëhet edhe më i madh kur shumica e

këtyre njerëzve kanë kompetenca të ndryshme politike, ekonomike e ushtarake për mes së

cilave mund të kontribojnë në eliminimin e kërcënimit. Ndoshta një nga arsyet e sjelljes së

këtillë të këtyre personave me ndikim, është edhe fakti se me eliminimin apo parandalimin e

gjenerimit të kërcënimeve, do të mund të humbin pozitat e tyre.Me fjalë të tjera, ndoshta

10

arsyeja për sjellje të tillë, qëndron në faktin se ata me punën e tyre, i kontribuan në masë të

madhe gjendjes së pasigurisë.

Sot bota po përballet me një transferim të kërcënimve nga sfera ushtarake dhe shtetërore në

sferën civile. Është e vërtetë se ky transferim ul nivelin e rrezikut për konflikte të armatosura

mirëpo rrit nivelin e rreziqeve siç janë krimi i organizuar, migrimet ilegale, droga, terrorizmi

global dhe përhapja e armëve të shaktrrimit në masë. Prandaj për të patur një përgjigjje

efektive ndaj këtyre kërcënimeve, të shek. XXI është e domosdoshëm gjetja e një qasje

moderne për sigurinë dhe për kuptimin e saj.

2. ZHVILLIMI HISTORIK I FUNKSIONIMIT TË SIGURISË DHE MBROJTJES

Çështja e sigurisë , është një ndër çështjet që preokupon njerëzimin që nga krijimi i tij. Evoluimi

dhe zhvillimi i shoqërisë njerëzore ndikoj dukshëm edhe në evoluimin dhe zhvillimin e

funksionit të sigurisë. Prandaj në këtë pjesë do të shqyrtojmë zhvillimin e funksionit të sigurisë

dhe mbrojtjes, për gjatë periudhave të ndryshme në të cilat kalojë zhvillimi i shoqërisë

njerëzore.

2.1 Zhvillimi i sigurisë dhe mbrojtjes në shoqëritë primitive

Karakteristikat themelore të shoqërive primitive janë : religjioni, lidhja farefisnore dhe

teknologjija e komunikimit simbolik. Këto katër karakteristika mjaftonin që njerëzit e asaj

periudhe, të formonin një komunitet i cili do t`ju siguronte ekzistencën secilit prej tyre. Në

shoqëritë e para primitive nuk mund të flitet për një organizim qëndror politik të themeluar në

kufijë territorial,ushtri dhe polici. Prandaj në këtë fazë të zhvillimit të shoqërisë nuk mund të

bëhet fjalë për organet drejtuese të shoqërisë e as për menaxhimin e forcave mbrojtëse. Ato që

ne sot i konsiderojmë funksione themelore të qeverisjes si : funksionimi i ligjit, mbrojtja e

sigurisë personale dhe e rendit publik, organizimi ushtarak për t`u mbrojtur nga kërcënimet e

jashtme, nuk kanë ekzistuar në shoqëritë primitive.

Në etapat e më vonshme të zhvillimit të shoqërisë primitive, konflikti mes anëtarëve të

komunitetit kalonte qëllimin integrues, i cili ishte karakteristikë e etapave të hershme të kësaj

shoqërie. As lidhjet farefisnore e as ritualet tradicionale, të cilat përshkonin secilin anëtarë të

komunitetit, më nuk mjaftonin për rregullimin e sjelljeve të tyre për të arritur objektivat e

përgjithëshme. Kjo etapë e zhvillimit të shoqërisë primitive karakterizohet me rritjen e

mundësive të prodhimit. Kjo rritje solli deri ndarja e punës, zgjërimi i territoreve si dhe rritja e

anëtarëve të komunitetit. Dhe ky është pikërisht momenti kur vie deri te një evoluim i

funksionit drejtues të shoqërisë. Braktisen format primitive të qeverisjes si kryetari, shamani (

falltori ) e këshilli i pleqëve, dhe fillon të aplikohet forma e re e qeverisje, e cila paraqet edhe

themelet e sistemit të sotëm politik. Në këtë formë të re të qeverisjes, tani kryetarët e klaneve

11

shëndrroheshin në mbretër të territorit të caktuar, në të cilin jetonin anëtarët e bashkësisë së

tyre si dhe robërit e zënë në luftëra.

Paralelisht me funksionin e mbretit, funksiononin edhe kuvendet të cilat përbëheshin nga

kryetarët e familjeve, udhëheqësit ushtarak , përfaqësues të zgjedhur të anëtarëve tjerë si dhe

anëtarët më të vjetër dhe më me përvojë të atij komuniteti. Këto kuvende kishin kompetenca

të ndryshme ndër to edhe zgjedhjen e përfaqësuesve, përcaktimin e rregullave të sjelljes në

komunitet si dhe gjykimin në bazë të këtyre rregullave.

Me ndarjen e punës dhe rritjen e prodhimit, filluan të shfaqen aspiratat e para për zgjerimi

territoresh dhe krijim të numrit sa më të madh të fuqisë punëtore. Për të arritur këto nevojitej

nënshtrimi i komuniteteve tjera fqinje. Nënshtrim ky i cili ishte i pamundur pa një organizim

ushtarak. Prandaj ky moment paraqet edhe krijim e forcës ushatarake tek shoqëritë primitive.

Ushtria e atëhershme, u formua dhe përdorej për arritjen e tri objektivave themelore :

1. Për ruajtjen e autoriteti të sistemit ekzistues si dhe për harmonizimin e marrëdhënieve të

shoqërisë

2. Për mbrojtjen e territorit të saj dhe

3. Për nënshtrimin e territoreve tjera.

Faza e dytë e evoluimit të shoqërisë, ka të bëjë me shoqëritë në tranzicion. Karakteristikë

kryesore e këtyre shoqërive është zhvillimi i shkrim – leximit. Shoqëritë në tranzicion ndahen në

dy faza kryesore : faza arkaike e cila ka të bëjë kryesisht me zhvillimin e artit të të shkruarit dhe

me kozmologjinë e feve, dhe faza e dytë që ka të bëjë me arsimimin e plotë të elitës së këtyre

shoqërive dhe me fenë e cila atë kohë arriti të bëhej parim i përgjithshëm dhe sistematik i

filozofisë.

Udhëheqja e shoqërive në tranzicion, gjatë fazes arkaike, kryesisht realizohej përmes

organizimit ushatarak. Organizimi ushatark nuk paraqiste vetëm shtyllën kryesore të tipit

arkakik të shtetit por paraqiste edhe themelin e qeverisjes.

Zhvillimi i më tutjeshëm i funksionit të sigurisë dhe mbrojtjes, lidhet me shfaqjen e ushtrive të

para të organizuara, 3000 vite para erës së re, të cilat u përkisnin faraonave egjiptian. Fusha

kryesore e veprimit të këtyre ushtrive ishte mbrojtja e tokave pjellore përrreth Nilit e më vonë

edhe pushtimi i territoreve tjera. Në këtë periudhë, si dhe në periudhat e më vonshme, zhvillimi

i funksionit të sigurisë dhe mbrojtjes, bazohej kryesisht në veprimet ushtarake.

Organizimi ushtarak i asaj periudhë nuk ishte një organizim i mirfilltë, siç është organizimi i

ushtrisë në ditët e sotme. Atë kohë ky organizim fokusohej kryesisht në mirëmbajtjen e forcës

ushtarake, dërgimin e saj në fushë të betejës dhe respektimin e rregullave që atë kohë vlenin

për kohën e luftës. Udhëheqësit ushatarak përpos që analizonin kushtet në të cilat do të

12

zhvillohej beteja, ishin të detyruar të merrnin pjesë në të. Si një ndër arsyet më të forta të

pjesëmarrjes së tyre të drejtëpërdrejtë në beteja, ishe fuqia që ata ushtronin në ngritjen e

moralit të pjesës tjetër të ushtrisë.

Rëndësia e aktiviteteve ushtarake, në periudhën e shoqërive në tranzicion, ishte shumë më e

madhe se sa ajo e çështjeve civile. Dhe kjo vinte si pasojë e regjimeve apsolutiste, në të cilat

sundimtari me titullin e mbretit apo me një titull tjetër ekuivalent, kombinonte funksionet laike

dhe fetare, me një fjalë ishte autokrat. Institucioni i Këshillit i cili përbëhej nga kryetarët e

klaneve, luftëtarët dhe përfaqësuesit e qytetarëve, nuk funksiononte ose kishte një funksion

simbolik. Mirëpo për sa i përket shoqërive në tranzicion, vlenë të theksohet, se për veç sistemit

të lartpërmendur apsolutist filluan të shfaqen shkëndijat e para për një sistem demokratik. Një

nismë të tillë e filluan përfaqësuesit e aristiokracisë, të cilët duke qenë të interesuar për

qeverisje kërkonin kufizimin e kompetencave të mbretit.

2.2 Zhvillimi i sigurisë dhe mbrojtjes në shoqëritë në tranzicion

Shoqërit në tranzicion karakterizohen nga mënyra e funksionimit të shtetit, i cili psojë një

ndarje të autoritetit fetar nga ai laik. Si pasojë e kësaj ndarjeje, pati një forcim, e më pas edhe

një dobësim të dukshëm të pushtetit autokratik. Nisur nga kriteret e caktuara mund të dallojmë

disa lloje të organizimit të shoqërisë : shoqëritë skllavopronare, shoqëritë feudale dhe ato

kapitaliste. Në secilën prej këtyre shoqërive të lartëpërmendura, shteti ushtron funksionin e vet

rregullativ dhe dominues, po thuajse në të njejtën mënyrë, pavarësisht faktit se secila prej tyre

zhvillohej në rrethana të reja. Ky është një ndër faktet i cili lehtëson studimin e zhvillimit të

funksioneve të sigurisë dhe mbrojtjes gjatë historisë. Edhe pse në të kaluarën ndodhën

ndryshime në organizimin e shtetit si sistem politik, funksioni i sigurisë dhe mbrojtjes u zhvillua

sipas disa parimeve të caktuara dhe brenda kuadrit metodologjik.

Zhvillimi i sistemit politik, i cili në vete përfshin edhe zhvillimin e funksionit të sigurisë dhe

mbrojtjes, varet nga objektivat, të cilat qofshin ato të përgjithshme apo specifike, paraqesin

themelin e vetë zhvillimit. Objektivat e përgjithshme të zhvillimit të sistemit politik kanë të

bëjnë me ruajtjen e sistemit ekzistues, ndërsa ato specifike patën rol të rëndësishëm në krijimin

e sistemeve të reja politike për gjatë historisë.

2.2.1 Magistrat –i

Në aspektin politik, diferencimi i shtetit përmes magistrat- it, në parim do të thotë tërheqja

politike e sundimtarit përballë presionit të aristokracisë apo shtresave të tjera të shoqërisë, të

cilët janë anëtar të kuvendit. Pikë kthese në betejën mes sundimtarit dhe anëtarëve të

kuvendit, përbënte udhëheqja me forcat ushtarake. E cila u transferua nga kompetencë

ekskluzive e sundimtarit në kompetencë të magistrat-it. Ky transfer bëhej në mënyrë që

udhëheqja me forca ushtarake të jetë sa më efikase. Mirëpo kjo gjë nuk kishte të bënte vetëm

13

me efikastet në udhëheqje me forcat ushtarake, por edhe me heqjen dhe dobësimin e

autoritetit të sundimtarit. Pra në këtë model të sistemit politik, u vunë themelet e mbikqyrjes

civile dhe politike mbi forcat ushtarake.

Sa i përket organizimit shtetëror, magistrat- i përfaqëson versionin më të hershëm të zbatimit

të idesë së ndarjes së pushteteve. Në organizimin shtetëror ekzistonin magistrat – e të

ndryshme, të cilat edhe pse dallonin nga juridiksioni mënyrën e zgjedhjes e kishin të njejtë.

Magistrat-et zgjidheshin nga Kuvendi i cili përbëhej nga përfaqësuesit e qytetarëve. Magistrat e

zgjedhur funksionin e tyre e kryenin në bazë të normave të përgjithshme, vetëiniciativës dhe

ndërgjegjjes.

Institucionin e magistrat-it , edhe pse është akoma i pranishëm në sistemin kompels shtetëror

mirëpo në forma të tjera, mund ta kuptojmë vetëm në kontekstin historik, gjatë së cilit arriti

kulmin e vet dhe më pas u zhduk. Rolin e magistratit dhe ndikimin i tij në qeverisje si dhe në

zhvillimin e funksionit të mbrojtjes dhe sigurisë më së miri mund ta shohim në shtetin e Athinës

dhe Romës.

Athina

Athina ishte ndër shtetet e para greke e cila u unifikua në një njësi të bashkuar politike, e cila

udhëhiqej nga mbreti apo bazileu i vendosur në akropolin athinas. Në shek. VII para erës së re,

Athina kaloi në republikë aristokratike. Kjo u arrit pas presioni të familjeve aristokratike, të cilat

arritën të aneksonin nga mbreti funksionet më vitale duke i lënë ati vetëm qeverisjen e bazuar

në aktivitete fetare. Ndër funksionet e para që kaluan në duart e aristokratëve ishin komandimi

i ushtrisë i cili iu besua “ polimarkut “ e ky i fundit zgjidhej nga rradhët e fisnikërisë, dhe

administrata civile, e cila në fillim iu besua një “ arhonti “ e më pas ky numër u rrit në nëntë.

Këto masa të ndërmarra ndikuan në krijimin e kontrollit civil dhe politik mbi ushtrinë.

Në fillim, magistrat-et në shtetin e Athinës zgjidheshin nga kuvendi për një mandat një vjeçar.

Kjo mënyrë e zgjedhjes, e cila manifestonte një lloj mosbesimi ndaj udhëheqësve, ishte rezultat

i procesit në të cilin aristokratët siguruan funsionet vitale të shtetit. Mirëpo ky proces nuk u

ndal me kaq, më vonë edhe kuvendet e ndryshme të qytetarëve të thjeshtë filluan në ushtronin

të njejtin presion mbi aristokracinë. Kjo mënyrë e shprehjes së mosbesimt i ndaj pushteti kishte

për qëllim parandalimin e keqpërdorimit të pozitave shtetërore.

Falë këtyre proceseve ushtria u vendos nën kontroll të rrept politik. Kështu athinasit aplikuan

metodën kolektive të komandimit të ushtrisë, duke e vendosur atë në duart e dhjetë “

strategëve “. Ky lloj komandimi i forcave ushtarake solli deri te kontrolli i plotë civil mbi sistemin

e mbrojtjes dhe mbi forcat ushtarake.

14

Roma

Marrëdhënijet në mes aristokracisë romake, patricëve dhe shtresave të tjera të qytetarëve të

lirë, dhe plebejve ishin më të harmonizuara se sa në Athinë. Presioni i ushtruar nga ana e

aristokracisë arriti që funksionin e mbretit ta zëvëndësoj me dy konzuj, të cilët zgjidheshin nga

kuvendet qytatare me mandat një vjeçar. Konzujt ushtronin të gjitha funksionet e mbretit për

pos ato që kishin të bënin me fenë. Ndër të parat funksione që iu transferuan atyre ishin :

komandimi me ushtrinë, mbrojtja e rendi të brendshëm, kryesimi me Senat, e drejta e

iniciatives dhe marrja e vendimeve të Senatit si dhe disa funksione gjyqësore. Në fillim konzujt

ndihmoheshin nga dy ndihmës dhe disa udhëheqës ushtarak. Zgjërimi i më tutjeshëm, sidomos

i punëve ushtarake kërkonte ndarjen më të madhe të punës dhe integrimin e një numri më të

madh konzujsh, të cilët do të mirreshin me punët shtetërore, ushtarake, ekonomike etj. Kështu

me zgjërimin e territoreve mundësoi edhe krijimin e dy llojeve të magistrateve : të ulëta dhe të

larta. Magistratet e ulëta zakonisht merreshin me udhëheqjen e provincave.

Shtimi i tillë i numrit të magistrateve solli deri te rënija e autoritetit të shtetit. Edhe pse kjo

gjendje siguroi një udhëheqeje efektive në nivelin e brendshëm, këtë efektivitet nuk arriti ta

krijoj në menaxhimin e forcave ushtarake dhe shoqërisë. Si rrjedhoj ish – konzujt kërkuan nga

senati zgjedhjen e një diktatori nga radhët e tyre. Këtij diktatori i besohen funksionet më të

rëndësishme si udhëheqja me forcat ushtarake dhe ato policore. Kjo situatë paraqet periudhën

në të cilën paraqiten konzuj të cilët, ambicijet e tyre perandorake i shfaqnin përmes përdorimit

të forcës. Kështu ata detyrën e udhëheqësit të ushtrisë filluan ta përdornin për të arritur

pushtetin. Prandaj si qëllim kryesor i vunë vehtes organizimin e forcave ushtarake, të cilat për

pos që do të ishin efikase në luftë do të ishin edhe besnike ndaj udhëheqësit të tyre. Për të

arritur këtë ata profesionalizuan forcat e armatosura si dhe riafirmuan njohuritë e mësuara më

parë mbi menaxhimin e ushtrisë. E gjithë kjo solli deri te kontrolli i forcave të armatosura nga

ana e sistemit politik.

Sistemi politik i bazuar në magistrate, pasqyron periudhat në të cilat sfera politike dhe ajo

administrative nuk ishin të ndara nga njëra tjetra. Pavarësisht të metave, magistratet siguruan

kontrollin e forcave ushtarake nën ombrellën e sistemit politik. Rënija e këtij sistemi kontrolli të

forcave të armatosura nga ana e sisitemit politik, shënon fundin e sistemit të magistratit dhe

kalimin në sistem të ri politik – perandori.

2.2.2 Perandoria

Perandoria si formë e integrimit të shoqërisë, u krijua si përgjigjje në tri elemente në të cilat

sistemi i magistratit nuk arriti të përgjigjej.Perandoria solli deri te koncentrimi i konflikteve të

grupeve të ndryshme të interesit në një konflikt të vetëm, parashikoj zgjërimin e sovranitetit

tek komunitetet e tjera fqinje si dhe krijoj mundësinë e financimit të aparatit të centralizuar

shtetëror, i cili do të mundësoj fuqizimin e brendshëm dhe zgjërim më të madh.

15

Ndërvarësia e fuqizimit të aparatit shtetëror me ushtrinë dhe tendencat ekspanzioniste, gjatë

historisë mundësuan krijimin e perandorive të mëdha , ndër të cilat më karakteristiket ishin :

Perandoria Romake, Perandoria Osmane, Perandoria e Habsburgëve dhe më vonë Perandoria

Austro – Hungareze.

Perandoria Romake

Themelimi i Perandorisë Romake nga ana e Oktavian Augustit, ishte rezultat i tendencave të

lartpërmendura si dhe i rrethanave politike të cilat ishin krijuar atë kohë. Kalimi nga republika

në perandori ishte një proces i ngadalshëm. Megjithatë rolin më të rëndësishëm në këtë proces

e pati ushtria. U krijua një ushtri profesionale dhe e përhershme, e cila përbëhej nga qytetarët e

lirë dhe fshatarët të cilët nuk ishin pronar të tokave. Kjo ushtri zëvëndësoi garden republikane

që atë kohë paraqiste formën e organizimit territorial ushtarak. Ushtria mercenare tani

paraqiste qendrën e pushtetit e cila gradualisht u pavarësua nga kontrolli politik. Ky pavarësim

ndikoj në mundësinë që ushtria të identifikohej me shtetin, dhe kjo gjë ndodhi. Dhe e vetmja

mundësi për të dalë nga kjo gjendje ishte centralizimi i pushtetit e sidomos i udhëheqjes së

ushtrisë.

Në fillim të mbretërimit të tij Oktavian Augusti, ishte vetëm përfaqësues i Senatit. Më vonë

Senati i lejoj atij ushtrimin e tri funksioneve kryesore : kontrollin e administratës, komandën

supreme të ushtrisë si dhe funksionin fetar. Prej të tri funksioneve, ushtrimi i komandantit

suprem të ushtrisë ishte më i rëndësishmi dhe më vendimtari. Ushtria, të cilës sistemin

centralist të të menaxhuarit ia kishte formuar Cezari, numëronte me qindra mijëra ushtarë dhe

njëkohësisht paraqiste komponentin më të rëndësishëm të aparatit shtetëror. Shtyllë kryesore

e kësaj ushtrije ishin legjijonet përkatësisht këmbsoria, të cilën tradicionalisht e formonin

qytetarët e Romës. Për një kohë të gjatë, legjionet përbëheshin nga 6000 ushtarë.Legjijoni

formohej sipas këtij rregulli : nga centuri i cili kishte 100 ushtarë, dy centure formonin

manipulin, tre manipule kohorten ndërsa dhjetë kohorta legjionin. Secili legjijon përcillej nga

kalorsia e cila poashtu përbëhej nga qytetarë romak. Në krye të secilit legjijon vihej legati i cili

emërohej nga mbreti.

Gjatë shërbimit ushtarak, ushtarët dhe oficerët, paguheshin me paga mujore, ndërsa me rastin

e mbarimit të shërbimit merrnin edhe një shumë parash të gatshme. Shpesh herë ata merrnin

edhe dhurata të ndryshme nga ana e mbretit, e sidomos kur duhet të motivoheshin për

kryerjen e ndonjë detyre të rëndësishme. Për veç kësaj, veteranët gëzonin privilegje të

ndryshme gjatë kryerjes së veprimtarive ekonomike ; liroheshin nga tatimi, ishin prioritet i

shërbimit lokal civil si dhe u ndahje tokë. E gjithë kjo tregon ekzistencën e një organizimi të

mirëfilltë ushtarak me profilizim të qartë interesash. Kjo situatë solli deri te apsolutizmi i

mbretit dhe dominimi i ushtrisë në sistemin politik, gjë që është karakteristike për monarkitë

apsolutiste.

16

Sistemit politik i cili u zhvillua gjatë magistratit filloj dukshëm të dobësohej. Fillimisht

institucionet e dala nga ky sistem, humbën legjitimitetin në ushtri e polici e më pastaj në të

gjitha funksionet e tjera. Përqëndrimi i këtyre funksioneve në duart e mbretit, u bë në radhë të

parë ngase këtë gjë e kërkonte tredita. Shembulli i Perandorisë Romake na tregon më së miri se

si centralizimi i sistemit politik dhe përqëndrimi i pushtetit në një person të vetëm çon deri te

organizimi i forcave ushtarake dhe mbrojtëse, të cilat duke u pavarësuar nga shoqëria ndikojnë

dukshëm në sistemin politik.

Perandoria Osmane

Perandoria Osmane për ndryshim nga ajo Romake, nuk ishte fryt i një pushteti të më hereshëm

republikan ; ajo lindi nga rregullimi i fiseve nomade. Sistemi politik i kësaj perandorie qysh në

fillim pati organizim hierarkik. Në krye të kësaj hierarkie u vendos sulltani i cili personifikonte

kombinimin e fuqisë fetare me atë laike. Sulltani udhëhiqte me një aparat mjaft të zhvilluar

shtetëror i cili ndahej në funksione civile dhe ushtarake. Të dy këto funksione integroheshin nga

veziri i madh, i cili ishte zyrtari më i lartë i administratës perandorake. Ai njëkohësisht ishte

edhe zëvëndës i sulltanit si dhe komandant suprem i forcave ushtarake, ndërsa me

administratën civile mirrej një agjent i emëruar nga ai. Sulltani po ashtu kishte formuar edhe

Divanin e madh, i cili kishte karakterin e këshillit këshillues, me të cilin sulltani këshillohej për

çështje politike si dhe çështje gjyqësore. Administrata civile ushtrohej nga kancelarija e cila

kishte për detyrë funksionet diplomatike dhe ato financijare. Kjo strukturë e qeverisjes u

aplikua edhe në njësitë më të vogla territoriale, të cilat ishin nën pushtetin e perandorisë

Osmane. Ushtria, komanda e së cilës ishte në duart e vezirit të madh, përbëhej nga jeniçerët,

kontigjentet e trupave të oborrit mbretëror si dhe ushtarët tjerë, të cilët ishin të organizuar në

mënyrë rigoroze hierarkike.

Funksionimi i tillë i pushtetit në Perandorinë Osmane ishte vatër e konflikteve të ndryshme në

mes të autoriteteve ushtarake dhe feudalëve tek të cilët unifikohej pushteti civil dhe ushtarak.

Forcat ushtarake të jeniçerëve, të cilat kryesisht përbëheshin nga nëpunësit civil, ishin në

konflikt të përhershëm me forcat ushtarake feudale, të cilat çdo herë e më shumë po shfaqnin

tendencën e ndarjes nga kontrolli i tyre nga ana e pushtetit qëndrorë. Këto konflikte ndikuan që

lidhja mes sulltanit dhe ushtrisë së oborrit mbretërorë, të forcohej shumë më tepër.

Kundërshtimet u shfaqen edhe në nivelin qendrorë të pushtetit, ku theks të veçantë patën ato

në mes të strukturave të oborrit mbretëror dhe atyre jashtë tij. Këto kundërshtime, veçanërisht

shfaqeshin në periudhën e zgjedhjes së sulltanit të ri, i cili ishte favorit i një grupi të veçantë të

administratës qëndrore. Duke pasur parasysh se rendi i trashëgimis së fronit ishte i

papërcaktuar, në luftë për fronin rol vendimtar kishin udhëheqësit e oborrit e sidmos

udhëheqësit ushtarak. Në këtë mënyrë udhëheqësit e lartë të oborrit mbretëror, mundësonin

17

procesin e rotacionit të sulltanëve, të cilin e realizonin përmes intrigave dhe dhunës së

armatosur.

Ndryshe kjo perandori mund të quhej edhe perandori ushtarake, për arsye të rolit dominues që

kishte ushtria në pushtetin qendrorë. Administrata qendrore, qoftë ajo civile apo ushtarake,

përbëhej nga anëtar të komuniteteve tjera jo – muslimane të cilët ishin zënë rob qysh në

fëmijërin e tyre. Shkollimi dhe aftësimi i tyre për të shërbyer në oborrin mbretëror, si dhe joshja

për dhënien e posteve të larta pranë administratës qendrore, konsiderohet të jetë një zbulim i

madh i Perandorisë Osmane. Në krahasim me risitë që ndodhen në sistemin politik, Osmanët

nuk dhanë ndonjë kontribut të veçantë lidhur me funksionet e sigurisë dhe të mbrojtjes. Ata

zhvillonin një sistem mbrojtës të bazuar kryesisht në përvojat e popujve të vjetër, territoret e të

cilëve kishin okupuar. Përvoja luftarake, zhvillimi i shpejtë i teknologjisë luftarake , aftësia e

menaxhimit të luftës dhe ushtrisë që kishte përparuar në Evropë, nuk pati ndonjë ndikim të

madh në Perandorinë Osmane. Pikërisht për arsye të mos reformimit të sistemit mbrojtës dhe

ushtrisë, Osmanët gjithnjë e më shumë pësonin humbje në betejat e tyre, gjë që solli deri te

kolapsi total i perandorisë. Përshtatje e sistemit të mbrojtjes, organizimit ushtarak si dhe

sistemit politik me atë të Evropës së qytetëruar, tashmë ishte i vonuar dhe shihej si joproduktiv.

Mungesa e vullnetit për të modernizuar shtetin në bazë të parimeve mbi të cilat u modernizuan

shtetet tjera evropiane, si dhe në mungesë të udhëheqësve efektiv në vitin 1566 pas një serie

prej 13 sulltanësh të paaftë, fundi i kësaj Perandorie ishte i pashmangshëm.

Perandoria e Habsburgëve

Perandoria Habsburge njësoj sikurse ajo Osmane, u zhvillua që nga fillimi që do të thotë se nuk

ishte trashëgimi e ndonjë sistemi tjetër shtetëror. Mirëpo për dallim nga ajo Osmane,

Perandoria Habsburge nuk bëri integrimin e komuniteteve të ndryshme , por integrimin e

shteteve të vogla feudale. Pra, qëllimi kryesor i këtij integrimi ishte mbrojta dhe jo zgjërimi i

territoreve siç kishim të bënim tek Perandoria Osmane.

Organi kryesor i administratës qendrore dhe i drejtësisë së kësaj perandorie ishte këshilli i

oborrit mbretëror. Ky këshill përbëhej nga zyrtarë të lartë, të cilët vinin nga radhët e feudalëve,

dhe nga një numër i caktuar i përfaqësuesve të vendeve të integruara në këtë perandori.

Këshilli i oborrit mbretëror kryesohej nga monarku, ndërsa në mungesë të tij atë e kryesonte

kancelari i oborrit mbretëror.Me zhvillimet e më tutjeshme të kësaj perandorie, u vu në dukje

se elementët e këtij këshilli nuk mjaftonin. Si rrjedhoj e kësaj u formu këshilli i fsheftë, anëtarët

e të cilit i zgjidhte vetë monarku. Ata ishin këshilltarët më të afërt të tij me të cilët konsultohej

për çështjet e brendëshme dhe për politikën e jashtme. Gjithashtu u formua edhe këshilli i

luftës si dhe një lloj i ministrie, e cila mirrej ekskluzivisht me ushtrinë.

18

Gjatë sundimit të Marija Terezes e sidomos të Josipit II, pushteti u përqëndrua edhe më tepër

në duart e monarkut. Si pasojë edhe administrata u diferencua; këshilli i oborrit mbretëror tani

u zëvëndësua nga këshilli i fshehtë, i cili njëkohësisht tani paraqet organin kryesor këshillues të

monarkut. Për arsye praktike, u formua edhe këshilli i luftës, i cili përbëhej nga tre

departamente : departamenti ushtarako – politik, ushtarako – gjyqësor dhe ushtarako –

ekonomik. Po ashtu u formuan edhe organet e tjera të administratës qëndrore si : Oda e

kontabilitetit, zyra e thesarit të përgjithshëm, drejtoria për punë të brendëshme dhe financa, si

dhe zyrat shtetërore për punë të jashtme.

Organizimi i fortë ushtarak si dhe përdorimi efikas i ushtrisë, bëri të mundur krijimin e

perandorisë Habsburge si dhe ruajtjen e saj deri në fillim të shekullit XX. Krijimi i sistemit të

mbrojtjes dhe ai ushtarak, të cilët ishin pika mbështetëse e tërë perandorisë, u ndikua nga disa

rrethana objektive.Ndryshimi i teknikës si dhe zbulimi i armëve me zjarrë në shekullin XIV, i

dhanë fund ushtrisë feudale e cila përbëhej nga kontigjent të ndryshëm. Këto ndryshime

kërkonin një investim më të madh, trajnim më të mirë, disciplinë më të madhe si dhe

udhëheqje efikase.

Gjatë feudalizmit, ushtria si dhe vetë shoqëria, ishin të ndara në bazë të ndarjes politiko –

territoriale. Gati çdo feudal kishte ushtrinë e vetë,të cilën e mbante dhe e udhëhiqte vetë.

Ekzistenca e këtyre ushtrive private, u mundësonte çdo udhëheqësi të tyre të ishte një nga

kundërshtarët e mbretit. Ky ishte problemi kryesor i komandës së ushtrisë i cili kërkonte

zgjidhje imediate. Zgjidhja u gjet kryesisht në formimin e organeve të veçanta të pushtetit

qëndror, të cilave iu besua administrimi dhe komanda e ushtrive të tilla. Duke qenë se lufta

kërkonte një kontroll strikt të ushtrisë, Habsburgët zgjidhjen e gjetën duke ia lënë komandën

supreme të ushtrisë mbretit. Ishte kjo periudha e cila karakterizohej me udhëheqjen e ushtrisë

nga ana e sistemit politik. Kjo udhëheqje i mundësoi mbretit një pushtet të pakufizuar si dhe liri

të madhe veprimi në çështjet e politikës së jashtme.

Sistemi i mbrojtjes dhe ai i udhëheqjes ushtarake, në perandorinë Habsburge u zhvillua

kryesisht në bazë të modelit të cilin e krijojë mbreti suedez Gustav Adolfi. Sipas këtij modeli,

ushtritë e perandorisë Habsburge, qofshin ato feudale apo mercenare, u zëvëndësuan me

ushtri të përhershme, rritja e të cilës mundësohej përmes një shërbimi të përgjithshëm

ushtarak. Si rrjedhoj, gjatë sundimit të Maria Terezës, kjo ushtri numëronte 108.000 ushtarë.

Duke qenë vazhdimisht e kërcënuar nga turqit, Perandoria Habsburge qe e detyruar të formoj

edhe një komponentë tjetër të forcave të saj ushtarake, komponentë kjo shumë specifike e asaj

kohe. Është fjala për formimin e institucionin e ushtrisë kufitare, e cila do të ishte një përgjigjje

efikase ndaj pushtimit turk. Ushtria kufitare, si pjesë specifike e sistemit të mbrojtjes, u krijua si

pasojë e rrethanava të krijuara në atë kohë.

19

Edhe pse udhëheqja e Peradandorisë Habsburge kishte të gjitha karakteristika e një perandorie

të vërtetë, ajo nuk arriti të bëjë integrimin e shoqërisë, për të cilën gjë edhe ishte formuar.

Faktori i vetëm që i mundësonte kësaj perandorie, të qenurit e vërtetë, ishte organizimi i

mirfilltë ushtarak si dhe komandimi i saj nga pushteti qendror. Kontributi më i madh, të cilin

perandoria e dha në zhvillimin e udhëheqjes me ushtrinë, ishte krijimi i akademisë ushtarake në

vitin 1752.

Kryengritjet të cilat kryesisht kishin bazë kombëtare, fetare e ekonomike, Perandoria Habsburge

i qetësonte përmes ushtrisë së fortë, e cila edhe pse e ndërtuar për t`u mbrojtur nga rreziku i

pushtimit turk përdorej edhe për çështjet e brendëshme. Kur ky rrezik pakësohej, pakësohej

edhe numri i ushtrisë së përgjithshme, dhe si rrjedhojë kryengritjet e tilla zgjidheshin në mënyra

të ndryshme. Një nga mënyrat ishte edhe kompromisi mes mbretit dhe kryengritësve, gjë kjo që

ndikoj dukshëm në dobësimin e autoritetit të mbretit dhe të fuqisë së perandorisë. Si pasojë në

vitin 1918 perandoria Habsburge u shkatërrua.

Në tre shembujt e lartcekur të perandorive, vërejmë disa parime të cilat janë karakteristike për

perandoritë si modele të sistemit politik. Mirëpo duke analizuar zhvillimin e funksionit ushtarak

dhe atë të mbrojtjes në perandori, do të gjejmë disa parime të caktuara, të cilat janë :

Secila perandori krijon dhe ndërton, deri në një shkallë relativisht të lartë efektin e

monopolit qëndror të forcës, i cili mundëson centralizimin dhe profesionalizimin e

mbrojtjes, ushtrisë dhe strukturës civile gjë që i siguron mbretit zbatimin e absolutizmit.

Perandoria çdo herë nënkupton përdorimin e forcës ( ushtarake dhe policore ) për

imponimin e interesave individuale të mbretit dhe të këshilltarëve të tij, në shoqëri.

Perandoria çdo here synon që me anë të politikës ekspansioniste, shpenzimet e shtetit

t`i adresoj në rrethinën e tij dhe në këtë mënyrë të ul tensionin e brendshëm.

Në secilën perandori, udhëheqja e sistemit politik dhe ajo e sistemit mbrojtës janë në

nivelin e njejtë të rëndësisë, madje në disa raste udhëheqja e sistemit të mbrojtjes

determinon udhëheqjen e sistemit politik.

2.3 Zhvillimi i sigurisë dhe mbrojtjes në shoqëritë modern

Me qenë se perandoria, si model i sistemit politik, nuk arriti të bëjë integrimin e shoqërisë e cila

çdo herë e më shumë po shfaqte interesa të ndryshme dhe kontradiktore, lindi republika si

formë e re për integrimin e saj. Idetë për organizimin republikan të shoqërisë filluan të shfaqen

brenda kuadrit të perandorive, duke bërë përpjekeje, të cilat disa herë rezultuan edhe si të

suksesshme për implementimin e tyre edhe në praktikë.Në këtë mënyrë lindi edhe ideja për

ndarjen e pushtetit në atë legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor. I pari që shyrtoj ndarjen e tillë të

pushteteve ishte Monteskjeu. Për të kuptuar zhvillimin e idesë për ndarjen e pushtetev vlen të

përmendet edhe Thomas Jeffersoni. Sipas tij, funksionet si legjislativi, ekzekutivi dhe gjyqësori

duhet t`i besohen autoriteteve të ndara. Ku secili prej këtyre autoriteteve, duke u bazuar në

20

kushtetutë, jep përgjegjësi para qytetarëve, të drejtat e të cilëve janë të patjetërsueshme.

Pushteti legjislativ delegohet nga qytetarë përmes përfaqësuesve të tyre. Gjë kjo e cila

mbështet krijimin e një ndarje vertikale të pushtetit në bashkësi lokale. Qëllimi kryesor politik i

kësaj ndarje është kufizimi i arbitraritetit të mbretit si dhe neutralizimi i administratës

shtetërore dhe gjyqësore. Me fjalë tjera marrja e pushtetit nga duart e mbretit dhe parashtrimi

i tij tek qytetarët.

Zbatimi i parimit të ndarjes së pushteteve, në praktikat kushtetuese të shumë vendeve, gjatë

shekullit XIX dhe fillimit të shekullit XX, tregoi se ndikimi më i madh politik i këtij zbatimi vërehej

në pjesën qëndrore të sistemit të qeverisjes së shtetit. Kjo pjesë transformohej nga forma

piramidale e pushtetit në arenë politike në të cilën përballeshin dhe harmonizoheshin interesat

e ndryshme të shoqërisë civile. E gjithë kjo solli një dinamikë të re në udhëheqjen e sistemit

politik, i cili u bë më fleksibil dhe më i aftë për t`u përshtatur interesave dhe situatave të

ndryshme. Tani konfliktete gjithnjë e më tepër zgjidhen me dialog, duke ulur në këtë mënyrë

përdorimin e forcave të armatosura për zgjidhjen e tyre.

Në sistemin politik republikan, pushteti qendror përbëhet nga një mori organizmash dhe

funksionesh, të cilat së bashku paraqesin mjedisin në të cilin krijohet politika sipas vullnetit të

qytetarëve të atij shteti. Si i tillë ky pushtet duhet të siguroi : së pari që asnjë nga interesat e

shumtë politik të mos fitoj avantazh e as dominim ekskluziv mbi interesat e tjerë ; së dyti,

diferencimin i ushtrisë dhe policisë nga vullneti politik i grupeve të interesit të caktuar, në

mënyrë që të zvogëlohet keqpërdorimi i saj; dhe së treti, të kufizimin e mënyrës së funksionimit

të pushtetit qëndror në raport me interesin vetanak. Forma republikane e sistemit politik,

mundësoj zhvillimin intenziv të funksionit të sigurisë dhe mbrojtjes, sidomos gjat shekullit XX.

Sistemi politik republikan, sikurse edhe sistemet e tjera politike, ka edhe variantet e tij. Prej tyre

veçojmë katër kryesorët : sistemi presidencial, gjysëmpresidencial, parlamentar dhe sistemi

federativ.

2.3.1 Sistemi presidencial në SHBA

Shembulli më karakteristik i sistemit presidencial është sistemi politik i Shteteve të Bashkuara

të Amerikës. Ky sistem, zë vend në mesin e disa modeleve bazë, të cilat u përdorën në shumë

vende të botës gjatë shekullit XX. Bazën e këtij sistemi politik e përbën Kushtetuta e vitit 1787,

e cila njëkohësisht është edhe njëra nga kushtetutat më të vjetra në botë. Interesat dhe

objektivat e kësaj Kushtetute ishin të shumëfishtë,por ndër më kryesorët numrohen :

- Sigurimi i bashkësisë, e cila ishte mjaft e fortë dhe aftë, për t`u përgjigjur ndaj

kërcënimeve të jashtme dhe për ruajtjen e pavarsisë

- Sigurimi i interesave dhe zgjërimi i zhvillimit të borgjezisë së re, e cila kërkonte treg më

të gjërë, komunikim dhe tregti të lirë.

21

- Sigurimi i pronës private, e cila njëkohësisht paraqet edhe themelin e shoqërisë.

- Me anë të zgjedhjeve të krijojë një qeveri kombëtare dhe një mekanizëm për kufizimin e

pushtetit.

Për arritjen e këtyre qëllimeve, më i përshtatshëm u konsiderua sistemi presidencial i bazuar në

parimin e ndarjes së pushteteve. Sipas këtij parimi, pushtetet u ndanë në legjislativ, ekzekutiv

dhe gjyqësor ; legjislativi ushtrohej nga Kongresi, ekzekutivi nga Presidenti dhe gjyqësori nga

Gjykata Supreme.

Funsioni legjislativ në sistemin e SHBA –ve ushtrohet nga Kongresi, i cili përbëhet nga dy dhoma

: Dhoma e Përfaqësuesve dhe Senati. Kjo strukturë dydhomëshe është rezultat i rregullimit

federativ si dhe kompromisit në mes të shtetve të mëdha dhe të vogla. Këto shtete në Senat

përfaqësohen nga dy përfaqësues, ndërsa përfaqësuesit e Dhomës së Përfaqësuesve zgjidhen

në proporcion me numrin e popullsisë. Për pos funksionit legjislativ, Dhoma e Përfaqësuesve

gëzon edhe të drejtën për të ngritur padi ndaj funsionarëve të lartë të shtetit, në situata të

ndryshme. Për dallim nga Dhoma e Përfaqësuesve, Senati është më i rëndësishëm, dhe një ndër

funksionet kryesor të tij konsiderohet të jetë mundësia e kryerjes së funksionit hetues. Të

drejtat dhe funksionet themelore të Kongresit janë miratimi i ligjeve dhe rezolutave, ndër të

cilat më të rëndësishme konsiderohen ato financiare, miratimi i traktateve ndërkombëtare si

dhe emërimet e propozuara nga Presidenti i SHBA –ve, ngritja e padisë dhe gjykimi i zyrtarëve

të lartë shtetëror në rast të korrupsionit, tradhëtisë ose akteve të tjera të pamoralshme, të cilat

janë të parashikuara me normat ekzistuese. Në këtë mënyrë Kongresi, realizon mbikqyrjen

minimale të pushtetit ekzekutiv si dhe ati gjyqësor. Sipas Kushtetutës, Kongresi ka përgjegjësi të

caktuara ligjore, në formimin e mbrojtjes së SHBA – ve dhe udhëheqjes së politikës së jashtme,

dhe ato janë :

1. Shpallë luftën dhe nxjerrë ligje të cilat i takojnë ekskluzivisht fushës së mbrojtjes

2. Ratifikon traktatet e arritura me shtetet e tjeta

3. Miratimi i fondeve për zhvillimin e programeve mbrojtëse si dhe për zhvillimin e

politikës së jashtme.

Pushteti ekzekutiv në sistemin politik të SHBA –ve i është besuar presidentit. Presidenti i SHBA –

ve ka mandat katër vjeçar me mundësi të rizgjedhjes, ndërsa për punën e tij nuk i përgjigjet

Kongresit, i cili shihet si partner i barabartë. Përmbushjen e detyrave, presidenti e mbështet në

një numër të caktuar bashkëpunëtorësh të cilët emërohen nga ai, e të cilët së bashku formojnë

kabinetin e tij. Përveç kabinetit, presidenti mbështetet edhe tek bashkëpunëtorët e tjerë si p.sh

anëtarët e Këshillit për Sigurinë Kombëtare ( National Security Council ) ku përpos sekretarit për

mbrojtje gjenden edhe Shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura dhe Drejtori i

Agjencisë Qendrore të Intelegjencës ( CIA ). Në këtë mënyrë presidenti, përmes

bashkëpunëtorëve të tij më të afërt, siguron qasje në aparatin e madh shtetëror. Presidenti i

22

SHBA – ve njëkohësisht është edhe shef i administartës qëndrore, udhëheqës i partisë në

pushtet si dhe komandant suprem i forcave të armatosura, gjë kjo e cila i mundëson veprim të

pavarur dhe ndikim të madh si në vend ashtu dhe jashtë tij. Përveç kompetencave të shumta në

kohë paqe, presidenti i SHBA –ve merr kompetenca edhe më të mëdha në kohë lufte dhe në

rrethana të jashtëzakonshme me të cilat përballet vendi.

Për çështjet të cilat lidhen me mbrojtjen dhe ushtrinë, presidenti ka në dispozicion Pentagonin

apo Ministrinë e Mbrojtjes ( The Department of Defence ). Rritja e rëndësisë së Pentagonit

lidhet me Luftën e Dytë Botërore, në të cilën SHBA –të jo vetëm që vendosen fatin e kësaj lufte

por njëkohësisht treguan edhe rolin e rëndësishëm që do ta kenë në të ardhmën sa u përket

marrëdhenijeve ndërkombëtare. Tash e pesëdhjetë vite politikat e mbrojtjes dhe të sigurisë

nacionale të Shteteve të Bashkuara të Amerikës udhëhiqen nga Pentagoni, i cili përbëhet nga

strukturat ushtarake dhe civile të mbrojtjes.Aty ndodhen selitë qendrore të kreut të ushtrisë,

marinës, forcave ajrore, stafi i përbashkët i ushtrisë amerikane si dhe një numër i

konsiderushëm i agjensive dhe zyrave të cilat mirren me qështjet e sigurisë. Stafi civil i

Pentagonit udhëhiqet nga ministri i mbrojtjes ndërsa ai ushtarak nga shefi i stafit të përbashkët

të ushtrisë amerikane. Ndikimi i Pentagonit në sistemin politik të SHBA –ve, shihet qartë edhe

nga buxheti i cili ndahet për të, i cili në vitin 2006 ishte jo më pak se 350 miliard dollarë, si dhe

nga jeta dhe veprimtaria e 1,500,000 ushtarëve aktiv të ushtrisë amerikane. Shumë prej

situatave dramatike të botës, buruan nga Pentagoni ose në to rol primar patën punonjësit e tij,

prandaj konsiderohet se ndërtesa e Pentagonit e sidomos sektorët e shërbimit të intelegjencës

ruajn sekrete të mëdha. Pezullimi i programit “ Star Wars “ , fundi i Luftës së Ftohtë dhe gara në

armatim gjatë shekullit XX, ishin qështje që ndikuan negativisht në zhvillimin e Pentagonit.

Mirëpo, zhvillimet në arenën ndërkombëtare, sidomos pas sulmeve terroriste mbi Shtetet e

Bashkuara të Amerikës në shtator të 2001 ku cak ishte edhe Pentagoni, dhe veprimet ushtarake

amerikane në Afganistan dhe Irak ndikuan në forcimin e sërishëm të rolit të Pentagonit.

Pushtetin gjyqësor në sistemin politik të SHBA –ve e ushtron Gjykata Supreme, e cila mirret me

çështje civile dhe penale, interpretim të Kushtetutës si dhe vlerësim të kushtetutshmërisë së

ligjeve të caktuara. Edhe pse nëntë anëtarët e kësaj gjykate emërohen nga Presidenti në pajtim

me Senatin, kjo Gjykatë duhet të veprojë e pavarur nga pushteti legjislativ dhe ai ekzekutiv. Por

për arsye të vlersimit së kushtetutshmërisë së akteve të caktuara,rezultati i të cilave mund të

ketë pasoja të mëdha politike, presidenti i SHBA – ve çdo herë shfaq interesim të veçantë që si

gjyqtarë të kësaj gjykate të emëroj persona të cilët kanë bindje të njejtë dhe që deri në një

masë të caktuar tregohen lojal ndaj tij.

Në një sistem të tillë politik, roli më i madh në udhëheqjen e sistemit politik si dhe atij të

mbrojtjes i takon presidentit të vendit. I cili është bartës i pushtetit ekzekutiv, mandati i të cilit

nuk buron drejtpërsëdrejti nga legjislativi. Ai njëkohësisht paraqet përfaqësuesin e shtetit,

kreun e qeverisë si dhe kreun e partisë politike në pushtet. E gjithë kjo përcakton dominimin e

23

pushtetit ekzekutiv mbi atë legjislativ dhe gjyqësor, si dhe ekzistencen e mosmarrëveshjeve të

vazhdueshme në mes tyre. Ato variante të sistemit presidencial të cilat mundësojnë

komunikimin dhe ekuilibrin e duhur në mes të këtyre tre pushteteve, siç është rasti i SHBA – ve,

bëjnë të mundur shmangien e problemeve të cilat mund t`i krijoj ky lloj sistemi politik. Ndër

probleme të tilla konsiderohet edhe mundësia e veprimit të pavarur të kreut të ekzekutivit, gjë

e cila mund të çojë në një regjim autokratik të udhëheqjes së sistemit politik. Praktika e disa

vendeve, sidomos atyre të Amerikës Latine, të cilat tentuan të vendosnin sistemin presidencial

amerikan, treguan se shmangia e një rreziku të tillë ishte shumë e vështirë. Bartësit e pushtetit

ekzekutiv shumë shpejt tundoheshin nga liria e veprimit në udhëheqjen e shtetit e sidomos në

udhëheqjen e ushtrisë dhe policisë, të cilat i përdornin kryesisht për forcimin e pushtetit të tyre

personal. E gjithë kjo rezulton me ndryshimin e marrëdhenijeve në mes organeve drejtuse

shtetërore dhe organeve drejtuse në sistemin e mbrojtjes, të cilat marrin rol dominanat. Shumë

shpesh rezultati përfundimtar i gjithë kësaj është ardhja në pushtet e diktaturës ushtarake.

Shtetet e Bashkuara të Amerikës karakterizohen si vend,në të cilin ushtrohet kontroll mbi

organet udhëheqëse të sistemit nacional të sigurisë, e posaqërisht mbi ushtrinë, nga ana e

organeve udhëheqëse shtetërore, mirëpo kjo nuk përjashton procesin e rritjes graduale të rolit

të sigurisë nacionale dhe ushtrisë në sistemin politik. Proces ky i cili u zhvillua brenda një kohe

relativisht të gjatë dhe fatmirësisht pa ndonjë konflikt të madh brenda forcave ushtarake dhe jo

ushtarake. Megjithatë, pas sulmeve terroriste të shtatorit të 2001 – tës, forcat ushtarake

gjithnjë e më tepër po marrin rolin dominues.Kushtetuta Amerikane mjaft qartë e precizon

vartësinë e organeve udhëheqëse të sistemit nacional të sigurisë dhe të ushtrisë ndaj organeve

udhëheqëse shtetërore, përkatësisht ndaj Presidentit dhe Kongresit.Parimi i nënshtrimit të

dyfishtë të sistemit të sigurisë nacionale dhe sistemit ushtarak, i cili aplikohet në SHBA, është

rezultat i traditës politike të këtij vendi, në sistemin e të cilit çdo herë është e pranishme frika e

njërit organ të udhëheqjes nga tjetri.

Edhe pse shumë herë, presidentët e ndryshëm të SHBA –ve, në politikbërje bazoheshin në

sistemin nacional të sigurisë, në sistemin ushtarak apo edhe ishin vetë ushtarak të lartë, historia

e këtij vendi nuk jep ndonjë shembull se ka pasur ndonjëherë grushtshtet apo diktaturë

ushtarake. Megjithatë, Shtetet e Bashkuara të Amerikës karakterizohen nga një luftë e

vazhdueshme mes presidentit dhe Kongresit për kontroll mbi sistemin e sigurisë nacionale dhe

mbi ushtrinë, gjë kjo e cila shpjegon kalimin e kontrollit nga njëra anë te tjetra dhe anasjelltas.

Presidenti Lincoln ishte i pari që arriti të sigurojë kontrollin e sistemit të sigurisë nacionale dhe

kontrollin e forcave të armatosura, mirëpo menjëherë pas vdekjes së tij ky kontroll kaloj në

duart e Kongresit. Në këtë mënyrë, kontrollimi i sistemit nacional të sigurisë dhe i sistemit

ushtarak të SHBA-ve, u bë pika kyçe e polemikave dhe luftës politike, e cila nuk zhvillohej në

mes udhëheqësve të organeve shtetërore dhe udhëheqësve të organeve të sistemit të sigurisë

nacionale, si në vendet tjera, por zhvillohej në mes të dy aktorëve kryesor të udhëheqjes së

24

shtetit: ekzekutivit dhe legjislativit. Në rezultatin e kësaj lufte, midis presidentit dhe Kongresit,

më së shumti ndikuan situatat e luftës dhe paqes, në të cilat SHBA – të ishin të alternuara. Në

këtë mënyrë, lufta i siguroi kontrollin e sistemit nacional të sigurisë dhe ushtrisë presidentit,

ndërsa paqja këtë kontroll ia mundësoi Kongresit.

Deri nga fundi i Luftës së Parë Botërore, organet udhëheqëse të sigurisë nacionale dhe ushtria,

ishin të përjashtuara plotësisht nga udhëheqja shtetërore. Oficerët e lartë dhe zyrtarët e tjerë

të sistemit të sigurisë nacionale trajtoheshin vetëm si ekzekutues të politikave të hartuara nga

organet udhëheqëse shtetërore dhe çfarëdo ndërhyrje apo implikim i këtyre zyrtarëve në

çështjet e politike, konsiderohej si uzurpim i rrezikshëm. Përfshirja e këtyre zyrtarëve ushtarak

në politikë, përkatësisht bashkëpunimi i tyre me autoritetet e organeve udhëheqëse shtetërore,

filloj atëherë kur Shtetet e Bashkuara të Amerikës u përfshinë në mënyrë të konsiderueshme në

rrjedhat e politikës botërore. Fillimisht bashkëpunimi në mes të organeve drejtuese të sistemit

nacional të sigurisë dhe organeve shtetërore, realizohej përmes korrespodencave mes

Deparatamentit të Shtetit dhe Ministrisë së Luftës dhe Marinës. Në këto korrespodenca,

Ministria e kishte të ndaluar të përgatiste dhe të paraqiste plane hipotetike të luftës para

organeve shtetërore, sepse kjo konsiderohej si ndërhyrje në çështjet politike. Mirëpo, gjatë

Luftës së Dytë Botërore kjo u bë praktikë e zakonshme. Atëherë bashkëpunimi në mes të

zyrtarëve të lartë ushtarak dhe politikanëve, arriti qendrën e vëmendjes. Roli i Shteteve të

Bashkuara të Amerikës gjatë kësaj lufte, si dhe inspirimi pas përfundimit të saj, paraqiti nevojën

për marrjen në konsideratë të mendimeve të zyrtarëve të sigurisë dhe të oficerëve të lartë,

lidhur me hartimin e politikave të jashtme dhe të brendëshme. Për të shmangur dominimin e

udhëheqjes shtetërore nga ana e zyrtarëve të sigurisë dhe ushtarakëve, në vitin 1947 u formua

Këshilli i Sigurisë Nacionale, i cili siguronte koordinimin e faktorëve ushtarak dhe politik,

megjithatë mund të thuhet se dominant ishte faktori politik. Formimi i këtij institucioni të

përhershëm të koordinimit ushtarako – politik, paraqiste një risi të veçantë në sistemin politik

të SHBA – ve. Arsyet për formimin e këtij institucioni lidhen drejtpërsëdrejti me Luftën e Ftohtë,

përkatësisht me situatën e cila u krijua pas Luftës së Dytë Botërore, e cila u karakterizua me

tensionim të vazhdueshëm të marrëdhenijeve SHBA – ish BRSS. Gjatë Luftës së Ftohtë, zyrtarët

e lartë ushtarak u përfshinë në masë të konsiderueshme në vendim – marrje si dhe arritën të

depërtojnë në fushat të cilat dikur kishin qenë të rezervuara vetëm për politikanët e zgjedhur.

Sot, organizimi i sistemit nacional i sigurisë dhe forcat e armatosura të SHBA – ve, janë të

pajisura me mjete shumë të sofistikuara teknologjike, përdorimi i së cilave është i mundur

vetëm nga ana e oficerëve të trajnuar si dhe ekspertëve ushtarak. Përdorimi i këtyre mjeteve

nga ana e politikanëve , tani është gati i pamundur, prandaj konsultimi i tyre me ekspertë të

fushave ushtarake dhe të sigurisë, është faktorë i pashmangshëm në krijim e politikave të

jashtme. Prandaj sot në SHBA dominon mendimi, se politikanët nuk mund të mbështetën

vetëm në vullnetin e tyre, për të zgjidhur çështjet e sigurisë apo ato ushtarake, pa qka se dikur

një udhëheqës civil mund të ishte edhe udhëheqës ushtarak. Përfshirja e politikanëve në

25

marrjen e vendimeve politike, të cilat në vete ngërthejnë çështje të sigurisë dhe ushtrisë, është

gati e paimagjinueshme pa përfshirjen edhe të ekspertëve të ushtrisë, mbrojtjes dhe sigurisë.

Forcimi i rolit dominues të zyrtarëve ushtarak, në proceset e ndryshme vendim- marrëse

shtetërore, nuk është vetëm rezultat i nevojës për ekspertë të çështjeve të sigurisë dhe ushtrisë

por edhe i nevojës për sigurimin e informacioneve të rëndësishme, të cilat do të ndihmojnë në

hartimin e strategjive si dhe në suskseset e intervenimeve ushatarake, siç ishte ai në Irak në

vitin 1991.

Për dallim nga të gjithë paraardhësit e tij bashkëkohor, presidenti Clinton, pati një mundësi

historike për ta filluar mandatin e tij katërvjeçar, pa shqetësimin e sulmeve bërtahmore, pa

ekzistencën e një tjetër super fuqie ushtarake si dhe pa ekzistimin e ndonjë ideologjie globale

armiqësore e cila do të paraqiste kërcënim për sigurinë nacionale të Shteteve të Bashkuara.

Mirëpo, kjo nuk përjashtoj ballafaqimin e tij me kërcënime dhe sfida të tjera, të cilat nuk i

përkisnin sferës ushtarake, por rëndësia e tyre ishte po thuajse e njejtë.

Çështjet që dikur u lanë pas dore si : shtimi i popullsisë botërore, problemi i refugjatëve, SIDA,

mbrojtja e mjedisit nga aksidente bërthamore, konfliktet etnike, luftërat civile në të gjithë

botën, përhapja e armëve të shkatërrimit në masë, konceptet totalitare të shumë vendeve si

dhe terrorizmi global, sot paraqesin kërcënime të vërteta për sigurinë nacionale të SHBA –ve.

Sistemi i sigurisë nacionale si dhe forcat e ramatosura luajnë rol të veçantë në eliminimin e

kërcënimeve të shumta si dhe në ruajtjen e primatit të super fuqisë botërore. Edhe pse SHBA –

ja konsiderohet si superfuqi, si në aspektin ekonomi ashtu edhe ushtarak, ajo nuk mund t`i

shmangë dy prova të mëdha, të cilat kërcënojnë qëndrueshmërinë e çdo fuqie të madhe e cila

zë vendin “ numër një “ në botë. Prova e parë ka të bëjë me pikëpamjen ushtarako –

strategjike, mbi të cilën shtrohet pyetja se a ekziston mundësia që shteti të siguroi një bilanc të

arsyeshëm midis kërkesave për ruajtjen e sigurisë dhe funksionimin e sistemit të mbrojtjes, dhe

fondeve të cilat i ka të dedikuara për përmbushjen e këtyre kërkesave? Ndërsa prova e dytë ka

të bëjë me mundësinë e ruajtjes së bazës teknologjike dhe ekonomike, e cila në përballje me

terrorizmin global mund t`i nënshtrohet erozionit, apo ruajtjen e kësaj baze përballë

prodhimeve të reja të cilat vazhdimisht po ndryshojnë. Me fjalë të tjera, të gjithë ata të cilët

marrin vendime në Amerikë, duhet të përballën me faktin e përhershëm, se shuma totale e

interesave globale dhe detyrimeve të SHBA –ve, është shumë herë më e lartë se sa fuqia e

shtetit për t`i brojtur të gjitha ato në të njejtë kohë.

2.3.2 Sistemi gjysëmpresidencial në Francë

Sipas Kushtetutës së vitit 1958, dhe sipas disa modifikimeve të viteve 1962 – 1972, Franca

është republikë unike me sistem politik gjysëmpresidencial. Ajo është republikë sovrane dhe

demokratike, e cila u siguron qytetarëve të saj barazi para ligjit pa marrë parasysh origjinën,

racën apo fenë. Sipas Kushtetutës së Republikës së Pestë, Franca ka kryetarin e Republikës dhe

26

Parlamentin, i cili përbëhet nga dy dhoma : Asambleja Kombëtare dhe Senati. Franca është

njëra nga shtetet e para e cila aplikoj sistemin republikan, i cili arriti të forcohej vetëm pas vitit

1875. Megjithatë, për nga numri i revolucioneve dhe për nga dryshimi i sistemeve politike,

Franca gëzon epitetin e të parës në krahasim me shtetet e tjera evropiane. Në të gjitha këto

ndryshime, rol të veçantë luajtën sistemi i sigurisë nacionale si dhe forcat e armatosura. Me

dekada të tëra, Franca përballej me problemin e kontrollit mbi forcat e armatosura dhe mbi

sistemin nacional të sigurisë, si dhe me tendencat për krijimin e një diktature ushtarake.

Prandaj për arsye të përvojës së hidhur historike, Franca sot i kushton rëndësi të veçantë

harmonizimit të marrëdhenieve midis organeve drejtuese shtetërore dhe organeve drejtuese të

sistemit nacional të sigurisë dhe forcave të armatosura, të cilën gjë mund ta shohim edhe nga

struktura e saj kushtetuese.

Historia kushtetuese, ligjore dhe politike e Francës është shumë e pasur. Për 200 vjet në këtë

vend janë miratuar 15 kushtetuta të ndryshme. Kushtetuta e vitit 1958 nuk shfaqte tendencë

për të fshirë gjurmët e paralamentarizimi, por anonte kah heqja e çdo dobësie të tij gjatë

Republikës së Tretë dhe të Katërt franceze. Ajo bëri racionalizimin e qeverisjes parlamentare

duke futur njëkohësisht edhe element të fort të sistemit presidencial. Kjo kushtetutë e ndërtuar

mbi instrukcionet e presidentit Charles de Gaulle, për dallim nga ajo e vitit 1946, i dha

presidentit kompetenca shumë më të mëdha në ushtrimin e pushtetit ekzekutiv.

Pushteti legjislativ i Francës, ushtrohet nga Parlamenti i cili përbëhet nga Asambleja Kombëtare

dhe Senati. Asambleja Kombëtare numëron 482 anëtar, të cilët zgjidhen me vota të fshehta dhe

me një mandat 5 vjeçar. Të 283 senatorët, zgjidhen me në mandat 9 vjeçar, nga ana e një trupi

të veçantë zgjedhor, i cili përbëhet nga anëtar të Asambleve komunale, të Asamblesë

Kombëtare, dhe nga anëtar të deparatamenteve të Këshillit të Përgjithshëm. Çdo tri vjet, 1/3 e

senatorëve i nënshtrohet zgjedhjeve. Në Asamblenë Kombëtare dhe në Senat, zën vend edhe

përfaqësues të territoreve dhe departamenteve që ndodhen jashtë Francës.

Në rastet kur Asambleja dhe Senati, nuk pajtohen rreth disa propozimeve ligjore, vjen deri

formimi i komisionit parlamentar, i cili pas përpunimit të lëndës, e kthen atë në shqyrtim të

sërishëm. Nëse edhe atëherë nuk arrihet një konsensus, vendimi përfundimtar mirret vetëm

nga Asambleja. Mënyra sipas së cilës Parlamenti miraton ligjet, apo Qeveria rregulloret, është e

përkufizuara në mënyrë strikte. Në rastet kur Parlamenti dhe Presidenti nuk arrijnë konsensus

në lidhje me procedurat e miratimit të një ligji apo për ndryshimet e kushtetuese, parashihet

mbajtja e referendumit. Presidenti i Republikës mund të inicojë mbajtjen e një sesioni të

përbashkët të Parlamentit, në të cilin do të diskutohet mbi çështje të ndryshme dhe mbi

marrjen e vendimeve, mirëpo për këtë ati i nevojiten të paktën 3/5 e anëtarëve të Parlamentit.

Këshilli Kushtetues i përbër nga 10 anëtar, mirret me çështjet që kanë të bëjnë me

mosmarrëveshjet që lindin nga kompetencat në mes të Parlamentit dhe Presidentit, me

27

kompetencat të cilat i takojnë presidentit në raste të jashtëzakonshme si dhe me vlerësimin e

kushtetutshmërisë së ligjeve të caktuara. Në marrëveshje me Kryetarin e Qeverisë si dhe me

kryetarët e Asamblesë dhe Senatit, Presidenti mund të shpërbëj Parlamentin dhe në këtë rast

ati i atribohen kompetenca të veçantë në rast se vendit i kanoset ndonjë rrezik. Për veç kësaj,

Presidenti gëzon të drejtën e vetos pezulluese për ligjet e miratuara nga Parlamenti si dhe të

drejtën e shpalljes së referendumit. Parlamenti miraton ligje të cilat rregullojnë “ detyrat që ju

imponohen qytetarëve nga ana sistemit të sigurisë nacionale “ dhe “ përkufizon parimet

themelore për organizimin e përgjithshëm të mbrojtjes nacionale “. Diskutimet mbi projekt –

ligjin për buxhetin i cili miratohet çdo vit, iu mundësojnë anëtarëve të parlamentit të gjykojnë

rreth sigurisë nacionale si dhe të përcaktojnë drejtimin në të cilin do të zhvillohet mbrojtja dhe

politika ushtarake. Deklarat për shpalljen e luftës është çështje e cila i takon juridiksionit të

Parlamentit, ndërsa vendimin për shpallje të gjendjes së jashtëzakonshme e bjen Këshilli i

Ministrave. Dhe në rast se kjo gjendje zgjatë më shumë se 12 ditë, është i domosdoshëm

miratimi i ligjit nga ana e Parlamentit, për sanimin e saj. Para se një çështje që lidhet me

sigurinë nacionale dhe forcat e armatosura, të kalojë në diskutim në seancat parlamentare, ajo

diskutohet dhe shqyrtohet ana e Komisioni paralmentar për çështje të sigurisë dhe nga ana e

Komisonit për punë të jashtme dhe mbrojtje.

Sipas Kushtetutës franceze, presidenti i vendit, shef i ekzekutivit dhe komandant suprem i

forcave të armatosura. Ky autoritet i jep ati kompetenca shumë të gjera si : emërimin e

kryeministrit si dhe sygjerimin për emrimin e anëtarëve të tjerë të kabinetit qeveritar, të cilët

edhe pse për punën e tyre i përgjigjen Asamblesë, nuk mund të jenë anëtarë të parlamentit.Ai

është i autorizuar të bëjë shpërndarjen e parlamentit dhe si komandant suprem i forcave të

armatosura gëzon të drejtën e garantimit të integritetit, pavarsisë dhe sovranitetit të vendit si

dhe ratifikimin e marrëveshjeve ndërkombëtare. Vetëm ai mund të urdhëroj përdorimin e

armatimit nuklear, gjë kjo e cila tregon për rëndësinë e kompetencave të tij në fushën e

mbrojtjes. Në rast të kërcënimit serioz të intersave të qytetarëve dhe ndërprerjes së

funksionimit normal të shtetit, presidenti është i autorizuar të ndërmarrë masa emergjente. Si

komandant suprem i forcave të armatosura , presidenti për këshilltar ka komandantin e

përgjithshëm të ushtrisë si dhe një staf të veçantë, i cili përbëhet nga zyrtarë të lartë nga të

gjitha degët e forcave të armatosura. Bëhet fjalë pra për Komitetin e Mbrojtjes, i cili duke qënë i

përbërë nga krerët e forcave të armatosura ka për detyrë udhëheqjen e tyre. Për pos këtyre,

presidenti është kryetar i Këshillit për Siguri Nacionale, anëtarë të së cilit janë : kryeministri,

ministri i punëve të jashtme, ai i punëve të brendëshme, ministri i mbrojtjes dhe ministri për

ekonomi dhe financa. Ky Këshill ka për detyrë marrjen e vendimeve të rëndësishme, orientimin

e zhvillimeve në fushën e mbrojtjes, sigurimin e mbarëvajtjes së sistemit të sigurisë nacionale

dhe në rast nevoje edhe udhëheqjen e luftës.

28

Qeveria përpos kryeminstrit, përbëhet edhe nga një numër i caktuar anëtarësh – ministrash –

të cilët vihen në krye të çdo ministrie. Si organe konsultative, qeveria ka Këshillin Ekonomiko-

Social dhe Këshillin për Siguri Nacioanle. Që të dy këto organe përbëhen nga ekspertë të

fushave të ndryshme të cilët mund të kontribojnë në zgjidhjen e çështjeve të caktuara.

Kryeministri, sipas Kushtetutës,për veç se është përgjegjës për mbrojtjen e vendit ai duhet të

siguroi zbatimin e vendimeve të Parlamentit dhe Presidentit, të cilat kanë të bëjnë me fushën e

mbrojtjes si dhe zbatimin e vendimeve të marra nga ana e Këshillit apo Komitetit për Mbrojtje.

Në përputhje me këto vendime, Kryeministri, mund të propozoj, ndërsa kabineti qeveritar të

miratoj, vendime të rëndësishme që kanë të bëjnë politikat e sigurisë si dhe me mbrojtjen.

Duke analizuar kompetencat e kryeministrit në fushën e sigurisë dhe mbrojtjes mund të shohim

se në një mënyrë ai paraqet “ ministrin e vërtetë të mbrojtjes “ Në zbatimin e obligimeve të

shumta nga fusha e sigurisë dhe mbrojtjes, kryeministri ndihmohet nga ana e Këshillit për Siguri

Nacionale – SGDN. Ky organ profesional përbëhet nga ekspertë dhe specialist të shumtë si :

oficerë, zyrtarë të administratës civile, diplomatë, profesorë universitar, juristë dhe

ekonomistë. Përpos ndihmës që i ofron kryeministrit, ky organ mirret me çështjet strategjike,

koordinim e punëve të ministrisë kur ka të bëjë me mbrojtjen civile, ruajtjen e sekreteve,

sigurimin e sistemit informativ, eksportin e armatimit dhe materialeve të tjera luftarake si dhe

me drejtimin e kërkimeve shkencore të cilat lidhen ekskluzivisht me fushën e sigurisë nacionale.

Ministria e Mbrojtjes udhëhiqet nga ministri i cili për këshilltar kryesor ka Shefin e Shërbimit

Sekret të Francës. Në mënyrë që të mundësohet zbatimi sa më i përpiktë i obligimevet të

përcaktuara, kjo ministi ndahet në dy departamente themelore : departamenti ciliv, përbërja e

të cilit është e ngjajshme me ministritë e tjera dhe departamenti ushtarak, në përbërjen e të

cilit ndodhen Komandanti i Përgjithshëm i forcave të armatosura, Shefi i Shtabit të Përgjithshëm

dhe Shefi i Xhandarmërisë nacionale. Në përmbushjen e obligimeve të përcaktuara, ministri i

mbrojtjes ndihmohet nga një numër i madh i zyrtarësh si :

- Në zbulimin dhe prodhimin e armëve – ndihmohet nga zyrtari i lartë për çështje të

aramtimit

- Për çështje administrative, ekonomike dhe sociale – ndihmohet nga Shefi i Drejtoratit

për çështje civile

- Në zgjidhjen e çështjeve që kanë të bëjnë me organizimin dhe zhvillimin e forcave të

armatosura – ndihmohet nga ana Shefit të Shtabit të Përgjithshëm Ushtarak.

Shefi i Shtabit të Përgjithshëm është përgjegjës për përdorimin e forcave të armatosura si dhe

për aftësimin e tyre për zbatimin e obligimeve të cilat përcaktohen nga presidenti i Republikës

apo nga Qeveria, në të cilën ai është këshilltar për çështje ushtarake. Për çështjet të cilat janë

në juridiksionin e tij si dhe për çështjet të cilat i besohen nga ana e ministri të mbrojtjes, Shefi i

Shtabit të Përgjithshëm, bashkëpunon dhe konsultohet me kryetarët e të gjitha degëve të

29

forcave të armatosura. Në kohë krize apo lufte, Shefi i Shtabit, nën direktivat e presidentit të

Republikës apo qeverisë, shëndrrohet në Komandant Suprem të forcave të armatosura dhe

komandon me të gjitha operacionet luftarake duke përjashtuar përdorimin e armatimit nuklear

i cili është nën kompetencën ekskluzive të presidentit. Të gjitha operacionet luftarake i kryen në

bashkëpunim të plotë me tre zyrtarët më të lartë të degëve tjetra të forcave të armatosura, të

cilët edhe pse shëndrrohen në ndihmësit më të afërt të tij, ruajnë pavarsinë dhe përgjegjësinë

për përdorimin e trupave të tyre. Kjo tregon praninë e një lloj decentralizimi në udhëheqjen e

forcave të armatosura si dhe zhvillimin e bashkëpunimit në vend të hierarkisë dhe vartësisë.

Për dallim nga trupat tjerë ushtarak, Xhandarmëria Nacionale nuk udhëhiqet nga një zyrtar i

lartë, por nga Drejtoria në krye të së cilës gjindet drejtori i përgjithshëm. Sot, kur siguria po

kërcënohet nga mori situatash të ndryshme, roli i xhandarmërisë nacionale është tejet i

rëndësishëm. Në Francë, xhandarmëria nacionale bazohet në kombinimin e interesave

ushtarake dhe civile. Fusha e gjërë e veprimit të saj , e bën atë instrumentin kryesor i cili

vazhdimisht gjindet në funksion të mbrojtjes. Përvoja e saj në marrëdheniet e përditëshme me

ushtrinë dhe administratën, fleksibilieti dhe fuqia ushtarake e bëjnë atë, forcë në të cilën

qeveria mbështetet në raste krizash. Sot siguria e brendëshme është shpallur si çështje më me

prioritet në Francë. Siguria e brendëshme po arrin shkallën e rëndësisë të cilë e ka edhe siguria

e jashtme. Ekulibrimi i këtyre dy llojeve të sigurisë, përputhet plotësisht me misonin e

xhandarmërisë si dhe me kombinim e aspektit ushtarak dhe civil të sigurisë dhe mbrojtjes

franceze. Së bashku me policinë, xhandarmëria është njëri nga faktorët kryesor për ruajtne e

sigurisë së brendëshme dhe njëkohësisht duke bashkëpunuar me ushtrinë ndihmon në ruajtjen

e sigurisë së jashtme. E gjithë kjo na tregon për nivelin e rëndësisë që paraqet xhandarmëria

për shtetin. Xhandarmëria në masë të madhe i kontribon, lirisë së veprimit të zyrtarëve të lartë

në raste krizash si dhe në mbikqyrjen e zyrtarëve të lartë ushtarak.

Duke analizuar marrëdheniet në mes të autoriteteve shtetërore dhe organeve drejtuese të

sistemit të sigurisë nacionale dhe mbrojtjes në Francë, mund të vërejmë ekzistencën e kontrollit

të kësaj të fundit nga ana e autoriteteve shtetërore, pa çka se udhëheqësit ushtarak gëzojn një

lloj autonomie në lirinë e veprimit. Kjo pozitë, në të cilën sot ndodhet sistemi i sigurisë

nacionale dhe mbrojtjes si dhe forcat e armatosura është rezultat i traditës politike qysh nga

koha e Revolucionit Franqez Borgjez, në të cilin autoritetet shtetërore patën pozitë dominante.

Pozitë kjo e cila edhe në ditët e sotme kërkon mbrojtje të vazhdueshme nga ana e përpjekejeve

të organeve drejtuese të sistemit të sigurisë nacioanle dhe mbrojtjes për të rritur ndikimin e

tyre në sistemin politik.

30

2.3.3 Sistemi parlamentar në Britaninë e Madhe

Sistemi parlamentar është sistem i cili tenton të shmangë përqëndrimin politik në një vend, kjo

nënkupton ruajtjen e ekuilibrit në mes të organit legjislativ – parlamentit dhe organit ekzekutiv i

cili njëkohësisht paraqet edhe kreun e piramidës shtetërore. Kur ky ekuilibër nuk arrihet dhe

kur mosmarrëveshjet në mes të organit legjislativ dhe atij ekzekutiv bëhen të pakalueshme,

atëherë shpallen zgjedhjet e reja dhe fjalën përfundimtare e merr votuesi. Vetë koncepti i

sistemit parlamentar është jo stabil prandaj atij i nevojiten mekanizmat e mesëm të cilë do ta

ruanin stabilitetin. Këta mekanizma u gjetën tek partitë politike të cilat mirren me politika të

caktuara dhe ndërmarrin iniciativa të ndryshme si në parlament ashtu edhe në qeveri.

Udhëheqja e një partie politike apo koalicioni, e cila fitoi shumicën e votave në zgjedhje, është

njëkohësisht edhe udhëheqja e shumicës parlamentare si dhe administratës qëndrore.

Shembulli më karakteristik i këtij sistemi parlamentar është sisitemi anglez apo i ashtuquajturi

sistemi i kabinetit.

Edhe pse nuk posedon një kushtetutë të shkruar, Mbretëria e Bashkuar shumë shpesh cilësohet

si monarki kushtetuese dhe si demokraci parlamentare. Madje kjo e fundit mendohet si selia e

pushtetit qendror në parlament. Mirëpo, po qe se bëhet një analizë më e thellë e jetës politike

si dhe e ndarjes së pushteteteve, shumë shpejt do të vërejmë se vendi që zë parlamenti në

sistemin politik të kësaj mbretërie, është shumë modest.

Parlamenti i Britanisë së Madhe përbëhet nga dy dhoma : Dhoma e Lordëve dhe Dhoma e Ulët.

Dhoma e Lordëve përbëhet nga rreth 1100 anëtar, nga të cilët një numër i konsiderueshëm vie

me trashëgim. Ndërsa pjesa tjetër, fitojn titullin e Lordit si shpërblim për punën e tyre. Dhoma e

Lordëve tanimë nuk ka rëndësinë dhe funksionin e dikurshëm, kjo më së miri vërehet nga

prania e një numri të vogël të anëtarëve gjatë senacave të saj. I vetmi funksion i rëndësishëm i

cili ushtrohet ende nga kjo Dhomë është, e drejta e vetos suspenzive për projekt ligjet të cilat

kalojnë nga Dhoma e Ulët.

Dhoma e Ulët përbëhet nga 651 anëtarë, të cilët zgjidhen çdo pesë vjet përmes votave të

fshehta. Në Skoci zgjidhen të paktën 71 përfaqësues, në Wels 35, në Irlandë 12 ndërsa në Angli

533. Një zonë zgjedhore ka të paktën 70.000 banorë. Dhoma e Ulët bën miratimin e ligjeve,

hartimin e buxhetit, formimin e qeverisë dhe mbikqyrjen e saj. Qeveria formohet nga partia e

cila ka shumicën në Dhomën e Ulët, ndërsa mandati për formimin e saj i besohet udhëheqësit

të asaj partie. Edhe pse Parlamenti është i organizuar në atë mënyrë që punën e tij ta kryej në

seanca parlamentare, ai megjithatë shumicën e aktiviteti e kryen në Komitete. Ekzistojnë tri

lloje komitetesh : komitetet në të cilat marrin pjesë të gjithë anëtarër e Parlamentit, Komitetit i

Përhershëm i cili mirret me çështje të caktuara dhe Komitetet ad hoc, të cilat formohen në

përputhje me nevojat e parashtruara.

31

Parlamenti i Britanisë së Madhe është shumë i ndryshëm nga parlamentet e vendeve tjera

evropiane. Ndikimi i anëtarëve të tij në marrjen e vendimeve madhore është shumë i vogël, dhe

kjo ndodh për arsye të mungesës së informacionit. Brenda vitit zhvillohen një mori seancash

parlamentare në të cilat diskutohen çështjet që kanë të bëjnë me sigurinë nacionale dhe

mbrojtjen. Një nga këto seanca është edhe mbledhja dyditore e cila u mundëson

parlamentarëve shqyrtimin e strategjisë dhe politikave të sigurisë. Gjithashtu një herë në vit,

diskutohet në veçanti mbi tri degët e forcave të armatosura. Diskutimi më autoritativ dhe i

bazuar mbi informacione të shumta, për sigurinë nacionale dhe mbrojtjen, zhvillohet në

Dhomën e Lordëve se sa në Dhomën e Ulët. Ky diskutim zhvillohet shumë më profesionalisht në

Dhomën e Lordëve edhe për arsye të përbërjes së saj, në të cilën ndodhen shumë ish-

politikana, oficerë të lartë, ambasadorë dhe biznismen të ndryshëm. Prandaj në praktikë,

ndikimi i kësaj Dhome është shumë i rëndësishëm në krijimin e strategjisë mbrojtës të Britanisë

së Madhe.

Kabineti – qeveria paraqet organin më të lartë shtetëror. Ajo është e organizuar në mënyrë

strikte dhe përbëhet nga tri grupe anëtarësh. Në grupin e parë, dhe njëkohësisht më të

rëndësishmin, hynë anëtarët e Kabinetit të cilët janë edhe shefat e resorëve të ndryshëm.

Grupin e dytë e përbëjnë rreth 30 shefa të resoreve të ndryshme, të cilët nuk janë pjesë e

kabinetit qeveritar,dhe disa bartës të ndonjë posti tjetër zyrtar. Ndërsa grupi i tretë përbëhet

nga afërsisht 50 ministra të ri, të cilët janë sekretar shteti, parlamenti apo që kryejnë ndonjë

post të ngjajshem.

I vetmi dhe njëkohësisht më i rëndësishmi person, jo vetëm në Kabinet por edhe në pushtetin

qendror, është Kryeministri i vendit. Mjete e forcimit të pushtetit të tij janë të shumta. I pari

mjet i tillë duhet kërkuar në forcimin e rolit të shtetit në kohët e fundit.Mjeti i dytë ka të bëjë

me të drejtën e iniciativës legjislative dhe me legjislacionin e deleguar në Kabinet. I treti është

politika e personelit, e cila kontrollohet direkt nga kryeministri. Dhe mbi të gjitha, kryeministri

ka kontroll apsolut mbi administratën shtetërore e cila përbëhet nga jo më pak se 800.000

nëpunës civil të cilët janë politikisht neutral.

Në përputhje me rregullat të cilat rregullojnë çështjet e sigurisë, komandant suprem i forcave të

armatosura të Britanisë së Madhe është mbretëresha. Kjo gjë paraqet pjesën e traditës,

trashëgimisë dhe respektit që kanë britanikët për mbretëreshën e tyre. Megjithatë, ky funksion

sikurse edhe shumë të tjerë, është vetëm formal dhe simbolik.

Faktikisht, organi më i lartë drejtues i sistemit të sigurisë nacionale dhe i forcave të armatosura

është Kabineti, me në krye Kryeministrin. Ky organ bën miratimin e politikave të sigurisë dhe

mbrojtjes së vendit si dhe kujdeset për ndërtimin e forcave të armtosura dhe përdorimin e tyre

në mbrojtje të interesit të përgjithshëm të Britanisë së Madhe. Përpilimi i strategjisë mbrojtëse

të vendit, e cila përfshin të gjithë segemntët e tij, kryhet nga ana e Këshillit për Mbrojtje. Ky

32

organ përbëhet nga kryeministi, ministri i mbrojtjes, i punëve të jashtme, i punëve të

brendëshme, i financave, i industrisë dhe tregtisë dhe sipas nevojës edhe nga ministra të tjerë.

Në kohë paqe, ky organ, mirret me kontrollimin e zhvillimit të forcave të armatosura ndërsa në

kohë lufte ai drejton operacionet luftarake; parashtron propozimin për mbështetje financiare të

programeve të sigurisë në bazë të raportit vjetor mbi gjendjen e sigurisë së vendit; parashikon

problemet e mundura në krijimin e sistemit mbrojtës dhe propozon zgjidhjen e tyre të

menjëhershme.

Ministria e Mbrojtjes paraqet organin i cili zbaton propozimet e Kabinetit qeveritar dhe Këshillit

për Mbrojtje. Ajo është drejtpërdrejt e lidhur me zhvillimin e forcave të armatosura si dhe

udhëheqjen e tyre në operacionet luftarake. Në përbërjen e kësaj ministrie hyjnë Komandanti i

Përgjithshëm i Forcave të Armatosura, Komandanti i ushtrisë, ai i forcave ajrore dhe marinës,

departamenti për planifikim dhe zhvillim të forcave të armatosura, deparatamenti për amatim

etj. Ministrit të mbrojtjes në përmbushjen e obligimeve të caktuara, i ndihmon organi i

posaçëm këshillues për çështje të sigurisë, i cili zgjidh çështjet të cilat lidhen me zhvillimin dhe

operacionalizimin e forcave të armatosura, në përbërje të së cilit hynë ministi i mbrojtjes,

zëvëndësministri, Shefi i Shtabit të Përgjithshëm, komandantët e trupave të posaçme ushtarake

si dhe një numër i caktuar i drejtuesve të organeve të ndryshme brenda ministrisë.

Shtabi i Mbrojtjes është organi përgjegjës për zhvillimin dhe operacionalizimin e forcave të

armatosura. Shefi i këtij shtabi, faktikisht paraqet edhe komandantin suprem të forcave të

armatosura të vendit edhe pse ky funksion nuk hyn në kompetencat e tij ekskluzive, pasi që ai

formalisht i takon kurorës mbretërore. Forcat nukleare janë lidhura drejt për drejtë me Shtabin

e Mbrojtjes për derisa forcat e tjera nën komandantët e tyre kanë një lloj autonomie për sa i

përket zhvillimit dhe përdorimit të forcës së tyre.

Nga kjo pikëpamje mund të vërehet se sistemi i sigurisë nacionale dhe mbrojtjes në Britaninë e

Madhe gjendet nën kontrollin e autoritetit shtetëror. Ky lloj i kontrollit, duke marrë parasysh

rrezikun të cilin mund të sjell demokracija, nuk i është besuar një personi të vetëm apo një

organi të vetëm, të cilët në mënyrë të pavarur do të mund të ndikonin në përpilimin e

strategjisë së mbrojtjes apo në përdorimin e forcave të armatosura, por i është besuar një

numri të caktuar të organeve të cilat kanë përbërje dhe funksione të ndryshme.

2.3.4 Sistemi federativ në Zvicërr.

Sistemi federativ nënkupton koncentrimin e ndikimit politik mbi organin legjislativ përkatësisht

mbi organet e posaqme të tij si dhe mbi komisionet e tij. Në këtë lloj sistemi politik, Kuvendi

përmes mekanizmave të ndryshëm, komisioneve dhe delegatëve të caktuar, ushtron një lloj

kontolli më të rrept mbi ekzekutivin e vendit.Edhe pse sistemi federativ është mjaft i përhapur

në botë dhe ka një traditë të gjatë qysh nga shekulli XVIII, ai në praktikë mund të gjindet në

33

variante të ndryshme. Shembulli më i përshtatshëm për studimin e zhvillimit të funksionit të

sigurisë dhe mbrojtjes në një sistem të tillë, është sistemi federativ i Zvicrrës.

Zvicrra, sipas kushtetutës së vitit 1874, formalisht paraqitet si republikë konfederative mirëpo

në fakt ajo është republikë demokratike federative e cila përbëhet nga 23 kantone, prej të

cilave tri ndahen në dy gjysëmkantone. Sa u përket marrëdhenijeve bilaterale, kantonet

konsiderohen të barabarta pa marrë parasysh dallimet e shumta që kanë. Zvicrra u krijua si

përpjekje e disa kantoneve për veprim të përbashkët kundër aspiratave ekspansioniste të disa

prej shteteve fqinje, e sidomos të Austro- Hungarisë. Pra funksioni mbrojtës zvicërran qysh në

krijim e tij kishte karakter integrues. Edhe pse përbëhet nga kombe të ndryshme, me kalimin e

kohës Zvicrra u shëndrrua një tërësi të vetme në të cilën banorët me origjinë gjermane,

franqeze dhe italijane konsiderohen zvicërran që flasin gjermanisht,frangjisht apo italisht.

Sistemi politik zvicërran bazohet në parimin e ndarjes së sovranitetit përkatësisht në parimin e

federalizmit , ku juridiksioni kalon në anën e kantonit. Në ditët e sotme ky lloj federalizmi u

transformua në një lloj federalizmi bashkëpunues, në të cilin nuk ekziston ndonjë ndarje e

veçantë e përgjegjësive në mes të qeverisë federale dhe kantoneve. Sipas Kushtetutës kantonet

“ gëzojnë sovranitet përderisa ky i fundit nuk kufizohet nga Kushtetuta Federale “ përkatësisht “

gëzojnë të gjitha të drejtat, të cilat nuk janë transferuar në qeverinë federale “.

Asambleja Federale paraqet autoritetin më të lartë shtetëror federativ. Mirëpo në disa fusha të

caktuara, qytetarëve dhe kantonet gëzojnë të drejtën që me anë të referendumeve të marrin

pjesë në dryshimin e kushtetutës, miratimin e ligjeve dhe rregulloreve federative. Asambleja

përbëhet nga dy dhoma : Këshilli Kombëtar dhe Këshilli i Kantoneve. Këshilli Kombëtar

numëron gjithsejt 200 përfaqësues nga e tërë Zvicrra, të cilët zgjidhen me një mandat katër

vjeçar. Ndërsa Këshillin e Kantoneve e përbëjnë vetëm përfaqësusesit e kantoneve. Të cilët

gjithsejt janë 46 duke marrë parasysh se një kanton përfaqësohet nga 2 përfaqësues, ndërsa

gjysëm kantonet vetëm nga një përfaqësues.

Kompetencat e Asamblesë Federale, i organi më i lartë legjislativ janë : miratimi i ligjeve,

miratimi i buxhetit, shpallja e luftës dhe paqes, ratifikimi i marrëveshjeve ndërkombëtare,

dhënia e amnestisë dhe faljes, zgjedhja e anëtarëve të Këshillit Federal si dhe të Gjykatës

Federale, ushtrimi i kontrollit ndaj ekzekutivit dhe gjyqësorit, zgjidhja e mosmarrëveshjeve

brenda kantonale si dhe zbatimin e obligimeve tjera të cilat janë kompetencë e federatës.

Asambleja Federale përmbushjen e obligimeve të saj, e bën përmes senacave katërditore të

cilat zhvillohen një herë në vit. Kryesimi i këtyre seancave i takon kryetarit të Këshillit Federativ.

Në seancat e Asamblesë, të dy këshillat cilësohen me të drejta të barabarta dhe për marrjen e

ndonjë vendimi kërkohet miratimi i që të dy këshillave. Në rast se ndonjë vendim nuk arrin të

marr miratimin e të dy këshillave dhe konstatohet se pajtimi i tyre rreth këtij vendimi është i

34

pamundur atëherë ai vendim pezullohet. Të drejtë për propozimin e ndonjë vendimi kanë që të

dy këshillet e Asamblesë, secili përfaqësues dhe secili kanton apo gjysëm kanton.

Bartës i pushtetit ekzekutiv në Zvicërr është Këshilli Federal. Sipas Kushtetutës, Këshilli Federal

ngarkohet me “ drejtimin e administratës qendrore dhe pushtetin ekzekutiv të konfederatës “.

Sipas karakterit dhe strukturës së tij, ky Këshill është një lloj përzierje e pushtetit ekzekutiv

amerikan me pushtetin ekzekutiv kantonal. Këshilli Federal përbëhet nga shtatë anëtar,

zgjedhja e së cilëve bëhet nga ana e Asamblesë Federale. Ata zgjidhen me mandat katër vjeçar

me mundësi të pakufizuar rizgjedhjeje.

Me rastin e konstituimit të Këshillit Federal rëndësi të veçantë i kushtohet strukturës së tij,

përkatësisht përfaqësimit partiak dhe rajonal.Me qenë se numri i kufizuar i anëtarëve të këtij

Këshilli pamundëson përfshirjen e të gjitha kantoneve madje edhe edhe të të gjitha partive, u

vendos që për konstituimin e tij të mirren parasysh kriteret si : madhësia e kantonit,

multietniciteti i atij kantoni dhe numri i gjuhëve të cilat fliten në atë kanton. Dhe si rrjedhoj e

këtyre kritereve sot Këshilli Federal i Zvicrrës ka këtë përbërje : dy anëtarë vinë nga dy kantonet

më të mëdha të vendit : Cyrihu dhe Berni, një anëtar vie nga kantoni qendror i pjesës franqeze

të Zvicrrës, një anëtar nga kantonet e vogla franqeze dhe italiane dhe tre anëtarë vinë nga tri

regjionet gjermane. Në aspektin partiak, Këshilli Federal paraqet një formë të qeverisë së

koalicionit.

Këshilli Federal është i organizuar nëpër departamente të veçanta, udhëheqja e së cilëve bëhet

nga anëtarët e Këshillit. Këto departamente janë: Departamenti për punë të jashtme, ai për

punë të brendëshme, Departamenti për drejtësi dhe polici, Departamenti ushtarak,

Deparatamenti për financa dhe dogana, Departamenti për tregti të jashme etj, Në marrëveshje

me Asamblenë Federale, Këshilli Federal mund të sjell vendime për çështje të ndryshme. I

ngarkuar me punën e Sekretarit të Këshillit Federal si dhe Sekretarit të Asamblesë Federale

është shefi i Zyrës Federale përkatësisht kancelari i shtetit, të cilin e zgjedh Asambleja.

Këshilli Federal paraqet shefin kolektiv të shtetit. Nga rradhët e tij, në çdo vit përkatësisht në

çdo dhjetor, Asambleja zgjedh kryetarin dhe nënkryetarin e Këshillit, mandati i të cilëve është

një vjeçar pa mundësi të rizgjedhjes. Kryetari në emër të Këshillit Federal udhëheq me shtetin

përkatësisht paraqet Kryetarin e Konfederatës dhe përfaqëson shtetin jashtëvendit.

Puna e Këshillit Federal kontrollohet nga Asambleja Federale, ajo ka të drejtën e zhvlerësimit të

çdo vendimi të marrë nga ai. Megjithatë Asambleja nuk mund të shpërbëj Këshillin, madje ai

nuk është i detyruar të japë dorëheqje në rastet kur shkaktohen mosmarrëveshje mes tyre. Në

përgjithësi Këshilli Federal është i strukturuar në atë mënyrë që qëndrimet e tij të jenë në

përputhje të plotë me qëndrimet e Asamblesë.

35

Epërsia e Asamblesë Federale në raport me Këshillin Federal , i cili në fakt konceptohet si organ

administrativo- ekzekutiv, sjellë një udhëheqje efikase dhe një qeveri të qëndrueshme

koalicioni, në praktikën e sistemit politik zvicërran. Kjo epërsi shfaqet në shumë aspekte dhe

vetë fakti se shumë nga fytyrat publike me më ndikim në jetën politike, ndodhen në Asamble

dhe jo në Këshill, tregon mjaft. Edhe pse mund të thuhet se kanë ndikim, anëtarët e Këshillit

prap se prap konsiderohen si zyrtarë administrativ dhe me pak fuqi politike. Sikurse edhe në

sistemet tjera, Këshilli Federal është iniciatori kryesor për nxjerrjen e ligjeve apo thënë ndryshe

instanca nëpër të cilën kalojnë propozimet e shumta për nxjerrjen e ligjeve. E vetmja

kompetencë e rëndësishme sa i përket ligjeve, e cila i takon Këshillit është mundësia e

vendosjes së afatit kohor, të hyrjes në fuqi të një ligji.

Organi më i lartë i pushtetit gjyqësor të Zvicrrës është Gjykata Federale. Kjo gjykatë përbëhet

nga 30 gjyqtarë dhe selia e saj ndodhet në Lucern dhe Llozanë. Gjyqtarët emërohen nga

Asambleja Federale dhe kanë madnat 6 vjeçar me mundësi rizgjedhjeje. Gjykata Federale mirret

me çështje civile dhe penale, dhe për dallim nga Gjykata Supreme e SHBA –ve ajo nuk ka

juridiksion kushtetues.

Ligjet e mbrojtjes dhe ushtrisë si edhe ato për organizimin ushtarak janë nën juridiksionin e

Federatës, së cilës Kushtetuta ia ndalon posedimin e njësiteve të paqes. Forcat e armatosura të

Zvicrrës përbëhen nga njësitet e tipit territorial të cilat organizohen në secilin kanton. Trajnimi

dhe përgatitja e këtyre njësiteve dhe oficerëve të tyre, është kompetencë e kantoneve.

Megjithatë, në rregullimin e formacionit të njësitit, llojeve të armtimit si dhe pajisjeve tjera, ato

janë të detyruara të respektojnë rregullat të cilat i parasheh Kushtetuta në lidhje me këto

çështje. Mbulimi i shpenzimeve për përgatitjen e njësiteve ushtarake nëpër kantone mbulohet

nga Federata.

Të drejta për përdorimin e forcave ushtarake si dhe të forcave të tjera mbrojtëse në luftë i

takon Federatës. Kantonet dhe pushteti lokal mund të urdhëroj përdorimin e njësiteve të veta

ushtarake në territorin e tyre vetëm në raste të aksidenteve dhe fatkeqësive natyrore. Forcat e

armatosura të Zvicrrës nuk komandohen nga ndonjë person apo organ i pushtetit ekzekutiv,

komanda e tyre i është besuar Asamblesë Federale përkatësisht Këshillit Federal i cili në emër

të Asamblesë zbaton obligimet e caktuara ushtarake dhe mbrojtëse. Kështu për shembull, në

pamundësi të mbajtjes së mbledhjes së Asamblesë, Këshilli ka të drejtë të mobilizoi një numër

të caktuar të forcave ushtarake. Në rast se ushtria e mobilizuar kalon shifren prej 2.000

ushtarëve dhe është e detyruar të jetë në shërbim më tepër se tri javë, atëherë për këtë

patjetër duhet të informohet Asambleja Federale. Sa i përket kontrollit civil të forcave

ushtarake, në Zvicërr shkohet aq larg, sa që në kohë paqe, këto forca nuk kanë ndonjë drejtues

por vetëm disa instruktorë të cilët nuk kanë të drejtën e përdorimit të tyre.

36

Edhe pse roli i kantoneve në pregatitjen e forcave mbrojtëse është i madh, mundësia e

përdorimit të tyre është mjaft të kufizuar. Ato nuk kanë të drejtë të formojnë këshilla ushtarak,

ndërsa kuvendet e tyre nuk mund të shqyrtojnë çështje që lidhen me ushtrinë madje atyre u

ndalohet edhe përdorimi i këtyre forcave pasi të jenë mobilizuar në kushte të paraqitjes së

ndonjë rreziku. Zgjidhja e konfliketeve në mes të kantoneve i takon Federatës dhe organeve të

saj, të cilat duhet të informohen në rast se ndonjë kanton sulmohet nga jashtë, në mënyrë që të

organizohet një mbrojtje e përbashkët efikase. Në raste të konfikteve të brendëshme apo në

raste kur njërit kanton i kanoset ndonjë rrezik nga kantoni tjetër, organet drejtuese të kantonit

të rrezikuar oblogohen të njoftojnë Këshillin Federal i cili ndërmerr masat të cilat i takojnë atij

dhe informon Asamblenë Federale në lidhje me rastin. Zgjidhja e konfliktit si dhe vendosja e

rendit dhe paqes për mes përdorimit të forcës në kantone, është e mundur vetëm në rastet kur

kantoni e kërkon dhe lejon atë.

Çështjet e sigurisë nacionale e sidomos krijimi i politikave të sigurisë konsiderohen si çështje

civile. Në Asamblenë Federale, e cila për çështjet e sigurisë diskuton me të dy këshillat e saj,

ekziston komisioni i veçantë i cili është i ngarkuar me çështjet e sigurisë dhe ushtrisë. Anëtarët

e këtij komisioni vijnë nga rradhët e përfaqësuesve të Asamblesë, dhe ndër ta nuk numërohet

as edhe një ushtarak i vetëm. Praktikisht, politika e sigurisë udhëhiqet nga Këshilli Federal, i cili

në këtë drejtim ndihmohet nga organet profesionale si : Shtabi i Mbrojtjës së Përbashkët dhe

Këshilli i Mbrojtjes. Këto dy organe përbëhen nga një numër i caktuar anëtarësh, të cilët janë

politikanë, ekonomist, ekspert ushtarak etj, funksioni i të cilëve është këshilldhënës. Këshilli

Federal është i ngarkuar me koordinimi e çështjeve të cilat kanë të bëjnë me sigurinë,

industrinë ushtarake, punët e brendëshme dhe të jashtme si dhe me mbrojtjen civile. Për të

gjitha këto çështje Këshilli vendos përmes pajtimit të të gjithë anëtarëve të saj, të cilët janë

drejtues të Departamenteve Federale.

Për zhvillimin e politikave, të cilat i takojnë mbrojtjes ushtarake, është i ngarkuar një

departament i veçantë i cili njihet si Departamenti Ushtarak. Drejtues i këtij departamenti është

person civil, anëtar Këshillit Federal dhe i cili çdo shtatë vjet vie në krye të këtij Këshilli dhe

njëkohësisht në krye të Shtabit të Mbrojtjes së Përbashkët. Praktikisht, këtij i mungon e drejta e

marrje së vendimeve, pasi që ato mirren në mënyrë kolektive nga ana Këshillit Federal

përkatësisht nga ana e komisionit të këtij Këshilli i cili edhe paraqet organin kolektiv drejtues të

këtij departamenti. Ky komision përbëhet nga drejtuesit e Deparatmentit Federal Ushtarak,

Komandantët e Korpuseve si dhe Komandantët e Forcave Ajrore dhe Kundërajrore.

Duke analizuar organizimin e tillë të sistemit të sigurisë së Zvicrrës, vërejmë se ushtarakët janë

plotësisht të përjashtuar nga procesi i vendim marrjes për çështjet që lidhen me sigurinë dhe

ushtrinë. E drejta e tyre kufizohet vetëm në çështjet operative, taktike dhe në përdorimin e

forcave të armatosura në kohë paqeje. Në rast të luftës, parashihet që Asambleja Federale të

37

emëroj një komandat suprem të forcave të armatosura, të cilit do t`i ngarkohen kompetencat e

saj në lidhje me sigurinë dhe ushtrinë.

Pa marrë para sysh numrin e madh të organizatave të sigurisë, sistemi politik i Zvicrrës,ka

arritur që në mënyrë të suksesshme të rregulloj çështjen e kontrollit të tyre si dhe udhëzimin e

tyre drejt ruajtjes së paqes dhe sigurisë së jetës së qytetarëve të saj. Zvicrra është i vetmi shtet

në botë, ku qytetarët e tij marrin pjesë drejtërdrejt në zhvillimin e politikave të sigurisë si dhe

në proceset vendim marrëse për çështjet që lidhen me ushtrinë. Këtë ata e realizojnë për mes

referendumeve, të cilët nuk janë të pakët në këtë shtet.

Banorët për mes iniciativave qytetare, mund të inicojnë referendume me anë të të cilëve do të

deklarohen për ndonjë çështje që lidhet me ushtrinë apo sigurinë. Sipas këtij fakti del se

politikat e sigurisë në Zvicërr, në radhë të parë janë çështje që i takon qytetarëve të cilë

ndikojnë drejtpërdrejtë në to , e më pas të organeve drejtuese të vendit.

3.KËRCËNIMET E SIGURISË NACIONALE DHE NDËRKOMBËTARE

Fusha e cila mirret me studimin e kërcënimeve të sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare është

fushë mjaft komplekse, në të cilën ndërthuren shumë kategori të ndryshme konceptuale siç

janë burimet e kërcënimit, llojet e kërcënimit, subjekti i kërcënimit, mjetet dhe metodat e

kërcënimit, intensiteti dhe pasojat e kërcënimit. Megjithatë,në përgjithësi kemi të bëjmë me

karakteristikat e përgjithshme të kërcënimit.Shumica e autorëve bën sistemimin e këtyre

karakteristikave të përgjithëshme në mesin e të cilave veçohen : paraqitja e përhershme e

burimeve dhe llojeve të kërcënimeve; rritja e fuqisë kërcënuese - sepse është vërtetuar se prej

mesit të shekullit XX , njeriu secilën herë e më shumë, është në gjendje të shkatërroj planetin e

tij ; globalizimi i kërcënimeve përkatësisht sjellja e Tokës dhe shoqërisë njerëzore në gjendje të

rrezikut ekzistencial ; lufta nuk paraqet më të vetmin burim të kërcënimit global ; ndryshimi i

rradhitjes në rangun e kërcënimeve.

Karakteristikat e kërcënimeve që i takojnë botës bashkohore, mjaft qartë u treguan edhe nga

rezultatet e dala nga hulumtimet e kryera në shtetet anëtare të Bashkimit Evropian, vitet e

fundit. Shoqate e Hulumtuesve Evropian për Çështje Ushtarake dhe Shoqërore ( European

Research Group on Military and Society ) ERGOMAS, e cila u themelua në vitin 1986 në

Toulouseun franqez, zhvilloj një hulumtim mbi qëndrimet e shtetasve të shteteve anëtare të BE

– së në lidhje me burimet e kërcënimeve. Rezultatet e këtij hulumtimi mundësuan krijimin e një

rang-liste të këtyre burimeve, mbi atë se cili prej kërcënimeve më së shumti rrezikon sigurinë e

evropianëve. Prandaj, miratimi i kësaj kornize, e shëndrron nocionin e sigurisë në problem

shoqëror, i cili përjashton nevojen për analistë të cilët spekulojnë me pyetjen se cili prej

kërcënimeve rrezikon më së shumti sigurinë nacionale apo edhe ndërkombëtare dhe

38

koncentrohen në analizimin e disa çështjeve lidhur me sigurinë, të cilat konsiderohen jetike dhe

me përgjigjjen të cilën japin organet kompetente lidhur me këto çështje. Kjo qasje është shumë

e rëndësishme pasi që ka argumentura, përmes sondazheve ,se njerëzit tani kanë komplet

mendime të ndryshme nga ato të pas Luftës së Ftohtë në lidhje me sigurinë.

Rang-lista e kërcënimeve të sigurisë sipas shtetasve të Bashkimit Evropian në vitin 2000 ( % )

1. Krimi i organizuar..................................................................................77

2. Aksidentet në centralet bërthamore......................................................75

3. Terrorizmi .............................................................................................74

4. Konfliktet etnike ...................................................................................65

5. Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë...........................................62

6. Epidemitë ..............................................................................................57

7. Shkrepja aksidentale e armëve bërthamore ...........................................55

8. Lufta Botërore ........................................................................................45

9. Lufta konvencionale................................................................................45

10. Konflikti bërthamor ...............................................................................44

Rezultatet e këtij hulumtimi treguan se në ditët e sotme, lufta nuk është më burimi dominues i

kërcënimeve, sikurse që ishte më herët. Po ashtu u argumentua se tani ekzistojnë burime të

reja të kërcënimeve, rënditja e të cilave është e ndryshme nga rënditjet e më parshme. Ndoshta

argumenti më i fortë i nxjerrë nga këto rezultate, është ai i cili tregon se në ditët e sotme po

ndodh një transformim radikal i kërcënimve ushtarake në kërcënime jo – ushtarake.Në lidhje

me këto rezultate, vlenë të theksohet fakti se ky hulumtim u zhvillua para sulmit terroris mbi

Shtetet e Bashkuara të Amerikës në shtator të 2001. Edhe pse nuk kemi të dhëna të tjera të një

hulumtitmi të tillë të zhvilluar pas këtij sulmi, mund të parashikohet me një siguri të madhe, se

terrorizmi do të zinte kreun e listës së kërcënimeve të sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare.

Edhe pse burimet e kërcënimeve mund të kategorizohen në shumë mënyra ( të brendëshme

dhe të jashtme, natyrore dhe teknike, primare dhe sekondare ), në literaturë si kategori më të

rëndësishme cilësohet të jenë burimet globale dhe lokale të kërcënimeve. Si kërcënime globale,

nënkuptohen ato lloj kërcënimesh, të cilat kërcënojnë me shkatërrim të tërësisë. Nga ana

tjetër, kërcënimet lokale, nuk kanë aftësi globale të cilat mund ta sjellin në pikëpyetje sigurinë

në tërësi.

Shumë prej kërcënimeve mund të burojnë nga fuqia natyrore si dhe nga proceset e

kundërthënieve të ndryshme shoqërore.Kërcënimet që vijnë nga fuqia natyrore, kanë rëndësi

universale dhe karakter objektiv, që do të thotë se ato nuk kanë të bëjnë me ndikimin e njeriut.

Pasojat e këtyre kërcënimeve shumë shpesh janë katastrofale për njeriun dhe shoqërinë

njerëzore. Mjafton të përmendën termetet e mëdha, përmbytjet, thatësia e madhe, erupcioni i

vullkaneve, uraganët e ndryshëm dhe numri i viktimave të shkaktuar nga `to, për të kuptuar

39

nivelin e katasrofës që mund ta shkaktojnë këto lloj kërcënimesh. Duke marrë parasysh të gjitha

pasojat që mund t`i krijojnë kërcënimet nga fuqia natyrore, dhe duke dituar se ato rrezikojn

secilin bëhet i qartë fakti se këto lloj kërcënimesh hynë në kategorinë e kërcënimeve globale.

Për dallim nga kërcënimet që vijnë nga fuqia natyrore, kërcënimet që vijnë nga kundërthëniet

ndryshme shoqërore zhvillohen brenda bashkësisë njerëzore. Bashkësia njerëzore

karakterizohet me dallime të mëdha, ku ekzistojnë numër i madh problemesh të cilat lindin nga

vlerat dhe orientimet e ndryshme. Për derisa kërcënimet e dala nga të tilla procese, qëndrojnë

brenda kufijve të mundësisë së zgjedhjes së tyre, ndikimet negative që sjellin, nuk mund të

kenë pasoja katastrofale. Mirëpo nëse ato arrijnë të dalin nga kontrolli, atëherë pasojat e këtyre

kërcënimeve marrin karakter global. Pikërisht tani bota po përballet me kundërthënie të tilla të

cilat dhe po gjenerojnë një numër të madh të kërcënimeve. Ajo akoma konsiderohet si e

stërngarkuar me të tilla kundërthënie të cilat gjenerojnë një mori problemesh, krizash dhe

bëjnë të pamundur parashikimin e një të ardhme të sigurtë.

3.1 Lufta si burim i rrezikimit të sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare

Nëse nisemi nga definicioni i sigurisë nacionale, i cili sigurinë nacionale e paraqet si mungesë të

frikës nga sulmet e mundëshme nga shtete apo vendet tjera, dhe arritja e së cilës është interes i

veçantë i secilit vend në botë, vimë në përfundim se lufta mund të mirret si manifestim i

ndërprerjes së ekzistim të kësaj gjendje në të cilën qytetarët e një shteti nuk ndihen të rrezikuar

as për jetën e tyre, as për pronën madje as për mirëqenien e shtetit të tyre. Lufta ekziston qysh

prej se ekziston njeriu. Përgjatë gjithë kësaj kohe, ato zhvilloheshin për motive të ndryshme, me

mjete të ndryshme, në periudha të ndryshme kohore, me intensitet të ndryshëm dhe me pasoja

të ndryshme. Megjithatë, karakteristika e vetme e përbashkët e të gjitha luftrave qëndron në

faktin se secila prej tyre qëllim të vetmin kishte inponimin e dëshirës dhe interesit personal në

kundërshtarin apo armikun. Një kohë të gjatë, lufta është konsideruar si mjet legjitim të cilin

shtetet e përdornin për të arritur intereset e tyre, dhe si rrjedhoj, kërcënimi me përdorim të

forcës karakterizonte marrëdheniet e atëhershme ndër shtetërore. Në rast se formalisht lufta

shpallej atëhere ky akt nuk konsiderohej jo normal.

Pasojat fatale të Fuftës së Parë Botërore, nxitën bashkësin ndërkombëtare të mendojë për

gjetjen e mekanizmave të cilat do të evitonin apo do të pakësonin mundësitë për zhvillimin e

luftrave në marrëdheniet ndërkombëtare. Si rrjedhojë, me Statutin e Lidhjes së Kombeve

vendet anëtare të Lidhjes së Kombeve obligoheshin të resektonin pavarësinë politike dhe

territoriale të çdo shteti i cili është anëtar i Lidhjes, njëkohësisht obligoheshin që konfliktet dhe

mosmarrëveshjet e mundëshme t`i zgjidhnin për mes së drejtës ndërkombëtare. Fatkeqësisht,

sistemi i sigurisë kolektive që u arrit atëkohë ishte tej mase i dobët dhe nuk arriti të shmangë

shpërthimin e një lufte edhe më të përgjakshme botërore.

40

Nën presionin e tmerrit dhe përvojave tragjike nga Lufta e Dytë Botërore, u shfaq nevoja për

angazhimin e bashkësisë ndërkombëtare për të zgjidhur mosmarrëveshjet ndërshtetërore me

mjete paqësore. Mbi këtë nevojë dhe angazhim u ndërtua edhe Karta e Kombeve të Bashkuara.

Në pikën tre të nenit dy, të kësaj karte thuhet “ Të gjithë anëtarëtn i zgjidhin konfliktete e tyre

me mjete paqësore, në mënyrë të tillë që paqja botërore, siguria ndërkombëtare dhe drejtësia

të mos rrezikohen “. Në po të njejtin nen thuhet se anëtaret e KB duhet të ndalojnë në

marrëdheniet e tyre ndërkombëtare çdo kërcënim apo përdorim të dhunës “ ... që drejtohet

kundër paprekshmërisë territoriale apo pavarësisë politike të një shteti ... “. Çdo tërheqje nga

sjellja e tillë do të thotë kërcënim për shtetet të cilat janë të implikuara në konflikt respektivisht

paraqet rrezikim të sigurisë së tyre nacionale. Megjithatë, pasojat e atij konflikti ndërshtetëror

nuk prekin vetëm territorin e atyre shteteve, ato reflektohen edhe në mjedisin e gjërë. Është e

vërtetë se Kombet e Bashkuara arritën të evitonin shpërthimin e Luftës së Tretë Botërore por

ato nuk arritën të shmangnin një mori luftrash lokale.

Lufta është akt i dhunshëm, qëllimi i të cilit është detyrimi i kundërshtarit të zbatoj vullnetin

tonë. Ky definicion i Clausewitzit për luftën, bazohet në supozimin se shtetet shfaqin tendencë

që vullnetet e tyre t`ia imponojnë shtetit apo shteteve tjera. Në këtë mënyrë, shfaqen

mospërputhjet e objektivave dhe interesave për të cilat i synojnë shtetet si njësi të veçanta

politike. Shumica e shtetve , kush më pak e kush më shumë, shfaqin këto objektiva mirëpo sipas

Raymond Aronit , në rastet kur ndonjë prej shteteve të fuqishme nuk shfaq objektiva të tilla,

automatikisht zgjon dyshimin se ai shtet ka ambicie të pakufizuara. Objektivat e shteteve e në

përputhje me to edhe sistemet e tyre të sigurisë nacionale janë të ndryshëm, mirëpo objektivi i

parë i cili mundëson edhe realizimin e objektivava të tjera, është ruajtja e mbijetesës dhe

sigurisë së atij shteti.

Për pos definicionit të famshëm të Clausewitzit, sipas të cilit lufta është vazhdim i politikës me

mjete të tjera, definicioni tjetër i cili ndoshta është edhe më i sakti, thotë se lufta është gjendja

e cila zhvillohet brenda shtetit ( lufta qytetare ) ose ndërmjet shteteve ( lufta ndërshtetërore )

në të cilën akterët përdorin mjete të dhunshme për të shkatërruar kundërshtarin ose për ta

detyruar të nënshtrohet.

Shtrohet pyetja se a është e mundur që në botën e sotme, e cila përbëhet nga një numër i

madh shtetesh, të ekzistojë të paktën një shtet i vetëm i cili ndihet plotësisht i sigurtë para

kërcënimeve tradicionale ( ushtarake ) dhe moderne ( jo ushtarake ) të sigurisë. Po qe se nisemi

nga analizimi i gërshetimit të sotëm të gjërave në të gjitha sferat e jetës, i cili u ndikua dukshëm

edhe nga zhvillimi i shpejtë i teknologjisë dhe mjeteve të komunikimit, kjo gjë duket të jetë e

pamundur. Prandaj shumë prej autorëve deklarojnë se siguria apsolute nuk ekziston, por mund

të flitete vetëm për siguri relative. Sipas tyre kjo ndodhë për shkakun se sot ekzistojnë një

numër i madh shtetesh, të cilat si njësi të veçanta politike kujdesen për realizimin e interesave

të tyre, të cilat mund të jenë nga rrafshi politik, ushtarak, ekonomik, social, fetar etj. Në të tilla

41

rrethana, shtetet fqinje duhet të gjejnë mënyrën e përshtatjes në mënyrë që të sigurojnë

mbijetesën e njëri – tjetrit. Në kohë paqe, shtetet nuk mbështeten në dhunë, ndërsa objektivat

e tyre i realizojnë për mes bindjes me diplomaci. Në të kundërtën, kur mes shteteve vie deri te

konflikti, bindja i lëshon vendin dhunës pra ajo që në paqe konsiderohet diplomaci në kohë

lufte shëndrrohet në dhunë.

Prandaj, shumica e shteteve synojnë të rrisin kapacitetet e veta, së pari ato ushtarake, në

mënyrë që të jenë në gjendje të mbrojnë objektivat nga sulmi i mundshëm që mund të vie nga

ndonjë shtet tjetër. Shtetet e sotme nuk tentojnë të arrijnë sigurinë e vet nacionale vetëm

përmes forcave vetanake, ato ndërmarrin edhe hapa të tjerë, si p.sh hyrjen në këshillat e

ndryshëm politiko- ushtarak apo mbrojtës si dhe përmes udhëheqjes së politikës neutrale.

Megjithatë, në përcaktimin e prioriteteve të cilat lidhen me shtetet tjera, rol të rëndësishëm

luajnë kapacitetet e brendëshme të shtetit ndërsa mundësia e arritjes së objektivave të

caktuara lidhet ngusht me forcën ushtarake të atij shteti.

Sot, preokupimi kryesor i shtetetve është kërkimi i sigurisë. Hartuesit e planeve për mbrojtje, të

cilat në përputhje me pikëpamjet realiste mbi botën dhe marrëdheniet ndërkombëtare,

pregatitjen e vazhdueshme të shteteve për luftë, e shohin si rrugë drejt paqes. Pregatitja e

shtetve për ndonjë luftë potenciale nënkupton sofistikimin e vazhdueshëm të teknologjisë dhe

aftësisë ushtarake, për mes të cilit vije deri te rritja e sasisë së armatimit, të cilin e posedojnë

shtete të ndryshme. Në këtë kontest lind pyetja, se a mund të arrijë aftësimi i ushtrisë dhe sasia

e madhe e armatimit sigurimin e një niveli më të lartë të sigurisë nacionale, duke pasur

parasysh kërcënimet e reja jo ushtarake të kësaj sigurie, të cilat u bën shumë të rëndësishme në

periudhën e kalimit nga shekulli XX në atë të XXI respektivisht pas Luftës së Ftohtë. Edhe për

kundër faktit se ekziston një spektër i gjërë i këtyre kërcënimeve të cilat rrezikojnë sigurinë

nacionale dhe ndërkombëtare, sigurimi i aftësisë mbrojtëse për t`u mbrojtur nga sulmet e

mundëshme të shteteve tjera, akoma betët komponenti kryesor i sigurisë duke marrë parasysh

edhe kërcënimet tjera.

Edhe pse në të kaluarën, mbizotëronte mendimi se aftësimi i forcës ushtarake si dhe shtimi i

pasurisë janë mjetet më efikase për të arritur sigurinë, dhe se ndërmarrja e hapave të tillë nga

ana e shteteve tjera shihej si kërcënim, në zhvillimet e sotme të marrëdhenieve ndërshtetërore,

gjithnjë e më tepër po fuqizohen iniciativat e bashkëpunimit në të gjitha fushat, si një nga

kontributet më të mëdha në lidhje me sigurimin e paqes në botë. Kështu mund të thuhet se

modeli konkurrues i sjelljes në mes të shteteve po i lëshon vend modelit bashkëpunues.

Lufta ndërmjet shteteve, gjithmonë ka qenë qendër e studimeve në marrëdhenieve

ndërkombëtare madje botërisht u pranua si pjesë e pashmangëshme e këtyre marrëdhenieve.

Prandaj sot, në shekullin XXI, siguria nacionale dhe ndërkombëtare po tentojnë të eliminojnë

këtë formë të marrëdhenies në mes të shteteve.

42

Lufta e drejtë

Në momentin kur fuqia e argumenteve, arsyes dhe bindjes i lëshon vend fuqisë së forcave të

armatosura, në lidhje me zgjidhjen e konflikteve ndërnjerëzore dhe ndërshtetërore, gjendja e

paqes zëvëndësohet me gjendje lufte. Në këtë kontest, lufta paraqet përdorimin e forcave të

armatosura përkatësisht legjitimimin e dhunës,në betejë kundër forcave të armatosura të

shtetit apo shteteve armike. Clausewitzi thotë se beteja është pjesë e luftës, në të cilën forcat

kundërshtare përballen moralisht dhe fizikisht, ndërsa lufta në përgjithësi është mjet politik,

objektivi kryesor i të cilit është nënshtrimi i kundërshtarit. Qëllimi i luftës ( për dallim nga

objektivi ) është krijimi i paqës, në të cilën mundësohet që interesat politike të fituesit të marrin

rol primar në raport me interesat politike të humbësit. Qëllimi i luftës është ai lloj i paqes në të

cilin vullneti politik i kundërshtarit i nënshtrohet vullnetit politik të fituesit, i cili qysh në fillim ka

një interes politik i cili edhe solli deri te shpallja e luftës.

Pyetjet se a ekziston lufta e drejtë dhe në cilat rrethana ajo konsiderohet e tillë, janë pyetje me

të cilat u preokupuan gjatë shekujve shumë teoricijent. Kontribut të veçantë lidhur me këtë

çështje dhanë Hugo Grociusi, Shën Augustini madje edhe Emauel Kanti. Gjendja natyrore në

mes shteteve, sipas Kantit, nuk është gjendje paqe, por pikërisht e kundërta e saj, gjendje lufte.

Në këtë gjendje nuk mund të thuhet se mosmarrëveshjet janë prezente çdo moment mirëpo

ato çdo moment kërcënojnë me eskalim të situatës.

Doktrina e luftës së drejtë, në të cilën shqyrtohen mjetet të cilat në rrethana të caktuara e

arsyetojnë moralisht luftën, u paraqit në shekullin e IV. Ajo bazohet mbi disa rrethana të

caktuara morale, në bazë të të cilave mund të filloj një luftë si dhe mbi parimet e udhëheqjes së

saj, në rastet kur ajo zhvillohet. Sipas Shën Augustinit, Shteti i Njeriut është plotësisht i kundërt

nga Shteti i Zotit; prandaj në botën sekulare ndonjëherë lejohet të vritet – dënohet mëkati i

armikut, që të mund të arrihet paqja e drejtë. Kjo logjikë realiste u përhp edhe nga papa Nikola I

i cili në vitin 866 proklamoj idenë se luftërat të cilat zhvillohen për t`u mbrojtur janë luftëra të

drejta.

Kontributi i “ babit të së drejtës ndërkombëtare “ Hugo Grotiusit, bazohet në themelimin e dy

parimeve univerzale të cilat lidhen me luftën dhe moralin : jus ad bellum dhe jus in bello. Duke

studiuar luftën tridhjet vjeçare, që u zhvillua në mes të katolikëve dhe protestantëve dhe që

morri fund me Paqen e Vestfalisë, Grotiusi bëri thirrje që dy shtetet e Augustinit ( i Njeriut dhe

Zotit ) të zëvëndësohen me shoqëri globale, e cila do të udhëhiqej nga drejtësia. Jus ad bellum (

e drejta për luftë ) nënkupton parimin i cili bazohet mbi vlerësimin se a justifikohet moralisht

përdorimi i luftës, si mjet për të zgjidhur konfliktin. Jus in bello ( e drejta e luftës ) nënkupton

parimin i cili bazohet mbi vlersësimin se a zhvillohet lufta në pajtim me parimet morale, me

fjalë të tjera rregullon taktikat të cilat lejohen dhe arsyetohen.

43

Çfarë ndodh në momentet, kur palët në konflikt, nuk i përmbahen parimit nga e drejta e luftës (

jus in bello ) ? Atëherë vije deri te situata,kur lufta ( e nisur si luftë morale në pajtim me jus ad

bellum ) shëndrrohet në luftë të padrejtë, e cila zhvillohet në mënyrë jo morale. Megjithëse

ekzistojnë interpetime të ndryshme për të drejtën e luftës, parimet themelore të kësaj doktrine

janë ;

Jus ad bellum ( e drejta për luftë ) : lufta duhet të shpallet nga ana e pushteti sovran; duhet të

ekzistojë një arsye e drejtë për luftë si p.sh vetëmbrojtja apo zbatimi i respektimit të të drejtave

të njeriut; paraprakisht duhet të shfrytëzohen të gjitha mjetet paqësore për zgjidhjen e

konfliktit; dhe duhet të ekzistojë parashikimi për sukses.

Jus in bello ( e drejta e luftës ) : mjetet e përdorura duhet të jenë në nivel me të padrejtësinë, të

cilën synon ta sanojë; duhet të shmanget vrasja e personava të cilët nuk janë të kyqur në luftë ;

ushtarët e plagosur si dhe robërit e luftës nuk guxojnë të vriten.

Sipas idesë së luftës së drejtë, vrasja e njeriut mund të arsyetohet, përkatësisht mund të mirret

si e keqe më e vogël, në rast se ajo parandalon sulmet të cilat do të merrnin jetën e shumë

njerëzve të pafajshëm. Dhjetë parimet themelore, të cilat përdoren si bazë për të arsyetuar

luftën dhe sjelljen gjatë saj janë :

1) Para se të vendoset për luftë, duhet që paraprakisht të shfrytëzohen të gjitha mjetet

paqësore për zgjidhjen e konfliktit.

2) Lufta cilësohet e drejtë vetëm në rastet kur mbrohet stabiliteti politikë dhe në rastet kur

ajo luftë zhvillohet si shënjë hakmarrëse për cënimin e të drejtave.

3) Lufta cilësohet e drejtë kur ajo ka shansa reale pës sukses si dhe për arritjen e qëllimeve

4) Lufta cilësohet e drejtë kur ajo shpallet nga pushteti legjitim

5) Lufta cilësohet e drejtë atëherë kur ajo zhvillohet për ta vendosur drejtësinë dhe jo për

t`u hakmarrë

6) Bisedimet për të mbaruar luftën duhet të zhvillohen gjatë gjithë kohës sa zgjatë ajo

7) Pjesa e popullit e cila nuk përfshihet në beteja, duhet të mbrohet nga sulmet e

qëllimshme

8) Në luftë duhet të përdoren vetëm mjetet legale dhe morale

9) Dëmet e shkaktuara nga lufta nuk duhet të jenë në disproporcion me dëmet e

shkaktuara nga pala tjetër para fillimit të luftës

10) Qëllimi kryesor i luftës duhet të jetë vendosja e paqes dhe drejtësisë.

Gjatë shekujve XIX dhe XX, parimet e jus in bello u kodifikuan në të drejtën e luftës me anë të

një numri të konsiderueshëm të konventave të Zhenevës dhe Hagës. Lufta totale e shekullit të

fundit, kontriboi me të madhe në rënien e konceptit të luftës së drejtë. Në të dy luftërat

botërore u përfshinë të gjitha shoqëritë e jo vetëm aparati shtetëror, mjetet e përdorura në

44

luftë tejkaluan mjetet e lejuara, ndërsa hyrja në luftë bëhej pa shfrytëzimin e të gjitha mjeteve

diplomatike për zgjidhjen e konfliktit.

Përveç ndarjes në luftë të drejtë dhe të pa drejtë, ekzistojnë edhe kualifikime tjera për luftën.

Kështu për shembull, Aroni flet për tri lloje të luftës : 1) luftërat ndërshtetërore – konflikti mes

dy njësive të ndryshme politike, të cilat e pranojnë ekzistimin dhe legjitimitetin e njëra tjetrës;

2) luftërat brenda shtetit – qëllimi i tyre është mbajtja ose rrëzimi i ndonjë njësie politike; 3)

luftërat imperiale – qëllimi ië cilave është menjanimi i palëve ndërluftuese dhe krijimi i një

njësie të vetne politike. Aroni po ashtu përmend edhe 3 lloje të paqes : 1) barazpesha – gjendja

në të cilën forcat e njësive politike janë të barabarta; 2) hegjemonia – gjendje në të cilën

dominon vetëm forca e njërës njësi poltike; 3) imperializmi – gjendje në të cilën forcat e njërës

njësi politike aq shumë i nën vlersojnë forcat e të gjitha njësive tjera politike, sa që ato humbin

autonominë e vet, ndërsa shteti imperial posedon monopolin e dhunës.

Lufta dhe paqja në marrëdheniet ndërkombëtare

Deri më tani në historinë e njerëzimit, paqja është konceptuar pak a shumë si ndërprerje e

marrëdhenieve të dhunëshme midis shteteve, respektivisht si periudhë e cila karakterizohet me

mungesë të formave ushtarake të luftës. Në botën e cila vazhdimisht po ndryshon, ekzistojnë

dy marrëdhenie të cilat përherë zëvëndësojnë njëra – tjetrën : Lufta dhe Paqja. Gjatë historisë

luftrat morën një numër të madh jetrash të njerëzve, mirëpo shekulli XX njihet si periudha më

tragjike sa i përket këtij aspekti. Madje ish – Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara

Butros Butros Gali, sistemin global të shekullit të kaluar e quan si “ kulturë e vdekjes “. As një

shekull tjetër nuk mund të krahasohet me shekullin e XX, për sa i përket dhunës së ushtruar mbi

qytetarë, numrit të konflikteve, të përndjekurve, për numrin e të vrarëve si dhe për harxhimet

enorme për mbrojtje. Prej vitit 1900, bota u përball me 650 konflikte. Gjatë periudhës, në mes

të viti 1945, përkatësisht pas mbarimit të Luftës së Dytë Botërore, e deri në vitin 2001, u

zhvilluan 225 konflikte të armatosura, ndërsa vetëm në vitin 1992 u arrit kulmi i numrit të

luftëra, ku u zhvilluan gjithsejt 51 luftëra. Në vitet 50 të shekullit të kaluar në botë u zhvilluan

13 luftëra, në të 60 gjithsejt 13, në të 70 31 luftëra, ndërsa në vitet 80 dhe 90 mesatarja e

luftërave arriti shifren 40.

Për derisa në të kaluarën, luftërat zhvilloheshin në mes të shteteve apo përbrenda tyre, në

periudhën pas 11. Shtatorit 2001, datë kjo e cila shënon sulmet terroriste mbi Shtetet e

Bashkuara të Amerikës, u shfaq një formë e re e konfliktit dhe luftës, përkatësisht kjo periudhë

shënon fillimin e luftës globale kundër terrorizmit. Tani fillon modifikimi i karakteristikave

tradicionale të konflikteve të armatosura, dhe fillojnë të shfaqen konturat e reja të cilat mund

të përmblidhen në disa pika : 1) ulet numri i shteteve të cilat marrin pjesë në konflikt 2) shumica

e luftërave nisin në pjesën jugore të globit 3) zgjërimi i territorit nuk paraqet më qëllimin

kryesor të luftës dhe 4) luftërat mes fuqive të mëdha janë gjithnjë e më të pasigurt, dhe kjo

45

duke u nisur nga fakti se qysh prej viti 1945 nuk është zhvilluar asnjë luftë mes fuqive të mëdha.

Këto luftëra të reja shpesh quhen edhe luftëra asimetrike dhe kjo si pasojë e kërcënimeve të

tilla asimetrike. Terimi kërcënim asimetrik, nënkupton gjendjen në të cilën shteti apo shoqëria

nuk përballet me një fuqi të armatosur rëndë dhe me një fuqi të fortë ushtarake, të cilës i

përgjigjet me po të njejtën forcë, por ndodh e kundërat, ata duhet të përballen me një

kërcënim totalisht asimetrik i cili vije nga kundërshtarë të dobët, grup njerëzish apo edhe

individë anonim. Këto lloj kërcënimesh nuk bartin në vete rrezikun për t`u shëndrruar në luftë

konvencionale ndërshtetërorq, por paraqesin rrezikë të madh ndoshta edhe më të madhin për

sigurinë nacionale dhe ndërkombëtare. Luftërat asimetrike udhëhiqen me mjete dhe veprime

asimetrike. Në vend të “ shpatës “ tani përdoren “ levat dhe një bazë e fortë mbështetëse “.

“Levat “ nënkuptojnë teknologjitë moderne të informimit, biokimisë dhe ato nukleare.

Pra, kemi të bëjmë me luftra në të cilat ekziston një disbalancë në mes të palëve të konfliktit,

ndërsa rezultati final i kësaj lufte nuk mund të parashikohet. Këto luftëra i përkasin atij lloji, në

të cilin në njërën anë qëndrojnë shtetet ndërsa në anë tjetër fuqitë e padefinuara, të cilat edhe

mund të quhen fuqi sfiduese. Parashikohet që në ardhmën, bota të përballët me një numër të

madh të luftërave asimetrike , të cilat mund të përfshihen në tri opcione kryesore : 1) pajisja me

armë të shkatërrimit në masë 2) përdorimi i kibernetikës, ose zhvillimi i luftës në bazë të saj dhe

3) zgjedhja e mjedisit të konfliktit, i cili nuk i përgjigjet përdorimit të forcave konvencionale apo

armatimit nuklear. Kërcënimet asimetrike mund të shfaqen në shumë mënyra, ndër kryesoret

mendohet të jenë : krimi i organizuar global, terrorizmi, përhapja dhe kontrollimi i armëve të

shkatërrimit në masë, tirania, kërcënimet ekologjike dhe kërcënimet nga sektet fetare. Ndër

format më të rrezikshme të kërcënimeve asimetrike, konsiderohet të jetë terrorizmi i fillimit të

shekullit XXI.

3.2 Konfliktet etnike dhe siguria

Marrëdheniet dhe konfliktet ndëretnike, çdo herë kanë qenë problem i rëndësishëm i disa

shteteve dhe i bashkësisë ndërkombëtare. Në disa pjesë të caktuara të botës, si pasojë e

konflikteve të gjata ndëretnike dhe vështirësive në zgjidhjen e tyre, shpërthyen shumë konflikte

të armatosura, u shkatërruan shumë shtete multietnike si dhe erdhi deri te ndryshimi i shumë

kufijëve dhe demografisë në përgjithësi. Pavarësisht nga sfidat dhe nevojat në rritje, ende nuk

mund të thuhet se ekziston një zgjidhje e përkryer e cila do të pranohet në përgjithësi, në lidhje

me konfliktet ndëretnike dhe problemet e pakicave etnike. Prandaj është e qartë se ky problem,

qysh në fillim të shekullit XXI, kërkon një angazhim të mirfilltë të bashkësisë ndërkombëtare.

Standardet ndërkombëtare në mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut dhe veprimtaria e

vazhdueshme e organizatave ndërkombëtare si ajo e KB – së apo edhe atyre rajonale, duhet të

vendosin në qendër të vëmendjes përpjekjet për të ndërtuar një botë, në të cilën krijohen

kushtet për bashkëjetesë paqësore të popullatës shumicë dhe pakicave etnike. Kjo nënkupton

46

krijimin e një jete të re, me një komunikim i cili do të jetë gjithnjë në rritje, si dhe nevojën për

krijimin e marrëdhenieve të qëndrueshme ndërkombëtare. Sot, stabilitetit i shumë shteteve të

botës varet pikërisht nga zgjidhja e kësaj pyetje. Në shumicën e shteteve të cilat janë formuar

mbi parimin etnik, popullata shumicë dhe pakicat etnike, duke qenë të vetëdijshme për

rëndësinë që kanë marrëdheniet e mira dhe rreziqet që mund të vijnë nga mospajtimi eventual

i tyre, kanë arritur dhe akoma arrijnë kompromise të shumta, të cilat edhe krijojnë modelin e

bashkjetesës. Pavarsisht kësaj, nuk mund të thuhet se këto kompromise janë arrirë lehtas dhe

me pajtim të plotë. Pakicat etnike kryesisht insistojnë në krijimin e mundësive për ruajtjen e

kulturës dhe identiteti etnik. Ato poashtu kërkojnë edhe përfshirjen e barabartë në pushtetin

qendrorë dhe lokal, e sidomos në pjesët ku jeton një numër i konsiderueshëm i tyre. Ruajtja e

kulturës së pakicave etnike, në thelb nuk paraqet ndonjë problem të madh, por insistimi dhe

preokupimi i tyre në rrafshin e kulturës nacionale, shpesh herë ka qenë bazë e kërkesave për

autonomi politike, status federal apo edhe ndarje.

Marrëdheniet ndëretnike janë të ndryshme dhe dallojnë nga vendi në vend, prandaj është e

pamundur të flitet për një model universal të marrëdhenieve pakicë – shumicë. Në secilin shtet,

në të cilin identifikohen popullata shumicë dhe pakicat etnike, krijohet model i veçantë i

bashkjetesës, i cili bazohet kryesisht në histori, trashëgimi dhe rrethana aktuale ndërkombëtare.

Marrëdheniet në mes të pakicave etnike dhe shumicës etnike shpesh janë shoqëruar me

konflikte. Në disa vende, në rrethana të caktuara këto konflikte zgjidhen me zbatimin e

politikave të ndryshme, disa prej të cilave bazohen në përdorimin e forcës ndërsa disa tjera në

koordinimnin e ineresave dhe kompromiseve.

3.2.1 Burimet e konflikteve etnike

Rregullimi i të drejtave të pakicave etnike, si pjesë integrale e të drejtave dhe lirive të njeriut,

me vite e vite paraqet pjesën kryesore e agjendës së bashkësisë ndërkombëtare. Këto të drejta ,

po ashtu janë problem i brendëshëm i shumë shteteve, të cilat ishin ose janë të detyruara ta

zgjidhin. Zgjidhja e këtij problemi shumë më rrallë imponohej nga arsyet politike se sa që

imponohej nga presioni i jashtëm. Po qe se analizojmë literaturën e cila lidhet me të drejtat e

pakicave etnike, do të arrijmë në përfundim se, nga njëra anë do të shohim se problemet e

lidhura me këto të drejta, sa i përket nivelit ndërkombëtar, janë akoma të pazgjidhura ndërsa

nga ana tjetër do të shohim se shumë pak shtetet mund të krenohen se në historinë e tyre ato

kanë vepruar drejtë sa u përket pakicave etnike. Shumë shtete detyrohen nga ana e komunitetit

ndërkombëtar, që me anë instrumeneteve ndërkombëtare të rregullojnë pozitën e pakicave

etnike, mirëpo kjo nuk nënkupton edhe zgjidhjen e problemit. Shumë shpesh thuhet se shteti

dhe autoritetet e tij, shkelin dhe mohojnë të drejtat e pakicave etnike. Kjo paraqet pjesën më të

rëndësishme të problemit, sepse shkelja e të drejtave të pakicave etnike, në masë të madhe vije

nga grupet, organizata, lëvizjet dhe partitë politike. Këto shkelje zakonisht bëhen nën ndikimin

47

e paragjykimeve dhe traditës. Ka raste kur shteti është i gatshëm të mbrojë dhe promovojë të

drejtat e pakicave etnike, mirëpo kjo gjë nuk i lejohet nga ana e presionit të shoqërisë.

Në botën e sotme, pakicat etnike ballafaqohen me probleme të shumta, të cilat varësisht nga

intensitet dhe qëllimi i presionit, ndahen në disa lloje. Problemet më thelbësore me të cilat

ballafaqohen pakicat etnike janë :

- Diskriminimi – nënkupton vënien e pjestarit të pakicës etnike në pozitën e të

nënshtruarit për të vetmën arsye se ai i përekt një grupi që ka kulturë dhe gjuhë tjetër

- Nënshtrimi kulturor – nënkupton mohimin e të drejtës së shkollimit në gjuhë amëtare,

të drejtën për përdorimin e mjeteve të komunikimt si dhe mohimin e të drejtva të

pjesmarrjes në jetën kulturore në përgjithësi.

- Nënshtrimi ekonomik – nënkupton injorimin sistematik të të drejtave të pakicave etnike

dhe inkurajimin e shumicës etnike që të migroj në vendet të cilat tradicionalisht

banohen nga pakicat etnike.

- Politika gjenocidale – nënkupton përpjekjen për zhdukjen e një pakice etnike në tërësi,

me anën e veprimeve të dhunëshme.

Në bazë të problemeve të lartëcekura, mund të shohim, se pakicat etnike mund të gjinden në

situata të ndryshme. Njëra prej tyre mund të krijohet, kur pakicat etnike janë të kënaqura me

pozicionimin e tyre në shtetin ku jetojnë, situata tjetër krijohet kur pjestarët e një pakice etnike

janë të shpërndarë nëpër shumë shtete, dhe kjo gjë pamundëson shfaqjen e pakënaqësive të

tyre lidhur me gjendjen në të cilën ndodhen, ndërsa situata e tretë ka të bëjë me gjendjen e

vështirë të pakicave tenike, e cila vjen si pasojë e :

- Diskriminimit dhe mohimit të të drejave elementare

- Kërkimit të të drejtave të tyre

- Instrumentalizimit të kombit amë nga ana e shteti

- Dëshirës për t`u bashkuar me shtetin ku ndodhet kombi amë,

Në bashkësinë ndërkombëtare, gjithnjë e më shumë janë të pranishme proceset, të cilat çojnë

në intensifikimin e ndikimit të ndërsjellë për zgjidhjen e problemeve të pakicave etnike,

demokratizimin dhe stabilitetin e shtetit ku ato indentifikohen. Problemet e pa zgjidhura etnike,

sidomos pas Luftës së Ftohtë dhe pas shpërbërjes së disa shteteve multietnike socialiste, zunë

vend të rëndësishëm në politikën ndërkombëtare. Sot, çështjet që lidhen me pakicat etnike

konsiderohen të jenë problemi kryesor në procesin e demokratizimit të shteteve në tranzicion.

Grupimet etnike dhe krijimi i identiteteve të reja,shpesh ka gjasa të shfaqin edhe kërkesa të

tjera shumë më të gjëra si p.sh : krijimin e autonomisë me karakter kulturor apo edhe politikë,

të drejtën për vetëvendosje etj.

48

Niveli i ulët i deritanishëm në zgjidhjen e problemeve të pakicave etnike, në një farë mase

bazohet edhe në mendimet e ekspertëve të viteve të `90, sipas të cilëve rritja e aspiratave të

pakicave etnike nuk mund të derivojë krizë globale politike madje as konflikte globale. Mirëpo,

me daljen në pah të problemeve nacionale ruse dhe jugosllave, ky qëndrim u vu në pikëpytje.

Kjo assesi nuk do të thotë se të drejtat kolektive të popujve, qofshin ata pakicë apo shumicë,

nuk janë legjitime dhe se mund të zëvëndësohen me pranimin e të drejtave individuale. Nga

përvoja është bërë e ditur se asnjëra nuk mund të jetë pasojë e tjetrës, dhe se edhe vendet me

demokraci të zhvilluar ishin të detyruara të specifikojnë të drejtat kolektive në raport me ato

individuale. Këtu mund t`i referohemi autonomisë në Finlandë, praktikës politike belge në

rregullimin e marrëdhenieve në mes të Valonëve dhe Flamanëve apo edhe autonomisë së gjërë

politike, gjuhësore dhe kulturore të Katalonisë, Baskës dhe regjioneve të tjera spanjolle. Këto

modele të rregullimit të të drejtave kolektive, pa marrë parasysh përvojat pozitive, për fat të

keq nuk mund të të jenë model për rregullimin e problemeve etnike të shumë shteteve tjera.

Modeli demokratik, në të cilin nuk respektohen edhe aq të drejtat e pakicave etnike,

pavarësisht faktit se ndalon diskriminimin dhe segregacionin, mund të inkurajojë asimilimin dhe

me këtë të krijojë tension brenda shoqërisë. Është i ditur fakti se modeli i demokracisë

perëndimore, nuk është edhe aq i ndijshëm sa i përket çështjes së asimilimit të dhunshëm. Kjo

gjë është posaçërisht karakteristikë e kontinentit amerikan, ku secili banorë dëshiron të jetë

Amerikan. E kundërta ndodhë në Evropë, atje asimilimi i dhunshëm konsiderohet si kërcënim i

madh për pakicat etnike, madje kjo gjë sjellë edhe konflikte e mëdha ndëretnike.

Një hulumtim i zhvilluar në vitin 1971, në të cilin u përfshinë 132 shtete, tregoi se vetëm 12

prej tyre mund të konsideroheshin etnikisht të pastërta. Në 25 shtete, njeri grup kombëtar

përfshinte 90 % të popullsisë, ndërsa në 25 tjera grupi më i madh përfshinte 75 – 89 % të

popullsisë.Madje në 39 shtete, grupi më i madh nuk arrinte të kalonte as gjysmën e popullsisë

së atij shteti- 29.9 %. Mund të konstatohet se çështja e pakicave etnike, lidhur me to edhe të

mbrojtjes dhe zhvillimit të tyre, aktualisht është njëri nga problemet më të mëdha të bashkësisë

ndërkombëtare dhe veçanërisht i disa rajoneve të tilla si Kaukazi apo Ballkani Perëndimor. Për

shqyrtimin e politikave të mundëshme të cilat rregullojnë konfliktet etnike dhe sjellin stabilitet

dhe siguri në shtet, domosdoshmërisht duhet analizuar një numër të konfliktete etnike.

Ekzistojnë numër i konsiderueshëm i konflikteve etnike të cilat edhe sot e kësaj dite shkaktojnë

probleme në shumë shtete demokratike. Ndërsa akoma më i madh është numri i tyre në

shtetet më pak të zhvilluara si dhe në ato që gjenden në fazën e tranzicionit. Në zgjidhjen e

këtyre konflikteve me vite janë aplikuar politika të ndryshme, duke filluar nga ato gjenocidale,

deportimi i dhunshëm e deri te autonomia dhe kompromisi mbi ndarjen e pushtetit.

49

3.2.2 Politikat për zgjidhjen e konfliktit etnik

Ndikimi negativ i konflikteve etnike në stabilitetin dhe sigurinë shtetërore, si dhe në stabilitetin

e bashkësisë ndërkombëtare, ndikojë në rritjen e intensitetit të kërkimit të politikave të duhura

për zgjidhjen e këtyre konflikeve. Me përpilimin e politikave të cilat kanë të bëjnë me zgjidhjen

e konflikteve ndëretnike, mirren shumë autorë, të cilët këto politika i ndajnë në dy grupe :

Politikat e eliminimit të dallimeve dhe politikat e menaxhimit të dallimeve. Politikat e eliminimit

të dallimeve nënkuptojnë : gjenocidin, deportimin e dhunshëm, ndarjen apo secesionimin,

integrimin apo asimilimin ; që të gjitha ndikojnë negativisht në sigurinë nacionale dhe

ndërkombëtare. Për dallim nga këto politika, politikat e menaxhimit të dallimeve nënkuptojnë :

kontrollin hegjemonist, arbitrazhin, autonominë, federalizimin, ndarjen e pushtetit. Këto

politika në përgjithësi ngrisin nivelin e sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare.

Dy mënyrat e para, të zgjidhjes së konflikteve etnike, cilësohen si dy mënyrat më radikale dhe

më të tmerrshme.Gjenocidi nënkupton vrasjen masive dhe sistematike të një bashkësie etnike

ose shkatërrimin e tërthortë të një komuniteti etnik, që ka për qëllim eliminimin e kushteve të

cilat mundësojnë riprodhimin biologjik e social. Në bazë të këtij definicioni, në vitet e 30 –ta

dhe 40-ta të shekullit XX, nazistët dhe ndihmësit e tyre zhvilluan një gjenocid të pa parë në disa

vende të Evropës. Politika gjenocidale është në kundërshtim të plotë me të drejtën

ndërkombëtare, dhe si rrjedhojë paraqet kërcënim direkt për sigurinë ndërkombëtare. Prandaj

shumë shtete të cilat udhëheqin këtë lloj politike ndodhen përballë presionit të madh

ndërkombëtare.

Deportimi i dhunshëm i popullatës nënkupton largimin fizik të pakicave etnike nga atëdheu i

tyre dhe detyrimin për të jetuar në zona të tjera. Deportimin e dhunshëm të popullatës duhet

të dallohet nga “ shkëmbimi i popullsisë “ i cili vie si rezultat i marrëveshjeve për ndarje, siç

është për shembull rasti i Greqisë dhe Turqisë pas Luftës së Parë Botërore. Shkëmbimi i

popullsisë, si rezultat i marrëveshjes mes dy shteteve , nuk mund të konsiderohet si shkëmbim

vullnetarë, sepse fati i njerëzve të zhvendosur është krejtësisht i ndryshëm me fatin e njerëzve

të cilët detyrohen të zhvendosen. Edhe pse deportimi i dhunshëm i popullatës mund të çojë

deri te zhvendosja e miliona njerëzve, prap se prap kjo politikë nuk arrinë të zgjidhë konfliktin

etnik. Shembulli më i mirë është ai i Plestinezëve të cilët u deportuan nga Izraeli. Si pasojë e

këtij deportimi, palestinezët arritën të destabilizojnë Jordaninë, Libanonin madje edhe Kuvajtin,

dhe në këtë mënyrë ata sollën në pikëpyetje stabilitetin rajonal.

Përdallim nga gjenocidi dhe deportimi i dhunshëm i popullatës, ndarja apo segregacioni janë në

pajtim me vlerat liberal – demokratike të Perëndimit. Ndarja e bashkësive etnike, në rastet kur

është e suksesshme, arrinë të zgjidh konfliktin etnik. Pavarësisht nga kërcënimi i sigurisë dhe

konflikti i armatosur, pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik dhe ish – Jugosllavisë, ndarja

gjithnjë e më shpesh po përdoret si “ metodë “ për zgjidhjen e konflikteve etnike, si dhe është

50

mëse e sigurtë se kjo metodë do të përdoret edhe në shumë vende të tjera të Evropës dhe

botës. Përvojat e mëhershme të ndarjeve të tilla, tregojnë se parimi i vetëvendosjes mund të

zbatohet vetëm në rastet kur brenda regjionit, i cili ndahet nuk ekziston ndonjë pakicë tjetër

etnike e cila shfaqë pakënqësi në lidhje me ndarjen. Në fakt, të pakta janë rastet kur për ndarje

plotësohen të gjitha kushtet. Shembull i ndarjse së sukseshme ishte ai i Norvegjisë nga Suedia,

ndërsa me ndarje të Irlandës, një pjesë e madhe e bashkësisë etnike mbeti në Irlandën Veriore.

Ndër të drejtat e shumta, të cilat ia jep e drejta kushtetuese kombëtare dhe ndërkombëtare

pakicave etnike, e drejta për vetëvendosje konsiderohet të jetë e drejta më komplekse. Kjo e

drejtë karakterizohet me një numër të madh interpretimesh si dhe në disa raste paraqet edhe

kërcënim për sigurinë. Në rastet e pakicave etnike, është shumë e rëndësishme të dihet se a

mund të jenë pakicat etnike bartëse të së drejtës së vetëvendosjes. Shumica autorëve

konsiderojnë se pakicat etnike nuk mund të jenë bartës të kësaj të drejte, e sidomos nuk mund

të kenë të drejtën për ndarje apo krijim të shtetit të tyre. Lidhja e Kombeve në vitin 1920, ia

mohojë të drejtën e vetëvendosjes pakicave etnike.

Integrimi apo asimilimi, si një ndër politikat e zgjidhjes së konflikteve etnike, bazohet në idenë e

eliminimit të dallimeve etnike përmes integrimit përkatësisht asimilimit të një bashkësie etnike

në një identitet të ri etnik. Për derisa integrimi ka një qëllim modest – krijimin e një identiteti të

përbashkët qytetar apo etnik, asimilimi për qëllim ka krijimin e identitetit të përbashkët etnik,

përmes eliminimit dhe bashkimit të dallimeve. Politikat e integrimit ndikojnë në minimizimin e

dallimeve në mes të bashkësive etnike, përmes socializimit të fëmijëve në shkolla të

përbashkëta ku mësohet në një gjuhë, si dhe përmes ndërtimit të ndërtesave të përbashkëta të

banimit. Politika liberale e integrimit, nxjerrë ligje të cilat sigurojnë të drejta të barabarta çdo

individi, por jo edhe bashkësive etnike. Për dallim nga këto, politikat asimiluese shkojnë edhe

më tej, ato mbrojnë përzierjen e identiteteve etnike, në identitetin ekzistues apo identitetin e ri.

Asimilimi mund të jetë natyrorë dhe i dhunshëm. Si proces, asimilimi ndodh po thuajse në të

gjitha shtetet vetëm se me dinamikë të ndryshme. Vlenë të theksohet se asimilimet natyrore,

në të cilat nuk zbatohen masa të posaçme, kanë intensitet dukshëm më të madh, e sidomos në

shtetet demokratike ku shoqëria është e hapur ndaj çdo dallimi, qoftë ai etnik, fetar apo

gjuhësor. Si dëshmi të asimilimit të suksesshëm, konsiderohen edhe numri i madh i martesave

të përziera, me anë të të cilave në radhë të parë tejkalohen ndasitë e mëparshme, pastaj

mundësohet dobësimi i identiteteve të vjetra etnike dhe gradualisht vije deri te zhdukja e tyre.

Rezistencat e ndryshme të pakicave etnike kundër integrimit të padëshirushëm apo edhe

kundër asimilimit, mund të gjenerojnë në shkëputje apo edhe getoizim. Disa shtete

perëndimore, në të cilat jeton një numër i madh i emigrantëve, në mënyrë që të parandalojë

shfaqjen e dukurive të tilla, në vend të politikave asimiluese dhe integruese, aplikon politikën e

multikulturalizmit.

51

Forma më e përhapur e menaxhimit të konflikteve etnike, e cila aplikohet nga shtetet

multietnike, është sistemi i kontrollit hegjemonist. Kjo nënkupton qeverisjen e shtetit duke u

mbështetur në institucionet e forcës/detyrimit ( ushtria dhe policia ), me anë të të cilave në

mënyrë të suksesshme mund të eliminojë konfliktet etnike. Kjo lloj kontrolle shumë më lehtë

do të zbatohej në regjimet autoritare se sa në demokracitë liberale.

Arbitrazhi ( intervenimi i palës së tretë ) nënkupton intervenimin e autoritetit “ neutral “, dhe si

rrjedhojë kjo nënkupton pajtimin e palëve ndërluftuese për miratimin e marrëveshjes e cila do

të ulë nivelin e konfliktit etnik. Historia e marrëdhenieve ndërkombëtare, tregon se arbitrazhi

shpesh herë ka krijuar kushte për zgjidhje demokratike të konfliktit etnik, nëpërmjet ndarjes,

ndarjës së pushtetit politik apo edhe integrimit paqësor të bashkësive etnike rivale. Parakusht

për këtë, është pranimi i neutralitetit të arbitrit nga bashkësit etnike të cilat ndodhen në

konflikt. Ekzistojnë dy tipe të arbitrazhit në konfliktet etnike : arbitrazhi i jashtëm dhe i

brendshëm. Arbitazhin e brendshëm mund ta ushtrojë ndonjë person, i cili nuk është anëtar i

ndonjërës prej bashkësive etnike të cilat janë në konflikt. Arbitrazhi i jashtëm paraqitet atëherë

kur zgjidhja e konfliktit etnik nuk mund të gjindet brenda shteti, ndërkohë që ai kërcënon

sigurinë rajonale. Arbitrazhin e jashtëm mund ta ushtrojë, një, dy apo më shumë shtete të

interesuara, ndërsa në raste të caktuara ai mund të ushtrohet edhe nga e gjithë bashkësia

ndërkombëtare nëpërmes organizatës së Kombeve të Bashkuara.

Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim, ka të drejtën e ndërhyrjes dhe ndërmjetësimit në

konflikte etnike, qysh prej kohës kur OSBE –ja në Stokholm, themelojë Komisariatin e Lartë për

Pakicat Kombëtare, i cili ka për detyrë paralajmrimin e hershëm dhe ndërhyrjen në raste të

tensionimit të marrëdhenieve ndëretnike, në shtetet të cilat janë anëtare të OSBE – së. Në këtë

mënyrë, për herë të parë u mundësua trajtimi i problemit të pakicave etnike në kuadër të

fushës së sigurisë, dhe jo në kuadër të të drejtave të njeriut. Përkundër pikëpamjeve të

ndryshme, Evropa me Kartën e Parisit të vitit 1990, ka bërë përparime të dukshme në fushën e

respektimit të të drejtave të njeriut. Edhe pse Dokumenti i Helsinkin rregullonte të drejtat e

njeriut në bazë individuale dhe nuk posedonte ndonjë mehanizëm për kontrollë apo zbatim,

OSBE –ja zgjëroi këtë koncept duke përqëndruar vëmendjen tek të drejtat kolektive, të drejtat e

pakicave etnike, si dhe tek gjetja e një mekanizmi i cili do të mundësoj zbatimin dhe kontrollin e

këtyre të drejtave. Pas konferencës së Helsinkit, në takimin e tretë të mbledhjes së tej zgjatur

( 1986 – 1989 ) në Vijenë, për herë të parë OSBE – ja vuri në rend të ditës, problematikën e

respektimit të të drejtave të njeriut, me theks të veçantë në mbrojtjen e të drejtave të pakicave

etnike.

Në varësi nga kushtet specifike, mënyrat më të zakonshme për mbrojtjen e pakicave etnike

janë: dhënia e autonomisë politiko – territoriale, autonomia personale dhe autonomia

kulturore. Sot në shumë vende të botës, pavarësisht nga rregullimi i tyre shtetëror, aplikohen

52

disa forma të autonimisë politiko – territoriale në kuadër të pushtetit lokal. Arsyet për aplikimin

e këtyre formave të autonomisë janë të ndryshme, por më kryesoret janë :

- Kërkesat e shpeshta për autonimi të pakicave etnike, të cilat përbëjnë shumicën

dërrmuese të popullsisë në një zonë të veçantë gjeografike

- Parandalimi i aspiratave irridentiste të pakicave të caktuara etnike

- Zgjidhja paqësore e mosmarrëveshjeve kufitare në mes të dy apo më shumë shteteve

- Sigurimi dhe mbrojtja e të drejtave të pakicave etnike me kërkesën e arbitrazhit nga ana

e bashkësisë ndërkombëtare.

Autonomi politiko – territoriale, e cila zakonisht organizohet në nivel lokal, mund të kenë

pakicat etnike, të cilat në një zonë të caktuar gjeografike, përfaqësojnë shumicën e popullatës.

Zgjedhja e funksionimit të kësaj lloj autonomie duhet të jetë e pranueshme për pakicën etnike

për të cilën edhe organizohet, mirëpo nuk duhet anashkaluar as pajtueshmërinë e pakicave

tjera e sidomos të popullatës shumicë të atij shteti. Autonomia politike – territoriale, aplikohet

për pakicat etnike të cilat janë shumicë në një zonë të caktuar, në mënyrë që të shmanget

ndarja, krijimi i shtetit të tyre ose edhe bashkimi i asaj zone me shtetin të cilat këto pakica e

konsiderojnë si shtetin amë.

Në nivelin shtetëror, mbrojtja e të drejtave politike të pakicave etnike, sidomos nëse ato janë të

shpërndara në tërë territorin e shtetit, organizohet përmes autonimisë personale ose me

pjesëmarrje proporcionale në qeverisje. Pjesëmarrja proporcionale e anëtarëve të pakicave

etnike në organet shtetërore të vendit në të cilin jetojnë, mund të arrihet në mënyra të

ndryshme, të cilat qëllim primar kanë parandalimin e asimilimit të tyre dhe lehtësimin e

realizimit të proceseve integruese, për të cilat çdo shtet punon.

Autonomia personale e pakicave etnike, përpos pjesmarrjës proporcionale në qeverisje, mund

të shoqërohet edhe me me anë të organeve kombëtare, të cilat inkurajojnë autoritete

shtetërore, për miratimin dhe zbatimin e legjislacionit i cili siguron mbrojtjen e plotë të

interesave të pakicave etnike. Ndikimi i këtyre organeve shumë shpesh mund të sjellë detyrime

ligjore, megjithatë këto organe në shumicën e rasteve kanë karakter konsultativ dhe këshillues,

në lidhje me çështjet që kanë të bëjnë me pakicat etnike.

Për mbrojtjen e pakicave etnike, sidomos të atyre që janë në një numër relativisht të vogël, nën

një përqind, ose janë të shpërndara në territore të mëdha, rëndësi të veçantë ka autonomia

kulturore. Ajo nënkupton të drejtën e një pakice etnike për të ruajtur dhe zhvilluar identitetin e

vet. Për pakicat etnike të cilat numërojnë shumë pak anëtarë, kjo lloj autonomie paraqet një lloj

mbrojtjeje, pa të cilën ato do të asimiloheshin apo edhe do të zhdukeshin fare. Prandaj

shoqëritë e vërteta demokratike, duhet jo vetëm të respektojnë identitetin, kulturën , gjuhën

dhe fenë e çdo personi i cili është pjestarë i ndonjë pakice etnike, por edhe të krijojnë kushtet e

53

duhura dhe t`u mundësojnë atyre që të shprehin, mbrojnë dhe zhvillojnë këtë identitet. E gjithë

kjo arrihet për mes autonomisë kulturore. Përmbajtja e autonomisë kulturore mund të jetë e

ndryshme, sepse ajo varet nga kërkesat e pakicës etnike si dhe nga mjetet financiare, të cilat

shteti i siguron për të. Mirëpo në përgjithësi, autonomia kulturore përbëhet nga këta

elementë : përdorimi i gjuhës së pakicës etnike në dokumentet zyrtare, përdorimi i simboleve

dhe toponimeve etj.

Federalizmi, si formë e funksionimit të shtetit multietnik, është i ngjajshëm por jo identik me

autonominë politiko – territoriale. Në federatë, njësitë federale territorialisht janë më të mëdha

se zonat autonome dhe kanë fuqi më të madhe politike. Përkrahësit e federalizmit, besojnë se

nëse kufijtë e pjesëve përbërëse të federatës përkojnë me kufijtë e bashkësive përkatëse etnike,

fetare dhe gjuhësore, ose në qoftë se mund të thuhet se ekziston një “ shoqëri federale “ ,

atëhere federalizmi paraqet një mënyrë të përshtatshme për zgjidhjen e konflikteve etnike.

Në mënyrë që të mund të parandalohen konfliktet etnike, shpesh herë marrëdheniet politike

mes pakicave etnike rregullohen mbi parimin e ndarjes së pushteteve, përkatësisht

konsocijativizmin. Këto parime mund të zbatohen në nivel shteti ose në nivelet lokale të

regjioneve të cilat i ekspozohen konflikteve etnike. Sipas Liphartit, demokracitë konsociativiste

karakterizohen nga këto katër karakteristika : qeveri e një koalicioni të madh, parimi i

proporcionalitetit, vetëqeverisje etnike dhe të drejtë të vetos kushtetuese për pakicat etnike.

Për të qenë sa më efektiv, ky sistem konsociativist duhet patjetër të përmbushë tri kushte

themelore. Së pari, bashkësit etnike të cilat ndodhen në kundërshtim me njëra tjetra, duhet të

heqin dorë nga integrimi i shpejt apo edhe asimilimi i njërës pakicë, dhe shkrirjes së saj në

pakicën tjetër, përkatësisht duhet të heqin dorë nga krijimi i shtetit kombëtar. Së dyti,

udhëheqësit politik të bashkësive etnike, duhet të jenë të motivuar për ruajtjen e sistemit

konsocijativist si dhe të parashohin pasojat në rast të shpërthimit të konfliktit etnik. Dhe së treti,

liderët politik të pakicave etnike, duhet të gëzojnë të drejtën e përfaqësimit, në mënyrë që në

rastet e marrëveshjeve dhe kompromiseve, të mos cilësohen si tradhtarë nga ana e pakicës të

cilën përfaqësojnë.

Në praktikë, politikat për zgjidhjen e konfliktit etnik, shpesh aplikohen si të kombinuara, ose

aplikohen disa prej tyre për të njejtën pakicë etnike të një shteti. Megjithatë, qëllimi kryesor i të

gjitha politikave të lartëpërmendura është zgjidhja e konfliktit etnik. Disa prej tyre këtë qëllim,

synojnë ta arrijnë përmes eliminimit të dallimeve etnike, ndërsa të tjerat këtë synojnë ta arrijnë

për mes menaxhimit të këtyre dallimeve. Deri me sot, historia ka treguar, se aplikimi i këtyre

politikave nuk është se ka treguar sukses në zgjidhjen e konflikteve etnike. Shpesh herë ato

vetëm kanë arritur t`i fshehin apo edhe shtyjnë konfliktet etnike, të cilat më vonë janë rikthyer

në një formë edhe më radikale, duke rrezikuar kështu edhe më tepër sigurinë nacionale dhe

ndërkombëtare.

54

3.3 Terrorizmi

Terrorozmi mund të përkufizohet në mënyra të ndryshme, prandaj nuk ekziston një përkufizim i

cili është i pranueshëm në përgjithësi. Pavarësisht kësaj, e përbashkët e të gjitha definicioneve

të mundëshme është fakti se terrorizmi në thelb është shprehje e terrorit, përkatësisht dhunës.

Sipas FBI – së amerikane “ terrorizmi është një përdorim i paligjshëm i forcës apo dhunës, ndaj

personave apo pronave, në mënyrë që të frikësoj apo detyrojë qeverinë, shoqërinë civile apo

ndonjë segment tjetër të shoqërisë, që të promovojë objektivat e tyre( terroristët ) politike apo

sociale “ . Koncepti i terrorizmit dhe definicioni i tij ka ndryshuar shumë gjatë historisë, mirëpo

interpretimi më i saktë i cili mund të përdoret për përkufizimin e terrorizmit të sotëm është : se

terrorizmi paraqet dhunën e cila ushtrohet për të frikësuar, provokuar dhe zvogëluar nivelin e

rezistencës, në mënyrë që të arrihet zbatimi i objektivave të caktuara, kryesisht politike. Mjetet

kryesore me të cilat, terrorizmi arrinë qëllimin e tij janë : format më brutale të dhunës, vrasjet,

krimet e rënda të cilat kanë tendencë shkatërrimin masiv apo edhe zhdukjen.

Si akti më i shkurtër terrorist mund të cilësohet sulmi ndaj autoriteteve të larta shtetërore,

civilëve, strukturave dhe të mirave të tjera materiale, për të arritur një qëllim politik. Kohëve të

fundit shumë shpesh vie në dukje dilema se kush është terrorist e kush mbrojtës i të drejtave

dhe lirive të njeriut. Nëse përkufizimi i veprimtarisë terroriste është i padiskutueshëm, atëherë

pse nuk cilësohen terroristë, të gjithë ata që kryejnë këto lloj veprash ? Kush vendosë dhe cilat

janë kriteret në të cilat bazohet dallimi i tyre ? Kjo dilemë, se kush është terrorist e kush

mbrojtës i të drejtave të njeriut, filloj të shfaqet para pesëmbëdhjetë vitesh, dhe është rezultat i

ndikimit të fuqive të mëdha në opinionin ndërkombëtarë.

Terrorizmi është një fenomen kompleks, i cili nëse shikohet si tërësi, nënkupton një qasje

interdisciplinare e cila në studim përfshinë edhe krahasimin e zonave të shumta. Shkaqet për

vonesat e shumta në studimin e terrorizmit si fenomen, burojnë nga shumëllojshmëria e

faktorëve subjektiv e objektiv, të cilët pengojnë zgjidhjen e çështjeve komplekse të terrorizmit.

Zakonisht faktorët objektiv vinë nga marrëdheniet shoqërore, konfliktet e interesit dhe nga

mangësitë ligjore të cilat duhet të rregullonin këtë fenomen, ndërsa faktorët subjektiv kanë të

bëjnë me sjelljen, shumë herë të motivuar politikisht, e shteteve në arenën ndërkombëtare, të

cilat për interesa të tyre nuk zbatojnë madje edhe shkelin detyrimet ndërkombëtare, zbatimi i

të cilave do të ndihmonte luftën kundër terrorizmit. Për herë të parë, terrorizmi u paraqit në

perandorinë Otomane dhe më pas edhe në atë Austro – Hungareze, mirëpo vetëm pas vitit

1945, terrorizmi arriti të hyjë në rangun e fenomeneve me fuqi globale. Që prej kohës së

paraqitjes e deri me sot, doktrina e terrorizmit është plotësuar me rregulla dhe procedura të

ndryshme, prandaj sot ajo me plotë të drejtë mund të konsiderohet si doktrinë e veprimit të

dhunshëm.

55

Interesimi për fenomenin e terrorizmit u rrit dukshëm në fillim të shekullit XX, e sidomos pas

sulmeve terroriste të 11. Shtatorit të 2001 në Shtete e Bashkuara të Amerikës. Botimi i një

numri të madh të librave dhe artikujve, në lidhje me fenomenin e terrorizmit, dëshmojnë për

nivelin e shqetësimit që mund të krijojë ky fenomen. Përmbajtja e tyre thekson faktin se,

terrorizmi tashmë konsiderohet si kërcënim serioz për vlerat e demokracisë liberale, dhe bartë

pasoja të rëndësishme për mirëqenien e të gjithë bashkësisë ndërkombëtare.

Asnjëherë aktet terroriste nuk mund të justifikohen moralisht, pa marrë parasysh se me çfarë

objektivash arsyetohen ndërmarrësit e tyre. Tipari kryesor i sulmeve terroriste, qëndron në

faktin se ato çdo herë përfshijnë vrasjen e qëllimshme të civilëve. Kur një grup i caktuar, agjentë

të shtetit apo edhe lëvizje kryengritëse, vlerësojnë se nuk mundë të arrijnë qëllimet e veta

politike dhe ushtarake përmes rrugëve formale apo përmes betejës me tërë ushtrinë, përdornin

terrorizmin, i cili sot karakterizon konfliktet dhe politikën botërore. Terrorizmi çdo here ka

prapavi politike, madje edhe atëherë kur bëhet për motive tjera si : fetare, ekonomike apo

shoqërore. Mos definimi i terrorizmit, mos interesimi i duhur si dhe proklamimi i slloganeve siç

ishte ai “ … dikush terrorist e dikush mbrojtës i të drejtave… “ nga ana e Kombeve të Bashkuara,

në një mënyrë minuan qasjen natyrore të njeriut për t`u zbrapsur ndaj metodave të terroizmit

dhe i ofruan atij kredibilitetin të cilin në fakt nuk e meriton. Terrorizmi është shumë më shumë

se kërcënim i bashkësisë ndërkombëtare dhe i interesave nacionale të shteteve të ndryshme,

dhe si rrjedhojë ai kërkon një përgjigjje të përbashkët madje edhe të ashpër të të gjitha

shteteve, të cilat duhet të aplikojnë politikën “ zero tolerancë për terrorizmin “. Nuk ekziston

ndonjë formulë magjike për të kundërshtuar terrorizmin, sepse çdo akt terrorist ka një karakter

të veçantë dhe unik, prandaj edhe kërkohet një unifikim i procedurave dhe masave në mënyrë

që përgjigjja ndaj tij të jetë sa më efektive. Është shumë gabim nëse mendohet se demokracitë

janë të pafuqishme në luftë kundër kërcënimeve terroriste. Madje edhe demokracitë e

posaformuara dhe më pak të qëndrueshme , në bazë të legjitimitetit, mandatit zgjedhor si dhe

kompetencave kushtetuese, mund të tregojnë forcë të duhur në luftë kundër terrorizmit.

Sulmet terroriste mbi WTC dhe Pentagon, të cilat tronditën jo vetëm SHBA –në por edhe gjithë

botën, vunë në dukje disa mangësi në organizimin dhe funksionimin e disa pjesëve të veçanta

të sistemit të sigurisë nacionale dhe sistemit global të sigurisë. Pikërisht këto ngjarje dhe lufta

kundër këtyre llojeve të kërcënimeve të sigurisë, paraqesin një sfidë të madhe për të gjitha

sistemet e sigurisë nacionale,si dhe për anëtarët e NATO-së dhe BE –së të cilët synojnë krijimin

e një sistemi të ri të mbrojtjes dhe sigurisë europiane. Situata e re e krijuar pas sulmeve

terroriste mbi Shtete e Bashkuara të Amerikës, bëri që sistemet nacionale të sigurisë në të gjthë

botën të përballen me një kërcënim të ri – Terrorizmin global ndërkombëtarë. Prandaj është i

domosdoshëm kalimi i veprimtarisë dhe fokusit, nga një armik i njohur dhe i dukshëm në një

armik “ virtual “ pjesërisht të dukshëm – terrorizmi ndërkombëtarë.

56

E gjithë kjo flet për një domosdoshmëri për ndryshimin e mënyrës së punës, metodave si dhe

vetë strukturës së sistemit të sigurisë, qoftë asaj nacionale apo asaj ndërkombëtare. Ky është

edhe qëllimi kryesor i politikës së re evropiane për siguri, e cila në vete përmbanë edhe masat

për mbrojtje nga terrorizmi. Megjithatë, kjo situatë e re si dhe klima e bashkëpunimit dhe

dialogut në mes të palëve që dikur ishin kundërshtare, shkaktuan kanalizimin e aktiviteteve të

sigurisë në fusha të reja interesi, në të cilat kryesisht dominojnë : terrorizmi global, parandalimi

i trafikimit ilegal me narkotikë, kontrolli i trafikut të armëve si dhe i tregtisë me mbetje

bërthamore, monitorimi dhe paralajmrimi i hershëm për ekzistencen apo paraqitjen e

konflikteve etnike, si dhe parandalimi i i tyre për të mos rrezikuar zona të caktuara rajonale.

Një nga shembujt e fundit, të veprimit të përbashkët të shumë vendeve në planini e sigurisë,

është krijimi i “ koalicionit anti – terrorist “. Koalicion ky i cili udhëhiqet nga Shtetet e Bashkuara

të Amerikës dhe Britania e Madhe, mirëpo në të marrin pjesë edhe shumë shtete të tjera

anëtare të NATO –s dhe BE –së, shtete të cilat nuk janë anëtare të këtyre organizatave madje ka

edhe shtete të cilat as nuk pretendojnë të jenë pjesë e këtyre organizatave ndërkombëtare. Me

fillimin e veprimit të “ koalicionit anti – terrorist “ qëllim kryesor i të cilit është lufta kundër

terrorizmit global, filloi edhe procesi i i një bashkëpunimi më të madh në mes të shteteve të

ndryshme, si dhe shkëmbimi i të dhënave dhe informacioneve të ndryshme me qëllim që të

bëhet parandalimi i sulmeve të mundëshme terroriste. Në gjithë këtë bashkpunim, interesant

është angazhimi maksimal i Rusisë për të ndihmuar SHBA –të dhe Britaninë e Madhe, në luftë

kundër terrorizmit. Sulmi terrorist në teatrin e Moskës, në fund të vitit 2002, ku mbeten të

vrarë rreth 200 persona, sikur konfirmojë parandjenjën e disa analistëve, të cilët kishin

parashikuar një lloj luftë të re e cila do të zhvillohej kryesisht kundër popullsisë së pafajshme.

Qytetarët e pafajshëm, janë ata që gjithnjë e më tepë,r po përballën me zhdukjen e shpejtë. Në

bazë të parimit “ kush nuk është në anën tonë, është kundër nesh “ shumë prej udhëheqësve të

ndryshëm po eksperimentojnë në njëfarë forme me qytetarët e pafajshëm , duke i deformuar

dhe kthyer në qënie, jeta e të cilëve arrinë kuptimin kolektiv, vetëm atëherë kur të kryejnë

sakrificë. Lufta, terrorizmi dhe kryengritja, çdo herë u sjellin dëme më të mëdha atyre që janë

kundër tyre dhe të cilët nuk dëshirojnë të marrin pjesë në to. Rregullat e sotme të përdorimit të

forcës ndodhen në kundërshtim me ligjin – ato më shumë ndëshkojnë të pafajshmit se sa

fajtorët. Komandantët e ushtrive, udhëheqësit e kryengritësve, ekstremistë dhe terroristët e

ndryshëm, për të larë hesapet në mes tyre, shpesh zgjedhin të pafajshmit, të cilët ndodhen në

mes tyre, për të fajsuar më pastaj njëri- tjetrin për “ dëme kolaterale “. As atentatet më nuk

përfshinë vetëm pjestarët e elitave si më parë, në to tani përfshihën edhe shumë qytetarë të

pafajshëm të cilët ndodhen në vende krejtësisht të zakonshme.

Sot shtrohet pyetja : nëse shprehja e dominimit absolut ushtarak të SHBA –ve, dhe marrja e të

drejtës së ndëshkimit për kundërshtarët, me mjete ushtarake apo jo – ushtarake, do të sillte në

dyshim vlerat e përbashkëta të shoqërive perëndimore si : liria, demokracia, liberalizimi,

57

ekonomia e tregut, dhe do të shkaktonte konflikt në mes të unilateralizmit amerkian dhe

multilateralizmit evropian. Për më shumë se një vit të luftës globale kundër terrorizmit, të cilën

Amerika e ndërmorri si përgjigjje kundër sulmeve terroriste mbi WTC dhe Pentagon, në të cilat

humbën jetën më shumë se 3.000 persona, u ndëshkuan shumë persona të cilët nuk kishin të

bënin fare me këto sulme, madje pati të tillë të cilët ishin pro politikës së re të cilën po

udhëhiqnin Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Masat e jashtëzakonshme të sigurisë, të cilat

filluan të aplikohen, shumë shpesh ua mohonin qytetarëve liritë të cilat edhe ishin baza e

demkracisë liberale.

Politika parandaluese e SHBA- ve, u zëvëndësua me një politikë aktive e cila parandalonte

terrorizmin në fazat e tij të hershme si dhe vepronte kundër objektivave anti – amerikane. Në

kuadër të kësaj politike, SHBA –të në mënyrë të pavarur po ndërmerrnin vendime lidhur me

çështjet se ku dhe kur të përdornin forcën. Këtu edhe qëndron pika kryesore e

mosmarrëveshjeve midis Evropës, e cila përcaktohet për respektimin e institucioneve

ndërkombëtare , ligjeve pozitive dhe vlerave të cilat i japin legjitimitet veprimeve, dhe SHBA –

ve të cilat legjitimitetin për të vepruar e marrin mbi bazën e vetëmbrojtjes dhe mbi bazën e

përcaktimit të vetës si të vetmin faktorë, i cili ka kompetenca për të mbrojtur vlerat

perëndomore të cilat janë rrezikuar nga “ fuqia e së keqes dhe errësirës “. Pikërisht për këtë,

arhitektura e re e sigurisë evropiane, duhet të gjejë përgjigje në pyetjet : kush është armiku, cili

është rreziku më i madh i cili kërcënon sigurinë, ku duhet të përqëndrohet veprimi dhe si të

veprohet, ndërkohë që duhet pasur parasysh se asnjë shtet nuk është i vetëm dhe i vetë-

mjaftueshëm, por secili prej tyre është pjesë e bashkësisë ndërkombëtare, në të cilën aplikohen

rregulla të caktuara të sjelljes dhe vlera të pranuar në përgjithësi.

Në shikim të parë, vizioni i madh i sigurisë globale i cili bazohet në demokraci, dhe përhapja e tij

në Evropën Lindore, regjion ky i cili tradicionalisht njihet si regjion jo i sigurtë, duket i realizuar,

megjithatë situata duket të jetë larg ideales. Raundi i ri i zgjerimit të NATO-s, ka siguruar hyrjen

e disa shteteve të cilat as ushtarakisht e as politikisht nuk janë të gatshme të anëtarsohen në

këtë alencë politiko – ushtarake. Atëhere lind pyetja pse po zgjërohet NATO ? Pa sulmeve

terroriste mbi Shtetet e Bashkuara të Amerikës, roli i NATO- s, si organizatë për mbrojtje

kolektive, u vu në pikëpyetje të madhe. Dhe kjo është pikërisht arsyeja pse NATO, në samitin e

Pragës, vendosi të reformohej. Në të kundërtën shumë shpejt do të ngritej pyetja rreth qëllimit

dhe ekzistencës së saj, mbajtja e numrit të anëtarëve të saj, sa numëronte atë kohë, dhe

qëndrimi brenda kuadrit evropian, do të thoshte fund për ekzistencën e NATO – s.

Me anë të këtyre reformave, tashmë të nisura, të cilat NATO i ndërmorri me qëllim të rritjes së

efikasitetit së sistemit të mbrojtjes globale, ajo duhet të gjejë përgjigje për sfidat të cilat gjithnjë

e më shumë po karakterizojnë mjedisin e saj. Definimi i NATO –s, si një sistem i mbrojtjes , në

dy vitet e fundit, ka qenë faktorë mjaft kufizues. Edhe pse përherë të parë në historinë e kësaj

organizate, sulmet terroriste mbi SHBA, u karakterizuan si sulm kundër gjithë botës, dhe vunë

58

në përdorim nenin 5 të Traktatit, prapë se prapë SHBA –të anashkaluan NATO-n. Dhjetë vitet e

fundit, NATO është përballur me shumë sfida dhe dilema, të cilat i mposhti me sukses në valën

e parë pas Luftës së Ftoftë. Tani kjo organizatë ka filluar të të kërkojë anëtarsimin e shteteve të

ish- bllokut komunist, në mënyrë që të zgjërojë sigurinë edhe në regjionin e Evropës Jugore dhe

asaj Juglindore. Me kalimin e vitete, NATO filloj të theksoj rëndësinë e kushteve politike, si

demokratizimin, respektimin e të drejtave të njeriut si dhe ekzistencën e ekonomisë së tregut.

Dallimet në aftësitë ushtarake, e posaçërisht dallimet në arsenalin teknologjik modern, të

shumë shteteve evropiane,ishin argumentet të cilat presidenti i SHBA-ve, i përdori për t`ju

treguar anëtarëve evropian të NATO- s se ata nuk do të mund të ndjekin trendin e SHBA-ve. Në

kuadër të paktit Veri – Atlantik, kanë filluar të shfaqen dallime të mëdha, për shembull

Hungaria, e cila zyrtarisht u bë anëtare e NATO-s në vitin 1999, deklaroj se nuk do të mund të

arrijë që brenda afatit të caktuar, të reformojë ushtrinë e saj dhe të sigurojë mjetet për ta bërë

këtë. Prandaj SHBA –të, edhe përkundër faktit se NATO po i kushton rëndësi të madhe

respektimit të kushteve politike, nuk dëshirojnë që kjo organizatë të shëndrrohet në si motër të

OSBE –së.

Entuziazmi i madh i shteteve të Evropës Juglindore për t`u antarësuar në NATO, burimin e ka në

frikën e vjetër nga Rusia, ndërkaq që analistët të cilët pikërisht mirren me këtë organizatë,

theksojnë faktin se e kanë shumë të vështirë të shpjegojnë se sistemi i mbrojtjes së përbashkët

është larg këtyre klisheve të vjetra, për arsye të të cilave edhe u krijua. Pavarësisht

shqetësimeve të mëdha në lidhje me funksionimin e NATO –s në të ardhmen, ajo akoma

mbetet organizata më e popullarizuar në mesin e vendeve kandidate. Kërkimi për një sistem të

sigurisë evropianë, i cili do të jetë i përbashkët dhe gjithëpërfshirës, buron nga fakti se siguria

në botën bashkëkohore përbëhet nga një përzierje komplekse, përmbajtja e së cilës përfshinë

edhe pyetje nga fushat e ndryshme të jetës sociale të tilla si ekonomike, politike, humanitare,

ekologjike dhe ushtarake. Andaj edhe kandidatët potencial, presin që NATO të ju mundësoi

sigurinë në të gjitha këto fusha.

Vonesat në zhvillimin e sistemit evropian dhe identitetit të mbrojtjes, ndikojnë dukshëm në

rëndësinë që ka NATO në çështjen e sigurisë evropiane dhe në luftën kundër terrorizmit.

Zhvillimi i këtij sistemi, nuk varet vetëm korniza institucionale, në të cilën qartësohen rregullat e

vendimmarrjes dhe ndarja e përgjegjësive, por ky zhvillim varet edhe nga ndjenja e lidhjes,

origjinës së përbashkët dhe fatit të përbashkët. Sistemi i sigurisë evropiane duhet të bazohet në

interesat dhe vlerat të përbashkëta, po ashtu duhet të ekzistojë edhe një vlerësim i

njëtrajtshëm i kërcënimeve dhe sfidave të cilat rrezikojnë sigurinë e vropiane, gjëra këto të cilat

duhet të kenë prioritetin e veçantë në mënyrë që të shmangën rreziqet. Me gjithë këtë, duhet

theksuar fakti, se shtetet shumë vështirë heqin dorë nga sovraniteti i tyre, kur është fjala për

sigurinë dhe mbrojtjen e tij, kjo spjegon edhe hezitimin e shumë shteteve perëndimore që

zgjidhjen e çështjeve që kanë të bëjnë me këto fusha ta vendosin në duart e një organizate, ku

59

për to vendoset me shumicë votash. Lufta efektive kundër terrorizmit në kontinentin evropian,

nuk varet vetëm nga sistemi i sigurisë evropiane, por edhe nga bashkëpunimi i ngushtë me

Shtetet e Bashkuara të Amerikës si dhe nga sukseset e përbashkëta në luftë kundër terrorizmit

global.

Shkaqet dhe motivet për terrorizëm, në vende të caktuar dhe në bashkësinë ndërkombëtare,

janë të shumta, të ndryshme madje edhe të panjohura. Sot, bota po përballet me polarizimin e

hapsirave ushtarake dhe politike si dhe me formimin e e situatës së re multipolare, e cila erdhi

si rezultat i bashkëpunimit të shteteve. Gjatë krijimit të një sistemi të përbashkët integrues,

këto shtete po përballen me shumë burime destabilizuese, të cilat po kërcënojnë sigurinë e

shumë regjioneve të botës. Lufta kundër terrorizmit global përbën një sfidë të madhe për të

gjitha sistemet e sigurisë nacionale, e sidomos të anëtareve të NATO –s dhe BE- së, të cilat janë

të angazhuara në formimin e sistemit të ri të sigurisë dhe mbrojtjes evropiane. Sot, ne jetojmë

në një kohë ku mungon siguria elementare dhe bashkëpunimi midis shteteve, pa marrë

parasysh dallimet e tyre, është më i rëndësishëm se kurrë më parë.

3.4 Krimi i organizuar

Si kërcënim serioz i sigurisë, qoftë asaj individuale apo të shoqërisë në tërësi, konsiderohet

krimi i organizuar. Si fenomen, që kanosë sigurinë dhe stabilitetin, jo vetëm të njeriut por edhe

të institucioneve shtetërore, krimi i organizuar vitet e fundit është zgjëruar mjaft shumë. Si

rrjedhojë, qeveritë e shumë shteteve u ndodhën në pozitë mjaftë të vështirë, duke u treguar të

paafta për të mbrojtur veten dhe qytetarët e saj.

Pavarësisht faktit se krimi i organizuar ndërkombëtar, kohëve të fundit ka zënë vend të madh

në diskutimet e qarqeve ndërkombëtare, ai ka një histori të gjatë. Koncepti i krimit të

organizuar, në mënyrë të pashmangshme lidhet me aktivitetet kriminale të tilla si : trafikimi me

njerëz, trafikimi i organeve njerëzore, tregti të lëndëve narkotike dhe materialeve të tjera të

rrezikshme, tregti ilegale si dhe prostitucion. Ky rreth i rrezikshëm i krimit të organizuar, shumë

shpesh ka qenë i lidhur edhe me konceptin e pastrimit të parave dhe korrupcionit, ndërkohë që

viteve të fundit është aktualizuar edhe pyetja rreth lidhjes së mundëshme të krimit të

organizuar me grupet dhe organizata e ndryshme terroriste të botës. Kjo pyetje lindi pas

vërtetimit, se një nga faktorët e pashmangshëm, gjatë kryerjes së veprimtarisë kriminale, është

ushtrimi i dhunës.

Grupet e organizuara kriminale, rrallë herë ndërmarrin aktivitetite e tyre, në mënyrë të “ izoluar

“ vetëm breda shtetit të tyre “ amë “, por ato zakonisht lidhen me grupet e tilla të shteteve

tjera, dhe në këtë mënyrë krijojnë rrjetin e krimit të organizuar ndërkombëtarë. Shtrirja e

aktivitetit kriminal të grupeve të tilla, varet kryesisht nga përcaktimi i karakterit të tyre. Disa

grupe kriminale kanë karakter të ngushtë regjional ndërsa të tjerat kanë karakter të gjërë

ndërkombëtarë. Sistemi i tillë i funksionimit të grupeve të organizuara kriminale, e sjellë

60

çështjen e krimit të organizuar në nivel ndërkombëtar, dhe shtynë bashkësinë ndërkombëtare

të mendojë seriozisht për gjetjen e masave efektive dhe shtypjen e tij.

Qëllimi i veprimeve të organizatave kriminale, kryesisht i përket natyrës ekonomike, që do të

thotë përfitimi sa më i madh i parave. Kjo shpjegon edhe përpjekejen e organizatave të

ndryshme kriminale për të inflirtruar autoritetet e ndryshme lokale dhe shtetërore.Duke

korruptuar këta të fundit, organizata e tilla fitojnë “ besnikërinë “ e autoritetve shtetërore dhe

njëkohësisht terreni për kryerjen e aktiviteteve kriminale lirohet. Kur flitet për krimin e

organizuar ndërkombëtar, duhet theksuar faktin se akoma nuk ekziston një definim i qartë dhe i

pranuar botërisht i këtij fenomeni. Fakti se shumë vepra penale, shpesh kanë karakteristikat që

ka edhe krimi i organizuar, e vështirëson tej mase definimin e këtij fenomeni. Megjithatë,

parakusht për një luftë efektive kundër krimit të organizuar ndërkombëtar, paraqet zbulimi i të

paktën një numri minimal të tipareve të përbashkëta të cilat karakterizojnë krimin e organizuar,

në mënyrë që instutucionet të jenë në gjendje të përballën me këtë fenomen i cili kërcënon

sigurinë nacionale dhe ndërkombëtare. Definimi i këtij fenomeni, është shumë i rëndësishmë

për sa i përket ndarjes së përgjegjësive dhe kompetencave të organeve të caktuara dhe

institucioneve shtetërore, të kryesisht mirren me luftimin e organizatave kriminale.

Sipas fakteve të lartëcekura, krimi i organizuar, mund të definohet si një aktivitet kriminal i

kryer nga grupe të organizuara kriminale, të cilat mirren me aktivitete legale dhe ilagele me

qëllim të përfitimit të të mirave materiale për anëtarët e tyre. Bizneset legale të këtyre

organizatave kriminale, zakonisht përdoren si perde tymi, për të fshehur aktivitetet e tyre

ilegale, si dhe për vendosjen e parave të fituara në mënyrë ilegale në llogaritë financiare legale.

Veprimi i tillë, ndryshe njihet edhe si shpërlarje e parave. Ky problem shqtësoj edhe Këshillin e

Evropës, i cili në vitin 1990 bëri përcatimin e disa tipareve themelore të kësaj veprimtarije. Në

këtë mënyrë, u bë edhe definimi i termit “ pastrim i parave “ i cili nënkupton transferimin e

aseteve të blera ilegalisht dhe fshehjen e origjinës së tyre, fshehjen e burimit dhe pronësisë së

vërtetë të pasurisë të fituar në mënyrë ilegale, si dhe bashkëpunimin dhe parapregatitjet për

aktivitetet e kësaj natyre.

Korruptimi i qeveritarëve, i cili u përmend edhe më parë, paraqet një nga tendencat më të

rrezikshme të krimit të organizuar, i cili depërton thellë në zemër të komunitetit. Korrupsioni

nuk është vetëm tipar i shoqërive jo demokratike, apo i atyre që janë në rrugën e tranzicionit

drejt demokracisë. Si jo imune ndaj korrupsionit, janë cilësuar edhe shumë shtete të cilat

tradicionalisht njihen si shtete demokratike. Korrupsioni kryesisht drejtohet kah institucionet

shtetërore dhe në thelb nënkupton përfitimin e të mirave private në dëm të interesave publike

të shoqërisë. Në veçanti e gjithë kjo, ka të bëjë me shpërdorimin e detyrës nga individë të

caktuar brenda stukturave shtetërore, me qëllim të përfitimit të të mirave materiale, me rrugë

ilegale. Sa më shumë që të arrijnë organizatat kriminale të korruptojnë dhe infiltrojnë

61

autoritetet shtetërore, aq më e madhe është mundësia e krijimit të terrenit për arritjen e

synimeve të tyre kriminale.

Rritja e bashkëpunimit dhe ndërvarësisë në pjesët e ndryshme të botës, të cilat i përshkruan

koncepti i globalizimit, i mundësoi krimit të organizuar zgjërimin e aktivitetit të tij. Pikërisht, për

luftimin e këtij krimi ndërkombëtarë, organizatat si Bashkimi Evropian dhe Kombet e Bashkuara,

ndërmorrën masa të shumta për krijimin e një organi të veçantë ( INTERPOL, EUROPOL ), dhe

miratimin e Konventës e cila të vetmin qëllim ka – që për mes bashkëpunimit të gjërë

ndërkombëtarë, përpjekjeve të përbashkëta, shkëmbimit të informacioneve dhe përvojave të

parandaloj përhapjen e gjerë të krimit të organizuar ndërkombëtarë. Nevoja për një veprim të

tillë gjithpërfshirës, rrjedh nga fakti se krimi i organizuar po zhvillohet me një shpejtësi

marramendëse, dhe si i tillë nuk po kërcënon vetëm sigurinë nacionale të shteteve të caktuara,

por edhe sigurinë ndërkombëtare.

Një ndër institucionet më të njohura botërore, e cila mirret me problemin e krimit të organizuar,

është pa dyshim Interpol-i. Interpoli u themelua në vitin 1923,baza e tij është në Francë,

përkatësisht në qytetin e Lionit. Në anëtarsinë e tij, Interpoli numëron gjithsejt 179 shtete,

organet e të cilave, janë të lidhura në mënyrë kompjuterike me bazën e të dhënave, në të cilën

gjinden të gjitha informatat e nevojshme në lidhje me kriminel të ndryshëm dhe organizata të

ndryshme kriminale, të cilat u ndihmojnë në gjetjen dhe ekstardimin e personave të tillë në

shtetet e tyre amëtare. Hapja e rrjeteve informative të organizatave policore të vendeve

anëtare e bën më të thjeshtë procesin e shkëmbimit të informatave, ndërkohë që

bashkëpunimi me Interpolin promovon bashkëpunimin regjional të organeve policore.

Institucioni tjetër i rëndësishëm në luftë kundër krimit të organizuar, është Europol –i.

Themelimi i tij u nënshkrua me marrëveshjen e Mastrihit të vitit 1992, ndërkaq që funksionimi i

tij filloj dy vite më pas, me 1994. Krijimi i Europolit, ka qenë pjesë e procesit të unifikimit politik

të Bashkimit Evropian si dhe i dëshirës së shteteve anëtare, për të koordinuar veprimet e

forcave policore të tyre në luftë kundër krimit të organizuar.

3.5 Migrimet ilegale

Për arsye dhe motive të ndryshme, një numër i madh i njerëzve, lëvizë çdo ditë brenda kufijëve

të një vendi, rajoni apo edhe kontinenti. Teknologjia moderne e komunikimit dhe transportit,

sot më shpejtë se kurrë më parë ua ka mundësuar njerëzve qarkullimin nga njeri skaj i botës

tek tjetri. Megjithatë, këto qarkullime dhe lëvizje të njerëzve, kufizohen dhe rregullohen me

shumë ligje nacionale dhe ndërkombëtare si dhe me rregullore të ndryshme të cilat bëjnë

rregullimin e kësaj veprimtarie njerëzore. Lëvizjet e tilla masive të popullsisë, në dekadat e

fundit të shekullit XX dhe fillimit të shekullit XXI, nxorën në pah një numër të madh të çështjeve

62

të cilat kryesisht lidhen me : baraspeshën etnike të shteteve, sovranitetin dhe shtetësinë,

fuqinë punëtore, papunësinë, ksenofobinë, perspektivën e multikulturalizmit, mbrojtjen e të

drejtave të njeriut si dhe me “ mundësinë që fluksi i madh i emigranëve dhe i refugjatëve nga

shteti i pasukseshëm, të minojë qeverisjen demokratike dhe stabilitetin e shtetit pritës “.

Duke marrë parasysh edhe ekzistimin e dispozitave të ndryshme ligjore të cilat mirren me

rregullimin e kësaj çështje, ne mund të dallojmë migrimet legale dhe migrimet ilegale të

popullsisë. Lëvizjet e tilla të popullsisë, mund të vinë si pasojë e luftërave, situatave të

brendëshme politike të shteteve të caktuara, vështirësive ekonomike, fatkeqësive natyrore apo

edhe nga dëshira për të kërkuar një jetë më të mirë në pjesët tjera të botës. Në parim lëvizja e

popullsisë nuk paraqet ndonjë kërcënim të drejtëpërdrejtë për sigurinë e shteteve të veçanta,

mirëpo ajo bëhet e tillë në momentete kur lëvizja e tillë realizohet për mes kalimit të kufijëve

shtetërorë në mënyrë ilegale. Kalimet e tilla ilegale shumë shpesh lidhen me një problem

shumë më të gjërë – me atë të krimit të organizuar. Sepse pikërisht përmes lëvizjeve të tilla

mundësohet trafikimi ilegal i njerëzve, i organeve njerëzore, i narkotikëve madje edhe i

materialeve të rrezikshme. Edhe migrimet ilegale edhe ato legale, gjithnjë e më shumë po zënë

vend në diskutimet rreth çështjeve të sigurisë nacionale dhe sigurisë ndërkombëtare, e sidomos

pas sulmeve terroriste të fillimit të shekullit XXI.

Vetë shteti me veprimet e tij mund të shkaktojë emigrimin e popullsisë nga territori i vet. Është

e mundur, që vetë shteti me veprimin apo mosveprimin e tij të shkaktojë shpërnguljen masive

të popullsisë, apo edhe të shkaktojë ndryshime të mëdha ekologjike të cilat do të shfaqeshin

me epidemi të ndryshme, të cilat do të ndikonin drejtëpërsëdrejti dhe në mënyrë dramatike në

mjedisin nacional, regjional dhe global të sigurisë. Problemi i migrimit të ilegal nuk i përket

vetëm një shteti, për marrjen e masave për kontrollin e tij domosdoshmërisht kërkohet edhe

bashkëpunimi i një numri të madh të shteteve, duke filluar nga shteti i cili është pikë nisje e

migracionit, shteteve tranzite si dhe shteteve të destinacionit.

Migrimi legal nuk paraqet ndonjë kërcënim të madh për sigurinë e shtetit të destinacionit,

megjithatë, ekzistonë mundësia që popullsia vendase të kundërshtojë krijimin e një komunitetit

të madh emigrantësh, dhe në këtë mënyrë të vie deri te shfaqja e konfliktit etnik në mes të

këtyre dy komuniteteve. Situata e tillë, krijon dallimin edhe më të madh, fetar, gjuhësor, racorë,

kulturor e etnik në mes të këtyre dy komuniteteve. E gjithë kjo më pastaj ,përcillet me një rritje

të ksenofobisë, racizimit si dhe me krijimin e rrymave të së majtës ekstreme.

Kërcënimet më të mëdha të sigurisë, burojnë nga migrimet ilegale. Migrimet ilegale më së

shpeshti shkaktohen si pasojë e problemeve të sigurisë dhe ekonomisë të vendit nga ku fillojnë

ato. Migrime ekonomike zakonisht cilësohe migrimet të cilat zhvillohen nga veriu në jug,

ndërkaq migrimet, të cilat burojnë nga jo stabilitetit politik, zakonisht zhvillohen nga lindja në

perëndim. Paaftësia e sheteve për parandalimin e migracioneve të tilla, ndikon dukshëm në

63

situatën e sigurisë, jo vetëm të shtetit të caktuara, por edhe të shteteve fqinje përkatësisht të

tërë regjionit.

Numri gjithnjë në rritje i emigrantëve ilegal, nga pjesët e ndryshme të botës, në shtetet e

Evropës Perëndimori, bëri që çështja e migrimeve legale të zë vënd të rëndësishëm në

diskutimet e shteteve evropiane si dhe arriti të përqëndroj vëmendjen e këtyre shteteve në

krijimin e masave të cilat do të parandalonin, përkatësisht kufizonin këtë fenomen. Si rrjedhojë,

në vitin 1997 u arrit marrëveshja e Amsterdamit, qëllimi i së cilës ishte harmonizimi i sistemit të

vizave brenda Unionit Evropian, ekuilibrimi i kontrollit kufitar, si dhe vedosja e politikës së

njejtë për çështjet e azilkërkuesve.

Marrëveshjet e tilla brenda Unionit Evropian, ndër to edhe marrëveshjet Shengen I dhe

Shengen II, arritën që në një mënyrë të kufizonin përhapjen e këtoj fenomeni dhe të zvogëlonin

kërcënimet e tilla ndaj sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare.

3.6 Përhapja e armëve të shkatërrimit në masë

Paqja dhe siguria ndërkombëtare, pavarësisht kërcënimeve tradicionale, tani po përballet me

sfida jo – tradicionale të sigurisë, të cilat në parim po përcaktojnë masat dhe mënyrat e

veprimit të shtetve të ndryshme dhe të bashkësisë ndërkombëtare, në mënyrë që të vënë

kontrollin mbi këto kërcënime të reja. Çështjet të cilat në të kaluarën , nuk konsideroheshin si

kërcënim serioz i sigurisë, tanimë po fillojnë të zënë kreun e listës së kërcënimeve më serioze të

sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare. E tillë është çështja e përhapjes së armëve të

shkatërrimit në masë dhe përdorimi i tyre. Vendosja e kësaj çështje, në listën e kërcënimeve

serioze të sigurisë, erdhi pas konstatimit, se një numër i konsiderueshëm i këtyre armëve

ndodhet në duart e organizatave të ndryshme kriminale dhe terroriste.

Termi armë e shkatërrimit në masë, nënkupton armët nukleare, kimike dhe biologjike. Rreziku i

terrorizmit nuklear është ai i cili, shqetëson në masë të madhe bashkësinë ndërkombëtare, pasi

që ai pak a shumë paraqet kërcënimin real të sigurisë botërore. Pasojat e përdorimit të armëve

nukleare, janë të pa imagjinueshme, sidomos kur dihet se mjetet e tilla nuk posedojnë aftësi

“ diskriminuese “ gjatë veprimit. Materialet nukleare mund të përdoren në mënyra të ndryshme,

mirëpo mënyrat më të rrezikshme janë : shpërndarja e materialit radioaktiv në njerëz dhe në

mjedisin ku ata jetojnë, përdorimi i bombave “ të pista “, aktivizimi i bombës nukleare si dhe

sulmi mbi objektet ku punohen armët nukleare.

Pajisja me dy llojet tjera të armëve të shkatërrimit në masë, ato kimike dhe biologjike, është

shumë më e lehtë, por problemi te këto armë qëndron në ruajtjen e tyre para përdorimit. Për

veç kësaj në ndikimi i tyre është shumë i lidhur edhe me kushtete meteorologjike.

64

Modernizimi i armëve të shaktërrimit në masë, dukshëm ka ndikuar në ndryshimin territorial e

gjeostrategjik të shteteve, si dhe në ndryshimin e ndërmarrjes së operacioneve dhe përcaktimit

të politikave të cilat garantojnë sigurinë. Kjo si pasojë e faktiti, se jo vetëm organizatat terroriste

posedojnë dhe zhvillojnë armët e shkatërrimit në masë, por të tilla aspirata kanë edhe shumë

shtete. Interesat dhe qëllimet e tilla, të këtyre shteteve është shumë vështirë të vihen nën

kontroll, sepse teknologjitë të cilat i përdorin këto të fundit, për prodhimin e armëve të tilla,

janë teknologji të cilat përdoren në mënyrë legale edhe për shumë fusha tjera civile.

3.7 Kërcënimet ekologjike

Në analizimin e kërcënimeve bashkëkohore të sigurisë, të pashmangëshme janë edhe çështjet

si : çështja e mjedisit, varfërisë, sëmundjeve ngjitëse, dhe dallimi midis shoqërive të pasura

edhe atyre të varfëra. Këto probleme në masë të madhe mund të luhasin stabilitetin dhe

sigurinë e pjesëve të ndryshme të botës, madje këto çrregullime mund të reflektojnë edhe në

sigurinë globale. Kërcënimet ekologjike ndaj sigurisë globale, ndodhin si pasojë e shumë

problemeve, të tilla si ngrohja globale, sasitë e mëdha të gazrave helmuese, shkatërrimi i ozonit,

zvogëlimi i tokave pjellore si dhe harxhimi i ujit të pishëm.

Definicioni “ kërcënim ekologjik “ i sigurisë globale, është shumë i vështirë për t`u përcaktuar,

sepse në parim ky lloj kërcënimi nuk është kërcënim i drejtëpërdrejtë apo thënë me fjalë të

tjera nuk ekziston ndonjë “ armik “ i prekshëm dhe real.

Degradimi ekologjik mund të shkaktojë migrime masive të popullsisë, nga zonat në të cilat

prodhimet bujqësore janë mjeti i vetëm për përfitimin e të ardhurave, kur tokat të cilat

sigurojnë këto prodhime zvogëlohen. Kjo gjë mund të shkaktojë probleme serioze sociale në

vendet e destinacionit të këtyre emigrantëve si p.sh : rritja e numrit të të papunëve, mungesa e

strehimit të përshtatshëm , e sigurimit shëndetësor etj. Kështu mund të vije edhe deri te

konfliktet në mes të komunitetit të emigrantëve dhe popollsisë vednase.

Gama e kërcënimeve të sigurisë njerëzore, të cilat vijnë nga ndryshimet ekoligjike, është shumë

vështirë të matet, mirëpo ekziston mundësia reale që këto kërcënime të shmangën dhe kjo

kryesisht varet nga vullneti politik i bashkësisë ndërkombëtare.

Një ndër arsyet, se pse është i nevojshëm koordinimi i veprimeve të të gjitha shetetve në lidhje

me parandalimin e kërcënimeve ekologjike, është edhe fakti se ndotja e mjedisit nuk njeh kufij,

prandaj edhe kjo gjë nuk konsiderohet si problem i vetëm një shteti apo një grupi të shteteve.

Sot, shumë analistë theksojnë faktin se, në të ardhmën e afërt këto kërcënime do të jenë ato që

do të rrisin intenzitetitn e kërcënimeve të tjera të sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare.

65

3.8 Dallimet mes klasës së pasur dhe asaj të varfër , sëmundjet e reja dhe siguria

Një nga kërcënimet tradicionale, të sigurisë nacionale dhe asaj ndërkombëtare, është edhe

ndarja në mes të vendeve të pasura dhe vendeve të varfëra, përkatësisht të zhvilluara dhe të

pazhvilluara.Sa i përket çështjes se sa i madh është hendeku në mes të vendeve të zhvilluara

dhe vendeve të pazhvilluara, flasin qartë vlerësimet sipas së cilave 10 % e shteteve të zhvilluara

kanë në dispozicion afro 90% të GDP –së botërore, ndërsa 90 % të pjesës tjetër e botës kanë

vetëm 10% të kësaj GDP –je. Ndarja e këtill e shteteve në të zhvilluara dhe të pazhvilluara, nuk

është ndonjë fenomen i ri, mirëpo hendeku gjithnjë në rritje në mes të këtyre shteteve, sot po

merr përmasa të mëdha, gjë e cila po ndikon dukshëm në sigurinë botërore. Dallimet mes të

pasurve dhe të varfërve mund të shihen edhe si kërcënime ekonomike të sigurisë. Varfëria

është një nga kërcënimet më serioze të sigurisë individuale, e cila në mënyrë direkte merr

jetërat e shumë personave të cilët nuk kanë mundësi të sigurojnë as burimet minimale për

nevojat e tyre të jetesës.

Gjatë shqyrtimit të kërcënimeve të mundëshme të sigurisë nacionale dhe ndërkombëtare,

sigurisht që është e rëndësishme të përmenden edhe kërcënimet që vijnë nga përhapja e

sëmundjeve ngjitëse, shpërthimi i epidemive të mëdha, apo edhe paraqitja e sëmundjeve të

reja si p.sh : gripi i shpezëve, ai i derrave, SARS, AIDS etj.

Sëmundjet ngjitëse edhe në të kaluarën janë konsideruar si rrezik i drejtëpërdrejtë për sigurinë

individuale, mirëpo në kohët e sotme moderne nën ndikimin e zhvillimit të teknologjisë së

komunikimit, tregtisë, lëvizjeve të mëdha të popullsisë, kërcënimet e shëndetit mirren si

kërcënim serioz për sigurinë e shoqërive të ndryshme.