ក្នុងចំណោមបុរាណដ្ឋា នទំងអស់ អងគរវត្តជារាសាទដដលធំ ណ ើយរត្ចះរត្ចង់ជាងណេ ។ រាសាទណនះសាងណ ើងណៅសត្វត្សទី១២ ក្នុងរាជរពះាទសូរយវរ មន័ទី២ ណ ើយសនមត្ណៅជំនាន់ណនាះថាជាលំណៅដ្ឋា នរពះនារាយណ៍ ។ ណេា៉ន់សាម នថារបដ លជាចំោយណពលរបមាណ ៣០ ឆ្ន ំ ណទើបក្សាងអងគរវត្តណ ើយជាសាថ ពរ ។

ណៅសម័យ ក្ោត ល ជាពិណសសណៅសត្វត្សទី ១៦ អងគរវត្ត កាលណនាះមានណ ម្ ះថា រពះពិសណុណោក្ ណោលេឺយក្តាមមរណៈនាមននរពះាទសូរយវរ មន័ទី២ កាល យណៅជាបូជនីយដ្ឋា នដដលពុទធសាសនិក្ជាតិ្ និងអនតរជាតិ្មក្សំពះ ។ សពវនងៃណនះ ដមមរទំងមូលសនមត្អងគរវត្ត ឬអងគរតូ្ច ថាជានិមិត្តរបូននជាតិ្របស់មលួន ។

ក្នុងបរណិវណរាសាទ

ណរាងទង មួយជំុណនះ មានចមាល ក់្ដដលនិទនណរឿងមុសៗគ្នន ។ មលះមានលក្ខណៈជារបវត្តិសាស្តសត មលះណទៀត្ជាណរឿងរាមណក្រ តិ៍ និងមហាភារត្ជាណដើម ។ ជាទូណៅផ្ទ ំងជញ្ជ ំងទំងណនះឆ្ល ក់្ណ ើងណៅក្នុងរាជយដដលកំ្ពុងសាង និងណរកាយណពលដដលរពះរាជាសុេត្បនតិច ណោលេឺណៅក្នុងសត្វត្សទី ១២ ណលើក្ដលងដត្រជងុឦសាន ដដលទុក្ចំ កាលពីជំនាន់សាងរាសាទ ។

លុះដល់ សត្វត្សទី ១៦ ណទើបរជុងណនះរត្ូវឆ្ល ក់្ជាបណងហើយ ។ ណបើពិនិត្យបនតិចណៅក៏្អាចណ ើញថាទឹក្នដឆ្ល ក់្ងមណៅណពលណរកាយណនះ ចុះអន់ជាងមុនបនតិចដដរ ។ ត្ណៅណនះេឺជាណរឿងណផសងៗ ៖

១. ចមបងំសាល ប់រង្គគ លរវាងពួក្ាណឌ វ និងពួក្ណការពណៅកុ្រកុ្សរត្ ។ ២. ចមបងំរឮំក្រពឹត្តិការណ៍របវត្តិសាស្តសតជំនាន់រពះាទសូរយវរ មន័ទី២។ ៣. សួេ៌ និងនរក្ ។ ណសាយសុមនិងរងទុក្ខតាមក្រមិត្អំណពើបុណយនិងាបដដលានសាងពីជាតិ្មុន។ ៤. កូ្រសមុរទទឹក្ណដ្ឋះ (ណទពចំណ ៀងខាងណជើង និង អសុរៈ ចំណ ៀងខាងត្បូង) ។ ៥. ជ័យជំនះននរពះនារាយណ៍ណលើពួក្អសុរៈ។ ៦. ជ័យជំនះននរពះរេឹសណ អវតាននរពះនារាយណ៍ ណៅណលើាណឍៈ ។ ៧. ណទពណផសងៗណធវើការរបយុទធ ។ ៨. ចមបងំណៅណកាះលង្គា ។

រពះោន់

ណ ម្ ះ រពះោន់ ដដលសំណៅជាន់ទី២ននរាសាទអងគរវត្តណក្ើត្ណ ើងពីសម័យក្ោា ល ណោលេឺណៅណពលដដលរាសាទណនះកាល យណៅជាបូជនីយដ្ឋា នដ៏សំខាន់មួយនន រពះពុទធសាសនាណៅអាសីុ ។ ណៅទីណនះពុទធសាសនិក្ានសាងរពះពុទធរបូជាណរចើន ឆ្ល ក់្អំពីងម ឬណឈើ ឬសិត្ជាណោ ធាតុ្មក្ត្មាល់ទុក្សរមាប់បូជា ណទើបអនក្ស្សុក្ណៅថា រពះោន់ ។

បដិមា ទំងណនាះ មលះសថិត្ណៅទីណនាះណៅណ ើយ មលះរក្ាទុក្ណៅអភិរក្សដ្ឋា នអងគរ ឬតំាងណៅសារមនទីរជាតិ្ភនំណពញជាណដើម ។ ឯមួយភាេធំរត្ូវមូចខាត្ាត់្បង់ណដ្ឋយរបការណផសងៗ ។ ឯក្នុងទសសនៈសិលបៈវញិ ណេអាចណសទើរដត្ណោលថា ណៅសម័យក្ោា ល ពុទធបដិមាណៅអងគរវត្ត មានរចនាបទ ឬលក្ខណៈពិណសសផ្ទ ល់មលួន ។ សិោចារកឹ្ទំង៤១ ដដលមានណៅអងគរវត្ត ភាេណរចើនសថិត្ណៅសសរសាមភននរពះោន់ណនះ ។ អក្សរងមទំងអស់ានចារណ ើងចាប់ពីសត្វត្សទី ១៦ ដល់ណដើមសត្វត្សទី១៨ ។

ឯ ណសចក្តីទំងអមបលមាណ ណរចើនទក់្ទងនឹងអំណពើកុ្សល មានការណរាសម្ុំជាណដើម ។ មាា ស់បុណយទំងណនះដត្ងដត្ណធវើសចាា របណិធាន ថាមលួនណោលោក្យពិត្ រពមទំងលុះក្នុងរពះពុទធសាសនា ។ រពះញាតិ្វងសក៏្មានទុក្សិោចារកឹ្សំខាន់ៗណៅទីណនាះដដរ ។

រ ីណគ្នលបំណងននការចារ មានដូចគ្នន ណោលេឺអធិដ្ឋា នរបកាសជាឱឡារកិ្នូវសទធ របស់មលួន ។ អាស្ស័យណ តុ្ណនះ ណេអាចយល់អំពីជំណនឿនិងកិ្ចារបតិ្បត្តិណផសងៗណរចើន ននណងរវាទដមមរជំនាន់ណនាះ ។ ឯសំណណរជាភាសាណផសងៗណទៀត្ណៅសម័យក្ោា លក៏្មានដដរ ដូចជាភាសាភូមានិងជបុ៉នជាណដើម ។

បាកាន

កាល ណដើមណ ើយតួ្ប៉មក្ោា ល ជាកំ្ពូល ណៅថាាកាណ ។ តួ្ប៉មណនះចំ ណៅរេប់ទិសទំងបួន ណ ើយរបដ លជាមានត្មាល់បដិមារពះនារាយណ៍ ។ ណរកាយមក្ណពលដដលរាសាទអងគរវត្ត ានកាល យណៅជាបូជនីយដ្ឋា នរពះពុទធសាសនា ណ ើយមានកិ្ត្តិយសមារខាា យខាល ំង ណោលេឺចាប់ពីសត្វត្សទី១៦ ណេានមទប់ទវ រទំងបួនណនាះណដ្ឋយជញ្ជ ងំងម ណ ើយសាងរពះពុទធរបូរទង់ឈរណៅរេប់ទិស ។ បុ៉ដនតណដើមបីណធវើការស្សាវរជាវ បុរាណវទូិានណចាះណបើក្ជញ្ា ំងខាងត្បូងណៅឆ្ន ំ ១៩០៨ ។ ណៅឆ្ន ំ ១៩៣៤-៣៥ ណេានណធវើការស្សាវរជាវលំអិត្ ណ ើយរបទះណ ើញបុរាណវត្ថុណផសងៗ ។ អណាូ ងននតួ្ប៉មបុរាណណនះ មានជណរៅដល់ណៅ ២៥ ដម៉រត្ ណេានណ ើញសនលឹក្មាសមូលពីរ ជាវត្ថុសកាា រៈដដលណេបញាុ ះសរមាប់អងគរវត្តទំងមូល ។

ណដ្ឋយយក្សិោចារកឹ្សម័យក្ោា លមក្ពិនិត្យលអិត្លអន់ណៅ អនក្ស្សាវរជាវមលះយល់ថារបដ លជារពះាទសតាថ ដដលមទប់ជញ្ជ ំង ណ ើយឆ្ល ក់្រពះពុទធរបូទំងបួនណនាះ ។

មតិ្ មលះសននិដ្ឋា នថា រាងគាកាណណនះមានន័យឬនិមិត្តរបូដូចសតូប ឬរពះណចតី្យដដរ ។ ណៅទីណនះ រពះពុទធអងគទំងបួនននអតី្ត្ និងបចាុបបនន ដបររពះភក្រក្តមក្រេប់ទិសទំងបួន ណ ើយ ំុរេងរពះសតូប ដដលណរបៀបាននឹងេភ៌ដដលកំ្ពុងផទុក្រពះស្សីអារយណមរតី្យ៍ ណោលេឺរពះពុទធអងគដដលនឹងរតាស់ណៅអនាេត្ ។

ដំបូង ជារាសាទរព មញញសាសនា និយមរពះនារាយណ៍ អងគរវត្តកាល យជាមណឌ លមួយធំនរក្ដលងននរពះពុទធសាសនាណងរវាទ ។ េឺក្នុងសនទុះណនះណ ើយដដលបូជនីយដ្ឋា នដនទណទៀត្ណៅក្មពុជាទំងមូល ណដើរស្សបក្នុងណពលជំនាន់ជាមួយគ្នន ណៅក្នុងេនលងណនះដដរ ។

អង្គរវត្តនាពេលបច្ចបុបនន

តំាងពី របណទសក្មពុជាចាប់ណផតើមណរបើទង់ជាតិ្ណពលោ ដត្ងដត្មានរបូរាសាទអងគរវត្តណៅណលើជានិចា ។ ណនះសឲ្យណ ើញថាអងគរវត្តជារពលឹងននជាតិ្ដមមរ ណោលេឺជាតិ្ដមមរដដលធាល ប់មានអារយធម៌មពង់មពស់ ។ ចាប់តំាងពីដមធនូ ឆ្ន ំ ១៩៩២ មក្ អងគរវត្តរពមទំងរមណីយដ្ឋា នដនទណទៀត្ណៅអងគរ ានទទួលចំោត់្ថាន ក់្ជាណបតិ្ក្ភណឌ ពិភពណោក្ របស់អងគការយូណណសាូ ។

ណនះ ជាកិ្ត្តិយសមួយចំណោះរបជាជនដមមរ ណ ើយណនះក៏្ជាកាត្ពវកិ្ចាធំោស់ ត្បតិ្ដមមរទំងអស់ទទួលការមុសរត្ូវណលើណបតិ្ក្ភណឌ ណនះ មិនរតឹ្មដត្ចំណោះមុមរបវត្តិសាស្តសត ដូនតានិងកូ្នណៅមលួនណៅអនាេត្បុ៉ណោណ ះណទ បុ៉ដនតដងមទំងចំណោះមុមស េមន៍អនតរជាតិ្ណទៀត្ផង ។

ប្របាសាទភ្នបំាខែង្

ណៅ ចុងសត្វត្សទី ៩ រពះាទយណសាវរ មន័បតូររាជធានីពី រ ិរាល័យ តំ្បន់រលួស មក្ណៅយណសាធរ សពវនងៃណៅថាតំ្បន់អងគរ ណដ្ឋយយក្ភនំាដមងណនះឯងជាមណឌ ល ណ ើយរបទននាមថា វ នកំ្នាត ល ណោលេីភនំក្ោត ល ។ ណមឿនមាន ៥ ថាន ក់្ណនះ ពំុដមនណក្ើត្ណ ើងណដ្ឋយការបង្គហ ប់មាច់ម៉ដាលអិត្ដូចណៅរាសាទដនទណទៀត្ ណ ើយ ដត្េឺសនូលក្នុងជាងមភនំផ្ទ ល់ដត្មតង ដដលណេដ្ឋប់ឲ្យមានលំនំាជាជាន់ថាន ក់្យ៉ងណនះ ។ កាលណដើមណ ើយ តួ្ប៉មក្ោត លននជាន់ខាងណលើ មានត្មាល់លិងគ ។

អនក្ រាជា្នសិក្ារាសាទភនំាដមងទំងមូល ណ ើយានបង្គហ ញឲ្យណ ើញថា ដមមរបុរាណដដលក្សាងណនាះ មានណទពណកាសលយមពស់ណលើសលប់ ណដ្ឋយយក្អវីៗដដលោក់្ព័នធនឹងនិមិត្តរបូដចងណៅក្នុងក្បួនេមពីរ ណផសងៗ មក្ោត្រត្ដ្ឋងជាសំណង់ណៅលំ ធមមជាតិ្ ។

ណៅសត្វត្សទី ១៦ ភនំាដមងកាល យមក្ជាទីដដលពុទធសាសនិក្មក្ណធវើបូជនីយកិ្ចា ណោលេឺពំុមុសអវីពីអងគរវត្ត ាភួន ឬទីសកាា រៈធំៗមួយចំនួនណទៀត្ណ ើយ ។ ណេពំុរតឹ្មដត្របទះណ ើញសិោចារកឹ្ជាភាសាដមមរបុ៉ណោណ ះណទ ដត្មានរ ូត្ដល់ណៅភាសាអារ៉ាប់ណទៀត្ផង ។

ណៅ ជំនាន់ណនាះ ណេក្សាងរពះពុទធរបូរទង់ដភននដ៏ធំមួយណលើជាន់ណលើបំផុត្ននរាសាទ ។ រពះដភននណនាះណលបអស់តួ្ប៉មក្ោា លទំងមូល រពមទំងណចៀរយក្ដផនក្មលះៗននប៉មទំងបួនដដលណៅជំុវញិណនាះផង។

ណៅ ទសវត្ស ១៩២០ ណេានងត្របូរពះពុទធរបូដ៏ធំណនាះ ដដលណពលណនាះាក់្ដបក្ណៅសល់ដត្រតឹ្មចណងាះបុ៉ណោណ ះ ។ តាមពិត្ណៅ ភនំទំងអស់ដដលមានណៅទំនាបអងគរ សុទធដត្មានសំណង់សាសនាពីរពះាទយណសាវរ មន័ (ភនំបូក្ ភនំណរកាម ភនំដី) ។ បុ៉ដនតភនំាដមងមានភាពសប់្ដសង្ជាងណេណដ្ឋយរពះរាជាចាត់្ទុក្ថា ជាសនូលក្ោា លននរាជធានី ។

ប្របាសាទបាគង្

ក្នុង របវត្តិសាថ បត្យក្មមដមមរ សំណង់សាសនាណលើក្ទីមួយដដលណលចណធាលណ ើងជាជាន់ថាន ក់្ចបស់ អនក្ស្សាវរជាវនិយមណៅថា " រាសាទភនំ " េឺរាសាទាេងណនះឯង ដដលរពះាទឥក្រនទវរ មន័រារពធឆលងណៅ េ.ស ៨៨១ ណោលេឺ

ពីរ ឆ្ន ំណរកាយពីានឆលងរាសាទរពះណគ្នរចួ ។ អនក្មក្ទសសនាទីណនះណរចើនដត្ពំុានចាប់អារមមណ៍ណទថា មលួនណៅក្នុងបរណិវណកំ្ដពងដីធំមួយជាន់ណទៀត្ ដដលមានទំ ំ ៩០០ ម x ៧០០ ម ។

ឯ កំ្ដពងងមាយណរក្ៀម ដដល ុ៊មព័ទធេូទឹក្ខាងមុមណនះ មានរបដវង ៤០០ ម x ៣០០ ម ។ ណៅចណនាល ះកំ្ដពងដីនិងកំ្ដពងងមណនះ មានរាសាទឥដាចំនួន ២២ ភាេណរចើនាំងណដ្ឋយរកុ្ខជាតិ្ និងលំណៅដ្ឋា ន ។ ណពលឆលងផុត្េូទឹក្ណៅ ណេណ ើញសំណង់ណរចើនរបណភទសថិត្ណៅជំុវញិតួ្រាសាទធំដដលមានរាំ ថាន ក់្ ។ រាសាទឥដាទំងអមបលមាណណៅក្នុងចំណោមណនាះ សុទធដត្មានធនឹមណឈើដដលសល់តំាងពីជំនាន់ក្សាងមក្ ។

ចំដណក្ ឯប៉មជាកំ្ពូលក្ោា ល សថិត្ណៅណមឿនណលើបងអស់ណនាះ សាងណ ើងណពលណរកាយណទ ណោលេឺណៅសត្វត្សទី ១២ ។ ណយើងពំុដឹងថារាងគណដើមមានរបូរាងដូចណមតចណ ើយ ។ ជំុវញិណមឿនណលើណនាះ ពីណដើមណ ើយមានចមាល ក់្ ដត្សពវនងៃរលប់ាត់្ណសទើរដត្អស់ណៅណ ើយ ណៅសល់ដត្ផ្ទ ំងតូ្ចមួយណៅដក្បរជណណាើ រខាងត្បូង ។