1. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 1 1963 2013 NM MI NM NHN LI TP II Tuyn tp ca 99 tc gi v nhng li Ph phn ca 100 Chng nhn v ch Ng nh Dim

2. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 2 3. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 3 Thomas Ahern, Jr. V Bng o Vn Bnh Nguyn Vn Bng Peter Brush Nguyn Tr Cm Nhm Caravelle Niguel Cawthorn V Ng Chiu V Hong Chng L Cung Tiu Dn Ng Dip Cao Th Dung L Nguyn Diu Trn Quang Diu Trn Quc i Phan Quang n Chnh o Cao Hu in Lng Hu nh Trn Kim on Trn Vn n Phan Lc Giang ng Gp Gi Bobby Ghosh Nguyn Phan Hong L Mnh Hng Nguin Ngu KHHB Bi Kha Nguyn Kha Vn Xa H S Khu Bo Quc Kim Phan K Php Lc Trn Lm Thi Kim Lan Nguyn Lang Nguyn Hin L Lchsvitnam.info Trn Hng Lin Khc H Linh Trnh B Lc Hng Quc Lc L Nguyn Long Chnh Lun Phm Trng Lut V Ti Lc Nguyn Ly Avro Manhattan Honh Linh Mu Minh Khng V Vn Mu Trn Chung Ngc nh Nguyn Minh Nguyn L Chn Nhn L ng Nhin Qun Nh Trn Ngc Nhun Hong Nguyn Nhun L Xun Nhun O.V.V. James Olsen Lloyd Phm Nguyn Hu Phim Nguyn K Phong Trn Gia Phng Nguyn Phng L Qun Phng Qun Nguyn Mnh Quang V Vn Su Nguyn Tng Tm Minh Tn Nguyn Thi L Quang Thi Nguyn Hy Thn Minh Thnh Nguyn Tng Thit Cao Huy Thun Ng nh Thc Vn Th Trn Vn Thng Trn Tam Tnh Ng c Trit Nguyn Vn Trung Nguyn Quc Tun Nguyn Tng Phm Tng H Hu Tng Trn Th Vnh Tng L Tuyn Phm Qu Vinh VirtualArchivist VTruong Huyn V Hn Phong Quc V Nguyn Hnh Hoi Vy Erich Wulff v Li ph phn ch Ng nh Dim ca 100 Nhn chng 4. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 4 5. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 5 DN NHP Na th k trc y, ti min Nam Vit Nam, mt bin c bi hng lm chao nghing lch s v tr thnh mt trong nhng du n quan trng trong dng sinh mnh dn tc vo h bn th k th hai mi. Bin c l s sp ca ch c ti Ng nh Dim, ko theo s ph sn ca mt sch lc ci o cp quc gia ca Cng gio La M ti min Nam Vit Nam. 1963 2013! Nm mi nm tri qua Mt na th k l khong thi gian di c th sot xt v suy nghim xem t bin c ta rt ra c nhng bi hc lch s g. Tuy nhin, trong nc, t lu, khng c mt cng trnh quy m no nghin cu v trnh by mt cch ton din, nghim tc v cp nht hn v ch Ng nh Dim. Cn hi ngoi, mt vi tr thc Cng gio c n lc xt li bn cht v thnh qu ca ch ny, nhng v phi mo ha lch s bin minh cho chy ti nn nhng tc phm ca h va khng c gi tr lch s va thiu tiu chun tr thc. Trong tnh hnh , s hnh thnh Tuyn Tp ny l mt ng thi tr thc ch yu nhm ng gp vo 4 n lc: 1. Th nht l c kt li thnh mt chng liu lch s t c hai gc chng nhn v vn bn, ng gp thm vo vic kin ton cc nghin cu tng lai v ch Ng nh Dim. 2. Th nh l lm sng t mt s ng nhn dy ln v nhng bin ng sau trn t nc ta, khin s tht v tnh b bin dng ng sau nhng lng knh v bi m do mt s ngi Vit v ngi nc ngoi v tnh hay c to ra. 3. Th ba l nhn din phn bin mt s xuyn tc v mo ha lch s ca tn d ch Ng nh Dim ti hi ngoi ang tm cch nh tro s tht chy ti qu kh. N lc ny c th l m mu, di hnh thc ny hay hnh thc khc, thit lp mt ch Dim khng Dim trong tng lai ti Vit Nam. iu bt hnh ny, nu xy ra, th s ch v li ch ca mt thiu s gio quyn m i ngc li li ch ca ton th Dn tc. 6. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 6 4. V th t l n lc trao gi mt bi hc cho th h tng lai cnh gic h ng bao gi cho mt ch nh ch Dim xut hin trn qu hng ta na. V bn l do k trn, Tuyn Tp ny s khng c bn m ch in vi mt s lng gii hn gi tng nhng c nhn hoc nh ch no nghin cu ch ny m thi. Trong qu trnh hnh thnh Tuyn Tp, vic thu thp ti liu (m a s c ph bin rng ri trn Internet t nhiu nm qua) v lin lc vi cc tc gi xin php l mt iu v cng kh khn, hu nh l bt kh thi nn xin cc tc gi thng cm v rng lng tha th. Nht l khi c mt s t bi vit xut x t trong nc v/hoc c ph bin (trn bo giy) t trc 1975. Cho nn 122 bi vit ca 99 tc gi, v 100 li nhn nh v ch Ng nh Dim trong Tuyn Tp ny, d ch l mt s lng rt nh trong hng ni ti liu c trong ln ngoi nc, nhng c l cng nhn din c nguyn nhn, m t c bn cht v nh gi c cng ti ca ch ny ri. Ni dung cc bi vit c phn b thnh 8 Chng l d truy cu theo tng ch hn l theo mt cu trc trnh by nht nh no . V v Tuyn Tp di hn mt ngn su trm trang nn s c chia thnh 3 Tp, pht hnh trong nm 2013 nh du mc 50 nm nhn li. Cui cng, chng ti xin trn trng cm t nhng tc gi c bi trong Tuyn Tp 1963-2013 Nm Mi Nm Nhn Li ny. Nhng tc gi , mt hay cn sng, a s l nhng chng nhn v cng l, trong nhiu trng hp, nhng nn nhn, cho nn ting ni ca h th trung thc, cn c ph bin rng ri v bo lu lu di. Trn trng, Nh Xut bn Thien Tri Thuc Publications P.O. Box 4805 Garden Grove, CA.92842-4805 - USA 7. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 7 MC LC Dn Nhp..5 Mc lc.7 TP I Chng Mt - TI T TNG H Phi dn tc th th no cng Phn dn tc Nguyn Mnh Quang - Trn Th Vnh Tng - L Nguyn Diu Trn Tam Tnh - Nguyn Hnh Hoi Vy - V Ng Chiu - Ng nh Thc - Vn Th - Chnh o Chng Hai V U NN NI on trng ai c qua cu mi hay Trn Lm - V Vn Mu - Nguyn Hy Thn - H Hu Tng - Cao Th Dung - Nhm Caravelle - L Xun Nhun - Trn Vn n - O.V.V - Ng Dip - Nguyn Phng - Phan Lc Giang ng - Trn Ngc Nhun - V Vn Su - Nguyn Hin L - Huyn V - V Bng - Phan Quang n - Tp ch Gp Gi s 112, 7-2-2003 - Trnh B Lc - Phm Tng - Virtualarchivis - Bobby Ghosh - Phm Trng Lut - Nguin Ngu - Virtualarchivis - Nguyn Hu Phim - Khc H Linh - Nguyn Tng Tm - V Hong Chng - Trn Vn Thng - Ng c Trit - L ng Nhin - Honh Linh Mu - L Chn Nhn Chng Ba CHNG NHN LCH S Nghn nm bia ming vn cn tr tr Ph phn ch Ng nh Dim ca 100 Chng nhn 8. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 8 TP II Chng Bn - BNH XE LCH S Thin thi a li Nhn ha 1- Nhn xt v Hin php Nht Cng Ha Nguyn Vn Bng .....13 2- Trch on Hi k ln ra Hu L Xun Nhun .....16 3- Vi nt v C Dim Trn Chung Ngc ..............34 4- Nam Vit Nam c tn ti c khng? (Is South Vietnam viable?), Nguyn Thi .....59 5- Cuc Cch mng 1-11-1963 Honh Linh Mu .....63 6- Cuc Cch mng ngy 1-11-1963 (Nguyt san Minh Tn 25-11-1963), Hi Khng hc Vit Nam .....116 7- Hai yu t Cng gio v M trong bin c 1-11-1963 Honh Linh Mu ...119 8- Cuc o chnh 1-11-1963 v ci cht ca ng Dim L Mnh Hng ....150 9- Ngy tn ca nn c ti Cng gio (Vietnam - Why Did We Go?, Chng 15), Avro Manhattan ...164 10- Khc quanh Lch s Nguin Ngu .......171 11- Nhn s v Hi ng Nhn s Nguyn Hu Ng / Nguyn Vn Trung......177 12- Cch mng ri li Cch mng Nht bo Chnh Lun 22-7-1964 ....182 13- Thng trm ca Rng Phu nhn Trn L Xun Peter Brush .....183 14- B Nhu v Lun hi qu bo KHHB .....198 Chng Nm - MA GIA BAN NGY Nhng ngy bin v tro tr lch s ca tn d ch Dim 15- B tri chic M ay Phan K .207 16- Tr li s tht cho lch s Vtruong2602 .....213 9. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 9 17- u Hng Vn Xa H S Khu ....217 18- Nhn xt v bi vit Cn thm nh li ca Tn Tht Thin, Nguyn Mnh Quang ...223 19- Lm th no dng ng mt nhn vt lch s, i y James Scott, Trn Lm ......269 20- Mt on duy nht trong bi Phng vn ng Cao Xun V, Trn Quang Diu....................................279 21- Ai ta quyn ND v Bang giao M-Vit ca Phm Vn Lu, Nguyn Phan Hong ... 289 22- Bn v Ng nh Nhu: Nh Tin tri L Xun Nhun ....296 23- Chut chy cng so Nguyn Tr Cm ...302 24- Chin thng b b l hay Chin thng c tng tng, Hng Quc Lc ....306 25- Chung quanh lot bi Nhng Xuyn tc v Ng nhn v Pht gio Vit Nam, L Qun ....345 26- Pht biu v Bin ng Min Trung v Hu i ! Oan nghit, nh Nguyn v Bo Quc Kim ....370 27- Xuyn tc v Cuc t thiu ca HT Thch Qung c Php Lc v Nguyn Kha .....385 28- Ph hoi Tng bo: Th on c ca ch ngha Ng nh Dim mi, Minh Thnh .............427 29- S tht v Ch Dim: Nhng xuyn tc ca Kiu Vnh Phc v Nguyn Vn Lc, L Nguyn Diu .431 30- Li D s 10 Trn Gia Phng ....444 31- Nim tin v Tm thn L Nguyn Diu ...450 32- S tht v ci cht ca Nht Linh Nguyn Tng Thit ....454 33- Cuc Chin du S tht Lloyd Phm ......488 34- Johnson gi Dim l thng nhi hay Gian xo trong khi dch xuyn tc lch s, L Xun Nhun............492 35- Tng thng Kennedy gi anh em ng Dim l Bn ch James S. Olsen ..501 36- Minh Xc: Lm Sng T hay Xuyn tc, ba t? 10. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 10 Chnh o V Ng Chiu ...............506 37- Hin tng Zit S: L Giang v nhng Cng trnh Kho cu Chn chnh, Trn Quc i .516 TP III Chng Su KIM CNG BT HOI Hoa sen trong bin la Avro Manhattan - V Ng Chiu - V Ti Lc - Nguyn Lang - Erich Wulff Qun Nh Phm Vn Minh - Chnh o - L Cung - Hong Nguyn Nhun - Trn Kim on - Erich Wulff - Minh Nguyn - Hn Phng Quc V - Lng Hu nh - L Quang Thi - Cao Hu in - Nguyn Ly - Thi Kim Lan - o Vn Bnh - Trn Chung Ngc - Cao Huy Thun Chng By - LA T BI Gi ht la vo xng da b ng Lichsuvietnam.info - Phm Qu Vinh - Nguyn Quc Tun - Minh Khng V Vn Mu - L Cung - Trn Hng Lin V Ng Chiu Chng Tm - GI LI NGHN SAU Suy nghim v mt s bi hc lch s L Nguyn Long - Quang Phc V Vn Su - Qun Nh - Nguyn Kha - Bi Kha - Thomas Ahern, Jr / Nguyn K Phong - Cao Huy Thun - Su tm ca L Xun Nhun - Nigel Cawthorne - Tiu Dn - Phng Qun - L Nguyn Diu 11. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 11 Chng Bn BNH XE LCH S Thin thi a li Nhn ha 12. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 12 13. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 13 NHN XT CA GIO S NGUYN VN BNG V HIN PHP NHT CNG HA Nguyn Vn Bng LUT HIN-PHP V CHNH TR HC (L thuyt i cng th gii chnh tr hin i) Nm th Nht C nhn Lut khoa 1966, Trang 327 MC II CH- NG-NH-DIM (1955 1963) Sau khi trut ph Bo i v tp trung quyn lc trong tay, Ng nh Dim pht ng chin dch loi tr cc on th c lp v ng thi to mt t-chc chnh-tr bn chnh thc mnh danh l Phong- tro Cch-Mng Quc-Gia. V ngy 4-3-1956 mt cuc tng-tuyn- c bu Quc-Hi Lp-Hin. Sau mt thi-gian tho-lun, d-n Hin- php c Quc-hi lp-hin chung-quyt ngy 20-10-1956 v ngy 26-10-1956 Tng-thng Ng nh Dim ban-hnh Hin-php Vit- Nam Cng-Ho, nh du mt giai-on lch-s chnh-tr Vit-Nam. Chng ta s ln lt phn-tch v nhn xt Hin-php ny. on 1: PHN-TCH HIN-PHP 26-10-1956 . on 2: NHN-XT Hin-php 1956 - thot tin c th xem l mt bn vn qui 14. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 14 nh r rt thm quyn cc c-quan quc-gia v ng thi n nh nhng mi tng quan thc t hu p ng vi nhu cu ca thi cuc. Tuy nhin nhn k li nhng iu kin cu to bn Hin-php cng mt s iu khon c bit, chng ta c th qu quyt rng ch qui nh bi Hin php 1956 l mt ch- quyn uy, khung cnh ca mt s chm n c-ti c-nhn trong thc-t. A) Trc nht ngi ta c th t hi v l do g m nh Lp- hin ng thun cho ng kim Tng-Thng (tc l Ng nh Dim) s l Tng-Thng u tin theo Hin-Php Vit-Nam Cng-Ho? Khi m t chc c mt cuc trng cu dn v mt cuc tng tuyn c bu Quc-hi lp-hin th ngi ta khng hiu v sao li khng t- chc c mt cuc bu c Tng-Thng chiu theo Bn Hin-Php mi. S kin ny chng t s thiu tinh-thn dn-ch ca ng kim Tng-Thng. B) Nhn xt th hai lin quan n iu 98: Trong nhim k lp-php u tin (tc t 1956 n 1959) Tng-Thng c th tm nh ch s s-dng nhng quyn t-do i li v c ng, t-do ngn lun v bo ch, t do hi-hp v lp hi, t do nghip-on v nh- cng tha-mn nhng i hi ch ng ca an ton chung, trt-t cng-cng v Quc-Phng. Mt cu nh th xo b ht Thin th ba (t iu 30 n iu 47) ca bn Hin-php! V chnh v nhng quyn rng nh vy m ch- Ng-nh-Dim c phng-tin loi tr cc on th quc-gia c-lp, pht ng phong-tro suy-tn m ng cho mt ch- c-ti c-nhn. C) Nhn xt th ba lin quan n ch Tng-Thng. Mt s bnh-lun gia, khi ph-bnh Hin-php 1956, kt-lun rng Hin-php ny thit-lp Tng-Thng-ch theo kiu Hoa-K. y l mt khuynh- hng ti quan-trng cn phi xt li v s tht bi ca ch- Ng nh Dim lm nhiu ngi tng rng ch- c-ti l hu qa tt nhin ca ch- Tng-Thng. Tht ra Tng-Thng ch Vit-Nam nm 1956 khng phi l Tng-Thng-ch Hoa-K. Trong lc Hin- php Hoa-K c gi th qun bnh gia cc quyn c thit-lp, c im ca h-thng t-chc chnh-quyn theo Hin-php 1956 l u- th qu mc ca Tng-Thng. V u-th ny c th hin qua nhng quyn hnh ca Tng-Thng v nht l s can thip tch cc ca Hnh-php vo lnh vc lp-php. Tht vy, ngay iu khon th ba chng ta nhn thy Tng thng lnh-o quc-gia. Tng-Thng b-nhim v cch chc cc 15. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 15 s thn cng cng chc cao cp khng cn kin ca Quc-hi. Tri vi nguyn-tc phn-nhim m iu 3 ghi r l Nguyn tc phn-nhim gia hnh-php v lp-php phi r rt. Hin-php 1956 dnh cho Tng Thng quyn k sc lut gia hai kha hp Quc-hi, quyn k sc-lnh tuyn-b tnh-trng khn-cp, bo-ng hoc gii-nghim. Mt s tp trung qu mc quyn hnh cng s th-tiu i-lp v s hin-din ca mt chnh ng duy-nht a ch- Ng- nh-Dim ln ln i n mt ch- quyn-hnh c-nhn p- dng nhng phng-tin chuyn-ch m ting sng ngy 1-11- 1963 a vo d-vng. NGUYN VN BNG Thc s Cng Php Gio s thc th Lut khoa i hc Sigon Vin trng Hc-Vin Quc-gia Hnh-chnh 16. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 16 TRCH ON HI K LN RA HU L Xun Nhun TIN-S HONG MAI THM Ln ny ra Hu ti ngu-nhin gp li Hong Mai Thm, mt ngi bn thn cch xa nhau t hi ti b tng-xut ra khi Min Trung. By gi Thm l gio-s, dy Lut ti Vin i-Hc Si-Gn v mt s Vin i-Hc khc. Chuyn ny anh ra Hu dy ti Vin i-Hc Hu. Khi i ngang qua Bt C c, trc kia l tr-s ca Ty Cnh- St Thnh-Ph Hu, ni hai chng ti lm vic chung vi nhau mt thi-gian di, c Thm ln ti u hng mt nhn vo. , chng ti c vi nhau rt nhiu k-nim; nhng ci k-nim ng- xt nht l cuc tranh-lun gia hai chng ti m kt-qu l ti lm vng gian-trun. Lc ny, khi mi gp li nhau, Thm ni ngay l anh rt bun v vic ng tic xy ra cho ti ngy xa. Gi y, c l x- xa chuyn c, anh ni qua chuyn mi: Mnh c mi lm Th-Trng, nhng mnh cha nhn. S tit-l y khin ti suy-ngh nhiu. Nm 1951, chnh-quyn Quc-Gia Vit-Nam ban-hnh ch qun-nhim, theo cc vin-chc Cnh-St Cng-An c xem l cng-chc nn cng b ln-lt ng-vin. Thm vo th-hun ti Trung-Tm Hun-Luyn S-Quan Tr-B Th c; ti vo lm vic ti Phng Nm thuc B T-Lnh -Nh Qun-Khu Hu. Cui nm 1956, mn nhim-k qun-v, ti tr v Ty Cnh-St Thnh-Ph Hu v c c gi trch-v Trng Phng Hnh-Chnh kim Trng Phng Hun-Luyn. Ti cng kim-nhim Trng Ban T-Chc v Thuyt-Trnh-Vin cc Lp Hc-Tp Chnh-Tr v Cng Dn Gio Dc m ni dung v phng-thc iu-hnh c ng C-Vn Ng nh Nhu, bo ca Tng-Thng Ng nh Dim, ch o cho ton-quc. 17. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 17 V li ngnh Cnh-St, theo di tnh-hnh sinh-hot ca mi gii trn mi lnh-vc ti a-phng, ti mi bit thm, d cha y , nhng iu chng tai gai mt, v c nhng iu bt-nhn tht c, do mt s thn-nhn, gia-nhn, v thuc-h ca Dim gy ra. i vi ng Cn-Lao, i vi o Ky-T, cng nh i vi c ba Ngnh trong Chnh-Quyn thi -Nht Cng-Ha, h ch l thiu-s; nhng thiu-s cy th h Ng m git dy cc c- quan chp-hnh ca ch , p-bc v hm-hi lng dn, hu tha-mn t-li hoc t-th. MT BUI L CHO QUC-K Thu , cc cng-s v qun-c u c l Cho Quc-K vo lc by gi ri sng mi ngy u tun. Nha Cnh-St Cng-An Trung-Nguyn Trung-Phn cho nhn-vin trc-thuc sp hng chnh- t trc sn tr-s Nha nm pht sm hn. Hm y, ton-th vin-chc hin din u v cng hoang- mang, v sau k li vi mi ngi s-vic xy ra. Trung-y Hong t Vng, Trng i Bit ng thuc Ty Cnh-St Thnh- Ph Hu, em thuc-h n bao vy sn cho c ti Nha v gc chn trc ng, vo lc ng by gi hai mi lm pht. Vng ra lnh im danh v ng cng tr-s. Lc , trung-t Trn Vn C v trung-t Tn Tht Dn, hai Ch-S Phng thuc Nha, va n ni th b gi li bn ngoi. Vin Gim c Nha y lin ng ra ha s pht hai vin-chc kia, v xin cho h c vo v cn kp d l cho c. Nhng vin Trng i thuc Ty -- l mt nhn-vin di quyn v di nhiu cp -- khng chp-thun. Vng iu-khin l thng- k, ht quc-ca v suy-tn Ng Tng-Thng, xong ch C v Dn n bo-co ni-v ln Vn-Phng ca Cu, tc ng C-Vn Ng nh Cn, bo ca anh em Dim+Nhu. Vng l mt trong s t nhng phn-t n hu Cu thng- xuyn. MT BUI HP T KH ng Ng nh Cn c mt ngi nh ngh mt ti bi b Thun- An. V l do an-ninh, ch ny cch xa khu tm b ca ng-bo. Nhng ngy cui tun vo ma h, Cn thng v cu c gii-tr. S Cu cu c mt mnh th bun, mt s nhn-vt tn-cn, hoc mun c thn-cn, bn cng n cu c, mong to bi-cnh thn-mt cho ng. Tr nhng ngi c ng sai phi hoc gi li 18. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 18 chuyn-tr, s cn li phi chn ch no khng gn ng lm -- v s nu ng khng cu c c m b k khc ton-ht li cu ginh vi ng th khn -- ng-thi h cng khng i qu xa, va c ng nhn mt l mnh cng c tham-gia gip vui cho ng, va chc phng khi ng gi th nghe m n cho nhanh ko b k khc nhanh hn th mt c-hi c hu-h ng. Gim c Nha Cnh-St Cng-An Trung-Phn, ng Lng K Lch, cng c d phn vo nhng bui cu c nh th. Hm , Lch mc mt chic o s-mi ct tay c in hnh hoa bm g . Trn ng v nh thnh-ph, Lch gp vi nhn-vin thuc Nha, trong s nhng phn-t vo ng. Thu y, x Hu cn rt n-c. Ngi n phi mc o di mi c ra phng khch; cc c gip vic d ang lm vic nng, cc ch bn hng-rong d ang vai gnh hay tay xch, mi khi ra ng u phi mc o di. Ngi nam th phi nht o trong qun. Vo thi- gian chuyn ny xy ra, tuy li sng c i mi phn no, x-hi vn cha chp-nhn cho cc c-nhn danh-gi, nht l cc vin- chc cao-cp trong chnh-quyn, d l vo ngy ngh v lc i chi, b o ngoi qun, hoc mc o c sc, c , hoc c in hnh m ngi dn a-phng gi l o chim c. Lch b bo-co ln Vn-Phng C-Vn. Vo bui hc-tp chnh-tr v cng dn gio dc k , s nhn-vin di quyn Lch, nhng thuc ng dy thn-tn hn, nu v k trn ra hi ng tho-lun. Mc d vin Gim c ca h nhn li, xin li mi ngi, v ha v sau s khng ti-phm, sau khi gii-thch l mnh n mc nh th d li xung nc m bt c cho Cu, s nhn-vin y vn nng li s-v Lch v thc y cc phn-t khc ln ting t-co Lch l thiu tc-phong cch-mng, phn nhn-v, khng chu hc-tp noi gng o c ca Ng Tng-Thng. Ngi dn x Hu khng qun nhng v t kh vo nhng ngy u tin ng Ng nh Dim ln cm quyn. Trong mt cuc mt-tinh ti chng-trng Phu Vn Lu, mt n-cng-chc thuc Nha Php-Chnh Trung-Phn ng ln trc my vi-m x mt vin Gim c ca Nha y m k ti l trc tng li dng chc- quyn hm-hip mnh... Quang-cnh u t ging ht di ch- cng-sn Min Bc Vit-Nam. 19. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 19 CNG-CHC B PHT V V VI GIA NH C mt s cng-chc tng-s ti cc cng-s Hu nhng c gia nh Tnh Qung-Tr; cui tun h v ngoi vi v + con. Nhng ri, vo mt bui tra ngy cui tun n, s ngi y gp nn. Sau , h ngao-ngn k li vi bn-b: ng Tn Tht Nhiu, Tnh-Trng Tnh Qung-Tr, ra lnh chn ng t hng Hu ra, bt gi tt c cc cng-chc va mn gi lm vic cui tun l bng i phng xe v vi thn-nhn. Cn nh di thi Vit-Minh, khuyn-khch phong-tro Bnh Dn Hc-V, c nhiu X Thn dng cng kim-sot dc ng; ai bit ch th c i qua cng chnh, ai khng bit ch th phi li vng xung rung bn m i. ng Nhiu th khng cho cc cng-chc y i, v vi gia nh, m cng khng chu cho h quay lui. ng bt h tp-trung ti ch, i n sng ngy u tun mi cho xe ch h vo Hu giao np cho Ta i-Biu Chnh-Ph Min Trung. Nhiu s d-lun ng-bo v nhng b-bi ca chnh-quyn Tnh m ng cm u c th b cc cng-chc Hu l nhng tai mt y thu-thp em v ph-bin, m khng bng-bt c, v ngoi vng kim-sot ca mnh. ng l em ca mt ngi con r gia nh h Ng. LUT-PHP PHC-V CHO C-NHN C ln, Nha Bo-An Trung-Phn c c-quan Vin-Tr M trao cho mt s xe Jeep. Vin trung-t Gim c Nha y n bo-co vi Cu, xem nh l mt thnh-qu nh n Ng Tng-Thng v Cu mi c c, v chn mt chic tt p nht a n xin Cu li khai-mo hu nh Cu m ton Nha c hng hn. Chiu cui tun y, c mt s gio-s Vin i-Hc Hu, vn c ng C-Vn Ng nh Cn nng , v u l nhn-vt tn tui mt thi th-ph ca Min Trung, v bi Thun-An tm b. H li xe Traction, chy vn-vt tr v nh Thnh-Ph Hu vo lc hong-hn. ng-thi, t t-tht Thnh-Ph v nh ngh mt bi b, ng C-Vn ch-thn cm tay li, li th chic xe Jeep ca Nha Bo- An. Trn con ng lu-thng duy-nht gia hai a im, m vo cui tun gia ma h nng bc th ngi dn i tm b tp-np, khi ngang qua lnh-th Qun Ph-Vang, hai xe ngc chiu k trn gp 20. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 20 nhau. Xe Traction th thp; xe Jeep th cao, m v mi xut-kho nn mt knh n trc cha c che bt phn trn bng mt lp sn mu vng nh cc xe khc, v Cn th c n pha m chy. Cc nh hc-thc y b chi mt nn ni gin, bn cng bt n pha, ri thng xe li ngay gia lng ng, chn u chic xe kia, nhy ra, xng ti, nh dy cho ti-x xe Jeep mt bi hc. Cng lc, ng C- Vn lunh-qunh thng xe li; cc v-s ca ng tng gp k khng- b nn nhy ngay xung, xo n, cha mi sng v pha i- phng, sn-sng bm c. Th l hai bn nhn ngay ra nhau; cc nh khoa-bng lin i thi-, chp tay vi Cu lin-hi. Sau , Ta i-Biu Chnh-Ph Trung-Phn Vit-Nam ch-th cho Nha Cng-Chnh Giao-Thng, Nha Cnh-St Cng-An, cng Ta Hnh-Chnh, C-Quan Qun-S, Ty Cng-Chnh, Ty Thng-Tin Tnh Tha-Thin, Ty Cnh-St Thnh-Ph Hu, Trung i Hin- Binh a-phng, v.v... phi hp tm bin-php to s thoi-mi cho Cu trn ng i. H bn quy nh, ph-bin, v kim-sot, t nay tr i mi loi xe-c lu-thng trn ng Hu--Thun-An, v ngc li, ch c php chy vi tc-lc ti a 25 cy s/mi gi; h gp xe khc th phi ngng li, ri chy t t; v nht l bui ti v ban m th ch c bt n l m thi. S vic ng C-Vn b chn xe dc ng th c chnh ng b qua; nhng v n c lin-quan n Cu, cc nh chc-trch xem l quan-trng hng u nn t thnh lut-l cho ngi dn tun theo MT BA TIC SINH-NHT CA CU Vo dp sinh-nht ca ng C-Vn Ng nh Cn nm y, mt mnh ti nhn c ba tm thip mi d tic; mt vi t-cch vn- ngh-s k-gi, mt vi t-cch thnh-vin Thuyt-Trnh-on Hc- Tp Chnh-Tr v Cng Dn Gio Dc, v mt vi t-cch cp ch- huy ngnh Cnh-St Cng-An. Trn u t giy c in hng ch Vn-Phng C-Vn Ch o Cc on-Th Cao--Trung-- Hi. V cc on-Th, c ni ghi r l Chnh-Tr, Kinh-T, Vn-Ha, X-Hi, Thanh-Nin, Ph-N, Sinh-Vin Hc-Sinh, Lao-Cng, v.v... Cao l Cao-Nguyn, Trung l Trung-Phn, v Hi l Hi-Ngoi. y l mt c-hi him c ti c th trc-tip nghe+thy nhng g lin-quan n Cu, ngi m dn-chng s-hi nh mt hung-thn. 21. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 21 Con ng xe la xuyn-Vit nm gia, ngn-cch t-tht ca ng C-Vn vi Vn-Phng bn kia. Lch qua khi hai cnh cng st cao to m h, ti bc vo mt th-gii l thng. Khng c ng dy in-thoi lin-lc vi bn ngoi. ng C-Vn thng ch trong t-tht, v t c ai thy c ch k ca ng. Mt mi rp cao c dng st trc hin nh, di sut ba gian, l ni by dn nhiu dy bn n. Hu ht mn n u l mn Hu, nhng loi ngy xa dnh cho hong-gia, triu-thn nh Nguyn v gii thng-lu, do chnh mt s u-bp c trong i-Ni hoc ti cc Ph Cha n nu dn. Thc-khch c chia ra mi lm nhiu t; nhng c mt s n sm trc gi; v mt s n xong vn cn nn-n li, va ch dn cho nhng k n sau t ra rng mnh l ngi nh ca ch-nhn ri, va cu-may mong c c-hi c Cu hi n. Mt mang knh, ming nhai tru, tay cm qut khi th phe-phy, khi th dng gi lng, ng C-Vn va ni chuyn vi vi ba nhn- vt -- nht l ng Nguyn nh Cn, Tnh-Trng Trng Tnh Bnh- Thun, sut bui vn bm st theo ng -- va i quanh chm-sc t cc loi cy cnh qu trc mt nh n cc loi mung th him bn hng v sau vn, trong c mt con voi con. Hu-h quanh nh c mt s nhn-vin Cnh-St hoc Cng An. C mt k thng i dc theo ng Phan Chu Trinh v ng Vn Vn, trn b Nam ca sng An-Cu nng c ma trong, ngang-nhin cht cy trn bn, v c chui trong vn nh dn, ni l cho voi ca Cu n. Nhiu ngi qua li trn cu Ph Cam v trn ng b sng Phan nh Phng c ln trng thy di bn Cu dng tha c-ph mc sa t cho voi ung, trong lc cc thuc-vin ang k-c tm cho con voi. Ti va vo n ni th nghe c ting ci xe h-tng h t pha cu Ph Cam. ng C-Vn quay u v pha nh trong, im-lng lng nghe. Lp-tc, c hai thuc-vin chy nhanh ra cng. H th u ra ngoi ni g , ri nhn-vin gc cng m h mt cnh cng cho mt s quan-chc v mt vin tng bc vo. Tt c u mc l-phc, v u i rn-rn v s giy gy ting n. V vin tng, ti nhn ra l thiu-tng Trn Vn n. Hm mi ra thay trung-tng Thi Quang Hong, trong mt bui l ti Phu Vn Lu, n bt u din-vn bng cu Qun Dn Min Trung! Ti nghe k li, ch mt lt sau l Cu c nghe bo-co, lin phn Hn mun lnh o c Dn ngoi ni na rng? 22. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 22 H ci u cho ng C-Vn nhng ng khng p li. H bn nhp chung vi mt s khc n trc, ng sp hng quay mt vo bc chn dung ca Tng-Thng Ng nh Dim trn mt chic bn cao trong phng khch chnh, xong ct ting ng-thanh ht bi Suy-Tn Ng Tng-Thng, nh l thng mi ln bt u mt bui l hoc bui hp. C n hai bi suy-tn khc nhau, mt ca Min Trung v mt ca Min Nam, nn nhp v li ca hai bi chi nhau, nghe rt chi tai. Bng c ting ng-hng trong nh. ng C-Vn lin nt: n! c ngh! Th l mi ngi nn bt, lm-lt tan hng. Trong lc h cha bit giu mt u th cc gia-nhn ra hiu cho h ng vo hai bn cc dy bn tic m bt u n. Lt sau, ng C-Vn i ngang qua cc bn n, nhn chung, hi chung: Ngon khng? D ngon! Cu cho n ngon qu! Nghe mi ngi ng-lot khen, ng n mt n ci khoan- khoi, xong tip-tc i ngm-ngha, s-m khng bit chn cc mn qu t gi m cc cp chc quyn t khp ni trong nc v ngoi nc dng v. Trc mt ti, hnh-nh ca Cu C-Vn Ng nh Cn vn quen thuc nh nhng ln ng ch-ta cc cuc thi rc xe hoa vo nhng dp l ln trong nm. Mi c-quan dn-chnh v qun-s u thc-hin mt c xe hoa, vi nhiu c, nhiu kiu, nhiu cch khc nhau, nhng tu-trung th u rc nh ca Ng Tng-Thng v c trang-tr n hoa rc- r v cng. Cu ng trc cng nh, va nhai tru va qut, nhng mc-knh chim-ngng tng cng-trnh ngh-thut try qua, v d dng ng- vi nhng li ph-bnh cng nh chm im, nh mc thng tin, ca cc c-vn hu-cn hai bn. T-nhin ti thy ng hin-lnh qu, v-t qu. Ngi nh th ny m c quyn sinh-st i vi mi ngi sao? LNH... LC Ngoi ng Chnh Vn-Phng, m mt s ngi cho l c hiu bit, cn c mt s s-quan qun-lc c bit-phi n lm vic ti Vn-Phng C-Vn Ng nh Cn. ng H Vn Hu, mt ng- 23. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 23 nghip n anh ca ti, l mt tn Ky T Gio c o c, c ln than-th vi ti: T ra mnh ai th ny bo-co ln Cu; ch cn ni khch mt cu, t nh Tn ny phn-lon, dm chng li Ng Tng-Thng v Cu! th nu -ngh git cht Cu cng gt u lin. Nhng trong a-s trng-hp h c trnh ln Cu u ! Quyn-hnh ca Cn tuyt i nh th nn dn-chng gi ng l Lnh-cha Min Trung. Tht ra, quyn-hnh ca ng cng bao trm c Min Nam, l lnh a ca ng anh, C-Vn Ng nh Nhu. Mt thi-hu ca ti, H nh Phng, ca Tnh Long-An, v mt s thnh-vin khc thuc cc phi on t cc Tnh trong Nam ra Hu hp i-hi ng Cn-Lao, xc-nhn vi ti iu . Khng c hc-lc v kin-thc nh cc ng Dim, Nhu, ng Cn ch l mt th ho-mc hnh-tin, bng-nhin thy c ngi ta tn ln th c hng li ch chng thit g, nn mc cho th-h lo-li, v-vi. ng ch ng khen trong c mt vic l lng hiu-knh i vi mu-thn, ga-ph ca c Ng nh Kh. V chnh c-b cng c nhiu ngi ngi-ca v lng trung-qun. Ngi ta k li rng, khi lng ca chng c xy xong, c-b ln trn lng. c oan-Huy Hong Thi Hu, tc c T-Cung, m ca Cu- Hong Bo i, thy cnh miu ng hoang-ph m khng c chnh-quyn chiu-c, bn ln gp c-b xin ni gip vi anh em nh Ng. C-b nghe tin, ang bnh m cng gng dy xung n t di my cp thm, toan ph-phc trc ngi m c-b tng vn cn l quc-mu nn vn th-phn chng+con mnh l b-ti ca qun-vng. iu tai-hi hn ht l khng c ai dm kim-chng lnh ca ng C-Vn Ng nh Cn. Thng th mi ngi ch bit tun lnh, do nghe k khc ni li, m khng bit l ni li hay l ni i. M do chnh ming ca ng ni ra lm khi cng chng hn l lnh-lc g ht. Mt th d y tnh tiu-lm c truyn ming trong gii an-ninh: Mt trong nhng tay chn c-lc ca Cn l ng La Qut, Trng Ban Hot-V thuc Nha Cnh-St Cng-An Trung-Phn. Mi vic bt-b, a y, hm-hi, v.v... u nm trong tay Qut. Th m... Do y Tnh Qung-Ngi c s ri-lon. Ty Cng-An lin-h in xin Nha Trung-Phn tng-cng gp mt s nhn-vin. V Qut c nhiu nhn-vin nht nn Phng Nhn-V -ngh rt bt mt s. Qut ch cho ly mt ngi, l ngi m Qut tng l khng thit- 24. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 24 yu v khng thy n bo-co cng-tc hng ngy. V ngi y nhn c s-v-lnh thuyn-chuyn t Hu vo Tnh Qung-Ngi. K , mt hm ng C-Vn i ra sau vn th thy c mt thuc-vin nm ln-ln trc chn ng m khc; ng trnh, ngi kia li ti din, khc to hn. ng hi vu-v: Cha mi cht hay rng m mi khc d th? c ng hi n, ngi gi vn ku go thm-thit: Khng phi mt mnh cha con cht, m chnh con, ri c gia nh nh con u s cht ht, Cu i! Ngi ta khng mun cho con tip-tc y c hu-h Cu, Cu i! Ra ngi ta a mi i m? Vit-Cng git ngi tm-lum trong Qung-Ngi, m ngi ta a con v trong ! Ai a mi i? Ngi y vn c n nn-n vi Phng Nhn-V xin li, nhng c ni y gii-thch l chnh Qut quyt nh cho ng-nhn ra i. Ngi y lin p: D, La Qut a con i! ng C-Vn va bc tip va ni khng: Rng hn khng i m a mi i? Mi li ni ca Cu u c truyn i tc-thi. Th l Nha Cnh-St Cng-An Trung-Phn k s-v-lnh khc, nhn-vin kia li, v a... La Qut i ! Mt thi-gian sau, mt hm ng C-Vn sc nh mi hi: Thng Qut m ri m lu ni tau khng thy hn? Th l Qut li c thuyn-chuyn t Ty Qung-Ngi v li Nha! Dn-chng cng m-tiu vi nhau: B C-Vn Ng nh Nhu, lnh-t Phong-Tro Ph-N Lin i v on-Th Thanh-N Cng- Ha ca ton-quc, tc l gm c Min Trung, nhng ln ra Hu thng trnh gp mt Cu. Trung-tng Thi Quang Hong, nguyn T-Lnh -Nh Qun-Khu, m tng-hnh dinh ng Hu, vn l mt s-quan sng-i c thng cp vn-vt, m ri cng b tht-sng v b dm pha. ng Trn Chnh Thnh, l ngi c chnh ng Ng nh Dim chn a t Php cng v vi mnh, c lm B- Trng B Thng-Tin, ph-trch Chin Dch T Cng v Phong- Tro Cch-Mng Quc-Gia, m ri cng va-chm vi uy-lc ca Cu v quyn lnh o cc t-chc v hot ng ny ti Min Trung... 25. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 25 Ti t hi khng bit c phi chnh Cu ch ng, ch ng ni, trong cc v ny, hay l b bn c-n cn gi by, mo danh... V GIN IP PHP TI MIN TRUNG Sau khi Php, do p-lc ca M, rt qun ra khi Vit-Nam, mt s kiu dn Php vn cn li; h iu-hnh cc n in cao- su, c-ph, tr, v cc nh my in, nc, l-x, tim n, v.v... Ngoi ra, cn c cc nh ngoi-giao... Hu, c mt Phng Thng-Tin Php m Gim c l ng Avril, mt ngi Php lai Vit, sinh sng t nh ti Thnh-Ph ny. Ti gii-thiu Avril lm quen vi ng Thompson A. Grunwald, khi ng ny n nhm chc Gim c Thng-Tin Hoa-K Hu. Trong lc cha c Tng Lnh-S, Grunwald l i din M u tin n Min Trung. i vi dn-chng a-phng th s quen bit c t trc v nhng giao-tip khng th trnh c sau ny ca Avril vi nhng na-ng-bo xung quanh gy tai-ha khng t cho nhiu con dn Vit-Nam. Trong chng-trnh -thc, bi-phong, dit-cng, m thc y l thc dn Php, cc c-quan an-ninh s-ti cho bit khm- ph c mt t-chc gi l gin ip Php ti Min Trung. Trong nhng nm u sau Hip nh Genve, Lin-X v Hoa- Cng cha ch-trng cho Cng-Sn Bc-Vit xm-chim Min Nam; nh , a-s cc cp chnh-quyn, nht l nhiu X Thn, c hon-cnh thun-li loi-tr cc phn-t c lin-h hoc b nghi c dnh-lu vi ba k th k trn. Trung-ng cho php mi X lp nn mt Hng-c ring ca mnh; l nhng quy nh ti- trng v hnh-pht c gi-tr php-l, nm ngoi v b-sung lut-php v lut-l chung ca Quc-Gia. Chnh-sch ca Chnh-Quyn Quc- Gia thi -Nht Cng-Ha l phc-hi L Lng, mt th quyn t-tr ca cc hng-chc thi xa; ng vi tc-ng Php Vua thua L Lng. Gii-php gin-tin hn ht l trc-xut tt c cc i- tng phn ng ra khi qu-qun ca h. Nhn dp c ci gi l quc-sch Dinh in, nh cm quyn tng h ln vng Cao- Nguyn, cng vi cc thnh-phn bt-ho khc -- cu-can hnh-s, T Tng, c-nhn lng-khng -- sng tp-trung chung trong cc a im Dinh in, l ni Hoa K vin-tr di do gip cc gii dn ngho Vit Nam ti nh-c kin-to i sng m no, thanh-bnh, v thnh-vng lu di cho tng-lai. 26. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 26 Tuy nhin, mi ch l b mt, nht-thi. Tht ra, ngay sau khi chnh-quyn Ng nh Dim ra i, nhng k c lin-h cht-ch vi Php, vi Hong-Tc, vi Vit-Minh, hoc b tn-thng quyn- li c-nhn, u tm cch t-tn. H tr-hnh quy-phc, hoc ngy- to l-lch, i vng sinh-hot; hoc rt lui vo bng ti, hot ng b-mt; hoc bt ng ch thi. Cao im l sau khi Mt Trn Vit- Minh tp-kt cn-b v b i ra Bc; qun-lc Php giao li Min Nam Vit-Nam cho M; ch Dim tch-thu ti-sn ca Php, lt v tch-thu ti-sn ca cu Quc-Trng Bo i, pht ng chin dch T Cng, nh dp cc gio-phi, n-p cc chnh ng, cm Hoa-Kiu lm mi mt ngh, v.v... C nhng chnh-sch ng, nhng b phai m v nhng ch- trng sai; v ngay nhng ng-li tt cng b hoen- v nhng vic lm xu. V thiu-s lm quyn x c ngi ny, tr oan k kia, o h su chia-r v gip ny mm phn-ut trong dn-nhn. Ht nhn i-nghch v khuynh o t c gieo ra. Tht ra, ngi dn cm-hn thc dn, on ght tay sai, th hn thnh-phn thn Php, nn ng-h cc n-lc pht-hin gin ip nc ngoi. Nhng khi chnh-vin khng truy-t b-can ra trc php-vin, li s dng lut rng bo-hnh i vi t-nhn, th chiu-bi Dn-Ch Php-Tr ca chnh-quyn Ng nh Dim tr thnh bp-bm i vi ngi dn. Vo mt bui sng n, nh chng-minh c-th cho nhng lung d-lun lan trn lu nay, mt s ng-bo tm n tn ni nhn thy tn mt thi-th ca mt nn-nhn: ng V Cn, cu Ph Gim c Cnh-St Cng-An Trung-Vit, b git cht v vt b xc chn Ni Ng-Bnh. THU-KHON NGUYN VN YN Nh thu Nguyn Vn Yn l mt nhn-vt tn tui c ng- bo khp Hu mn thng. Sau ngy hi-c vo nm 1947, Yn bt u thu thu ti ch An Cu l mt ch nh, m thi-gian u dn-chng cn tha-tht nn ch cha c nhiu k bn ngi mua. V anh cng theo gip chng. Tuy l ch thu nhng c hai u i x t-t vi gii chu thu, nh tay vi ai t vn, chc-min cho ai t li. Nh lm vic cn-c, giao dch kho-lo, Yn tin t thu nh ln thu ln, v nh cao l thu c c-s kinh doanh -s ca anh+em Php-kiu Morin chnh gia trung-tm th-ph ca Min 27. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 27 Trung, t tn Nguyn Vn Yn cho i Khch-Sn v Din ng ny. S thnh-cng ca Yn l mt gai nhn trc mt nhng k mun chim c-quyn khai-thc hoc chi-phi mi ngun li kinh- ti. Th l Yn b bt. V Nguyn Vn Yn b bnh him-ngho. Sau khi c cha lnh, trc khi xut-vin ch c y-s gii-thch v cn dn k- cng: mun sng th ng gn-gi n ng. Thng chng, ch n g ca khp ni; bao nhiu tin ca ch em ra dng np ht, nhng vn khng c kt-qu. Cui cng, ch c a n ra mt ng C-Vn cu xin Cu thi-n. Nh n ca Cu, ch cht. Ni au thng ca gia nh Nguyn Vn Yn tr thnh nim cm-hn ca mi ngi: lin sau , chnh Yn cng b git cht trong ti-tm. THU KHON NGUYN C PHNG L Trng-Phng Hun-Luyn, trong thi-gian c Kha Tu- Nghip hoc Kha Anh-Ng Cn-Bn do ti ging dy cho cnh- nhn ton Thnh-Ph, ti thng n sm lo cho mi th c chun-b sn-sng. C nhiu ln ti ngc-nhin thy Hi ng, mi chiu hm qua cn ngn np, m sao sng hm sau bn gh nghing lch v trn nn lu vng vi nhng l lt, giy bc, cng nhiu loi thc n, ung tha. Nhng ln u, ti ngh l do ton nhn-vin gc m by tic n nhu. n ln n, ti vo hi ng Hi, Ph Ch-Huy; ng nhn trung-y Hong t Vng, tr li ti: m qua, Chi-B hp. Chi- B l t-chc ng; ti khng trong ng, ti khng th phn-nn g thm. Mt hm, nhn vo Si-Gn lp th-tc du-hc Hoa-K, ti gp trung-s Tn Tht c gia ph. c l nhn-vin i Bit ng Hu; cng i vi anh c vi ba ngi na, ang ngi trong mt chic xe hi u bn l ng. Anh dng li cho hi ti. Khi anh ln xe i ri, c my ngi m ti thy quen mt ang ngi trong Nh Hng Thanh Th vy gi ti vo. H l cng-chc, qun-nhn hoc thng dn gc Hu, nay vo tng-s, th-hun hoc sinh sng trong ny. Nhc-s Chu K gh vo tai ti ni nh: ng bt mnh, nghe Thanh Thanh! Ti m trn mt hi li: Ti lm g m bt ai? 28. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 28 Nhc-s L Trng Nguyn lin v vai K: Thanh Thanh khng dnh vo nhng v u! Hi , Cnh-St v Cng-An l hai ngnh khc nhau, m ti th bn pha t-php hnh-s, khng phi bn pha chnh-tr. Mt ngi hi ti: Hm nay cc anh bt c bao nhiu mng ri? Thy ti ng-ngc, mt ngi khc ni: Bn hi ny l mt-v trong on Cng-Tc c-Bit Min Trung, vo y bt ngi y! Ti cng c nghe ni n t-chc y, nhng khng bit l h thuc c-quan no, v ti Nha v tai Ty Cng-An Tnh Tha-Thin th ch c Ban Hot-V, Ban Lu ng, hoc Ban Truy-Tm g thi. Khng-kh Si-Gn t do hn, nn my ngi ny tranh nhau k ton nhng chuyn cp ot, giam-cm, tra-tn, v th-tiu dn lnh, c Hu ln cc Tnh gn xa. Dim th hunh-hoang tuyn-b: ng sau Hin-Php cn c ti! b l gian-manh ngy-to vn cy sy tri cho m n th- st, khoe-khoang; Nhu th km kp i-lp P-42; v Nhu th hn- hp lm n bt-chnh vi v Trn Chnh Thnh; Cn th th-hin ha- ngc Mang-C, h la Chn Hm... Khi nghe ti lm vic Ty Cnh-St Hu, mt ngi la ln: nh ngi ta v u cht, ri nm xc xung sn, tri-h l ngi ta nhy lu t-t, xong ri vo y lnh mt h? Cc bn khc cng sng-s nh ti. Mt ngi n-tn hi ti: Anh vo y bao gi? Ti p: Sng th nm Ngi y th pho: Th th khng phi l anh! Ngi kia nhn ti d xt, ri nh tin ti, k ngn gn: Chng bt ba, nht kn nhiu ni, lu lu mi ch mt s n Ty Cnh-St cho gp thn-nhn mt ln vo lc na m. Ti , chng cng kho nn-nhn. n-mng va ri xy ra vo khuya th nm; ti mi vo chiu hm qua; th su. Ti-nghip thu-khon Nguyn c Phng! Ti nghe m lng ing c ngi. Th ra Hi ng, ni ti truyn-b l-thuyt l-tng v nghip-v, ni ti ph-bin o c chnh-tr ca Ng Tng-Thng, b dng lm ni ch p nhn-v v sinh-mng ca con ngi! Trc , ti c gp Nguyn c Phng mt ln, ti nh gio- s Nguyn Nh Minh. Minh l thy c ca ti Thun-Ha Hc- Hiu. ng va mi giao cho Phng, v Phng va mi khi-cng xy-ct mt tr-s mi cho Trng Trung-Hc T-Thc Nguyn Du. 29. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 29 Ngang y th ti thy trung-t on nh T, mt ngi bn thn ca ti, hin lm Trng Ty Cng-An Tnh Long-An, t ngoi bc vo. T b thng trong mt trn chm sng vi Vit-Cng, chn i cn khp-khing. trnh ng chm, ti ko anh ln Nh Hng Bng Lai. Lt sau, ti hi anh v nn c-ti, tham-bo; anh lc u th di: Ht nc ni! Minh ch bit dit Cng m thi! * * * Vo dp l Hai B Trng nm 1960, ti thuyt-trnh v tinh- thn i-quc ca Trng N-Vng, theo ti-liu hc-tp ca Trung- ng ph-bin. Hong Mai Thm, lc y cng mn nh-k qun-nhim, tr v Ty Cnh-St Hu, cng tham d bui hp. Khi n cu Qun ca Hai B l qun -hp nn b tht-trn, ti c b qua t on l qun -hp. Hi ng thc-mc; nhiu ngi a -kin l phi c trn cu, v i gii-thch hai ting hp. Ti gii-thch tnh-t hp, xong thanh-minh rng ti khng mun trong lc tng nh cng c ca t-tin anh-hng m li ch-bai phm-cht chin u ca tin-nhn: C l son-gi s-. Theo ti th ch cn ni Hai B thua trn l , khng cn nu thm ci l do y, nht l ni v khuyt nhc ca mnh. Vy -ngh cc bn khi v n-v a-phng thuyt-trnh li cho cc hc-vin ca mnh th b bt my ch i. Ngang y, Thm cht-vn ti: S tht l hp th c ni l hp, anh mun chng li lch-s v ci li ti-liu ca Ban Ch o Hc-Tp Trung-ng ? Cuc tho-lun chung bin thnh cuc tranh-lun ring gia hai chng ti. Ti ni: Tuy Ban Ch o Trung-ng do ng C-Vn Ng nh Nhu ch-tr, nhng ng ch ra chnh, lm sao kim-sot ht tng ch? Ti tng tho din-vn cho cc n-V-Trng, h d rt k trc khi c; anh cho l ng C-Vn khng c k ? Ti cng tng tho din-vn cho cc tng T-Lnh, ng nh anh ni. Nhng l cho chnh ming h c ra, lu lu mt ln. ng ny, ti-liu tng-qut do nhn-vin ph-trch son chung cho mi ngi, o-t ph-bin mi tun my t, tri qua nhiu nm ri, th cng ch ging nh t bo nh-k thng-thng ngoi ph m 30. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 30 thi, lm sao trnh khi s-xut? Nhng y khng phi l s-xut, m l ni ln s tht! Ti p: ng- l s tht. Tuy nhin, l trng i-hc, nghin-cu s-liu chng ta c th tm thy nhiu iu khc l; th d ti-liu ca Trung-Hoa ni v Hai B Trng, c ng trn bo ca Vin i-Hc Hu, do linh-mc Cao Vn Lun lm Vin Trng, th tn-t hn nhiu. Cn y th khng phi l mt cng-trnh nghin- cu lch-s trnh bc-hc, m ch l mt bi hc cng dn gio dc nhm vo a-s bnh dn, ct nhn ngy k-nim Trng- Vng m khch ng ng-bo noi gng yu nc ca Hai B; nh th th ch cn -cp nhng g c li cho mc ch trc mt m thi. Ni nh anh tc l cp trn khinh thng dn-chng, ch- trng ngu dn! Ti thy Thm v-tnh to ra c-hi cho ti li dng m ni ln nhng iu cn ni cng-khai: y c ng Trn Vn Hng, Ch-Huy Trng, va i du- hc M v, thy r s khc nhau gia M vi nc mnh. Th nhng, ti-liu, m chng ta hc-tp y th ni rng Hin-Php ca Vit-Nam Cng-Ha l tin-b hn Hin-Php ca Hip-Chng-Quc Hoa-K. Cng th, hc-tp v ch hin-ti th ch ton -cao nhng tt lnh ngay chnh ch c ai phanh-phui nhng xu d gian t u ! Th l mi ngi b mt trng-tm. Hi ng chia ra lm hai phe; a-s th ng- vi ti dn chng t nhng sai lm bt-cng n nhng gian tham tn-c ca nhm c-li c-quyn; thiu-s c-thi th chi-ci, bin-minh. Khng-kh qu gng; ch-ta phi tuyn-b gii-tn. Nhng khi ra khi phng hp ri h vn cn pht- biu rt hng. Vic lm ca ti m ng cho nhng chng i cng-khai v ng-lot ca nhiu tp-th ln v sau (trc c v phn-khng ca 18 nh chnh-tr tn tui ti Nh Hng Caravelle trong Si Gn). Ring trng-hp ca ti gy nn mi bt-ng quan im gia hai ng C-Vn h Ng. Vy-cnh ca ng Cn th mun dng bin- php mnh i vi ti, nhng ng Nhu th tin-b hn nn nng tay. Do , h giao ti cho B Ni-V p dng k-lut hnh-chnh. Sau ba thng b ct chc, giam cm, ti b ghp vo thnh-phn phn-lon v b y ln Cao Nguyn l vng nc c v nguy- him, cng vi bn ng-nghip khc; l hai s-quan tham-mu 31. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 31 c uy-tn m khng chu ng chung vo hng-ng ph o hi i, v hai vin-chc cng l tn Ky-T-Gio v cng l ng-vin ng Cn-Lao nhng khng ng-hi ng-thuyn vi h nn h cng nhn dp ny m tng c i lun. Sut i ti khng bao gi qun c hnh-nh ca nhng Gim c, Trng Ty, cng-chc cc c-quan bn, m nhiu ngi trc kia ti cha h quen, v rt ng ng-bo v danh, bt-chp mt-v, ln ga xe la Hu ngm-ngi tin chng ti i... * * * Ri Dim b o-chnh ht, ri Dinh c-Lp b nm bom. V cc chnh-khch bt-ng chnh-kin hp ti nh hng Caravelle n bng. Nh vn Nht-Linh Nguyn Tng Tam, b kt n t-hnh, t-t, vi kt-lun i ti lch-s xt ph-nhn quyn-hnh ca ch nh Ng. Pht-Gio b cm treo c vo ngy l Pht-n; Pht-T Hu biu-tnh i quyn t do tn-ngng, b tn-st trc i Pht-Thanh. Dim+Nhu cho Cnh-St Chin u tn-cng cha- chin. Ha-Thng Thch Qung c v nhiu tu-s, Pht-Gio- khp nc t-thiu. Sinh-vin hc-sinh v cc gii dn-nhn xung ng; ton-quc ni dy. Thc-s V Vn Mu, Ngoi-Trng VNCH, t co trc u t-chc phn-i Dim; ngay chnh ng Trn Vn Chng, i-s VNCH ti M, l cha rut ca b c-vn Ng nh Nhu, v b Trn Vn Chng, quan-st-vin VNCH ti Lin Hip Quc, l m ca b Nhu, cng cng t-chc chng li b l DimNhu n-p Pht-Gio. Chnh-gii Hoa K phn-n, d-lun th-gii xn-xao. Cuc Ci-Mnh 1-11-1963 xy ra. Sau ny, ti ch-huy Cnh-Lc cp Tnh trn Cao-Nguyn th Hong Mai Thm cng ch-huy Cnh-Lc Tnh Tha-Thin. Mt s bn c ni rng Thm vn trung-thnh vi quan-nim sng ca mnh, c theo l-thuyt sch v m lm; theo , Lut-Php mi l nguyn-tc ca trt-t v an-ninh, nn anh phc-v; cn Chnh-Tr th l phi-nguyn-tc nn anh khng tham-gia. Anh ch ch-tm ring vo phn Hnh-Cnh, v ph mc phn c-Cnh (c th gi l Cnh-St Chnh-Tr) cho vin Ph Ch-Huy chuyn-trch cm nm cc vn phe ng, gio-phi, hi on, tnh-hnh ni-b chnh-quyn, cng nh trc-tip gii-quyt vi y-Ban An-Ninh v cc v bt-b, giam cm Vit-Cng ti a-phng. Tuy khng i din, i-thoi, nhng qua tin-tc nh trn, ti vn thy cn tranh-lun vi Thm. Nu anh chu nhng tay vo, th 32. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 32 c-quan m anh vn l ngi chu trch-nhim chnh, chc-chn s trnh c nhiu lm sai. Cng lm th anh vn c th cng-khai ni ln ting ni ca mnh, nh ti ngy xa? Vit-Cng khng bm st anh, hoc v c-s ca chng hot ng d, hoc do may-mn t-nhin, m anh thot cht Hu vo v Tt Mu-Thn 1968. Anh tr-trn vi ng-bo vo trn trong nh th Dng Cha Cu-Th; khi ch n thanh lc, anh a Th Sinh- Vin trng Lut ra; chng khng nhn din ra anh. * * * Chng nh ngy xa ti rt ham thch Ngnh Hnh-Cnh, Thm ni: Mnh khng ng Nhun m li qua Ngnh c-Cnh. Ti nh p: Mnh cng khng ng Thm m li tham- chnh, nhng ti nn kp. Mt ngi bn thn khc ca ti, thi-s Nh Tr, tc lut-s Bi Chnh Thi, cng c quan-nim nh Thm. Nhng Thi khng tham- chnh; anh hot ng v nhn o, cm u chi-nhnh ca mt t- chc quc-t Bo-V Thiu-Nin Nhi ng ti Vit-Nam. Mi ngi c quyn theo ui l-tng ring ca mnh. Ti tn-trng quyn y. Nhng v Lut-Php t n khng c T-Quc, nn chnh-th no cng da trn Lut-Php ni chung lm ra Lut- Php ca ring mnh. Trong mt Quc-Gia, vo mt giai on no , phi chng Lut-Php cng ch l sn-phm ca Chnh-Tr? Ngi tham-gia vo Chnh-Quyn, nht l cng-v lnh o, lm sao khng d phn vo chnh-sch chung? Thm c mi lm Th-Trng mt B. D l ca B T- Php i na, th cng l mt phn ca Ngnh Hnh-Php, v cng l mt trch-v chnh-tr. Anh ni l anh cha nhn, tc l nhn trn nguyn-tc, ch cn cn-nhc mt s iu-kin na m thi? B m-nh v bng ma qu-kh, ti s l anh s li ri vo hai trng-hp kh-khn: L-thuyt siu-chnh-tr c thot khi b gung my chnh-quyn bin-th? V nhp-cuc na vi c phi l gii- php an n cho lng-tm? Th Thm ch l lut-s, hot ng ngoi-chnh-quyn nh Thi, ng hn v pha i-lp trong dn-nhn, hoc ch l hun-s trong mt trng Lut, hoc cng-khai i-lp trong cc chc-v lp- php v dn-c... ng ny, trong cng-v cng-c, nu gp nghch- 33. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 33 cnh, thi ca anh s nh th no... Tuy nhin, lch-s cng sang nhiu trang; c Thm ln ti, cng nh mi ngi, u ln hn, khn hn. Trn ng tin ti Dn-Ch, dn-nhn Min Nam Vit-Nam bc nhng bc kh di. t nht th, ngy xa, h thiu knh-trng i vi Ng nh Dim l cm chc ci cht trong tay; nhng, ngy nay, mi ngi u t do ch-trch, thm-ch mt-st, Nguyn Vn Thiu m khng h-hn g. Gii tr-thc phi hiu rng ti-nng, o c, thin-ch, v kt-qu phc-v l nhng yu-t cn-thit thm nh gi-tr ca mt con ngi. gii Lut-Php, m cng rnh v Chnh-Tr v cc Ngnh khc, hoc ngc li, th ti-nng mi khng phin din; v tham- gia th phi dn thn, c th o c mi vn ton. Ti bt tay Thm tht cht, mng anh, v truyn t qua anh nim tin ca ti rng bn mnh by gi nht nh tin rt xa... Hu, 1973-75 L XUN NHUN From: Nhuan Xuan Le Subject: hi k L Xun Nhun: Tin-S Hong Mai Thm Date: Sunday, October 25, 2009, 12:06 PM 34. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 34 VI NT V C DIM Trn Chung Ngc Phn I vit v C H m li khng vit v C Dim th qu l mt iu thiu st, v d sao ng Dim cng l Tng Thng ca min Nam trong 9 nm. Nhng bi ny tuyt i khng phi i chiu so snh C Dim vi C H v khng ai c i cht hiu bit li i lm cng vic v tr ny. Ti sao? V mt ng sut i sng gian kh, t chc, tp hp nhng ngi yu nc chng Php, mong ginh li c lp v thng nht cho t nc [C H], mt ng lm quan cho Php, bt ngi yu nc chng Php tra kho, ri nm yn v trong cc Trng Dng Cng Gio M, B trong khi nc nh si bng v chin tranh, khng chin chng Php tr li ng Dng, ri pht cui tr v lm ch s cu tinh dn tc [C Dim]. c nhiu sch vit v bin c ng Ng nh Dim v chp chnh min Nam. V khng ai c th ph nhn l chnh cu Hong Bo i b nhim ng Dim v lm Th Tng. Nhng nhng chi tit t u m cu Hong Bo i b nhim ng Dim thay v khng phi ai khc th rt t c vit n. C chng ch l s si nh ng Dim c Hng Y Spellman ng h hay c chnh gii M ng h, tuy rng dn Vit khng c ng h, v khi chng c my ngi bit n ng Dim. Chng ta bit rng ng Ng nh Dim khng phi l mt khun mt chnh tr c tm vc Vit Nam, c nhiu ngi bit n trc khi c a v Vit Nam lm Th Tng vo thng 6, 1954. Thnh tch ca ng trong thi Php thuc khng ly g lm sng sa, cha k ng thuc dng h ba i lm Vit Gian. Thnh tch yu nc ni bt nht ca ng l trong thi Php thuc, khi lm Tri Ph Ha a, ng dng n cy t hu mn ca nhng ngi yu nc chng Php tra kho. Chng ta cng bit, t nm 1950, ng ri qu hng t t ca ng sng trong cc Trng Dng Cng Gio M v B. V nhng thnh tch ny m khi ng v cm quyn, nhng ngi Cng gio tn ng ln lm ch s, v 35. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 35 ngi dn min Nam b cng bc phi ca bi Ton dn Vit Nam bit n Ng Tng Thng; Ng Tng Thng, Ng Tng Thng mun nm. Cui cng, mun nm ch c vn vn chn nm, v ng yn ngh cng Cha v ng bn vng Torquemada (mt i Phn Quan Ty Ban Nha ging nh ng Dim tng t nhn), ti nay c 43 nm ri. Mt cu hi c t ra: vi mt thnh tch yu nc v chnh tr khng c g, vi mt kh nng rt gii hn, ti v c u khng c, vy ti sao ng Dim li c chn lm Th Tng min Nam? C l nhng chi tit trong cun The American Pope: The Life and Times of Francis Cardinal Spellman, A Dell Book, NY, 1985, ca John Cooney, tm gi l y nht. vit cun sch ny, tc gi Cooney x dng nhng ngun ti liu t chnh Nht K ca Spellman, nhng h s mt ca FBI, v qua nhng cuc phng vn, nn tc phm ca Cooney l mt ngun ti liu rt c gi tr [By using Spellmans personal diary, FBI classified files, and interviews, Cooneys volume is an engrossing, valuable document]. Vy sau y, ti xin trch dn vi on trong phn ni v ng Dim trong cun sch trn, t trang 307 n trang 314: Tuy rng khng c my ngi bit iu ny, Hng Y Spellman ng mt vai tr rt quan trng trong vic to nn s nghip chnh tr ca mt ngi trong mt Trng Dng New York trc y, va tr thnh Th Tng ca min Nam Vit Nam: Ng nh Dim. Dim, Spellman nhn thy nhng c im m ng ta mun c trong mi ngi lnh o: Cng Gio nng nhit v chng Cng in cung. Spellman gp Dim New York vo nm 1950, khi ngi Vit Nam ny trong Trng Dng Marykoll Ossining, New York. Mt tn Cng gio trung thnh, sinh ra t mt gia nh gia gio, Dim trong Trng Dng do s cu xin ca ngi Anh, Ng nh Thc, mt Gim mc Cng gio. L mt ngi c thn rt sng tn, Dim t tch mnh ra khi th gii, c bit l ra khi quc gia tan tc bi chin tranh ca ng ta. V ng ta ch c bit n bi mt nhm nh hot ng chnh tr M. Vit Nam tn ng ta khng gy nn mt hng th no. Trn chnh trng M, ng ta khng c ai bit n, mt tnh trng m Spellman gip ng sa i. Lai lch ca Dim khng trnh c s ch ca Spellman. Ngi a Dim n Spellman l Linh mc Fred McGuire. Mt cu tha sai Chu, kin thc v Vin ng ca McGuire 36. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 36 c bit r B Ngoi Giao. McGuire nh li, mt ngy n ng c Dean Rusk, khi lm trng ban Chu v, nh dn xp Gim mc Thc, sp n M, ti gp cc vin chc ca B Ngoi Giao. Rusk cng t mun gp Dim. McGuire tip xc vi ngi bn lu i, Gim Mc Griffiths, vn cn l chuyn vin ngoi v ca Spellman. Hn ta yu cu s cho Thc c tip kin ng nghi thc bi Hng Y. Trong dp ny Dim t Trng Dng n nh ring ca Spellman. Cuc gp g gia Spellman v Dim c th l mt cuc gp g lch s. Joseph Buttinger, mt ngi hot ng cho nhng ngi t nn Vit Nam, tin rng Hng Y Spellman l ngi M u tin ngh n vic a Dim v lnh o Nam Vit Nam. Thng 10 1950, hai anh em Dim gp cc vin chc B Ngoi Giao khch sn Mayflower, c c Rusk. Dim v Thc c thp tng bi McGuire v ba gii chc chnh tr ca gio hi khi ang hot ng ngn chn Cng Sn: Linh mc Emmanuel Jacque, Gim mc Howard Carroll, v Edmund Walsh i hc Georgetown. Mc ch ca cuc gp g ny l hi hai anh em Dim Thc v t nc ca h v xc nh nhng nim tin chnh tr ca h. iu r rng sau l c Thc v Dim u tin rng Dim s cai tr t nc ca h. S kin l Vit Nam ch c 10% Cng Gio khng ng quan tm i vi hai anh em Dim. Khi by t kin trong ba n ti, hai lp trng Dim tin tng nht r rng. Hn ta tin vo quyn nng ca Gio hi Cng Gio v hn ta th ch d di v quyt lit chng Cng. iu ny chc phi gy n tng trn cc vin chc B Ngoi Giao. Quan tm n Vit Nam t khi Truman bt u gip ti chnh cho Php (Vit Nam), nhng vin chc B Ngoi Giao lun lun n nhng ngi lnh o chng Cng cc oan v nh hng ca Php phai nht. Sau in Bin Ph, Eisenhower mun ng h mt chnh ph m rng hn l chnh ph ca ng Vua, ngi khng c qun chng ng h my v t lu b coi nh l mt b nhn ca Php v M. Do M mun c mt ngi Quc Gia a v cao Nam Vit Nam lm gim s hp dn ca H Ch Minh. Kt qu l Bo i cho Dim mt chc v m Dim m Dim vn mun Th Tng. [[V chuyn ny Bernard Fall vit trong The Two Viet-Nams, trang 244: thc c rng mnh ang nm ngai vng i, Bo i bt Dim phi th (Theo Stanley Karnow, trang 218, Bo i bt Dim th trc cy Thnh Gi [before the crucifix]) 37. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 37 trung thnh vi ng, v nhiu nhn chng c thm quyn qu quyt l Dim cng cn qu xung trc Hong Hu Nam Phng l s lm ht sc trong phm vi quyn lc ca mnh gi ngai vng cho Hong T Bo Long, con ca Bo i. Nhng chng ta bit, ch hn 1 nm sau, Dim dng tin ca CIA t chc cuc Trng Cu Dn gian ln ph b Bo i v ln lm Tng Thng. V v ny Bernard Fall cng vit, trang 257: Trong hu ht cc ni b phiu, c nhiu ngn phiu nhiu hn l s c tri b cho Dim. Th d, vng Saigon-Ch Ln, m c 605,205 phiu trn s 450,000 c tri ghi danh.]] Dim tr v Saigon ngy 26 thng 6, 1954, sau Edward Lansdale vi tun. Lansdale l trm CIA v qun s Saigon, c trch cuc chin khng theo quy c [c ngha l nh ph ngm] Lp trng ca Spellman v Vit Nam ph hp vi nhng mong c ca gio hong. Malachi Martin, mt cu tu s dng Tn phc v ti Vatican trong nhng nm M leo thang chin tranh Vit Nam, ni rng gio hong mun M ng h Dim v gio hong b ngi anh ca Dim, Tng gim mc Thc, nh hng. Gio hong quan tm n s cng ngy cng thng li ca Cng sn do lm suy yu gio hi, Malachi xc nhn rng: Gio hong ra lnh cho Spellman khuyn khch M tham chin Vit Nam. Do Spellman xp t mt chin dch ha iu k cng dng ln ch Dim. Qua bo ch v vn ng trong hu trng Washington, vn i u chng Cng ng Dng c ph bin rng ri M. Spellman v Kennedy cng cn gip lp ln mt nhm vn ng hu trng Washington. Ch trng ca s ng minh ny l chng Cng v pht huy h Cng Gio. ..Do , rt nhiu ngi M tin rng Vit Nam l mt quc gia phn ln l Cng Gio. Mt phn ca ci n tng sai lm ny l kt qu ca vic Dim ln cm quyn. Vi s gip ca CIA t chc cuc bu c gian ln nm 1955, Dim hy b ch qun ch v Bo i b cng bc phi sng trong cnh lu y. Ci mu sc Cng Gio m trong cuc vn ng hu trng Vit Nam cng gp phn to nn quan nim sai lm trn. Cn mt yu t khc l s t mnh vo trong ng li trn ca Spellman. Ri cn c vai tr hp dn ca mt bc s Cng gio tr hot ng Vit Nam tn l Tom Dooley. Mt Trung y hi qun hot ng Hi Phng, Dooley lm vic vi cc ngi t nn. 38. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 38 L con cng ca Spellman, c mt lc Dooley t chc c 35,000 tn Cng Gio Vit Nam min Bc i di c. C l nhng n lc ca Dooley thnh cng M hn l Vit Nam. Hn vit ra nhng bi trong nht bo v tun bo v 3 cun sch bn chy nht tuyn truyn cho Cng Gio v chng Cng theo nhng nim tin ca hn. Hn dng ln nhng chuyn ngi Cng Gio b kh nn trong tay ca nhng ngi Cng Sn nh p vo b sinh dc ca cc linh mc trn trung, chc thng mng tai ca nhng a tr bng a cho chng khng nghe c v Thin Cha, v m bng ph n c thai. Tt nghip i hc Notre Dame Indiana [thc ra Dooley khng tt nghip bc s t i hc Notre Dame m t i hc St. Louis. Trng Notre Dame c tiu chun cao nn Dooley khng theo c v phi b Notre Dame theo hc St. Louis. Nhng ngay y, Dooley cng hc rt km, phi hc li nm cui, v khi lm ni tr cng phi lm thm 6 thng. Nhng v nhng cng vic chng Cng bp bm nn Dooley tr thnh ni ting nh l mt bc s tn ty gip ngi di c v chng Cng cc oan. V vy nm 1960, trng Notre Dame trao tng cho Dooley chc bc s hm], Dooley i khp nc M qung co nhng cun sch ca mnh v h ho chng Cng, ri cht nm 1961, khi mi c 34 tui. Ngi cui cng n bn ging bnh ca Dooley l Hng Y Spellman, ngi tn ng bc s tr nh l ngun cm hng cho mi ngi mt thnh t o khc. Ting tm ca Dooley khng suy gim cho n khi y Ban phong Thnh ca Cng Gio La M iu tra nm 1979 v khm ph ra rng Dooley c lin h vi CIA. [Mun bit s thc v con ngi ca Tom Dooley, xin c bi Doctor Tom Dooley ca Peter Brush trong mc cc bi ting Anh] Dooley gip CIA to lon cho Bc Vit qua nhng chng trnh t nn ca hn. Nhng ngi Cng Gio vo min Nam mang n cho Dim mt hu thun chnh tr ln v c ha hn ca M gip ti nh c. Qun chng M phn ln tin rng hu ht nhng ngi Vit Nam u khip s s c c v kht mu ca Vit Minh v tm n ng Dim s Cha c gii thot. Nhiu ngi t nn ch s b tr th v mnh ng h Php. ...S tuyn truyn ca Spellman v bn cht Cng Gio ca chnh quyn Dim lm r rt thm hnh nh khng p v v th ca gio hi Vit Nam. Ci bn cht tn gio ca chnh quyn Dim v nhng vn chnh quyn to ra c ghi nhn bi 39. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 39 Graham Greene, mt tn Cng Gio, trong mt bi vit t Saigon, in trong t London Sunday Times ngy 24 thng 4, 1955: Chnh ci gio thuyt Cng Gio lm cho chnh quyn Dim sp , v s sng tn ca ng ta b nhng c vn M khai thc cho n khi gio hi trong nguy c lm mt lng dn nh M. Mt cuc ving thm khng thch hp ca Hng y Spellman (Hng Y Spellman n Vit Nam nng uy tn ca Dim ng thi bi thm ha ca cuc di c ln lao ca ngi Cng Gio dramatizing once more the great exodus of refugees from the North, the greater part of whom are Catholics.) Mt linh mc Vit Nam ni: ng ta (Spellman) ni nhiu v con b vng [m mt s ngi Do Thi th phng nh c vit trong Cu c. TCN] hn l v M Thin Cha] c tip ni bi nhng cuc ving thm ca Hng y Gillroy v Tng Gim mc Canberra. Nhng s tin ln lao c dng t chc nhng cuc biu tnh n tip nhng v khch ny, a ra mt n tng l gio hi Cng Gio l ca Ty phng v l ng minh ca M trong cuc chin tranh lnh. Trong nhng trng hp him hoi m ng Dim thm ving nhng vng ca Vit Minh trc y, bao gi cng c mt linh mc ng bn, v thng l mt linh mc M. ...Nam Vit Nam, thay v i u vi ch ton tr ca min Bc bng nhng bng chng v t do, li ri vo mt ch c ti bt hiu lc: dp b bo ch, kim duyt cht ch, lu y bng lnh ca chnh quyn thay v phi c xt x ta n. Tht l bt hnh khi mt chnh quyn nh vy li ng nht ha vi mt c tin. ng Dim rt c th li trn t nc y tinh thn khoan nhng ny mt di sn chng-Cng Gio. Trong cuc ving thm, Spellman trao mt ngn phiu 100,000 -la cho T Chc Cu Tr Cng Gio, mt t chc hot ng tch cc trong chng trnh ti nh c nhng ngi di c v sau cai qun chng trnh vin tr ca M, chng t T Chc ny st cnh vi n lc chin tranh ca M v a ti s nghi ng l T Chc c lin h vi CIA. Dng Gio hi lm chc v nh vy c thi hnh Chu M La-Tinh, ngoi nhiu ni khc, nhng Vit Nam c v ng nh nhng li khuyn co ca Graham Greene l Gio hi v M cng nhau thi hnh mt ng li tht nhn tm i vi nhng ngi Vit Nam. Kh nng tham nhng Vit Nam rt cao v cng lm hi ti uy tn ca T Chc Cu Tr. Drew Parson c tnh ch trong nm 40. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 40 1955 chnh quyn Eisenhower bm vo Vit Nam trn 20 triu - la vin tr gip ngi t nn Cng gio. Khng th trnh c, c qu nhiu gn ghp v tham nhng trong vic phn phi thc phm, thuc men, v cc dng khc ti cc lng mc. T National Catholic Reporter phc trnh nhng s lm dng ca T Chc Cu Tr Cng Gio trong nhiu bi m mt bi c u l: Vit Nam 1965-1975. Vai Tr ca T Chc Cu Tr Cng Gio: Cng Trnh Ca Cha Hay Ca CIA? Nhng s lm dng b phanh phui gm c: dng vin tr truyn o, ch gip nhng ngi Cng Gio tuy vin tr l cho tt c mi ngi, ng nht ha vi qun lc, v em cho binh lnh M v Vit thay v cho dn s nh mc ch ca vin tr. [Nhng ngi Vit Nam thi u bit r cc Linh mc Cng Gio Vit Nam v t chc Cng Gio c gi c quyn phn pht vin tr. S phanh phui trn l t mt t tun bo ca chnh Cng Gio] {Ngng trch The American Pope} Qua ti liu trn, v phi hp vi nhiu ti liu khc, th d nh ca Joseph L. Daleiden, mt hc gi Cng Gio trong cun The Final Superstition, chng ta thy r vai tr then cht ca Vatican d phn a ti vic M tham chin Vit Nam. Chng ta cng cn bit, Hng Y Spellman n Vit Nam nhiu ln, i ti cc tin n khuyn khch lnh M chin u cho Cha: Trong mt bi hc thuc Gio hi thi Trung C, Spellman bo vi binh s M l h l nhng thnh chin qun tham gia vo cuc chin ca Cha Ki T chng Vit Cng v dn chng Bc Vit (John Cooney, p.384: In a lesson from the medieval Church, Spellman told the troops they were holy crusaders engaged in Christs war against the Viet-cong and the people of North Vietnam). Nhng ti sao Cha li chng Cng mt nc nh b nh Vit Nam, sao Cha khng chng Cng Nga, Tu, hay Ba Lan, Tip Khc ngay bn u Chu? Vatican, thm mt ln na, mang ti vi dn tc Vit Nam v cc tn Cng Gio Vit Nam phi gnh ci hu qu ny. Chng ta cng thy r, Ng nh Dim chng qua ch l mt con c ca lin minh M- Vatican. V Ng nh Dim khng th ng c rng v sau, v quyn li ca Vatican v ca M, c Vatican v M u b ri mnh, a n mt kt qu qu bi thm cho chnh bn thn. Tht l ti nghip. Di hnh thc no th thc dn cng u nh nhau. Ngy nay, nhng tn d ca Cn Lao cn c gng phc hi tinh thn Ng nh Dim m khng bit rng h ang phc hi tinh thn Trn ch Tc. 41. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 41 cho cng bnh, chng ta cng cn phi xt thm vic t khi v lm Th Tng v ri t ln lm Tng Thng, C Dim lm g cho t nc? c nhiu sch vit v nn Nht Vit Nam Cng Ha: Mu, L Trng Vn, H S Khu, Nguyt am & Thn Phong, Nguyn Mnh Quang, V Ng Chiu v..v... Nhng xin c Phn II bit ngi Ty Phng nh gi ng Ng nh Dim nh th no. Phn II Sau khi v lm Th Tng v ri Tng Thng, ng Ng nh Dim cai tr min Nam nh th no. Nhng ti liu nhn nh v con ngi Ng nh Dim v chnh quyn Ng nh Dim ca mt s tc gi ngoi quc c tn tui sau y s tr li cu hi ny. Nhng ti liu ny cng cn cho thy ngha ch thc ca phong tro tranh u Pht Gio 40 nm trc y v khng cn b la di bi nhng lun iu qui g nh Pht Gio thn Cng, Pht Gio lm mt nc (sic) v..v.. ca mt on th ni ting l phi dn tc th th no cng phn dn tc. 1. "Vietnam: Crisis of Conscience" ca Robert McAfee Brown, Abraham J. Heschel & Michael Novak, Associated Press, New York 1967, trang 30: K gi ngi c Denis Warner vit Trong nhiu nm, ci ch bo ngc chuyn ch m Ty phng ng minh vi Saigon (ch Ng nh Dim) th cn t hn l ci ch m Ty phng ang chin u chng (ch CS). Dim v gia nh ng ta git hoc lu y tt c nhng th i lp. Dim mt i s tin cy v trung thnh ca dn chng nh B Trng McNamara nhn nh ngy 26 thng 3, 1964. (The Australian writer Denis Warner wrote that "the tyranny the West allied with in Saigon was in many years worse than the tyranny it was fighting against." Diem and his family had murdered or exiled all potential opposition. Diem had "lost the confidence and loyalty of his people," as Secretary McNamara put it on March 26, 1964.) 42. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 42 2. "Fire In The Lake" ca Frances Fitgerald (Winner of the Pulitzer Prize, Winner of the National Book Award, Winner of the Bancroft Prize For History), Vintage Books, New York 1985, trang 134-139: Ci cht cng gio ca Dim, khng h m mt hn n vi nhng tng mi, m ch thuyt phc hn l cai tr bng nghi l v hun th o c l c th thnh cng, m n c v nh vy trong cc lng mc min Bc v Trung sng trong ci v bng st v iu khin bi cc linh mc. Ci m hn ta khng thc c l ci kiu cai tr thin cn nh vy ca cc gio x c th thc hin ch v ngi Php bo v h v t chc nn hnh chnh quc gia. Do , tham vng ca hn phc hi x hi c xa ging nh l ca nhng tn thc dn Php, coi mnh nh cha ngi ta, chng nhng chng trnh ci cch ca nhng gii chc hnh chnh ni thnh th s khc bit l trong khi ngi Php gi lnh vc hin i cho ring h th Dim khng nhn ra c s quan trng ca vn hin i ha. i vi hn, th gii hin i l Si-Gn, ci th trn k sinh trng tr nn bo mp bi mu ca thn qu v li lc ca Ty phng... Nhng k gi nh Robert Shaplen ch trch Dim nh lm cho nhng nng dn xa lnh v nhng bin php n p ca hn. Mt s ng nhng gii chc v k gi, k c nhng ngi c nhiu kinh nghim v c khuynh hng chnh tr khc nhau nh Douglas Pike, Chester Bowles, v chuyn gia chng ni lon ngi Anh, Robert Thompson, u coi Dim nh l k th ca chng trnh chng Cng. Trong tt c nhng nm cm quyn, Ng nh Dim ch c mt ng minh thn qu, l nhng ngi Cng gio, c bit nht l nhng ngi di c t ngoi Bc vo. Ngay t u, Dim dng trong b my hnh chnh phn ln l nhng ngi Cng gio, v thin v cc lng Cng gio i vi phn cn li ca quc gia. Nhng gii chc ca Dim, lm vic cht ch vi cc linh mc, em phn ln vin tr M cho cc lng Cng gio, v phn ln nhng nng sn. Chng cho nhng ngi Cng gio quyn khai thc lm sn v c quyn sn xut loi hng ha nng sn mi do cc k thut gia M a vo gip. Theo o c go m n l mt 43. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 43 cu tc ng khi xa ca ngi Vit Nam di thi Php thuc. Di thi Dim ngi dn Vit phi theo ci lnh ny. c bit min Trung, hng ngn ngi, trong vi trng hp hu nh ton th khu nh c, theo o trnh nhng dch v c v ca chnh ph, hoc trnh bin php ti nh c trong vi vng rng r hay snh ly gian kh gip nhng ngi Cng gio ln cn. Nui ngi Cng gio trong s tn hi ca phn cn li ca dn chng, l d nhin, l mt chnh sch thin cn, nhng Dim khng thy mt ng li no khc, v M cng khng ngh cho Dim mt ng li no khc. 3. "Background to Vietnam" ca Bernard Newman. Signet Books, New York 1965, trang 117: Bt k hin php vit nh th no, Dim cai tr nh l mt nh c ti. Trit l chnh tr ca ng ta dn xut t mt nhm Cng gio Php, nhng ngi t ra thuyt Nhn V. Thuyt ny nhn mnh n nhn cch chng vi quan nim a qun chng vo k lut ca Cng Sn. (Thc ra, y ch l mt chiu bi chng Cng v trong cu trc ton tr ca Cng Gio th tn ch c quyn vng phc cc b trn, do lm g c Nhn V. TCN). Chi tit v thuyt ny phc tp, kh hiu i vi mi ngi tr mt trit gia. Mt chuyn gia M c mi n c vn cho h thng thu m a phng m t thuyt Nhn V nh l mt pha trn ln xn ca nhng sc lnh ca gio hong v kinh t mu gio, t hp vi mt s nghi ng nhng t nhn thng gia, mt s e ngi u t ngoi quc, v mt quan nim l khng th thnh t c g nhiu Vit Nam nu khng c s kim sot ca chnh ph. Trn thc t chnh ph y l chnh ph Dim. ...Ngy thng qua, cch cai tr ca Dim cng ngy cng tr nn khng th chu c, v ti nm 1963 hn l mt nh c ti hon ton, ch nghe nhng thn nhn trong gia nh. Hn hon ton xa l vi qun chng. Ngi ta phn nn l hn trao nhng chc v tt nht cho ngi Cng gio: nhng nhng ngi Cng gio l ngi ngoi quc nhng ngi di c t ngoi Bc vo. S bt mn a n phong tro chnh tr ca Pht Gio. 4. "Backfire: Vietnam - The Myths That Made Us Fight, the Illusions That Help Us Lose, The Legacy That Haunts Us Today" ca Loren Baritz, Ballantine Books, New York 1985, trang 83-85: 44. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 44 Cng gio Vit Nam pht trin do chnh sch k th Pht Gio mt cch c h thng ca Ng nh Dim. Ngi Cng gio c dng trong cc dch v dn s, trong khi nhng ngi Cng gio sng trong nhng lng mc thng khng bt buc phi lm nhng cng vic nng nhc lm ng x v nhng vic cng cng. Khng ging nh nhng Cha Pht Gio, nh th Cng gio c c quyn s hu ti sn t ai, cng nh trong thi Php thuc. Vi thi gian, s k th i vi tuyt i a s dn chng ny a n nhng phn i chnh tr chng Dim ca nhng nh s Pht Gio. ...Dim lm cho ngi M kh chu khng ch v ng li cai tr ca hn. Hn thch th trong vic n p nhng i lp chnh tr m hn bt gi ln ti 40000 ngi. u nm 1959, Dim hp thc ha s tn bo ca mnh bng s thit lp nhng ta n qun s x nhng i lp chnh tr v x t hnh trong vng ba ngy. Nhng ta n ny bt gi, iu tra, v tuyn n nhng k phm ti. Dim hng say ng ca nhng nh bo khng ng h hn. T hn c, hn dp b cp lnh o trong cc lng mc v thay th h bng nhng ngi ca Dim. Hn tr thnh mt nh c ti. 5. "A Bright Shining Lie" ca Neil Sheehan, Vintage Books, New York 1989, trang 143: Lansdale cho nhng tin kin ca mnh a ti nhng gi nh sai lm... Lansdale ngh rng nhng ngi Cng gio di c t min Bc l nhng ngi yu nc chin u ginh li s t do ca t nc t ngi Php. Hn khng nhn thy s sai lm no trong vn M ch tin cy vo s tr gip c bit ca ngi Cng Gio. Hn khng nhn thy vn c mt ngi Cng Gio lm tng thng ca ci m hn quan nim l Vit Nam T Do l khng thch hp. Cng gio R Ma l mt thiu s c nhiu t vt Vit Nam. Lansdale lo vic phn bit gia ngi M v nhng tn thc dn 45. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 45 Php. iu hn lm l a ra s phn bit tuy chng c g khc nhau.. Ch da vo ngi Cng gio gip , v bng cch t mt ngi Cng Gio ln cm quyn Saigon, hn ta chng t l M nhy vo thay th ngi Php. Nhng ngi Vit Nam theo o Cng gio c ngi Php s dng nh l mt o qun th 5 xm nhp Vit Nam trc thi thuc a v nhng ngi Cng Gio c Php tng thng cho s hp tc ca h vi nhng tn thc dn Php. Ngi Cng Gio thng b coi nh l thuc mt tn giongoi lai, khng phi l Vit Nam. Vi s ra i ca ngi Php, hin nhin l ngi Cng Gio phi tm mt mt ngoi bang khc bo v h. H ni vi Lansdale nhng g m h cho rng Landale mun nghe... ..Trong s hng dn Dim ca Lansdale n thnh cng bng cch dit cc gio phi da trn l thuyt Dim l Magsaysay lp mt chnh ph tp trung quyn lc mi, khng bao gi Lansdale li ngh rng Dim bt u chnh sch cai tr ca mnh bng cch loi b nhng ngi chng Cng hu hiu nht min Nam. Dng h Ng nh tin ti s p t trn min Nam Vit Nam ci tn gio Cng gio ngoi lai ca h, ng Cng gio bo th t ngoi Bc vo v t vng qu hng ca h min Trung. Dim v gia nh b nhim nhng s quan ch huy n v, nhng nhn vin hnh chnh v cnh st bng nhng ngi Cng gio, t min Bc v t min Trung, qu hng ca Dim. Dim v gia nh hn b nhim nhng ngi Cng gio vo cp ch huy qun on, hnh chnh v cnh st. Nng dn min ng bng sng Cu Long thy mnh b cai tr bi nhng tnh trng, ht trng, bi nhng vin chc hnh chnh ngoi lai v thng l cao ngo v tham nhng... 6. "American in Vietnam" ca Dr. John Guilmartin, United Press International/Bettmann, England 1991, trang69: Nhng nh hng i nghch ca s thiu kh nng v tnh ton sai lm ca Dim khng ch chm dt s tht bi v qun s chng Vit Cng. Nghi ng tt c nhng ngi khng c cng c tin Cng gio ca mnh, v hoan h vi s thnh cng trong vic dp b cc gio phi Cao i v Ha Ho, h khi s chin dch chng Pht Gio. 46. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 46 7. "Vietnam: The Valor and the Sorrow" by Thomas D. Boettcher, Little Brown & Company, Boston 1985, trang150: Trong 10 la vin tr th 8 c dng cho ni an ch khng dng cho cng tc chin u chng du kch Cng sn hay ci cch rung t. Dim lo lng v nhng cuc o chnh hn l Cng sn. ...Nh l hu qu ca nhng bin php n p cng ngy cng gia tng, s bt mn ca qun chng i vi Dim cng cng ngy cng tng, bt k l toan tnh ca Dim dp tt s bt mn ny trong mi c hi. Hng triu nng dn nhng vng qu tr thnh xa l i vi Dim. Khng l g, hot ng ca Cng sn gia tng cng vi s bt mn ca qun chng. V nhng bin php n p ca Dim cng gia tng theo cng nhp . Nhiu ngn ngi b nht vo t. Cho ti nm 1960, iu khc bit duy nht gia hai chnh quyn Ng nh Dim v H Ch Minh l nhng l c ca h. 8. "The Indochine Story" ca The Committee of Concerned Asian Scholars, A Bantam Book, New York 1970, trang 32 & 34: Mt nhn vt M ng h Dim lc u kt lun: Lm dng quyn lc, c ti, tham nhng, coi thng cp di, v khng m xa g n nhu cu ca dn chng mt cch c c, l tm gng m gia nh h Ng cho nhng b trng, nh lp php, tng lnh, tnh trng, trng lng m h Ng dng nh nhng qun c noi theo. ng sau gia nh nh Ng l M. di gia nh ny chng c g my. Gia nh ny tri ci bng ca h trn x hi Vit Nam; tuy nhin ci r ca h tht s ch cm nng vo t Vit. iu ny nh trc nhng phng php Dim dng kim sot t nc... Ch c mt ng li: n p v cng c quyn lc trong tay nhng anh em v thuc h ca Dim.. Sn lng ton din nhng ngi bt mn c t chc thn qu nm 1956, v tng gia cng khi tnh hnh suy km. 75000 ngi hay hn na b git trong chin dch ny. Cn 47. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 47 nhiu ngi hn na b tng giam bi sc lnh s 6 ca tng thng, k trong thng 1, 1956. Sc lnh ni: Nhng c nhn coi l nguy him cho quc phng v an ninh chung c th b bt giam trong nhng tri tp trung do lnh ca c quan hnh php. Tnh trng trong nhng tri tp trung ca Dim, ch b phanh phui sau khi Dim , tht s nh nhp. C cho cht i, c lm cho m, c hnh h..., danh sch ny tht l di. 9. "The Story of Vietnam" ca Hal Dareff, An Avon Camelot Book, New York 1966, p. 108: Nay Dim thng mi k th, anh em nh Dim mun chc rng khng ai c th bng h i. ngoi mt, Nam Vit Nam l mt th ch Cng Ha vi mt hin php mi toanh ha hn t do v dn ch cho qun chng. Tuy nhin, thc t th li tri ngc hn... Nhu l cnh tay phi ca Dim.. Hn t chc gian ln bu c, a vo quc hi nhng tay sai ca hn, v sai bn Cn Lao i rnh m khp nc kim nhng ngi chng i hn. Ch Dim bt u thoi tro vo u nm 1963. Tng thng cai tr dn trong dinh th ca mnh nh l mt th ch qun ch, ct la khi qun chng. S th ght Dim v gia nh hn gia tng n ngi ta c th cm thy y trong bu khng kh Saigon. Tin n v o chnh loan truyn trong thnh ph hu nh hng ngy. Trong nhng hon cnh nh vy, Dim ch lo bm cht vo quyn lc. Cuc chin (chng Cng) tr thnh th yu. S quan c thng cp nu gi c mc tn tht thp. Ch c mt cch chc chn gi c nh vy khng tc chin. Khng tc chin tr thnh mt cch sng i vi mt s cp ch huy v l cch duy tr a v. ...Cuc tranh chp gia Dim v cc Pht t c tch ly k t ngy Dim ln lm th tng nm 1954. Dim, mt tn Cng gio, ng nhin l cm thy thoi mi hn i vi nhng tn Cng gio khc. Nhiu chc v ch huy trong chnh quyn v qun i c trao cho nhng ngi Cng gio, nhng ngi ny c c quyn c li lm tin trong nhng thng v ca ch . Trong s 15 triu dn min Nam Vit Nam, hn 1 triu mt cht l ngi Cng gio. Phn cn li, phn ln l Pht t, phn n v chnh sch thin v ngi Cng gio. S i x khc bit ny cn trng trn hn cc tnh l, ni y cc linh mc a phng v cc 48. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 48 gii chc chnh quyn, hu ht l Cng gio, c ton quyn. Khi cc p chin lc c dng ln, nhng ngi Cng gio c min lm vic v nhng ngi phi-Cng gio b a vo ch thay th h lm nhng cng vic lao dch. Nhng vng t mi c m mang v pht trin, ngi Cng gio c chn nhng min t ph nhiu nhng min duyn hi c an ninh. Nhng t ai dnh cho Pht t su trong ni a, y h phi lao ng di s e da ca Vit cng. Nhiu Pht t theo o (khng c ngha l tin o. CTN) c sng d dng hn. 10. The Two Viet-Nams" ca Bernard B. Fall, Frederik A. Praeger Publisher, New York 1967: Trang 236: Tnh hiu chin ca ng Ng nh Dim thuc loi nh th ny: c tin ca ng ta t c tnh cht t i ca cc tng hn l tnh hiu chin tn nhn ca mt i Phn Quan Ty Ban Nha ca Ta n D Gio (Torquemada); v Quan im ca ng ta v chnh quyn th t c tnh cht ca mt tng thng theo hin nh ca mt nc cng ha hn l mt bo cha theo truyn thng quan li phong kin. Mt ngi Php theo Cng Gio khi ni chuyn vi ng ta mun nhn mnh v nh hng vn ha Php i vi ng Dim nhn mnh nhng t nh "tn ngng ca chng ta", th Dim thn nhin tr li rng: "ng bit m, ti t coi ti nh l mt ngi Cng Gio Ty Ban Nha", c ngha l, ng ta l mt a con tinh thn (ca Gio Hi La M) ca mt c tin hung hng, hiu chin hn l mt tn d di v khoan dung ging nh ngi Php theo h phi Cng Gio Gallican." Trang 250: Trong s nhng ngi ln cm quyn cng vi Dim nm 1954-55, KHNG MT NGI NO cn gi chc v b trng khi Dim b git nm 1963. Mt vi ngi b lu y Php hoc M, v mt vi ngi rt lui vi thi trng ch Saigon. Mt s dp theo nhng phng php ton tr ca Cng sn Cn Lao Nhn V Cch Mng ng ca Ng nh Nhu. ng ny tr thnh mt h thng quyn lc hon ton ging nh ca Cng sn, vi nhng thnh vin mt v ch bit nhau trong nhng t 5 ngi, v 49. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 49 nhng nhm hnh ng c nhim v dp b mau chng v kn o nhng ngi i lp... Nh vy, ch Dim sai lm trong hai phng din: Qun i khng bao gi thc s hu hiu, v cc s quan qun on th khng trung thnh vi nhng ng ch dn s v nhm mt lm ng trc s tht bi ca ch . Trong s m t ng Cn Lao, John C. Donnell nh ngha Cn Lao nh l mt ng chnh tr mnh gm nhng thnh vin thng tin rng mnh thuc nhng ng chnh tr khc v ng tr nhng ng ny. Ni cch khc, nhng hot ng trong h thng ni b ca h y ht nh ca ng Cng sn: d thm bn b, xm nhp ng minh, v hot ng nh mt quc gia trong mt quc gia trong chnh gung my chnh quyn ca mnh. Nu khng cn ci g khc, nhng iu trn c th lm cho ch Nam Vit Nam mang nhn hiu mt loi dn ch ca qun chng chng-Cng m s khc bit ln nht i vi ngi anh em song sinh Cng sn Bc Vit Nam l thi hnh tr Cng gio v l s hu ch ca nhng n in cao su. 11. "An Eye For The Dragon" ca Dennis Bloodworth; Farrar, Straus & Giroux, New York 1970, trang 209: Cho ti nm 1963 mt v ca Dim bt gi hoc y vo tay nhng k th hu nh mi ngi quc gia c tn tui chin u cho t do ca t nc trong 20 nm trc. Hn v gia nh hn n p mi i lp, cht y nh t, bt ming bo ch, gian ln bu c, v bm vo quyn lc. 12. " Intervention and Revolution" ca Richard J. Barnet, A Meridian Book, New York 1972, pp. 233-235: Khuyn co rng nu bu c c t chc ngy nay (1956) th tuyt i a s dn Vit s bu cho Cng sn, Cherne tuyn b rng uy tn ca M Chu ty thuc vo s ngn chn cuc bu c ny. Phng php gii quyt l cng c lp ngi Cng gio min Nam Vit Nam, ch c nhng ngi ny mi c l do thuc v l tng chng Cng. Nh vn Cng gio ngi Anh, 50. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 50 Graham Greene, m t vic M s dng gio hi Cng gio trong cuc chin tranh lnh Vit Nam nh sau: Chnh ci h Cng gio lm cho ch ca ng Dim sp , v s sng tn ca ng ta b cc c vn Hoa K khai thc cho n khi gio hi Cng gio Vit Nam trong c nguy cng chung s phn bt thin cm ca ngi dn Vit i vi M...Nhng khon tin to ln c dng t chc nhng cuc n tip quan khch ngoi quc v to nn nim gio hi Cng gio l ca Ty phng v l ng minh ca M trong cuc chin tranh lnh. Trong nhng trng hp him hoi m Dim i kinh l nhng vng trc y b Vit Minh chim, bao gi cng c mt linh mc bn cnh, v thng l mt linh mc M... iu quan tm chnh ca chnh quyn Dim l s an ton ca chnh quyn. Chnh quyn Dim s rng cuc bu c d nh t chc vo thng 7, 1956 a n s thng li ca H Ch Minh v chm dt quyn lc ca nhng chnh tr gia khng Cng sn.. Nhng c tnh ca c quan tnh bo quc gia CIA, son trong thng 2, 1957, m t ch Dim nh sau: Ch Dim phn nh ngh ca Dim. Mt b mt chnh quyn i din cho dn c duy tr, nhng thc cht chnh quyn l c ti. Quyn lp php ca quc hi b hn ch gt gao; quyn t php cha pht trin v ty thuc quyn hnh php; v nhng nhn vin trong ngnh hnh php khng g hn l nhng tay sai ca Dim. Khng c mt t chc i lp no, d trung thnh hay khng, c php thnh lp, v mi ch trch chnh quyn u b n p...Quyn lc v trch nhim tp trung ni Dim v mt nhm nh gm c nhng thn nhn ca Dim, nhng ngi quan trng nht l Nhu v Cn. Ch c ti ca Dim, da trn mt mng li mt v, ta n qun s, v cng chc tham nhng, tuyn b khng nhng chin u chng Cng m cho ti nm 1957 Cng sn vn cha c hot ng g, m cn chng bt c nhm no khng chc l trung thnh vi Dim. Tht vy, nhiu ngi khng-Cng-sn vo t hn l ngi Cng sn. ...S chuyn ch ca Dim, s thin v tr trn ca hn i vi nhng ngi Cng gio t nn t ngoi Bc vo so vi phn cn li ca dn chng, v s bo hnh ca hn i vi mi ngi khng ng quan nim chnh tr vi hn to nn mt s lin kt chng hn m hn rt s. 51. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 51 13. "Vietnam Revisited" ca David Dellinger, South End Products, 1986, trang 35: Ngay t lc u Dim c khuynh hng ton tr v gia nh tr m 8 nm sau d lun qun chng ln n chnh quyn ca hn. Khuynh hng ton tr ca Dim a n vic thnh lp mt ng chnh tr ring t, ng cn Lao, mt ng duy nht. [Thi khng thy ai i a nguyn a dng. TCN] ng Cn Lao cng phc v hn nh l mt v, dp theo khun mu ca Nht Bn trong Th Chin II m Dim nghin cu k chi tit. Nh chng ta thy, ng ny git hi 90000 ngi v cm t 800000 trong c nhiu ngi b tra tn. ..Khi Dim v Vit Nam nm 1954, mt ngi Cng gio theo lnh ca mt th lc ngoi quc v cai tr mt nc m 80% l Pht t, CIA thu vi trm ngi hoan h hn ti bn tu. Nhng c CIA ln nhng gii chc M ng h Dim u khng lm sao lm ngc c s kin l Dim khng c s ng h ca qun chng, chnh sch n p m mu ca Dim i vi t cc nh s Pht gio v cc tn Ha Ho, Cao i cho ti nhng nng dn yu nc, gii t sn tn trng lut php, trt t v mt cht cng l, v nhng tng lnh i th ko theo (v xy ra) tt c nhng kh khn v mt con ngi vi nhn cch nh vy. 14. "Vietnam: Why Did We Go?" ca Avro Manhattan, Chick Publication, California 1984, trang 56 & 89: Tng thng Ng nh Dim ca Nam Vit Nam l mt ngi theo o Cng gio cai tr Nam Vit Nam bng mt bn tay st. Hn ta tht tnh tin rng Cng sn l c v gio hi Cng gio l duy nht. Hn 52. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 52 c hng y Spellman v gio hong Pius XII trng vo ci gh tng thng. Hn bin ci ngi v tng thng thnh mt nh c ti Cng gio, tn nhn nghin nt nhng i lp chnh tr v tn gio. Nhiu nh s Pht gio t thiu phn i nhng s bo hnh tn gio ca hn. S bo hnh k th i vi ngi phi-Cng gio, c bit l cc Pht t, gy nn s ri lon trong chnh ph v trong qun i th qun nhn o ng hng lot. iu ny a n s can thip qun s ca M. Trong chnh sch khng b ny hn c s ph gip ca hai ngi anh em Cng gio, ngi ng u mt v (Ng nh Nhu) v tng gim mc Hu (Ng nh Thc). Ngi ta ghi nhn rng, v nhng con s sau y tuy khng c chnh quyn chnh thc khng nh nhng c th coi l ng tin cy, l trong thi gian kinh hong t 1955 n 1960 t nht l c 24000 ngi b thng, 80000 b hnh quyt hay b m st, 275000 ngi b cm t, thm vn hoc vi tra tn hoc khng, v khong 500000 b a i cc tri tp trung. y ch l nhng con s c tnh bo th, khim nhng. t quyn li quc gia ra ng sau y mnh quyn li tn gio ca hn, kt qu l tn c ti Dim a t nc xung vc thm. 15. "Nobody Wanted War" ca Ralph K. White, A Doubleday Anchor Book, New York 1970, trang 91: Dim, ngi em d in v v hn (Nhu v v), lm cho mi nhm quan trng trong nc, k c nhm chng Cng thc t nht, nhm ny thy r gia nh Dim h thp v lm yu i cuc tranh u chng Cng, v sau cng c nhng s quan cao cp trong qun i, nhng ngi m mi tn c ti khng c lng ngi phi trng cy vo h sng cn, xa la. Theo Malcolm Browne, ch Dim b c nc on ght. Nu nh Ng cn cm quyn cho n ngy nay (1965) th chc chn l Vit Nam s hon ton l Cng sn. [Bn Cng gio hoi Ng ngy nay vn cn a ra lun iu Cn c th khng mt nc] 16. "The Political Economy of Human Rights. Vol I" ca Noam Chomsky and Edward S. Herman, Black Rose Books, Canada 53. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 53 1979, trang 30, 302-303: Joseph Buttinger, mt c vn ca Dim lc u v l ngi by t s ng h Dim nng nhit nht trong thp nin 1950, khng nh l gi Dim l pht xt th khng thch hp v, tuy ch Dim c tt c nhng s xu xa ca ch pht xt, Dim thiu c s qun chng m Hitler v Mussolini c th tp hp c. ..Theo Jeffrey Race, mt cu c vn qun s M cho Nam Vit Nam c rt nhiu ti liu v lch s Vit Nam cn i, chnh quyn Dim khng b ngi dn nhiu hn l phong tro cch mng nhiu th d, th tiu cc cu khng chin qun Vit Minh, bn pho binh vo nhng lng cng sn v bt b nhng ngi c thin cm vi cng sn. Cng chnh v nhng chin thut m lc lng ca phong tro cch mng cng ngy cng gia tng Long An t 1960 n 1963. ..S gia ca Ng Gic i vit v bnh gn nh hoang tng ca Dim lo lng v vn an ninh, a n nhng chnh sch khng b ton din nng dn Vit Nam, v lm suy gim trm trng s ng h ch ca qun chng. S dng bo lc qu mc v tr th nhng ngi cu khng chin ca Dim l s vi phm trng trn Hip nh Genve (Khon 14c), cng nh l s t chi khng thi hnh iu khon tng tuyn c trn ton quc (vo thng 7, 1956) ca Dim. L do chnh m Dim t chi khng thi hnh iu khon ny vo nhng nm 1955-56 (t chc v tng tuyn c trn ton quc) tht l hin nhin: vin quan li ly hng nhp cng t M vo ch c mt s ng h ti thiu ca qun chng v t c hi vng thng trong mt cuc tng tuyn c...Dim l mu ngi in hnh ca mt tn bo cha pht xt, dng khng b b p cho s thiu ht s ng h ca qun chng.. 17. "The American Pope" ca John Cooney, A Dell Book, New York 1984, trang 309-312: Lp trng ca (hng y) Spellman v Vit Nam ph hp vi nhng mong c ca gio hong. Malachi Martin, mt cu tu s 54. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 54 dng tn phc v ti Vatican trong nhng nm M leo thang chin tranh Vit Nam, ni rng gio hong mun M ng h Dim v gio hong b ngi anh ca Dim, Tng gim mc Thc, nh hng. Gio hong quan tm n s cng ngy cng thng li ca Cng sn do lm suy yu gio hi, Malachi xc nhn rng: Gio hong ra lnh cho Spellman khuyn khch M tham chin Vit Nam Do Spellman xp t mt chin dch ha iu k cng dng ln ch Dim. Qua bo ch v vn ng trong hu trng Washington, vn i u chng Cng ng Dng c ph bin rng ri M. Spellman v Kennedy cng cn gip lp ln mt nhm vn ng hu trng Washington. Ch trng ca s ng minh ny l chng Cng v pht huy h Cng gio. ..Do , rt nhiu ngi M tin rng Vit Nam l mt quc gia phn ln l Cng gio. Mt phn ca ci n tng sai lm ny l kt qu ca vic Dim ln cm quyn. Vi s gip ca CIA t chc cuc bu c gian ln nm 1955, Dim hy b ch qun ch v Bo i b cng bc phi sng trong cnh lu y. Ci mu sc Cng gio m trong cuc vn ng hu trng Vit Nam cng gp phn to nn quan nim sai lm trn. Cn mt yu t khc l s t mnh vo trong ng li trn ca Spellman. ...S tuyn truyn ca Spellman v bn cht Cng gio ca chnh quyn Dim lm r rt thm hnh nh khng p v v th ca gio hi Vit Nam. Ci bn cht tn gio ca chnh quyn Dim v nhng vn chnh quyn to ra c ghi nhn bi Graham Greene, mt tn Ca T, trong mt bi vit t Saigon, in trong t London Sunday Times ngy 24 thng 4, 1955: Mt cuc ving thm khng thch hp ca Hng y Spellman c tip ni bi nhng cuc ving thm ca Hng y Gillroy v Tng Gim mc Canberra. Nhng s tin ln lao c dng t chc nhng cuc biu tnh n tip nhng v khch ny, a ra mt n tng l gio hi Ca T l ca Ty phng v l ng minh ca M trong cuc chin tranh lnh. ...Nam Vit Nam, thay v i u vi ch ton tr ca min Bc bng nhng bng chng v t do, li ri vo mt ch c ti bt hiu lc: dp b bo ch, kim duyt cht ch, lu y bng lnh ca chnh quyn thay v phi c xt x ta n. Tht l bt hnh khi mt chnh quyn nh vy li ng nht ha vi mt c tin. ng 55. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 55 Dim rt c th li trn t nc c tinh thn khoan nhng ny mt di sn chng-CaT. 18. The Final Superstition ca Joseph L. Daleiden, Prometheus Books, New York, 1994, trang 62): "Spelllman l ngi ch cht ca gio hong lm cho M tham chin su m Vit Nam. Theo mt bc th chnh thc ca Vatican, gio hong "dng Spellman khuyn khch M tham chin Vit Nam." Mi vin tr nhn o cho min Nam u i qua cc c s ca gio hi Cng Gio v ch c nhng ngi Cng Gio l c Dim b nhim vo trong chnh ph. Tuy rng nhng chnh sch nh vy a n vic ci o hng lot, s tn Cng Gio ch chim vo khong t 12 ti 13 phn trm ca dn s min Nam. Khng l lng g m khi a s Pht Gio bt bnh a n vic cng khai chng i chnh sch ca Dim. Tnh trng ngy cng suy km, Dim dng n bin php bt gi hng lot, n p Pht t, ng ca cha chin v tu vin. Qua kinh nghim qu kh, Gio hi chc hn bit rng s n p ch lm cho l tng mnh hn. Trc s quan st kinh hong ca th gii, gii Pht t phi dng ti hnh ng chng i tiu cc rt ro v nhiu tng s t thiu. Trong nhng khong thi gian ng s , ti, mt tn Cng Gio, khng nh c mt li ch trch chnh sch ca Dim t mt linh mc hay gim mc Cng Gio no. Tuy nhin, s vic ln qu mc i vi Tng Thng John Kennedy, ng ta thi khng ng h Dim na. t lu sau Dim b hnh quyt trong mt cuc lt chnh quyn. Qua ci din tin kinh khng ny vai tr ca gio hi theo ng ci tin trnh lch s nh nhp ca gio hi." 19. "America's Longest War" ca George C. Herring, John Wiley & Sons, New York 1979, trang 62-65: lm vui lng cc c vn M, thnh thong Dim cng ni trn u mi cht li v dn ch, nhng trong thc hnh hn nm ly nhng quyn lc tuyt i. ch thn 56. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 56 hn ng tr ngnh hnh php ca chnh ph, dnh cho hn v anh em hn m hn a ba ngi vo nm ba chc trong ni cc c su b, mi quyn quyt nh. S tn cng d di ca Dim vo nhng i lp chnh tr gy nn s bt mn trong cc thnh ph cng nh thn qu. Bo ch ch trch chnh ph b ng ca ngay.. Dng quyn hnh trong cc sc lnh ca tng thng, chnh quyn Dim la vo nhng tri ci hun nhiu ngn ngi Vit Nam, cng sn cng nh khng cng sn, nhng ngi b coi nh l e da cho trt t cng cng. Chng trnh ci hun lc u nhm vo cc thnh phn khng chin Vit Minh li min Nam, nhng ri vi thi gian chng trnh ny c p dng cho bt c ai dm chng i chnh quyn. ...Chnh quyn c khuynh hng cai tr dn vi lng nghi ng v cng bc, mt phc trnh tnh bo ca M kt lun nm 1960, v c p ng bi thi bt thin cm v bt mn ca ngi dn. 20. "Unwinding the Vietnam War: From War Into Peace" ca Reese Williams, The Real Comet Press, Seattle 1987, trang 431: Sau khi Php b nh bi v c v nh nn c lp (ca Vit Nam) s ti, theo hip nh Genve. Nhng thay vo M nhy vo, quyt nh l H (Ch Minh) khng c thng nht t nc ang tm thi chia ct, v nhng nng dn li cnh gic khi chng ta ng h mt trong nhng tn c ti i bi nht ca thi hin i Th tng Dim, ngi chng ta chn. Ngi nng dn cnh gic v co rm ngi li khi Dim tn nhn dp mi i lp, h tr nhng tn a ch bc lt h, v t chi tho lun vi Bc Vit v s thng nht ca t nc (From an address delivered by Dr. Martin Luther King in New York City on April 4, 1967). Trn y ch l 20 li ph phn in hnh v ch Ng nh Dim ca mt s tr thc ngoi quc: k gi, chnh tr gia, gio s i hc, nh qun s, trong s hng trm li ph phn tng t khc. Chng ta cng nn l hn phn na s ti liu trch dn trn c vit sau nm 1975. Nu c gi mun c nhng li ph phn ca ngi Vit, xin tm c cun Vit Nam Mu La Qu Hng Ti ca c Thiu Tng Mu, trong phn cui c 100 li ph phn ca cc nhn s, chnh tr gia, tng lnh, gio s i hc, nh 57. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 57 bo v..v.. v Ng nh Dim v ch Nht Vit Nam Cng Ha. Cho ti ngy nay, cun hi k chnh tr ny, vi rt nhiu chi tit lch s, vn l cun sch c gi tr nht trong nhng cun vit v ch Ng nh Dim v nhng din bin chnh tr trong thi Nht Cng Ha.. T 20 li ph phn ca cc tc gi ngoi quc trn, chng ta c th rt ta ra c nhng g? Sau y l vi im chnh. 1).Ng nh Dim l ngi v ti, v c, nhu nhc, c Hng Y Spellman, vi s ph gip ca ngoi trng John Foster Dulles cng mt vi chnh khch Cng gio M khc, theo lnh ca Vatican, vn ng vi M a Dim v cm quyn Nam Vit Nam v Dim thuc loi ngi Cng gio cung tn kht mu Ty Ban Nha trong thi Trung C, chng Cng in di nn ng nhin c th tin cy chng Cng cho M v cho Vatican. Ngoi ra Vatican cng cn gp phn vn ng, thuyt phc M tham chin Vit Nam. Ci ti ny ca Vatican i vi Vit Nam s c ghi vo s sch. 2).Ch Ng nh Dim l mt ch bo ngc, chuyn ch, khng c s hu thun ca qun chng. l mt ch m hu ht nhng ngi nm quyn hnh chnh, qun s l nhng gia n v lim s. 3).Chnh ci cht Cng Gio cung tn, tng hp ca ngu dt, kiu cng, hunh hoang, hm hnh [theo gio s Nguyn Mnh Quang] ca Dim lm hi Dim. Sch lc Cng gio ha min Nam bng th on tiu dit cc gio phi khc ca Dim trong mt nc m Cng gio ch chim c 7% l mt sch lc ngu xun, i ngc li tinh thn Tam Gio ng Nguyn ca dn tc, a n s on ght ca tuyt i a s ngi dn Vit Nam. Sch lc ny ghi thm mt chng nhc vo lch s gio hi Cng gio Vit Nam, mt gio hi vn ni ting l: H phi dn tc th th no cng phn bi dn tc. Kt Lun Trc sch lc Cng gio ha min Nam ngu xun, bo tn, hi dn, hi nc ca chnh quyn Ng nh Dim, con c giai on ca Vatican v M, Pht Gio Vit Nam khng cn c th chn la con ng no khc ngoi con ng tranh u, khng ring g cho Pht Gio m cn cho c dn tc. Nhng bng chng trn ngp v tnh cch bo tn, k th tn gio ca chnh quyn Ng nh Dim, 58. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 58 chng minh mt cch hng hn l cuc tranh u ca Pht Gio cch y 40 nm min Nam Vit Nam l c chnh ngha, hp vi lng dn. Tht vy, tuy Pht Gio pht ng phong tro chng ch Ng nh Dim nhng lng dn on ght ch bo tn phi dn ch ny m t lu, nh chng ta thy trong mt s ti liu va trch dn trn. Chng ta khng nn qun l ng Dim b m st ht ti Ban M Thut ngay t nm 1957, ngy 21 thng 5. Ri n cuc o chnh tht bi ca lc lng nhy d ngy 11 thng 11, 1960, v di bom dinh c lp ca 2 s quan VNCH ngy 27 thng 2, 1962. V s kin l, trong cuc tranh u Pht Gio 1963, khng phi ch c Pht t mi tham gia tranh u m gm mi thnh phn dn tc, t cc em hc sinh trung hc n cc sinh vin i hc, cc gii s, nng, cng, thng, k c nhng ngi Cng gio tin b gm mt s linh mc v tn Cng gio. Pht Gio l tn gio ha bnh. Nhng bc tn c trong cuc tranh u Pht Gio 1963 khng ch trng lt chnh quyn Ng nh Dim bng bo ng, k c B Tt Thch Qung c. Nhng khng ai c th ph nhn l cuc tranh u ny gp phn ln lao a n s co chung ca ch Cng gio tr, gia nh tr Ng nh Dim vo ngy 1 thng 11, 1963. thc c lng dn, chnh qun i Vit Nam, ch huy bi nhiu tng lnh, trc theo v ng h ng Dim, ng ln lm trn s mng dp b mt ch Cng gio c ti, phi dn tc, phi t quc. Nh tng nhiu ln c cng vi dn tc trong nhim v bo v, gi nc, cuc tranh u 1963 ca Pht Gio min Nam cng gp c nhiu cng to ln cho dn tc. Ngoi vic a n s chm dt mt ch c n mt i lng dn, chnh yu l cuc tranh u ca Pht Gio thnh cng trong vic bo v c nn vn ha truyn thng v tn gio dn tc, tn gio dn tc y phi c hiu theo ngha tn gio ca tuyt i a s ngi dn trong nc, th d nh Ki T Gio M, ngn chn c him ha ca Cng gio trong toan tnh a ton dn Vit Nam xung hng sc vt (con chin), ci u tun phc mt nh ch c th ph t ti Vatican, ng tr bi mt s ngi ngoi quc v o c tn gio nh John Paul II v Benedict XVI, m lch s en ti nhc ca tn gio ny khng cn l mt vn xa l i vi th gii ngy nay. Trn Chung Ngc 59. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 59 NAM VIT NAM C TN TI C KHNG (IS SOUTH VIETNAM VIABLE?) Nguyn Thi Tc gi Nguyn Thi nguyn l Ch tch Hi Sinh Vin Cng Gio Vit Nam ti M. Sau hip nh Genve 1954, v l mt tn Cng gio, tc gi c ng Dim mi v nc v c lm. Tng gim c Vit Nam Thng Tn X, 1955-1961. Nm 1961, tc gi bt mn v ch c ti ca chnh ph Dim nn ri khi nc v qua Phi Lut Tn, ti y, ng vit tc phm Is South Vietnam Viable? (Manila, 1962) phn i ch v cnh bo vi chnh quyn M. Phn trch di y l Li M u ca tc phm Is South Vietnam Viable? (Nam Vit Nam c tn ti c khng?) Li M u Ti khi ni ra y rng, hn ai ht, ti bit rt r nhng thiu st hin nhin trong cun sch ny. c thai nghn trong nim lo u v c vit ra mt cch vi vng, cun sch ny ch c gi tr ca mt li bo ng khn cp v tnh trng tuyt vng ca min Nam Vit Nam. Phn ln ni dung ca li bo ng ny c th l khng mi m g. Tuy nhin ti cng phi ni ln cho cng lun bit, v c th l bc u m mt li thot cho s b tc hin nay ti Vit Nam. V th c nguyn ny khng bao gi thc hin c hng triu ngi Vit phi nhn lnh ci hu qu thm hi ca mt chnh sch t vn hin nay th t nht ti cng t c mt nim an i ng bun l ti c gng phi by nhng iu m ti tin l s tht. D vy, ti l ngi u tin cng nhn rng v s tht khng phi l c quyn ca ring ti nn ti cng c th sai lm trong vic nhn nh v tnh hnh hin nay cng nh trong vic tin on nhng din bin trong tng lai - Tuy nhin c mt iu m khng ai b 60. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 60 lng gt l cun sch ny khng phi ch l mt cuc din tp ch ngha phn tch mt cch khch quan nhng kh khn ca tnh trng qun tr chm tin, m l mt thng ip chnh tr ti hon ton tin tng v sn sng chp nhn mi nguy him c th xy n cho sinh mng cng nh s nghip ca ti. Sau nhiu thng suy ngh, ti cng c quyt nh phi by trong cun sch ny nhng iu m hu ht ngi Vit ang u t nhng khng c kh nng din t v s p bc ti min Nam Vit Nam ngy nay. Lm iu ny, mt s ngi c th coi ti nh l mt k phn bi v cun sch ch l phn ng ca mt k bt mn; mt s ngi khc c th coi ti nh mt k v n nay tr li cn vo bn tay nui mnh n. Nhng ti ch quan tm n chuyn m ti ngh cn phi lm, hn l lo lng n chuyn a ra mt hnh nh tt v mnh hay l chuyn nm bn vo nhng k m c thi ti tin tng v ng h. Mt s ngi na c th ngh rng ti c in mi vit cun sch ny, nhng ti sn sng hng chu mi hu qu ca s in r ny. Sau nhng li m u trn, ti xin qu v hy kin nhn vi li vn khng my hay ho ca ti trong cun sch ny. Sau khi c ht cun sch, nu qu v ng vi ti rng, min Nam Vit Nam do ch Ng nh Dim qun tr s khng chng li lu di c mi e da do Cng Sn khuynh o th li ti ch trch ch ny khng phi l iu v ch. Nh qu v s thy, sau khi c chi tit cun sch ny, ti khng c sy vic thit lp ngay mt nn dn ch l tng ti min Nam Vit Nam. Nh hu ht nhng ngi Vit khng Cng Sn khc, ti s mn nguyn nu min Nam Vit Nam c c mt ch d khng l tng nhng ngay thng, lim chnh v hu hiu, t nht l mc m qun chng c th chp nhn c. Bt hnh thay, ch Ng nh Dim, nh ta thy, khng p ng c c iu mong c ti thiu ny. Hnh nh tt c nhng g ch ny ch c th lm c l phung ph ht nhng tr gip rng ri nht m Vit Nam c hng v bng mi gi nm gi c quyn quyn lc ca gia nh nh Ng ti min Nam Vit Nam. Nu qu v t hi lm th no m ch Ng nh Dim c th tn ti di lu nh th th ti xin tr li rng s d Dim cn tn ti c th nht l v nhng c gng h tr tn tnh ca ngi M, th hai l v ngi Vit th ght v cng nn c ti Cng Sn. 61. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 61 V tng lm vic mt thit vi ch ny trong sut 7 nm, nn ti c th thy c rng ch ny khng c kh nng thu phc c s ng h ca nhn dn. Ngay c nhng ngi lc u ng h ch cng khng cn chu ng c tnh trng tham nhng gi di v v hiu nng do nhng phe nhm gm ton nhng k n bm v nnh ht to ra nhng lm ch trc khi ch ny sp . Ngoi nhng tn nnh ht v tch s v cc b con trong gia nh h Ng, khng cn ai tn tm ng h ch na. Do m ti min Nam Vit Nam ngy nay, vi mt qun i tinh nhu v c trang b y , v mt b my hnh chnh tng i to ln, ch vn khng chng ni s khuynh o chnh tr ca Cng Sn, v nhng ngi lnh o ca ch vn lin tc khng chu cht tn gc r nhng nguyn nhn ca tham nhng v s v hiu. Tri li, gii lnh o ny n lc ti a du dim s tht v tnh hnh min Nam Vit Nam, xuyn tc s tht n ngay c ngi M cng tin rng khng c mt gii php chnh tr no khc ngoi tnh trng hin hu. t ht trng tm vo vic tiu dit ht nhng ngi quc gia i lp, ch c gng thay s ng h ca nhn dn Vit Nam bng s tr gip ca ngi M. Ng nh Dim c to cho mnh hnh nh ca mt lnh t chng Cng bt kh thay th, v ngy no m ngi M cn tin rng ng Dim l bt kh thay th th ngy ng Dim khng cn s ng h ca nhn dn Vit Nam, v ng ta c th da vo s ng h v iu kin v v gii hn ca ngi M. Khng th no thot ra c ci vng lun qun do mi lin h Vit-M y to ra nu khng t mt hng i mi cho chnh sch ca M, mt hng i dn n s xut hin ca mt gii lnh o chnh tr khc, khng Cng Sn, ti min Nam Vit Nam. Ti cn mt li cui cng cho nhng ai thc mc v vic ti trnh a ra nhng ngh chi tit, nhng gii php tch cc trong cun sch ny. Ti ngh l cha cn phi a ra ngh v nhng gii php chi tit cho cuc thay i tnh hnh ti min Nam Vit Nam, khi m mi ngi lin h n tnh hnh y vn cha tin rng cn thay i. V nu nhu cu thay i ny khng c cng nhn th mi gii php ngh ra u v ngha. Ni cch khc, nhng bn hu ca Vit Nam t do phi bit rng ch hin nay ti min Nam Vit Nam khng th tn ti c, rng ch y khng c kh nng xy dng Vit Nam 62. 1963 2013: Nm Mi Nm Nhn Li Tp Hai 62 thnh mt quc gia tn tin, v khng th nh bi c Cng