ԹերԹը լույս է տեսնում 1990Թ. նոյեմԲերից

2016Դեկտեմբեր¹ 11 (147)

Եզ դի նե րի ազգային մի ու թյան նա խա գահ՝ Ա զիզԹա մոյա նը բաց նա մակ է հղել նո րան շա նակ վար չա -պետ Կա րեն Կա րա պե տյա նին, ո րո ւմ, մաս նա վո րա -պես, աս վո ւմ է. « Մե ծար գո՛ վար չա պետ, նախ թույլտվեք Ձեզ շնոր հա վո րել նոր և պա տաս խա նա տու պաշ -տո նո ւմ ու հե տա գա աշ խա տան քո ւմ՝ ցան կա նա լով հա -ջո ղու թյո ւն ու ձե ռք բե րո ւմ ներ: Իսկ հի մա՝ ըստ է ու թյան:Սեպ տեմ բերի 13-ին, տե ղի ու նե ցավ Հայաս տա նիՀանրա պե տու թյան Եզ դի նե րի ազ գային մի ու թյան նա -խա գա հու թյան ար տա հե րթ նիս տը, ո րին, նա խագա հու - թյան ան դամ նե րից բա ցի, մաս նա նկ ցո ւմ է ին նաև ՀՀտար բեր մար զե րից ե կած եզ դի հե ղի նա կա վոր և այլմտա հոգ ան ձի նք: Ի՞նչն է մեզ ստի պել հա վաք վե լու ևդի մե լու Ձեզ. Դե ռևս 1988 թվա կա նին Հայաս տա նիեզդի հա մայն քը պա հա նջ դրեց ժա մա նա կի իշ խա նու -թյու նե րի ա ռաջ. մեզ ճա նա չե լու այն ա նո ւն նե րով, ո րոն -ցով մե նք մեզ ճա նա չել ենք հա զա րա վոր տա րի ներ.ազ գու թյո ւնս` եզ դի, լե զո ւս` եզ դի ե րեն, կրո նս` Շար ֆա -դին: Մեր պայ քա րի ա ռա ջին փու լի ար դյո ւնք նե րն ար -տա հայտ վե ցին նախ կին ԽՍՀՄ վեր ջի ն՝ 1989թվա կա նի մա րդա հա մա րի և ՀՀ 2001 և 2011 թվա կան -նե րի մար դա հա մար նե րի ար դյո ւնք նե րո ւմ. մե նք ճա -նաչ վե ցինք ա ռան ձին ազ գու թյո ւն, ա ռան ձին լեզ վով ուա ռան ձին կրո նով, ինչն ի րա կա նու թյան հաղ թա նա կանէ: Այս ա մե նի ար դյո ւքն է նաև, որ 1990 թվա կա նիցՀայաս տա նի հան րային ռա դի ոյից տր վո ւմ են ամեն -օրյա 30-րո պե ա նոց ռա դի ո հա ղոր դո ւմ ներ, 2015 թվա -կա նին ա վար տե ցի նք 12-րդ դա սա րա նի «Եզ դի ե րենլե զու և գրա կա նու թյու ն» դա սա գր քի հրա տա րա կու մը:2005 թվա կա նին լույս տե սավ 1-ին դա սա րա նի դա սա -գիր քը («Այբ բե նա րա նը»): Ու նե նք այլ ազ գա պա հա պան -ման հն րա վո րու թյո ւն ներ, օ րի նակ, հա սա րա կա կան ևմշա կու թային կա զմ կար պու թյո ւն ներ: Այս ա մե նիցբացի, ինչ պես մեր ողջ պատ մու թյան ըն թաց քո ւմ, միշտկա նգ նած ենք ե ղել հայ եղ բայր ժո ղո վր դի կող քին:

1990 ա կան թվա կան նե րին եզ դի հա մայն քի ա ռաջ -նո րդ Ա զիզ Թա մոյա նի գլ խա վորու թյա մբ կազ մա վոր -վեց շտաբ, որն իր մաս նա ճյու ղե րն ու ներ Եր ևա նիպե տա կան հա մալ սա րա նի ար ևե լա գի տու թյան ֆա կո ւլ -տե տի մաս նա շեն քո ւմ և Կո տայ քի մար զի Զո վու նի հա -մայն քո ւմ: Նույն Ա. Թա մոյա նի գլխա վո րու թյա մբ ուհրա մա նա տա րու թյա մբ 500 եզ դի կա մա վո րա կան մեկ -նեց ռազ մի դա շտ՝ տա լով մոտ չորս տաս նյակ զոհ ուան հայտ կո րած: Հա վաք վեց 6 մի լի ոն ռո ւբ լի, որն ուղղ -վեց բա նա կի կա րիք նե րին: Եզ դի հա մայնքն ան մա սնչմ նաց նաև 2016 թվա կա նի ապ րի լյան քա ռօ րյա պա -տե րազ մի ժա մա նա կ՝ տա լով հի նգ զոհ: Մե նք, ի հար կե,շնոր հա կա կալ ենք հայ ժո ղո վր դին, որ մեզ հա մարստե ղծ վել են ազ գա պահ պան ման ե զա կի հնա րա վո րու -թյո ւն ներ: Սա կայն կան խն դիր ներ, ո րո նք վտան գո ւմ ենմեր հե տա գա գոյու թյու նը Հայաս տա նի Հան րա պե տու -թյու նո ւմ: Այս պես, ՀՀ 2001 և 2011 թթ. մար դա հա մար -նե րի ար դյո ւնք նե րով գրա նց վել է մոտ 40 հա զար եզ դի:Մի ա ժա մա նակ պե տք է ա սել, որ քր դա կան բան վո րա -կան կու սակ ցու թյու նը իր օ ղակ նե րն է ստեղ ծել ՀՀ Արա -գա ծոտ նի մար զում: ՔԲԿ-ն ՀՀ Ա րա գա ծո տնի մար զիՌյա Թա զա հա մայն քում ու նի գրա սե նյակ: Այն եզ դի նե -րի շր ջա նո ւմ տա րա ծո ւմ է իր գա ղա փար նե րը և ՀՀԱրա գա ծոտ նի մար զը հա մա րել քր դա կան տա րա ծք,գծե լով քար տեզ ներ: Կա րի քը լի նե լու դեպ քո ւմ Ձեզկներ կայաց նե նք այն քար տե զը, ուր ՀՀ ներ կա տա -րածքի մի զգա լի մա սը քր դե րի ու ՔԲԿ-ի կող մից հա -մար վո ւմ է քր դա կան ազ դե ցու թյան տակ: Հատ կա պեսՇան գա լի դեպ քե րից հե տո, երբ մեր փոք րա թիվ ժո ղո -վր դի գոյու թյու նը վտա նգ ված է, ո րոշ ու ժեր փոր ձո ւմ ենՀՀ-ում էլ, կեղ ծե լով ի րա կա նու թյու նը, քրդաց նել եզ դի -նե րին: Օ րի նակ, «Զագ րո ս» քր դա կան թեր թի 2016թվա կա նի 8-րդ հա մա րո ւմ կար դում ենք, որ լույս են տե -սել 10-12-րդ դա սա րան նե րի դա սա գր քե րը: Թե դրա նքու՞մ հա մար են հրատ րակ վո ւմ և ին՞չ որա կով, մեզ հա -

մար ան հայտ է մնո ւմ: ՀՀ-ում թե ի՞նչ քրդե րի և ի՞նչքուրդ դպ րո ցա կան նե րի մա սին է խոս քը, մե նք չե նքհաս կա նո ւմ: Ա վե լին, « Զագ րո ս» թեր թը գրում է նաևքրդա կան և քր դաբ նակ գյու ղե րի մա սին: Ա սա ցեք,խնդ րո ւմ ենք, Հայաս տա նո ւմ քր դաբ նակ գյու ղեր կա ՞ն:Վե րո հի շյալ 10-12-րդ դաս րան նե րի դա սա գր քե րի վրագր ված է որ, դրա նք կո ւր ման ջի լեզ վով են: Խնդ րո ւմ եմնայեք ՀՀ բո լոր մար դա հա մար նե րի ար դյո ւնք նե րը,կուր ման ջի լե զու կա՞: Ի հար կե, չկա: Կա «քր դե րե ն»: Եվհի մա, ան տե սե լով ՀՀ վի ճա կագ րա կան պաշ տո նա կանտվյալ նե րը, նոր « լե զո ւ» են ստեղ ծո ւմ և թյու րի մա ցու -թյան մեջ գցե լով եզ դի ժո ղո վր դի մի փո քր հատ վա ծին,ցան կա նո ւմ են «քր դաց նե լ»: Նախ կին վար չա պե տի ժա -մա նակ էլ բա րձ րաց րել ենք այս հար ցե րը, սա կայն,կար ծես ան տես վել են մեր դի մո ւմ-խնդ րա նք նե րը: Օ րի -նակ, նախ կին վար չա պե տին գրված գրու թյան հի մանվրա ՀՀ Ա րա գա ծոտ նի մա րզ պետ Գո զա լյա նի աշ խա -տա սե նյա կո ւմ 2016 թվա կա նի օ գոս տո սի 4-ին մեր ևՀՀ Ա րա գա ծոտ նի մար զի Ա լա գյազ, Ռյա Թա զա, Սի -փան, Ավ շեն, Ճար ճա կիս և Ջա մո ւշ վան հա մայնք նե րիղե կա վար նե րի և դպ րոց նե րի տնօ րեն նե րի մաս նակ ցու -թյա մբ տե ղի ու նե ցավ քն նար կո ւմ, ուր վե րո հի շյալ գյու -ղե րի ղե կա վար նե րն ու դպ րոց նե րի տնօ րեն նե րըհայ տա րա րե ցին, որ ի րե նք ազ գու թյա մբ եզ դի են: Ին չիմա սին մա րզ պետ Գյո զա լյա նը մեզ ու ղա րկ ված գրա վորպա տաս խա նո ւմ հաս տա տո ւմ է, որ վե րո հի շյալ գյու -ղերի ղե կա վար նե րը հայ տա րա րել են, որ եզ դի են: Դե,եթե եզ դի են, ին՞չ է նշա նա կո ւմ եզ դի աբ նակ գյու ղե րուման ցկաց նել «քր դե րե ն» դա սա ժա մեր: Դա էլ այնդեպքո ւմ, երբ եզ դի աբ նակ գյու ղե րո ւմ 10-ա կան ժամտա լիս են «քր դե րե նի » ու սու ցիչ նե րին, իսկ 4-ա կանժամ՝ եզ դի ե րե նի ու սու ցիչ նե րին: Նաև ասե նք, վե րո հի -շյալ 10-12-րդ դա սա րան նե րի «կո ւր ման ջի » դա սա -գրքերը տպա գր վել են 400-ա կան տպա քա նա կով: Այնդեպ քում, երբ մեր հա վաս տի տվյալ նե րով վե րո հի շյալ6 գյու ղե րո ւմ կան այդ դա սա րան նե րի 30 ա շա կե րտ:Նախո րդ տա րի նե րին, երբ հրա տա րակ վել են 1-9-րդդասա րան նե րի « կո ւր ման ջի» դա սա գր քե րը, ամ բող ջու -թյա մբ 160 «քո ւր դ» ա շա կե րտ նե րի հա մար, յու րա քան -չյո ւր դա սա րա նի հաշ վով տպա գր վել է 700-ականդա սա գի րք: Իսկ մեր հա մայն քը, որ մոտ 40 հա զար է,դա սա գր քե րի քա նակը չի բա վա րա րո ւմ: Ու րե մն,«քրդե ր» ան վան տակ, երբ որ Հայաս տա նո ւմ քուրդչկա էլ, ան տե ղի վա տն վո ւմ են պե տու թյան մի ջոց նե րը:Սա ար դա րու թյո ւ՞ն է, սա բնակա նա բար անար դա րու -թյո ւն է: Մե նք հույս ու նե նք, որ Դո ւք, որ պես սկզ բո ւն -քային ան ձնա վո րու թյո ւն, հետևողա կան կլի նեք մերբա րձ րաց րած խնդիրնե րին դրա կան լու ծո ւմ տա լուհար ցո ւմ և օգ տա կար կլի նեք, որ պես զի եզ դի նե րիգոյու թյան ու փր կու թյան կղ զյակ հա մար վող Հայաս -տա նո ւմ մեր հետա գա գոյու թյու նը չվտա նգ վի:

կան խավ շնոր հա կա լու թյո ւն նա խա գա հ՝ ա. Թա մոյա ն

Բաց նա մակ` կա րեն կա րա պե տյա նի ն

Բ րյու սե լո ւմ օ րե րս Եվ րա խոր հր դարանը ձայ նե րիճնշող մե ծա մաս նու թյա մբ ո րո շո ւմ ըն դու նեց Ի րա քո ւմ

ԻՊ-ի դեմ հաղ թա նակ տա նե լո ւց հե տո եզ դի նե րի,քրիս տո նյա նե րի ու թո ւրք մեն նե րի պա շտ պա նու թյանվե րա նայ ման մա սին:

« Տա րա ծա շր ջա նո ւմ այս փոք րա մաս նու թյո ւն նե րիան հե տա ցու մը կհան գեց նի ևս մի ան կայու նու թյան»,-աս ված է փաս տա թղ թո ւմ: Ան դամ պե տու թյո ւն նե րըպետք է գոր ծադ րեն բո լոր մի ջոց նե րը,որպեսզի «ապա հո վեն այն մա րդ կա նց ան վտան գու -թյունը, ովքեր լքել են ի րե նց հայ րե նի քը կամ բռ նի տե -ղա հան վել են»:

Ո րո շու մը կոչ է ա նո ւմ Եվ րա մի ու թյան ան դամ երկր -նե րին ա ջակ ցել հետ պա տե րազ մյան ի րա վի ճա կո ւմգտն վող տա րա ծա շր ջա նին հա տո ւկ շեշ տադ րե լով Ի րա -քի ֆե դե րա լաց ման շր ջա նակ նե րո ւմ ինք նա վա րու թյանստեղ ծու մը:

Ի նք նա վա րու թյու նը պե տք է ընդ գր կի Նին վե ի հար -թա վայ րը, Շան գա լի և Թըլ Ա ֆա րի շր ջան նե րը: Հի շեց -նե նք, որ Ի րա քի Սահ մա նադ րու թյան 125-րդ կե տըիրա վո ւնք է տա լիս կրո նա կան փոք րա մաս նու թյո ւն նե -րին ու նե նալ սե փա կան ինք նա վար շր ջա նը: Սահ մա -նադ րու թյան այս կե տը ե րաշ խա վոր վել է նաև 2014թ.Ի րա քի նա խա րար նե րի խո րհր դի կող մից: Ա միս ներ ա -ռաջ Եվ րա մի ու թյու նը Դաիշ-ի կա տա րած հան ցա գոր -ծու թյու նը եզ դի նե րի ու քրիս տո նյա նե րի դեմ ըն դու նեցոր պես ցե ղաս պա նու թյո ւն: Եվ րա մի ու թյան այս ո րո -շումն ա վե լի շո ւտ ու նի ե րաշ խա վո րող բնույթ, իսկ պար -տադ րող բնույթ պե տք է եզ դի ա կան սփյո ւռ քի ճնշ մանև ճիշտ քա ղա քա կա նու թյան ար դյո ւն քո ւմ հա ղո րդ վի:

06.11.2016

եՎրախորՀրդարանը որոշել է դաիշ-ի դեմ ՀաՂԹանակ տանելուցՀետո իրաքի եԶդիների եՎ քրիստոնյաների ՀամարինքնաՎարուԹյուն ստեՂծել

Նոյեմ բե րի 14-ից Ի րա քի կա ռա վա րա կան բա նա կիկող մից «Իս լա մա կան պե տու թյո ւն» ա հա բեկ չա կանխմբա վոր ման դեմ կռ վող Հա շդ ալ-շահա բի ջո կատ -ները սկսել են երկ րի հյու սի սային Թըլ-Ա ֆար քա ղա քըԻՊ զի նյալ նե րից ա զա տագ րե լու գոր ծո ղու թյան 3-րդփուլը: Այս մա սին հայտ նո ւմ է թո ւր քա կան պե տա կան«Անա դո լու» գոր ծա կա լու թյու նը:

Նոյմ բե րի 15-ին Ի րա քի քր դա կան ինք նա վա րու թյանRudaw գոր ծա կա լու թյու նը հայտ նել է, որ Հա շդ ալ-շահա բի ջո կատ նե րը գտն վո ւմ են Թըլ-Ա ֆար քա ղա քիօ դա նա վա կայա նից 18 կմ հե ռա վա րու թյան վրա: Հա -մա ձայն աղ բյու րի՝ քա ղա քի օդանա վա կայա նի վրա վե -րա հս կո ղու թյո ւն սահ մա նե լը ճա նա պա րհ կբա ցի դեպիքա ղաք և կկտ րի ԻՊ մա տա կա րա րու մը Մո սու լից:

Նույն օ րը, հա մա ձայն թո ւր քա կան «Ա նա դո լու» գոր -ծա կա լու թյան, Ի րա քի վար չա պետ Հայ դար ալ-Ա բա -

դին հայ տա րա րել է, որ Թըլ-Ա ֆար մտ նե լու է Ի րա քիկա ռա վա րա կան բա նա կի 92-րդ և 72-րդ բրի գադ նե րը,ինչ պես նաև Թըլ-Ա ֆա րի սու նի և շի ա մու սո ւլ ման նե րիցկա զմ ված խո ւմ բը:

Ն շե նք, որ հոկ տեմ բե րի վեր ջից Հա շդ ալ-շահա բիջոկատ նե րը ռազ մա կան գործողություն ներ են սկսելԻրա քի հյու սի սային Թըլ-Ա ֆար քա ղա քը ԻՊ զինյ լալ նե -րից ա զա տագ րե լու հա մար և ար դեն վե րց րել են քա ղա -քին մոտ գտն վող մի քա նի գյու ղեր և բնա կա վայ րեր:

Այդ զար գա ցո ւմ նե րից հե տո, հոկ տեմ բե րի 29-ինԹուր քի այի նա խա գահ Ռե ջեփ Թայիփ Էր դո ղա նը հայ -տա րա րել է, որ ե թե Հա շդ ալ-շահա բի ի ջո կատ նե րըմտնեն Թըլ-Ա ֆար, Թո ւր քի ան դի մե լու է հա մա պատաս -խան գոր ծո ղու թյո ւն նե րի և դի տոր դի կար գա վի ճա կո ւմչի մնա լու, ին չը ըստ եր ևույ թին պայ մա նա վոր ված է Իրա -քի սո ւն նի թո ւրք մեն նե րի գոր ծո նով:

Ն շե նք, որ Հա շդ ալ-շահա բին (« Ժո ղո վր դա կանզորա հա վա քի ու ժեր») Ի րա քի կա ռա վա րա կան բա -նակի կող մից ԻՊ դեմ կռ վող և հիմ նա կա նո ւմ շի ա նե -րից, եզդի նե րից և քրիս տո նյա նե րից կա զմ վածջո կատ ներ են:

Ն շե նք նաև, որ Թըլ-Ա ֆար քա ղա քը գտն վո ւմ է 50-60 կմ հե ռա վո րու թյան վրա Մո սո ւլ քա ղա քից ևգտնվում է ԻՊ զի նյալ նե րի ձեռ քո ւմ 2014-ի կե սե րից:Այս քա ղա քի գրա վու մը կար ևոր է Մո սու լի ա զա տա գր -ման գոր ծո ղու թյան հա մար:

Ռազմ ինֆո

իրաքի Բանակի կոՂմից կռՎոՂ շիաջոկատները շարունակում են Թըլ-աֆարքաՂաքի աԶատաԳրումը

Մո սու լո ւմ գտն վող Դաիշ ա հա բե կիչ նե րի դեմ հար -ձա կու մը սկս վել էր դե ռևս հոկ տեմ բե րի 17-ի ա ռա վո -տյան ժա մը 5-ից և ար դեն շր ջա փա կել է ին Դաիշ-իվե րա հս կո ղու թյան տակ գտն վո ղ՝ նախ կի նո ւմ եզդիա -

բնակ Բա շիկ ու Բահ զա նը, սա կայն ինչ պես Էզ դի խա -նա թեր թին հայտ նած եզ դի հոգ ևո րա կա նը պատ մեց,ա հա բե կիչ նե րի մեծ մա սը ար դեն իսկ փախ չել է ին, ին -չից ենթա դր վո ւմ է, որ նրա նք տե ղյակ են ե ղել հար ձակ -ման մա սին: Եվ ա հա եր կա րա տև պայ քա րից հե տոԲա շիկ ու Բահ զա նը ա զա տա գր վեց, ին չի առ թիվ Եզ դի -նե րի ազ գային մի ու թյու նը շնոր հա վո րո ւմ է ողջ եզ դիժո ղո վր դին այդ կա պակ ցու թյամբ, սա կայն մեծ ցավովենք նշում, որ տե ղի ողջ եզ դի ա կան սր բա տե ղի նե րը ա -վե րակ նե րի են վե րած վե լ։ Բա շի կա և Բահ զա նը եր կուտա րի ա ռաջ, ա ռա նց որևէ դի մադ րու թյան, քր դա կանփեշ մեր գա զոր քե րը քսան հի նգ հա զա րա նոց գյու ղը«սկու տե ղի վրա մա տու ցեց» Դաիշ ա հա բե կիչ նե րին:

Նա խա պես ի մա նա լով դա վադ րու թյան մա սին, տե ղիբնակ չու թյու նը հա սց րեց լքել քա ղա քը: Մի նչ քր դե րըԲա շի կն ու Բահ զա նը կհա նձ նե ին, բնակ չու թյան 70 տո -կո սը եզ դի ներ է ին, 20 տո կո սը` քրիս տո նյա ներ և մի այն10 տո կո սը` մու սո ւլ ման ներ: Նկա րո ւմ եր ևո ւմ է թե ինչ -պես է եզ դի ա զա տա մար տի կը ա ղո թո ւմ եզ դի ա կանՇեխ Մա նդ սր բա վայ րի ա վե րակ նե րի վրա։ Այս գյու ղումե րեք տաս նյա կից ա վել եզ դի ա կան սր բա վայ րեր կային,ո րո նք ցա վոք սր տի քրիս տո նե ա կան սր բա տե ղի նե րիհետ մի ա սին ա վեր վե ցին: Ա զա տագ րու մից հե տո քրիս -տո նե ա կան Մար Գոր գիս ե կե ղե ցու սպա սա վոր նե րըեկե ղե ցին մաք րա գոր ծե լու ծես են իրա կա նաց րել, աղո -թել և վե րա կա նգ նել ե կե ղե ցու խա չը:

աՎերակների ՎերածՎած եՎ աԶատաԳրՎածեԶդիական Բաշիկ ու ԲաՀԶանը

Մո սու լի ար վար ձան նե րո ւմ հայտ նա բեր վել են եր կուեղ բայ րա կան գե րեզ ման, ո րոն ցո ւմ թաղ ված են ա վե լիքան 18 եզ դի նե ր։ Զա նգ վա ծային գե րեզ ման նե րը հայտ -նա բեր վել են քր դա կան փեշ մեր գայի կող մից Շա բա բիթբնա կա վայ րո ւմ,- այս մա սին ա սո ւմ է լրատ վա կան«Reuters» գոր ծա կա լու թյու նը:

Այս վեր ջին տա րի նե րին հայտ նա բեր վել են ա վե լիքան ե րեք տաս նյակ զա նգ վա ծային եղ բայ րա կան գե -րեզ ման նե ր։ 2014 թվա կա նի օ գոս տո սի 3-ին « Դաիշ»

ա հա բեկ չա կան խմ բա վո րու մը հար ձակ վեց Ի րա քի հյու -սի սային շր ջա նի եզ դի աբ նակ Շան գա լի շր ջան և տե ղիեզ դի նե րին են թար կեց ցե ղաս պա նու թյան, ին չիհետևան քով ա վե լի քան 5000 եզ դի ներ սպան վե ցին,7000 եզ դի կա նայք ու ե րե խա ներ առ ևա նգ վե ցին ստր -կու թյան, իսկ 400.000-ից ա վե լին դար ձան փա խս տա -կան նե ր։ Այս մա սին հայ տա րա րել է Շան գա լիքա ղա քա պետ Մա հա մա Խա լի լը ։

մոսուլում ՀայտնաԲերՎել են երկուեՂԲայրական ԳերեԶման

-նախ կցան կա նայի նք մեր շնոր հա կա լու թյու նըհայտ նել Ձեզ մեր հար ցե րին պա տաս խա նե լու հա -մար։ Հար գար ժան շեխ մրազ, կա րո՞ղ եք նախ ներ -կայաց նել Ձեզ, Ձեր ըն տա նի քը, որ տե ղի ՞ց եք, ինչ պե ՞սեք տե ղա փոխ վել ռու սա տա ն։

- Ա նո ւնս Մրազ է, ես Կո տե Խա լի ֆե շեխ Ա րա բե իոր դին եմ, Մեր ըն տա նի քի ա կո ւնք նե րը գա լիս ենԱրևմտյան Հայաս տա նից, Կար սի ց։ Դե ռևս 1880-ական նե րին պա պո ւս հայ րը՝ շեխ Ա րա բեն, տե ղա փոխ -վո ւմ է Ար ևե լ յան Հայաս տա նի Ա րա գա ծոտ նի մար զիայժ մյան Մի րաք գյո ւղ։ Ա պու պա պս մա հա նո ւմ է Մի րա -քո ւմ և մինչ այ սօր իր գե րեզ մա նը այն տեղ է, հե տա -գայո ւմ իհար կե պա պիս ըն տա նի քին վե րց նո ւմ է ևտե ղա փոխ վո ւմ Ա մո եզ դի ա կան գյո ւղ (այժմ Զո վու նի),իսկ 1990 թվա կա նից մե նք տե ղա փոխ վո ւմ ենքՌուսաս տա նի Տու լա քա ղա ք։ Բնա կա նա բար ինչ պեսՀայաս տա նո ւմ, այն պես էլ այս տեղ մե նք պա հո ւմ ևպահ պա նո ւմ ենք մեր ազ գային կրո նը, դի մա գի ծը,ծիսա կա տա րու թյո ւն նե րը և այլն։

- իսկ այդ տեղ տու լայո ւմ քա նի՞ եզ դի ա կան ըն տա -նիք է ապ րո ւմ և արդյո ՞ք մի մյա նց հետ ու նեք կա պեր։

- Դե մո տա վո րա պես 300 ըն տա նիք կլի նի, ըստ իս2000 եզ դի, այս տեղ և՛ շե խեր ու փի րեր կան (եզ դիհոգևո րա կա նու թյո ւն) և՛ մրիդ ներ (աշ խա րիկ եզ դի ներ)։Իսկ ինչ վե րա բեր վո ւմ է մի մյա նց հետ կա պին, ի հար կեու նե նք, մեր կա պը շատ ա մո ւր է ոչ մի այն տե ղի եզ դի ա -կան հա մայն քի, այլև այլ մար զե րի՝ ինչ պես Ռո ւս տաս -տանի, այն պես էլ Հայաս տա նո ւմ գտն վող մերազ գա կից նե րի մի ջև։ Ճի շտ է այ սօր մե նք Հայաս տա նիցդո ւրս ենք, սա կայն չե նք մո ռա նո ւմ այն հո ղը, ո րը մեզկյա նք է պա րգ ևե լ։ Այս տեղ մեր հա մայն քը շատ հա մա -խմբ ված է, մի աս նա բար նշո ւմ ենք մեր ազ գային տո -ները, մի մյա նց ու րա խու թյո ւն նե րը, եր բե մն այս ա ռի թովմե նք այս տե ղի հա մայն քը կո չո ւմ ենք երկ րո րդ Ա մո գյուղ։

- Հիմ նա կա նո ւմ ին չո ՞վ են զբաղ վո ւմ տու լայո ւմեզդի նե րը ։

- Ի հար կե բո լո րն էլ աշ խա տո ւմ են, կա րե լի է ա սելաշ խա տա նք չու նե ցող ներ չկան, ա մե նա կար ևո րը այն

է, որ մեծ շո քով նշո ւմ են ի րե նց ազ գային տո նե րը,իհար կե փա ռք Աստ ծո մե նք այս տեղ նաև տո նո ւմ ենքՄա լա կե Տաու սի տո նը, մեր ազ գային Նոր Տա րին, Շե -շըմ սի կամ Շամ սի տո նը և այլն։

- ինչ պես գի տե նք 2014 թվա կա նի օ գոս տո սի 3-ին« դաիշ» ա հա բեկ չա կան խմ բա վո րու մը հար ձակ վեցշա ն գա լաբ նակ եզ դի նե րի վրա, ո րի հետ ևան քովտեղի ու նե ցավ եզ դի նե րի ցե ղաս պա նու թյո ւն ի րե նցպատ մա կան տա րած քո ւմ, ինչն փա խս տա կան դա րձ -րեց հա րյո ւր հա զա րա վոր եզ դի նե րի։ մե նք տե ղե կա -ցա նք, որ դո ւք մի շա րք մի ջո ցա ռո ւմ ներ է իքկազ մա կեր պել ի զո րակ ցու թյո ւն շան գա լի եզ դի -ների, կա րո ՞ղ եք մի փո քր պատ մել դրա մա սի ն։

- Նախ մե նք տե ղե կա ցա նք, որ Մո սկ վայո ւմ պե տք էհա վաք տե ղի ու նե նա ի զո րակ ցու թյո ւն Շան գալ ցի ներիև մե նք ան մի ջա պես գնա ցի նք Մո սկ վա։ Ի հար կե, լի նե -լով այն տեղ, ցա վոք սր տի մե նք տե սանք ամ բող ջու թյամբմեկ այլ բան, քան նա խա տե սո ւմ է ի նք, իսկ մեր տե սածըընդ հա մե նը Օ ջա լա նի դրո շն էր, քր դա կան «փիառը»։Մենք ան մի ջա պես հե ռա ցա նք այդ տե ղից և վե րա դար -ձա նք մեր քա ղաք որ ևէ բան կազ մա կեր պե լու և եզ դի ժո -ղո վր դի ի րա կան ցա վը ճի շտ ներ կայաց նե լուռու սաս տան ցի նե րի ն։ Ի հար կե սրա նո ւմ ես ու զո ւմ եմ նաևիմ խո րին ե րախ տա գի տու թյու նը հայտ նել մեր ե րի տա -սա րդ նե րին, ո րո նք ջա նք ու ե ռա նդ չխ նայե ցին և ինք նա -կազ մա կե րպ վե ցի ն։ Մե նք մի շա րք դի մո ւմ նա մակ ներպատ րաս տե ցի նք՝ ո րոն ցո ւմ մաս նա վո րա պես աս վո ւմ էր«փր կեք մեր եզ դի ժո ղո վր դին ցե ղաս պա նու թյու նից, մենքեզ դի ե նք ազ գու թյա մբ, ու նե նք մեր կրոնն ու լե զո ւն, մեզայ սօր ոչն չաց նո ւմ են, խնդ րո ւմ ենք քայ լեր ձեռ նար կելմեր ժո ղո վր դին ոչն չա ցու մից փր կե լու հա մար»։ Վերոն -շյալ նա մակ նե րը հա նձ նե ցի նք տե ղի մեր հա մա պա տաս -խան իշ խա նու թյո ւն նե րի ն։ Շու տով նաև պլա նա վո րո ւմենք ստեղ ծել եզ դի ա կան մշա կու թային կազ մա կեր պու -թյո ւն, ո րը կար ծո ւմ եմ ա վե լի ու ա վե լի կնպաս տի եզ դի -ա կան մշա կույ թի, կրո նի զար գաց մանը ։

- իսկ դո ւք որ պես հոգ ևոր, ինչ պե ՞ս եք վե րա բեր -վո ւմ այն եզ դի նե րին, ո րո նք շեղ վո ւմ են ի րե նց կրո -

նից, կամ դա վա նա փոխ են լի նո ւմ։- Յու րա քան չյո ւր ոք իր հո գու հա մար է պա տաս խա -

նա տու, խն դի րը շատ դեպ քե րո ւմ ես կա պո ւմ եմ սե փա -կան կրո նը լավ չի մա նա լու մեջ, քա նի որ վս տահ եմ ե թեեզ դին՝ չեմ ա սո ւմ շատ, սա կայն բավարար կերպով տե -ղյակ լի նի իր կրո նից, եր բեք չի հրա ժար վի դրանի ց։ Եսմեծ հպար տու թյա մբ սա կայն կա րող եմ խո սել այս տե -ղի, այ սի նքն Ռու սաս տա նի Տու լա մար զի Տու լա քա ղաքիմեր եզ դի ա կան հա մայն քի մա սին, ո րո նք սր բո րենպահ պա նո ւմ են ի րե նց ա պու պա պե րի կրո նը։ Իսկնրանք ով քեր, որ նույնի սկ նշո ւմ են իբրև թե կրո նա փոխեն ե ղել, ի րե նք էլ չեն կա րող ինձ ա պա ցու ցել, որ կրո -նա փոխ են ե ղել, իրե նք ուղ ղա կի խոս քով են այդ պեսասո ւմ, քա նի որ եթե կրո նա փոխ են ե ղել ա պա ին չո՞ւ ենեզ դի ա կան կրո նա կան ծի սա կա տա րու թյո ւն նե րը ա նում,դե թող չա նեն։ Ես հա վաս տի աց նո ւմ եմ Ձեզ, որ այս -տեղ, փառք Աստ ծո, ոչ կրո նա փոխ ե ղած եզ դի ներ կան,ոչ էլ ար հես տա կա նո րեն ստե ղծ ված « քո ւրդ-եզ դի ներ»։

- ին՞չ կցան կա նայիք հա ղոր դել եզ դի նե րի ն։- Ես խո նա րհ վո ւմ եմ այն եզ դու, այն մեր ե րի տա սա -

րդ նե րի առջև, ով քեր ի րե նց եզ դի են հա մա րո ւմ, որ պեսազ գու թյո ւն, դա վա նո ւմ են ի րե նց Շար ֆա դին կրո նին ևչեն խե ղա թյու րո ւմ մեր ինք նու թյու նը։ Ես որ պես ՋընՏայա րի տան շեխ, որ պես հոգ ևո րա կան, խնդ րո ւմ ևաղեր սո ւմ եմ իմ եզ դի ազ գին, նաև նրա նց ով քեր ի րենցքո ւրդ են հա մա րո ւմ, սա կայն ի րա կա նո ւմ եզ դի են,խնդ րո ւմ եմ մի՛ խառ նեք այդ ար հես տա ծին « քո ւրդ-եզդի» ան վա նու մը մեր սո ւրբ Ե զի դի ան վան հետ, մե նքեզ դի ենք ազ գու թյա մբ և վե րջ։ Ցանկանում եմ նաևխորին երախտագիտությունս հայտնել Միությաննախագահ Ազիզ Թամո յանին ազգապահպան գործու -նեություն ծավալելու համար։

մի աՂաՎաՂեք մեր ինքնուԹյունըՁեզ ենք ներ կայաց նո ւմ ռու սաս տա նի դաշ նու թյան տու լա քա ղա քի բնա կիչ, ծնո ւն դով

Հայաս տա նից, եզ դի ակ տի վի ստ, հոգ ևոր շեխ մրա զե կո տեյի եզ դի նե րի ազ գային մի ու թյան«է զդ խի ա նա» պաշ տո նա թեր թին տված հար ցազ րույ ցը ։

Ա րա գա ծոտ նի մար զի Թա լի նի տա րա ծա շր ջա նիԹլիկ եզ դի աբ նակ գյու ղի դպ րո ցը, կա րե լի է ա սել,իսկա կան հնու թյո ւն է: 1956 թ. կա ռո ւց ված մի ա հա րկշի նու թյու նո ւմ այ սօր էլ պահ պան վել են պա տե րի մեջկա ռո ւց ված ա ղյու սե բու խա րի նե րը, որ տեղ ժա մա նա -կին ա ծո ւխ են վա ռել:

Սե նյակ նե րը հի մա տա քաց վո ւմ են նավ թի վա ռա -րան նե րով, իսկ ա ղյու սե վա ռա րան նե րը բա ռիս բո ւնիմաս տով քա րե հո ւշ են դար ձել: Ան ցյա լից հի շո ղու թյունեն նաև ու սո ւց չա նո ցի դռան հա րևան պա տի վրագրված Մեծ Հայ րե նա կա նի մաս նա կից թլիկ ցի ներիանո ւն նե րը, ո րոն ցից մի քա նի սն ար դեն ջնջ վել են:

94 բնա կիչ ու նե ցող Թլի կի դպ րո ցո ւմ այ սօր սո վո -րում է 21 ա շա կե րտ, բո լո րն էլ այս գյու ղից են ու ազ գու -թյա մբ եզ դի են: Փո խա րե նը 9 ու սու ցիչ նե րից մի այն30-ա մյա Ալիկ Մս տոյա նն է եզ դի և տե ղա ցի: Մյո ւս նե րը

հայեր են ու գա լիս են հա րևան գյու ղե րից: Օ րի նակ՝ եր -կա րա մյա տնօ րեն Վա հա գն Մար տոյա նը Ա րա գա ծա -վան հա մայն քից է:

Դա տա րկ դպ րո ցո ւմ մեզ ու ղեկ ցո ւմ է Ա լիկՄստոյանը: Նա եզ դի ե րեն լե զու և գրա կա նու թյո ւն է դա -սա վան դո ւմ ար դեն մեկ տա րի: Մի նչ այդ եզ դի ե րենիուսու ցի չը Թլի կի նախ կին գյու ղա պե տն էր, որն ար տա -գաղ թել է Հայաս տա նից: Խո րհր դային տա րի նե րինծաղ կող գյու ղո ւմ այ սօր ըն դա մե նը 18 տն տե սու թյո ւն էմնա ցել, ընդ ո րո ւմ՝ դրան ցից 9-ը վե րաբ նակ ներ են Ար -մա վի րի Ա րա քս գյու ղից: Ա լի կն ա սո ւմ է, որ այս ուս տա -րո ւմ նա խոր դի հա մե մատ աճ են ու նե ցե լ՝ 20 ա շա կեր տըդար ձել է 21: Ե թե այս սեպ տեմ բե րին ու նե ցել են 2 առա -ջին դա սա րան ցի, ե կող տա րի կու նե նան 5-ը:

Դպ րո ցո ւմ կր թու թյու նը 9-ա մյա է, սա կայն ներ -կայում գոր ծո ւմ է 5 դա սա րան, քա նի որ կո մպ լեկ տա -

ցի ա է ար վել: Օ րի նա կ՝ 7-րդ դա սա րա նո ւմ մի այն մեկա շա կե րտ է սո վո րո ւմ: Ա լի կը ցույց է տա լիս այդ դա սա -րա նի մա տյա նը, որ տեղ մեկ տող է լրաց ված. ժպիտ էա ռա ջաց նո ւմ, բայց նաև տխո ւր է: Ա մե նա մեծ դա սա -րա նը 5-րդն է, որ տեղ 6 ա շա կե րտ կա:

Շր ջո ւմ ենք դա սա րան նե րով, փայ տե հա տա կը ոտ -քե րի տակ ճռ ռո ւմ է: Աչ քի են զար նո ւմ հին դա սա սե -ղան նե րը, ո րո նք մի քա նի սե րո ւնդ են ճա նա պար հել:Սրա նց կա րե լի է, թե րևս, հա կադ րել 2012-ի մաս նա կիվե րա նո րոգ ման ար դյո ւնք սպի տակ եվ րա դռ նե րն ու լու -սա մո ւտ նե րը, ինչ պես նաև ա ռաս տա ղը: Ա լի կը, որ2001-ին է ա վար տել այս դպ րո ցը, ա սո ւմ է, որ ի րե նցժա մա նակ դռնե րն ու լու սա մո ւտ նե րը ջա րդ ված է ին:

Ու սո ւց չա նո ցի գրա պա հա րա նն ենք նայո ւմ: Ա մե նա -նո րն այս տա րի հրա տա րակ ված եզ դի ե րե նի դա սա -գրքե րն են: Հա մայն քո ւմ ա կո ւմբ ու գրա դա րան կա,ո րո նք գյու ղա պե տա րա նի հետ նույն շեն քո ւմ են:

Ու սու ցի չն ա սո ւմ է, որ հիմ նա կան կր թու թյու նիցհետո ե րե խա նե րն ու սու մը շա րու նա կե լու մի տո ւմ չու -նեն: Պատ մո ւմ է, որ ան ցյալ տա րի շատ խե լա ցի միաշա կեր տու հի ու նե ին, եւ դպ րո ցո ւմ ցան կա նո ւմ է ին, որնա շա րու նա կի կր թու թյու նը, բայց ծնող նե րը չեն թո ղել:Հա րց նո ւմ եմ՝ դա աղջ կան շո ւտ ա մո ւս նաց նե լու ա վան -դույ թի ՞ց է գա լիս, թե՞ մտա ծե լա կեր պի խն դիր է: «Ա վան -դույ թը կապ չու նի, մար դու մտա ծե լա կեր պից է»,-պա տաս խա նո ւմ է Ա լի կն ու շեշ տո ւմ, որ մա րդ՝ աղ ջիկթե տղա, պի տի ան պայ ման կր թու թյո ւն ստա նա, որ հե -տո կա րո ղա նա ի րեն պա հել: Ա պա ա վե լաց նո ւմ է, որաս տի ճա նա բար կո տր վո ւմ են հին կա րծ րա տի պե րը:

hetq.am

60-ամյա դպրոցի աՂյուսե Վառարանները «պատմական նմուշ» են

Լուսանկարները՝ Նարեկ Ալեքսանյանի

T’evî ku gelek bingeh û delîl hene emkarin ji her kesîr’a bînin ku Ÿzdînet’eweke (mileteke) bi serê xweye, lê emnak’evin nav wan t’efasîlê r’astyê, ku gelekdem ji xwendin û nivîsana wanra divê, lê ezêbi kurtî binivîsim ji ber gotina dirêjhinekê xwendevan aciz dike.Hinek divêjin miletê me K’urde û hinek

divêjin miletê me E'rebe, bêyî ku bêne heq ûbingehê hevbeþ, yê li nava net’ewêda, egerr’aste tiþtek heye Ÿzdîya bi xênî wanvagirêde ji aliyê net’ewêva, wê fermanêwanjî hevbeþvin bi xênî wanr’a, eger embêjin net’ewa me, yanê miletê me k’urde,gelo çima li dîrokêda fermanê, ku têne serêÿzdîya nayêne serê wanjî û h’alê mejî neyeke?Ferman hatine serê me ji destê K'urd,

Ereb, T'irk û E'cema, ev yek zelal dike, ku t’ugirêdana me bi wanva nîne xêncî, ku li gelekwelata em bi hevr'a jîyan dikin,Li seransera dîrokê çênebûye miletek

bixwazê miletê xwe t'ine û miho bike û jinet’ewekê bi ç'e'vê k'afira li hev binêr'in,ev yek derveyî h'emû aqil û zabûnaye.Tiþtek nîne me bi wanva girêde, ne Cejn

û helk’eft, ne r'ê û r'ism û ne dîrok û dîn.Ewê, ku xwe ji wan divînê, ew ji wan ko-

raye, ewê ku li Iraqê û t’evaya cîhanê binavê Ÿzdîya dip'eyvin û bi t'aybetî ewê, kuli Avropayê û haj ola ÿzdîya bi fermînedane qebûlkirin li nav yasa û qanûnê Avro-payêda t’evî, ku bi dehe sala jortire.Ji aliyê zimanva em çi bixwazin em karin

wî navî lêkin, çimik em ÿzdîne û t’enê bi zi-manekî dip'eyvin, zimanê Ÿzdîkî. Bi t’ay-betî cime'ta me Baþîqa û Bahzanê bi zimanêe’rebî dip'eyvin, hinek divêjin em bi k'urdîyan kurmancî dip'eyvin, ew ne r'aste, hinek

divêjin em ÿzdîkî dip’eyvin û bi t’aybetîÿzdîyê Ermenîstanê, R’ûsîayê û Gurcistanêû em divêjin zimanê ÿzîdî û xilas. Ziman t’enê p'ira ji hev fe'mkirinêye li

nava merivada, Qewil û Beyt’ û têk’stê olîjîbi zêdetir ji zimanekî hatine gotin. Ji aliyê olê Oldar û Dîndar sivaqê

qewlada divêjin Ÿzdî net’ewe, yanê mileteû li xelekeke t’aybetda ezê h’ewldim, ku ez biberfirehî be'hs bikim û binivîsim.Nîqaþê li ser net’ewê bûne kaniyê

derk’etina konferans û civînê bêveger' jibo r’astiya dîrokî û olî û bingehê zanistî,ji aliyê xwudanê berjewendî û k’ursyava,aliyê sêyemîn bi awayekî ner'ast xwedip'eyve û divêje eger ÿzdîya r’agehandin ûgotin em net'ewin, yanê miletin, wê r'astîh'icûm û fermanê bên ji aliyê k'urdava û evyek nedûre ji r'astiyê, ji ber, ku h'emû jîr’êzê li ÿzdîya nagirin weke ÿzdî, ij bê yek-tîya wan, ji aliyekî dinêva, k'îjan gavêderfeta xwe dîtine li dirêjaya dîrokêkirine k'a Bexdadî (Daîþ) li 3/8/2014 çikir.Ev ji wêye, ku em r’ûp'eleke nû bi derdorê

xwe venakin û hew bi net'ewê cînarr'a dan ûsitandinê dikin weke welatîyê dereceyek.H’emû bi wê yekêva girêdaye dema, ku ÿzdî licîhanêda hatine qebûlkirin weke gelekî ser-bixwe, xwudan ol û net’ew (milet) û t'aybet-mendiyê cuda, hingê emê karivin bighîjinmafê xwe, lê wanva girêday dîsa t’u r'ê wêçênevin û emê li cîda bimînin weke h'emûcîsekinê çûyî û hê em li nîqaþê netewêne.Piþtî þikestina Iraqê Pol Birêmer, yê kuweke dadwerê medenî k'ardikir li Iraqê, jiT'e'hsîn beg û Bavê Þêxr'a got li dor ÿzdîya,lê dîsa bi gotina "em kurdin", mafê me ÿzdîyahatine unda kirin û ji wan helwestê ner'ast,p'ara ÿzdîya bûne ferman û t'alan. Û bi r’êde

gote wan eger hûn k’urdin, her’ine herêmak'urdistanê bira mafê we bidine we. Ev t’êye,wekî ÿzdî zanivin, bi t’u r'êyê din emnaghîjin mafê xwe, h’eta em nizanivin emk’îne û em xwe nasnekin, ferman bi serêÿzdyada hat, eger ev ferman ji k'urdar'a hateh'esav kirin, ji dest r'ûr'eþîyê me çi heye,wê demê k'î wê li himberî wan kesa bisek-inê? Ewê, ku zar'okê wan mane sêwî? Ewê, kukeç'ê wan hatine r'evandin? Ewê malbatê wanhatine kuþtin û lêborînê dixwaze? De bêjeez korbûm.Divê nîqaþê li ser nasne'ma net’ewî

(miletî) zû bi dawî bivin li nava ÿzdîada, jiber miletek heye hê li bin çadirada jîyandike, ji ber dor 400 h’ezar ÿzdî dûrî ji malêxwe jîyan dike û hê e'rdê wan li bin k'on-t’rola Daîþdaye. Nave em ç'arenivîsa xwebidine dest xwudanê berjewendiya yê kuaþqê qir’êj û k'ursiya.

Bi t'aybet bona r'ojne'ma Ÿzdîxane

NÎQAÞÊ LI SER NET’EWÊ WÊ K'ENGÊ BI DAWÎ BIVIN?

Laliþa xweþ- ew warê ewlîya û embîyaye,Di ç’îayê Þengalêda bi ser zinêrda p’aldaye,Te h’emêzkirîye ç’îayê H’izert û E’reftaê,Ez p’ir’ zanim bi qedrê te, nirxê te p’ir’ bihaye.

Li ser axa teye þîrin gelek zölm meþandin, K’edxwer di xûnêda xeniqîn, bawerî neþikênandin, Bi h’ezara mêrxasa xwe fedakirin, Bi xûna xwe warê te sit’irandin.

Armanca neyara ew bû, kö te ij binda xiravkin, Bi beyantî ÿzdîtîê ij p’elê dîrokê r’akin, Lema jî 72 ferman wan li ser me meþandin, Agir berdan dil û görç’ik, göha h’eta mêlakê.

Oldarê me digotin: “Madî Þerfedînê r’ave, Gör û mî t’ev wê biç’êrin, dinîa bi hev wê þave,Emê aza, serfinyaz bijîn t’ev- weke bira, Zölm û zordarîya neyar wê r’ojê wê belave”.

(p’arek)

Xêyrî E'lo H'eko

Beþirê Laliþê

LALIÞ Û ÞENGAL