Kryzys jugosowiaski. Przyczyny Kryzys Konsekwencje

Swietana Poyczka. WSH, Radom. Dziennikarstwo i komunikacja spoeczna.

Pwysep Bakaski jest od XIX wieku miejscem licznych konfliktw, a zrnicowania etniczne i kulturowe ludnoci, zamieszkujcej t cz Europy powoduj, e sytuacja geopolityczna nie zostaa ustabilizowana do dzi.

Procesy,zwizane z Jesieni Ludw'89 w Europie rodkowej, likwidacj bloku wschodniego i rozpadem Zwizku Radzieckiego, silnie oddziayway na ssiedni Jugosawi, doprowadzajc do jej rozpadu i wojen na jej obszarze.

Wojna w Boni i Hercegowinie, w latach 1992-1995 , ukazaa, e stary kontynent po dwch wojnach wiatowych nie jest miejscem wolnym od konfliktw, a okruciestwa, jakich dopuszczali si onierzy wszystkich stron uczestniczcych w wojnie, wprawiy w zdumienie i przeraenie cay wiat.

Wydarzenia z czasw II wojny wiatowej, ktre miay miejsca na Bakanach, odcisny si bardzo mocno w pamici zamieszkujcej je ludnoci. Wskutek kolaboracji Chorwatw z Niemcami i Wochami doszo do powstania tzw. Niezalenego Pastwa Chorwackiego.

Rwnie dziaacze muzumascy z Boni i Hercegowiny, podli prb uzyskania autonomii, kierujc w listopadzie 1942 r. do Hitlera memorandum, w ktrym przekonywali,e nie s Sowianami, lecz pochodz od Gotw i przybyli na Bakany ju w III wieku jako plemi germaskie.

Kwestia przeladowa ludnoci serbskiej, w czasie II wojny wiatowej, odegraa ogromne znaczenie w ksztatowaniu si serbskiego nacjonalizmu. Naley poruszy te kwestie istnienia obozw koncentracyjnych, w ktrych obok Serbw, mordowano rwnie ydw i Cyganw. Prowadzona bya rwnie przez przedstawicieli III Rzeszy polityka rekatolizacji, przejawiajca si w przeladowaniu ludnoci prawosawnej.

Wobec takich okolicznoci Serbowie nie pozostali bierni. Wybucha wojna domowa, w ktrej zaczli atakowa Chorwatw, aby pomci swoich bliskich. Komunici na pocztki II wojny, zgodnie z rozkazem Stalina, nie angaowali si w konflikt, a do dnia 22. 06. 1941 r., kiedy Hitler zaatakowa Zwizek Radziecki. Wwczas pod wodz Josipa Broza (znanego jako Tito) rozpoczli dziaania zbrojne.

Tito po zakoczeniu II wojny wiatowej obj wadz w caym kraju i od razu stumi prb powstania niepodlegej Sowenii. Wyda wwczas rozkaz rozstrzelania 30 tys. jecw. W ten sposb zakoczyy si dziaania wojenne na Bakanach pod rzdami Tito.

Josip Broz Tito

7. 05. 1892-4.05.1980Premier Jugosawii, przewodniczcy ZKJ, Prezydent SFRJ.

Pastwo jugosowiaskie, powstae po II wojnie wiatowej, byo bardzo niejednolitym pastwem pod wzgldem narodowociowym, kulturowym i religijnym. Socjalistyczna Federalna Republika Jugosawii obejmowaa 6 republik : Boni i Hercegowin, Chorwacj, Macedoni, Czarnogr, Serbi i Soweni i 2 prowincje autonomiczne w ramach Serbii (Wojwodina i Kosowo).

W SFRJ yo sze narodw: Serbowie, Macedoczycy i Czarnogrcy (prawosawni), Chorwaci i Sowecy (katolicy) oraz muzumanie (przede wszystkim w Boni oraz okrgu autonomicznym Kosowo). Ponadto w Wojwodinie zamieszkiwali Wgrzy.

Od 1953 roku prezydentem SFRJ by przywdca KPJ Josip Broz-Tito. Wielk zasug Tito byo uniezalenienie si od Jzefa Stalina i ZSSR, co doprowadzio do kryzysu w 1948 r. Kryzys ten by wynikiem stopniowo narastajcych napi midzy obiema stronami. U jego podoa staa eksponowana przez Jugosawi wasna koncepcja komunizmu oraz prowadzenie cakowicie samodzielnej polityki na arenie midzynarodowej.

Tito po wojnie wprowadzi i utrwali system komunistyczny, stosujc represje. Tito mia wiadomo, i pastwo na czele ktrego stoi jest podzielone midzy wrogie grupy narodowociowe, dlatego przy konstrukcji struktur pastwa wprowadzi mechanizmy zaspakajania roszcze mniejszych grup narodowociowych kosztem najsilniejszej.

Elementem koronujcym konstrukcj nowej Jugosawii byo uznanie w 1961 roku wyznajcych islam mieszkacw Boni za odrbna narodowo-Muzumanw( do tej pory cz z nich uwaaa si za muzumaskich Serbw lub muzumaskich Chorwatw). Przyjty model ustrojowy zakada szerok samorzdno w ramach ustroju socjalistycznego i federalizm. Zwieczeniem tych tendencji bya konstytucja z 1974 r. nadajca republikom szerok autonomi.

Gwnymi problemami tego kraju byy sytuacja gospodarcza oraz napicia narodowociowe. Tito umocni ustrjfederacyjny, a nastpnie dokona poprawek wkonstytucji w celu zapewnienia po swojejmierci moliwie najdoskonalszego sposobusprawowania wadzy.

Polega on na rotacyjnych, corocznych zmianach na stanowisku gowyPastwa , premiera i szefa partii ZKJ. Stanowiska te mieli obsadza kolejni czonkowie Prezydium, skadajcego si z przedstawicieli wszystkich republik i okrgw autonomicznych.

Po mierci Tito w 1980 r. okazao si, e system, jaki stworzy, opiera si wycznie na jego autorytecie, za nastpcy nie byli w stanie zaagodzi sprzecznoci. Kraj zacz szybko stacza si w przepa kryzysu gospodarczego, spoecznego i narodowociowego. Rosy nacjonalistyczne i etniczne napicia, z ktrymi nastpcy prezydenta nie potrafili sobie poradzi.

mier marszaka oraz brak przywdcy,zdolnego kontynuowa jego polityk, doprowadziy do sytuacji, w ktrej wadza umacniaa si w rkach lokalnych aparatw partyjnych, skupiajcych ludzi tej samej narodowoci. Rzd federalny traci wadz i wpywy w kraju z miesica na miesic.

Rosa korupcja, inflacja i naduycia ludzi, sprawujcych wadz. Pogbiajce si trudnoci gospodarcze, dania demokratyzacji systemu politycznego i nasilajce si konflikty narodowociowe zachwiay podstawami federacyjnego pastwa.

Odyy bowiem, tumione autorytetem i dyktatorsk form wadzy, konflikty narodowe. Powoli idee komunistyczne zaczy przeradza si w idee nacjonalistyczne w kadym narodzie z osobna. Sytuacja gospodarcza ulegaa pogorszeniu, rosa w szybkim tempie inflacja, bezrobocie, ceny.

Nastroje spoeczne gwatownie si pogarszay, spadao zaufanie do co raz sabszego pastwa. Wraz ze sabniciem pastwa saby jego moliwoci stosowania kontroli i represji wobec spoeczestwa, pojawiy si wic w yciu politycznym Jugosawii na szerok skal strajki robotnicze.

Wraz z upadkiem komunizmu w 1989 roku midzynarodowa sytuacja Jugosawii zmienia si diametralnie. Znalaza si na marginesie spraw midzynarodowych. Wszyscy politycy jugosowiascy, zmierzajce do rozpadu federacji, prawie nie musieli w swoich kalkulacjach bra pod uwag interwencj wielkich mocarstw.

Kluczow rol w przyszym rozpadzie Jugosawii odegrao odrodzenie narodowe w Serbii i zamieszki, wywoane przez Albaczykw w Kosowie ju w marcu 1981 r., 1985 r. czy 1988 r., a szczeglnie zyskao na sile, gdy na czele serbskiego aparatu partyjnego LKD (Liga Komunistw Jugosawii) stan Slobodan Milosevi.

Milosevi podczas wdraania swojej idei Wielkiej Serbii przeprowadza brutalne czystki etniczne w Srebrenicy, w Sarajewie czy w Vukovarze. Pniej zosta oskarony o wywoanie konfliktw wojennych. W tej prymitywnej ideologii oko za oko naley wspomnie o chorwackich czystkach etnicznych przeprowadzanych przez Franjo Tudjmana.

Slobodan Milosevi20.08.1941.-11.03.2006.jugosowiaski i serbski przywdca polityczny,prezydent Serbii w latach 1989-1997 i Jugosawii w latach 1997-2000

Franjo Tudjman14.05.1922 r.- 10.12.1999 r.Od 1990 r. by prezydentem Chorwacji. Oskarany o zbrodnie wojenne.

Alija Izetbegovi08. 08. 1925 r.- 19.10. 2003 r.Prezydent Boni i Hercegowiny (1996-1996).Czonek Prezydencji B i H w latach 1996-2000

Milosevi zosta wysany do Kosowa w 1987 roku, aby uspokoi sytuacj, jednak zamiast walczy z nacjonalistami serbskimi, wykorzysta powszechne wrd nich nastroje antyalbaskie, przez co doszed do wadzy, obejmujc j w Serbii pod koniec 1987 roku. Zaleao mu na zniesieniu autonomii Kosowa i Wojwodiny oraz na objciu wadzy w caej federacji.

Moliwo rozpadu federacji wywoaa wzrost poczucia narodowej odrbnoci szczeglnie wrd Serbw. Odpowiedzi Chorwatw i Sowecw by separatyzm, a w dalszej perspektywie denie do secesji swoich republik.

28 marca 1989 roku uchwalono poprawk do konstytucji, ktra praktycznie zniosa autonomi Kosowa i Wojwodiny, co wywoao niepokj w innych republikach, zwaszcza w Sowenii i Chorwacji, ktre byy pocztkowo zainteresowane przeksztaceniem Jugosawii w konfederacj, aby wzmocni wasn pozycj i uzyska wiksz samodzielno.

Sytuacja w kraju zacza si komplikowa, a rozpad Zwizku Radzieckiego przypieszy procesy niepodlegociowe w federacji. Pod wpywem przemian midzynarodowych w poszczeglnych republikach SFRJ zaczy dochodzi do gosu siy centroprawicowe, ktre reprezentoway skrajne tendencje nacjonalistyczne i separatystyczne.

Sowenia i Chorwacja po wyborach parlamentarnych wiosn 1990 r. ogosiy niepodlego swoich republik, co w konsekwencji wywoao reakcj rzdu federalnego, ktry uzna to za nielegalne i nakaza armii federalnej obron integralnoci pastwa. Wywizay si kilkudniowe starcia zbrojne midzy armi federaln a soweskimi formacjami obrony terytorialne. Po kilku dniach walki wojska federacji wycofay si eby przegrupowa si i uderzy na Chorwacj.

W tym momencie kryzys jugosowiaski przesta mie charakter wewntrzny i zacz si przeradza w kryzys midzynarodowy. Pierwsza na kryzys zareagowaa EWG, ktra wysaa tzw. trjk(w jej skad weszli ministrowie spraw zagranicznych Woch, Luksemburga i Holandii). Zaproponowano pomoc finansow w zamian za powstrzymanie rozpadu federacji i zawieszenie broni.

Macedonia ogosia niepodlego 8 wrzenia 1991 roku. Jej secesja miaa - wyjtkowo - pokojowy charakter. Drobne spory z Serbi dotyczce przebiegu granic zostay wkrtce rozwizane drog negocjacji.

We wrzeniu 1991 roku walki wybuchy na nowo, zwaszcza w Sawonii (pnocno-wschodnia Chorwacja) i Dalmacji, za 8 padziernika 1991 roku Chorwacja ponownie zadeklarowaa niepodlego. Walki na terenie Chorwacji miay bardzo ciki przebieg, za ludno cywilna poniosa wysokie straty, zarwno w trakcie dziaa bojowych, jak i w wyniku czystek etnicznych dokonywanych przez obie strony.

Do najciszych walk w wojnie o niepodlego Chorwacji doszo podczas oblenia Vukovaru I Dubrownika. Chorwaccy Serbowie proklamowali niepodlego Republiki Serbskiej Krajiny, opowiadajcej si za zwizkiem z Jugosawi. W styczniu 1992 roku weszo w ycie zawieszenie broni, do strefy walk wkroczyy oddziay pokojowe ONZ, za armia federalna wycofaa si z Chorwacji. Republika Serbskiej Krajiny pozostaa jednak faktycznie niezalena.

Wejcie w ycie zawieszenia broni nie spowodowao cakowitego zaprzestania walk, ktre toczyy si wci na niewielk skal. Wojska chorwackie interwenioway te kilkakrotnie w wojnie w ssiedniej Boni i Hercegowinie. W 1994 miay miejsce, zakoczone niepowodzeniem, negocjacje pomidzy wadzami Chorwacji i Republiki Serbskiej Krajiny.

W maju 1995 roku wojska chorwackie przeprowadziy "Operacj Bysk" w wyniku ktrej zajy zachodni cz Sawonii, W sierpniu miaa miejsce "Operacja Burza", ktra doprowadzia do upadku Republiki Serbskiej Krajiny i exodusu Serbw z Chorwacji.

Wojna w Chorwacji miaa bardzo zy wpyw na i tak ju skomplikowan sytuacj w Boni. Spowodowaa wzrost nastrojw nacjonalistycznych i poczucie zagroenia wrd wszystkich etnicznych spoecznoci w tej republice.

Sytuacja w Republice Boni i Hercegowiny bya tym bardziej skomplikowana, e zamieszkiway j trzy grupy etniczne - Boniacy (muzumanie, 43% populacji), Serbowie (31%) i Chorwaci (17%). Spoecznoci Serbw i Chorwatw ciyy ku swym ojczystym terytoriom, za spoeczno muzumaska dya do niepodlegoci.

W dniach 29 luty - 1 marca 1992 roku odbyo si referendum w sprawie niepodlegoci, zbojkotowane w wikszoci przez boniackich Serbw, w ktrym wikszo gosujcych opowiedziaa si za niepodlegoci. Niepodlego Boni i Hercegowiny zostaa proklamowana 5 marca 1992 roku.

Podjta w marcu 1992 roku przez Wsplnot Europejsk prba zapobieenia wybuchowi konfliktu zbrojnego zakoczya si niepowodzeniem wobec sprzeciwu przywdcy boniackich muzumanw Aliji Izetbegovia. Doprowadzio to ostatecznie do wybuchu konfliktu zbrojnego w Boni na przeomie marca i kwietnia 1992 roku.

W kwietniu 1992 roku Bonia i Hercegowina zostaa uznana przez spoeczno midzynarodow, oraz podjto decyzj o skierowaniu do nowego pastwa oddziaw rozjemczych pod egid ONZ. W lipcu 1992 roku Chorwaci powoali w Boni tzw. Chorwack Republik Herceg-Boni, a miesic pniej Serbowie utworzyli Republik Serbsk.

Te quasi-pastwa otrzymyway wsparcie ze swych macierzystych terytoriw, ktrych przywdcy - prezydent Serbii Slobodan Milosevi i prezydent Chorwacji Franjo Tudjman - uzgodnili potajemnie podzia Boni i Hercegowiny. Poparcie dla boniackich Muzumanw wyraay pastwa islamskie, w tym Iran.

Wojna w Boni i Hercegowinie bya niezwykle krwawa. Wszystkie strony stosoway na szerok skal czystki etniczne. Symbolami wojny stay si: trwajce 3 i p roku oblenie przez Serbw Sarajewa i przeprowadzona (take przez Serbw) masakra Muzumanw w Srebrenicy, ktrej dokonano przy cakowitej bezczynnoci bronicych miasta wojsk ONZ.

Tragedia, jaka rozegraa si po upadku Srebrenicy jest najwiksz masakr po II Wojnie wiatowej. Ocenia si, e od 12 do 16 lipca 1995 roku, ponad 7 tysicy mczyzn wymordowano i pochowano w masowych grobach. Szcztki blisko 2,000 mczyzn i chopcw ju zidentyfikowano. Kilka tysicy pozostaych cia do dzisiaj nie zostao odnalezionych. Ofiarami czystek etnicznych dokonywanych przez Serbw byy rwnie kobiety i dzieci.

W latach 1992 - 1995, boniacka enklawa Srebrenica bya oblegana przez siy serbskie dowodzone przez generaa Ratko Mladicia. W maju 1993 roku Rada Bezpieczestwa ogosia t enklaw jedn z piciu tzw. bezpiecznych stref, a ochron tamtejszej ludnoci miay zapewni stacjonujce w miecie oddziay si pokojowych ONZ UNPROFOR (United Nations Protection Force).

Po trzech latach oblenia, w 1995 roku Serbowie przystpili do ataku na Srebrenic. Osabieni, niewyszkoleni i sabo uzbrojeni Boniacy, a take holenderskie oddziay UNPROFOR, ktre nie miay mandatu na uycie siy, ocenili, e nie maj szans w bezporednim starciu i w momencie ataku wycofali si bez walki.

Zaoenia, e autorytet Rady Bezpieczestwa, obecno si pokojowych ONZ, a take ewentualno uycia siy powietrznej NATO zapewni enklawie i jej mieszkacom bezpieczestwo, okazay si cakowicie bdne. 11 lipca 1995 roku siy serbskie zajy Srebrenic, a onierze przeprowadzali na rozkaz swojego dowdcy masowe egzekucje ewakuowanych Boniakw.

Ratko Mladi12.12.1942 r.Serbski genera.Nadal cigany przez Midzynarodowy Trybuna Karny dla byej Jugosawii

Pod wpywem wiadomoci o zbrodniach wojennych popenianych w Boni i Hercegowinie, w padzierniku 1992 roku ONZ powoao komisj ds. zbadania zbrodni wojennych. 22 stycznia 1993 roku powsta specjalny trybuna ONZ do osdzenia zbrodniarzy wojennych w byej Jugosawii.

18 marca 1994 roku pod naciskiem spoecznoci midzynarodowej przedstawiciele Chorwatw i Muzumanw zawarli porozumienie o utworzeniu federacji. Starano si jednoczenie wywrze presj na boniackich Serbw, czemu suyy m.in. ataki lotnicze wykonywane przez samoloty pastw NATO.

Ostatecznie 8 wrzenia 1995 roku w Genewie rozpoczy si rozmowy pokojowe pod patronatem Stanw Zjednoczonych pomidzy delegacjami Boni, Chorwacji i tzw. Nowej Jugosawii (federacji Serbii i Czarnogry).

Negocjacje, przeniesione nastpnie do Dayton w Stanach Zjednoczonych, doprowadziy do podpisania przez Slobodana Milosevia, Franjo Tudjmana i Alij Izetbegovia 14 grudnia 1995 roku ukadu pokojowego (tzw. porozumienie z Dayton). Ukad z Dayton koczcy wojn w Boni i Hercegowinie zakada utrzymanie podziau tego kraju na dwie czci: federacj chorwacko-muzumask i cz serbsk, oraz nadzr, w tym wojskowy, ze strony ONZ.

. W 1992 roku wadze republik: Serbii i Czarnogry ogosiy powstanie "trzeciej Jugosawii" (Federalna Republika Jugosawii). W 2003 roku pastwo to zostao przemianowane na "Serbi i Czarnogr" (w zwizku z rozlunieniem federacji), a w 2006 roku federacja ta rozpada si na dwa oddzielne pastwa.

Zalek konfliktu tli si cay czas w zamieszkanym przez Albaczykw i Serbw Kosowie, ktre w lipcu 1990 roku ogosio niezaleno od Serbii. Cho denia te zostay brutalnie stumione, w 1996 wybuchy na nowo, tym razem w postaci kampanii terrorystycznej podjtej przez tzw. Armi Wyzwolenia Kosowa. Brutalne represje ze strony wadz Serbskich doprowadziy do nakrcenia z obu stron spirali przemocy, ktrej efektem bya zbrojna interwencja NATO wiosn 1999 roku.

Sytuacja w Kosowie nadal nie jest stabilna.Zmiany statusu Kosowa nie udao si uzgodni na forum ONZ ani w wyniku midzynarodowej mediacji. Na przeprowadzonej 17 lutego 2008 sesji parlamentu Kosowa w Prisztinie zadeklarowano zerwanie dotychczas istniejcych zwizkw z Serbi i ogoszono niepodlego kraju. Wedug stanu z 19 maja 2010 na arenie midzynarodowej Kosowo zostao uznane przez 69 pastw (oraz, bez wzajemnoci, przez Tajwan), w tym przez Polsk

Konflikty w byej Jugosawii zapisay si w historii jako najbardziej krwawy konflikt zbrojny w Europie po II wojnie wiatowej. mier w tych wojnach ponioso okoo 130 tysicy ludzi (ok. 60 tysicy Boniakw, 35 tysicy Serbw, 20 tysicy Chorwatw, 10 tysicy Albaczykw z Kosowa, 66 Macedoczykw i 18 Sowecw) a liczba poszkodowanych w inny sposb (rannych, zaginionych, wypdzonych podczas czystek etnicznych) siga okoo miliona.

Wojny w byej SFRJ przyniosy ogrom zniszcze oraz pooyy si cikim brzemieniem na gospodarce zaangaowanych pastw, zwaszcza Serbii, Boni i Chorwacji. Pomimo upywu lat sytuacja w byej Jugosawii wci nie jest pozbawiona napi, zwaszcza na tle etnicznym i religijnym.

Powyszy przekrj przez sytuacj polityczn na Bakanach skania do wniosku, e mona wyrni tu pastwa, ukonstytuowane na gruzach federacji jako w peni ustabilizowane to jest Soweni, Chorwacj i Macedoni, w ktrych, z wyjtkiem Chorwacji, nie wystpoway liczne mniejszoci etniczne.

Druga grupa pastw to Serbia, Czarnogra, Kosowo, Bonia i Hercegowina, gdzie najwikszy problem stanowi, oczywicie prcz Serbii, mniejszoci serbskie.

Wojny w byej Jugosawii miay szczeglny charakter, na ktry zoyy si takie czynniki, jak niski poziom kultury politycznej, wynikajcy z imperialnego dziedzictwa, burzliwa historia, etniczna mozaika, zorganizowane dziaania nastawione na wzbudzanie wani narodowociowych oraz za sytuacja gospodarcza i oglna destabilizacja.

Generalnie rzecz biorc, wszystkie strony konfliktu byy przegranymi w wojnie, ktra wybucha po rozpadzie Jugosawii. Do dnia dzisiejszego trwa dugi i trudny okres wprowadzania trwaego pokoju.

Paradoksalnie rozwizaniem problemu mogoby by nie wytyczenie granic midzy obszarami generujcymi konflikty, ale ich zniesienie. Tak jak to ma miejsce w Unii Europejskiej na podstawie umowy z Schengen. Do takiego rozwizania z pewnoci trzeba dojrze politycznie, dopiero utworzenie takiego Multi-kulturowego regionu na zasadzie koegzystencji, mogoby zahamowa konflikt.

Dzikuj bardzo za obejrzenie i przeczytanie mojej prezentacji.