Polska 2030

Polska 2030 – wyzwanie 10Wzrost kapitału społecznego Polski

Kuba Wojnarowski

spotkanie otwierające projekt Foresight Obywatelski

Stocznia17 grudnia 2009

Polska 2030

2

Punkt wyjścia do „pisania” wyzwania 10 teza o dużym znaczeniu kapitału

społecznego dla rozwoju cywilizacyjnego kraju (Putnam, Coleman, Czapiński), podobnym do znaczenia kapitału intelektualnego (wyzwanie 6 w raporcie) - rysunek

teza o konieczności wspólnoty działania dla realizacji celów zawartych w raporcie i uniknięcia dryfu rozwojowego, sprzyjająca demografia

konieczność uwzględnienia roli obywateli i organizacji pozarządowych w realizacji celów raportu (problem – w raporcie ze względu na charakter opisywanych problemów i proponowane rekomendacje działań, „państwo” traktowane jest jako siła dominująca i sprawcza)

konieczność uwzględnienia czynników „miękkich” – kultury, zaufania społecznego, wartości wyznawanych przez Polaków

chęć znalezienia punktów wspólnych dla pozostałych 9 wyzwań przedstawianych w raporcie – w obszarach takich jak edukacja, poziom zaufania społecznego, debata publiczna, troska o dobro wspólne, kształtowanie przestrzeni publicznej, opis wartości

Polska 2030

3

Co w wyzwaniu 10 się znalazło?

• przeciwstawienie kapitału adaptacji i przetrwania – kapitałowi rozwojowemu

• analiza kapitału społecznego w różnych obszarach i kategoriach– zaufanie społeczne – ludzi do ludzi oraz ludzi do instytucji– poziom aktywności obywatelskiej – zarówno w zakresie

uczestnictwa w wyborach jak i w organizacjach społecznych– struktura organizacji pozarządowych– potencjał kulturowy i kreatywny – brak silnej nowej elity – klasy

kreatywnej – postawy i wyznawane wartości – troski o dobro wspólne

Polska 2030

4

Uwarunkowania kapitału społecznego w Polsce

czynniki historyczne (rozbiory, II wojna światowa, okres PRL, także transformacja społeczna i ekonomiczna),

wykształcony amoralny familizm, w którym interes osobisty i partykularny dominuje nad społecznym i wspólnotowym,

brak języka objaśniania świata w okresie transformacji i obecnie, nieumiejętność komunikowania się elit

nastawienie na indywidualizm w działaniu wykształcony kapitał przetrwania uzupełniony o kapitał adaptacyjny, brak kapitału rozwojowego wzmacniającego współpracę

i otwartość niska jakość kapitału intelektualnego i brak kapitału finansowego

(brak rozwiniętych form filantropii, małe zaangażowanie społeczne przedsiębiorstw)

4

Polska 2030

5

Kapitał przetrwania i adaptacji vs kapitał rozwojowy

Wymiar gospodarczy

Wymiar społeczny

Wymiar kulturowy

egalitaryzm, ukryta rywalizacja, bezpieczeństwo, przystosowanie, roszczeniowość, mała stabilizacja

konserwatyzm struktur społecznych, paternalizm,

bierność, nadmiar opiekuńczości, brak poszanowania prawa,

afirmacja prywatności i dystans wobec państwa

kolektywizm, oportunizm, imitacyjność, konformizm, ksenofobia, brak zaufania

do obcych

indywidualizm, krytycyzm, kreatywność,

otwartość i tolerancja

społeczeństwo zmiany, demokratyzacja, zaradność, samopomoc, uczestnictwo

obywatelskie, legalizm, lojalność obywatelska

merytokracja, zasady rywalizacji, ryzyko, innowacyjność,

odpowiedzialność, sukces

Kapitał przetrwania i adaptacji

Kapitał społeczny rozwojowy

Wymiar generacyjny

marzenia, samorealizacja, odwaga, naturalna mobilność, aspiracje, strategia radzenia sobie, nowe

wzorce konsumpcji – postmaterializm, orientacja

na przyszłość, globalizm

przystosowanie, obawy, roszczenia, narzekanie, potrzeba

stabilności, konsumpcja a potrzeby podstawowe, orientacja

na przeszłość, prowincjonalizm

5

Polska 2030

6

Efekt – niski poziom kapitału społecznego AD 2009

Jak to wygląda w liczbach?• zaufanie ludzi do siebie na poziomie 10 – 12%• brak zaufania ludzi do instytucji publicznych przede wszystkim – partii politycznych,

parlamentu, rządu, urzędników publicznych• niska frekwencja wyborcza (nie przekraczająca od 2000 r. 60%)• niski poziom debaty publicznej (tabloidyzacja i „fastfoodyzacja” mediów)• uczestnictwo w kulturze – na poziomie średniej europejskiej, ale polega głównie na

oglądaniu TV, spadek czytelnictwa (o 15% do 37% w samym tylko 2007 r.)

• wartość Indeksu Aktywności Obywatelskiej (mierzony w 20 krajach świata) kumulujący kilkanaście różnych wskaźników – najniższy spośród tych państw (niższy niż w Grecji, Portugalii, 4x niższy niż w Szwecji, Anglii i Holandii)

• niestabilna sytuacja organizacji pozarządowych – krótki czas trwania (ok. 3 lat), niewielkie budżety, brak pracowników najemnych, brak organizacji z kapitałem żelaznym

• niski poziom filantropii (1/3 Polaków przekazuje darowizny), niewielka wartość darowizn od firm (290 mln zł w 2008 r.)

• niski poziom wolontariatu (13 – 20%),uzależniony od fluktuacji na rynku pracy

6

Polska 2030

7

Cele do realizacji

• zwiększenie poziomu deklarowanego uogólnionego zaufania ludzi do innych do poziomu ok. 40%

• podwojenie wartości indeksu aktywności obywatelskiej do 26 – 30%• zwiększenie frekwencji wyborczej powyżej 60% i stabilizacja na tym

poziomie• zmniejszenie różnic regionalnych w liczbie organizacji

pozarządowych na 10 tys. mieszkańców• stabilizacja i dywersyfikacja źródeł finansowania NGOs • tworzenie kapitałów żelaznych organizacji• zwiększenie wkładu sektora kultury do PKB do poziomu 8 – 10%• zmniejszenie odsetka osób nie uczestniczących w kulturze z

obecnych 60% do 30%

Polska 2030

8

Rekomendacje działań – jak osiągnąć cele?

• podstawowe obszary działania:– edukacja– relacje państwo – obywatel– organizacje pozarządowe i społeczeństwo obywatelskie– kultura i debata publiczna

• istotne następstwo zdarzeń – część działań będzie miała charakter doraźny, a część strategiczny i długofalowy

• proces długofalowy – budowa państwa składa się z trzech etapów – tworzenia instytucji, kreowania gospodarki rynkowej i kształtowania się społeczeństwa obywatelskiego. Pierwszy etap trwa 6 miesięcy, drugi 6 lat, a trzeci co najmniej 60 lat – lord Ralf Dahrendorf

• nie należy się zrażać powolnym tempem zmian w tym obszarze

Polska 2030

9

Rekomendacje w obszarze edukacji

• wprowadzenie nowego modelu kształcenia na poziomie podstawowym– realizacja zadań w grupach– realizacja projektów społecznych realizowanych przez uczniów poza

szkołą

• przeformułowanie modelu kształcenia na poziomie wyższym– wzmacnianie autonomii uczelni– poprawa jakości nauczania– budowanie klasy kreatywnej (nowa elita)– wzmacnianie kapitału intelektualnego (inwestycje w naukę i rozwój,

upowszechnienie dostępu do edukacji przedszkolnej, ale także LLL i LWL)

• pogodzenie funkcji egalitarnych i elitarnych szkoły na wszystkich poziomach kształcenia (wyławianie talentów)

Polska 2030

10Rekomendacje w obszarze relacji państwo - obywatel

• realizacja propozycji zawartych w wyzwaniu 9 raportu – Sprawne Państwo – budowa zaufania do państwa poprzez stosowanie zasad zarządzania responsywnego (prezentacja za chwilę)

• wykorzystanie nowoczesnych technologii w komunikacji zdarzeń i procesów (objaśnianie świata)

• konsekwentna realizacja zasady subsydiarności (przeformułowanie roli administracji centralnej i wzmocnienie roli samorządów lokalnych)

• zapewnienie partycypacji w procesie legislacyjnym oraz poczucia wpływu (programy edukacyjne, zmiana ordynacji wyborczej, ułatwienie uczestnictwa)

Polska 2030

11

Rekomendacje w obszarze NGOs

• zapewnienie wieloletniej strategii rozwoju społeczeństwa obywatelskiego uwzględniającej źródła finansowania organizacji

• wprowadzenie przepisów ułatwiających zrzeszanie się organizacji oraz budowanie kapitałów żelaznych (powołanie funduszy regionalnych)

• modyfikacja prawa aby umożliwiało zrzeszanie się obywateli ad hoc (pozyskiwanie finansowania, łatwe uzyskiwanie osobowości prawnej) - wykorzystanie istniejącego kapitału społecznego na poziomie lokalnym

• premiowanie samorządów dobrze współpracujących z organizacjami pozarządowymi

• finansowanie obsługi projektów - direct costs lub wprowadzenie grantów instytucjonalnych (indirect costs)

• stabilizacja prawa

Polska 2030

12

Rekomendacje w obszarze kultury

• poprawa jakości debaty publicznej poprzez wykorzystanie nowoczesnych technologii oraz przedefiniowanie roli mediów publicznych

• upowszechnianie dostępu do kultury i promocja otwartych zasobów edukacyjnych (Open Access)

• przeformułowanie zasad tworzenia i zagospodarowywania przestrzeni publicznej w miastach

• wspieranie rozwoju klasy kreatywnej - finansowanie kultury i edukacji

• zmiana modelu funkcjonowania bibliotek publicznych

• umiejętne wykorzystanie nowych technologii

Polska 2030

13

Rola organizacji pozarządowych

• warunek - wzmocnienie instytucjonalne trzeciego sektora w wymiarach:– ekonomicznym (stabilności finansowej)– organizacyjnym (zdolności do artykułowania interesów i racji) – OFOP, Forum

Darczyńców– strategicznym – proponowania rozwiązań (Foresight Obywatelski)

• zadania dla organizacji pozarządowych:– aktywny udział w procesie legislacyjnym– udział w debacie publicznej poprzez kształtowanie obszarów debaty– wspólnota działania i relacje międzynarodowe (coraz mniej problemów będziemy

mogli rozwiązywać samodzielnie)– kształtowanie liderów społeczeństwa obywatelskiego i budowanie relacji z

administracją publiczną i samorządową na poziomie lokalnym– pomoc w określeniu następstwa zdarzeń oraz udostępnienie dobrych praktyk

(ekonomia społeczna, projekty EQUAL, PO KL, etc.)

Efekt - dwa konieczne kierunki działań - do wewnątrz sektora – określenie

wyzwań oraz na zewnątrz - realizacja zadań