“Хотын ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх замаар агаарын бохирдол, тоосжилтыг бууруулах нь ”

Илтгэгч: Ж.Цогтбаатар (Ph.D),Э. Батдорж (MSc)

ШУА-ийн Геоэкологийн

хүрээлэн

Ногоон байгууламжийн үнэ цэнэ

• Улс орнууд хотжихын хэрээр бохирдол ихэсч, хотын хүн амын эрүүл мэнд, экологийн аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөл боломж улам хомсдсоор байна. Хотын ногоон байгууламж нь агаарын температурыг бууруулж, зуны улиралд сүүдрэвч, өвлийн улиралд салхинаас хамгаалах үүрэг гүйцэтгэхээс гадна агаарын бохирдол болон дуу чимээнээс хамгаалах хийгээд хотын нүүрсхүчлийн хийг багасгахын зэрэгцээ их хотын өчүүхэн хэсэгт байгалийн зүй тогтоцыг бий болгож байдаг.

• Хотын ногоон байгууламжийг нэмэгдүүлэх замаар агаарын бохирдлыг багасгах нь хамгийн ашигтай шийдэл юм. Ногоон бүрхэвчинд тоос, утаа зэрэг шингэснээр агаарын бохирдол, болон автомашины хорт хий шингэдэг. Хотын ногоон байгууламжийн хамгийн чухал ач тус бол хотын уур амьсгалыг зөөлрүүлэх явдал юм.

• Нийслэлийн нэг иргэнд ногдох ногоон байгууламжийн талбай 20-25м2 байх ёстой. Гэтэл Улаанбаатарын нэг хүнд ногдох ногоон байгууламж үүнээс 4-5 дахин бага байна.

• Ой модны фотосинтезийн процессын явцад 1 га шилмүүст ой зуны нэг өдөр агаараас 220-275 кг нүүрс хүчлийн хий шингээж, 180-215 кг хүчилтөрөгчийг ялгаруулж, 120-150 кг органик бодисыг нийлэгжүүлж байдаг.• Хорин модноос нэг өдөрт ялгарч байгаа хүчилтөрөгч нь нэг хүний хоногийн

хэрэгцээг бүрэн хангана. Ийнхүү ойд мод нь хүн төрөлхтнийг органик бодис, түлш, эрчим хүчээр хангаж, агаарын хүлэмжийн хийг бууруулж, эх дэлхийг хүчилтөрөгчөөр хангаж байдаг.• Нэг га навчит ойн навч, мөчирийн гадаргуу нь 5- 6 га, шилмүүст модонд 10-

12 га байдаг тул агаарын тоос, бусад хорт бодисыг өөртөө их хэмжээгээр шингээж барьдаг. 1га нарсан ой жилд 36 тн тоосыг өөртөө барьж, 18сая м3 агаарыг цэвэрлэдэг байна. Нэг мод жилдээ 6 кг нүүрстөрөгчийг өөртөө шингээдэг. Нэг мод зундаа 0.2-38 кг хүртэл тоос шороог навчныхаа гадаргуу дээр буулгаж авдаг. • Навчит модны титэм дуу шуугианы 26%-ийг шингээж, 74%-ийг сарниулдаг.

Нэг га ой цагт 200 хүний амьсгалаар гаргах нүүрсхүчлийн хийг шингээдэг. Хоногт нэг га таримал мод дунджаар 250 кг нүүрсхүчлийн хийг шингээж 180 кг хүчилтөрөгчийн хийг ялгаруулдаг.

Хотын ногоон байгууламжийн ангилал

• Ногоон байгууламжийг тухайн хот, суурины оршин суугчдын тоо, хэмжээнээс хамаарч харилцан адилгүй хэмжээ, ангилалаар тодорхой төлөвлөгөөний дагуу байгуулдаг. Ногоон байгууламж буюу хот цэцэрлэгжүүлэлтийн ажлыг гурван төрөлд хуваана.Үүнд:

1. Нийтийн хэрэгцээний ногоон байгууламж2. Хязгаарлагдмал хэрэгцээний ногоон

байгууламж3. Тусгай зориулалтын ногоон байгууламж

• Эдгээр ангилалын хэсгүүдэд ногоон байгууламжийг байгуулах, мод, сөөгийг сонгон байршуулах хэмжээ, горим нь харилцан адилгүй байх ёстой.

Дээжийн төрөл: Нарсны шилмүүсний өнгөр Дээж авсан газар: Улаанбаатар хотын төв (Гандан, ҮЭСТО, Талбай, баруун 4 зам, Орос эмнэлэг гэх мэт) болон Ойн булаг Дээж авсан хугацаа: Хавар анхны бороо орохоос өмнө буюу IV-V сард Дээж авах: Нарс моддын өнгөр бүхий шилмүүсийг тасдан авч зориулалтын цаасан уутанд хийн зохих тэмдэглэгээг үйлдэнэ. Өнгөрийг ялгах: Шилмүүсийг жигнэн 100 мл нэрсэн усаар угааж, тунадастай усыг ширгээн өнгөрийг ялган авав Шинжилгээ хийх: Ус сувгийн удирдах газрын Усны төв лаборатори

Шилмүүсний өнгөр

Улаанбаатар хотын төвийн нарсны шилмүүс

Ойн булгийн нарс моддын төлөв байдал

СУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙСУДАЛГААНЫ АРГА ЗҮЙ

Сорьцын хэмжээ Сорьц авсан огнооХүлээн авсан

огнооШинжилсэн огноо

0.87-1.21 гр 2009 оны 10-р сар 2010/10/26 2010/10/26-2010/11/01

Шилмүүсний өнгөрийн шинжилгээний дүн

СУДАЛГААНЫ ҮР ДҮН

Сорьцын хэмжээ Сорьц авсан огноо Хүлээн авсан огноо Шинжилсэн огноо

1.0 гр 2011/10/20 2011/10/20 2011/10/25

Шилмүүсний өнгөрийн шинжилгээний дүн

Шилмүүсний мөчир дээрх өнгөрийн õ¿íä ìåòàëëûí àãóóëàìæ

AI2O3-11,77%, Fe2O3 - 6.78%, SiO - 50.23%, SO3 -17,73 áà ZnO -2.1%

№ Дээж авсан газрын нэрЭлемент, мг/кг

Зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ, мг/кг

Cu Pb Zn Cu Pb Zn

1 Санзай 9 11 26 100 100 300

2 Гандан 18 41 58 100 100 300

3Төмөр замын дээд сургууль

25 65 146 100 100 300

4 Баруун дөрвөн зам 22 42 43 100 100 300

5 Сүхбаатарын талбай 52 67 161 100 100 300

6Сүнжин гранд зочид буудал

23 55 72 100 100 300

Нарсны үндэс орчмын хөрсний шинжилгээний дүн

Дээж авах хугацаа: Хавар IV-V сард (анхны бороо орохоос өмнө) Дээж авсан гүн: 20 см

Агаарын бохирдлын дээж авах

Дээжийн төрөл: Идэвхигүй дээж авагч (SO2, O3, NO2) Байршил: Геоэкологийн хүрээлэн, Ойн булаг Хугацаа: 2009 оны 10-р сараас эхлэн өнөөг хүртэл

Цуглуулсан дээжүүдээ Солонгосын Ой судлалын хүрээлэнгийн лабораторид хүргүүлж байна.

Àìñðûí ñ¿â

O2

Õîðòîé áîäèñóóä (SO2, NO2, O3 )

Îðãàíèê áîäèñóóäûã ãýìòýýõ (óóðàã, ëèïèä)

Óðãàìàëä íºëººëºõ (ãàäààä,äîòîîä øèíæ áàéäëûûã ººð÷ëºõ, ºñºëòèéã áóóðóóëàõ)

Ãýðýë

Õîðã¿é áîëãîõ

2-äîã÷ õîðòîé áîäèñ C2H2, O2

(SO2, NO2, O3, PAN)

Зураг.6 Агаарын бохирдол ургамлын навч, шилмүүсэнд нөлөөлөхбайдал (Kondo and Saji, 1992)

• Нарс модны доройтол

• Агаарын бохирдолын үндсэн хийнүүд болох SO2, NO2, PAN HF хорт хийнүүд давамгайлан модны навч, шилмүүсний амсрын сүвээр нэвчин ордог. Өндөр концентрацийн хүхэрлэг хий, азотийн ислүүд нь ургамлын усан орчинтой амархан нэгдэж урвалд ордог. Агаарын бохирдолтонд хамгийн мэдрэмтхий ургамал (бууцай, өргөст хэмх) зэрэг ургамлууд нь хүхэрлэг хийн (SO2) концентрацийн хэмжээ 50-500ppb хүрэхэд гэмтэж хорддог байна (Mudd 1975a). Мөн хүхэрлэг хийн бага концентраци 26-38ppb нь ургамлын өсөлт хөгжлийг удаашруулах, доройтуулах үзэгдэл олон судалгааны ажлаар батлагдсан (Bell 1982).

• Урт удаан хугацааны судалгаа, туршилтын ажлын үр дүнгээр хүхэрлэг хийн 6-8ppb концентрацийн хэмжээнд нарс модны шилмүүснүүд нь (Pinus sylvestris L.) гэмтэж доройтдож, хатдаг байна. Агаарын бохирдол ихтэй орчинд (хүхэрлэг хий, азотын исэл) ургаж буй ургамлын биомасс багасах, ургамлын морфологийн бүтцэнд өөрчлөлт орох, навч, шилмүүснүүд цагаасаа өмнө унах, доройтох зэрэг хор хөнөөлтэй байдаг (Bell 1980). Агаарын бохирдолын хортой хийнүүд ургамлын навч шилмүүсэнд нөлөөлөх процессийг дараахи зургаар харуулав

• Шèëì¿¿ñýí äýýð òîãòñîí ºíãºð áîëîí, ìîäíû õàæóóãèéí õºðñíèé äýýæ àâ÷ øèíæëýí àãààðûí áîõèðäëûí íºëººëëèéг õàðüöóóлахад хотын төв цэгүүдэд хартугалга, цайр, никель зэрэг элементүүд харьцангуй их илэрч байсан бол хотоос зайдуу цэгт эдгээр элементүүд илрээгүй дүнтэй байгаа нь Улаанбаатар хотын төв хэсэг хүнд металлаар бохирдсоныг харуулж буй нэг үзүүлэлт болно.

• Хîòûí òºâä îðñîí áîðîîíû óñíû ýðäýñæèëò íü á¿õ òîõèîëäîëä õîòûí çàõûíõààñ 1.75-2.3 äàõèí èõ мөн цасны усны эрдэсжилт 1.9-4.86 äàõèí нэмэгдсэн áàéíà.

• Хîòûí òºâä орсон хур тунадасны усанд àçîòîò íýãäë¿¿ä ÿëàíãóÿà нитратийн èîí ºíäºð àãóóëàìæòàé áàéíà. Энэ нь түлшний шаталтаас үүссэн тоосонцор (NOx) агаарт урвалд орж нитрат агуулсан жижиг хэсгийг үүсгэдэгтэй холбоотойгоос гадна барилгын ажил, амьтны ялгадас зэрэг ахуйн бохирдолтой холбоотойгоор ихэссэн байж болно.

•Цасны усанд агуулагдах жинлэгдэх бодис (ууссан тоос шороо)-ын хэмжээ хотын төвд Ойнбулаг орчмоос 3-4 äàõèí èõ ãàðч áàéãàà íü ºâëèéí óëèðàëä Óëààíáààòàð õîòûí àãààðûí áîõèðäîë ýðñ ºíäºð áàéãààã áàòàëæ áàéíà.

•Борооны ус нь химийн бүрэлдэхүүний хувьд гидрокарбонат, кальц, зонхилж HCO3- >SO4

2->CI-, Ca2+>Na+>Mg2+ байсан бол цасны усанд анионуудаас сульфатын ион давамгайлж SO4

2-> HCO3->CI-,

катионы харьцаа Na++K+> Ca2+>Mg2+ болж найрлага нь өөрчлөгдөж байна.

• Цасны усанд хүнд металлын агууламж нь хотын төв хэсэгт /Геоэкологийн хүрээлэнгийн цэг дээр/ Fe 0.2835 мг/л, AI 0.5112 мг/л, Zn 0.06 мг/л Pb 0.006 мг/л хүртэл илэрч хотын зах хэсгээс харьцангуй өндөр байгаа нь Улаанбаатар хотын бохирдолт машин техник, гэр хороолол, дулааны цахилгаан станцаас ялгарах хүнд металл, хорт хийнүүд их байгаагаас үүдэлтэй. ßëàíãóÿà ºâëèéí ñàðóóäàä èë¿¿ ºíäºð àãóóëàìæòàé байгаа нь ажиглагдаж байна.

Үр дүн

• Улаанбаатар хотын цэцэрлэгжүүлэлтэнд тарих мод:

• Шилмүүст модноос:

• Жодоо – Abies Mill

• Гацуур, цэнхэр – Picea pungus

• Арц – Juniperus L.

• Шинэс -Larix sibirica

• Нарс - Pinus silvestris• Навчит модноос:

• Улиас, эр – Populus L

• Хус, цагаан - Betula pendula

• Хайлаас – Ulmus pumila

• Өрөл – Malus Mill

• Жигд – Elaeagnus L.

• Бут сөөгнөөс:

• Буйлс – Amygdalus L.

• Монос – Padus Mill

• Шар хуйс – C. Arborescens Lam.

• Чаргай – Cotoneaster Medik

• Бургас – Salix L6

• Долоолгоно - Grataegus

• Яргай – C.mongolicus Pojark.

АНХААРАЛ ХАНДУУЛСАНД БАЯРЛАЛАА