OPERA ve bale’de MİTOLOJİ

Dr. Vural Yiğit 22.05.2016

OPERA VE BALENİN MİTOLOJİK KÖKENİ

Müzikli ve danslı gösterilerin kökeni, mitolojik dönemlere kadar uzanır.

Dünya’nın yedi harikasından biri olan Efes «Artemision» Tapınağında, Tanrıça Artemis adına «Akrobotlar» dinsel danslar yaparlardı.

Bu ayinler sırasında dansçılar, altara (Sunak) parmak uçlarında yürüyerek yaklaşırlardı.

Amazonlar da zaman zaman bu gösterilere kalkanları ile katılırlardı.

Halikarnas Balıkçısı. «Altıncı Kıta Akdeniz»

OPERA VE BALENİN BAŞLANGICI

Avrupa’daki müzik ve danslı gösterilerin başlangıcı ise 17. Yüzyıldır.

Fransa’da ilk opera, 14. Louis’nin emriyle, Jean-Baptiste Lully’nin öncülüğünde gelişmiştir.

Besteci, dansçı, kemancı Lully’nin, Moliére ile işbirliği sonucunda ortaya çıkan, dans ağırlıklı müzikli sahne eseri olan, “operaballet” ler (comédie-ballet), halka açık gösteriler olarak yapılmaya başlandı.

Operada uvertürü yerleştiren ilk besteci de yine bu Lully’dir.

Jean Baptiste Lully (1632-1687)

Fransız, opera bestecisi olarak bilinir. Floransa'da doğmuş bir İtalyan’dır.

1646'da Paris'e gelerek, keman, piano ve kompozisyon dersleri aldı.

"24 violons du roi-kralın 24 kemanı" adlı orkestraya kemancı olarak girmiş, 1652'de aynı orkestranı şefi olmuştur.

Yazdığı operalarda; trajedi kuralları, bale dansları, özellikle deklamasyon (Söz söyleme sanatı) üzerinde durmuştur.

Resitatifler (Müzikli anlatı), sahne dekorları ile operada büyük yenilikler yapmıştır..

Jean Baptiste Lully

LULLY’NİN MİTOLOJİK OPERALARI

«Bacchus ve amour'un bayramları" (1672),

«Cadmus ve hermione" (1673),

«Alceste" (1674),

«Atys" (1676),

«Pérsée" (1682),

«Phaéton" (1683)

«Armide" (1686).

Psyché

Isis

Bellérophon

Thésée

Acis ve Galatée

Achille et Polyxène

Marche Pour La Cérémonie Des Turcs

Bir de Türk Marşı Seremonisi Bestelemiş

https://www.youtube.com/watch?v=Sy-yugPw_X8

Jean Baptiste Lully, «Marche pour la cérémonie des Turcs».

Bu Türk Marşı bestesinde; Mehter'deki bazı ritimleri, Osmanlı Türk ordularının ayak seslerini işitebilirsiniz.

CADMOS İLE HARMONİA

Dardanos ve İasion'un kız kardeşi olan Harmonia, Zeus'un kaçırdığı kız kardeşini arayan Kadmos'la, Semendirek'te tanışır ve evlenirler.

Kadmos ile Harmonia’nın mutlu bir yaşamları vardı; Ne var ki, çocuklarının düştüğü çeşitli kötü durumlar yüzünden ileriki yaşlarını acılı bir yaşam geçirdiler.

Evliliklerinden doğan dört kızlarından her birini, kötü bir yazgı bekliyordu.

https://www.youtube.com/watch?v=hU4uK6_rUBE

Attis (Atys) Söylenceleri Attis öyküsü, Frigya mitolojisine dayanan birkaç ayrı

söylenceden oluşur.

Ortak yanları şöyle özetlenebilir: "Attis, çok yakışıklı bir delikanlıdır. Tanrıça Kibele, Zeüs'ten onu sonsuza kadar yaşatmasını diler.

Bunun üzerine Zeüs, Attis'i menekşe çiçeklerine dönüştürür.

Bir diğer öykü ise; Irmak tanrısı kral Sangarius’un kızı, nar ağacından meyvayı koparır ve ondan hamile kalır. Doğan çocuğa Atys adı verilir.

Atys büyüdüğünde, Kibele’yi kendine âşık edecektir.

ATTİS-ATYS OPERASI

https://www.youtube.com/watch?v=am0XibDjzUs

ARMİDE OPERASI Lully’nin bestelediği «Armide Operası», 1761

yılında, «Palais-Royal Opera House» da sahnelendi.

Konusu, birçok karışık mitolojik olaydan oluşur.

Rinaldo ve Armide bir kuşlarla ve çiçeklerle dolu bir bahçede buluşup, evlenme yemini ederler.

Bir büyücü gelir ve Armideyi, Rinaldo'nun kolları arasından alıp bir bulut içinde oradan kaçırır.

Zaferler, kahramanlar, bilgelik perileri, Şam halkı, çobanlar, şeytanlar olaya karışır.

Nefret, Zulüm, İntikam, ne istersen bu operada çokça bulunur.

BELLEROPHON-PEGASUS Denizler tanrısı Poseidon, yılan başlı Medusa ile bir

beraberlik yaşamıştır.

Perseus, Medusa'nın kafasını kesince bembeyaz, uçabilen at Pegasus yaratılmıştır.

Bellerophon, onu evcilleştirmiş ve sırtına binerek Khimaira (üç başlı) canavarı öldürmeyi başarmıştır.

Bellerophon, Pegasus'la Olympos'a tanrıların yanına uçarken, Zeus'un gönderdiği bir at sineği, Pegasus'u ürkütünce at sahibini sırtından atar.

Bellerophon, Zeus'un huzuruna tek başına çıkar ve yaşam boyu onun oklarını taşır.

BELLEROPHON OPERASI

https://www.youtube.com/watch?v=5KXzeGgFklc

Psyche

Ölümlü bir kız olan Psyche (Ruh), üç kız kardeşten

güzelliğiyle dillere destan olanıdır.

Psyche fazla gururlu, kimseye aşık olmamakla övünürken, Eros onu dünyanın en çirkin erkeğine aşık etmek için harekete geçer.

Fakat Eros, Psyche'yi görür görmez aşık olur ve onu ıssız bir ormanın ortasındaki saraya kaçırır.

Eros gece karanlıkta bu saraya girip sevdiği kızla çaktırmadan buluşur.

Psyche tanrıların katına getirilince, Eros'a kavuşur ve evlenerek mutlu bir hayat sürmeye başlarlar.

PSYCHE OPERASI

https://www.youtube.com/watch?v=4H08N6m2dSg

PHAETON Fayton kelimesinin kökeni, güneş tanrısı olan Helios'un

oğlu olan Phaeton'dan gelir.

Phaeton, babasının güneş arabasını alarak dolaşmak ister. Ancak Dünya’ya fazlaca yaklaşır.

Baş Tanrı Dünyayı yanmaktan ve yok olmaktan kurtarmak için, yıldırımlarını güneşin oğluna fırlatır.

Phaeton, Eridanos nehrine düşerek ölür.

Phaeton’un kız kardeşleri olan Heliades’ler onun naaşını alarak gömerler.

Fakat bu felaketten o kadar üzüldüler ki, tamam dört ay durup dinlenmeden etrafında ağlamaktadırlar.

PHEATON https://www.youtube.com/watch?v=4_wCFEo98yE

LULLY’NİN DİĞER MİTOLOJİK OPERA ÜVERTÜRLERİ

Thésée Ouverture:

https://www.youtube.com/watch?v=ENYB31USQRQ

Isis Ouverture:

https://www.youtube.com/watch?v=ZKN1vI-Q9mU

Persée Ouverture:

https://www.youtube.com/watch?v=v_hFq9jM-ns

APOLLO VE DEFNE-HENDEL Georg Friedrich Händel (1685-1759), müzik tarihine

opera, oratoryo, kantata*, düet gibi vokal eserleriyle geçen, Alman klasik batı müziği bestecisidir.

42 yaşından sonra İngiliz vatandaşı olmuştu.

«Apollo ve Dafne», Handel tarafından, 1709 yılında, «laik (Secular)» görüşlü bir kantat olarak bestelendi.

Handel'in en iddialı eserlerinden biridir ve hayatının en parlak Opera kariyer göstergesidir.

*Kantat ( İtalyanca'da cantare, "şarkı söylemek") bir çalgı eşliğinde söylenen ve genellikle birden fazla bölüm içeren sözlü bestedir. Kahramanlıkları ve dinsel konuları işler.

APOLLO VE DEFNE ÖYKÜSÜ

Zalim ejderha Python’u öldürüp ülkesini zorbalıktan kurtaran Apollo, Deniz Tanrısı Peneus'un güzel kızı Dafne 'ye, aşık olmuştur.

Zaferi ile öylesine böbürlenmektedir ki, aşk tanrısı Eros’un (Cupid) okçuluk yeteneği ile alay edecek kadar ileri gider.

Bu durumu içerleyen Eros iki ok hazırlar. Biri altın suyuna batırılmıştır ve saplandığı kişiye tutkulu ve sonsuz bir aşk verecektir.

Diğeri ise saplandığı kişiyi aşk ve sevgiden tamamen soğutacaktır.

İlki Apollo’ya, ikincisi Defne’ye isabet eder.

APOLLO VE DEFNE ÖYKÜSÜ Hassas bir yapıda olan Defne, ikinci okun da etkisiyle,

Apollo’ya karşı koyar ve onurunu kaybetmektense ölmeyi tercih ettiğini ifade eder.

Ümidini yitiren Defne, kurtulmak için babası Deniz Tanrısından yardım diler.

Babası da onu güzel bir ağaca defne ağacına dönüştürür.

Apollo ise Sevdiğini kaybetmenin acısıyla gözyaşlarına boğulur.

Apollo, eserin en içli aryasında, gözyaşları ile Defne ağacını sulayacağını söyler.

Dallarından yeşerecek yaprakları, ilerde büyük kahramanları başına taç olacaktır.

APOLLO VE DEFNE G. F. Händel: Apollo e Dafne (HWV 122) / The complete

cantata, Naples 1708 / Musica ad Rhenum

https://www.youtube.com/watch?v=kOd_cndFo-w

BALE VE MİTOLOJİ Bale sanatında koreograflar genellikle; Mitleri,

masal ve öyküleri esas alan, librettolardan yola çıkarak gerçekleştirilmiştir.

Bu bakımdan, romantik ve modern dönem

bale sanatı ve dramaturg* uygulamalarında

koreograflara çok zengin kaynak olanağı sunar. İşte size birkaç örnek:

*Eserleri belirli ölçeklerdeki kalıplara sokarak bir tasarım

yapmak, ışıktan sese, dekordan tirada kadar oyun içinde bütünlüğü sağlama.

MODERN BALEDE ARTEMİS

Artemis & Post:Ballet

https://www.youtube.com/watch?v=DRi77sK80kk

Sylvia Balesi: Yeter ki aşk olsun

İlk olarak 1876’da Paris’te Leo Delibes’in bestesi ile sahnelenen, «Sylvia», İstanbul ve İzmir Devlet Opera ve Balesinde.

Sylvia balesi konusunu mitolojik bir öyküden alıyor.

Genç adam Aminta, güzel Sylvia’ya sırılsıklam aşıktır ama Sylvia aşka inanmaz hiç...

Ta ki aşk tanrısı Eros’un oku, kalbine saplanana kadar...

Bu aşamada Poseidon’un oğlu, dev bir avcı olan Orion, güzel Sylvia’yı kendi mağarasında alıkoyar.

Peki Sylvia ve Aminta bu çetin beladan kurtulup birbirine kavuşabilecek mi?

Sylvia Balesi

https://www.youtube.com/watch?v=cDaPYTYlKvs

AMAZONLAR BALESİ

«Amazonlar» Balesi, Altın postu bulmak üzere yola çıkan ünlü kahraman Iason ve adamlarının, Amazonların yaşadığı adaya düşmeleri ve aralarındaki savaşları anlatıyor.

Ankara Devlet Opera ve Balesi tarafından sahneye taşınan iki perdelik eser, izleyenleri antik çağlara doğru bir yolculuğa çıkarıyor.

Dünya prömiyeri Samsun’da yapılan Amazonlar’ın kareografisi Nugzar Magalashvili imzası taşıyor.

Eseri düzenleyen ve sahneye koyan isimlerden, Medeia Magalashvili, Kızılırmak’a yaptığı bir gezi sırasında nehrin kenarında gördüğü Amazon heykelinden esinlenmişti.

Eser, kadın ile erkek arasındaki tüm çatışmaların sonucunda aşkın galip gelmesiyle sona eriyor.

AMAZONLAR

Mitoloji’nin sihirli ve

renkli Dünyasını, Opera

ve bale sanatının

müzikal ve görselliği

içinde izlemek hoş bir

duygu olsa gerek.