Dikkat DikkatDikkat Şebekesi

Erdem DAĞDEMİR

www.ixmedya.com.tr

noroiletisim.blogspot.com.tr

‘Farkında olduğum, dikkat etmeye karar verdiğimdir’

James 1890

Kalabalık bir odada kırmızı kazak

giymiş biri ilk olarak göze çarpar.

Şekil-Zemin İlkesi

İnsanlar dikkatlerini art alandan ya da zeminden çok, görsel alanın (şekil) çarpıcı yönleri üzerinde odaklaştırır. Buna şekil-zemin ilkesi adı verilir.

Algılama ilkelerine göre çarpıcılığın en güçlü koşulları : parlaklık, gürültü, hareket ve yeniliktir.

Bu koşullardan herhangi bir ortaya çıktığında dikkatten bahsedebiliyoruz.

Dikkat Herhangi bir anda duyu

organlarımıza hücüm eden

uyarıcılardan yalnızca

küçük bir kısmını seçer,

dikkat eder ve farkına

varırız.

Gürültülü bir patlama,

şimşek çakması gibi şiddetli

uyarıcılar eksojen dikkat

çekicilerdir.

Eksojen : Dış kaynaklı

DİKKAT Psikolojik düzeyde dikkat,

işleme kaynakları ve yanıt

kanallarının davranışsal

önem kazanan olaylara

tercihli olarak

yönlendirilmesini ifade eder.

Nöral düzeyde dikkat, nöral

yanıtların bu tür olaylara

karşı seçicilik, şiddet ve

sürelerinde değişikliklere

karşılık gelir.

Birbirinin aynı olaylar, önemlerine dair anlık

ve geri dönüşümlü değişikliklere göre farklı

yanıtlar ortaya çıkardığında dikkat

modülasyonundan bahsedebiliriz.

Michael Posner (1994), yeni bir nesneye yönelen bireyde

dikkat mekanizmasının dört ayrı bileşeni olduğunu öne

sürmektedir.

Dikkatin bir önceki uyarıcıdan çekilmesi (Disengage)

Yeni odağa hareket etmesi (Move)

Bu yeni durumda odaklanması (Engage)

Dikkatin devam etmesi için gereken uyanıklık durumunun sürdürülmesi (Vigilance)

DİKKAT İnsan dikkatinin kapsama alanı, sayısız biyolojik kısıtlamaya

tabidir. Duysal organların sahip oldukları optimum keskinlik

ışınlarının darlığı, önem taşıyan olaylara odaklanabilmek için

yönlendirilmelerini gerektirir. İşlem kapasitesi sınırlıdır ve

belirli bir zaman aralığında iç ve dış olayların çok küçük bir

kısmından fazlasına dikkat etmemize izin vermez.

Uyanıklık esnasında kişi dışarıdan ve kendi içinden

kaynaklanan pek çok duysal sinyalle bombardımana tutulur.

Beynin kendisi tarafından üretilen sonsuz bellek izleri ve

düşünce dizileri de potansiyel uyaranlar için ek kaynaklar

sağlar.

DİKKAT Dikkat global ya da

odaklanmış olabilir,

uyaranlar üzerinde paralel

ya da seri etki gösterebilir,

dış olaylar tarafından ya da

irade ve motivasyonla

bağlantılı düşünsel

fenomenlerle içsel olarak

yönlendirilebilir.

Dikkat modülasyonları

uyaran mekanının

farkındalığın merkezini

yakalayan kısmını seçerler

ve artık en azından geçici

olarak, çelinebilirliliğin

potansiyel kaynakları haline

gelen diğer uyaranları dışta

tutarlar.

• Genel cevaplılıkdüzeyi

Uyarılma

• Duysal organların yeniden düzenlenmesi

Yönelim• Bazı

uyaranların diğerlerine tercih edilmesi

Seçici Dikkat

• Uyanıklık

Sürdürülen Dikkat • Bir çok olayı

aynı anda dikkate almak

Bölünmüş Dikkat

Dikkatle İlişkili Süreçler

Dikkatin Pozitif ve Negatif Yönleri

Yönelim, Araştırma, Konsantrasyon, Vijilans

Çelinebilirlik, Sebatsızlık, Konfüzyon, İhmal

Dikkatin Sınırları Psikolojik süreçler perspektifinden bakıldığında dikkatin

sınırları bilinç, uyarılma, affekt, motivasyon, bellek ve algının

sınırlarıyla kesişir.

Bilincin içeriği seçici dikkatin hedefleriyle belirlenir.

Uyarılma, duygu durum ve motivasyonun dikkate etkisi

sezgisel olarak da aşikardır.

Dikkat algıyla ilgili işlemleri de etkileyebilir.

Nörobilim ve Dikkat / Tarihçe Yüzyıldan daha önce

Ferrier ve ardından Bianchi,

makak maymunlarında

bilateral frontal lob

lezyonlarının dikkati ağır bir

şekilde bozduğunu

gözlemlediler. Bu bildirimler

serebral korteksin dikkat

işleviyle ilişkisine oldukça

yoğun bir ilgi yöneltilmesine

yol açtı.

Nörobilim ve Dikkat Günümüzde temel olarak

subkortikal bir dikkat teorisine ait izler halen mevcut olsa da artık neo korteks, talamus ve beyin sapının seçici dikkatin modülasyonunda beraberce yol aldıkları ve bu işlevin daha karmaşık yönlerinin neokortikal mekanizmayla yürütüldüğü düşünülmektedir.

Dikkat modülasyonları alana özgü ve

alandan bağımsız olarak ikiye ayrılabilir.

Görsel nöronların görsel uyaranlara, yüz nöronlarının

yüzlere, posteriyor pariyetal nöronların mekansal hedeflere,

dil alanlarının sözcüklere verdikleri ve benzeri yanıtlar alana

özgü dikkat yanıtlarını oluştururlar.

Alana özgü modülasyonlar daha sonra iki düzenleyici etkiye

maruz kalırlar: ARAS’ın aşağıdan yukarıya etkisi ile

heteromodal ve limbik kortekslerin yukarıdan aşağıya etkisi.

Prefrontal, pariyetal, limbik

kortekslerden, yukarıdan

aşağı modülasyon

Modalite ve alana özgü

dikkat modülasyonları (ses,

taktil uyaranlar, renkler,

hareket, sözcükler,

mekansal hedefler, yüzler,

nesneler, anılar vs)

ARAS’tan aşağıdan yukarı

modülasyonDikkat Matrisi

Dikkat Matrisi Dikkat matrisinin bütünü fark

etme etkinliği, odaklanma

gücü, konsantrasyon aralığı,

uyanıklık düzeyi, yenilik

arama eğilimleri,

enterferansa direnç, çevrim-

içi işleme kapasitesi ve

sinyal-gürültü oranı, tüm

alana özgü ve alandan

bağımsız dikkat

modülasyonlarının kolektif

göstergesidir.

Dikkat Matrisi Serebral korteksin bütün

bölgeleri dikkat modülasyonuna katılır, ancak hiçbir nöron sadece bir işlevle uğraşmaz. Dolayısıyla, dikkat işlevleri de bellek depolanması gibi dağıtılmıştır. Her kortikal bölge başlangıçtaki kodlamaya sadık kalacak şekilde kendi özelleştiği alanda dikkat modülasyonunu destekliyor görünmektedir.

Alana Özgü Dikkat Modülasyonu Prefrontal ve posteriyor pariyetal kortekslerin her türlü alana

özgü dikkat modülasyonu üzerinde, dikkat odağının iradi

(istençli) düzenlenmesini yürütecek şekilde yukarıdan aşağı

etkisi vardır.

Kortikal alanların hemen tümü kendi spesifik özelleşme

alanlarındaki yeni uyaranlara yanıt vermeyi tercih ederler.

Bir yüz daha tanıdık gelmeye başladıkça yüz yanıtlı

inferotemporal hücreler ateşlemelerini değiştirirler. İnsan

beyninde yeni görsel uyaranlara gösterilen yanıt artışları V4

fusiform girusta oldukça belirgindir.

Dikkat ve Alışkanlık Yeni bir uyarana veya önemli bir sözcüğe yönelme yanıtı,

öncelikle yeniliğin ya da önemin neo kortikal düzeylerdetanımlanmasını gerektirir. Korteksten inen uyaranlar retikülerformasyona gönderilir, o da talamik ve kortikal aktiviteyietkileyerek uygun dikkat ve uyanıklık tonunu üretmek üzereharekete geçer.

Bir uyaranla yeniden karşılaşma, uyaranın yenilik değeriniazaltır, kortekste inhibitör bir sinyal ortaya çıkar ve retikülercevher aktivasyon düzeyini düşürerek habitüasyona yolaaçar.

P300 Yanıtı İnferiyor pariyetal lobüldeki nöronlar, görsel ve manüel ilgi

uyandıran, davranışsal önemi olan beden dışı hedeflere daha

çok yanıt verirken, aynı mekanda olan nötral uyaranlara aynı

yanıt vermezler. Dahası, dikkat edilen bir konumdaki

sözcükler sol hemisferin posteriyor kısımlarında, dil

korteksinin dikkat edilen sözcüklere daha güçlü yanıt

verdiğini düşündürecek şekilde daha büyük P300 yanıtı

oluştururlar.

REFERANSLAR M. Mesulam, Davranışsal ve Kognitif Nörolojinin İlkeleri

Karakaş, Kognitif Nörobilimler

Ö. ÖKTEM, Davranışsal Nörofizyolojiye Giriş

Berk, Özkul, Duyum ve Algı Psikolojisi

Taylor, Peplau, Sears, Sosyal Psikoloji