GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE GELENEKSEL ÇİN TIBBI

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)’ne göre geleneksel tıp; bitkisel, hayvansal ve mineral kaynaklı ilaçlar, ruhsal terapi yolları, manüel teknikler ve değişik egzersizler kullanılarak hastalıklardan korunmak, hastalıkları teşhis etmek ve iyileştirmek, bunun yanında sağlığın sürekliliğini sağlamak amacıyla kullanılan tüm uygulamalar, yaklaşımlar, bilgi veya inanç sistemleri olarak tanımlanır.

Çin tarihinde bilinen en eski yazılı kaynak M.Ö.1200’lere dayanıyor.

Hennan ilinde, bugünkü Anyang yakınlarında bulunan ve Shang Hanedanlığı dönemine (yaklaşık MÖ 2000) tarihlenen kaplumbağa kabukları ya da kemikleri (kehanet kemikleri=oracle bones) üzerinde bulunan yazıların avcılık, savaş, hava durumu ve törenler, bunun yanı sıra hastalıklar ve tedavi yöntemleri hakkında da bilgileri içerdiği ortaya çıkarıldı.

ÇİN MEDENİYETİ

ESKİ ÇİN MEDENİYETİ

Dikim zamanlarını kaydetmek

için geliştirdikleri

takvim

Savaş araçları

icat edilmesi

Demir dökme ocaklarının

geliştirilmesi ve demirin

işlenmesi

Kağıdın icadı

Gemi dümeninin

icadı

Manyetik pusulayı

geliştirilmesi

Kılavuz tabanlı

haritacılıkta gelişmesi

FU-XİM.Ö. 2900Yin ve Yang

kavramlarını geliştirdi.

SHAN-NONG

M.Ö.2700Akupunkturu icat

etti ve ilaçların çoğunu keşfetti.

Huangdi

M.Ö.2600Sarı İmparatorun İç

Kanunu kitabını yazdı.

Çin tıbbının kökleri ve 3 imparatorluk

M.Ö 2697’de tahta geçen ve uzun süre yönetimde kalan, bunun yanında adı pek çok icat ile birlikte anılan efsanevi Sarı Kral ile en az kendisi kadar ünlü altı bakanı arasındaki soru-cevap tarzı karşılıklı konuşmaları içerir.

GÇT’nin felsefi temelini meydana getiren bir eserdir. Günümüzden yaklaşık 2500 yıl önce Savaşan Eyaletler döneminde (M.Ö. 475-221) hazırlanmıştır.

GÇT’yi oluşturan

temel teoriler

Yin ve Yang

Beş element

Zang-Fu Teorisi

Ki, kan ve vücut sıvıları teorisi

Meridyenler ve

kollateraller

Zıt güçler (Yin ve Yang) arasındaki denge temeline dayanır.

Hastalıklar bunların arasındaki dengenin bozulması sonucu ortaya çıkar.

YinVücudun aşağı kısmıGöğüs ve karınİç organlarVücut sıvıları

YangVücudun yukarı kısmıOmuzlar ve sırtDışBağırsaklarYaşam enerjisi

Klinik uygulama temelde Yin ve Yang arasında bozulan dengenin yeniden kurulması hedeflenir.

Temel işleyişi yine Yin ve Yang benzeri olan bu teoride doğa beş elemente ayrılır: odun, ateş, toprak, metal ve su.

Dünyada mevcut olan her varlık ve kavram beş elemente göre sınıflandırılır.

Beş element teorisi GÇT’de organlar arasındaki fizyolojik ve patolojik ilişkiyi açıklamak ve hastalıkların teşhis ve tedavisini sağlamak amacıyla kullanılır.

ZANG ORGANLARI

• AKCİĞER• KALP• DALAK• KARACİĞER• BÖBREK

FU ORGANLARI

• KALIN BAĞIRSAK

• İNCE BAĞIRSAK

• MİDE• SAFRA KESESİ• MESANE

VÜCUT SIVILARI

KAN

İnsan vücudunun normal yaşamsal faaliyetlerini, Zang-Fu organlarının, dokuların ve meridyenlerin fizyolojik fonksiyonlarını sürdürmesini sağlayan temel maddelerdir.

Ki için içimizde akan “yaşam enerjisi” ya da “yaşam gücü” tanımları kullanılabilir.

Kan GÇT’de de modern tıptaki anlam ve fonksiyon ile tanımlanır.

GÇT’deki vücut sıvıları terimi ise tükürük, gözyaşı, sümük, ter, idrar yanında mide, bağırsak, eklem ve diğer vücut boşluklarındaki sıvıları karşılar.

Bunlar vücutta ki’nin ve kanın dolaştığı yolaklardır.

Her iki grubun görevi; ki ve kanın iletimi, Yin ve Yang dengesinin düzenlenmesi, patojenlere karşı dayanıklılığın sağlanması, işaret ve semptomların yansıtılması, akupunktur ve moksibüsyondan maksimum yarar sağlanmasıdır.

MERİDYENLER VE KOLLATERALLER

GELENEKSEL ÇİN TIBBI’NDA TEDAVİ

Modern tedavi yöntemlerinde “marangoz yöntemi” uygulanır; çekiç çiviyi çakmaya yetmiyorsa hemen daha büyük bir çekiç kullanılır. Hastayı, organı tedavi etmeye çalışmak yerine elde olan en kuvvetli ilaç ile semptomlar ortadan kaldırılmaya çalışılır.

GÇT’de hastalığın temel etmeni tedavi edilmeye, yok edilmeye çalışılırken aynı zamanda vücudun kendi iyileşme potansiyeli de canlandırılmaya, desteklenmeye çalışılır.

GÇT’de tedavide temel olarak, başta tıbbi bitkiler olmak üzere doğal ilaçlar, akupunktur/ moksibüsyon, diyet tedavisi, Tui na ve masaj metotları kullanılır.

AKUPUNKTUR ve MOKSİBÜSYON

• Vücudun belirli noktalarına ince metal iğneler batırma işlemi

AKUPUNKTUR

• Moksa denilen Artemisia vulgaris türünün kurutulmuş parçalarının vücudun üzerinde ya da vücuda uygulanan akupunktur iğnesi üzerinde yakılması

MOKSİBÜSYON

Akupunktur ve moksibüsyon bedensel ve ruhsal bozukluklar için tedavi edici olarak kabul edilmiştir.

AKUPUNKTUR

Enerji akışındaki dengesizliğin hastalıklara yol açtığına inanılırdı.

Akupunktur vücut enerji dengesinin sağlanması ve böylelikle kişinin sağlığının geri getirilmesi için uygulanırdı.

Günümüzde de akupunktur uygulamalarında benzer yöntemler kullanılmaktadır, ayrıca akupunktur iğnelerine elektrik verilerek uyarının artırılması metodu geliştirilmiştir.

MOKSİBÜSYON

Moksibüsyon işleminde ise, küçük bir miktar yanıcı bitkisel materyali (Özellikle Artemisia vulgaris’e ait) cilt üzerine yerleştirilip tutuşturulur. Bu işlemin ısı sağladığı aynı zamanda vücudun dengesini yeniden restore etmesine yardımcı olacağı düşünülür.

Moksibüsyon genellikle akupunktur ile birlikte uygulanır.

Tui Na Kelime anlamı olarak “itmek ve çekmek”

olarak çevrilebilir. Bir tür masaj yöntemidir ve akupunktur

noktalarının el ile uyarılması temeline dayanır.

Özellikle iğne uygulamasının güç olduğu durumlarda (örneğin çocuklarda) ortopedik ve nörolojik problemlerin tedavisinde ki’nin akışını uyararak etki sağladığı düşünülür

TIBBİ BİTKİLER

Geleneksel Çin Tıbbında Kullanılan Tıbbi Bitkiler

Geleneksel Çin Tıbbında bitkisel , hayvansal ve mineral kaynaklı ilaçlar arasında tıbbi bitkiler büyük bir yüzde oluşturuyor.

Bitkiler basit yöntemlerle kesilip kurutulup depolanabilir hale getiriliyor. GÇT eczanelerinde bu bitkilerden hazırlanan formülasyonlarda çok sayıda bitki (9-18) karışım halinde bulunur.

Bu aktivasyonu ve sinerjik etkiyi arttıran bir özelliktir. Hastaya bu karışımlar bir paket içinde hazırlanır ve sunulur.

Ephedra sinica Stapf. Bitkinin Latince Adı: Ephedra sinica Stapf. Bitkinin Familyası: Ephedraceae Bitkinin Çince Adı: Ma Huang Bitkinin İngilizce Adı: Chinese ephedra

Asya’da yayılış gösteren, 20-90 cm’ye kadar uzayabilen herdem yeşil çalımsı bir bitkidir.

Efedrin ve psödoefedrin en önemli etken maddeleridir.

Geleneksel Çin Tıbbında Başta soğuk algınlığı ve astım gibi solunum yolu hastalıklarının tedavisinde kullanılmıştır.

Şuan kullanılan birçok soğuk algınlığı veya alerji ilaçlarında psödoefedrin kullanılmaktadır

E.sinica içeren diyet takviyeleri

hipertansiyon, kalp çarpıntısı, konvülziyon

ve hatta kalp yetmezliği gibi istenmeyen

kardiyolojik ya da nörolojik problemler

nedeniyle FDA tarafından 2004 yılında satışı yasaklanmıştır.

Geleneksel Çin Tıbbı pratiklerine uygun kullanıldığında (özellikle çoklu bitkisel formülasyonlarda, tek başına değil),

E.sinica’nın güvenilir olduğu vurgulanmalıdır.

Sinopodophyllum hexandrum (Royle) T.S.Ying Bitkinin Latince Adı: Sinopodophyllum hexandrum (Royle)

T.S.Ying Bitkinin familyası: Berberidaceae Bitkinin Çince Adı: Gui Jiu ya da Kuei Çiu Bitkinin İngilizce Adı: Himalayan may apple, Indian may apple

Ana vatanı Himalaya bölgesidir. Boyu 20-50 cm’ye kadar uzayan otsu bitkidir.

En önemli etken maddesi podofilotoksindir.

Podofilotoksinin toksik etkileri azaltılarak türetilmiş bileşikler ise etoposit ve teniposittir.

Geleneksel Çin Tıbbında

katartik ajan olarak kullanılmıştır.

Ayrıca cilt dokusunun irinli enfeksiyonu,

bacaklarda uyuşukluk ile birlikte romatoid artraljiyi iyileştirmek

için kullanılmıştır.Bu bitkiden elde edilen

Podofilotoksinin antikanser etkiye sahip olduğu

anlaşılmış ve podofilotoksinin toksisitesi azaltılarak ticari amaçla antineoplastik ilaçlarda

kullanılmıştır.

Salvia miltiorrhiza Bunge Bitkinin Latince Adı: Salvia miltiorrhiza Bunge Bitkinin Çince Adı: Tanshen ya da Danshen Bitkinin İngilizce Adı: Chinese Sage, Red Sage Bitkinin Familyası: Labiatae

Japonya ve Çin’de doğal olarak yetişen boyu 30 cm ile 60 cm arasında değişen, orman altlarında, yamaçlarda ve akarsu kenarlarında yetişen çok yıllık bir bitkidir.

Tanşinon I, Tanşinon IIA, Kriptotanşinon ana etken maddeleridir.

Geleneksel Çin Tıbbında başlıca koroner kalp

hastalıklarının özellikle de anjina pektoris ve

miyokardiyal enfarktüsün tedavisi için kullanılmıştır.

Kronik hepatit ve karaciğer fibrozunda

kullanılmıştır.

Tanşinon I ve Tanşinon IIA’nın anti-kanser etkileri

üzerinde çalışmalar devam etmektedir.

Anisodus tanguticus (Max.) Pasch. (Scopolia tangutica Maxim.) Bitkinin Latince Adı: Anisodus tanguticus (Max.) Pasch.

(Scopolia tangutica Maxim.). Bitkinin Çince Adı: Shan Lang Dang ya da Zang Kie Bitkinin İngilizce Adı: Tangut Anisodus Bitkinin Familyası: Solanaceae

Çin, Tibet, Hindistan, Butan ve Nepal’de yetişen çok yıllık otsu bir bitkidir.

Anisodamin ve Anisodin en önemli etken maddelerdir.

Geleneksel Çin Tıbbında Bitki kökleri; diş ağrısı, karın ağrısı ve diğer ağrıları tedavi etmek için

kullanılmıştır.

Epidemik fulminant menenjit tedavisinde anisodamin kullanılarak iyi sonuçlar elde

edilmiştir. Organik fosfor zehirlenmelerinde antidot

olarak, yılan sokması tedavisinde, diyabetik retinopati veya ilgili göz hastalıklarının

önlenmesi veya tedavisinde kullanılmak üzere araştırılmaktadır.

Camptotheca acuminata Decne. Bitkinin Latince Adı: Camptotheca acuminata Decne. Bitkinin Çince Adı: Xi Shu (=mutluluk ağacı, eğlence ağacı) Bitkinin İngilizce Adı: Happy tree, Cancer tree, Tree of life Bitkinin Familyası: Cornaceae (Nyssaceae)

Çin ve Tibet bölgelerinde yetişen, kışın yapraklarını döken bir bitkidir.

En önemli bileşenleri Kamptotesin ve türevleridir.

Kurutulmuş kök ve meyveleri mide, rektal ve kistik

karsinomda ayrıca kronik lenfödem ve şistomiyazdan

kaynaklanan hepatosplenomegalide

geleneksel olarak kullanılmıştır.

Gövde odunundan izole edilen bir

bileşeninin hayvan modellerinde güçlü antikanser etkinlik gösterdiği ortaya

çıkmıştır.

İki kamptotesin türevi

yumurtalık ve kolon kanseri

tedavisi için FDA tarafından onay

almıştır.

Topotekan (Hycamtin) ve İrinotekan (Camptosar)

Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. Bitkini Latince Adı: Schisandra chinensis (Turcz.) Baill. Bitkinin Çince Adı: Wu Wei Zi (=Beş lezzetli meyve) Bitkinin Familyası: Schisandraceae

Rusya’nın en doğu bölgelerinde, Kuril adaları, Güney Sahalin ve aynı zamanda Kuzeydoğu Çin, Kore ve Japonya’da doğal olarak yetişir.

Monoik, 10-15 m’ye kadar uzayabilen, tırmanıcı bir bitki.

Şizandrin, Gomisin ve Angeloilgomisin etken maddeleridir.

Viral ve kimyasal hepatitler de dahil olmak

üzere karaciğer (KC) hastalıklarına karşı

koruma ve KC hastalıklarının tedavisi

için GÇT’de kullanılmıştır. Son zamanlarda, halojene gomisin J türevleri, enzim ters transkriptazın

etkinliğini inhibe etmenin yanı sıra HIV-I ile enfekte olan H9 hücrelerinin sitoprotektif

aktivitesiyle, anti-HIV etkinlik gösterilmiştir.Dimetil dikarboksilat bifenil, S.chinensis’de

bulunan doğal biyoaktif bileşiklerin bir sentetik ara türevi olarak geliştirilmiş

antihepatit bir ilaçtır.

Artemisia annua L. Bitkinin Latince Adı: Artemisia annua L. Bitkinin Çince Adı: Qinghao Bitkinin İngilizce Adı: Sweet wormwood Bitkinin Familyası: Asteraceae

Başta Çin olmak üzere Asya’da doğal olarak yetişen yıllık bir bitkidir.

Tek yıllık olan bitkinin gövdesi hafif tüylü, rengi kırmızımsıdır.

Artemisinin en önemli etken maddesidir.

Malaryal enfeksiyonlardan kaynaklanan ateş yükselmeleri ve tedavisinde kullanılmıştır.

Antik Çin’de Plasmodium falciparum enfeksiyonlarıyla ilgili semptomlar, Artemisia bitkisi ile etkili bir şekilde

tedavi edilirdi.

Günümüzde A.annua’nın sıtma

tedavisinde kullanımı,

kurutulmuş yapraklarının çay

infüzyonu şeklinde hazırlanıp tüketilmesi

şeklindedir.

Önemli bir terapötik olan artemisinin ve türevlerinin, sıtma dışında ; Hepatit B Küçük hücreli akciğer kanseri, Kolon kanseri, İnsan lösemisi ve meme kanseri olmak üzere çeşitli

kanser türlerine karşı etkili olduğu kanıtlanmıştır.

Indigofera tinctoria Linn. Bitkinin Latince Adı: Indigofera tinctoria Linn. Bitkinin Çince Adı: Qing Dai Bitkinin İngilizce Adı: True indigo Bitkinin Familyası: Fabaceae

Afrika, Avustralya ve Asya’nın birçok ülkesinde bulunur.

Tek yıllık, iki yıllık ya da çok yıllık olabilen, yüksekliği 1-2 metreye ulaşan, yaprak döken çalı formunda bir bitkidir.

İndirubin (isoindigotin), indigo (indigotin) ana etken maddeleridir.

GÇT’de, karaciğer ve safra kesesinde yanma veya aşırı ısınmaya karşı tedavide kullanılmıştır. Bu bitki, geleneksel olarak

kabızlık, karaciğer hastalıkları, kalp çarpıntısı ve gut gibi sağlık sorunlarının

tedavisinde de kullanılmıştır.

Yapılan çalışmalarda bitkiden elde edilen indirubinin antilösemik

aktiviteye sahip olduğu kanıtlanmıştır.

Huperzia serrata (Thunb.) Trevis Bitkinin Latince Adı: Huperzia serrata (Thunb.) Trevis Bitkinin Çince Adı: She Zu Cao, Qian Ceng Ta/Jin Bu Huan Bitkinin İngilizce Adı: - Bitkinin Familyası: Huperziaceae

Hindistan, Orta Amerika, Okyanusya ve Güney doğu Asya’da doğal olarak yetişen bir türdür.

Kibritotları grubundandır. Huperzin A, Huperzin B ve

Huperizinin ana etken maddeleridir.

Bin yılı aşkın süredir analjezik, antispazmodik, kan dolaşımını düzenleyici ve kanamayı durdurucu bir bitki olarak halk arasında

uygulanmaktadır.

Bitkiden elde edilen Huperzin A ve B; Alzheimer hastalığı ve diğer beyin hastalıkları için umut verici bileşikler olarak araştırılmaktadır.

Astragalus membranaceus (Fisch.) Bunge Bitkinin Latince Adı: Astragalus membranaceus (Fisch.)

Bunge Bitkinin Çince Adı: Huang Qi Bitkinin İngilizce Adı: Milk-vetch root Bitkinin Familyası: Fabaceae

Çin’nin kuzey ve doğu bölgelerinin yanı sıra Moğolistan ve Kore’de de doğal olarak yetişen çok yıllık bir bitkidir.

Ana biyoaktif bileşikleri flavonoidler, APS (Astragli Polysaccharoses) ve saponinlerdir.

Bu bitki 2000 yılı aşkın süredir Geleneksel Çin Tıbbı’nda böbrek

hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.

Geleneksel olarak; halsizlik, yaralar, kansızlık, ateş, çoklu alerji, kronik

yorgunluk, iştahsızlık, rahim kanaması ve rahim sarkması tedavilerinde

kullanılmıştır. Modern tıpta, Astragalus diyabetik nefropatide önemli renal koruyucu etki

gösterir.

Bitkinin aktif özleri, kısmen serbest radikal süpürücü olarak oksidatif strese karşı koruyucu etkisi için diyabet ve erken dönem diyabetik nefropatinin klinik

tedavisinde bir arada kullanılmaktadır.