Evolucioni I tyre

Makinat e Thjeshta

Rrota është një pllakë në formë rrethi me një bosht që i mundëson lëvizjen rreth tij dhe që vendoset në një mekanizëm për ta vënë në lëvizje një aparat, mekanizëm apo makinë.

Shpikja e rrotës merret si shpikja më e rëndësishme që ka bërë njeriu. Rrota duket të jetë shpikur diku rreth viteve 3000 para erës sonë.

Asnje nuk e di kush, ku dhe kur është përdorur për herë të parë, mirëpo dihet që është ndër shpikjet më të rëndësishme të njeriut. Është e mundur që si ide të ketë gjetur zbatim më parë si pjatë përpara se të vendosej në ndonjë karrocë që ka shkaktuar revolucion në transport.

Rrota

Popujt shumere ndertonin karro dhe

u vinin rrota prej druri qe te mbartnin

ushqime per te bere tregti me

fshatrat e tjere.

Greket e lashte perdornin kocite me

rrota per te shkuar ne lufte. Ata u

vune rreze rrotave qe ti benin me te

lehta e me te shpejta dhe u vune

rrathe druri qe rrotat te jetonin me

gjate.

Rreth 250 vjet me pare njerezit ne

Europe udhetonin mbi karroca qe I

terhiqnin kuajt. Rruget ishin me

gropa, prandaj ushetimi nuk ishte I

rehatshem.

Pajtonen kane qene lloji I pare I

transportit publik. Cdo afro 20 km ata

ndalonin ne nje bujtine per te

nderruar kuajt.

Revolucioni I rrotes

Biçikleta u shpik nga fundi i shekullit te 18-te. Qe nga ajo kohe e deri me sot, perdorimi dhe

mekanizmi i saj ka ndryshuar vazhdimisht. Biçikleta qe perdoret ne ditet tona eshte vazhdim i

asaj te permiresuar nga De Sevriak qe me 1770.

Biçikleta e pare, perbehej nga dy rrota te mberthyera midis tyre me nje drushte transversal. Ai

mbante ne duar nje lloj timoni. Lartesia e biçikletes, e ndertuar krejt prej lende druri, ishte e

tille, qe e lejonte çiklistin t’i bente levizjet me ane te kembeve. Keto preknin ritmikisht token

dhe shtynin biçikleten. Me vone Kilkpatrik Mak Milan e permiresoi biçikleten, sidomos me dy

leva, vendosi nje ndenjese me te pershtatshme dhe perdori lende me te lehta per ndertimin e

saj. Permiresime te dukshme i kane bere biçikletes mekaniket Zhan Lak dhe Pier Misho. Ata

vendosen pedalet dhe rroten e pare te zmadhuar. Pedalet e fiksuara ne rroten e pare, me

diameter 1,65 metra.Ne vitin 1875, mekaniku Zhorzh Zhyran u njoh si shpikes i biçikletes

moderne me rrota te barabarta, zinxhir dhe frena.

Bicikletat e

Para

Treni I

pare

me avull

Koncepti i trenit nuk ka lindur me revolucionin industrial. Tashmë në shekujt e

mëparshëm, që do të thotë romake primitiv si trenat janë përdorur në miniera:

ata ishin të përbërë nga trenat kamionëve të shkurtër lidhur me zinxhirë së

bashku. në vitin 1869, trenat me avull udhëtuan 2859 kilometra në vetëm 4

ditë, dhe kalojnë Shtetet e Bashkuara nga San Francisko në Nju Jork.

Në më pak se 30 vjet, tren mori një rol të rëndësishëm në shoqëri industriale:

transportimi masiv i mallrave të lejuara për të zgjeruar rrethin e tregtisë, të

transportit të shpejtë të personave të lejuar për njerëzit e biznesit më të mirë

aktivitetet e tyre në rajon.

Gjeneratorët e parë

Një kompleks i mullinjve të ujit, i ndërtuar nga romakët afër Arles në Francën jugore është Gjeneratori i parë në Botë. Ky gjenerator përbëhet nga 16 rrota me ujë, që japin fuqi të mjaftueshme për të lëvizur 32 gurë për bluarje të drithërave.

Motori me avull është një makinë që energjinë e avujt të ujit që prodhohet në bojler e konverton në pune mekanike

I pari motor industrial me avull që ka punuar në praktikë është ndërtua nga shpikësi Thomas Newcomen  në Tipton, Staffordshire në vitin 1712. Kjo makinë ka thithur ujin nga miniera Colliery Conevgre për rreth 30 vjet.

Motorri me avull

Gjate mijra vjteve tregtaret arab kane ndertuar anije te vogla per te mbajtur mallrat. Ato kishin vela trekendeshe, qe mund te rrotulloheshin per ta kapur eren dhe te lundronin ne cfardo drejtimi. Ne vitin 1800 anijet e mallrave ishin me te medha dhe me te shpejta. Me direket e tyre te gjate dhe shume vela ato mund te lundronin deri ne 64o km ne 24h.

Anijet

Me 1838 u shpiken anijet e para prej druri me motorre qe punonin me avull. Avulli rrotullonte rrotat me flete ne te dy anet dhe ato kishin vela ne rast se ju mbaronte qymyrguri.

Aeroplani I Pare Lindja e avionit Ne mengjesin e 17 tetorit 1903

do te realizohej fluturimi i pare i nje avioni qe punonte me dy elika, te cilat viheshin ne pune nga energjia e brendshme e nje motori me benzine. Ky avion ishte pergatitur nga vellezerit Uillbur dhe Orvil Rajt. Ngjarja e rendesishme ndodhi ne Karolinen e Veriut, ne plazhin Kiti Houk. Ne kete fluturim Orvil Rajt perdori avionin e quajtur ‘Flier-1’, i cili u zhvendos nga toka me shpejtesine 6,8 km ne ore dhe fluturoi ne nje lartesi te vogel per 12 sekonda. Nw kete menyre lindi avioni. Ndryshimi i tij nga makinat e meparshme te fluturimit ishte ngritja e tij ne ajer pa perpjekjen per t’u bere me i lehte se ajri, si ne rastin e mongolfierave dhe zepelinave qe mbusheshin me hidrogjen apo gaze te tjera te lehta.

Punoi:

Keisi Mecaj