١

چه باید کرد

"دستورالعملی در آداب بهزیستی و هدایت آخرالزمان"

*****

What should be done?

علی اکبرخانجانی استاد

٢

بسم اهللا الرحمن الرحیم

چه باید کرد عنوان کتاب :

علی اکبر خانجانی استادمؤلف :

ه.ش 1379 :تاریخ تألیف

83تعداد صفحه:

٣

ن فهرست عناوی

۴.........................................................................................................مقدمھ

٧.....................................................................................فصل اول : معیشت ٨....................................................................................مد اقتصادیشغل و درآ -١ ١١......................................................................................................تغذیھ -٢ ١۴...................................................................................................سکونت -٣ ١۶....................................................................................استراحت و تفریحات -۴

١٩...............................................................فصل دوم : زناشوئی و خانواده ٢٠.....................................................................................................ازدواج -١ ٢٣.............................................................................................مسائل جنسی -٢ ٢۵......................................................................ی زناشوئ اقتصاد مسائل اخالقی و -٣ ٢٨......................................................................................................طالق -۴

٣١......................................................................فصل سوم : تعلیم و تربیت

٣۵..............................................................م : بھداشت و درمان فصل چھار

۴١..................................................................م : جامعھ و سیاست فصل پنج

۴٧............................................................کیۀ نفسفصل ششم : عبادات و تز

۵٢........................................................................فصل ھفتم : آداب مخلصین

۵٣............................................................وظایف مرید و شاگرد و شرایط مراد و مرشد

۶٠.............................................................فصل ھشتم : ھفت وادی انسانیت ۶١...................................................................................و غرایزوادی جھالت - ١ ۶٢..............................................................ینھای غیبی و متا فیزیکی د وادی حجت -٢ ۶٣..............................................................................و طلب و اطاعتوادی توبھ -٣ ۶۴....................................................................................اخالص و وادی محبت -۴ ۶۵................................................................................و خلقت نوین وادی فراق - ۵ ۶٧..................................................................................... و امامت وادی توحید -۶ ۶٨.................................................................................خالفت و فنا و فقر وادی -٧

٧٠..................فصل نھم : نظر اجمالی بر کل راه و برخی پدیده ھای روحانی ٧٣...............................................................فصل دھم:گفتگوئی در باب فقاھت

٤

ه الخیر الحاکمین بسم الل

مه:مقد

در وون اخی�ر عملی است کھ در کلیۀ امور دین و دنیا و سالمت و ھدایت در طی ای�ن ق�ر این نخستین رسالۀ

ن و ب�ھ عرصۀ تمدن معاصر جھان و بخصوص جھان اسالم و تشیع بر اساس مسائل و نیازھای انس�ان م�دروزم�ره رائل جزئی تحریر در آمده است کھ کلیۀ مسائل بنیادی انسان امروز و اکثر مسزبان زمانھ بھ رشتۀ

وح ک کل�ی ررا در بر دارد و امور و جزئیاتی کھ احتماال بھ صورت حکمی واضح نیامده است ب�ر اس�اس درس�الھ راین ارد این رسالھ بھ واسطھ عقل و تجربھ قابل استنتاج می باشد. در درک دقیق و استنباط عملی مو

نکات ذیل بھ شدت قابل توجھ و تأمل می باشد: اس�ت و ل�ذا این فرھنگ و تمدن حاکم بر جھان معاصر از غرب تا شرق و میانھ کال ی�ک تم�دن دوزخ�ی – ١

ی و ی و م�اد واجب اس�ت ک�ھ ھ�ر انس�انی از اھ�الی ای�ن تم�دن در اس�تفادۀ از کاالھ�ا و محص�والت علم�ی و فن�ت ن محص�والتریو پرھیز پیشھ نماید حتی در کم ض�رر رفھ جوئیصدن تا حد ممکن قناعت و فرھنگی این تمرس�الھ آن نیز اسراف نکند و از بسیاری از محصوالتش ھمانطور ک�ھ در فص�ول مختل�ف ای�نعلمی و ھنری

ذکر شده بکلی بپرھیزد . روی متعاق�ب آن در حی�ات ب�اطنی و اخ�آن است کھ انسان را در درجۀ اول در حیات این دنی�ا و » حرام« - ٢

تب�اھی ودچار عذاب می سازد بی آنکھ ھیچ رشد و نجاتی بھ ھم�راه آورد و فق�ط موج�ب اس�تھالک و پ�وچی می شود و کل سرنوشت را بھ بن بست و خطرھائی بزرگ و عالج ناپذیر می اندازد .

ا وی این دنیا برای انسان حل و گ�وارآن است کھ موجب می شود رحمات و نعمات مادی و معن» حالل« - ٣

ش��تھ و ازش�ود و انس��ان را س��المت و تع��ادل و رش��د و ع��زت عط��ا م�ی نمای��د و از گ��رایش ب��ھ حرامھ��ا ب��از دا سقوط در ورطھ امراض بزرگ و عذابھای تباه کننده مصون می سازد .

س��المت و ارزش ھ��ای آن اس��ت ک��ھ پرھی��ز از آن مفی��د ت��ر از می��ل ب��ھ آن اس��ت زی��را خی��ر و» مک��روه« - ۴

موج�ب ماندگار زندگی را تقلیل می دھ�د و ھمچ�ون آف�ت و چ�رک اس�ت و چ�ھ بس�ا ی�ک مک�روه در بلن�د م�دت گرایش انسان بھ امری حرام گردد . ھر حرامی حاصل نھائی یک عمل مکروه است .

وند ک�ھ ب می شاست . مستحبات موج» مستحب«ھر چیزی کھ میل بھ آن مفیدتر از دوری از آن باشد – ۵

الص ت�ر خ�ود خ� انسان از مکروھات بیزار شود و ح�ب ب�ھ حقیق�ت پی�دا نمای�د و در دی�ن و معرف�ت و س�المت گردد .

ست. ا» حالل«ھر چیزی کھ برای عقل و اخالق و سالمت تن و عاطفۀ انسان ضرری نداشتھ باشد – ۶ سالکان معرفت حرام است .ھر آنچھ کھ برای عامۀ مردم مکروه است برای اھل ایمان و – ٧ ز واجب�ات اھر آنچھ کھ برای عامۀ مردم مستحب است برای اھل ایمان و معرفت واجب است . اجتن�اب – ٨

خالقی مفاسد ا مات است . مثل گریز از ازدواج کھ موجب ابتالی بھ زنا یا سائرموجب گرایش انسان بھ محر می شود .

ست .اۀ مردم حالل است برای مدعیان ایمان و معرفت مکروه بسیاری از چیزھائی کھ برای عام – ٩

نم�ی توان�د ھیچ یک از چیزھائی کھ برای عامھ مردم حرام یا مکروه است برای اھل ایمان و معرف�ت – ١٠ حالل باشد .

٥

ز یزان�ی ک�ھ اانسان بایستی در درجۀ اول سعی نمای�د از حرامھ�ای ب�زرگ بپرھی�زد و گ�ام ب�ھ گ�ام ب�ھ م – ١١ن�د کعایت م�ی رحرامھا دوری می کند موفق می شود کھ واجبات را رعایت نماید . و بمیزانی کھ واجبات را

. ر می گرددامکان رعایت مستحبات مقدوامکان پرھیزاز مکروھات پدید می آید و بھ ھمین میزان بتدریج

دھ��د در ای��ن ت��رک ی��اری رج��وع ب��ھ ی��ک مک��روه اگ��ر ب��ھ نی��ت ت��رک ی��ک ح��رام باش��د و بتوان��د ف��رد را – ١٢ مستحب است .

ی ش�ود رجوع بھ یک حرام بھ نیت ترک یک حرام دیگر ، مکروه است مگر اینکھ حرامی کھ ترک م� – ١٣

دارای مضرات بیشتری باشد . البتھ چنین تعویض برای مدعیان ایمان و معرفت حرام است .

فسانی خود نل و تجربھ و عبرتھایش را بر امیال واجب است کھ ھر انسانی ھمواره سعی نماید کھ عق – ١۴م�ان دی�ن و ای دھد و از پیروی و تقلید از دیگران بپرھیزد . چن�ین تالش�ی انس�ان را بت�دریج ب�ھ س�وی ترجیح

ی س�عادت م� می برد و از خطرات مصون می دارد زیرا عقل مقدم بر دین است و فقط ع�اقالن ب�ھ دی�ن خ�دا و اجر پیروی از عقل است .رسند . دین و ایمان ھمانا

ر ھر مذھب و لزوما پیروان ھیچ مذھب و فرقھ خاصی نیستند . د» مؤمنان«در این رسالھ منظور از – ١۵

ز او واح�دی فرقھ ای می تواند مؤمن و یا کافر و من�افق وج�ود داش�تھ باش�د . مؤمن�ان ھم�ھ م�ذاھب در قلم�رار خ�ود ی�ال و افک�منافقان ھمھ م�ذاھب و مل�ل نی�ز در عم�ل و امانسانیت قرار دارند ھمانطور کھ کافران و یا

در قلمرو واحدی ھستند .

و ور کلی در ھر درجھ ای از ایمان کھ باشد انس�انی اس�ت ک�ھ قلب�ا طال�ب راس�تی و حی�ابھ ط» مؤمن« - ١۶م�ل نم�ی امعنوی خود دارد و ھرگ�ز عق�ل و دی�ن خ�ود را کوفا و شعور خویشتن است و ھمواره میل بھ رشد

گذش�تگی –بیند و لذا در این راستا تالش می کند و ص�دق و درس�تکاری و حی�ا و قناع�ت و ص�بر و از خ�ود در درجات گوناگون از ویژگیھای یک مؤمن است و عبادات یک مؤمن اکثرا در تقیھ است .

ت .اس وی ھر مؤمن صدیقی کھ دانشمند باشد در رشتۀ علمی خود یک فقیھ و مجتھد و صاحب فت – ١٧

خ�رد ب�ارز اھمیت و حقانیت ھر حکم دینی ھر چند ک�ھ از ھم�ان خ�واص ظ�اھری و دنی�وی آن ب�ر اھ�ل – ١٨ در ھ�ر است ولی انسان نبایس�تی ب�ھ ھم�ین خ�واص آن بس�نده و مح�دود باش�د واھ�ل معرف�ت بایس�تی مس�تمرا

دی�ن رش�د ی�رون نائ�ل آی�د ت�ا دراو نمای�د ت�ا ب�ھ ح�ق نھ�ائی آن حک�م در وج�ود خ�ویش و جھ�ان بکحکمی کندو معرفتی یابد و گرنھ با آن بھ بن بست می رسد .

د عقل�ی نباش� عقل و علمی کھ دینی و اخالقی نباشد اصال عقل و علم نیست . و اخ�الق و دین�ی ھ�م ک�ھ – ١٩

ر ج�ائی ھ د . دراصال اخالق و دین نیست . در ھر امری بایستی عقل و دین در تصدیق و اتحاد یکدیگر باشن ست . اکھ تضادی بین این دو رخ می نماید یا آن حکم مشتبھ است و یا درک عقلی از آن حکم ناحق

ن . مگ�ر راه دین اساسا راه سالمت و عزت نفس و ظل�م زدائ�ی از وج�ود خویش�تن اس�ت و ن�ھ دیگ�را – ٢٠

باشند . دینخود طالب یاری دراینکھ دیگران

توان�د در مور و اعمال عبادی و غیر عبادی وجود ندارد . ھر عمل واحدی میھیچ حد و مرزی بین ا – ٢١ اشد . بآن واحد عبادی و یا غیر عبادی و یا حتی ضد عبادی باشد ھر چند کھ ظاھری عبادی داشتھ

مان�ا از ھدین بھ طور کلی راه عبودیت است . عبودیت بھ معن�ای عش�ق و اخ�الص اس�ت ک�ھ در عم�ل – ٢٢

س�ت و ی�ا ای�ا عب�ادی اس�ت و ی�ا ض�د عب�ادی یگذشتگی در درجات گوناگون است . بنابر این ھر عمل� –خود مشرکانھ است و یا منافقانھ .

ب�ھ ن�ام دین بطور کل�ی جری�ان واح�دی اس�ت ک�ھ ب�ھ مثاب�ھ ق�وانین و حق�وق ع�الم وج�ود ب�ر موج�ودی – ٢٣

کم و ائر موج��ودات ع�الم ب�ھ ص�ورت جب�ر ح��اانس�ان ب�ھ ص�ورت مس�ئولیت و اختی��ار وارد ش�ده اس�ت و ب�ر س�در ی نماین�دم�جاری می باشد و مسئولیتی را نمی طلبد . انسانھائی کھ بھ این حق�وق و ق�وانین فط�ری روی رن�د . ار م�ی گیسمت جنت دین قرار می گیرند و آنھائی کھ بھ این امر پشت می کنند در سمت دوزخ دین ق�ر

ھیچ ذره ای در خارج از دین خدا وجودی ندارد .پس ھمھ در دین واقع شده اند و

دین برای کسی کھ بھ آن روی می نماید دو جنبھ دارد کھ در آن واحد در درجات گوناگون بھ موازات – ٢۴. یکدیگر در وجودش جاری می باشد : عملی و نظری : کردارھا و اعتقادات : امور ظاھری و امور ب�اطنی

٦

م دو جنبھ اصولی دارد و فروعی . فروع نھ تنھا بھ معنای ی�ک ارزش درج�ھ دو در عین حال ھر یک از این و پائین تر نیست بلکھ بھ معنای میوه و ثمرۀ اصول است کھ بھ طور طبیعی از انسان متدین ب�ارز م�ی ش�ود

و کھ عموما عبادات نامیده می شوند ک�ھ ام�وری اختی�اری و طبیع�ی و بلک�ھ عاش�قانھ ھس�تند و از ھ�ر اک�راه شکل پرستی مبرا می باشند و ام�وری ک�امال خصوص�ی تلق�ی م�ی ش�وند و از تقلی�د ب�ھ دورن�د . و ام�ا اص�ول عملی دی�ن ک�ھ س�نگ زی�ر بن�ا و مح�ور ھمیش�گی آن محس�وب م�ی ش�وند عبارتن�د از پی�روی از واجب�ات مث�ل

رامھ�ا مث�ل دزدی ، زن�ا صدق ، بی ریائی ، حیا ، پاکدامنی ، قناعت ، صبر ، انصاف و غی�ره . و دوری از ح، افت��راء ، رب��ا ، جاسوس��ی ، خ��ود فروش��ی جس��مانی و عقی��دتی و غی��ره . پی��روی از ای��ن اص��ول عمل��ی دی��ن بتدریج منجر بھ اصول نظری و عقیدتی و باطنی می شود کھ از معروفترین آنھ�ا عبارتن�د از اعتق�اد و ایم�ان

رجعت بھ سوی خدا و معاد و عدالت و اصل امامت بھ وجود خدای یگانھ و حقانیت رسوالن و اولیای خدا ودر اسالم و تشیع ب�ھ عن�وان تص�دیق و پی�روی از موح�دان و مخلص�ان در دی�ن م�ی باش�د . بن�ابر ای�ن اص�ول

عملی ھستند و فروعات و عبادات ھم محصول آن اصول می باش�ند و ھیچی�ک از ای�ن اصول نظری محصول ری�ائی و اکراھ��ی اس�ت ک�ھ در س�مت دوزخ�ی دی�ن ق�رار م�ی گی��رد . ام�ور ب�ھ تقلی�د رخ نم�ی دھ�د مگ�ر اینک�ھ

ھم�واره موج�ب نف�اق وپیروی عاقالنھ و قلبی از امری و یا فردی در دین ھیچ ربط�ی ب�ھ تقلی�د ن�دارد . تقلی�د است کھ از کفر بدتر می باشد . تقلید در اصول و فروع عمل�ی و نظ�ری دی�ن ح�رام اس�ت . تقلی�د در عل�م نی�ز

ط تقلید در امور فنی اشکالی ندارد . حرام است فق

–اس�ی این رسالھ بھ مثابۀ یک دستور العمل عمومی برای جامعھ نیس�ت و نی�ز ھرگ�ز ی�ک نس�خۀ سی – ٢۵ت دارن�د است کھ میل ب�ھ نج�ات در دنی�ا و آخ�ر حکومتی نمی باشد . بلکھ یک رسالۀ خصوصی برای افرادی

ن دنیا را بھ بازی نمی خواھند .و طالب سالمت و عقل و رشد ھستند و حیات ای

ی��ا ھ��ر حکم��ی از دی��ن ب��ھ لح��اظ خواص��ی ک��ھ پدی��د م��ی آورد مش��روط اس��ت ب��ھ ش��رایط ب��اطنی ھ��ر ف��رد – ٢۶نس��ت ک��ھ گروھ��ی . م��ثال واجب��ات دین��ی ب��رای وج��ود ک��افران ومنک��ران حقیق��ت خ��واه ن��اخواه ح��رام اس��ت و ای

رای آنھ��ا م��ی ش��ود ھم��انطور ک��ھ دروغگ��وئی ب��گ��رایش اکراھ��ی و ری��ائی ک��افران ب��ھ دی��ن فق��ط موج��ب ع��ذاب ھ ب�ی توان�د م�مؤمنان عذاب آفرین است و راستگوئی برای کافران عذاب آور است . بنابر این ھر حکم دینی رین ھ از ب�دتطور کلی برای انسان ھم شدیدا مفید و نج�ات بخ�ش باش�د و ھ�م مض�ر و فس�اد آور . واینس�ت ک�

س�ت و اب�ا دی�ن است . زورگوئی و جباریت در احکام دین�ی نش�انۀ ع�داوت گناھان ھمانا اکراه و زور در دینبر ند . بن�اعدم درک درست از دین . و این است کھ منافقان دینی در نزد خدا بدترین م�ردم محس�وب م�ی ش�و

ر ان�ا اجب�ابارھ�ا ھماین کفر با اختیار بھ دین و عقل و سالمت نزدیکتر است تا تقوای بھ اجبار . و ب�دترین اج. ا م�ی گ�رددفروع و مستحبات دینی است مثل حجاب و نماز کھ باعث اشد تباھی ھا و ستم ھ�ا و زج�ر ھ�در

ز طور ک�ھ ازیرا مستحبات دینی ، خاص مؤمن�ان درج�ۀ باالس�ت و ن�ھ اھ�ل دی�ن وراثت�ی . زی�را مس�تحب ھم�ان لغتش معلوم است امری ناشی از حب است : حب بھ دین و معرفت .

وب است و ن�ھ ب�د و خامری است کھ خیر و شرش بطور کلی یکسان است و بخودی خود نھ » مباح« - ٢٧

. ارن�ددرو قرار درن بشر در این قلمبلکھ بستگی بھ نیت و شرایط ھر فردی دارد . بسیاری از امور زندگی م د فاص��لھنیس��تن ب��رای مؤمن��ان بھت��ر اس��ت ک��ھ ت��ا ح��د امک��ان از ای��ن ن��وع ام��ور ک��ھ در قلم��رو نیازھ��ای واج��ب

گیرند .ب

٧

فصل اول

معیشت

٨

:شغل ودرآمد اقتصادی – ١ وس�عت وھر شغلی کھ برای صاحبش از ھر لحاظی موجب ھر نوع عذابی گردد بھ میزان شدت و مدت – ١

:دھ��ر ی��ک از ای��ن جنب��ھ ھ��ا باش�� و عواق��ب ای��ن ع��ذاب آن ش��غل ح��رام اس��ت . ای��ن ع��ذاب م��ی توان��د ش��املھ ک��زجرجس��مانی ، زج��ر روان��ی ، زج��ر عص��بی ، زج��ر ع��اطفی ، زج��ر وج��دانی و اخالق��ی . ونی��ز ھ��ر ش��غلی

ا نادی�دهرصاحبش را مجبور سازد کھ اصول و مبانی عقل�ی ی�ا اخالق�ی و ش�رافت انس�انی خ�ود و ی�ا دیگ�ران ارد ری روا دا مجبور سازد تا بھ کسی ظل�م و زوگیرد و یا پایمال سازد حرام است . ھر شغلی کھ صاحبش ر

ئی حرام است . ھر شغلی ک�ھ باع�ث ش�ود ص�احبش از ادای وظ�ایف اساس�ی و واج�ب زن�دگی ف�ردی و زناش�و محروم گردد حرام است .

رس�اند بزاق واج�ب و ابت�دائی زن�دگی روزم�ره ت�ھر شغلی کھ صاحبش را بھ طور بی واسطھ تری ب�ھ ار – ٢

. بھ ھمین دلیل کشاورزی و دامداری از بھترین مشاغل محسوب می شوند .ت شغلی حالل تر اس ھ ھم�ین ب�ھر شغلی بھ طریقی صاحبش را ب�ھ وابس�تگی و در ی�وزه گ�ی حک�ام و اف�راد ظ�الم م�ی کش�اند – ٣

نسبت حرام است . مشاغل سیاسی و کال سیاست بھ عنوان امرار معیشت از حرام ترین مشاغل است . – ۴ ه ای و نی�زتعلیم و تربیت اعم از دینی و علمی و نی�ز بھداش�ت و درم�ان و نی�ز ھ�ر ن�وع خ�دمت مش�اور – ۵

ایگ�ان ھنرھا بھ عنوان شغل و امرار معیشت مکروه ھستند . مستحب اس�ت ک�ھ ای�ن ن�وع خ�دمات ب�ھ ط�ور رت و ا معنوی�اش�د ت�باشند و فرد شغل دیگری را در کنار این خدمت برای امرار معیش�ت خ�ود مس�تقال داش�تھ ب

وجدان تبدیل بھ مادیت نشود . روحانیت بھ عنوان شغل در رأس حرام ترین مشاغل بشر می باشد . – ۶ س�مانی جھر نوع ورزشی بھ عنوان شغل الاقل مکروه است و در شرایطی کھ ف�رد را ب�ھ لح�اظ س�المت – ٧

و اخالقی و وجدانی در خطری جدی قرار دھد حرام است . تفریحات و تزئینات بھ عنوان شغل مکروه ھستند . – ٨ مشاغل نظامی اگر تحت امر فرماندھان ظالم باشد حرام است . – ٩

انقالبیگری و کال تبلیغات و ارشاد مردم بھ عنوان شغل حرام ھستند . – ١٠

اج�ب ت�رین رین و وبرای زنان متأھل ، خانھ داری اگر بر اساس حقوق عقلی و دینی باش�د از ح�الل ت� – ١١اف و زن بر این اساس بایس�تی خان�ھ داری را ب�ر ھ�ر ش�غل دیگ�ری ت�رجیح دھ�د و طب�ق انص�مشاغل است .

ن و ز فرزن�دااامکانات شوھر از وی رسما حقوق دریافت نماید : از بابت آشپزی و نظافت خانھ و نگھداری ن�ھ ھ ب�رای خاکودک و یا ھر کار دیگری ک�تأمین آسایش شوھر و از بابت بارداری و زایمان و شیر دادن بھ

و شوھرش انجام می دھد .

.آن ندارد اگر زن خانھ دار ھر شغل و در آمدی داشتھ باشد از آن خود اوست و شوھر ھیچ حقی در – ١٢

ھ اش بھ ک�ارکھ زن تا سر حد امکان ھمھ اشتغاالت مادی یا معنوی خود را در درون خان واجب است – ١٣ و از اشتغال در مجامع عمومی بپرھیزد . اندازد

یمھ ن بھ طور نمستحب است کھ بچھ ھا از اوایل سن بلوغ در کنار والدین و یا اقوام و دوستان مطمئ – ١۴

وقت بتدریج مشاغلی را بطور تفریحی تجربھ و درک نمایند .

ھ بد و بیشتر ل مادی داشتھ باشمستحب است کھ انسان از نیمھ دوم عمر و دوران کھولت کمتر اشتغا – ١۵ تفکر و معنویت و عبادت و خدمت رایگان بپردازد .

٩

د ق�رار مستحب است کھ فرزندان صاحب امکانات مادی والدین پیر خ�ود را تح�ت حمای�ت معیش�تی خ�و – ١۶ دھند .

ار نمای�د استثمحرام است کھ انسان بھ خاطر حرص و عیاشی بیشتر و ثروت اندوزی ، وجود خود را – ١٧

و از استراحت خود بکاھد .

آنھ�ا را وحرام است کھ والدین در جھت انتخاب شغل خاصی فرزندان خ�ود را تح�ت فش�ار ق�رار دھن�د – ١٨ مجبور سازند .

ن پ�روری ت�حرام است کھ انسان شغل حالل و سالم ولی کم درآمدی را فقط بھ قصد عیاشی و طم�ع و – ١٩

کند . و بازیگری ، رھا

ظیف�ھ وحرام است کھ انسان بھ واسطھ اینکھ رئیس ی�ا ص�احب ک�ارش ظ�الم اس�ت خ�ود نی�ز در ک�ار و – ٢٠ اش تقصیر نماید . در چنین وضعی بھتر است کھ شغل خود را تغییر دھد .

ثروت اندوزی نکردن بھتر است از خیرات نمودن . – ٢١

یط ترین ش��غلی اس��ت ک��ھ ھ��ر انس��انی در ب��دترین ش��راعملگ��ی و ک��ال مش��اغل آن��ی و روز م��زدی نق��د – ٢٢ای حف�ظ اقتصادی ھم می توان�د کم�ا ب�یش داش�تھ باش�د . ای�ن ش�غل ب�ھ عن�وان ی�ک واج�ب دین�ی و اخالق�ی ب�ر

ود ھ�م خ�در وض�عیت مناس�ب اقتص�ادی شرافت انسانی خود مطرح م�ی باش�د و ل�ذا ھ�ر انس�انی بایس�تی حت�ی نشود . اغل حرامر اکراه نداشتھ باشد تا در روز مبادا مجبور بھ مشگھگاھی تن بھ عملگی بدھد و از این کا

ھ�ائی ک�ھ ھ�ر ش�کلی ، رش�وه ، تج�ارت کاال د : دزدی ب�ھنمشاغل ح�رام م�ی باش�اینھا از مشھور ترین – ٢٣

ی ی ، سیاس�برای سالمت اخالق و تن مردم خطرناک است ، جاسوسی ، روسپی گری ، تبلیغات اعم از اخالقت ھ��ر ، رب��ا دادن و گ��رفتن ، آواز خ��وانی و مط��رب گ��ری ، قم��ار و ش��رط بن��دی بھ��ر ش��کل و تح��ی��ا ص��نعتی

م ب��ھ عن��وانی ، تفت��یش عقای��د و عواط��ف دیگ��ران و ش��کنجھ ک��ردن بھ��ر ن��وعی و آزار و زور گف��تن ب��ھ م��رد عنوان شغل حرام است و نیز امر بھ معروف و نھی از منکر نمودن بھ عنوان شغل حرام است .

ی گری و مشاغل روابط عمومی برای زنان حرام است . منش – ٢۴

خ�اب ک�رده وت و درآم�د و معیش�ت انترھر انسانی اعم از زن ومرد اگر ھمسرش را بھ نی�ت ش�غل و ث� – ٢۵ باشد چنین معیشتی حرام است .

ن�ای ھ معربا بھر شکل و عنوانی حرام است چھ بانکی باشد و چھ شخصی . رب�ا ب�ھ لح�اظ لغ�ت نی�ز ب� – ٢۶

ا نق�ره و ی� ویا ملک و ی�ا پ�ول و ی�ا اش�یای گرانق�در مث�ل ط�ال ءیباشد . پس اگر کسی ھر شفزون طلبی می ائی م�ی ک عم�ل رب�کاالی کمیابی را بھ این نیت کھ بر قیمت آن افزوده شود ذخی�ره نمای�د و ی�ا معامل�ھ کن�د ی�

باشد و حرام است .

س�ت برت�ری و یا شھرت و ریارسیدن بھ شغل پر درآمد تر تحصیل ھر علم و فن و ھنری فقط بھ نیت – ٢٧ یک عمل ربائی می باشد و حرام است .

ی�اتی حھ و واج�ب کسی کھ شغل خود را فقط بھ نیت درآمد بیشتری تغییر دھد در حالیکھ از م�واد اولی� – ٢٨

ش رآمد ب�یور بھ قصد دمحروم نیست این عملی ربائی است و حرام می باشد . ھر تالش مذبوحانھ و عذاب آ از نیازھای حیاتی در قلمرو ربا قرار دارد .

ھ ک�ردن اقتصادی و نگرانی دربارۀ معیشت آینده ی�ک فک�ر و احس�اس مک�روه اس�ت . و بیم� ۀفکر آتی – ٢٩

خود از ھر لحاظ امری حرام است .

ھر شغلی کھ انسان را بھ دروغ و ریا بکشاند حرام است . – ٣٠

کروه است .و تجارت کاالھای لوکس یا گرانقیمتی کھ در توان اقتصادی عامۀ مردم نباشد متولید – ٣١

کار کردن در مراکز و صنایعی کھ اصوال تفننی ھستند مکروه است . – ٣٢

١٠

تر ولی�دات بیش�کار کردن در مراکز و صنایعی کھ تولیداتی خالف مصالح بشر دارند و یا مضرات این ت – ٣٣ آن است حرام می باشد . نافع از م

کار کردن در اماکن و صنایعی کھ برای سالمتی فرد مضر است ، حرام می باشد . – ٣۴

ابل منافع متق در امر تجارت و ھر خرید و فروشی چھار رکن بنیادی باید رعایت شود تا این معاملھ و – ٣۵س�ت ک�ھ از ب�ر اس�اس ھم�ین چھ�ار رک�ن ص�داقت . ن�رخ ک�اال نی� وآن حالل باشد : عدالت ، قناع�ت ، رض�ایت

ھ�م م�ر تولی�دابایستی معلوم گردد و نھ بر اساس نرخی کھ در بازار عامھ رایج است . ھم�ین چھ�ار رک�ن در دخیل باید باشد .

ی�ات حھ و واجب مستحب است کھ کاالئی تولید شود و یا بھ کار تجارت آید کھ مربوط بھ نیازھای اولی – ٣۶

امور تغذیھ ، پوشاک ، مسکن ، سالمت و امنیت . بشر باشد یعنی

در دسترس تولید یا تجارت موادی کھ موجب شود تا غذا و پوشاک و مسکن ارزان و سالم و فراوان – ٣٧ مردم قرار گیرد نھ تنھا از حالل ترین مشاغل است بلکھ از عبادات است .

ن را ب�ھ مکار خ�ود ارث نبرن�د و اگ�ر م�ی برن�د آمستحب است کھ مؤمنان از فامی�ل غی�ر م�ؤمن ی�ا س�ت – ٣٨

یند . کسانی کھ از جانب متوفی مورد ستم قرار گرفتھ اند واگذارند و یا بھ مستحقان انفاق نما

ھم�ھ مستحب است کھ یک مؤمن بھ ھنگام مرگ خ�ود ھ�یچ م�الی ب�ھ ن�ام خ�ود ب�اقی نگذاش�تھ باش�د و – ٣٩ دان و سائر مؤمنان مستحق تقسیم کرده باشد . اموال خود را بین میراث خواران و مستمن

رادۀ ب�ھ اندیشھ و احساس مالکی�ت ب�رای عام�ھ مک�روه و مض�ر اس�ت و ب�رای مؤمن�ان ح�رام اس�ت . ا – ۴٠

مالکیت منشأ ھر ستمگری و ستم بری می باشد .

د را در خ�وا مستممالک باطنی شغل و معیشت حالل آن است کھ انسان باور داشتھ باشد و این باور ر – ۴١ده و خ�انوا زنده نگھ دارد کھ رزاق خداست و نھ حکوم�ت و ارب�اب و م�ردم و حت�ی خ�ود ف�رد ھ�م رزاق خ�ود

ر موجب زج واش نیست . بھ میزانی کھ انسان غیر خدا را رزاق می داند این رزق برای وی حرام می شود م�ی ام گ�رایشنسان کمابیش بھ شغل و معیشت حرو بیماری و بدبختی است . تا چنین باور و ایمانی نباشد ا

یابد .

معیشت اینس�ت ک�ھ انس�ان بت�دریج کش�ف کن�د و ببین�د ک�ھ رزاقامرار غل و کار و مھمترین ھدف ذاتی ش-۴٢پ�س ش�غل بس�تر دائم�ی و م�ادام العم�ر خداشناس�ی روزم�ره ب�رای انس�ان م�ؤمن اس�ت خداست و نھ خودش .

ار و ک�ملی محسوب می شود . منشأ حرامی ھر شغلی اینست کھ آدم�ی اصل اول اخالق و حکمت و عرفان عی��ات حت��الش خ��ودش را منش��أ رزق دنی��وی خ��ود پن��دارد . ای��ن منش��أ ھم��ھ گناھ��ان و حرام��ی و کف��ر بش��ر در ر م�ردی دنیاست . ش�غل و ام�رار معیش�ت بزرگت�رین امتح�ان دائم�ی ی�ک م�رد در رابط�ھ ب�ا خداون�د اس�ت . ھ�

مراه می شود و بھ بھشت یا دوزخ وارد می شود از ھمین دنیا .بواسطھ شغلش ھدایت یا گ

١١

تغذیھ : – ٢ م�ان ھکھ مصرف کننده اش در ح�ال مص�رف آن ب�ھ ی�اد خ�دا و ش�کر نعم�ات خ�دا نباش�د ب�ھ ھر خوراکی – ١

وی ب�ر آن ف�رد ح�رام م�ی ش�ود و موج�ب س�المت ت�ن و روان میزان غفلت و نسیان آور اس�ت و آن خ�وراکرد و ب�ر نمی گردد و بلکھ موج�ب ن�اراحتی اعص�اب و ت�ن وی م�ی ش�ود و در بلن�د م�دت بیم�اری پدی�د م�ی آو

ھ ف�رد حرص و شھوات و قحطی زده گی نفس می افزای�د . ح�رام ش�دن ی�ک رزق نھایت�ا ب�ھ آنج�ا م�ی رس�د ک� قند .عمال ازآن رزق در حین دارا بودنش ، محروم است در حالیکھ در عطش آن است مثل مرض

و ح�ل خوردن و نوشیدن در حال خشم و غضب حرام است زیرا در چنین حاالتی آن غ�ذا در ب�دن ھض�م – ٢

و جذب نمی شود و موجب ثقل و بیماری می گردد . در حال ایستاده و یا عجلھ خوردن و نوشیدن مکروه است . – ٣ نیست غذا نخورد . مستحب است کھ انسان تا کامال گرسنھ نشده و دارای اشتھا – ۴ واجب است کھ غذا بھ آرامی و بھ طور کامل خورده و جویده شود . – ۵ ویزی�ون واجب است کھ انسان در حال غذا خوردن مشغول ھیچ کار دیگ�ری نباش�د مث�ل بح�ث ک�ردن ، تل – ۶

تماشا کردن یا مطالعھ نمودن و امثالھم . ست از خوردن بکشد . مستحب است کھ انسان قبل از سیری کامل د – ٧ مصرف اشتھا آورھای کاذب و بخصوص صنعتی و داروئی مکروه است . – ٨ میائی ک�ھ حرام ھستند . ھمچنین داروھای ش�یداروھای شیمیائی کھ بھ قصد چاق شدن تجویز می شوند – ٩

برای الغر شدن تجویز می شوند حرام ھستند .

ت زی�را المت ت�ن و روان و اخ�الق اس�ت و ل�ذا از واجب�ات اس�کال کم خوردن و ک�م نوش�یدن موج�ب س� – ١٠ چیزی واجب تر از سالمتی نیست .

د خالص مص�رف ش�ود ک�ھ ھ�م موج�ب ض�نمک مستحب است کھ در آغاز و پایان ھر وعده غذا اندکی – ١١

مجاری گوارشی می شود و ھم اشتھای کاذب را از بین می برد . شدن عفونی

قط بھ حکم عادت چیزی مصرف شود .مکروه است کھ ف – ١٢

ھر نوع خوراکی کھ برای مصرف کننده اش ھر نوع ضرری داشتھ باشد برای وی حرام است . – ١٣

مستحب است کھ انسان در حال غذا خوردن نگاھش بھ غذا باشد . – ١۴

.ک شوند مستحب است کھ پس از ھر غذایی دھان کامال با آب شستشو گردد و دندانھا مسوا – ١۵

مصرف زیاد و مستمر گوشت ھر حیوانی مکروه است . – ١۶

وس دار واجب است کھ ب�ھ ھم�راه ھ�ر وع�ده غ�ذا مق�داری می�وه ت�ازه ی�ا س�بزیجات ت�ازه و ی�ا ن�ان س�ب – ١٧ مصرف شود .

از بین بردن و حذف کردن پوستھ و سبوس غالت و حبوبات از غذای روزمره حرام است . – ١٨

خ سریع و گرمای شدید در پختن غذاھا مکروه است . طب – ١٩

.مصرف غذاھای سوختھ و نیم سوختھ و شدیدا سرخ شده حرام است ھمچنین غذاھای یخ زده – ٢٠

١٢

ر ان�دک مستحب است کھ غذاھای ب�ودار ب�ھ برخ�ی از اطرافی�ان و ھمس�ایگان داده ش�ود ھ�ر چن�د بس�یا – ٢١ باشد .

چربی ھا بھ حداقل ممکن مصرف شوند . مستحب است کھ انواع – ٢٢

مستحب است کھ پس از مصرف ھر وعده غذا اندکی استراحت شود . – ٢٣

.مصرف غذاھائی کھ مزه و بوی اولیۀ آنھا از بین رفتھ و یا دگرگون شده مکروه است – ٢۴

ی�خ وی کنس�رو ش�ده مصرف غذاھای فشرده و کھنھ مثل کالباس و سوسیس و مشتقات آنھا و غذاھا – ٢۵ زده کال مکروه است ولی برای کودکان و بیماران و افراد مسن حرام است .

مستحب است کھ در صورت امکان ھر روزه مقداری شیر و عسل مصرف شود . – ٢۶

ت آنھ�ا مصرف مستمر و روزمرۀ شیرینی ھای فشرده و ثقیل مثل قند و شکر و ش�کالت ھ�ا و مش�تقا – ٢٧ حرام است .

و تن�وع محرک گیاھی و ش�یمیائی ک�ھ ب�ھ قص�د عیاش�ی و مصرف مشروبات الکلی و انواع موادمخدر – ٢٨

طلبی باشد حرام است .

مستحب است کھ در ھر وعده غذا تعداد کمتری از انواع خوراکی ھا مصرف شود . – ٢٩

و باشد . ه است مگر اینکھ دارھر خوراکی کھ شامھ یا ذائقۀ فرد را آزرده سازد برای وی مکرو – ٣٠

ب�ی غ�ذا و مستحب است کھ از سن حدود چھل سالگی بھ بعد ھم از مقدار غذا و ھ�م از س�نگینی و چر – ٣١ ای کودکان شود . ذھم از غذاھای گوشتی کاستھ گردد . غذای پیران بایستی بتدریج ھمسان غ

تامین ھای داروئی مکروه است . غذاھای فشردۀ صنعتی و داروئی مثل پروتئین ھا و وی – ٣٢

پ�ر خ��وری ب��رای بچ��ھ ھ��ا از حرامھ��ای ب��زرگ اس��ت ک�ھ ھ��م موج��ب ام��راض جس��مانی م��ی ش��ود و ھ��م – ٣٣ انحراف اخالقی و تربیتی .

بی سبوس مکروه ھستند . نان و شیرینیجات – ٣۴

استفاده از غذاھای آماده ای کھ در بازار وجود دارد مکروه است . – ٣۵

مصرف خوراکیھا و نوشیدنیھای خیلی سرد و خیلی داغ حرام است . – ٣۶

م�رگ گوشت حیوانات بیمار و نیز حیوانات مردار شده حرام است مگر در مواردی ک�ھ خط�رمصرف – ٣٧ از فرط گرسنگی وجود داشتھ باشد .

. لید می شود مکروه استوھا تولبنیات و گوشتی کھ در پروار بندیھا و با استفاده از دار مصرف - ٣٨

ابھ ویدن ، نوشجھر خوراکی کھ بھ طریقی انسان را وابستھ و معتاد نماید حرام است ، بھ مانند سقز – ٣٩ ھای صنعتی ، شکالت ھا و غیره .

ی مک�روه گیاه خواری و خام خواری و امثالھم بھ عنوان یک رژیم غذائی دائم�ی و ی�ک مکت�ب عقی�دت – ۴٠

موقتی و داروئی اشکالی ندارد . ھای وان رژیماست ولی بھ عن

در کشاورزی حرام است . ھای شیمیائی استفاده از کودھای شیمیائی و سم پاشی – ۴١

فقط یاد خ�دا و قناع�ت و رزق ح�الل اس�ت ک�ھ وج�ود انس�ان را ق�وی و س�الم م�ی س�ازد و ض�عف ھ�ای – ۴٢چھ کھ ام�روزه س�وء تغذی�ھ و گرس�نگی و فق�ر نامی�ده م�ی جسمانی ربطی بھ کیفیت مادی غذا ندارد . یعنی آن

١٣

شود فقط حاصل بی ایمانی و بیگانگی از دین و اخالق است کھ موجب سقوط عقالنی بشر در ام�ر تغذی�ھ ھ�م گردیده و قحطی پدید آورده است .

و تس��المت تغذی��ھ ھم��واره ب��ھ واس��طۀ ص��نعت تھدی��د م��ی ش��ود بن��ابر ای��ن تغذی��ھ ھ��ر چ��ھ ک��ھ از ص��نع – ۴٣

دنی ب�ست و ت�ا تبدیالت فنی دورتر باشد سالمتر است . این تفکیک امری واجب است زیرا علت سالمتی تن ا سالم نباشد در آن عقل و دین مختل است .

اردی و سم داران بی شکاف حرام است مگر در مومصرف گوشت حیوانات خونخوار و مدفوع خوار – ۴۴

اشتھ باشد . کھ خطر مرگ از فرط گرسنگی وجود د

ھ�ا ون ب�دن آنک�ھ تم�ام خ� باش�د یاد خدا انجام گیرد و بھ گون�ھ ای ھذبح حیوانات حالل گوشت بایستی ب – ۴۵ خارج شود و گرنھ مکروه است .

انھ دارند مصرف گوشت حیوانات حالل گوشتی کھ در حریم خانھ رشد یافتھ و انس شدیدی با اھالی خ – ۴۶

ان انف�اق اس�ت . ای�ن ن�وع حیوان�ات بایس�تی ب�رای ذب�ح ب�ھ ط�ور زن�ده ب�ھ دیگ�ربرای اھ�الی آن خان�ھ مک�روه .شوند

ای ھ�مصرف ھر روزۀ گوشت و تخم مرغ مکروه اس�ت . پ�روتئین گی�اھی موج�ود در حبوب�ات و دان�ھ – ۴٧

روغنی بھ مصرف گوشت و تخم مرغ ارجح است .

ی ب�ھ باش�د مک�روه اس�ت و روغ�ن حی�وان مصرف روغنھای نباتی جامد و مایعی کھ ھی�دروژنیزه ش�ده – ۴٨ مقدار کم بھ طور روزمره ارجح است .

ختن و گرم کردن غذا از طریق تشعشع صنعتی حرام است .پ-۴٩

ائی کھ در آن از مواد پتروشیمی استفاده شده (مثل رنگھای مصنوعی )حرام است .مصرف خوراکیھ-۵٠

ی (مثل جوش شیرین) در غذا ، حرام است .ستفاده از انواع مواد اسیدی و غلیائی صنعتا-۵١

اروھای شیمیائی بطور روزمره و دائمی ، حرام است مگر اینک�ھ مص�رف نک�ردنش موج�ب استفاده از د-۵٢ ھالکت شود بمانند استفاده بیماران سرطانی از مسکن ھا .

ش�مھ اس�تفاده روری است کھ آب آشامیدنی از لول�ھ کش�ی ش�ھر ک�ھ حام�ل کل�ر اس�ت نباش�د و از آب چض-۵٣

شود .

. مت جسمی اعضای خانھ حاللی منبع رزق است و نھ کفایت مواد پروتئین�ھ و ویتامین�ھمنشأ اصلی سال-۵۴ لقمھ ای نان حالل درمانگر بسیاری از امراض است .

١٤

سکونت و خانھ : – ٣ اخالق�ی منی�ت جس�می و روان�ی وو ی�ا کش�وری ک�ھ ب�رای س�اکنانش ایج�اد س�المت و ایا ش�ھر ھر محلھ – ١

ل محس�وبنکند ترکش واجب است . این ھمان امر بھ ھجرت می باشد کھ برای مؤمنان از واجبات درجۀ او می گردد .

ای�ن تغیی�ر بھ طور کلی مستحب است کھ انسان ھر چند وقت یک ب�ار مح�ل اقام�ت خ�ود را تغیی�ر دھ�د . – ٢

باشد . ی نباشد بلکھ بھ نیت حفظ و ارتقای سالمت دین و دنیابایستی بھ نیت تنوع طلبی و عیاش آن محلھ یا شھری کھ اھالی آن بسیار ریا و فتنھ می کنند ترکش واجب است . – ٣ جائی کھ رزق حالل ممکن نباشد ترکش واجب است . – ۴ ن�ھ را ب�ین خ�ود رھ�ای خاواجب است کھ اعض�ای ھ�ر خان�ھ ب�ھ تناس�ب توان�ائی و اس�تعداد ب�ھ ع�دالت کا - ۵

آس�ایش ھ آرام�ش ووحتی بچھ ھا ھم بھ نسبت توانائی در این تقسیم کار مشارکت نمایند و گرنتقسیم نمایند خانھ بھ خطر می افتد .

ساسی تربی�ترعایت نظم و بھداشت و پاکیزگی برای ھر یک از افراد خانھ واجب است و این از امور ا – ۶

نیز محسوب می گردد . مستحب است کھ ھر خانھ ای آفتابگیر باشد . - ٧ مستحب است کھ برای ساختن ھر خانھ ای از مصالح طبیعی ھمان منطقھ استفاده شود . – ٨ ومس��تحب اس��ت ک��ھ ت��ا ح��د امک��ان در س��اختن ھ��ر مح��ل مس��کونی از مص��الحی ھمچ��ون س��یمان و قی��ر – ٩

و سقف . مشتقات آن کمتر استفاده شود مخصوصا برای کف زی�ر آناینک�ھ زم�ین باش�د یعن�ی، مستحب است ک�ھ ک�ف ھ�ر مح�ل مس�کونی مخصوص�ا مح�ل خ�واب – ١٠

خالی نباشد . خانھ ھای ھم کف بھترین خانھ ھا ھستند .

اری و واجب است کھ دم�ای درون و ب�رون مح�ل مس�کونی تف�اوت زی�ادی نداش�تھ باش�د . یعن�ی از بخ� – ١١ مکان کمتر استفاده شود . کولر بایستی تا حد ا

ری اھل�ی گیاه و ج�انو حیاط مستحب است کھ ھر خانھ ای حیاطی ھر چند کوچک داشتھ باشد و در آن – ١٢

وجود داشتھ باشد .

نگھداری ھر نوع حیوانی در داخل محیط خواب و خوراک مکروه است . – ١٣

اگر کسی دیگر در خانھ نباشد . مستحب است کسی کھ وارد خانھ می شود سالم گوید حتی – ١۴

و ی�ا و در ح�د امک�ان در حی�اطمستحب اس�ت ک�ھ مس�تراح خان�ھ از مح�ل خ�واب و خ�وراک دور باش�د – ١۵ بیرون از فضای مسکونی قرار داشتھ باشد .

قی�ق دارد مستحب است کھ اھل علم و تفکر در مناطق کوھستانی و خنک و در ارتفاعات کھ ھ�وائی ر – ١۶ ی کنند . زندگ

وج�ود مستحب است کھ در ھر خانھ ای اتاقی مخص�وص ب�رای تنھ�ائی و تفک�ر و عب�ادت اھ�الی خان�ھ – ١٧

داشتھ باشد و فقط بھ ھمین قصد از آن استفاده شود .

اجب است کھ اتاق خواب والدین از فرزندان بالغ جدا باشد . و - ١٨

١٥

ی�د داش�تھ خبر و بی صدا وارد خانھ نشود ھر چند کھ کلواجب است کھ ھر یک از اعضای خانھ بدون – ١٩ باشد .

ب�دن را حرام است کھ والدین در حض�ور فرزن�دان ب�الغ خ�ود برھن�ھ ش�وند و ی�ا لباس�ھای ش�ھوانی ک�ھ – ٢٠

نیمھ برھنھ می دارد استفاده نمایند .

سکونت در شھرھای صنعتی و آلوده حرام است . – ٢١

کسانی کھ علنا فسادمی کنند حرام است . سکونت در ھمسایگی – ٢٢

استفادۀ افراطی و بت پرستانھ از اشیای زینتی در داخل خانھ مکروه است . – ٢٣

ر اس��تفاده از محص��والت ص��نعت نف��ت و پتروش��یمی و نی��ز محص��والت الکترونیک��ی بط��ور روزم��ره د – ٢۴و چ�رخ وتر ، ل�وازم برق�ی چ�ون ج�ارومحیط خانھ مکروه است مثل تلویزیون ، دس�تگاھھای ص�وتی ، ک�امپی

از گوش��ت و ظ��روف و فرش��ھائی ک��ھ از م��واد ص��نعتی نف��ت س��اختھ ش��ده ان��د و نی��ز لب��اس و لحافھ��ائی ک��ھ پالستیک و پشم شیشھ و الیاف صنعتی ساختھ شده اند .

ر ن��ژاد و خان��دان خ��ود ب��ھ دو ۀرمس��تحب اس��ت ک��ھ زوجھ��ای ج��وان ب��رای ش��روع زن��دگی خ��ود از س��یط – ٢۵ ند . باش

نک�ھ آن حرام است کھ منزل شخصی در اماکن غصبی باشد و یا صاحب اصلی آن راضی نباشد و ی�ا ای – ٢۶ منزل از طریق ربا و یا دین بھ اشخاص تبھکار فراھم آمده باشد .

کن اصلی حیات و سالمت تن و روان است کھ بایستی در انتخاب محلھ و ش�ھر در درج�ھ رآب و ھوا دو -٢٧

یت قرار گیرد .اول اھم

وواسطھ ربا و دیون و من�ت و دغدغ�ھ ف�راھم آم�ده باش�د س�المت ت�ن و دل و روان و دی�ن خانھ ای کھ ب-٢٨ اخالق را بھ خطر می اندازد و چھ بسا چنین خانھ ای نماز ندارد .

١٦

استراحت و تفریحات : – ۴ ستگی بر انسان مسلط باشد حرام است .کھ خواب یا خکار کردن بھ ھنگامی – ١ ش�وند و بر اھل تفکر و عبادت واجب اس�ت ک�ھ س�اعاتی از نیم�ھ ش�ب ب�ھ بع�د را ب�ر خ�واب خ�ود مس�لط – ٢

بھ تأمل بپردازند . و سکوت بیدار بمانند و در تنھائی برای بیماران ، استراحت و خواب از واجبات است . – ٣ کھ انعطاف پذیری زیادی دارند مکروه است . خوابیدن بر تشک ھائی – ۴ استفاده از لباسھائی کھ موجب تحریک شھوانی و یا حسادت دیگران شود حرام است . – ۵ استفاده از لباسھائی کھ فرد استفاده کننده را معذب نماید مکروه است . – ۶ عت بکر است . از بھترین تفریحات برای تن و روان آدمی سفر بھ خصوص در طبی – ٧ رکیک و ھجو کردن دیگران و حتی دشمنان خود بھ عنوان تفریح حرام است . ھای شوخی – ٨ افراط در شوخی و کنایھ حرام است . – ٩

ھ و مس�تمر استفاده از رسانھ ھای جمعی مثل رادیو و تلویزیون ب�ھ عن�وان اس�تراحت و تف�ریح روزان� – ١٠ حرام است .

الل ح�ان�واع ورزش ھ�ای غی�ر خش�ن و غی�ر حرف�ھ ای فق�ط ب�ھ عن�وان تف�ریح و اس�تراحت استفاده از – ١١

است .

صورت ش�رط تختھ نرد ، ورق بازی ، انواع بازیھای کامپیوتری و بازیھای ھراسناک ماشینی اگر بھ – ١٢ بندی باشد حرام است و اگر فقط برای تفریح ھم باشد مکروه است .

ر و نیز دروغگوئی بھ قصد تفریح و سرگرمی حرام است . شوخی ھای ھراس آو – ١٣

از مفید ترین تفریحات برای مؤمنان کارکردن بی مزد و منت برای مستمندان است . – ١۴

ی خویش�تن رقصیدن در حضور نامحرمان حرام است و کال زیاده رقصیدن حتی در نزد محرمان و برا – ١۵ ھم مکروه است .

محرک بھ قصد تفریح حرام است . یا ز مشروبات الکلی و مواد مخدر استفاده ا – ١۶

رفتن بھ دیدار دیگران فقط بھ قصد سرگرمی و تفریح مکروه است . – ١٧

ا ب�رای بازی در طبیعت با گل و گیاه و سنگ و خ�اک و حیوان�ات اھل�ی از بھت�رین تفریح�ات مخصوص� – ١٨ بچھ ھاست .

کھ تبدیل بھ عادت شود حرام است . ھر بازی و تفریحی – ١٩

ھر بازی و تفریحی کھ موجب نخوت و حسادت و کدورت شود حرام است . – ٢٠

خوردن فقط بھ قصد بازی و سرگرمی حرام است مخصوصا برای بچھ ھا . – ٢١

ھر نوع موسیقی کھ موجب ھیجانات شدید گردد حرام است . – ٢٢

١٧

روه است . موسیقی الکترونیکی مک – ٢٣

ھر موسیقی کھ موجب ناھنجاریھای رفتاری و اخالقی گردد حرام است . – ٢۴

مطالعۀ ھر کتابی کھ موجب خیالبافیھای شدید گردد حرام است . – ٢۵

مطالعھ زیاد کتابھای قصھ و تماشای فیلمھای داستانی بھ طور مستمر حرام است . – ٢۶

گر فقط از بیکاری و بھ نیت سرگرمی باشد حرام است . رابطۀ جنسی حتی با ھمسر ا – ٢٧

استحمام از مفید ترین تفریحات روزمره است . – ٢٨

وج�ب رف�ع مھیچ چیزی بھتر از تفکر در احوال خویشتن و دربارۀ خلقت جھان و سرنوشت انسانھا ، – ٢٩ خستگی و افسرده گی از تن و دل و روان نمی شود .

با کسی کھ قلبا تو را دوست نمی دارد مکروه است . بازی و شوخی – ٣٠

و ب�ھ او ارادت داری ، ام�ری ح�رام اس�تازی و شوخی با کسی ک�ھ ب�ھ لح�اظ ایم�ان و عق�ل از ت�و برترب -٣١ است .

قھقھھ زدن در نزد نامحرمان مکروه است . – ٣٢

در ھر جائی مکروه است . یخندۀ زیاد – ٣٣

حرام است . زیاده بازی کردن – ٣۴

عروسک بازی بچھ ھا مکروه است و بھتر است کھ با اشیای واقعی و طبیعی بازی کنند . – ٣۵

آموزش مذھبی بھ بچھ ھا بھ نیت مشغولیات و سرگرمی حرام است . – ٣۶

برگزاری مراسم مذھبی بھ نیت سرگرمی و تفریح حرام است . – ٣٧

ران ، بچھ داری است . مفید ترین تفریح برای ماد – ٣٨

رزش ورأس بازیھ�ای ج�دی ش�دۀ م�درن ب�ازیگری س�ینما و ھر بازی کھ جدی شود ح�رام اس�ت . ودر – ٣٩ رسمی و حرفھ ای می باشند .

اد ح�رام ھر تقلیدی یک بازی است و ھ�ر ب�ازی ی�ک تقلی�د اس�ت . تقلی�د و ب�ازی دراص�ول دی�ن و اعتق� – ۴٠

است .

ویزیون برای بچھ ھای زیر سن عقل کال حرام است .تماشای مستمر تل – ۴١

ھر کاری کھ بھ قصد وقت کشی باشد حرام است . – ۴٢

شوخی دربارۀ اصول اخالقی و اعتقادی و دینی حرام است . – ۴٣

ده و ی�ا استفاده از زینت آالت بھ طور کلی مستحب است بشرطی کھ موج�ب ض�رر اقتص�ادی ب�ر خ�انوا – ۴۴ ریک حسادت و عداوت دیگران و موجب اشیاء پرستی فرد نگردد. موجب تح

در آیند . حرام است کھ زنان خود را بھ صورت مردان درآورند و یا مردان بھ صورت و آرایش زنان – ۴۵

.برای زنان کال مکروه است و در حضور نامحرمان حرام است بدون روپوش شلوار پوشیدن – ۴۶

١٨

ی تنگ و چسبان برای زن ومرد مکروه است . پوشیدن لباسھا – ۴٧ ن آر آئین�ھ تماش�ا کن�د و در خ�ود را د صورتمستحب است کھ انسان بھ یاد خدا ھر روز الاقل یکبار - ۴٨

تأمل و دقت نماید .

در حال ایستاده ادرار کردن حرام است اال بھ ھنگام اضطرار . – ۴٩

س�ت ارختخوابش ب�ھ خ�واب رود مس�تحب چھ زن بھ طور برھنھ در مکروه است کھ انسان چھ مرد و – ۵٠ کھ تمام بدن با لباس سبک و مناسبی پوشیده باشد .

اص�لھ ای از خواب رفتن با رعای�ت فبھ مستحب است کھ حتی محرم ترین افراد یک خانواده بھ ھنگام – ۵١

زن و شوھر . یکدیگر بخوابند کھ در حریم حرکت دست و پاھای یکدیگر نباشند اال

ابتالی بھ ورزش بھ عنوان تماشا مکروه است . – ۵٢

ر کاری از روی عادت و سھو مکروه است حتی عبادات .ھ-۵٣

سخره گی بھ قصد خندانیدن دیگران ، حرام است .م-ودخ-۵۴

بازی با بدن یکدیگر حرام است . وشوخی -۵۵

و عبرت و مشورت نباشد غیبت است و حرام است . خن گفتن از بدیھای دیگران اگر بھ قصد معرفتس-۵۶

ه است .وستفاده از تلفن ھمراه و اینترنت و تلویزیون و ماھواره بھ قصد وقت گذرانی مکرا-۵٧

مل دائمی تلفن ھمراه مکروه است و تا حد امکان در منزل خاموش نگھ دارید .ح-۵٨

ھا . ری ، حرام است مخصوصا برای بچھمل تلفن ھمراه بقصد تفریح و غیر از استفاده ضروح-۵٩

ازی با وسایل الکترونیکی برای بچھ ھا حرام است .ب-۶٠

انس با حیوانات اھلی و بھداشتی برای بچھ ھا از بھترین بازیھاست . وبازی -۶١

لکھ از عبادات است .ترین تفریح و ببھزندگی در طبیعت بکر -۶٢

١٩

فصل دوم

زناشوئی و خانواده

٢٠

:ازدواج – ١ دارد نش��انۀکس��ی ک��ھ ازدواج ک��ردن را بھ��ر دلیل��ی اک��راه دارد و ھ��ر ام��ر دیگ��ری را ب��ر ازدواج مق��دم ب�� – ١

شد عقلی رامل سالمتی و وو از اساسی ترین ع استجھالت و گمراھی اوست . ازدواج از مھمترین واجبات و موج�ب خالقی و روانی و جسمانی می باشد . گریز از ازدواج و سخت گیری در ش�رایط آن ح�رام اس�تو ا

گرایش بھ گناھان بزرگ می شود . . ھمجنس گرائی از اشد حرامھا و گناھان کبیره است و موجب تباھی تن و روان و عقل است – ٢ ھ��ای فک��ر ازدواج را در رأس ھم��ھ برنام��ھ ھ��ر انس��انی ک��ھ ب��ھ س��ن بل��وغ رس��ید ب��ر او واج��ب اس��ت ک��ھ – ٣

مایند . زندگیش قرار دھد و بر والدین وی نیز واجب است کھ در این امر مھم وی را تشویق و یاری ن ھر امری از جملھ تحصیل علم و ثروت اگر مانع ازدواج شود حرام است . – ۴ ای�ن وض�ع ل داده و عاش�ق م�ی ش�ود و ازھر انسانی اعم از دختر یا پسر آنگاه کھ ب�ھ ج�نس مخ�الفی د – ۵

ری را در ص�ورت امک�ان ب�ھ خواس�تگاری آن ف�رد ب�رود و رس�ما ای�ن خواس�تگا رھائی ندارد واجب اس�ت ک�ھکن�د ت�ا ی�د و س�عیانجام دھد و اگر بھر دلیلی ازدواج مقدور نشد برای ھمیشھ با آن فرد قطع رابطۀ کامل نما

ت) نماید . (بھ واسطۀ عباداوی را فراموش ر گ�ردد در ھ� ف�رد مت�أھلی بر اگر انسان متأھلی عاشق بر جنس مخالفی شود و یا انسان مجردی عاشق – ۶

ش ادات ت�الدو صورت واجب است کھ دوری گزیند و عفت جوید و با آن فرد قطع رابطھ کند و بھ واسطۀ عب کند کھ آن فرد را فراموش نموده و از نفس خود بزداید .

ری از جانب زن ھمچون خواستگاری از جانب مرد امری مشروع می باشد .خواستگا – ٧ د . ھر گاه دو نفر عاقل مشتاق ازدواج باشند بر والدین طرفین واجب است کھ موافقت نماین – ٨ ا یک�دیگر ب�ھر گاه دو زن و مرد یکدیگر را دوست بدارند و ب�ی ھ�یچ اش�کال عقل�ی و اخالق�ی بخواھن�د – ٩

، ی ، س�نتیای ، ن�ژادھ�یچ ن�وع تف�اوت عقی�دتی ، فرق�ھ ن امر برای ازدواج کافی اس�ت و د ھمیازدواج نمایننعی زدواج م�ااتحصیلی و فرھنگی و سلیقھ ای و سیاسی و امثالھم نمی تواند و نبایس�تی در ای�ن اقتصادی ،

رار لش�عاع ق�اتح�ت پدید آورد چنین موانعی حرام است . زیرا امر دل برترین امور است و ھمھ تف�اوت ھ�ا را می دھد و حل می سازد .

اری و چند ھمس�ری ( چن�د ش�وھری) ب�رای زن ب�ھ دالی�ل بس�یار عقل�ی و تجرب�ی از جمل�ھ مس�ئلۀ ب�ارد – ١٠

ظ�یم عویژگی خاص جس�مانی و روان�ی و ھ�ویتی ، ح�رام اس�ت و موج�ب تب�اھی اخالق�ی و عقل�ی و رنج�وری ھان بزرگ است . عصبی و عاطفی و روانی زن می گردد و از گنا

باش�د ، نچند ھمسری برای مرد فقط تحت این شرایط حالل است : از روی تنوع طلب�ی و ھ�وس ران�ی – ١١

ق ی�ا ت ش�ود و ب�ھ قص�د احی�ای ح�، جنس�ی و اقتص�ادی رعای�بھ رض�ایت ھمس�ر قبل�ی باش�د ، ع�دالت اخالق�ی اخالقی ، اجتماعی ، اقتصادی ، انفاقی و یا فطری باشد . حقوق

.حرام است کھ والدین بھ زور و اکراه فرزند خود را بھ ازدواج با کسی وادار نمایند – ١٢

حرام است کھ انسان با کسی ازدواج کند کھ از وی بیزار باشد . – ١٣

حرام است کھ انسان فقط بھ خاطر منافع مادی خودش با کسی ازدواج نماید . – ١۴

طالق با کسی ازدواج کند . حرام است کھ انسان بھ نیت – ١۵

حرام است کھ انسان فقط بھ نیت کسب تجربھ و امتحان با کسی ازدواج نماید . – ١۶

انسان قبل از سوگند و عقد ازدواج با کسی رابطۀ جنسی داشتھ باشد . حرام است کھ – ١٧

٢١

.اردی ضروریمگر در موازدواج موقت عموما مکروه است ولی برای مؤمنان حرام است – ١٨

ام�ری مب�اح استمناء (ارضای جنسی بھ واسطۀ خود) اگر بھ نیت نیفتادن بھ ھرزه گی و فحشاء باشد – ١٩دام ریعتر اق�است و عیبی ندارد بھ شرط اینکھ تبدیل بھ عادت نشود . در چنین وضعی فرد بایستی ھر چ�ھ س�

بھ ازدواج نماید .

ن�ای ارزش ھ�ای چ عالق�ھ و اکراھ�ی وج�ود ن�دارد بایس�تی ب�ر مبازدواج با کس�ی ک�ھ نس�بت ب�ھ وی ھ�ی - ٢٠ر اش�د و اگ�ب�ی وج�ود داش�تھ بلعقلی و اخالقی صورت پذیرد و واجب نیست کھ قب�ل از ازدواج عالق�ۀ ش�دید ق

بت گ�ام لبی و محطرفین آداب اخالقی و وجدانی و دینی را نسبت بھ ھمدیگر رعایت نمایند بتدریج بھ عالقۀ ق . دواج استاری نائل می آیند کھ بسیار پختھ تر و مفیدتر از عشق کور دوران قبل از ازبھ گام و پاید

مستحب است کھ انسان با توافق والدین خود ازدواج کند . – ٢١

ی و وی�ژه واجب است کھ انسان قبل از عقد ازدواج ھمھ شرایط حساس اخالقی و اجتم�اعی و اقتص�اد – ٢٢ا یش�اپیش ب�نھ با طرف مقابلش در میان بگذارد و ھم�ھ توقع�ات خ�ود را نی�ز پگیھای خصوصی خود را صادقا

وش�تھ نوی مطرح سازد . و مس�تحب اس�ت ک�ھ ای�ن ش�رایط و توقع�ات و تعھ�دات ب�ا حض�ور ش�اھدان باش�د و ق عای��ت اخ��الش��ود . ھ��ر ن��وع انتظ��ار خاص��ی ک��ھ ق��بال تعھ��د نش��ده باش��د پ��س از ازدواج باط��ل اس��ت . البت��ھ ر

امل این امر نمی شود . عمومی ش

ن رزن�دان ج�وابر والدین واجب است کھ مسائل ابتدائی و واجب امور زناشوئی را قبل از ازدواج ب�ھ ف – ٢٣ خود بیاموزند و تذکر دھند .

ھن�د و از دبر والدین واجب است کھ اھمیت حف�ظ ع�ورت و بک�ارت را ب�ھ دخت�ران خ�ود مس�تمرا ت�ذکر – ٢۴

ند . آنھا مراقبت نمای

ی ری�ھ بایس�تمھریھ امری مباح است و مق�دار آن بایس�تی ب�ھ تواف�ق ط�رفین باش�د و ن�ھ اطرافی�ان . مھ – ٢۵ معقول و در حد توان پرداخت مرد در لحظھ ازدواجش باشد .

ود ف�راھم مستحب است کھ والدین وسائل واجب و ابتدائی معیشت زندگی را ب�رای ازدواج فرزن�دان خ� – ٢۶

سازند .

ھر رابطھ ای بھ غیر زناشوئی اگر دارای حس شھوت جنسی باشد حرام است . - ٢٧

ار گیرن�د مکروه است کھ برای تشریفات عروسی ھر یک از طرفین یا خانواده ھا تحت فشار م�الی ق�ر – ٢٨ و اگر بھ ربا و ریا کشیده شوند حرام است .

ندان آبرومند تعلق گیرد . مستحب است کھ بخشی از ھزینھ عروسی بھ مستم – ٢٩

ھر نوع عیاشی خارج از حدود اخالقی در مراسم عروسی حرام است . – ٣٠

است کھ عروس در مراسم عروسی لباس شھوت انگیز بر تن نماید و خودنمائی کند . حرام – ٣١

س�ت ابھت�ر ھمسری کھ انتخاب می شود ھ�ر چ�ھ ک�ھ از بس�تگیھای ف�امیلی و عش�یره ای دورت�ر باش�د – ٣٢ مگر اینکھ حب قلبی وجود داشتھ باشد .

ھب . است کھ یک مؤمن با مؤمن ازدواج کند چھ از م�ذھب خ�ودش باش�د و ی�ا از س�ائر م�ذاضروری – ٣٣

یعنی عمال متعھد بھ اخالقیات و وجدان باشد .

صورت و قامت باشد مکروه است . بھ واسطھ زیبائی فقطانتخاب ھمسر اگر – ٣۴

اس�ت ب�ھ ازدواج با کسی کھ محسنات عقلی و دینی و اخالق�ی دارد ول�ی جم�ال مقب�ولی ن�دارد مس�تحب – ٣۵ شرط اینکھ برای فرد زننده و کراھت آور نباشد .

٢٢

س�لم وج�ودازدواج با کسی کھ نسبت بھ وی حب قلبی وجود دارد ولی در وی عقل و دی�ن و اخالق�ی م – ٣۶ شود . ندارد مستحب است کھ صرف نظر

ه لصانھ نمودازدواج با کسی کھ فساد اخالقی اش بارز است حرام می باشد بھ شرط اینکھ توبھ ای خا – ٣٧

باشد .

رض�ای خ�دا ازدواج با کسی کھ بھ لحاظ جسمانی یا روانی معیوب است اگر بر اس�اس ح�ب قلب�ی و ی�ا – ٣٨ نباشد مکروه است .

موج�ب وھ اصول و آداب عقلی و اخالق�ی و دین�ی نگ�ردد ح�رام اس�ت ق ببعشق و عالقۀ قلبی کھ منط – ٣٩

تباھی و بدبختی می شود .

دارن�د واج�بنکسانی کھ بھر دلیلی ازدواج نکرده و از سن ازدواجش�ان گذش�تھ و ی�ا میل�ی ب�ھ ازدواج – ۴٠انھ ب�ھ خالص�است عمر و زندگی خود را بر محور تحصیل علم و عقل و معارف دینی و تزکیھ نفس و خدمت

ن اس�ت و ب�دو تر و واجب ت�رازدواج برامر مستمندان قرار دھند و گرنھ گمراه می شوند . ولی در ھمھ حال ن�د نمی آور آن ھر زحمت در علم و دین دو صد چندان شاقھ تر است و نتایج مطلوبی را چندان سریع حاصل

و ھمواره گمراھی ھا و ناخالصی ھای عظیم در کمین است .

نن�د مھری�ھ ازدواج ک رای زنان و مردان مؤمن ، مھریھ سنگین حرام است . مؤمنان باید بدون کمت�رینب-۴١ تا سنت الھی ازدواج در مردم رونق یابد و تبلیغ شود .

ه گین عروسی و مھریھ و توقعات سنگین اقتصادی در امر ازدواج از جمل�ھ گناھ�ان کبی�رھزینھ ھای سن-۴٢

ء می شود .است زیرا موجب اشاعھ فحشا

متعھ)بر روابط آزاد و نامشروع ارجح است و واجب است ک�ھ در جامع�ھ رس�می ش�ود و (ازدواج موقت -۴٣ رونق یابد .

٢٣

مسائل جنسی : – ٢ رابط�ھ اساس غریزی و ذاتی ازدواج است و ل�ذا حف�ظ و رعای�ت ای�ن و زن و شوھر علترابطۀ جنسی – ١

ھ اس�ت عقلی و اخالقی آن مھمترین عنصر زندگی زناشوئی و سرنوشت سازترین مس�ئلھ ای�ن رابط�و حقوق ن از ت حق�وق آو نقشی بنیادی و محوری را در ھدایت یا ضاللت حیات دنیا و آخرت ایفا م�ی کن�د . ل�ذا رعای�

اھم واجبات است . رش ی و عقل�ی ھ�ر گ�اه ک�ھ ش�وھواجب است کھ زن بھ ارادۀ شوھرش بھ عنوان یک وظیف�ھ واج�ب دین� – ٢

ل باش�د ی ب�ی می�بخواھد با وی ھمخوابھ شود و تکبر و اکراه نداشتھ باشد ھر چند کھ خود زن بی نیاز و حت�ز ب�ر و ن�ا. این امر بھ مصلحت دین و دنیای وی است . و واجب اس�ت ک�ھ زن نی�ز ب�ھ ھنگ�ام نی�از جنس�ی تک

نکند و بھ شوھرش رجوع کند . ب�ھ کھ مرد در رابط�ۀ جنس�ی ب�ا زن�ش اف�راط و ش�ھوت پرس�تی پیش�ھ نکن�د و زن�ش را فق�طواجب است – ٣

ی�ازش را نچشم یک ابزار ش�ھوانی نگ�اه نکن�د . وواج�ب اس�ت ک�ھ م�رد ب�ھ ھنگ�ام نی�از کب�ر و انک�ار نکن�د و صادقانھ عیان و بیان نماید .

ت�ا ح�د و محب�ت را بنمای�د و واجب است کھ مرد در رابط�ۀ جنس�ی ب�ا زن�ش رعای�ت کم�ال ادب و حرم�ت – ۴

امکان ھمسرش را در این رابطھ بھ لحاظ جسمی و روانی راضی نماید . الف ادب و خحرام است کھ رابطۀ جنسی در زناشوئی امری حیوانی یا شیطانی و زشت پنداشتھ شود و - ۵

اخالق فرض شود . چنین پنداری جاھالنھ و کافرانھ است . داش�تھ و شوھر بھ ھنگام ھمخوابگی در ذھن و احس�اس خ�ود ف�رد دیگ�ر را م�د نظ�رحرام است کھ زن – ۶

ن چن�ین باشند . چنین فکری اگر عم�دی باش�د رابط�ۀ زناش�وئی در حک�م زن�ا م�ی باش�د . ب�رای برط�رف نم�ودو زوده گ�رددتزکی�ھ نف�س اف�خیال عمدی یا سھوی واجب است کھ با آن فرد بیگانھ کامال قطع رابطھ ش�ود و

اق داده شود و امور عبادی با خلوص بیشتری انجام گیرد . انف ھ�ر واجب است کھ زن و شوھر پس از ھ�ر رابط�ۀ جنس�ی اس�تحمام نماین�د و مس�تحب اس�ت ک�ھ قب�ل از – ٧

رابطۀ جنسی نیز پاکیزه باشند . ا رگر مس��تحب اس��ت ک��ھ زن و ش��وھر ب��ھ ھنگ��ام رابط��ۀ جنس��ی ک��امال عری��ان ش��وند و تم��ام ب��دن یک��دی – ٨

مکین جنسی پدید آید و آزار و خفت رابطھ از بین برود . نوازش و لمس نمایند تا ت رابطۀ جنسی در ایام عادت زنانگی مکروه است . – ٩

حرام است کھ بھ قصد پیشگیری از بارداری رابطۀ جنسی زناشوئی مختل گردد . – ١٠

. این ام�ر بار ھمدیگر را ببوسند و نوازش کنندمستحب است کھ زن و شوھر الاقل در شبانھ روز یک – ١١ بایستی متقابل باشد .

بال واجب است کھ م�رد در ارض�ای جنس�ی ھمس�رش مراق�ب باش�د و وی را ی�اری دھ�د و زن نی�ز متق�ا – ١٢

ی��ال خو ھ��ر ف��ردی فق��ط در محوران��ھ نباش��د –چن��ین باش��د و ت��ا ح��د امک��ان ارض��ای جنس��ی یکطرف��ھ و خ��ود د . ارضای خودش نباش

ل نم�وده داگر زن و شوھر در رابطۀ جنسی با یکدیگر رضایت ندارند واجب است ک�ھ ب�ا یک�دیگر راز – ١٣

م��دلی و مش��ورت نماین��د و ب��ا ی��ک ف��رد خردمن��د و ب��ا تجرب��ھ و رازداری مش��اوره نماین��د . ع��دم ص��دق و ھ بزرگترین علت اختالل در رابطۀ جنسی می باشد .

ی�ا مچ�ون ش�وھر می�ل جنس�ی خ�ود را نس�بت ب�ھ وی ب�روز دھ�د و تکب�ر و رواج�ب اس�ت ک�ھ زن نی�ز ھ – ١۴

و حرام است کھ زن رابطۀ جنسی را ملعبھ و یا کاالی تجارت خود با شوھر نماید . نورزد .

حرام است و عواقب فساد آوری در پی دارد . زناشوئیحیای جنسی در رابطۀ – ١۵

٢٤

در ح�د وھ ، خ�ود را پ�اکیزه و مطل�وب ھم�دیگر نگ�اه دارن�د واجب است کھ زن و شوھر در حریم خان� – ١۶

امکان زیبا جلوه کنند .

ن آرایش و خودنمائی زن برای شوھرش واجب است ول�ی در مج�امع عم�ومی ح�رام اس�ت . آرای�ش ز – ١٧ در منزل و برای شوھرش از جملھ عبادات است .

و ج�ذابیت ر ح�دی ک�ھ برجس�تگی ھ�ا و زیب�ائی ھ�ازن) د ی�احجاب زن در قبال نامحرمان (اعم از مرد – ١٨

ھای بدن را مخفی دارد واجب است و حجاب بیشتر و کاملتر امری مستحب است .

ی�ن بھ فرھن�گ و ع�رف و س�لیقھ ف�ردی دارد و مک�روه اس�ت ک�ھ ف�رد ب�ھ ا گیشکل و رنگ لباس بست – ١٩ لحاظ جلب نظر نماید .

ون نوازش و بروز محبت امری مکروه است . مقاربت جنسی بین زن و شوھر بد – ٢٠

کھ یک�ی گذشتگی در رابطۀ جنسی بین زن و شوھر امری عبادی و خداپسندانھ است آنگاه –از خود – ٢١س�ی ن می�ل جناز طرفین تمایل جنسی نداشتھ باشد و دیگری ھم از میل خود بگذرد و یا اینک�ھ یک�ی از ط�رفی

رابطۀ جنسی تسلیم شود . ندارد و فقط بھ خاطر طرف مقابل بھ

در ای�ن سرزنش و محاکمھ بھ خاطر ناتوانی و یا بی میلی طبیع�ی جنس�ی ام�ری مک�روه اس�ت و تنبی�ھ – ٢٢ حرام است مگر اینکھ بھ عمد و ریا باشد . باره

ب است کھ واج اگر رابطۀ جنسی بین زن و شوھر بھر دلیلی دچار زجر طوالنی مدت و العالجی گردد – ٢٣ش ک�ھ ش�وھر از ھم جدا شوند و یا اگر زن میل بھ جدائی ندارد بایس�تی راض�ی ش�ود متقابل رعایت حرمت با

ھمسر دیگری برگزیند .

ص�ی شکل رابطۀ جنسی و لذت و برخورداری جنسی زن و شوھر از یک�دیگر ھ�یچ قاع�ده و روش خا – ٢۴ر راه نک�ھ ب�ھ ھ�دیگر برخوردارند بھ شرط ایرا نمی طلبد و در این رابطھ ھر دو در آزادی کامل نسبت بھ یک

و روشی طرفین متقابال مایل باشند و ھیچ زجر و زوری در میان نباشد .

ھر مکر و تزویری در رابطۀ جنسی زناشوئی حرام است . – ٢۵

.است استفاده از داروھا و عکس و فیلمھای جنسی و ابزارھای مصنوعی برای تحریک جنسی حرام – ٢۶

مل�ی ش�دیدا تبدیل رابطۀ جنسی بھ حربھ ای بر علیھ شوھر و تب�دیل آن ب�ھ ن�وعی رش�وه ی�ا تھدی�د ، ع – ٢٧ حرام است .

ی اخالق� گ�اه واج�ب اس�ت ک�ھ ھمس�ر خط�ای ب�زرگ تحریم جنسی نسبت بھ زن فقط در صورتی ج�ایز و – ٢٨

د ک�ھ نج�ام ندھ�اوئی را ب�ھ عم�د مرتکب شده باشد و یا کال فردی متکبر و یاغی باشد و واجبات زن�دگی زناش�زم را نتیج�ۀ ال در اینصورت در مراحل اولیھ بایستی وی را نصیحت و ارشاد نمود و ب�ر محب�ت اف�زود و اگ�ر

س از ط�ی پ�نداد وی را تھدید کرد و دست آخر تحریم جنسی پیشھ نمود . شوھر حق دارد در چنین م�واردی ھم ن�ھ ماید . آنخالف اخالق و عقل می رود وی را تنبیھ بدنی نمراحل مذکور اگر باز ھم زنش بھ راه خطا و

از روی خشم و جنون بلکھ بھ نیت اصالح و نجات زندگی ھمسرش و برای رضای خدا .

، با ھمسرش جھت برقراری رابطھ جنس�ینت کشی و رشوه دادن و زیر بار ناحق رفتن مرد در رابطھ م-٢٩ گری می دھد . حرام است و عمال زن را تعلیم روسپی

ن و ش�وھر آئین�ھ تم�ام نم�ای ب�اطن رابط�ھ زناش�وئی اس�ت و ل�ذا مس�تلزم اش�د مراقب�ت و رابطھ جنس�ی ز-٣٠

معرفت و دین مداری در این رابطھ است .

٢٥

:مسائل اخالقی و اقتصاد زناشوئی – ٣ س��رش ابط��ھ ب��ا ھمبنی��اد اخ��الق اجتم��اعی و جھ��انی ھ��ر انس��انی اس��ت . کس��ی ک��ھ در راخ��الق زناش��وئی – ١

ودش . ملھ ب�ا خ�دروغگو و ظالم است در ھر رابطۀ دیگری با عالم و آدم نمی تواند غیر از این باشد و از ج پس رعایت حقوق و اخالق زناشوئی مقدم و واجب تر از رعایت ھر حقوق دیگری می باشد .

ست . تجسس در احوال و اعمال ھمسر و وسواس و شک ھای بی اساس ، حرام ا – ٢ ، گ�رایش تنبیھ بدنی زن از جانب شوھرش بھ جز در مورد گناھان ب�زرگ مث�ل ارتک�اب ب�ھ دزدی ، زن�ا – ٣

نص�یحت مک�رر و مس�تمر و امث�الھم ح�رام اس�ت آن ھ�م پ�س از ط�ی دورۀھ�ای بھ مواد مخدر و دروغگ�وئی تھدید و تحریم جنسی . ارشاد وو ھ با ھمسر از گناھان کبیره است . دروغگوئی بھر بھانۀ مصلحتی در رابط – ۴ تجسس دربارۀ زندگی گذشتۀ ھمسر (دوران قبل از ازدواج) حرام است . – ۵ ا در رمرد حق دارد کھ از روابط اجتماعی جاری زنش ب�اخبر باش�د و مس�تحب اس�ت ک�ھ م�رد ھ�م زن�ش – ۶

جریان روابط اجتماعی خود قرار دھد . ھ ای ھمسر حرام است .دخالت بھ زور در امور حرف – ٧ غیرت زن دربارۀ روابط اجتماعی ھمسرش مکروه است . – ٨ امحرم غیرت مرد دربارۀ روابط اجتماعی زنش مس�تحب اس�ت و درب�ارۀ رواب�ط زن�ش ب�ا س�ائر م�ردان ن� – ٩

واجب است .

فحاشی نسبت بھ ھمسر از گناھان کبیره است . – ١٠

بھ جای نصیحت ، حرام است . نق زدن و کنایھ گفتن مستمر – ١١

.تھمت بدون ھیچ نشانۀ بارز و شاھدی عادل دربارۀ ھمسر از گناھان کبیره و حرام است – ١٢

تحریک عمدی غیرت ھمسر از گناھان بزرگ و حرام است . – ١٣

یگر کدیمستحب است کھ در ھر شبانھ روزی زن و شوھر ساعتی را بھ راز دل گفتن و احوال پرسی – ١۴ بپردازند .

رش س�الم مستحب است کھ انسان بھ ھنگام برخاستن از خواب و یا بھ ھنگام ورود بھ خانھ ب�ھ ھمس� – ١۵

بگوید و حالش را بپرسد .

ھ ب��مس��تحب اس��ت ک��ھ زن و ش��وھر گالی��ھ ھ��ای خ��ود را نس��بت ب��ھ ھم��دیگر در خ��ود پنھ��ان ندارن��د و – ١۶ ی خود بھ نزد نامحرمان بپرھیزند . ھمدیگر بازگو کنند و از بردن اسرار زندگ

صبر بر ھمسر صبر بر خداست و واجب ترین صبرھاست و از جملھ عبادات است . – ١٧

ۀ ھمس�رش مکروه است کھ انسان در نزد دیگران از ھمسرش بدگوئی کند و یا بھ بدگوئی کسی دربار – ١٨ردمن�د خغی�ر ، ف�ردی دوس�ت و ص�دیق و گوش فرا دھد حتی اگر این ب�دگوئی ب�ر ح�ق باش�د مگ�ر اینک�ھ ای�ن

باشد و قصد مشورت در کار باشد .

آگ��اه یکدیگرن��د ل��ذا ھ��ر ک��س بایس��تی رگ و ریش��ھ ھ��ای عی��وب –زن و ش��وھر آئین��ۀ نف��س ن��اخود – ١٩ ھمسرش را در خودش جستجو نماید و آن را از خودش پاک سازد .

٢٦

دیگر از گناھان بزرگ و حرام است . تکبر و غرور و سلطھ گری زن و شوھر نسبت بھ ھم – ٢٠

منت نھادن بھ ھمسر بھ خاطر تأمین معاش از گناھان بزرگ و حرام است . – ٢١

اسراف در مال ھمسر از گناھان بزرگ و حرام است . – ٢٢

مصرف مال ھمسر بدون اجازۀ وی حرام است حتی اگر بھ مصرف خیرات برسد . – ٢٣

وسیلھ ای برای امیال خود دیدن از گناھان بزرگ و حرام است . ھمسر را بھ عنوان – ٢۴

فرزند پرستی و معطوف نمودن محبتی کھ حق ھمسر است بھ فرزندان ، امری حرام است . – ٢۵

ت . مکروه اسامری فقط بھ نیت حفظ فرزندان ، با ھمسر زندگی کردن و وی را تحمل نمودن – ٢۶

باشد . جدی خود با ھمسر ، مکروه است ھر چند کھ بر آوردنی و یا مجاز نمطرح نکردن امیال – ٢٧

ام است . فرزندان را سپر بالی امیال و اغراض خود نسبت بھ ھمسر نمودن از گناھان کبیره و حر – ٢٨

ھ در ظ�رف مستحب است کھ انسان اسرار عاطفی و ماندگار زندگی قب�ل از ازدواج خ�ود را ت�ا ح�دی ک� – ٢٩ ھمسر باشد با وی در میان بگذارد . فھم

ردد و ح�ق اگر زن مایل بھر نوع اشتغال حالل و تجارت و حرفھ ای باش�د م�رد ح�ق ن�دارد م�انع وی گ� – ٣٠ ندارد از درآمد اقتصادی زنش توقعی داشتھ باشد .

ی ب��رای ش��پززن ح��ق دارد ک��ھ از باب��ت ب��ارداری ، ش��یر دادن ب��ھ بچ��ھ و نگھ��داری بچ��ھ و نظاف��ت و آ – ٣١

ین ش��وھرش حق��وق منص��فانھ ای ک��ھ در ت��وان ش��وھر باش��د از وی بخواھ��د . اگ��ر ش��وھر ت��وان پ��رداختن چن��زن چن�ین م�دیون اس�ت و الاق�ل بایس�تی در ام�ور خان�ھ ب�ھ وی کم�ک نمای�د . واگ�رحقوقی را ندارد ب�ھ زن�ش

حقوقی را طلب نکند گذشت نموده است و این از عبادات است .

ی�ر معق�ول کھ زن از بابت ھمخوابھ شدن ب�ا ش�وھر ھ�ر ن�وع ت�وقعی م�ادی و ی�ا ع�اطفی غ حرام است – ٣٢ این امر یک وظیفۀ واجب است . داشتھ باشد زیرا

ی ک��امال واج��ب اس��ت ک��ھ ام��ور اقتص��ادی و وظ��ایف جنس��ی و حق��وق اخالق��ی از مس��ائل ع��اطفی و حب�� – ٣٣

م و س�وء زناش�وئی رخ ندھ�د و از ھ�ر ن�وع س�وء تف�اھمتمایز و روشن باش�د ت�ا انتظ�ارات ن�ا ح�ق در رابط�ۀ ر دین اص�ول ت و ایثار نیای�د . ای�ن تفکی�ک از مھمت�راستفاده پیشگیری شود تا وظایف واجب بھ حساب محب

زندگی زناشوئی است .

اگر کسی ھمسرش را بھ سوی اعمال خ�الف عق�ل و وج�دان و اخ�الق م�ی کش�اند ب�ر ھمس�رش واج�ب – ٣۴ نماید و تسلیم نشود و در صورت لزوم حتی طالق واجب است . است کھ مقاومت

مستحب است کھ بچھ دارشدن بھ توافق طرفین باشد . – ٣۵

سقط جنین بھ عمد حرام است . – ٣۶

مس��تحب اس��ت ک��ھ زن و ش��وھر در ھم��ۀ س��رمایھ و در آم��د اقتص��ادی یک��دیگر ش��ریک باش��ند . ای��ن – ٣٧ شد . شراکت بایستی واضح و مشخص با

خ�اب مستحب است کھ زن و شوھر پوشاک و نوع آرایش ظاھری خودشان را طبق سلیقھ ھمدیگر انت – ٣٨

نش . زنمایند . آرایش زن برای شوھر از واجبات و عبادات است و نیز پاکیزگی و نظافت مرد برای

من و ص�دیق مستحب است ک�ھ زن و ش�وھر دوس�تی مش�ترک داش�تھ باش�ند ک�ھ انس�انی خردمن�د و م�ؤ – ٣٩بند ھ یاری طلو داور مشترک زندگی خود دربارۀ اختالفات بباشد و ھمواره وی را بھ عنوان شاھد و مشاور

و ھر دو از وی اطاعت کنند و بھتر است کھ این شاھد از فامیل طرفین نباشد .

٢٧

فت�اری رس�ی و از گناھان کبیره است کھ زن بھ خاطر فقر مالی ش�وھرش را ب�ھ لح�اظ ع�اطفی و ی�ا جن – ۴٠ تحقیر نماید .

ت تی ب�ا نص�یحگناه است کھ زن و شوھرخطاھا و گناھان بزرگ یکدیگر را نادیده انگارند . بلکھ بایس – ۴١

و محبت یکدیگر را ارشاد و اصالح نمایند .

واجب است کھ زن و شوھر از یکدیگر در کمال خشوع نصیحت بپذیرند . – ۴٢

م�دیگر ھوھر ب�ا توس�ل ب�ھ تھدی�د و زور و تطمی�ع اعتق�ادات خ�اص خ�ود را ب�ھ حرام است کھ زن و ش – ۴٣ تحمیل نمایند .

ر ب��ھ ح��رام اس��ت ک��ھ کس��ی ھمس��رش را از رواب��ط س��الم ف��امیلی و اجتم��اعی مح��روم نمای��د و ی��ا وادا – ۴۴

معاشرت با کسانی نماید کھ اکراه دارد .

دیگر از کلم�ات ی�ا رفتارھ�ای رکی�ک نس�بت ب�ھ یک�حرام است کھ زن و شوھر حتی ب�ھ عن�وان ش�وخی – ۴۵ استفاده کنند .

د بدھد . حرام است کھ کسی بھ فامیل خود بدون اجازۀ ھمسرش اجازۀ دخالت در زندگی زناشوئی خو – ۴۶

حرام است کھ کسی ھمسرش را مرید و فرمانبردار چشم و گوش بستۀ خودش بخواھد . – ۴٧

ی در خل�وت قلبی خود نسبت بھ ھمسرش را بروز دھد و تکبر ننمای�د منتھ�واجب است کھ انسان حب – ۴٨ و نھ در مجامع عمومی .

امی��ل فاز ف��راد و خ��انواده ھ��ای فاس��ق و ح��رام خ��وار ح��رام اس��ت حت��ی اگ��را معاش��رت زن و ش��وھر ب��ا – ۴٩

باشند.

ای��ن ووی م��ی باش��ند انس��ان بای��د بدان��د ک��ھ ھمس��ر و فرزن��دانش امان��ت ھ��ائی از ط��رف خ��دا در ن��زد – ۵٠مت حف�ظ س�ال امتحانی برای رشد و تقوی است . این آگاھی و تذکر مستمر آن بھ خویشتن از امور واجب در

زناشوئی و خانواده است .

احساس و اندیشۀ مالکیت بر ھمسر و فرزندان امری حرام است . – ۵١

اط�ل و بی فرزن�دان خ�ود ھس�تند ، ب�اوری این باور کھ والدین مسئول سرنوش�ت و ب�دبختی و خوش�بخت – ۵٢ حرام است و آثاری بسیار خطرناک دارد .

رد . وای�ن اطاعت مرد از زن بھ لحاظ شرعی حرام است و بھ لحاظ تجربۀ بشری ھم عاقبتی مخرب دا – ۵٣

اینک�ھ ذیرد مگ�رزن است کھ بایستی در امور کلی زندگی از شوھر خود تبعیت کند ووالیت او را ص�ادقانھ بپ� شوھر ، مردی کافر و فاسق باشد .

ا ع�دالت ید زن است و لذا زن ھم بایستی در عمل و حیات بیرونی و عقال مرید شوھر باشد تمرد قلبا مر-۵۴

.برقرار شود در غیر اینصورت زندگی فرو می پاشد . این ھمان والیت زناشوئی در اسالم است

ذا ل�زن طبعا دشمن ایمان مردش است حتی اگر خودش مؤمنھ باشد . و کالم خداوند ، طبق قاعده خلقت-۵۵ اگر مرد مرید زنش شود ایمانش از کف می رود و این زندگی بسوی دوزخ می رود .

٢٨

طالق : – ۴ واس�اس غری�زه زیرا ازدواج ذاتا ب�ر حقی وجود دارد کھ بھ لحاظی برتر از حق ازدواج استدر طالق – ١

ھ در ک�کورکورانھ و خ�ام اس�ت ول�ی ط�الق براس�اس تجرب�ھ و عق�ل و احس�اس مس�ئولیت ش�دیدی اس�ت اکثرا اج از ازدو سنین باالتر در جریان زندگی مش�ترک حاص�ل آم�ده اس�ت و اق�دامی بس�یار ج�دی ت�ر و آگاھان�ھ ت�ر

یم س�وره است . طالق نیز ھمچون ازدواج امری از جانب خدا و ب�ر اس�اس نی�از برت�ری اس�ت و در ق�رآن ک�رالق طنیست . پس ھر کسی » ازدواج«آمده است حال آنکھ سوره ای تحت عنوان » طالق«ای تحت عنوان

ش�د خت ت�ر باس�را کال ناحق بداند از کفر و جھل وی است زیرا ھر عمل و اق�دام و واقع�ھ ای ک�ھ ب�رای بش�ر جرب�ی و الق ب�ر حقیقت�ی تدال بر ناحق بودنش نیست . اگر ازدواج بر یک مصلحت غریزی بن�ا ش�ده اس�ت ط�

وق ادا گ�ردد موج�ب س�عادت و رش�د اس�ت ھم�انطور ک�ھ اگ�ر ح�ق و حق�اس�توار اس�ت . اگ�ر ح�ق ط�الق یعقل ازدواج و زناشوئی ادا نگردد موجب اشد بدبختی و انحطاط است .

ش�ده ج منج�رھر زندگی زناشوئی کھ از ھر لحاظ و بھر دلیلی بھ زجری طوالنی مدت و مستمر و العال – ٢

ادام�ۀ و باشد معنایش آن است کھ حق طالق بین آن دو زن و شوھر فرود آمده و طالق واجب گردی�ده اس�تل غی�ر قاب� این نوع زندگی تحت ھر بھانھ ای منجر ب�ھ ن�زول ع�ذابھای خداون�د م�ی ش�ود و گ�اه ب�ھ فاجع�ھ ای

جبران منجر می گردد کھ می تواند دو دنیای زن و شوھر را تباه سازد . شتھ ی ادامھ دا، نفرت و عداوت آگاه و ناخودآگاه کھ مدتی طوالن یبن بست ھای طوالنی و العالج جنس – ٣

ابط�ھ رباشد ، امراض جسمانی و عصبی و روان�ی ک�ھ در ھ�ر ی�ک از ط�رفین ک�ھ ب�ھ ط�ور مس�لم حاص�ل ای�ن طالق است وناھنجار باشد ، میل بھ خیانت و یا ارتکاب خیانت از دالئل محکم بر واجب بودن ب�ر مخصوصا

ن�دان ھ�د و فرزدمرد است کھ بازیچھ عواطف لحظھ ای نباشد و با اقدام طالق این عذاب فاجع�ھ ب�ار را پای�ان را نیز از ابتالی بھ این عذاب برھاند .

ر واجب استدر صورتی کھ یکی از طرفین زناشوئی بھر دلیلی جدا مصمم بھ طالق باشد بر طرف دیگ – ۴

ایت دھد . کھ رض رد . وھ�یچ برای طالق ، عدم میل بھ ادامۀ زندگی زناشوئی کافی است و ھیچ دلیل دیگری ضرورت ن�دا – ۵

یچ طور ک�ھ ھ�قانون و مرجع و فردی حق ندارد کسی را بھ زور وادار بھ ادام�ۀ زن�دگی زناش�وئی نمای�د ھم�ان ت کند . ند ممانعسن عقل و بلوغ رسیده ا فرد و قانونی حق ندارد دو نفر را کھ میل بھ ازدواج دارند و بھ

مکروه است حرام است کھ زن و شوھر بھ ھنگام طالق و بعد از طالق بھ یکدیگر تھمت ناروا بزنند و – ۶

کھ حتی تھمت بھ حق بزنند . کف�ائی –ود بر مرد واجب است کھ بھ ھنگام طالق در حد توانش زن را بھ لحاظ اقتص�ادی ب�ھ ح�داقل خ� – ٧ وی را حمای�ت ،رساند و حتی اگر الزم باشد پس از دوران طالق نیز بی ھیچ منت و دخ�التی در زن�دگی زن ب

مالی نماید و این از عبادات است . ج و تھم�ت و جنج�ال و ب�ا رعای�ت – ٨ تق�وی و مفی�دترین و خداپس�ندانھ ت�رین ط�الق آن اس�ت ک�ھ ب�دون تش�ن

حرمت انجام شود . این از عبادات است . از مرگ ، صفت و خیالی باطل و مکروه است . ترس از طالق ھمچون ترس – ٩

تربی�ت و واجب است کھ فرزندان پس از طالق والدین بر اساس توانائیھ�ای م�الی و لیاق�ت حراس�ت و – ١٠ . اشندب آزاد نیز با توجھ بھ عواطف بچھ ھا بھ پدر یا مادر سپرده شوند و در ارتباط با والدین کامال

تی فرزندان باطل است کھ می پندارد طالق موجب بدبخ بر حق واجب شده باشد این اندیشھ یاگر طالق – ١١

موج��ب اس�ت و بلک��ھ اگ��ر چن�ین طالق��ی ص��ورت نگی�رد نت��ایجی منف��ی در زن�دگی فرزن��دان ب��ھ ب�ار م��ی آورد و عذاب دو چندان والدین می گردد .

ت ک��ھ ید جس��می ی��ا روان��ی و ی��ا فس��اد اخالق��ی اس��ت واج��ب اس��اگ��ر یک��ی از وال��دین دچ��ار بیم��اری ش��د – ١٢

فرزندان بھ طرف دیگر سپرده شوند .

٢٩

س��ن واج��ب اس��ت ک��ھ پ��در در ح��د ت��وان خ��ود معیش��ت فرزن��دان را پ��س از ط��الق ت��أمین نمای��د ت��ا ب��ھ – ١٣ خودکفائی برسند .

ر س�الھای بخشایش نماین�د و دطلب حاللی و واجب است کھ طرفین طالق بھ ھنگام جدائی از یکدیگر – ١۴

ف�س اب�ل از نخود را نس�بت ب�ھ ط�رف مق یپس از طالق نیز ھر یک مستمرا سعی نماید تا کدورتھا و کینھ ھاق الق ب�ر ح�ط�خود پاک کند تا بتواند زندگی سالمتری را پ�یش روی داش�تھ باش�د . وای�ن از برک�ات و نعم�ات

یدار و بھ وجدانی باز ھر کینھ و توقع ناحقی پاک نماید و است کھ انسان می تواند اگر بخواھد نفس خود را الق ط�ر جری�ان داخالقی سالم ھدایت شود . وچنین موفقیت بزرگی فقط در جریان زندگی زناشوئی سالم و ی�ا

امکان پذیر است .

بق رجوع بعد از ط�الق ب�ھ ش�رطی درس�ت و مفی�د اس�ت ک�ھ زجرھ�ا و ک�دورتھای حاص�ل از رابط�ۀ س�ا – ١۵ زناشوئی کامال از نفس طرفین پاک شده باشد و این امر بھ طور مسلم باشد نھ گمان .

ش�وئی الزم است تا زمانی کھ عوارض مثبت و منفی ع�اطفی و جس�می و روان�ی حاص�ل از زن�دگی زنا – ١۶

ابق ئی س�ناش�وزسابق از وجود فرد پاک نشده بھ ازدواج دیگری اقدام نکند و نیز ح�ب و بغ�ض باقیمان�ده از از دل فرد پاک شده باشد .

ا پ�س از راگر فرزندان بھ سن عقل و تشخیص رسیده باشند حق با آنھاست ک�ھ یک�ی از وال�دین خ�ود – ١٧

طالق انتخاب کنند .

ن�احق س�ابق در ن�زد فرزن�دانش ب�ھ تھم�توج طالق گرفتھ بر علیھ ھمس�ر حرام است کھ ھر یک از ز – ١٨ بپردازد .

خالق�ی او از خودگذشتگی در رابطھ با ھمسر اگر موجب رنج�وری ش�دید ت�ن و روان و ی�ا فس�اد صبر – ١٩

بھ جای رجوع بھ طبیب واجب است کھ طالق جاری گردد .گردد

رام اس�ت ادامۀ زندگی زناشوئی با ھمسری کھ در گناھان بزرگ اصرار م�ی ورزد و توب�ھ نم�ی کن�د ح� – ٢٠ل�واط ، ،سوس�ی ، قاچ�اق ، قم�ار و ھ�ر ن�وع تبھک�اری ب�ھ عن�وان حرف�ھ مثل دزدی ، زن�ا ، رب�ا خ�واری ، جا

ر ف�رد شراب خواری و مصرف حش�یش ی�ا س�ائر م�واد مخ�در ب�ھ ط�ور مس�تمر ت�ا ح�دی ک�ھ در اخ�الق و رفت�ا اختالل پدید آورد .

انونھیچ ق می تواند اگر الزم باشد بھ طور یک طرفھ طالق بگیرد و جدا شود و زن نیز ھمچون مرد – ٢١

گناھان تھمت از و فردی این حق را نمی تواند ضایع و یا مختل سازد . زناشوئی توأم با ریا و کینھ توزی والق ش�ود ط�کبیره است و طالق در این موارد امری واجب است و ھر فردی حقیقی یا حق�وقی اگ�ر م�انع ای�ن

در این گناه شریک است .

یم�ان خ�ود امۀ این رابطھ را منجر بھ تب�اھی اخ�الق و عص�مت و اگر ھر یک از طرفین زناشوئی ، ادا – ٢٢ ببیند طالق گرفتن بر وی واجب است .

مخل�ص ھی ، کافر با کافر ، مؤمن با مؤمن ، فاسق با فاسق ، منافق با منافق و مخلص باطبق قانون ال-٢٣

ن دو در . ول�ی اگ�ر ای� ازدواج می کند پس ھیچکس بھتر یا ب�دتر از ط�رف مق�ابلش نیس�ت ب�ھ ھنگ�ام ازدواجون ق�رار مسیر زندگی ھمراه و ھمدل نباشند از یکدیگر دور می ش�وند ت�ا آنج�ا ک�ھ ط�الق واج�ب م�ی ش�ود چ�

غی�ر ا ب�ا زن�ینیست کھ کافری با مؤمنی ھمزیستی و ھمخوابگی کند اال برخی از اولیای الھی کھ بھ ام�ر خ�د مؤمنھ ازدواج می کنند .

٣٠

فصل سوم

تعلیم و تربیت

٣١

ام است . ھر تعلیمی کھ موجب شود انسان از تربیت اخالقی و وجدان و فطرت دینی بھ دور افتد حر – ١ ھر تعلیمی کھ بر اساس تربیت عقلی و دینی نباشد حرام است . – ٢ واضع اس�ت ریائی توأم با حیا و خویشتن داری و تنخستین اصل تربیت ھمانا صدق و راستگوئی و بی – ٣

ه م�ی لک�ھ گم�راب. کسی کھ خود در درجھ ای از این اصل استوار نباشد نمی تواند دیگران را تربیت نمای�د و سازد و چنین تربیت و مربیانی حرام ھستند .

م است . نیست و حرا آن تعلیم و تربیتی کھ موجب افزایش حرص و شتاب گردد اصال تعلیم و تربیت – ۴ ام است . آن تعلیم و تربیتی کھ موجب افزایش تزویر و ریا شود اصال تعلیم و تربیت نیست و حر – ۵ .حرام است وآن تعلیم و تربیتی کھ تن و اعصاب و روان را رنجور سازد اصال تعلیم و تربیت نیست – ۶ رام است . تعلیم و تربیتی کھ بھ قصد جاه و مال باشد ح – ٧ از بابت تربیت کردن دیگران مزدی طلب نمودن حرام است . – ٨ طلب نمودن ایرادی ندارد . مزدی از بابت تعلیم علوم دنیوی و مادی – ٩

از بابت تعلیم علوم دینی و روحانی مزدی طلب نمودن حرام است . – ١٠

ر معیش�ت دین�ی و معن�وی از مح�ل دیگ�ری ام�راواجب است کھ معلمان و مربی�ان مخصوص�ا در ام�ور – ١١ نمایند .

باش�د کسی کھ تحصیل عل�وم و فن�ون پیش�ھ ک�رده اس�ت اگ�ر در مس�یر دین�ی و معرف�ت و تزکی�ھ نف�س ن – ١٢

.رام است گمراه می شود و در تحصیل خود ساقط می گردد. لذا تحصیل علوم و فنون بدون دین و معرفت ح

ل�م نیس�ت را در زندگی واقعی و روزمره اش بھ سعادت و سالمتی برس�اند ع می کھ نتواند صاحبشلع – ١٣ و اکتسابش حرام است .

علمی کھ جز بھ واسطۀ قدرت و پول بدست نمی آید علم نیست و کسب آن حرام است . – ١۴

ست . علمی کھ فقط در نزد ستمگران و کافران است و بایستی از آنان فرا گرفتھ شود حرام ا – ١۵

ر نکن�د عل�معلمی کھ انسان را مس�تمرا در ام�ور دنی�وی س�اده ت�ر و ق�انع ت�ر و ب�ی نی�ازتر و خاش�ع ت� – ١۶ نیست و کسب آن حرام است .

عالمی کھ خودش بھ تعالیم خود عمل نمی کند عالم نیست و باید از وی پرھیز نمود . – ١٧

ارد تربیت واد ر و تطمیع دیگران را بھ تعلیم وتعلیم و تربیت اجباری حرام است و ھر کسی کھ بھ زو – ١٨ ظالم است .

ز فواید اعلوم و فنونی کھ خطرھا و ضررھایشان برای جان و ناموس و اخالق و سالمت بشر بیشتر – ١٩

آنھاست حرام ھستند .

. اشندعلوم و فنونی کھ نسبت بھ اخالق و وجدان و سرنوشت بشری بی تفاوت ھستند مکروه می ب – ٢٠

ھر دانش و فنی کھ موجب تخریب و فساد در طبیعت و حیات شود حرام است . – ٢١

رام است . حمالک قرار دادن آمار و ارقام و ریاضیات در امور انسانی و اخالقی و تربیتی امری – ٢٢

٣٢

گی انس�ان علومی کھ بر ریاض�یات بن�ا ش�ده ان�د نبایس�تی م�الک انتخ�اب و تص�میم گیریھ�ای اص�لی زن�د – ٢٣ باشند .

. اشد حرامندآن علوم انسانی و اجتماعی کھ در آن اصول اخالقی و عقلی بشر نفی و یا ممتنع شده ب – ٢۴

ل��یم و ک��ھ منج��ر ب��ھ تولی��د کاالھ��ائی م��ی ش��ود ک��ھ ب��رای حی��ات بش��ری خطرن��اک اس��ت تع دان��ش و فن��ی – ٢۵ تعلمش حرام است .

باشد تعلیم و تعلمش مکروه است . کھ بر فرضی بنا شده یھر دانش – ٢۶

ھر آموزشی کھ موجب افزایش کبر و غرور شود حرام است . – ٢٧

اصرار و اکراه و تھدید و تطمیع در تربیت و آموزش دینی حرام است . – ٢٨

امر بھ معروف و نھی از منکر بھ عنوان شغل حرام است . – ٢٩

غیر مؤمنان و غیر دوستان مکروه است . امر بھ معروف و نھی از منکر بھ – ٣٠

ی باش�د انتخاب دوستی کھ بھ لحاظ عقل و علم و ادب و دین و س�المت و ص�دق برت�ر از خ�ود ھ�ر کس� – ٣١ از اصول و واجبات تعلیم و تربیت است و در مقابل چنین کسی بایستی خاشع و تابع بود .

رید م شاگرد و مچھ در مقام معلم و مربی و چھ در مقااز واجبات تعلیم و تربیت آن است کھ ھر کسی – ٣٢

نکھ دیگرآبداند کھ در ھر درجھ ای کھ ھست ھرگز عقل و علم و دین وی کامل نیست و محتاج رشد است . خود را محتاج تعلیم و تربیت نمی داند احمق و گمراه است .

زن�دگی ک�ھ خ�ود ص�ادق و س�اده و ق�انع از نشانھ ھای درجھ اول و واجب یک مرب�ی معن�وی آن اس�ت – ٣٣

کند و ھیچ نگرانی دربارۀ امور دنیوی نداشتھ باشد .

ی .تحصیل این علوم برای زنان مکروه است : مھندسی ، نظامیگری ، سیاست و ورزش حرفھ ا – ٣۴

ھنرھ�ا ھ وانتخاب رشتھ ھائی ھمچون ادبیات ، روان شناسی ، علوم تربیتی ، جامع�ھ شناس�ی ، فلس�ف – ٣۵ ست . او کال رشتھ ھای موسوم بھ علوم انسانی و علوم اجتماعی بھ قصد شغل و امرار معیشت حرام

انتخاب رشتۀ پزشکی و مشتقات آن بھ عنوان شغل و امرار معیشت حرام است . – ٣۶

وظایف واجب والدین در تعلیم و تربیت فرزندان امور ذیل می باشند : – ٣٧نم��ودن و طریق��ی وادار ب��ھ دروغ نو ب��ی ری��ائی پیش��ھ نم��ودن ب��ا فرزن��دان و آنھ��ا را ب��ھ راس��تگوئی –ال��ف واره خطرات دروغ را بھ آنھا یادآوری کردن . ھم آداب اخالقی را در حریم خانھ رعایت نمودن . –ب . طمیعی در سنین عقل و بلوغ بھ دین خدا و آداب اخالقی بی ھیچ تھدید و ت دعوت کردن فرزندان –ج ھدی�د و تبھ میزان�ی ک�ھ فرزن�دان ب�ھ آم�وزش می�ل نش�ان م�ی دھن�د امک�ان آن را ف�راھم س�اختن ب�ی ھ�یچ –د

تطمیعی . فرزندان را دعوت بھ قناعت و ساده زیستی نمودن . –ه م�ودن نامر یاری در سر آغاز جوانی فرزندان را بھ ازدواج ترغیب کردن و آنھا را تا حد امکان در این –و

ا را در انتخاب ھمسر آزاد گذاشتن و راھنمائی کردن . و آنھ س از ت�ذکرتنبیھ نمودن معقول فرزندان در سلسلھ مراتب آن تا حدود تشخیص عقل�ی فرزن�دان آن ھ�م پ� –ز

و نصیحت الزم . فرزندان را از پر خوری و بازیگری زیاده از حد باز داشتن . –ح ای خ�ود خ�ود نگ�اه نک�ردن و ب�رای آین�دۀ آنھ�ا در ن�زد خ�ود و ب�رفرزندان را ب�ھ چش�م ام�وال خصوص�ی –ط

سرمایھ گذاری مادی یا معنوی نکردن . موارد دیگر در سائر فصول ذکر شده است .

ھر علمی کھ عقل را نفی کند حرام است . – ٣٨

٣٣

ھر تربیتی کھ تبدیل بھ زور و ستم گردد حرام است . – ٣٩

وھ�یچ تعل�یم خود را قلب�ا دوس�ت نداش�تھ باش�د بایس�تی وی را ت�رک کن�د زی�راکسی کھ استاد یا مربی – ۴٠ تربیت مفیدی نخواھد یافت .

ع�ین تربی�ت ھمواره علم بایستی بھ سوی تربیت برود و تربیت ھم بایستی علمی شود تا آنجا کھ عل�م – ۴١

گردد.

ق آم�دن ب�ر ج�ز درج�ات ب�ی نھای�ت ف�ائ آنکھ می خواھد تربیت و رشد یابد باید بدان�د ک�ھ تربی�ت چی�زی – ۴٢ .ستاب تباھی تکبر و غرور خویشتن نیست و بھ ھمین درجھ می تواند علم یابد . تسلط علم بر تربیت موج

ن�ھ و م�ی باش�ند ک�ھ عل�م کافرا» عل�م بغ�ی«جھان مدرن کھ ذاتا اروپ�ائی ھس�تند در قلم�رو علوم حاکم بر-۴٣

ادی و یازھ�ای م�نن علوم آنھم با قید احتیاط و پرھیز فق�ط در مح�دوده گمراه کننده است و ظلمانی . ارزش ای فنی ایرادی ندارد .

لم�انی انشگاھھای امروز موسوم بھ علوم انسانی و اجتماعی ھس�تند ذات�ا گم�راه کنن�ده و ظآنچھ کھ در د-۴۴

د .می باشند و لذا بکارگیری عملی این علوم حرام است ولی دانستن این علوم ایرادی ندار

درن ، عل��ومی بغ��ی و تب��اه کنن��ده ت��ن و روان و عق��ل انس��ان اس��ت و م��اھیتی کافران��ھ و عل��وم پزش��کی م��-۴۵ مالیخولیائی دارد . استفاده از این علوم حرام است .

و بکارگیری علومی ھمچون فیزیک اتمی و ژنتیک و فرآورده ھای آنھا حرام است . تعلیم و تعلم-۴۶

ن و سانی کافر پدید نمی آید . علوم حقیق�ی در ن�زد علم�ای م�ؤمنورانی است از انھرگز علمی حقیقی کھ -۴٧ عارف است .

گن�اھی اجباری علوم بغی امری ح�رام و ظالمان�ھ اس�ت . و وادار نم�ودن بچ�ھ در ای�ن تع�الیم تعلیم و تعلم-۴٨

بزرگ می باشد .

٣٤

م فصل چهار

بهداشت و درمان

٣٥

ی و ھ�یچ م�رض عص�بھیچ مرضی جسمانی نیست کھ ریشھ در اعصاب و روان و عاطفھ نداش�تھ باش�د – ١یس�ت ک�ھ و روانی و عاطفی نیست کھ ریشھ در اعمال نادرس�ت انس�ان نداش�تھ باش�د و ھ�یچ عم�ل نادرس�تی ن

ان غرورانس� وقی نیس�ت ک�ھ ریش�ھ در کب�ر ریشھ در افکار و امیال ناحق نداشتھ باشد و ھیچ فکر و میل ناح. پ�س نداشتھ باشد و ھیچ کبر و غروری نیست ک�ھ ریش�ھ در جھ�ل انس�ان نس�بت ب�ھ خویش�تن نداش�تھ باش�د

ک�رش ذرات�ب ک�ھ مھیچ سالمتی پایدارو شفائی بنیادی و قطعی پدید نمی آید اال از طریق پیمودن ای�ن سلس�لھ ج�ات کب�ر و س�ی ، جھ�اد اکب�ر ک�ھ ھمان�ا ف�ائق آم�دن ت�دریجی ب�ر درشنا –رفت منتھ�ی از آخ�ر ب�ھ اول : خ�ود

ش ب�ر غرور خویش ، پاک کردن امیال و آرزوھای ناحق و نامعقول از وج�ود خ�ویش ، و اص�الح عم�ل خ�ویش��ت اس��اس اخ��الق و فط��رت دین��ی و س��پس اص��الح خل��ق و خ��وی و آداب و رفت��ار و رواب��ط و خ��وراک و معی

ھی . خویش بر اساس شریعت انبیای ال رگ�ز از ھکسی کھ خودش را و امیال و اعمال و راه و روش زندگی خود را علت امراض خ�ودش ندان�د – ٢

و م�ی ش�وند امراض گوناگون رھائی ندارد و ھمواره امراض در وجود او تبدیل و پیچیده تر و ریش�ھ ای ت�ر ھیچ طبیبی قادر بھ درمان وی نیست .

ی�ا ن�دارد . و دگارند ک�ھ در اینص�ورت کس�ی ت�وان مقابل�ھ و بران�دازی آن رابیماری ھا یا عذابھای پرور – ٣

ین ص�ورت انعمت ھائی ھستند کھ موجب بیداری انسان و تزکیھ نفس و پاالیش تن و روان می شوند کھ در ی ھ�ا وع بیم�ارن�انسان بایستی بر آن ھا صبور باشد و با آنھا جدال نکند تا دورانشان سپری شود زی�را ای�ن

وند نجر م�ی ش�جب پدید آمدن سالمتی برتر ھستند . ویا اینکھ نشانھ و دالئل مرگ ھستند و بھ مرگ ھم مموج�وع ری�د . پ�س آکھ در این صورت ھم کسی را یارای مقابلھ با آن نیست اال اینکھ مرگ شاقھ تری پدید می

ای�د و ر م�ی افزط ب�ر ع�ذاب بیم�ابھ طبیب و دارو بھ طور کلی امری مکروه و بی فایده و گاه مضر است و فق چنین رجوعی برای مدعیان ایمان گناه محسوب می شود .

ین�ده ای علوم مدرن پزشکی انسان را بھ چشم یک ماشین می نگرد و لذا در ھمھ ام�ورش ب�ھ ط�رز فزا – ۴

ی�ن م اتعل� بھ سوی بطالت می رود و مبدل ب�ھ تکنول�وژی بس�یار خطرن�اک و ض�د انس�انی م�ی ش�ود . تعل�یم و ت . علوم و نیز رجوع بھ این علوم جھت بھداشت و درمان امری باطل و اکثرا خطرناک و حرام اس

بھترین و راحت ترین و ریشھ ای ترین درمانھا ھمانا توبھ از گناھان است . – ۵ ت . اعتقاد بھ این کھ داروئی بھ خودی خود معالجھ کنندۀ مرضی است یک اعتقاد کافرانھ اس – ۶ ا اعص�اب ی�ھر غذا ، ھرعملی ، ھر رابطھ ، ھر آرزو و ھر اعتقادی و ھر شغلی کھ موجب بیماری ت�ن – ٧

و عاطفھ و روان انسان گردد حرام است یعنی الاقل برای آن فرد حرام شده است . ز بی�دن اکم خوردن ، کم حرف زدن ، کم خواستن ، کم بازی کردن و ک�م ش�ھوت ران�ی نم�ودن و ک�م خوا – ٨

س�ت زی�را اساس دائمی بھداشت تن و روان انسان ھستند و رعایت این ام�ور ب�ھ ط�ور روزم�ره از واجب�ات ا حفظ سالمتی از اھم واجبات می باشد .

ایس�تی بحسادت از آفت ھای بزرگ تن و روان و اخالق انسان اس�ت و ل�ذا ص�فتی ح�رام اس�ت و انس�ان – ٩

ام در ت ب��ھ آنھ��ا ش��دیدترین حس��ادتھا را دارد ای��ن ص��فت ح��رب��ھ واس��طۀ ایث��ار و خ��دمت ب��ھ کس��انی ک��ھ نس��ب خویشتن را مھار نموده و بتدریج از بین ببرد .

و کب�ر و غ�رور یک�ی دیگ�ر از آف�ت ھ�ا و عل��ل ام�راض ت�ن و روان انس�ان اس�ت و ص�فتی ح�رام اس��ت – ١٠

ات و ی و عب��ادزن�دگی و نعم�ات زن�دگی را ب�راھلش ح��رام م�ی س�ازد و انس�ان بایس�تی ب��ھ واس�طھ خ�ود شناس� انفاق بر این صفت فائق آید .

دروغگوئی و ریا نیز از علل بزرگ امراض می باشد و صفتی حرام است . – ١١

از ای�ن معاشرت و دوستی و مشارکت با اف�راد ریاک�ار و مفس�د موج�ب بیم�اری م�ی گ�ردد و ل�ذا دوری – ١٢ شود . نوع افراد یک نسخۀ شفای عمومی برای ھمھ امراض محسوب می

ھ ک�اجبات اس�ت ویاد خدا و راز و نیاز با خالق اساس و مقدمۀ ھر بھداشت و درمانی می باشد لذا از – ١٣

شود .بھ طور روزمره بایستی رعایت

٣٦

ن�ی و مقع�د پاکیزه نگھداشتن بدن بھ طور کلی و مخصوصا دھان و دندان و چشم و گوش و حلق و بی – ١۴ جبات در امر سالمت است .و عورت بھ طور روزمره از وا

زیرا خواص آنھ�ا انواع واکسن ھا کھ تحت عنوان پیشگیری از امراض بھ کار می روند حرام ھستند - ١۵

کاذب است و برای سالمت کل انسان مضر است و سیستم ایمنی بدن را نابود می کند .

نھ�ا آدۀ م�وقتی ار خطرناک ھستند و فایانواع آنتی بیوتیک ھای مدرن دارای مضراتی بلند مدت و بسی – ١۶ف م�ی را تض�عی ا بسیار اندک است و لذا حرام ھستند زیرا سیس�تم ایمن�ی ب�دنھدر مقابل خطرات بلند مدت آن

کند .

ھ ل افی�ون ، ب�از مسکن ھای شیمیائی و فشرده و قوی اعم از داروھای م�درن و ی�ا س�نتی مث� استفاده – ١٧ تفاده طوالنی مدت آنھا حرام می باشد .طور کلی مکروه است و اس

استفاده از داروھای شیمیائی مخصوص برای امراض اعصاب و روان کال حرام است . – ١٨

د ح�رام اس�تاصوال جلوگیری از بارداری مکروه است و استفاده از داروھا و جراحی ھ�ا ب�ھ ای�ن قص� – ١٩ چھ برای زن و چھ برای مرد .

رخ�ی از بک غ�ذائی و ت�رک واجب در رویاروئی با امراض ھمانا صبر و اس�تراحت و امس�اامر اول و – ٢٠

ی�ب و ن و اصالح در راه و روش زن�دگی اس�ت . عجل�ھ در تس�کین و ش�تاب ب�رای مراجع�ھ ب�ھ طبعادات مزم دارو امری مکروه است .

انتقال خون از فردی بھ فرد دیگر حرام است . – ٢١

رح حرام است .پیوند اعضاء و جوا – ٢٢

رجوع بھ طبیب فاسق و بی دین کھ تبھکاری وی معلوم است حرام می باشد . – ٢٣

پیروی کامل از دستورات طبیب حاذق واجب است . – ٢۴

دروغ گفتن بیمار بھ طبیب و پنھان داشتن بیماری خود از وی حرام است . – ٢۵

معیشت حرام است . طبابت بھ عنوان تنھا شغل و تنھا وسیلھ امرار – ٢۶

جراحی کال مکروه است و جراحی در داخل بدن حرام است . – ٢٧

عمل جراحی (سزارین) دربارۀ زایمان زن ھا اگر بھ قصد درد نکشیدن باشد حرام است . – ٢٨

م ش�ود ح�را عمل جراحی برای ترمیم و زیباسازی اعضای بدن و آنچھ کھ جراحی پالستیک نامیده می – ٢٩ است .

ئی خارجی در داخل بدن حرام است . ینصب کردن ش – ٣٠

اش���د جراح���ی قل���ب و مغ���ز و کلی���ھ و کب���د و دس���تگاه گ���وارش و ری���ھ و نخ���اع و مج���اری ادراری از – ٣١ حرامھاست .

مصرف داروھای گیاھی بھ طور مستمر و طوالنی مدت حرام است . – ٣٢

کلی مکروه ھستند و مصرف بلند مدت آنھا حرام است . داروھای مدرن شیمیائی بھ طور – ٣٣

دتی دندان پزش�کی فق�ط جھ�ت کش�یدن دن�دانھای فاس�د ش�ده ای ک�ھ موج�ب دردھ�ای ش�دید و طوی�ل الم� – ٣۴آب نم�ک ھستند اشکالی ندارد و در مابقی موارد ح�رام اس�ت . بھت�رین بھداش�ت و درم�ان دھ�ان شستش�و ب�ا

می باشد .

٣٧

ز ھر داروی بیھوشی آور حرام است . استفاده ا – ٣۵

ستفاده از لوازم برقی بر بدن انسان در پزشکی امری حرام است . ا - ٣۶

ورد جوانھ�ام�دندان مصنوعی مکروه است و کھنساالن بایستی از غذاھای کودکانھ استفاده کنند . در – ٣٧ اشکالی ندارد .

شیمی درمانی در سرطانھا امری حرام است . – ٣٨

جراحی غدد سرطانی حرام است . – ٣٩

رجوع بھ طبیب در مورد نازائی امری مکروه است . – ۴٠

رم غی�ر تلقیح مصنوعی در باردار نم�ودن زن اگ�ر از اس�پرم ش�وھر باش�د مک�روه اس�ت و اگ�ر از اس�پ – ۴١ باشد حرام است .

ص�رف مس�تمر پرھیز از غ�ذا ب�ھ ھم�راه مشیمیائی حرام ھستند . برای تب ھای شدید داروھای تب بر – ۴٢

م��ل طبیع��ینی��ز اس��تحمام س�ر و پاھ��ا ب��ا آب معم��ولی کفای�ت م��ی کن��د. ت��ب ھ�ا از مھمت��رین عوا مایع�ات وآب و پیشگیری و درمان بسیاری از امراض تن و روان می باشند .

ھر نوع ھورمون درمانی و ژن درمانی حرام است . – ۴٣

مانی ، رادیواکتیو درمانی و رادیو گرافی حرام است . برق درمانی ، لیزر در – ۴۴

لوگوتراپی و روان درمانی اگر بر اساس موازین اخالقی و عقلی نباشد حرام است . – ۴۵

ھیپنوتیزم درمانی حرام است . – ۴۶

مصرف داروھای خواب آور حرام است . – ۴٧

ت و مکرر حرام است .طب سوزنی مکروه است و بھ صورت درمان بلند مد – ۴٨

ن گر ب�ھ عن�وااآب درمانی ، گیاه درمانی ، غذا درمانی ، ورزش درمانی و موسیقی درمانی و امثالھم – ۴٩ ھدف استفاده شود و اصالت یابد مکروه است ولی بھ طور کوتاه مدت اشکالی ندارد .

ھ�م اگ�ر ظ�اھرا ھ�یچ مرض�ی حجامت برای کھنساالن ھر سالی یک�ی دوب�ار ام�ری مس�تحب اس�ت حت�ی – ۵٠

نداشتھ باشند .

. یاستفاده از کلر در آب حرام است و یا استفاده از ھر سم دیگر – ۵١

ھ�ا م نم�ودن آنغذا و آب و ھوای سالم و تازه از واجبات در امر سالمت تن و روان ھستند و ل�ذا ف�راھ – ۵٢ واجب می باشد .

در صورت امکان مصرف روز مره اش مستحب است . شیر و عسل از غذاھائی ھستند کھ – ۵٣

پخت سریع و شدید خوراکیھا مکروه است و استفاده از اشعھ در پخت غذا حرام است . – ۵۴

ی ن�رمش پس از برخاستن از رختخ�واب دق�ایقمستحب است کھ قبل از خواب و نیز صبح ھا بالفاصلھ – ۵۵ واسطۀ یکی از محارم ماساژ داده شود . عمومی بدن انجام شود و بدن تیمار گردد و بھ

استفاده از سموم شیمیائی مھلک در کشتن حشرات در محیط زیست انسان حرام است . – ۵۶

رک ت�عادتھ�ای خ�وراکی و رفت�اری یک�ی از زمین�ھ ھ�ای ب�روز ام�راض جس�می و روان�ی ھس�تند و ل�ذا – ۵٧ عادات از اموری مستحب است .

٣٨

م�ری ح�رام اجنس مخالف خود را بھ صورت عریان معاینھ و یا لمس نماید . این ھیچ طبیبی نبایستی – ۵٨

است مگر در مواقع اضطراری کھ آنھم بایستی بھ یاد خدا باشد .

اصوال طبابت امری واجب نیست و حتی برای یک حکیم الھی امری مستحب است . – ۵٩

ت و بھ�ر قص�د درم�ان بیماریھ�ا ام�ری ح�رام اس� رجوع بھ رمال و دع�انویس و ج�ن گی�ر و امث�الھم ب�ھ – ۶٠ قصد دیگری امری مکروه است .

س�ت اطلب دعا نمودن از مؤمنان و حق پرستان در جھت عالج بیم�اری ام�ری مس�تحب اس�ت و بھت�ر – ۶١

کھ مقدم بر رجوع بھ طبیب رسمی باشد .

ع ب�ھ آنھ�ا ی ھس�تند و ک�ال رج�وطبیب حقیقی و حاذق ھمانا حک�یم الھ�ی م�ی باش�د و م�ابقی اطب�اء جعل� – ۶٢ مکروه است و برای مؤمنان حرام می باشد .

ء پنداش�تھ ھر روش بھداشتی و درمانی اگر بھ ی�اد خ�دا نباش�د و ب�ھ غی�ر از خ�دا عل�ت س�المت و ش�فا – ۶٣

شود حرام است و اثری ھم ندارد .

بھ حال و اجب است کھ والدین ویھنگامی کھ کودکی بھ شدت بیمار است و عالجی یافتھ نمی شود و – ۶۴م�وال امایند و ناوضاع و راه و روش زندگی خود نظری بیندازند و آن را اصالح کنند و از گناھان خود توبھ

خود را پاک کنند تا این عذاب برداشتھ شود .

خ�الق و ا ھیچ چیزی بھ مانند مال حرام و درآمد نامشروع و غی�ر اخالق�ی موج�ب بیم�اری ت�ن و روان – ۶۵ مصرف کنندگانش نمی شود . پس رزق حالل بنیاد دائمی سالمت است .

م��ل از ت��ن و اعص��اب و روان م��ی باش��ند و زدودن ای��ن س��ھ عا ھ��ایری��ا و زن��ا و رب��ا س��ھ رک��ن بیماری – ۶۶

زندگی بھ مثابۀ ضمانت دائمی سالمت است .

را اس�ت ک�ھ ھ�ر انس�انی مک�روحشت از مرگ منشأ بسیاری از امراض عصبی و روانی است . واجب – ۶٧ بھ مرگ خود و عزیزان خود پیشاپیش اندیشھ کند و با آن انس گیرد .

بیمھ ھای درمانی عموما مکروه ھستند و برای مؤمنان حرامند . – ۶٨

کشی بھر شکل و تحت ھر عنوانی حرام است اگر بھ عمد و با برنامۀ قبلی باشد . –خود – ۶٩

ج مب�دل ابتدائی اش یک نعمت است ولی بھ میزانی کھ کف�ران نعم�ت ش�ود بت�دری ھر مرضی در مراحل – ٧٠ک اخطار بھ مرضی ماندگار و ریشھ ای و عذاب آور می شود . ھر مرض در مرحلھ مقدماتی اش در حکم ی

آن د و گرن�ھو ھشدار است کھ فرد بایستی بخود آید و راه و روش مادی و معنوی زندگی خود را اصالح کن� ح خ�ود م�یبھ شکلھای گوناگونی تبدیل بھ ع�ذاب م�ی گ�ردد و ب�ھ زور ف�رد را وادار ب�ھ تغیی�ر و اص�ال مرض

نماید . امراض اگر در مقام عذاب باشند با اصالح و ترک علل آن عالج می شوند .

حاص�ل از بیماری وسواس و کال آلرژیھا و حساسیت ھ�ای ک�اذب نس�بت ب�ھ ھ�ر پدی�دۀ طبیع�ی ، ع�ذاب – ٧١ ارد .یاکاری و ظاھر پرستی تصنعی در امور مادی و معنوی است و درمانی جز توبھ از اعمال ندر

از حرام عصبانیت و خشم ھای مستمر و افسارگسیختگی جنون آمیز در آداب و رفتار ، عذاب حاصل – ٧٢ خواری و رزق نامشروع و خود فروشی در جریان امرار معیشت است .

ا نف�اق ی�زجر آور و یا ب�دخوابی و ک�ابوس بین�ی ھ�ای مس�تمر ، ع�ذاب حاص�ل از کف�ر و بی خوابیھای – ٧٣

دینی و انکار حقایق و تکبر در مقابل نشانھ ھای آشکار عقلی و دینی می باشد .

ن��اتوانی جنس��ی و ی��ا ھ��ر ن��وع زج��ر جنس��ی ع��ذاب حاص��ل از رواب��ط نامش��روع جنس��ی اس��ت ک��ھ ھن��وز – ٧۴ ذاب حاص�لع�رخ داده و درباره اش توبھ و بخشودگی حاصل نیام�ده اس�ت و نی�ز جریان دارد و یا در گذشتھ

از تکبر و ستم در رابطۀ زناشوئی می باشد.

٣٩

واب�ط ب�ا اعتیادھای زجر آور و خفت بار ، ع�ذاب حاص�ل از تکب�ر و غرورھ�ای ش�دیدی اس�ت ک�ھ در ر – ٧۵

معنوی�ات وغروری کھ در لباس اخالقی�ات دیگران منجر بھ ستمگری و زور می گردد مخصوصا آن تکبر و پنھان است .

ب حاص�ل نسیان و جنون ھا ، عذاب حاصل از نادیده گرفتن عقل و عبرتھ�ای تجرب�ی م�ی باش�د و ع�ذا – ٧۶

از بی عملی بھ علم و خرد خویش .

ب ذاامراض قلبی ، عذاب حاصل از حرص و طمع ش�دید و س�تمگرانھ در ام�ور دنی�وی م�ی باش�د و ع� – ٧٧ حاصل از عداوت با خدا و رسوالن و مؤمنان .

امراض کلیوی عذاب حاصل از یأس و ناکامیھای شدید در آرزوھای دنیوی است . – ٧٨

سرطانھا ، عذاب حاصل از کثرت طلبی و قدرت پرستی است . – ٧٩

ھ��وس ام��راض خ��ونی مث��ل غلظ��ت خ��ون و ی��ا چرب��ی و اوره و قن��د خ��ون و امث��الھم ع��ذاب حاص��ل از – ٨٠ اره گی و بخل در اموال دیگران است . ببازیھای شدید و شکم

ت ک�ھ پارکینسون و رعشھ ھای گوناگون و تیک ھای عصبی ، ع�ذاب حاص�ل از گناھ�ان کبی�ره ای اس� – ٨١

امثالھم . وفروشی ھای جسمی و عقیدتی –استمرار یافتھ و عادت گردیده مثل دزدی ، رشوه ، زنا ، خود

ر است .ریھای درد آور عذاب حاصل از مقاومت در مقابل ایمان آوردن بھ حقیقتی آشکاھمۀ بیما – ٨٢

ت ش�ده و و ریا کاریھ�ائی اس�ت ک�ھ ع�اد اضطرابھای مستمر و بیقراریھا عذاب حاصل از دروغگوئیھا – ٨٣ حتی دروغ بودنش ھم از یاد رفتھ است .

ی است .بزھکاری بھ عنوان مرض ، عذاب حاصل از آرزوپرست – ٨۴

فحشاء بھ عنوان عادت و مرض ، عذاب حاصل از انکار محبت و نفی وظیفھ است . – ٨۵

س�ت یعن�ی احساس پوچی و نیھیلیزم و آنارشیس�م و الاب�الیگری ع�ذاب حاص�ل از اعتق�ادات مش�رکانھ ا – ٨۶ مکاتب و مذاھبی کھ حق وباطل و خدا و خرما را بھ ھم آمیختھ اند .

ھ ب�ریاکاریھ�ای مس�تمری اس�ت ک�ھ از دید و نی�ز م�رض اس�کیزوفرنی ، ع�ذاب حاص�ل دو شخصیتی ش� – ٨٧

قیمت زیر پا نھادن اصول اخالقی و شرافت انسانی می باشد .

وام��راض جل��دی ، ع��ذاب حاص��ل از م��ردم پرس��تی و م��ردم فریب��ی ش��دید و م��زمن اس��ت و جل��وه گ��ری – ٨٨ ظاھر پرستی .

ا ب�مرب�وط ب�ھ مفاص�ل و اس�تخوانھا ، ع�ذاب حاص�ل از ع�داوت دیسک و امراض آرتروزی و ام�راض – ٨٩

فطرت دینی و اخالقی است .

چاقی ھای شدید عذاب حاصل از مکر مستمر با نزدیکان و عزیزان است . – ٩٠

فریبی عمدی است و انکار حقایق . –فراموشی ، عذاب حاصل از خود – ٩١

ز مکر و چاپلوسی و ریای اخالقی است .خشونت گرائی و پرخاشگری ، عذاب حاصل ا – ٩٢

داوت ب�ا عخرافھ پرستی ، عذاب حاصل از بازی با احکام دین و دین فروشی و تظاھر مذھبی است و – ٩٣ مؤمنان .

امراض مخصوص زنان ، عذاب حاصل از سوء استفاده ھای عاطفی از ھمسر و فرزندان است . – ٩۴

ی باشد .می و طغیان متکبرانھ زن بر علیھ مرد مخصوصا شوھر نازائی ، عذاب حاصل از سلطھ گر – ٩۵

٤٠

. حرص و افسار گسیختگی جنسی ، عذاب حاصل از قشری گری و ظاھر پرستی و دھان بینی است – ٩۶

افسرده گی و بی میلی جنسی ، عذاب حاصل از سوء استفاده از محبت و ایثار است . – ٩٧

ث��ل چش��م ، ع��ذاب حاص��ل از س��وء اس��تفاده از نگ��اه ک��ردن اس��ت م رسپی��ر چش��می و ک��ال ام��راض زود – ٩٨. و در ھرزه گی و ھیزی و نگاه ھای ح�رام و حریص�انھ و چش�م طم�ع داش�تن ب�ھ ام�وال و امکان�ات دیگ�ران

مورد کودکان حاصل استفاده زیاد از برق و تلویزیون می باشد .

م مقابل کال ائی است ، مثل تکبر و عداوت دربیماریھای گوش ، عذاب حاصل از سوء استفاده از شنو – ٩٩ حق ، خبر چینی و جاسوسی .

وت امراض کبدی عذاب حاصل از حرص در م�ال دنی�ا و می�ل ب�ھ ث�روت ان�دوزی و پ�ر خ�وری و ش�ھ – ١٠٠

رانی است .

امراض ریوی ، عذاب حاصل از سوء استفاده از نعمات مادی و معنوی است . – ١٠١

ی ، عذاب حاصل از کتمان وجدان و پیروی از جھل و جنون عامھ می باشد .امراض مسر – ١٠٢

امراض دستگاه گوارش، عذاب حاصل از بخل و حسادت و حرص است ک�ھ ب�ھ ح�رام خ�واری منج�ر – ١٠٣ شده است .

ی را رس�وا میل فرد از وی سر می زن�د و و کردارھای ناھنجار و اقدامات جنون آمیزی کھ علیرغم – ١٠۴

ی سازد ، عذاب حاصل از تھمت ناحق بھ دیگران است . م

خوری و بیماریھ�ای جس�مانی و روان�ی و اخالق��ی اف�راد زی�ر س�ن عق��ل اساس�ا حاص�ل پرخ�وری و ب��د – ١٠۵ و رفت�ار افراط در ب�ازیگری و س�رگرمیھای جن�ون آمی�ز و تماش�ای مس�تمر تلویزی�ون و بازیھ�ای ک�امپیوتری

عذاب این امراض کودکان عمدتا بھ والدین می رسد .ناشایست والدین می باشد کھ

ی و و دردھ��ای س��یار حاص��ل از اس��راف مس��تمر در برخ��ی از فعالی��ت ھ��ای جس��م ان��واع ق��ولنج ھ��ا – ١٠۶ استثمار شدید تن خویش است کھ نوعی ستم محسوب می شود .

نقرس ، عذاب حاصل از شکم باره گی و مصرف خوراکیھای حرام است . – ١٠٧

غ�ذاھای ومبارزه با امراض ویژه دوران پیری نادرست است . بایستی در این دوران ب�ا ک�م خ�وری – ١٠٨

را س�پری سبک و کودکانھ و با استراحت و تفکر و عبادت و قناعت با کمت�رین ض�رر و ع�ذابی ای�ن ام�راض نمود .

ساس�ا در او کری و امثالھم امراض مادرزادی مثل فلج و عقب مانده گی جسمی و ذھنی و یا کوری – ١٠٩

ی�ن اھ ک�ھ ب�ا چمرحلۀ اولیھ برای کودک و ھم والدین نعمت محسوب می شوند و عذابی در بر ندارد ولی ھر نعمت مبارزه شود و کفران گردد بتدریج تبدیل بھ عذاب می گردد.

وئ��ی و ب�ی آبر ان�واع ت�رس ھ�ای ش�دید و بیمارگون�ھ و مس�تمر مث��ل ت�رس از بیم�اری و فق�ر و م�رگ – ١١٠

ی ، ع�ذاب حیوان�ات اھل�و ی�ا ت�رس وسواس�ی از آینده و حوادث محتمل و یا ترس کاذب از تاریکی و تنھ�ائی د . حاصل از فن بازی و صنعت پرستی و علم زده گی و تجمل گرائی و ظاھر پرستی افراطی می باش

ز ای�ن د و مؤمن�ان بایس�تی اصنعت پزشکی دوزخی است کھ وعده بھ سالمت و عمر جاودانھ می دھ – ١١١

خ ھ ب�ر دوزک�اکثر امراض ھنگ�امی تب�دیل ب�ھ ع�ذاب م�ی ش�وند دانش و فن دور باشند و بھ آن اعتماد نکنند .الج اس�ت صنعت پزشکی وارد شوند . پس گریز از این صنعت بھ مثابھ پیشگیری از بسیاری از امراض الع�

.

٤١

فصل پنجم

ته و سیاست و آداب معاشرعجام

٤٢

ق�رآن ک�ھ طب�ق ن�ص آش�کار و مک�رر(م�ردم) اس�ت » ناس«مترادف با واژۀ » جامعھ«بھ معنای قرآنی – ١ ج�ز ھ�وای ونھا کافر و مش�رک و ریاک�ار و جاھ�ل و گم�راه و غاف�ل ھس�تند ااکثریت ناس در ھمھ زمین و زم

. ح�رام اس�ت کنن�د و ل�ذا پی�روی و تقلی�د مؤمن�ان از آنھ�ا ام�رینفس و خیاالت باطل و دروغ را پیروی نم�ی س م�ی ثری�ت ن�اپس بدین ترتیب دموکراسی اگر ھم واقع�ا در جامع�ھ ای تحق�ق یاب�د ک�ھ ب�ھ معن�ای حاکمی�ت اک

ون رخ ھ�م از حتی دموکراسی واقعی ک�ھ ت�ا کن� باشد وضعی گمراه و دروغین و ناحق است و پیروی مؤمنان .حرام است تا چھ رسد بھ دموکراسی ھای منافقانھ و جبارانھ مدرن در جھان نداده است نیز

نی تالش برای رسیدن بھ قدرتھای دنیوی اع�م از اقتص�ادی و اجتم�اعی و حک�ومتی . ل�ذا یع» سیاست « - ٢

د .د می باشاز دیدگاه اخالق و معرفت دینی چنین تالشی ذاتا حرام است و اساس شیطنت و گمراھی و فسا ذا ھ�یچ لم و آدمی�ان نیس�ت . ل�اانسان در حیات و ھستی خاص خود چیزی جز محصول رابطھ اش ب�ا ع� – ٣

ھ ن و خاص�ھدایت و ضاللتی و ھیچ سالمت و فالکتی نیست مگر اینکھ محصول ماھیت رابطۀ انسان ب�ا جھ�اصالح ماعی و اقوانین اجتسائر انسانھاست . حدود دو ثلث از آیات و احکام قرآن مربوط بھ تعیین و تکلیف

ائر س�واب�ط ب�ا رروابط با سائر انسانھاست . بنابر این دقیق ترین و مھمت�رین ک�انون اج�رای احک�ام دین�ی در ورد و انسانھاست کھ بر ھر فردی تکلیف شده است و از ھمین کانون است کھ ھ�ر انس�انی ب�ھ مح�ک م�ی خ�

ا ط�ی نم�یچکس ب�ھ تنھ�ائی راه بھش�ت ی�ا جھ�نم رراھش معلوم می گردد . ھمانطور کھ قرآن می فرمای�د ھ�یرامھ�ای حکند و دوست نزدیک ھر کس�ی نماین�ده و مع�رف ماھی�ت و سرنوش�ت اوس�ت . بن�ابر ای�ن حاللھ�ا و

مربوط بھ روابط اجتماعی از سرنوشت سازترین حالل ھا و حرامھاست . راب�ری بمت�رین ربط�ی ب�ھ تس�اوی و ک» عدالت«است . » عدالت «اصل اول در روابط اجتماعی رعایت – ۴

عن�ی ھم�ۀ یفیزیکی و رفتاری و مادی ندارد . تالش برای چنین ھمسان س�ازی ظلم�ی ش�دیدتر اس�ت . ع�دالت را ب��ھ انس��انھا را یک��ی دی��دن و یک��ی پ��ذیرفتن و تف��اوت ھ��ا و تبع��یض ھ��ای اقتص��ادی و فرھنگ��ی و وراثت��ی

ن�ا نف�اق ھمااتاری جبران نمودن . از خ�ود گذش�تگی و واسطۀ انفاق ھای گوناگون اقتصادی و فرھنگی و رفت و م�ی عمل رعایت عدالت است . ولی آنچھ کھ ظلم نامی�ده م�ی ش�ود اص�ال ب�رای مظل�وم ام�ری جب�ری نیس�

ذیرن�دۀ دتر از پتواند نپذیرد و لذا ظلم پذیری نیز ظلم مضاعف اس�ت و گن�اه اس�ت . وانف�اق کنن�ده بس�یار ش�دیل�م ظوأم باش�د است . لذا انف�اق و از خودگذش�تگی اگ�ر ب�ا کمت�رین من�ت و حس�ابی ت�انفاق محتاج انفاق کردن

است . ود خ��آنچ��ھ ک��ھ عش��ق و محب��ت نامی��ده م��ی ش��ود از پ��س ع��دالت ف��را م��ی رس��د و ربط��ی ب��ھ انف��اق و از – ۵

ش�ق ب�ھ گذشتگی ندارد . یعنی انفاق و از خ�ود گذش�تگی و ایث�ار ب�ھ خ�ودی خ�ود نش�ان عش�ق نیس�ت بلک�ھ عاج�ب اس�ت وابۀ اجر انفاق خالصانھ است . پس عدالت مقدم بر عشق و واجب تر است . وعشق نھ ام�ری مث

عش�ق و و نھ مستحب بلکھ اجر است کھ از طرف خداوند بر قلوب عادالن ف�رود م�ی آی�د . پ�س ت�الش ب�رایطۀ زور ھ واس�عاشقی تالشی عبث است کھ بھ نفاق می انجامد و عداوت . ھم�انطور ک�ھ اگ�ر ام�ور عب�ادی ب�

زدن و تظاھر و اکراه و محاسبھ باشد بھ نفاق دینی می رسد کھ از کفر بدتر است . .مردم پرستی و مردم و اکثریت جامعھ را مالک حق و پیشرفت قرار دادن امری حرام است – ۶ . معاشرت با افراد و گروھھا و فرقھ ھائی کھ فساد اخالقی آنھا بارز می باشد حرام است – ٧ کت��ی ت�الش ب��رای کم�ک ی��ا نج�ات ف��رد ی�ا گروھ��ی ک�ھ خ��ودش ج�دا طال��ب نج�ات واقع��ی خ�ود نیس��ت و حر – ٨

نمی کند حرام است . وجدی صادقانھ ائر موارد امر بھ معروف و نھی از منکر فقط نسبت بھ طالبان دین و معرفت امری واجب است و در س – ٩

ار کھ آگاھانھ عمل می کنند امری حرام است .مکروه است و نسبت بھ کافران و ستمگران آشک

دن ب�ھ آن�اناال ب�ھ قص�د ی�اری رس�انی معاشرت و مشارکت با معتادان بھ مواد مخدر ام�ری ح�رام اس�ت – ١٠ . جھت ترک اعتیاد

.معاشرت و مشارکت با کسانی کھ علنا اخالقیات و دین را اکراه می دارند حرام است – ١١

نش�دن ت شدن بھ قصد سود جوئی از مردم حرام است ولی بھ قصد تقیھ و انگش�ت نم�اھمرنگ جماع – ١٢ امری مستحب است .

ام است . پیروی از رسانھ ھای جمعی امری حرام است و بیش از حد بھ آنھا گوش فرا دادن نیز حر – ١٣

٤٣

ھن�د دخصی ق�رار م�ی مشارکت در مجامعی کھ مسائل دینی را وسیلھ سرگرمی و سوء استفاده ھای ش – ١۴

حرام است .

معاشرت و مشارکت با جاسوسان حرام است . – ١۵

رابطھ با سازمانھائی مثل بیمھ ھا و بانک ھا و بورس ھا مکروه است . – ١۶

روابط با افرادی کھ زیاد چاپلوسی می کنند حرام است . – ١٧

ست . ابھات آن را مصرف می کنند حرام معاشرت و مشارکت با کسانی کھ حشیش و مشتقات و مشا – ١٨

مشارکت در جشن ھائی کھ در آنجا آداب اخالقی رعایت نمی شود حرام است . – ١٩

ز الاق�ل دست دادن و روبوسی و در آغوش کشیدن با غیر مؤمنان حت�ی اگ�ر از ج�نس مواف�ق باش�د نی� – ٢٠ھ فس�اد اس�ت . در رابط�ھ ب�ا مح�ارمی ک�مکروه است . ودر رابطھ ب�ا ج�نس مخ�الف ک�ھ ن�امحرم ھس�تند ح�رام

اخالقی دارند نیز مکروه است .

ام است .تقلید زنان و مردان از ھمدیگر در آداب و آرایش و طرز فکر و راه و روش زیستن ، حر – ٢١

مشارکت زنان در امور سیاسی حرام است حتی اگر در حداقل آن باشد . – ٢٢

بر مرد و زن مؤمن حرام است .عضویت در ھر سازمان سیاسی – ٢٣

رام است . عضویت در ھر سازمان و فرقھ ای کھ با سیاست رابطھ دارد و یا تحت الشعاع آن است ح – ٢۴

دخالت در اختالفات صاحبان قدرت ھای دنیوی حرام است . – ٢۵

رام ح�م�ی کنن�د ا اطاع�تمبارزه با حکام ظالم تا زمانیک�ھ اکثری�ت م�ردم در جھ�ل ق�رار دارن�د و از آنھ� – ٢۶ است .

خ�واھی مشارکت در جریاناتی ک�ھ ام�روزه تح�ت عن�اوین آزادی و دموکراس�ی و انقالبیگ�ری و ع�دالت – ٢٧

.مگر بھ رھبری یکی از اولیای الھی وجود دارند حرام است

خ�ود را ن اایم� واجب است کھ در زمان حکام ظالم کھ اکثریت م�ردم طرفدارش�ان ھس�تند اف�راد م�ؤمن – ٢٨ مخفی دارند و مخالفت خود را آشکار نکنند .

وع ب�ھ مراج�ع قض�ائی و حک�ومتی رج� ومستحب است ک�ھ انس�ان از حق�وق پایم�ال ش�ده خ�ود در گ�ذرد – ٢٩

ننماید .

ھم سیاس�ی مستحب است کھ کال مؤمنان مشاغل سیاسی نداشتھ باشند و حرام است کھ مسئولیتھای م – ٣٠ . رھبری یکی از اولیای الھی مگر بھ داشتھ باشند

ری یک�ی مگ�ر ب�ھ رھب�مشارکت در فعالیتھای سیاسی عموما مکروه است و برای مؤمنان حرام اس�ت – ٣١

.از اولیای الھی

ک�راه و دی�ن را ا رعایت نمی کننددوستی و راز دل گفتن با افرادی کھ حرام خوارند ، مبانی اخالقی را – ٣٢ اگر از عزیزان و فامیل باشند . می دارند حرام است حتی

دوستی با ثروت اندوزان و اشراف حرام است . – ٣٣

دوستی با جاسوسان و خبر چینان و ریا کاران حرام است . – ٣۴

پذیرفتن ھدیھ بی آنکھ محبت قلبی وجود داشتھ باشد مکروه است . – ٣۵

٤٤

برومند واجب است .دوستی با صدیقان و خردمندان و مؤمنان و فقیران آ – ٣۶

دوستی با کسانی کھ دین را وسیلھ معیشت و سیاست و ریاست قرار داده اند حرام است . – ٣٧

دوستی با کسانی کھ انتقاد ناپذیرند مکروه است . – ٣٨

ی کھ غی�ر دوست حقیقی تو کسی است کھ دوستان تو را حرمت نھد و از دشمنان تو بیزار باشد . کس – ٣٩ن�ین کس�ی ت با تو دوست نیس�ت ھ�ر چن�د ک�ھ ب�رای ت�و بس�یار محب�ت و ایث�ار کن�د و ت�رک نم�ودن چاز این اس

واجب است .

گو .کسی کھ بھ تو اصال انتقادی نمی کند قلبا تو را دوست نمی دارد پس با وی راز دل م –۴٠

. تحت فشار قرار دادن کسی فقط بھ دلیل اعتقاد و بیان اعتقاداتش ، حرام است – ۴١

ترور بھر دلیل و بھر صورتی حرام است . – ۴٢

جنگ بھ قصد اشاعۀ اعتقاد حرام است . – ۴٣

خ�الق و مستحب است از کسانی کھ مص�الح م�ادی و سیاس�ی و اجتم�اعی را ب�ر ام�ور بنی�ادی عق�ل و ا – ۴۴ دین ترجیح می دھند دوری شود .

.ق و وجدان ترجیح می دھند دوری شود مستحب است از کسانی کھ علوم و فنون را بر اخال – ۴۵

.واجب است از کسانی کھ علنا خدا و رسوالن و مؤمنان را استھزاء می کنند دوری شود – ۴۶

ھر کاری کھ فقط بھ نیت جلب نظر و تأیید دیگران باشد حرام است . – ۴٧

ه م آنھا نگ�ا، مستقیما بھ چش مستحب است کھ زنان در حال سخن گفتن و رویاروئی با مردان نامحرم – ۴٨ نکنند .

مس��تحب اس��ت ی��ک زن م��ؤمن حت��ی در حض��ور زن��ان غی��ر م��ؤمن از پوش��یدن لب��اس ھ��ای ب��دن نم��ا – ۴٩

.بپرھیزد

.روه استسخن گفتن از بدکاریھای دیگران اگر بھ قصد عبرت گرفتن و کسب معرفت نباشد الاقل مک – ۵٠

کبیره و حرام است . تھمت ناحق بھ دیگران از گناھان – ۵١

شورت کند مستحب است کھ انسان در ھر امری تا حد امکان با انسانھای مؤمن و صدیق و خردمند م – ۵٢ حتی اگر دچار تردید ھم نباشد .

مس��تحب اس��ت ک��ھ انس��ان از دوس��تان ص��دیق خ��ود طل��ب نص��یحت نمای��د و حت��ی تھم��ت ھ��ای ن��اروای – ۵٣

نود و درباره اش در نفس خود تأمل کند . دشمنان خود را نیز بھ آرامی بش

س�تمی روا مستحب است کھ انسان ھمواره روابط گذشتۀ خود با دیگران را پاک نماید . اگر ب�ھ کس�ی – ۵۴ ند .داشتھ جبران کند و از وی طلب بخشش نماید و اگر کسی بھ وی ستمی کرده آن را قلبا عفو ک

روھی شدن تحت ھر عنوانی حرام است . مانع امرار معیشت حالل فرد یا گ – ۵۵

تواضع در مقابل فقراء و تکبر در مقابل ثروتمندان امری واجب است . – ۵۶

تظاھر بھ نیکی و ادب بھتر است از تظاھر بھ شرارت و بی ادبی . – ۵٧

فحاشی و بد دھانی و پر خاشگری در ھر شرایطی و در رابطھ با ھر فردی حرام است . – ۵٨

٤٥

رضایت مردم را بھ رضایت خدا و وجدان ترجیح دادن حرام است . – ۵٩

دبختی و ب�ھر قومی الیق ھمان حکومتی است کھ بر آن قوم حک�م م�ی ران�د . ل�ذا حکومتھ�ا را مس�بب – ۶٠ ظلم مردم دانستن پنداری باطل و حرام است .

ی و تب�دیل ستند تشکیل حکومت دینآنجا کھ اکثریت ھر جامعھ ای مشرک و جاھل و ستمگر و کذاب ھ – ۶١

دین بھ حاکمیت سیاسی امری باطل و حرام است .

ام��ری س��یاحت و تفح��ص در ح��االت و آداب و اعتق��ادات اف��راد و گروھھ��ا و فرق��ھ ھ��ا و مل��ل س��یر و – ۶٢پدی�د مستحب است و بر اھل ایم�ان ام�ری واج�ب اس�ت ب�ھ ش�رطی ک�ھ اب�تال ب�ھ مفاس�د و گمراھ�ی ھ�ای م�ردم

.نیاید

تم�اع را کسی کھ از امکانات یک جمع یا شھر و کشوری استفاده می کند واجب است کھ حقوق آن اج – ۶٣رام ح�ی�ن حق�وق ابھ لحاظ مادی و معنوی رعایت نماید و در قبال این امکان�ات مس�ئول باش�د . گری�ز از ادای

ز ل گری�ز ایح�ی و غی�ره . مث�است . مثل امکانات و تسھیالت عمرانی و ایمن�ی و آموزش�ی و بھداش�تی و تفر مقررات راھنمائی و رانندگی و پرداخت مالیاتھا و غیره .

ا ک�ھ مستحب است کھ ھر فردی در ھر جائی کھ زندگی م�ی کن�د ھمرن�گ جماع�ت باش�د منتھ�ی ت�ا آنج� – ۶۴

اصول و مبانی عقلی و اخالقی و دینی پایمال نشود . ھدف خودنمائی نکردن است .

ن را خدشھ نن و عادات و آداب موروثی اگر خالف درک عقلی و اخالقی باشد و مبانی دیپیروی از س – ۶۵ء نم�ودن دار کند و یا ضرری جدی بھ�ر لح�اظی ب�رای مص�الح انس�ان داش�تھ باش�د ح�رام اس�ت و نی�ز اس�تھزا

رسوم دیگران بھر دلیلی حرام است .

ش کردن حرام است .کسی را بھ زور یا تطمیع وادار بھ پیروی از عقاید خوی – ۶۶

فحاشی بھ اعتقادات دیگران حرام است . – ۶٧

احکام دینی را بھ صورت فرامین حکومتی بر کل جامعھ تحمیل نمودن امری حرام است . – ۶٨

شھرت طلبی بھر نیتی حرام است . اعمالی کھ بھ نیت شھرت باشد حرام است . – ۶٩

ام�ور ب�ا ستانی مؤمن تر و خردمندتر از خودش داش�تھ باش�د و دریک مؤمن بایستی تالش کند کھ دو – ٧٠ آنان مشورت نماید .

٤٦

فصل ششم

عبادات و تزکیه نفس

٤٧

ن . المی�ابھ معنای پرستش کھ نامش از عشق قلبی است نسبت بھ پروردگ�ار ععبادت از عبودیت است – ١

وزم�رۀ پس یک مقام قلبی و روحی است و اجری عظ�یم اس�ت از جان�ب خداون�د ب�ھ مؤمن�انی ک�ھ در زن�دگی رک�راه و ری ب�ھ اعب�ادت ام� سخود در کلیۀ امور احکام دین را بھ اجرا می گزارند و عدالت پیشھ می کنند . پ�ر دی�ن دوجب شرک و نف�اق تصنع و وظیفھ و حساب نیست و در غیر اینصورت ماھیت آن عبادت نیست و م

می گردد کھ بدترین وضعیت است . نم�ی چون امور عبادی اموری عاشقانھ و از شوق و دل است لذا ھیچ شکل و صورت خاص�ی ب�ھ خ�ود – ٢

مثاب�ۀ کردن شکل خاصی برای عبادت نوعی ش�رک و بلک�ھ از خطرن�اکترین ش�رک ھاس�ت و ب�ھ مقیدپذیرد و ادت است .تبدیل و تنزل در ماھیت عب

گ��ر اعبودی��ت محص��ول معرف��ت در ح��ق خداون��د عالمی��ان اس��ت در درج��ات گون��اگون . وخداشناس��ی ھ��م – ٣

ت اس�ت . شناس�ی ش�اھراه عبودی�ت حقیق�ی و عب�اد –شناسی ن�دارد . ل�ذا خ�ود –حقیقی باشد راھی جز خود قص�ودی ج�ز مقرار دارد و شناسی –وکلیۀ احکام دین و شریعت انبیای الھی نیز در خدمت و در سمت خود

. بن�ابر این ندارد زیرا مقصود دین شناخت خدا و پرستش اوست . خود شناسی ھمان ص�راط المس�تقیم اس�ت این عبادات اگر بر اساس و محتوای معرفت و درک و آگاھی نباشد ضد عبودیت است .

ر رابط�ۀ ددی نم�ی رس�اند مگ�ر شناسی بھ خودی خود بسیار شاقھ و کند است و بھ کمال مقصو –خود – ۴

س در قلب��ی و ص��ادقانھ و مریدان��ھ ای ب��ا ی��ک انس��ان مخل��ص در دی��ن و دارای معرف��ت و حکمت��ی برت��ر . پ�� وواجب��ات ام��ر خداشناس��ی از جس��تجوی م��ؤمن و ع��المی برت��ر از خ��ویش ب��ودن در رأس عب��ادات ب��زرگ و

عبودیت است . ھ باش�د و ھ ای در دل و ج�دیت و حض�وری در ذھ�ن نداش�تو کالمی باشد و ریش یعباداتی کھ فقط ظاھر – ۵

زندگی فرد را بھ سوی صالح و سالمت و تعالی نبرد عباداتی مکروه است . ی فھ�وم و ب�راراز و نیاز با خدا و ی�اد و ش�کر وی در عرص�ۀ ک�الم بایس�تی ب�ھ زب�ان م�ادری ی�ا ک�امال م – ۶

ی ب�رای رت مکروه است مگر اینکھ زبان غیر م�ادرعبادت کننده محسوس و معقول باشد و در غیر این صومش�غول فرد کامال و فی البداھھ مفھ�وم و محس�وس باش�د و بخش�ی از حض�ور ذھن�ی و قلب�ی اش را ب�ھ خ�ود

نسازد . بھر حال بھ زبان مادری بھتر است . عباداتی کھ از روی اکراه و یا عادت باشد حرام است و در ھمین دنیا موجب عذاب است . – ٧ عباداتی کھ از روی ریا باشد حرام است و در ھمین دنیا ھم موجب عذاب است . – ٨ ب��ر وت نم��از ب��رای کس��ی ک��ھ دروغگ��و و ریاک��ار اس��ت و ی��ا ن��از م��ی کن��د و ی��ا رب��ا م��ی خ��ورد ح��رام اس�� – ٩

عرص�ۀ ة محم�دی فق�ط از ب�رای مخلص�ین و اولی�ای خ�دا و کس�انی اس�ت ک�ھ ب�ھعذابھایش م�ی افزای�د . ص�لو د محمد (ص) وارد شده باشند و در غیر اینصورت فویل للمصلین ! وجو

ک�ھ ین�اس�ت و در خ�دمت قناع�ت و ک�م خ�وری م�ی باش�د . روزه گرفت م�ؤمنینروزه گرفتن از عبادات – ١٠

موجب پرخوری گردد بدانگونھ کھ رایج است حرام می باشد .

روزه گرفتن از روی ریا و اکراه حرام است . – ١١

روزه گرفتن فقط بھ قصد الغری مکروه است . – ١٢

د ھ��یچ نم��از و دع��ا بھ��ر ش��کلی و در ھ��ر کلم��اتی و بھ��ر زب��انی و در ھ��ر ج��ائی و بھ��ر س��وئی ک��ھ باش�� – ١٣ش�وق وج�ائی باش�د ک�ھ حض�ور ذھن�ی و در اشکالی ندارد . ولی اگر ب�ھ ش�کل و کلم�ات و زب�ان و ب�ھ س�وی

. و قبلھمانند اماکن مقدس و معابدھ ت بقلبی را بیشتر بھ جنبش می آورد بھتر اس

عباداتی کھ برای خوشآمد مردم باشد حرام است . – ١۴

. و رشوه بھ خدا محسوب شود حرام استعباداتی کھ برای تبرئھ اعمال حرام جاری باشد – ١۵

٤٨

ح�ال زب�ان مستحب است کھ انسان الاقل روزی سھ بار صبح و ظھر و ش�ب س�اعتی را در تنھ�ائی ب�ھ – ١۶ خود با خدای خویش راز و نیاز کند . این امر برای مؤمنان واجب است .

ط ب�ھ غی�ر کلیۀ مسائل و راه حل ھای مشھوری کھ در رابطھ با شکیات عب�ادی مط�رح ش�ده ان�د مرب�و – ١٧ . ینسلمم نھ و ستة فقط از برای مؤمنان اة نرسیده اند زیرا صلو صلو ؤمنانی است کھ ھنوز بھ مقام اقامۀم

واس شکل پرستی و وسواس در ظواھر آداب عبادی مکروه است و اگر تا حدی باشد ک�ھ ھ�وش و ح� – ١٨ھ خ�دا ظ قلب�ی ب�فرد را بھ خود معطوف دارد حرام است . ھر شکلی از عبادت و راز و نیاز کھ فرد را بھ لح�ا

نزدیکتر سازد ھمان برای او درست است .

دیگران از گناھان کبیره و حرام است . تحمیل امور عبادی بھ – ١٩

کار و کردارھای عبادی مکروه است . شمارش اذ – ٢٠

م محیط�ی آرا ومستحب است کھ انسان بھ ھنگام راز و نیاز با خدا دارای ب�دنی پ�اکیزه و لباس�ی تمی�ز – ٢١ باشد .

ایس�تی ب�ھ بو دع�ا و نم�ازی فنون پیچیدۀ عبادی از ح�رام ت�رین فن�ون بش�ری ھس�تند . ھ�ر راز و نی�از – ٢٢

زبان امی (مادرزادی) و یا برای اھلش کامال مفھوم و محسوس باشد .

رام است .فرزندان خود و کال بچھ ھا را با تطمیع و بھ صورت بازی بھ امور عبادی کشانیدن ح – ٢٣

ب�ادی ح�رامعودن از ام�ور ھر نوع استفادۀ دنیوی اعم از استفادۀ مالی ی�ا سیاس�ی و حت�ی ع�اطفی نم� – ٢۴ است .

استھزاء نمودن عبادات دیگران حرام است ھر چند کھ عباداتی ناحق باشد . – ٢۵

م�د گر رف�ت و آرفت و آمد بھ مراکز تجمعات مذھبی کھ در آنجا انسانھای ریاکار و حرام خوار و ستم – ٢۶ باشد . می کنند و یا ریاست این مراکز در دست ستمگران است مکروه می

م�ری ارد نماز ابرای کسی کھ دلش خدا را درک نکرده و بھ یاد قلبی حق نرسیده و یا امام زنده ای ند – ٢٧

حب�ت و واجب نیست . منظور از امام الاقل یک مؤمن خالص ت�ر و ع�ارف ت�ری اس�ت ک�ھ در رابط�ھ ب�ا وی م ارادتی قلبی وجود داشتھ باشد .

کس�انی ک�ھ واجب است و ب�ھ امری بھ مؤمنانی کھ با تو دوستی دارند امر بھ معروف و نھی از منکر – ٢٨

اصال ایمانی ندارند مکروه است و بھ کسانی کھ از تو بیزارند حرام است .

فقی�ر و خمس و زکوة و صدقات و انفاق بایس�تی داده ش�ود و از واجب�ات اس�ت و بایس�تی ب�ھ م�ؤمنین – ٢٩داده و معتم�دی نمی کنند و گ�وئی ک�ھ ب�ی نیازن�د و یاب�ھ م�ؤمنین ع�المآبرومندی داده شود کھ اصال تقاضائی

د . رداخت شوپشود تا بین فقرای آبرومند تقسیم کنند . وبھتر آن است کھ بھ امام زنده و یا پیر طریقت

ق و ص�دقات واجب است کھ انسان الاقل یک مؤمن پاک و آبرومند و مستمندی را شناسائی کند و انفا – ٣٠ بھ وی برساند . ا بھ طریقیخود ر

یھ ھ نیت تزکاز برترین عبادات عملی برای یک مؤمن انتخاب فقر و قناعت با فخر و بی نیازی است ب – ٣١

ت.بادات اسنفس و حفظ دین و اعتالی در معرفت . این عبادت بھ خودی خود جامع جمیع کل دین و سائر ع ست و استمرارش حرام می باشد . انفاق و صدقات با منت امری مکروه ا - ٣٢

دات اس�ت درحب زادگاه و وطن و دفاع از مال و ج�ان و ن�اموس م�ردم در ح�د امک�ان از بھت�رین عب�ا – ٣٣

صورتیکھ قصد مادی در کار نباشد در غیر اینصورت شغل است و شغلی مشرکانھ است .

پ�ر خ�وری ز روزۀ اکراھی می باشد ک�ھ ب�اکم خوردن بھ طور روزمره از جملھ عبادات است و بھتر ا – ٣۴ جبران می شود .

٤٩

کھ در آن تفکر در حال خویشتن و صفات خداوند از جملھ عبادات بزرگ است و بھتر از نمازی است – ٣۵

شوق و حضور قلبی نباشد .

انفاق و خیرات بھ نیت استفادۀ از مردم و یا جلب نظر مردم امری حرام است . – ٣۶

و ب�دون عایت آداب اخالقی و شعائر مذھبی اگر بھ نیت اصالح نفس خ�ود باش�د ھ�ر چن�د ک�ھ س�طحیر – ٣٧ معرفت الزم انجام گیرد بھتر است از رعایت نکردن آن و تظاھر بھ شرارت .

رد و ب�ھ ھمنشینی و دوستی و ارادت بھ مؤمنان خردمن�د و پ�اک در رأس ھم�ھ عب�ادات عمل�ی ق�رار دا – ٣٨

بسیاری از عبادات می گردد و موجب بیداری دل و تقوی می شود . خودی خود منشأ

زرگ خدمت و ایثار نمودن نسبت ب�ھ کس�انی ک�ھ درب�اره ش�ان غ�رور و بخ�ل داری ی�ک عم�ل عب�ادی ب� – ٣٩ است کھ موجب تزکیھ وسالمت نفس می شود .

ر خ�دمت دات ب�زرگ و دعفو و بخشش و نیکی نسبت بھ کسانی کھ بھ تو بدی ک�رده ان�د از جمل�ھ عب�ا – ۴٠

اعتالی شعور و ایمان است .

عب�ادات دل کندن و دوری از کسانی کھ نسبت ب�ھ دی�ن و عق�ل و رس�والن خ�دا ع�داوت دارن�د از جمل�ھ – ۴١ بزرگ است مخصوصا اگر این افراد از فامیل باشند .

ھر نوع مراسم عبادی بھ قصد نمایش و سیاست حرام است . – ۴٢

ی کھ باعث زجر عبادت کننده و یا مزاحمت دیگران باشد مکروه است . ھر عبادت – ۴٣

ورت ص��قرائ��ت مت��ون دین��ی و دعاھ��ا در حالیک��ھ ب��رای ق��اری و ش��نوندگانش مفھ��وم نباش��د و فق��ط ب��ھ – ۴۴ باشد حرام است . و تفریح نمایش و آوازه خوانی

یلھ حرام است .استخاره و تفأل بھر روشی مکروه است و امرار معیشت بدینوس – ۴۵

س و رش�د صبر بر فقر و بالیا و بیماری و بی عاطفگی عزیزان از عبادات بزرگ و موج�ب تزکی�ھ نف� – ۴۶ می باشد .

اھرا ظ��دع��ا ک��ردن از عب��ادات اس��ت و ص��بر ب��ر دع��ا عب��ادتی برت��ر اس��ت . و بھت��رین دع��ا آن اس��ت ک��ھ – ۴٧

اجابت نمی شود .

تی ب�زرگ و ی اضافی را بین مستمندان آبرومند تقسیم نمودن ، عب�ادثروت اندوزی نکردن و درآمدھا – ۴٨ بنیادی است .

گناه نکردن عبادتی بزرگ است ولی توبھ کردن از گناه عبادتی برتر است و واجب . – ۴٩

تظاھر بھ امور عبادی بھ قصد فخر فروشی حرام است . – ۵٠

اوت شکلھای عبادت ، امری حرام است .ھر نوع تبعیض و تفرقھ پدید آوردن براساس تف – ۵١

ترک ھر عادتی یک عبادت بزرگ و گامی بزرگ در تزکیھ نفس و رشد معنوی است . – ۵٢

ترک ھر عادتی کھ موجب ارتکاب بھ گناه بزرگتری شود حرام است . – ۵٣

تالش برای شغل و معیشت حالل از عبادات بنیادی و واجب است . – ۵۴

دتی مفی�د حفظ عفت ظ�اھری و ب�اطنی در رأس ھم�ھ عباداتش�ان ق�رار دارد و ب�دون آن عب�ابرای زنان – ۵۵ ان کبی�رهنخواھد داشت . و آرایش و زیبا سازی زن برای شوھرش از عبادات است ولی ب�رای غی�ر از گناھ�

است .

٥٠

عب��ادات دف��اع از حق��وق پایم��ال ش��دۀ دیگ��ران و نج��ات س��ائرین از ی��وغ اس��ارتھای م��ادی و ع��اطفی از – ۵۶

بزرگ است بھ شرطی کھ دیگران ھم طالب نجات خود بوده و تالش نمایند .

ی و اخالق�ی عقیده و عاطفھ از جملھ عبادات بزرگ است بھ شرطی کھ سائر مبانی عقلدفاع از آزادی – ۵٧ رعایت شود .

ح�رام ل�ی گ�رددعشق بھ فرد یا عقی�ده و ی�ا چی�زی اگ�ر موج�ب زی�ر پانھ�اده ش�دن اص�ول اخالق�ی و عق – ۵٨

است .

رین ت�ھر عملی ب�ھ میزان�ی ک�ھ از خ�واھش ھ�ای نفس�انی ف�رد دورت�ر باش�د عب�ادی ت�ر اس�ت و عب�ادی – ۵٩اب اخالق�ی و تی بر آداعمال و اقدامات آنھائی ھستند کھ در تضاد با امیال نفسانی فرد باشد . این اعمال بایس

تن و روان نباشد . اصول عقلی باشد و موجب ھیچ ضرر و خطری برای سالمت

ھ کل�ی تارک دنیا شدن و ازدواج نک�ردن ب�ھ عم�د ب�ھ عن�وان ی�ک س�نت زن�دگی و ی�ک ام�ر عب�ادی ، ب� – ۶٠ نادرست و مضر است و حرام می باشد .

امور عبادی بھ نیت رسیدن بھ امکانات مادی بیشتر امری حرام است . – ۶١

اس�ت و رشد عقل و صبر و قناعت و آرامش نش�ود باط�ل عبادات اگر موجب رشد سالمت تن و روان – ۶٢ و بھتر است ترک گردد .

جھ�ل و وامور عبادی دو مرحلھ و ھ�دف نھ�ائی دارن�د: مرحل�ھ و ھ�دف اول آن حرک�ت انس�ان از ش�ر – ۶٣

وم ک�ھ فساد بھ سوی خیر و عقل و اخالق و سالمت اس�ت و ای�ن از عب�ادات واج�ب اس�ت . مرحل�ھ و ھ�دف دق ق�ل و اخ�المرحلۀ اول و از نتایج آن است و امری مستحب و عبادتی برتر است حرکت از خیر و ع متعاقب

بدون و سالمت بھ سوی حق و معرفت و توحید است و این عبادت اھل معرفت نفس است و عرفان است کھ راھنمائی و نظارت یک مرشد و عارف مخلص کھ در حکم امام است میسر نیست .

موجب خ�ود ل و ھر رابطھ و چیزی کھ انسان را بھ یاد خدا آورد و حق جوئی را تقویت کند وھر عم – ۶۴

ھ ب�شناس�ی گ�ردد ام�ری عب�ادی اس�ت . گ�ردش در طبیع�ت ، دوس�تی و معاش�رت ب�ا ی�ک انس�ان ، گ�وش دادن الھم ث�ری و امنوائی از موسیقی ، مطالعھ کتابی ، سفر نمودن ی�ا مھ�اجرت ، عزل�ت و تنھ�ائی ، ش�ب زن�ده دا

اگر چنین تحرک روحانی در انسان پدید آورد اموری عبادی محسوب می شوند .

ر ھ�دوست داشتن کسی کھ خدا را دوست دارد و حق پرست و پاک اس�ت و خ�دمت ب�ھ چن�ین کس�ی از – ۶۵ از چن�ین نوعی ، از عبادات بزرگ و کم نظیر است و خواص و نعمات گرانق�دری ب�ھ ب�ار م�ی آورد . اطاع�ت

.ستادانھ تر نیز مترادف اطاعت از خداست و بلکھ از خداپرستی ذھنی و تخیلی بسیار برتر و خداپسن کسی

مرگ خویشتن را بھ یاد آوردن و درباره اش تأمل کردن از جملھ عبادات است . – ۶۶

ور قب� بھ زیارت قبور رفتن نی�زاز عب�ادات اس�ت و موج�ب تزکی�ھ نف�س م�ی باش�د ول�ی دخی�ل بس�تن ب�ھ – ۶٧ اولیاء و سجده بر آنھا حرام است .

گ�ر در ھم�ینھر عبادتی کھ در ھمین دنیا خاصیتی نداشتھ باشد در آخرت ھم بی خاصیت ت�ر اس�ت و ا – ۶٨

اتی ک�ھ این عب�اددنیا خاصیتی سالم و رشد دھنده داش�تھ باش�د در آخ�رت خاص�یتی برت�ر و بیش�تر دارد . بن�ابر و ارزشی ندارند . ی شود ماھیتا عبادت نیستندفقط بھ قصد توشۀ آخرت انجام م

ھر عملی کھ وابستگی نفسانی انسان را بھ امور دنیوی کمتر کند عملی عبادی است . – ۶٩

نک�ھ من�ت وآحمایت مالی و ع�اطفی از یتیم�ان و اس�یران و آواره گ�ان و بی�وه زن�ان و بیم�اران ب�دون – ٧٠ف�ت و دی�ن اعمال بزرگ عبادی است و موجب تزکیھ نفس و رشد معرتظاھر و حسابی مادی در کار باشد از

است .

٥١

تالی قبر پرستی بزرگان دین امری مکروه است ولی زیارت قبورشان امر مستحب اس�ت و موج�ب اع� – ٧١ی بر اولی�ادینی و اخالقی می شود . معاشرت و مشورت با یک مؤمن زنده بھتر است از دخیل بس�تن ب�ھ مق�ا

خدا .

د را ب�ھ ستحب است کھ انسان گھگاھی اموات خود را و نیز آدمھ�ای زن�دۀ دوران گذش�تھ زن�دگی خ�وم – ٧٢ یاد آورد و دربارۀ شان تفکر نماید و برایشان دعا کند .

اید .مستحب است کھ انسان کینھ نسبت بھ دشمنان خود را از دلش پاک کند و برایشان دعا نم – ٧٣

ان عمیق�ا ش�ھان و خطاھ�ای گذش�تۀ خ�ود را مک�ررا ب�ھ ی�اد آورد و درب�اره مستحب است کھ انسان گنا – ٧۴ تفکر نماید .

ک�ھ نم�از ھر عملی کھ انسان را از خودش غافل نماید و مغرور سازد امری ضد عبادی است ھ�ر چن�د – ٧۵

و روزه و زکوة و امثالھم باشد .

ار سازنده و بیدار کننده است .ترک دوستان و اقوام تبھکار از عبادات بزرگ و بسی – ٧۶

ر دی�ن ب�ھ محبت قلبی شدید نسبت بھ ھر کسی بھ غیر از خدا و رس�والن خ�دا و مخلص�ان و عارف�ان د – ٧٧ طور کلی مکروه و مضر است و حسرت زا می باشد .

ر علی�ھزه ب�بدترین و خطرناکترین غرورھا در دین است کھ ھمھ عبادات را تباه می سازد . پ�س مب�ار – ٧٨

اس�ا ب�ھ غرور خویشتن در ھمھ حال الزم�ۀ ھ�ر عب�ادتی م�ی باش�د زی�را آنچ�ھ ک�ھ ش�یطان نامی�ده م�ی ش�ود اسان صورت احساس غرور بر نفس انسان وارد می ش�ود و ش�یطان ک�االئی ج�ز غ�رور ن�دارد . پ�س غ�رور ھم�

مان�ا ھ آخ�رش ھاول تا بشیطنت است و در محور ھمھ خطاھا و گناھان بزرگ قرار دارد و راه دین اساسا از دت و فائق آمدن بر غرور در درج�ات گون�اگون اس�ت . پ�س عب�اداتی ک�ھ موج�ب کب�ر و غ�رور ش�ود ض�د عب�ا

حرامند .

ث�ل اقام�ۀو نیس�ت ب�ھ ح�ج رف�تن درس�ت مبرای مسلمانی کھ امام زنده ندارد و تحت ارادت و اطاع�ت ا – ٧٩ک�ھ اس�ت زی�را ای�ن ام�ور از ب�رای مؤمن�ان اس�تة کردن ضروری نیست و چھ بس�ا مک�روه و خطرن�اک صلو

فق�ان الی�ت مناوالحرام تحت هللا دارای امام حی و پیری عارف ھستند . بھ حج رفتن مخصوصا آنگاه کھ بیت ارت خان�ۀو اشقیاء و مفسدین است در ھمھ حال مکروه می باشد و ھمانطور ک�ھ ام�ام حس�ین (ع) ھ�م از زی�

د .شنش مباح ی بر الحاد و ارتداد او از جانب دستگاه یزید گردید و خوخدا کناره گرفت و ھمین امر سند

٥٢

فصل هفتم

آداب مخلصین

٥٣

یف مرید و شاگرد :وظا و شرایط مراد و مرشد ز درون و و جب�ران ناپ�ذیری ک�ھ انس�ان را اایمان یعنی ایمنی در مقابل ھمھ ض�ررھاو خطرھ�ای ب�زرگ – ١

یم و ک�ر و تص�مفبرون شبانھ روز تھدید می کنند . تا ایمانی در انسان بھ درجھ ای وجود نداشتھ باشد ھ�یچ ان سد و انس�حس و عمل و اقدامی مسلم و محکم از انسان رخ نمی نماید و بھ ھیچ نتیجۀ روشنی ھم نمی ر

ر ھ�م مق�دو نده قرار دارد و دچار ت�رس و فری�ب اس�ت و ھ�یچ رش�دی انس�انیھمواره در تردید و تاریکی فزایات و ھ اخالقی�نیست . وت�ا ایم�انی ب�ھ درج�ھ ای در انس�ان وج�ود نداش�تھ باش�د ھ�یچ تعل�ق و اعتم�اد عمل�ی ب�

ی��ال ک��ور وج�دان و آگ��اھی و تجرب��ھ و عب��رت ھ��ا وج��ود ن��دارد و انس��ان ھم��واره بازیچ��ۀ ح��وادث بیرون��ی و امن�د . ازی م�ی کست و بھ عقل و دین و فطرت و آگاھیھای خود ھمواره با تردید می نگرد و با آنھ�ا ب�درونی ا

عق��ل وو ایم��ان گ��وھرۀ واق��ع بین��ی پ�س ایم��ان پ��یش ش��رط و مقدم��ھ ب��ر عق��ل و دی��ن اس��ت در جری��ان عم��ل . ای عم�ل ب�ر باوری و عمل صالحانھ و تزکیھ نفس و رشد و تعالی معنوی و روح�انی م�ی باش�د . وش�رط الزم

بھ دین می باشد و لذا واجب ھمۀ واجبات است و روح دین است . انی و اللی و برھ�استد ایمان دو مرحلھ و دو قلمرو دارد : ذھن ودل : ایمان عقلی و ایمان قلبی : ایمان – ٢

ی ک�ھ ق�درت ی�ک ایمان احساسی و حبی . و ایمان تا بر دل وارد نشود و در احساسات جاری نگ�ردد تب�دیل ب�ھد ب�ھ نی�ت باش�تمام وجود فرد را درسمت حقیقت بھ حرکت اندازد نمی شود و تا چنین نشود و فق�ط در ح�د ذھم�ی فریبی – واسطۀ حوادث بیرونی و ھوای نفسانی در خطر قرار دارد و انسان را بھ تردید و بازی و خود

ل�ص و انسان مخ ارادت و محبت با یک ۀرابطاندازد . و ایمان قلبی و حبی ھمچون روح ایمان است فقط در می�ده ی�ر ھ�م ناعارف در دین رخ می نماید و الغیر . وچنین انسانی در حکم امام است کھ م�راد ی�ا مرش�د و پ

ق�ین نم�ی را ب�ھ ی شده است . و تا چنین ارادت و محبتی پیدا نشود ایمان بر دل وارد نمی شود و ایمان عقلید ھم�ان د یا مرشھاند و حرکتی خالصانھ و جدی در دین امکان نمی یابد . پس مرارساند و از تردیدھا نمی ر

ت�ر نور ایمان است و جستجوی وی ھمان جستجوی این ن�ور اس�ت و ای�ن جس�تجو از خ�ود ایم�ان ھ�م واج�ب است و واجب ترین واجبات بشر است .

ز تو برت�ر وانفس و قوت در دین طھارت معرفت و آنکھ حتی اندکی بھ لحاظ ایمان و اخالص و علم و – ٣

رادت و ام�ی شناس�ی واج�ب ت�ر و مق�دم اس�ت ب�ر او وی ک�ھ ب�ھ از تو جلوتر است اطاعت و ارادت تو نس�بترسی اس�ت دیگری کھ غیر قابل دست برتری در علم و دین کھ در سرزمینبسیار اطاعت نسبت بھ یک انسان

ت و ئلۀ امام�م�امی ک�ھ م�رده اس�ت . اھمی�ت درج�ۀ اول مس�زندگی می کند و حتی نسبت بھ ی�ک پی�امبر و ی�ا ان�د چم ی�ک ی�ا در ھر درجھ ای کھ باشد ام�ا یوالیت در اسالم از ھمین رو و بھ ھمین معناست زیرا ھر مؤمن

ی ش�ود زی�را م�و مرجع تقلی�د نامی�ده » تقلید«این امر بھ کلی جدای آن چیزی است کھ مؤمن دیگر است . وس�بت نت ب�اطنی مدتا ظاھری و فنی آن ھم در فروع است و چون ھیچ ارادت قلب�ی و محب�این امر اساسا و ع

در رد مقل�دف�گری محض و حتی خرافھ گرائی منج�ر م�ی گ�ردد و قلید معموال وجود ندارد بھ قشریبھ مرجع تادی ک�ھ ب�عحالیکھ از اصول عملی دین بیگانھ و مبراست فقط مشغول بھ فروع دین اس�ت آن ھ�م فق�ط ف�روع

در دی�ن ک و نف�اقغیر قابل تقلید ترین جنبۀ دین می باشد و بھ ھمین دلیل این نوع تقلی�د ماھیت�ا موج�ب ش�ر وع عب�ادیمی گردد و لذا حرام است . پس تقلی�د در اص�ول نظ�ری و عقی�دتی دی�ن ح�رام اس�ت و تقلی�د در ف�ر

دین حرام تر است . اصوال فقط کسی کھ بر اساس و مبانی فطرتی عقل و اخالق و رشد تالش�ی – ۴ ارک�ان مس�تمر در ک�ل نس�بتا

ناخودآگ�اه ب�ھ ج در سمت حق برتر و اسوۀ عینی کمال قرار می گیرد و آگ�اه ویزندگی بھ عمل می آورد بتدرکامل و مطلق ره م�ی س�پرد جستجوی انسانھای کاملتری می پردازد و چنین انسانی گام بھ گام بھ سوی امام

ھر یک کھ م�ی رس�د ارادت م�ی ھ و امامان عقل و دین را در سلسلھ مراتب درک می نماید و در مرحلھ ای بطال��ب و س��الک حقیق��ت م��ی نامن��د . در غی��ر اینص��ورت کس��ی ک��ھ را و تع��الی م��ی یاب��د . چن��ین کس��ی س��پارد

عداوت ورزیده و یا ب�ھ کل�ی نس�بت ب�ھ ام�ور با فطرت و وجدان ھمواره در جھت خالف عقل و دین زیستھ وانسان مؤمن حق پرست و عارفی مواجھ می شود مس�لما اوت و جاھل بوده است ھنگامی کھ باحقیقی بی تف

امک�ان اینک�ھ ب�ھ دچار بھت و حیرت و گمانھای متناقض می گردد و چ�ھ بس�ا انک�ار و ی�ا ع�داوت م�ی کن�د وبسیار ک�م اس�ت و اگ�ر ھ�م بن�ا ب�ھ مص�الح و من�افع م�وقتی و دنی�وی سد تصدیق و تسلیم و ارادت و محبتی بر

خود مدتی را ھم در رابطھ با چنین انسانی بھ سر برد و حتی کمابیش اط�اعتی ھ�م بنمای�د عموم�ا ب�زودی ب�ھ بن بست می رسد و دیگر ادامۀ این رابطھ را بھ نفع خود نمی بیند زیرا اساسا بھ نیت حق ج�وئی و اخ�الص

وده است مگر اینکھ بھ واسطھ زحمات آن فردی کھ در مقام مراد و امام اس�ت دچ�ار انقالب�ات ب�اطنی ش�ود نبو ماھیتی نوین بھ دست آورد و از کل زندگی گذشتھ توبھ کند و در راه دیگری از زندگی ق�رار گی�رد و امی�ال

٥٤

گی��رد . بھ��ر ح��ال کس��ی ک��ھ در و افک��ار خ��ود را دگرگ��ون س��ازد و ت��ازه در مق��ام طال��ب و س��الک حقیق��ت ق��رار جستجوی حقیقت بھ مرادی نرسیده و بلکھ م�راد خ�ود ب�ھ س�وی وی آم�ده اس�ت و ی�ا ب�ر حس�ب اتف�اق ب�ا ھ�م روبرو شده اند بایستی در اطاعت و تواضع تالش�ی دو ص�د چن�دان نمای�د ت�ا ای�ن بزرگت�رین نعم�ت و موقعی�ت

اعت و ارادت نسبت بھ کس�ی ک�ھ حت�ی ان�دکی ب�ھ لح�اظ نجات را بیھوده از دست ندھد . زیرا اگر انسان بھ اطعلم و ایم�ان از وی برت�ر اس�ت نپ�ردازد ھ�یچ اط�اعتی از خ�دا و رس�والن خ�دا نم�ی توان�د داش�تھ باش�د اال ب�ھ شرک و نفاق . ھمانطور کھ خداوند می فرماید کھ پرستش ذھنی خدا ، شرک است و شرک ھم ظلم�ی عظ�یم

ت .و تباه کننده اعمال انسان اس وج از ورود بھ عرصۀ ارادت و محبت قلبی نسبت بھ ی�ک انس�ان مخل�ص و ع�ارف عین�ا ب�ھ معن�ای خ�ر – ۵

حم�ت و دوزخ و ورود بھ جنت است : خروج از بسیاری از ع�ذابھای درون�ی و برون�ی و ورود ب�ھ عرص�ۀ رورود مح�وری و –امنیت و سالمت و عزت . این بھ معنای خروج از عرصۀ منیت و ھ�وس پرس�تی و خ�ود

ؤمن ت�ر و است کھ بھ معنای سپردن ارادۀ خود ب�ھ ی�ک انس�ان م�» ارادت«بھ وجود مراد است . واین ھمان ط یگری سقوخردمندتر از خود است و این ھمان رشد و تعالی است . زیرا ھر انسانی در وجود یک انسان د

رادت رای ای�ن اب�آگاھانھ و عملی پس تالشمی کند و یا عروج می نماید ، رشد می کند و یا تباه می گردد . و اطاعت امری واجب و واجب ترین امر در چنین روابطی می باشد .

ل ر کم�ال در عق�حتما بایستی از کلیۀ عیوب عملی و عقلی مبرا باشد و مظھ» مراد«مھم این نیست کھ – ۶

ی ت�ا وس�ی ک�ھ از انس�ان طال�ب از ھم�ان کو دین باشد . چنین مراد کاملی نھایتا پدی�د م�ی آی�د ب�ھ میزان�ی ک�ھ . اب�دگری می یمراد و یا در فرد دی حدودی در عقل و دین برتر است اطاعت می کند کمال برتری را در ھمان

ی�د ص�دیق نماتزیرا طالبی کھ خود کامل نیست چگونھ می تواند نشانھ ھای کمال را در کسی بھ یقین درک و ص�الح اشد و ب�ھامری ناحق می ب بھر حال جوئی و انتقاد مرید از مراد و کامل شناس باشد . بنابر این عیب

د یب�ی ببین�عرشد مرید نیست و مرید نبایستی چنین حقی را بھ لحاظ عقالنی ب�ھ خ�ودش بدھ�د ک�ھ در م�رادش ری�د ھرگ�زم ب�ھ حتی اگر مرادش دارای عیوب بس�یاری باش�د . وانتق�اد م�راد از خ�ود و تواض�ع م�راد نس�بت

ب س�ت و موج�امرید را بھ این گمان اندازد کھ مرادش ناقص است و عیبی دارد . چن�ین گم�انی کف�ر نبایستی مراھی مرید می شود .گانحراف و

ایس�تی ب�رایاز آنجائیکھ رابطھ مرید ب�ا م�رادش ب�ر مح�ور معرف�ت نف�س ق�رار دارد ل�ذا مری�د مس�تمرا ب – ٧

ق�ادی ر ھ�ر انتدمکارانھ خود آماده گی داشتھ باش�د و شنیدن و دیدن عیوب عملی و خصائل جاھالنھ و امیالب�د ر یار اس�تمراکھ از مراد می شنود خاشع و تسلیم باشد و انکار نورزد . این انکار در حکم کفر است و اگ�

رادش واج��ب اس��ت ک��ھ مری��د اس��رار گذش��تۀ زن��دگیش را بت��دریج ب��ا م�� و .باع��ث ن��ابودی ای��ن رابط��ھ م��ی ش��ودراغ راه چ�وی را در معرف�ت ب�ر حقیق�ت زن�دگی گذش�تھ اش ی�اری دھ�د ت�ا گذش�تھ اش درمیان بگذارد تا م�راد

آینده اش گردد و از تاریکی ھا و ابھام و عقده ھای گذشتھ پاک گردد. ھ ب�ویش�تن اس�ت مرید باید بداند کھ راه ھدایت و تعالی در معرفت و دین ھمانا راه کشف طبقات نف�س خ – ٨

س�ت زی�را اھ محور اص�لی راه اس�ت در مراح�ل ابت�دائی سراس�ر دردن�اک و تل�خ یاری مراد . و این مکاشفھ کاین وور باشد مرید مستمرا مواجھ با ابعاد و اعماق کفر و جھل و فساد و ریای خود می شود و بایستی صبع عت و خشوصبر از برترین عبادات است کھ بھ علم و معرفت ھای برتر می انجامد و بدون این صبر و اطا

ز برت�رین مقابل مراد ، این رابطھ بھ بن بست و شاید عداوت کش�یده ش�ود . پ�س ص�بر ب�ر خ�ود شناس�ی ادر صبرھا و از واجبات محوری در امر ارادت و معرفت نفس است .

ای�ن کن�د بن�ابر مراد ھمواره ابعاد و طبقات شیطانی و الھی نفس مرید را گام بھ گام ب�ھ وی معرف�ی م�ی – ٩

مینط��ور ر روی�اروئی ب��ا ص�فات و اعم�ال ش��یطانی نف�س خ�ود م�أیوس گ��ردد و قھ�ر نمای�د و ھمری�د نبایس�تی د وش�د و ی�انبایستی در رویاروئی با صفات رحمانی نفس خود دچار کبر و غرور گ�ردد و ب�ھ م�رادش فخ�ر بفر

باشد . بایستی مراقب این خطرات در مقابل سائرین احساس برتری کند کھ این خطری عظیم است و مرید

رادش م�ھر سوء ظنی کھ در مرید نسبت ب�ھ م�رادش پدی�د م�ی آی�د بھت�ر اس�ت ک�ھ ھ�ر چ�ھ س�ریعتر ب�ا – ١٠ ی�ن ارادتاصادقانھ در میان نھد و وی را محرم ھمھ اسرار خود بداند و گرنھ این س�وء ظ�ن ھس�تۀ مرک�زی

ل اه تکام�رنمای�د و را تباه می کند و مرید را گمراه و عدو می سازد و از عرصۀ رحم�ت و ع�زت خ�ارج م�یھ ب�ھ فاجع� را سد می کند . سوء ظن بھ مراد اگر برطرف نگردد ترک مراد امری شدیدا واج�ب اس�ت و گرن�ھ

منجر خواھد شد .

مرید باید بداند کھ اراده و امر و کلیۀ امیال و افک�ار و ص�فات م�رادش ب�ر نف�س مری�د ارج�ح و مس�لط – ١١ر رابطھ با م�راد مس�تمرا وی را د . لذا انکار و تکبر و یاغیگری مرید داست بھ میزانی کھ ارادتی وجود دار

ناکامی و رس�وائی و بطال�ت م�ی کش�اند و پ�وچ م�ی س�ازد و ای�ن رابط�ھ را از ب�ین م�ی ب�رد . زی�را م�راد ، بھ

٥٥

تر دوس�ت م�ی دارد و عاشق نیکبختی و ھدایت دنیا و آخرت مرید است و مریدش را از خود مری�د ھ�م بیش�ل ذاتی امر ھدایت و رشد مرید اس�ت و ل�ذا اطاع�ت مری�د از م�راد ھ�م ی�ک واج�ب ذات�ی و ف�وق علت العل این

ارادی است .

علی�ھ خداس�ت و ع�ین ع�داوت مری�د ب�ر ابطھ با مراد عین جنگ ت�ن ب�ھ ت�ن ب�ادروغگوئی و مکر در ر – ١٢رار دل رادش ص�ادق باش�د و اس�خویشتن است و حرامترین تالش مرید می باشد و کسی ک�ھ نم�ی توان�د ب�ا م�

بگوید بھتر است کھ از وی جدا گردد.

و خود بداند مرید بایستی اگر مرید است مرادش را مالک کامل جان و مال و ناموس و ایمان و عقل – ١٣اق دش را رز لذا دربارۀ ھر مسئلھ ای با مرادش مشورت نموده و امر وی را بر میل خود ترجیح دھ�د و م�را

و معنوی خود بداند و حق ھر دخل و تصرفی را در زندگی خود بھ مرادش بدھد . مادی

ھ چ�ھ بس�ا گھگاھی م�راد ب�رای امتح�ان و ارتق�ای معرفت�ی و ایم�انی مری�د ، وی را ام�ری م�ی نمای�د ک� – ١۴و مای�د عق�لنورای منطق و عقل و حتی ورای دین و شریعت باشد کھ اگر مرید خالصانھ این امر را اطاعت

م دی��ن و ش��ریعت در وی ی��ک درج��ھ جھ��ش و تع��الی م��ی یاب��د و خ��الص ت��ر م��ی گ��ردد و ب��ھ عق��ل برت��ر و حک�� توحیدی تری از شریعت می رسد .

تخری�ب وممکن است شریعت و اصول عقالنی بارھا بھ واسطھ مراد در مری�د دچ�ار امتح�ان و تردی�د – ١۵

طی ک�ھ ی�د ب�ھ ش�رمت�ر و یق�ین ب�ارتر از قب�ل رخ م�ی نماقرار گیرد ولی نھایتا آن اصول تعالی می یاب�د و محک نماید و شرک و ریا نورزد و سوء ظن بھ مرادش نداشتھ باشد . امر مرید خالصانھ اطاعت

ش�تۀ ای�ن مرید بھ میزانی کھ اصول ابتدائی و بنی�ادی عق�ل و ش�ریعت را آنگون�ھ ک�ھ در ش�ش فص�ل گذ – ١۶

ی�رد و د ق�رار گبطھ دقیق تر و خالص�انھ ت�ر و تک�املی ت�ری ب�ا م�رارسالھ آمده رعایت می کند می تواند در رات ک�ھ ب�ھ گرنھ ھمواره دچار مشکل و دغدغھ و ابھام است . زیرا ی�ک م�ؤمن در رابط�ھ ب�ا م�رادش ق�رار اس�ھ ت رابط�حقیقت شریعت برسد و نھ بھ نف�ی آن . بن�ابر ای�ن رعای�ت اص�ول عمل�ی ش�رع از واجب�ات و مق�دما

باشد .مریدی می –مراد

و ب�ی ھ�یچ ھر امری کھ از مراد بر مرید فرود می آید بایستی از جانب مری�د ب�ی ھ�یچ چ�ون و چرائ�ی – ١٧م قاب�ل اس�طھ ک�الریائی بھ فعل درآید تا حکمت آن حکم در عمل در دل مرید پدید آید زیرا حکمت حقیقی ب�ھ و

از جان�ب بلھان�ھ و باط�ل و مش�رکانھانتقال نیست و پیشاپیش طل�ب حکم�ت ھ�ر حکم�ی را نم�ودن ی�ک توق�ع ا مرید است . ھر امری از مراد بایستی ھمچون وحی الھی تلقی گردد و اطاعت شود .

از ر بخواھ�د واگر مرید نمی تواند امری را صادقانھ و کامل اجرا نماید بایستی از مرادش ع�ذر تقص�ی – ١٨

سریع تی ھر چھواند اطاعت ھیچ امری نماید بایساجرای ناقص و ریائی آن امر بپرھیزد و عموما اگر نمی ت می شود . ةخراآلنیا و تر مرادش را ترک نماید و گرنھ خسر الد

گرد حد یک شا اگر حب و ارادت قلبی در دل مرید نسبت بھ مراد وجود ندارد بھتر است کھ حداکثر در – ١٩

ی باش�د م�ی بش�ری ارادت از خطرناکترین ریاھ�ا رابطھ داشتھ باشد تا گمراه و ریا کار نشود . زیرا تظاھر بھ و حرامی بزرگ است .

ی�د خ�ود م�ی مرید بھ میزانی کھ مراد را موافق امیال نفسانی خ�ود م�ی خواھ�د در واق�ع م�رادش را مر – ٢٠

باع�ث وخواھد و این میلی ح�رام اس�ت و بایس�تی از نف�س مری�د پ�اک ش�ود و گرن�ھ رابط�ھ ب�ھ خط�ا م�ی رود ع�ادات و امی�ال و و مرید باید بداند کھ عالیترین امرھای مراد آنھائی ھس�تند ک�ھ در تض�اد ب�ا گمراھی است .

آرزوھای مرید می باشند .

ی م�محور ص�دق و خل�وص و تع�الی مری�د در رابط�ھ ب�ا م�رادش ھمان�ا تواض�ع و خش�وع وی ب�ا م�راد – ٢١ن آر نھ�ائی دگ�ار ق�رار دارد زی�را ق�راباشد و حفظ کامل آداب و حرمت بھ گونھ ای کھ گ�وئی در حض�ور پرور

ی�د . پ�س است کھ یک مرید در وجود مرادش ب�ھ ح�ق برس�د و حت�ی ب�ا پروردگ�ارش در ھم�ین دنی�ا دی�دار نما سوی س�ھو حفظ خشوع و ادب ظاھری و باطنی از واجبات درجۀ اول این رابطھ است کھ بدون آن رابطھ بھ

ت ادب و وچ می گ�ردد وای�ن خط�ری عظ�یم اس�ت . واگ�ر رعای�و عادت و بطالت می رود و از کیفیت تھی و پ حرمت بھ مراد فقط تظاھر و زجر آور است بایستی مراد را بھ کلی ترک نمود .

مرید باید سعی کند کھ در ھم�ھ ح�ال آنگ�اه ک�ھ در حض�ور م�راد نیس�ت ی�اد و ح�ب م�رادش را در دل و – ٢٢

عبادت و نماز دائمی برای مرید می باش�د ک�ھ وی را از ھ�ر زنده و مستمر دارد . این امر در حکم ذھن خود

٥٦

مری�د بھ�ر روش�ی م�ی توان�د دس�ت » ی�اد«ھوای نفس و غرور و انحراف محفوظ می دارد . ب�رای حف�ظ ای�ن بزند . مرید بایستی جمال مرادش را نقش دل و ذھن خود نماید و لحظھ ای از این جمال غاف�ل نباش�د و ھم�ھ

ر باشد .خط و خال جمالش را از ب

حرام است کھ مرید بھ خواس�تۀ خ�ودش از ظ�واھر ش�یوۀ زن�دگی م�رادش تقلی�د کن�د . ای�ن تقل – ٢٣ ی�د نھایت�ا ا ع�واقبیموجب کفر و گمراھی می شود و اصوال تقلید خود سرانھ از ظ�واھر کس�ی از روی بخ�ل اس�ت و ل�ذ

خطرناک دارد و حرام است .

د و ئی و ش�وخی و حراف�ی ش�ود مگ�ر اینک�ھ م�راد س�ئوال کن�حرام است ک�ھ در حض�ور م�راد ھج�و گ�و – ٢۴ مرید بایستی مختصر و مفید با کمال ادب و خشوع سخن گوید و با مرادش بحث و جدل نکند .

حرام است ک�ھ در حض�ور م�راد ، مری�د مش�غول ب�ھ کارھ�ای خصوص�ی ش�ود مگ�ر ب�ھ حک�م م�رادش . – ٢۵

رام ح��م��راد در حض��ورش ک��ردن و امث��الھم ب��دون اج��ازۀتماش��ا س��یگار کش��یدن ، چی��زی خ��وردن ، تلویزی��ون .است

ر مسائل حکم برترین معشوق و مقصود و مطلوب مرید است . و واجب است کھ مرید حتی دمراد در – ٢۶

رام ح�جزئی نسبت بھ مرادش غیور باش�د . حف�ظ ای�ن غی�رت در حک�م حف�ظ ایم�ان خویش�تن اس�ت . ب�ر مری�د دگوئی می شود بماند مگر بھ امر مراد .است کھ در جائی کھ از مرادش ب

عق�ال و حالیک�ھ مری�د روز م�ی بین�د بایس�تیدر» اینک شب اس�ت « ش می گوید کھ اگر مراد بھ مرید – ٢٧

رص�ۀ مام�ت ، عقلبا بپذیرد کھ حق با مرادش می باشد تا حقیقتی بر وی معل�وم گ�ردد زی�را عرص�ۀ ارادت و ا ی است . فرا رفتن از عقل و حس عادی و ماد

-خ�ود واگر مرید در رابطۀ با مرادش مستمرا ب�ھ می�زان اط�اعتش ب�ھ س�وی س�المت و ع�زت و رش�د – ٢٨

ن مش��کل ر می��ان نھ��د ت�ا ای��کف�ائی نم��ی رود و بلک��ھ احس�اس خف��ت و زج��ر م�ی کن��د بھت��ر اس�ت ک��ھ ب��ا م�راد درابط��ھ ھ اش را در ح��د از ای��ن رابط��ھ بگ��ذرد و رابط�� مری��د ط��رف ش��ود و اگ��ر نش��د بھت��ر اس��ت ک��ھاساس��ی بر

اق�ل الی�د و ی�ا شاگرد و استادی تقلیل دھد و اگر این ھم مق�دور نیس�ت بھت�ر اس�ت ک�ھ ب�ھ کل�ی قط�ع رابط�ھ نما برای مدتی دور باشد تا بتواند مسائل خود را درک کند و اصالح نماید .

ی م�از زم�ان ص و عقل برترمرید باید بداند کھ بھ میزان اطاعت و ارادتش از مراد در مسیر دین خال – ٢٩

نی�ز امی�ل خ�ودرود و لذا مستمرا در جامعھ تنھاتر و چھ بسا مطرود می گردد و حتی ممک�ن اس�ت در می�ان ف ش م��ردم راای��ن تنھ��ائی را بدان��د و از آن گری��زان نباش��د و س��رزنمن��زوی و تنھ��ا گ��ردد . مری��د بایس��تی ح��ق

ق و ل�ذا رار از ح�ف�ب ال�ی هللا اس�ت . ف�رار از ای�ن تنھ�ائی ارزش نھد زیرا راه تنھائی ھمان راه توحید و تق�ر حرام است .

ین پرستش برکت و کرامت و شفاعت و رحمت ھ�ای دنی�وی حاص�ل از وج�ود م�راد یک�ی از خطرن�اکتر – ٣٠

ن�ھ ار دھ�د وانحرافات در این رابطھ است . مرید بایستی حق پرستی و معرفت جوئی را محور این رابطھ ق�ررس�اند و بب�ن بس�ت مرید را ب�ا م�رادش ب�ھ ن انحرافی می تواند نھایتا رابطۀی این رابطھ را . چنیفوائد دنیو

راه ساقط کند و نھایتا از ھمھ آن رحمات دنیوی ھم محروم سازد . مرید را از ادامۀ

نی�وی مرید بایستی ھمواره خ�دمت م�رادش نمای�د ھ�ر چن�د ک�ھ ای�ن خ�دمات بس�یار ان�دک و س�طحی و د – ٣١ا ب�ا لب�ی اش راشد . این خدمات برای مرید در حکم عبادت است و او را مستمرا خاشع م�ی دارد و رابط�ۀ قب

ھ��د ک��ھ م�رادش روش��ن ت�ر و مس��تقیم ت�ر م��ی کن�د و ب��ر عل�م و مع��رفتش م�ی افزای��د و از کب�ر و غ��رور م�ی کا بزرگترین مانع این رابطھ است . خدمت بھ مراد عین خیانت بھ شیطان نفس است .

پ�س .اس�ت » رض�ای م�راد « نامی�ده م�ی ش�ود در ای�ن رابط�ھ » رض�ای خ�دا«آنچھ کھ در دین عام�ھ – ٣٢

د مری��د ھم��واره بایس��تی رض��ای م��راد را ب��ر رض��ای خ��ودش ت��رجیح دھ��د و رض��ایت خ��ود را ب��ر رض��ایت م��را را در ریمنطبق سازد تا ھمواره از منیت کھ ھمان ش�یطنت اس�ت مص�ون باش�د و ھوی�ت ھ�ای جدی�د و ع�الیت

وجود خویش کشف و تجربھ نماید .

ھر کسی کھ در ھر مقطعی بھر دلیلی در نزد مراد عزیز و محبوبتر و ب�ھ وی نزدیکت�ر اس�ت ھ�ر چن�د – ٣٣کھ تازه وارد و خامتر و ناخالص ت�ر باش�د ول�ی ب�ر س�ائر مری�دان ام�ری واج�ب اس�ت ک�ھ آن ف�رد را ھمچ�ون

بر نکنند کھ این انک�ار و تکب�ر دقیق�ا در حک�م طغی�ان در مقاب�ل دل مراد ، عزیز شمرند و تصدیق نمایند و تکمراد است و از اشد کفر در این رابطھ محسوب می شود . چنین فرد محب�وبی در ن�زد م�راد ھم�واره در مق�ام

٥٧

ک��ھ دقی��ق ت��رین می��زان و امتح��ان ارادت و ایم��ان و اطاع��ت و معرف��ت س��ایر ق��رار دارد » دوس��ت دوس��ت « » دوس�ت دوس�ت«است و از اھم امور در این رابطھ می باشد و چھ بسا مریدان قدیمی ک�ھ ب�ا انک�ار مریدان

بھ کلی از این رابطھ ساقط گردیده و گمراه شده و بھ عداوت با مراد رسیده اند ھمچون انکاری کھ نسبت بھ ر اس�الم (ص) گردی�د .حضرت علی (ع) صورت گرفت و منجر بھ نفاق در دین و عداوت باطنی با خود پیامب

بھ مثابۀ امتحان نھائی در ایمان و ارادت نسبت بھ مراد اس�ت و امتح�ان نھ�ائی در تواض�ع » دوست دوست«اط�اعتی بس�یار خالص�انھ ت�ر و مفی�د ت�ر و تع�الی بخ�ش ت�ر از » دوست دوس�ت«اطاعت از امر و معرفت . و

ی است کھ ھر مرید باید رعایتش نماید .اطاعت مستقیم از خود مراد می باشد . این یک قانون ذات

ست و بلک�ھ تا زمانیکھ ھر مریدی ، مرادش را فقط برای خودش می خواھد این از ارادت و محبت نی – ٣۴خط�ری از شیطنت و کفر است و این نوع رابطھ بزودی بھ پایان می رسد پس واجب است کھ مرید احس�اس

ت بھ سائر مریدان از نفس خود پاک سازد .خدم ی نماید و چنین میلی را بھ واسطۀجد

اش�د و بمرید بھ میزانی کھ صادق تر و عارف تر و خالص تر می ش�ود در عط�ش انتق�اد از خ�ود م�ی – ٣۵ی کمت�ر وی ب�ھ میزان�ی ک�ھ اطاع�ت نم�ی کن�د ق�درت انتق�اد پ�ذیر قدرت انتق�اد پ�ذیری اش بیش�تر م�ی ش�ود . و

طلب نصیحت و انتقاد نماید و خاشع باشد . . مرید حتی بایستی از سائر مریداناست

ن مری�د در آکب�ر ی�ا تواض�ع رابط�ھ ب�ا س�ائر مری�دان ھم�ان آئین�ۀ میزان کبر و یا تواضع ی�ک مری�د در – ٣۶د بت�ازد و غ�رور خ�و رابطھ با مراد است . بنابر این مرید مستمرا بایستی در رابطھ با سائر مریدان بر کبر و

ر دلتر اس�ت ھ اش با مرادش خالص تر گردد و سریعتر رشد نمای�د . مری�دی ک�ھ ک�اممتواضع تر گردد تا رابط گفتار و رفتار و افکارش ھرگز خود را کامل تر از سائر مریدان نمی داند .

ر رداش�تھ و ب�بیک مرید باید بداند کھ مرادش بار سنگین دنیا و مس�ئولیتھای دنی�وی را از وج�ود وی – ٣٧

د و در مریدش قدرت حرکت و رش�د در معنوی�ات و معرف�ت و اخ�الص در دی�ن بیاب� دوش خود کشیده است تا .بگذران�د بخواھد در دنیا و ع�یش دنی�وی ت�الش بیش�تری کن�د و بیش�تر خ�وش این راستا تالش کند نھ اینکھ

این یک توقع و گمان باطل است کھ موجب گمراھی بسیاری از مریدان می باشد .

ی�ذ و ع�زت مرید در رابطھ با مرادش شرک و مک�ر و ری�ا م�ی کن�د ب�ھ ت�دریج از لذابھ میزانی کھ یک – ٣٨ش�رتھای ھای روحانی و معرفتی دور می گردد و در ایمانش متزل�زل م�ی ش�ود و بت�دریج ھ�وای نفس�انی و ع

حس�اس م�ی اجاھالنۀ سابق در وی رجعت می کند و میل بھ اعمال و لذای�ذ ک�اذب دوزخ�ی م�ی یاب�د و بت�دریج س�ابقش ھ مرادش وی را فریب داده است و حقوقش از دست رفتھ است و بس�یاری از امکان�ات دنی�ویکند ک

ف�ت راه معر بر باد رفتھ و بتدریج از مرادش احساس طلبکاری می نمای�د و ای�ن س�ر آغ�از کف�ر و انح�راف ازد . ازگردان�بھ�ا می باشد کھ می تواند بھ عداوت منج�ر گ�ردد و ف�رد را دوب�اره ب�ھ دوزخ جھال�ت ھ�ا و تب�اھی

ای�د راد بیفزپس شرک و ریا در رابطھ با مراد حرام ترین عمل است و مرید باستی ھمواره بر اط�اعتش از م� مراد . و ھرگز احساس نکند کھ کامل شده و می تواند خود سرانھ اقدامی بر حق نماید مگر بھ اجازۀ

ی ش�ریک و دنی�وی و اخ�رودر کلیۀ ام�ور دیگرند وھممریدان برادران و خواھران حقیقی و روحانی – ٣٩

اکاری اشند و فدبسوز و رھنما و یاور و لذا بایستی نسبت بھ ھمدیگر دل در دو دنیا ارث می برند از ھمدیگرای�د بدانن�د یرن�د و بکنند و در عین حال ھمدیگر را صمیمانھ و متواضعانھ نصیحت و انتقاد نمایند و انتق�اد بپذ

رت��ر از وحی��د و اخ��الص و عش��ق و ایث��ار اس��ت ل��ذا ھ��ر کس��ی ک��ھ خ��ودش را بھت��ر و باز آنجائیک��ھ ای��ن راه تباش�د ر در راهدیگری ببیند این از نقص او در ایمان و معرفت است ھر چند کھ بس�یار ایث�ارگرتر و ق�دیمی ت�

ف�ت ب�ا ررادت و معنیز مریدان بایستی در مسیر محب�ت و ا کھ تازه بایستی متواضع تر باشد نھ متکبر تر . و. رطرف شودقص عظیم است کھ بایستی بھم رقابت داشتھ باشند و نھ حسادت . ھر حسدی بین آنھا دال بر ن

ید قلبا ستی آن مر، یکی از مریدان را مأمور مراقبھ و تربیت مرید دیگری قرار می دھد بای وھر گاه کھ مرادھ ب�ھ ری�د اس�ت ک�از مھم�ات و واجب�ات ک�ار مگرنھ در رابطھ با م�رادش تکب�ر دارد. ای�ن طاعت کند وو عمال ا

چن�ین .مان نکند کھ م�رادش وض�ع و ح�ال و احساس�ات وی را درک نم�ی کن�د گشدت بایستی مراقب باشد و د .مراه دارھگمانی دال بر سوء ظن بزرگی بھ مقام مراد است و گناه و خطائی عظیم می باشد کھ عذاب بھ

ی�ز ی�ن راه و ندی�ن و معرف�ت و نی�ز ق�درت و ت�الش و موفقی�ت وی در ا مرید باید بداند ک�ھ طل�ب او در – ۴٠

و م��رادش ھمگ��ی از ق��وت ایم��ان و عش��ق و معرف��ت م��راد اس��ت درب��ارۀ ویب��ھ محب��ت و ارادت وی نس��بت در مقاب�ل بای�د بدان�د ک�ھ محب�ت وی نس�بت ب�ھ م�رادش ھیچکدام بھ خودی خود از وجود خود مرید نیست . و

م�ری اب�ھ وی ، بس�یار ان�دک و س�طحی و ناخ�الص اس�ت . ای�ن دانس�تھ ھ�ا ب�رای مری�د محبت م�رادش نس�بت ف نگ�ردد . محوری و غرور و کبر نگردد و از راه باز نایستد و منح�ر –مستمر و واجب است تا دچار خود

خالص .محبت و معرفت مراد دربارۀ مرید ھرگز در ظرفیت ادراک مرید نیست اال در مراحل کمال ا

٥٨

را باشد : از آنھا را دا یشرایط ذیل حداقل شرایطی است کھ یک فرد در مقام مراد بایستی حداقل – ۴١ صدق و صمیمیت در گفتار و رفتار . – ١ بی نیازی و عدم ھر نوع وابستگی بھ حکام ظالم . – ٢ انصاف و عفو و ستاری و رحمت . – ٣ ستم و شرک و فساد . قاطعیت در القای حق و قھر و غضب در مقابل – ۴ فقر بی ریا و توأم با فخر و بی نیازی و قناعت . – ۵ عدم اعتیاد بھ مواد مخدر . – ۶ عدم تبعیض بین خویشان و غیر . – ٧ عدم آلودگی بھ مفاسد مشھور زمانھ . – ٨ علم و معرفت الزم بر ھمھ مسائل واجب و سرنوشت ساز زمانھ . – ٩

ت القای حقایق دینی و عقلی .تساھل توأم با قدر – ١٠ جلوتر بودن از علوم و فنون و معارف زمان خویش . – ١١ بری بودن از ھر نوع سیاست و دروغھای مصلحتی . – ١٢ قدرت و بالغت کالم . – ١٣ پاسخگوئی قاطع و عملی دربارۀ ھر مسئلھ ای مادی و معنوی . – ١۴ . امور کلی و جاری زمانھقدرت پیش بینی – ١۵ قدرت القای فکر و ذکر الزم بھ ھر یک از مریدان در حد ظرفیت آنھا . – ١۶ داشتن معرفت و اشراف کلی بر ھمھ مذاھب و مکاتب زندۀ زمانۀ خویش . – ١٧ داشتن قدرت مکاشفھ و الھام قلبی . – ١٨ الزم .شناسی ، انسان شناسی ، مردم شناسی و جھان شناسی و خداشناسی در حدی خود – ١٩ق عمل�ی تقوی و پاکدامنی و خشوع و صبر و توکل و اتکاء ب�ھ نف�س و اج�رای محکم�ات دی�ن و اخ�ال – ٢٠

انبیای الھی .ر الاق�ل د یک ف�رد در مق�ام م�راد بایس�تی درب�ارۀ ھ�ر ی�ک از ش�رایط ف�وق ح�داقل ت�وان و معرف�ت و کفای�ت را

حس�رت آور مق�امی ب�ھ غای�ت ھولن�اک و ع�اقبتیگرنھ پذیرش چن�ین ادع�ا و با مریدانش داشتھ باشد ورابطھ طرن�اکترین ین حال خدارد و چھ بسا فرد مدعی را خسر الدنیا و آخرت نماید . چنین ادعائی عالیترین و در ع

اض�افھ ب�ھ میزان�ی ک�ھ ی�ک م�راد در عط�ش و پرمسئولیت ت�رین ادعاھ�ای بش�ر ب�ر روی زم�ین م�ی باش�د . و است بر باطل است و کذاب می باشد . کردن مریدان و ھواداران خویش

دار خ�ود زنی کھ نسبت بھ م�رد ح�ق پرس�تی ارادت و ایم�ان دارد بایس�تی ب�ھ ش�دت مراق�ب نف�س و ک�ر – ۴٢

و ص�د چن�دان دزنانگی آلوده نسازد و در رابطھ با م�رادش رعای�ت مکرو باشد کھ این رابطھ را با ھوس ھا ود خ�د فامی�ل یشتر از ھر مؤمنی بایس�تی در مج�امع عم�ومی و در ن�زحیا و عفت را بنماید و دو صد چندان ب

ار ای زن بسیی حاصل از آن برگرنھ خطرات و انحرافات و عذابھاواز ھر نوع تظاھری در این امر بپرھیزد وود باش�د خ�تر از مریدان مرد می باشد . و زنی ک�ھ ش�وھر دارد بایس�تی ش�دیدا مراق�ب نف�س و ک�ردار شدید

ب�ادا غ�رور خود را بیش از ھر مؤمن دیگر در رابطھ با خانوادۀ خود رعایت کند و مو عرفی وظایف شرعی د ک�ار گی�ر حاصل از رشد عقلی و دینی را بھ صورت حربھ ای زنانھ بر علیھ اطرافیان و خاصھ شوھرش ب�ھن ص�د چن�دا کھ این از خطرات درجۀ اول برای مریدان زن محسوب می گردد . زن بھ عنوان مرید باس�تی دو

اطاعت و عبادت و تزکیۀ نفس و حیا و تواضع داشتھ باشد و مراقب اعمال خود باشد .

ن منکران دی واجب است کھ کال ھر مریدی اعم از زن و مرد در مجامع عمومی و در نزد بیگانگان و – ۴٣ی��وی ب��ھ االی دنک ک��د و ای��ن ام��ر را ب��ھ ص��ورت ی��اطاع��ت و مری��دی خ��ود را تقی��ھ نمای��معرف��ت ، ارادت و و

ای و دامھ� عداوتھا گرنھ بھ سرعت ارادت و ایمان خود را از دست می دھد و نیز خطرات ونمایش نگذارد و چنین تظاھری در انتظارش خواھد بود . زیادی بھ واسطۀ

د ھ�ان م�ی داربھ میزانی کھ یک مرید مسائل و اسرار و داشتھ ھا و نداشتھ ھای خود را از مرادش پن – ۴۴ک گن�اه وی دور است و امکان رشد و اخالص کمتری دارد . ھ�ر پنھ�ان ک�اری عم�دی از م�راد در حک�م ی�از

است و مرید را دچار مشکل و بن بست می سازد .

عرف�ت و ممرید باید بداند ک�ھ ھ�ر ام�ری از م�راد ب�رای مری�د موج�ب پدی�د آم�دن ی�ک برک�ت و نعم�ت و – ۴۵ت شد و حرکریدی امری نمی کند دال بر آن است کھ مرید طالب رجھش جدیدی می شود و لذا اگر مراد بھ م

رامری�د ح�مجدیدی نیست و راکد و تنبل شده است . قناعت در معرفت و اخالص تنھا قناعتی است ک�ھ ب�رای .ارد دائمی است و سالمت و ایمانش بستھ بھ این روندگی مستمر د و خطرناک است . مرید یک روندۀ

٥٩

ھ او از ب�ای از بھشت بھ اندازۀ ظرفی�ت وج�ودی وی ی مرید حرام است زیرا درجھبھشت پرستی برا – ۴۶زای�د خ�ود بیف ھمین دنیا اعطاء گردیده است تا امکان رشد و تعالی داشتھ باشد و بر علم و معرف�ت و حکم�ت

. می دھد گرنھ ھمین رحمت و عزت نقد را ھم از دستید ونھ اینکھ بھشت پرستی و راحت طلبی پیشھ نما

یدن س�اه رمرید ھر چھ کھ می خواھد بایستی از مرادش بخواھد و این حالل ترین و زود رس ت�رین ر – ۴٧ق آن نھائی و اخالص ، ح د معنوی ھم می گردد. ولی در مرحلۀبھ خواھش ھای خویش است کھ موجب رش

ای�ن وبخواھ�د . است کھ مرید از مرادش ھیچ چیزی نخواھد بلک�ھ از م�رادش بخواھ�د ک�ھ ب�رای وی چی�زیبن�ا ک�ھ م�رادش آن است کھ حتی این را ھم از مرادش نخواھد و بگذارد ارادت کامل است ولی ارادتی کاملتر

ا ای��ن وض��ع ص��بری ش��بانھ روزی پیش��ھ نمای��د و م��راد ر ب��ھ مص��لحت مری��د ب��رای وی چی��زی بخواھ��د و ب��ر خالصانھ خدمت و اطاعت کند .

یعتر این رادش بین مریدان خود تبعیض قائل است بایستی ھر چھ سرھر گاه مریدی احساس کند کھ م – ۴٨

ند .گرنھ موجب گمراھی وی می شود و عذاب می بیمراد در میان نھد تا رفع گردد و سوء ظن را با

ناھ�ان اس�ت عین نومیدی از خداست و از بدترین کفرھا و گ مراد نومیدی از رحمت و لطف و کرامت – ۴٩ رگ اس�ت وط مرید از کل راه گردد . ونیز غره شدن بھ لط�ف م�راد خط�ر و گن�اھی ب�زو چھ بسا موجب سقو

ممکن است موجب سقوط مرید از کل دین گردد و او را بھ سوی گناھان بزرگ بکشاند .

چن�ین مرید حق ندارد از نزد خود و بھ رأی خودش برای خودش ریاضت یا عب�ادتی خ�اص ق�رار دھ�د – ۵٠ و ریاض�تی عبادت فقط بر تکب�ر و گمراھ�ی ف�رد م�ی افزای�د و ح�رام اس�ت . زی�را عب�ادتینوعی از ریاضت و

ھ ب�ریاض�تی ھ�ر عب�ادت وبرتر و کاملتر و مفید ت�ر از ارادت خالص�انھ و اطاع�ت از ام�ر م�راد نیس�ت . زی�را و » م�ن«محوری و تکبر و ھوس پرستی است یعنی شکستن مستمر –خود خواھی و خود قصد شکستن

کل دین ھم جز این ھدفی ندارد . منیت ھای گوناگون . و

مریدن�د و از ای�ن وض�ع خ�ارج نم�ی توان�د باش�د . مؤمن�ان و مخلص�انانسان یا مری�د اس�ت ی�ا مقل�د و – ۵١تمگران ھ�م از س� کافران و منافقان و مشرکان ھم مقلدند . مریدان از حق پرستان اطاعت می کنن�د و مقل�دان

دارد . ن ارادت ن�مرید ح�ق تقلی�د ک�ردن ن�دارد ھم�انطور ک�ھ مقل�د ھ�م اص�ال اس�تحقاق و ت�وا د . وتقلید می کنننس�انی مرید باطن گرا و اھل معرفت است و مقل�د ھ�م ظ�اھر پرس�ت و اھ�ل عش�رت و ب�ازی اس�ت . پ�س ھ�ر ا

امامی دارد : امام ھدایت و امام ضاللت .

٦٠

فصل هشتم

هفت وادي انسانیت

٦١

وادی اول : وادی جھالت و غرایز

نطق�ی در من�ی و ف�وق کھ نشانھ ھا و حجت ھای بارز و عینی متافیزیکی و دی آدمیزاد از بدو تولد تا دورانیز درج��اتی ا م��ابیش درزن��دگی شخص��ی خ��ودش نبین��د و ب��ا یق��ین ب��ھ درک و ب��اور محس��وس آن نرس��د ھن��وز ک

ودی و خ�قلمرو جھالت و تاریکی زیست می کند و اسیر قوای غریزی و احساس�ات و امی�ال ک�ور و خ�ود ب�ھ وم و و ب�ھ عل� حیوانی است ھر چند کھ از تعلیم و تربیت و وراثت دینی بسیار قدرتمندی ھ�م برخ�وردار باش�د

ح�االت و ۀ جھ�ل اس�ت و جھ�ل ح�اکم ب�ر کلی�ۀدر عرص�ح باشد ول�ی ھن�وز فنون و عقول قابل توجھی ھم مسل وت و ق��و افک��ار و اعم��ال اوس��ت و ھم��ھ کردارھ��ا و پن��دارھای دین��ی وی نی��ز در قلم��رو تردی��د اس��ت و بنی��اد

ھم�ی حرکت جدی و سرنوشت سازی در حیات و ھستی وی ندارد و مسائل دین�ی در حی�ات ج�دی وی نق�ش م رزش�ی ک�ھھ�ر ا ال اصو ند و کاربردی حاشیھ ای و تزئینی دارند . ود و حداکثر در حد تفنن و بازی ھستنندار

ھ ب�ار د دین�ی ب�ض� اگر امور دینی تحمیلی ھم باشند کھ نتایج عاریھ ای و وراثتی باشد بھ ھمینگونھ است . و می آورند و انسان را منافق و رنجور می سازند .

ش�ده یر و مس�خند و انسان بھ طرز اجتن�اب ناپ�ذدر این وادی جبرھا و عادات و بازیھا و غرایز حکم می رانی و ط اقتص�ادای از آنھا فرم�ان م�ی ب�رد : تعل�یم و تربی�ت اجب�اری ، ش�رایط وراثت�ی و حت�ی ژنتیک�ی ، ش�رای

س�تند غرای�ز ھ ات و تبلیغات فرھنگی و امث�الھم و از ھم�ھ اساس�ی ت�رماعی و جغرافیائی و سیاسی و القائاجت ئی ، ح�رصپدید می آورند : تغذیھ ، شھوت جنسی ، کبر و غ�رور ، س�لطھ ج�و کھ شالودۀ این حیات کور را

و امثالھم .ادی ون�ی و م�ش�رایط بیر ی و اقتصادی کھ باشد مرید جبرھای در این وادی انسان از ھر گروه و طبقۀ فرھنگ

ن ت�موجودی محصور و مح�دود و مجب�ور و حقی�ر و اس�یر است در خدمت ارضای غرایز درونی خویش . ود و ورشد صفات و کردارھ�ای منف�ی م�ی ش� خویشتن است و مطلوبترین شرایط بیرونی فقط موجب توسعھ و

ت و عق�ل م�ی نمای�د و فط�رکبر و حرص و تبھکاری و بازیگری و ستمگری و عیاشی و حیوانیت را تقویت د .ا ھم تحلیل داده و نابود می سازبشری ر -و ھوش حیوانی

س�ت ک�ھ ای انسان یک حیوان موذی و دیوان�ھ و رنج�ور و ح�ریص و عن�ان گس�یختھ در این وادی بھ طور کل ی�ن اش�ری در بل رش�د ابھ لحاظ ھوش حیوانی نیز از اکثریت حیوانات پست تر است و درمانده تر . کم� ی حت

د ی�کم�ی توان� وادی در حد ابزار سازی عبث و مخرب و جنون آسا می باشد . در این وادی انسان ح�داکثرق میم�ونی نابغھ و تبھکار و رنجور باش�د . میم�ونی ک�ھ اس�یر و درگی�ر ھ�وش و ح�االت ف�و شرور و میمون

ی کش�د و م�ی م�ی کن�د و در ای�ن ب�ازی زج�ر زب�افق�ط خویش است و کاربرد درست آن را نمی داند و ب�ا آنھ�ا اسد . ھالک می گردد . در این وادی انسان بھ جز خودش می پندارد کھ ھمھ چیز را می شن

ھس���تند : در ای���ن وادی ک���املترین و برت���رین انس���انھا تبھک���ارترین و دیوان���ھ ت���رین و جاھ���ل ت���رین انس���انھا ت��رعین ،ن ورزش��ی ، مخن��ادانش��مندان ، سیاس��تمداران ، ثروتمن��دان ، ھنرمن��دان ب��زرگ ، مبلغ��ین ، قھرما

د : ی م��ی باش��نن اھ��الی ای��ن وادو این��ان ھم��ان امام��ا فرمان��دھان نظ��امی ، دولتم��ردان و م��دیران و امث��الھم .ایط جھ�ل و ض�اللت و ش�ھوت و ب�ازیگری و س�لطھ و فس�اد در عرص�ھ ھ�ای گون�اگون غرای�ز در ش�ر ن اماما

گوناگون و ادوار گوناگون .ین�ان اکنند . ھمواره اکثریت مردم روی زمین مقیم در این وادی می باشند و در درجات این وادی زیست می

ئ�ی ھ�ای ادی دارال تمدنھا می باشند کھ اھرمھای جھانی اعم�ال س�تم ھس�تند . در ای�ن وقلمرو و بستر و عما اقتصادی و فکری و فرھنگی موجب ستمگری است و نداریھا ھم موجب ستم بری .

عرصۀ جاھلیت بھ زبانی عرصۀ کفر غری�زی و ک�ور و حی�وانی اس�ت . ول�ی در ع�ین ح�ال از فط�رت دین�ی و بش ھ�ا و نجواھ�ای گن�گ وج�دان عم�ل م�ی ن�است کھ در وجود انسان بھ ص�ورت ج آگاه ھم برخوردار ناخود

کند و انسان بھ میزانی کھ بھ ای�ن تح�رک و ن�داھا پاس�خ م�ی دھ�د و ب�ھ آن عم�ل م�ی کن�د ب�ھ خط�رات جب�ران ج�اھلی و کافران�ھ اس�ت ک�ھ ناپذیر و فالکتھای عظیم و چاھھای غیر قابل خروج نمی افتد و این ھمان م�ذھب

را در ھمان عرصھ نیز مصونیت می بخش�د و انس�ان ب�ھ میزان�ی ک�ھ از ای�ن عق�ل ذات�ی و دی�ن فطرت�ی انسانتبعیت می کند بتدریج با حجت ھای واضح تر دینی و عقلی روب�رو م�ی ش�ود و از حیوانی�ت خ�ود فاص�لھ م�ی

در مح��دودۀ گی��رد و از س��قوط در ت��وحش و تبھک��اری و فحش��اء و جن��ون محف��وظ م��ی مان��د . ای��ن مص��ونیت ادراک ذھنی بھ واسطۀ ھمان تعلیم و تربیت و مذھب سنتی و وراثتی و عامیانھ رخ می دھد و مھاری نسبی ب��ر نف��س م��ی نھ��د و انس��ان ، خ��وب ب��ودن و حی��ا و راس��تی را ب��ر ش��رارت و وقاح��ت و ری��ا در ح��د ت��وان و

ح�اظ ذھن�ی و روان�ی ب�ھ س�وی بت�دریج ب�ھ ل مصالحش ترجیح می دھد . ولی غایت این وضع در س�نین ب�االترنیھیلیزم و پوچی و برزخ می رود زیرا ماندن در وضعیت راستی و درستی و عقل بتدریج شاقھ تر می گردد

گ�ی عظیم�ی در درون و ب�رون ه داتا آنجا کھ بھ کلی غیر ممکن م�ی ش�ود و انس�ان دچ�ار بالتکلیف�ی و ب�ی اراز ع�وارض ای�ن مرحل�ۀ طبیع�ی اس�ت . در ای�ن مرحل�ھ خود می شود کھ افسردگی و انفع�ال و نومی�دی ش�دید

م��ت ھ��ا و اح��زاب و فرق��ھ ھ��ای دیگ��ر ب��ھ ص��ورت وجامع��ھ و ای��دئولوژیھای اجتم��اعی و سیاس��ت ھ��ا و حکجایگزینھائی در این برزخ ھجوم می آورند و نیز علوم و فنون و ھنر ھا و نیز خرافھ ھا و نی�ز م�واد مخ�در

٦٢

ان�واع ج�ایگزینی ھ�ای مقب�ول و مط�رود جامع�ھ از محص�والت عرص�ۀ ب�رزخ و الابالیگریھا . اصال خ�ود ای�ناصال جامع�ھ پرس�تی و گ�روه پرس�تی و نظ�ام پرس�تی نتیج�ھ و واک�نش می باشند . وو جوامع برزخی بشری

غی�ر را ب�ر » : غی�ر«است : گریز از این برزخ خویش و پناه بردن ب�ھ یطبیعی برزخ اعتقادی و پوچی عملو » خ�ود«یدن ! خروج از خویش�تن ، ف�رار از خ�ود ! و ای�ن بی�زاری و وحش�ت و گری�ز از جای خویش برگز

پناه ب�ردن ب�ھ غی�ر محص�ول طبیع�ی دی�ن فطرت�ی در انس�ان اس�ت و مقدم�ۀ واجب�ی ب�رای گ�ذر از حیوانی�ت ب�ھ انسانیت و دین معرفتی و انتخابی است.

ھ ک�نن�ده ای کر ع�ذابھای ش�دید و طوی�ل و تب�اه بطور کلی در عرصۀ جاھلی�ت و حاکمی�ت غرای�ز ، انس�ان دچ�اد و ل�ذا ک�ال افی ن�دارجبران ناپذیر باشد نمی شود زیرا ھنوز حقیقتی را بھ یق�ین ندی�ده و ل�ذا ذات�ا مس�ئولیت ک�

طور ک�ھ پروردگ�ار اس�ت . ھم�انک رحم�ت و عف�و کل�ی از جان�ب ذات حتی در ب�دترین اعم�الش ھ�م مش�مول ی�و صفات ن عرصھ ھم اساسا سطحی و دمدمی و بی ریشھ و گذرا ھستند و ارزشخوشی ھا و موفقیتھای ای

ز او ب�ادی ماندگاری در انسان بر جای نمی گذارند و موجب یک خوشبختی ماندگاری نمی شوند و ب�ھ بھان�ھد و ھستن داردو وضعیت ھائی گذرا و ناپای دست می روند . در این عرصھ بھشت و جھنم و عذاب و اجر ھر

ی ابطال م� وم و تجربیات این عرصھ نیز بسیار سطحی و رقیق و کم خاصیت می باشند و بھ سرعت دچارعل ان انس��انگردن��د . معنوی��ات ھ��م در ای��ن عرص��ھ س��طحی و اساس��ا بازیچ��ھ و تفنن��ی ھس��تند و ریش��ھ ای در ج��

واع ش��عاع ان��د تح��ت الندارن��د . چ��ون ھ��یچ چی��زی ج��دا و قلب��ا و ب��ا یق��ین انتخ��اب نش��ده اس��ت و ک��ل حی��ات ف��رارد و ن�ھ ن�ھ گن�اھی ج�دی و مس�لم وج�ود د و ب�ی وف�ائی ھاس�ت .جبرھاست و لذا ای�ن عرص�ۀ مع�ذوریت ھ�ا

ر ک��ھ ھ��ث��وابی . ای��ن عرص��ۀ ب��ازی و غری��زه اس��ت و تردی��د و ت��رس و مح��دودیت و ناچ��اری . در ای��ن وادی مجبورتر است قدرت طلب تر و ج و .ی م�ادی ن وادی ق�درت اس�ت : ق�درتھارتر می شود . غایت و کمال ایبا

. و ضاللت کانون ھای این قدرتھا در واقع کانون اشد مجبوریت و جباریت است و کانون اشد جھالت

وادی دوم : وادی حجت ھای غیبی و متافیزیکی دین

ج�ود نی کھ ودانیم (جھابی بھ جھان غیر و ماوراء طبیعت و فوق حواس و عقل بااگر دین را بھ لحاظی دستیست رد مظھر درا کھ در رأس و محور دین قرار دا ندارد ولی بتدریج بھ عرصۀ وجود انسان می آید ) و خدا

ی است ک�ھ با نیست نیافتنی ترین و نابوده ترین جنبۀ جھان بدانیم پس رابطھ انسان با دین ھمان رابطۀ انسان نیستی شباھت ھمھ جانبھ ای دارد .دینی و حس سراسر اسرار و حیرت می باشد . حس

طبیع�ت و حواس بشری ، ادراک ذھنی و احساسات و تجربیات غریزی و اجتماعی و مشاھدات و عبرتھ�ا از

قول م�ی سائر افراد و جوامع جملگی عرصھ ھای شعور و احساسات دینی و ظھور نشانھ ھای غیب�ی و ن�امعزم�ان ب�ھ ضد دینی ھم ھستند . ولی انسان ھر چھ ک�ھ درباشند ھمانطور کھ عرصھ ھای شعور و احساسات

پی�دا ش�دیدتری پیش می رود نشانھ ھای غیبی را بیشتر درک نموده و باور می کند و بھ آنھا توج�ھ و تمای�لر بیش�تر ب�ه گ�وئی ک�ھ در مس�یر زم�ان و تجرب�ۀ زن�دگی غیبی�ت و متافیزی�ک حی�ات و ھس�تی م�اد می کند . و

و ش�وند و ا ھمان حجت ھای دینی ھستند کھ خواه ناخواه بر ھر ف�ردی وارد م�یو این انسان عیان می شودر ری ک�ھ دش�را مسئول و مأمور می سازند ک�ھ تفک�ر نمای�د و انتخ�اب کن�د . ح�وادث مثب�ت و منف�ی و خی�ر و وزن�د ی ریم�وادی علیت حسی بش�ر رخ م�ی نماین�د و نظ�ام حس�ی و معق�ول و علیت�ی و م�ادی وی را در ھ�م ای ی حجت ھ�حسابھای وی را باطل می کنند و یا در اوج بن بستی گشایشی معجزه آسا پدید می آورند جملگ

رای�ز و دینی و غیبی محسوب می شوند و بھ انس�ان ھش�دار م�ی دھن�د ک�ھ در ورای مادی�ت و حس�ابگری و غآن را ھ کن�د ویس�تی ب�ھ آن توج�قدرت و علم و واقعیتی برتر وج�ود دارد و با ، امیال و عقول و علوم بشری

ی ان س�خن م�بھ حساب آورد . این حجت ھا و نشانھ ھا بھ قدری واضح رخ می نمایند و محکم با ب�اطن انس�ای ن حج�ت ھ�گویند کھ بھ آسانی قابل انکار و فراموشی نیستند و ب�ھ ھ�یچ حس�اب دیگ�ری ھ�م نم�ی آین�د . ای�

ر خاط�ب ق�رامتمرا رخ می دھن�د و وج�ود انس�ان را ش�دیدا متافیزیکی بھ طور فردی و اجتماعی و جھانی مس ھ�د . ای�ندداده و ھشدار و اخطار می دھند ک�ھ خ�ودش را از ورط�ۀ مادی�ت و رک�ود و فس�اد برکش�د و نج�ات

ونماین�د شخصی و اجتماعی حت�ی از دوران بچگ�ی کم�ابیش رخ م�ی انھ ھا در خواب و بیداری در تجربۀنشرسد بارزتری می وبھ نشانھ ھای برتر و توجھ و تأمل می نماید آنھا پاسخ می دھد بھکھ انسان بھ میزانی

بھ ھان فانیجو این بھ معنای حرکت و رشد از ماده بھ سوی معناست : از فیزیک بھ سوی متا فیزیک : از سوی جھان ابدی .

ی در ذھن و دل و عمل خ�ود ج�دال و ھر فردی یا اجتماعی بھ میزانی کھ در رویاروئی با این نشانھ ھای غیبو تکبر و انکاری می ورزد مواجھ با بدبختی ھ�ا و ع�ذابھای گون�اگون م�ی ش�ود ک�ھ خ�ود ای�ن بالی�ا از جمل�ھ نشانھ ھای غیبی ھستند کھ خود انسان ھم متوجھ غیبی بودن آن می شود ولی باز ھم اگر بخواھد می توان�د

٦٣

را ک�ور س�ازد و ب�رای ای�ن نش�انھ ھ�ای مت�افیزیکی بھان�ھ ھ�ا و انکار ورزد و عقل خود را فریب دھد و خ�وداینگونھ است کھ انسان بھ سوی تحمیق و تجاھل می رود و گاه می بینی ک�ھ ی�ک توجیھات مادی بیاورد . و

دانش��مند و متفک��ر ب��زرگ در ح��ل و درک ابت��دائی ت��رین مس��ائل زن��دگی خ��ودش از ی��ک ک��ودک ھ��م ابل��ھ ت��ر و ین نیز یک عذاب عظیم و از جملھ نشانھ ھای بزرگ متافیزیکی و دینی است .ا ناتوان تر است . و

ئوال س�ولی انسان چھ در س�وی انک�ار ای�ن حج�ت ھ�ا و چ�ھ در عرص�ۀ تص�دیق آنھ�ا ب�االخره مواج�ھ ب�ا ی�ک ن�دگی زول�ی ای�ن ی�ک س�ئوال درب�ارۀ برخ�ی از مس�ائل » . چ�ھ بای�د ک�رد ؟:«بزرگ عملی با خودش می شود

ن�ائی تن و توان و مقصود از زیسبارۀ کل زندگی است : انگیزۀ زیستن ، راه و روش کل زیستنیست بلکھ درک واقع�ۀ ی�و ھمچ�ون حق زیستن و ضمانت حق این نوع زیستن . در چنین مرحلھ ای است ک�ھ ب�ھ ناگ�اه بر

می دھ�د رامتافیزیکی و رسالت غیبی ، انسان حق پرست و مؤمن و عارفی پیدا می شود و جواب سئواالت حجت امل تریننھ فقط در کالم بلکھ در عمل ، و آن ھم با عمل و موجودیت خودش . این انسان برترین و ک

ی�ن ددینی و غیبی محسوب می شود و در حکم امام و نور ھ�دایت و مظھ�ر ح�ق و ض�مانت عین�ی و وج�ودی کن�د و د و از ت�و حمای�ت م�یبر روی زمین است و اگ�ر بخ�واھی و ج�دا طال�ب نج�ات باش�ی ی�اری ات م�ی دھ�

را از سختی ھای این ھجرت و حرکت را برایت گوارا می سازد و زجرھا و غل و زنجیرھای عرصۀ جھال�تم�ال جت و جس�ارت و ایم�ان ی�ک جھ�ش و رھ�ائی ب�زرگ را م�ی بخش�د . او وجودت باز می کند و ب�ھ ت�و ق�و

ب�ھ وم�راه او ھفیق تو . بھ حبیب و طبیب و رایمان و ھویت ابدی توست . و ھم معلم و مربی توست و ھم وی . در ش�او این راه را آغاز می کن�ی و از فیزی�ک راھ�ی متافیزی�ک م�ی بھ ارادت و اطاعت نسبت واسطۀ

اری مگ�ر ردی�دی ن�داینجا امام یا مراد دقیقا ھمچون فرشتۀ نجات بر فرد تجلی می کن�د و در ن�اجی ب�ودن او تور ک�عن�وی وی مر و انکارت بتدریج خ�ود را بفریب�ی و نس�بت ب�ھ حقانی�ت و ق�درت اینکھ بعدا بھ واسطۀ تکب

گش�ت ب�ھ شوی و او را ترک نمائی و دوباره ب�ھ عرص�ۀ جھال�ت ب�ازگردی . ول�ی ای�ن بازگش�ت ب�ھ معن�ای باز ی�ده ای ودوضع سابق نیست زیرا دیگر ت�و آدم س�ابق نیس�تی زی�را راه نج�ات خ�ود را ب�ھ آس�انی و ب�ھ یق�ین

ھ معن�ای ب�خ�ود ایم�ان داری . ل�ذا ای�ن بازگش�ت و احساس خ�ود ب�ر بطال�ت زن�دگی گذش�تۀبا تمام درک اینک زی�دی ل را برگورود بھ جھنم و انواع عذابھای نوین است زی�را آگاھان�ھ و عم�دا ح�ق را انک�ار نم�ودی و جھ�

پس مسئولی .

وادی سوم : وادی توبھ و طلب و اطاعت

رب�وط ب�ھ مبھ آخرین مراحل رشد و اخالص و معرفت و علم و حکمت و دی�ن سراس�ر از این وادی بھ بعد تا د حب�ت مری�مدت و ایمان و اطاع�ت و امسائل و حاالت و مدارج رابطۀ مرید نسبت بھ مراد است بر اساس ار

با مراد و بھ عکس .ک�ل است از جت غیبیفرد پس از رویاروئی با مراد کھ برترین و عینی ترین و بشری ترین و مفھوم ترین ح

ز اک ش�دن احیات و حتی گذشتھ اش ن�ادم و خج�ل م�ی گ�ردد و از آن توب�ھ م�ی کن�د . ای�ن ن�دامت و توب�ھ و پ� ا نخس�تیند ول�ی در ع�ین ح�ال ب�گذش�تھ ب�ھ می�زان ارادت و اطاع�ت و ایم�ان ب�ھ م�راد گ�ام ب�ھ گ�ام رخ م�ی دھ�

تی ف�س مق�دمادھد یک ن�دامت و توب�ۀ کل�ی در نتصدیق و ایمانی کھ نسبت بھ مراد در دل فرد رخ می مرحلۀ وسیر عق�ل مفرد پدید می آید و ھمین وضع حرکت اولیھ بھ سوی حقیقت است و نخستین گام برای رشد در

ایم�ان ب�ھ اد اس�ت واخالق و معنویت . در این رابطھ آنچھ کھ ایمان نامیده می شود دقیقا ھمان ایمان ب�ھ م�رنفس�انی وایمان بھ مراد می باشد و نھ بالعکس . بھ میزانی ک�ھ خ�دای خصوص�ی خدا ھم یکی از محصوالت

. در می گردتت و این توبھ ھم ممکن و موروثی فرد تسلیم خدای مراد است این ارادت و اطاعت میسرتر اسی گ�ردد بھ طور کلی خدای خصوص�ی و م�وروثی بت�دریج در مقاب�ل خ�دای م�راد تحلی�ل م�ی رود و معل�وم م� و

ده است . خدا نبوده و بلکھ ھوای نفس وی بوده است و بلکھ شیطان نفس وی با نام مستعار بواصال در این مرحلھ روح حاکم بر کلیۀ امرھای مراد بھ مرید ھمانا احک�ام اص�ولی و عم�ل ش�ریعت انبی�ای الھ�ی و

ل و عفت و حی�ا و احیای اخالق فطری است مثل امر بھ صدق و وفا و پاکدامنی و قناعت و صبر و رزق حالمرید بھ میزان ارادت نھی از ریا و زنا و ربا و دوری از ستمگران و مفسدین و حرام خواران و امثالھم . و

زن�دگیش و ایمانش بھ مراد است کھ قوت و خواھش اجرای این امور را می یاب�د و مس�تمرا در کلی�ۀ مس�ائل ال می��زان ناخالص��ی و تظ��اھر ص��ا نف��اق م��ی افت��د . وگرن��ھ بت��دریج ب��ھ ش��رک و از م��راد طل��ب ام��ر م��ی کن��د و

نفاق در بشر بوده است و گ�روه ھ�ائی از م�ردم دروغین بھ ایمان و ارادت است کھ زمینۀ ھمیشگی شرک ورا پدید آورده کھ ظواھری دینی دارند و باطن�ا کافرن�د و ری�ا روح ح�اکم ب�ر فرھن�گ آنھاس�ت . ای�ن واقع�ھ در

ضد مسیح و مسلمان ضد محمدی و شیعۀ رفی جبرا رخ نموده است کھ مسیحی صدر ظھور ھر پیامبر و عاضد علی را پدید آورده است و دراویش ضد معرفت را و آخوند ضد دین را . سلسلھ ھای درویشی در جھان

دت نس�بت ب�ھ م�راد و پی�ر و مرش�د م�ی باش�ند ھ�ر چن�د ک�ھ ااسالم ھم محصول تظ�اھر و ری�ای در ایم�ان و ارثریت این مشایخ خودشان از جملھ امامان نفاق و ضاللت می باشند و بھ ھمین دلیل رعایت احک�ام بنی�ادی اک

د ارزش محسوب م�ی ش�ود و ای�ن نش�انۀاخالق و شریعت در این سلسلھ ھا کمترین ارزشی ندارد و بلکھ ض

٦٤

فریب�ی و –ک�ھ منش�أ خ�ود ضاللت و نفاق آنھاست کھ بھ جای شریعت استعمال م�واد مخ�در را ق�رار داده ان�د جنون و فساد است .

خ�ود ا در ش�أنرکسی کھ در این نخستین وادی ارادت و ایمان قلبی در مقابل احکام شریعت تکبر دارد و آن ن اس�ت و ای� از ھ�ر ارادت و ایم�انی تھ�ی اس�ت و ی�ا م�رادش ف�رد گم�راه و ش�یادنمی یابد ب�ھ کل�ی ی�ا خ�ودش ت ک�ام ش�ریعشد و ترکش واجب . و بای�د ب�دانیم ک�ھ نخس�تین و حی�اتی ت�رین احرابطھ محکوم بھ تباھی می با

ام عب�ادیھمانا احکام عملی اخالق در زندگی روزمره م�ی باش�د (مث�ل ص�دق و ح�الل خ�واری و ... ) و احک�ب نف�اق در م�ذاھ مثل نماز از آخرین احکام ھستند کھ در نتیجۀ طبیعی احکام عملی پدید می آیند . ح�ال آنک�ھ

ست بھ عکس عمل می شود و این از نشانھ ھای مذاھب و مکاتب نفاق می باشد .درور ت . ب�ھ ط�شرایط مراد و وظایف و احکام مربوط بھ مرید بھ طور مفصل در فصل ھفتم این کتاب آم�ده اس�ب�ھ یم�انی ک�ھکلی می توان گفت کھ در این وادی انس�ان ب�رای نخس�تین ب�ار در زن�دگیش ب�ھ می�زان ارادت و ازی�ز عم برایش مرادش دارد بدون اکراه و ریا و بلکھ با شوق قلبی تن بھ احکام شریعت می دھد و این احکاادت مت و س�عو لذیذ می آیند و نفس و روحیھ و خلق و خوی وی را تغییر و تبدیل می نماین�د و ب�رایش س�ال

ی آی�د و مری�د ب�ھ حرک�ت م� و رضایت پدید می آورند . در ای�ن وض�عیت اس�ت ک�ھ فط�رت دین�ی از اعم�اق ذاتن�د . ن�ده م�ی کزاز فطرت دینی را از وجود مرید استخراج نم�وده و یفعال می گردد و ھر امری از مراد امر

د . ب�ھ در اینجا ھ�ر ام�ری از م�راد ھمچ�ون وح�ی الھ�ی از دل مری�د م�ی جوش�د و خوان�ده و تص�دیق م�ی گ�ردقیق�ت حن�ھ ک�ھ آئی خدا دیده می شود و تا آنج�امظھر امر ھمین دلیل است کھ مراد بھ مثابۀ مترجم کالم خدا و

است و گوئی خداوند از وجود مراد بر مرید آشکار می شود .ون و چ�را ارادت وج�ود دارد اط�اعتی ب�ا ش�وق و خالص�انھ میس�ر اس�ت . ب�ھ میزان�ی ک�ھ ب�ی چ� بھ میزانی کھ

و آسان می شود . عمق و وسعت می یابد و راه تعالی و دین ھمواراطاعت می شود ارادت

وادی چھارم : وادی محبت و اخالص

اف�ت ش�ده ی ک�ھ از م�راد دریت�کی ش�ود ب�ر اس�اس ایم�ان و حج�ت و بربھ میزانی کھ بی چون و چرا اطاعت م�دق�ت ر ش�دت وب�است ، ارادت قلبی پدید می آید و حقانیت و نعمات این اطاعت نیز در عمل دیده می ش�ود و

وم�ان ش�ده یز افزوده می شود و این رشد متقابل اطاعت و ارادت منجر بھ عمق و شدت ایو شوق اطاعت نام گ�اس�ت ک�ھ واقع ھمان شدت ایمان بھ وج�ود م�رادشق بھ مراد می گردد . این عشق درمبدل بھ محبت و ع

ابط�ھ ل ای�ن رل�بھ گام ایمان بھ خدا را پدید م�ی آورد و حض�ور خ�دا در ای�ن رابط�ھ درک م�ی گ�ردد و عل�ت العر دی خ�ود دفھمیده می شود . زیرا خدای حقیقی فقط در چنین ارتباطی درک و تصدیق می گردد و نھ بھ خ�و

نفس بوده باشد . فردی حتی اگر آن فرد تمام عمرش را مشغول عبادت و تزکیۀ وجود

ده و ھ�رش�ق خ�دمت بھ میزانی کھ محبت در دل مرید نسبت بھ مراد پدید م�ی آی�د رن�ج اطاع�ت تب�دیل ب�ھ ش�وادۀ ردد و ارچون و چرائی در دل مرید مبدل بھ یک راز و حکمت می شود و راه دین با دل و جان طی می گ� .م�ی ش�ود مراد بھ محض خطور کردن بر دل مرید وارد شده و حتی بدون ابالغ کلمھ ای در اعمالش جاری

ص�ۀ ظھ�ور ور ارادۀ وی . و وج�ود مری�د عرم�راد م�ی ش�ود و مح�ل ظھ� در اینجا مرید تب�دیل ب�ھ ظ�رف ارادۀیعت ناب مرید صادر می شود عین شر از وجود اعمال خالصانھ و بری از ھر شرکی می شود و ھر آنچھ کھ

ور م�راد حض� است . در واقع مرید بھ مثابۀ خلیفۀ مراد است و در دل و جان و اندیشھ و اعصاب و اعمالشد م�راد چرای مرید از مراد می باش�د . مری�د مج�ذوب در وج�وو این حضور محصول اطاعت بی چون و دارد

ک روح دراست و شبانھ روز و بالوقفھ از وجود مرادش امر دریافت می کند و گوئی ک�ھ ای�ن دو ھمچ�ون ی�دار م�ح�د و ب�ر دو بدن می باشند و کلیۀ امور و افکار و امیال و حواس و غرایز و اعم�ال مری�د در س�مت وا

د خ�ود درک را در وجو» توحید«است بسیج و متحد ھستند و مرید برای نخستین بار واحدی کھ وجود مراد ی حرک�ت وو تجربھ می کند و ق�وای وج�ودی اش از تفرق�ھ و اس�تھالک نج�ات یافت�ھ و متح�د گردی�ده و در و

وان ن�حی�د ب�ھ عل�ذا تو این تجربۀ یگانھ بینی و یگانھ پرستی در عالم خ�اک اس�ت . و رشد پدید می آورند . ووحد شده ماین رابطھ امکان پذیر است و چنین کسی بر عرصۀ توحید وارد شده و در یک مقام وجودی فقط

است در درجاتی از احدیت . طنت اس�ت و منیت ک�ھ منش�أ جھ�ل و ش�ی» من«در این وادی فرد مرید بھ طرز حیرت آور و معجزه واری از

ان ھس�تی بھترین و مطمئن ترین یار و ناجی وی در جھ شده است . غیری کھ» غیر«رھیده و فنای در یک فری در دل مری�د راھ�ی س� و عالمتر و دلسوزتر و مطمئن تر اس�ت . و است و از خود وی بھ وی مھربانتر

مراد است بھ سوی پروردگارش . و این ھمان راه دین است .

٦٥

ف�اع از حرب�ھ ای منطق�ی ب�رای دبزرگترین مانع منطقی اطاعت ھمان چون و چ�را ک�ردن مری�د اس�ت ک�ھ فق�ط س�ت و ح�ق اگرنھ مرید بھ تجربھ و عق�ل دریافت�ھ ک�ھ ح�ق ب�ا ام�ر م�راد منیت و کبر و غرور خویشتن است و

عق�ل وی نیز در اطاعت محض و بی چون و چراست . این کبر و جدال درون�ی مری�د وض�عی ارادی و خ�الفا ب�ی رس�د و ونی می شود و با خودش بھ تناقض م�مرید است و لذا از بابت آن دچار عذاب و گرفتاریھای در

یس�تی مری�د با این وضع حتی بھ عداوت با مراد منجر می گردد . پ�س ادش نیز دچار ریا می گردد و ادامۀمرتنبی�ھ د س�ازد ومستمرا بر علیھ منیت خود نبردی مداوم و جدی داشتھ باشد و نفس خ�ود را تس�لیم ام�ر م�را

ی�ن ی آی�د و در است و اجرش ھمان عشقی است کھ در دل مرید نسبت بھ مراد پدی�د م�این جھاد اکب نماید . و لذت بخش می سازد . را بر وی آسان و

ش�ود در عرصۀ اخالص کھ ھمان عرصۀ تکمیل شریعت است مرید بھ طور کلی دچ�ار چھ�ار م�وت اراده م�ی ح�ب آب�رو و ،حب جان ، حب م�ال کھ چھار امتحان و امر بزرگ است در جھت گذشتن از چھار حب نفس :

رد ب�ھ ا در ب�ردا، حب یار و عیال و فرزن�د . گذش�تن از ای�ن چھ�ار ح�ب ک�ھ تمامی�ت ح�ب نف�س رمردم پرستی ت م�ال ش�ریعکمثابۀ حب مراد است کھ بر ھر حبی ارج�ح اس�ت و ب�ھ مثاب�ۀ ح�ب دی�ن و اخ�الص اس�ت و ای�ن

عت و خ�روج اس�ت از ک�ل ش�رید ھنگام�ۀ گاه ک�ھ ای�ن کم�ال حاص�ل ش�است و رستگاری بزرگ می باشد . وآنت و س�ر عروج بھ سوی حق وجود خویشتن و بھ مثابۀ رجعت مجدد بھ خویشتن و ارادۀ ف�ردی خ�ویش اس�

وش و تحویل گرفتن خویش و خلق خویش�تن ب�ھ دس�ت خ�ویش ب�ھ راه ر فراق از مراد : آغاز عرصۀ فراق : تھ است .اخالقی کھ از مراد فرا گرف

وادی پنجم : وادی فراق و خلقت نوین

ھ�ائی د و ت�و تنمرید با خداوند است : با خویشتن خویش ! مراد ظاھرا دیگر وج�ود ن�دار این وادی رویاروئی و بلکھ مطرود ھمھ خویشان و یاران .

دی ی در واچ�ھ ح�د شرایط این وادی و حاالت و اوضاع درونی و بیرونی مرید بس�تھ ب�ھ ای�ن دارد ک�ھ وی ت�اپ�اک رانھ خ�ودقبل در اخالص و تکمیل شریعت و محبت بھ مراد موفق شده باشد و از گذشتۀ جاھلی و متکب

ب�ھ د ووص�ال رس�یده ان� تشده باشد . برخ�ی ب�ر ای�ن وادی چن�ان وارد م�ی ش�وند ک�ھ گ�وئی ب�ھ اص�ل و حقیق� خ�ارق ازو گ�د ر دل خویش ھر چن�د ک�ھ س�وزتازگی مراد خود را در کمال و جمال کشف و دریافت می کنند د

دن من�ور ش� والعاده و وصف ناپذیری را بھ ھمراه دارد کھ این سوز و گداز و خون ب�ر اخ�الص و روحانی�ت ان از مری�د دل یاری می دھد و مرید در باطن خود چیزی جز تمامیت وجود مراد نیس�ت . و نی�ز ب�رای برخ�ی

اورده ان�دت و شریعت را در وادی قبل و در حض�ور م�راد ب�ھ عم�ل نی�و سعی الزم در تکمیل ارادکھ اخالص ھ آن ه دارد ک�این وادی چھ بسا مرارت ھا و ماللت ھا و درماندگی ھای ش�دید و حت�ی ع�ذاب آور را ب�ھ ھم�را

مرید از ھر نوع شرک و نفاق است . ھم موجب پاکسازی دل و اندیشۀاخالص�ی نت ب�ھ م�راد انج�ام ش�ده و ش�رک ھ�ا و ری�ا ھ�ا و ت ھائی کھ در مراح�ل قب�ل نس�بدر این وادی معصی

یم��ان و ھ��ای مراح��ل قب��ل عی��ان و تص��دیق ش��ده و امک��ان از می��ان رف��تن را دارد ب��ھ ش��رط اینک��ھ مری��د در اقب�ھ دت مراش�ھ استقامت خود بر شریعت و ارادت بماند و بھ نظام کفر و نفاق روی نیاورد و نفس خ�ود را ب�

ھ ف��س ف��رد ب��نا گناھ��ان مراح��ل قب��ل در رابط��ھ ب�ا م��راد عری��ان م��ی ش��ود و گ��اه در ن��ھ تنھ�� کن�د . در ای��ن وادیه و قصاص کشیده م�ی ش�ود و بلک�ھ ب�ی گن�اھی و غ�رور حاص�ل از آن نی�ز ب�ھ عن�وان گن�اھی برت�ر درک ش�د

ان د بھ زندبایستی از نفس زدوده شود : بی گناھی کم گناھی نیست در دیوان عشق یوسف از دامان پاک خو . رفتھ است

مان جھ�ل ی یابد ھدر این وادی مرید بھ ناگاه وضع خود را عینا ھمان شرایط دوران قبل از ایمان و ارادت موادی د ب�ھ ای�نو جھنم سابق با این تفاوت ک�ھ او این�ک آن را م�ی شناس�د و از آن نف�رت دارد . در ب�دو ورو

ھ ند ک�ھ ھم�گری از گرگھای ھار می بیمرید خود را ھمچون آھوئی زبان بستھ و خلع سالح شده در میان لشفت�ھ ر اھ�ی ک�ھردھان گشوده و قصد پاره کردن وی را دارند و یا انتظ�ار اظھ�ار ن�دامت و پش�یمانی وی را از

ن مھ�ای ن�ویاین گرگھا بھ وی وعده و وعید ھای کالن م�ی دھن�د و ب�رایش دا است دارند و در عین حال ھمۀ پیش روی می نھند .

الیلی محکم است کھ مرید بر این وادی وارد می شود و یا بھ زبانی بھ این وادی ران�ده د بھ واسطۀبھر حال می شود زیرا بھ ندرت مرید بھ پای خودش و با میل خودش این عرصۀ فراق از م�راد را ب�ر م�ی گزین�د . ی�ا

و ی�ا ش�رایطی مراد او را از خود می راند و ترکش می کند و یا خودش دیگر شھامت ماندن با مراد را ندارد خاص موجب این دوری می گردد ، بھر حال بدون ارتکاب گناھی بزرگ در رابط�ھ ب�ا م�راد نم�ی باش�د . ای�ن گناه می تواند سوءظن شدید و طوالنی دربارۀ مراد باشد ، یا دروغ و ریائی شدید با مراد و ی�ا ارتک�اب گن�اه

را مرید خلیفۀ مراد است و ھر چھ کھ می کند بر بزرگی در خفا کھ بھر حال این گناه ھم بر مراد می باشد زی

٦٦

مراد و با مرادش می کند و یا می تواند سرپیچی از ام�ر مھم�ی باش�د و ی�ا تعل�ل و ش�رک و تکب�ر در اج�رای م�راد ی�د اس�ت ک�ھ ب�ھ ھم�ت و ی�اری و ارادۀامری . ولی بھر دلیلی کھ باشد دال بر رشد و تعالی و عروج مر

و اجتناب ناپذیر است و شاید بھ لحاظ ب�اطنی ش�اقھ ت�رین مراح�ل س�یر و س�لوک رخ می دھد و رشدی واجبروحانی محسوب گردد . بخش عظیمی از ادبیات عرفانی بیانگر ای�ن وادی اس�ت مخصوص�ا در عرص�ۀ ش�عر

دارن�د و حس�رت و در ع�ین و غزل مثل غزلیات حافظ و موالنا کھ عم�دتا روح ح�زن و ف�راق و س�وز و گ�داز ئی بس�یار ری�د در ای�ن وادی بناگ�اه از رؤی�اکمال و جمال مراد را بھ ھمراه م�ی آورن�د و گ�وئی م شفۀحال مکا

عمیق و جادوئی عظیم و زیبا بھ خود آمده است و آنچھ را کھ بر وی گذش�تھ ب�ا ناب�اوری ب�ھ ی�اد م�ی آورد و آنچ�ھ را ک�ھ ط�ی نم�وده و بدس�ت این مجال را می یابد تا آن را تبدیل بھ باور و معرفت و یقین نماید و از نو

آورده و اینک بھ ناگاه ھمھ را از دست داده بار دیگر با دست خ�ودش از بط�ن خ�ودش بیافرین�د . اینس�ت ک�ھ گنجینھ ھای عشق و ایم�ان و ارادت مراح�ل قب�ل بایس�تی از وادی خلقت نوین نھاده ایم کھ ھمۀ این وادی را

صورت صفات و مقامات ذاتی متجل�ی گ�ردد. ای�ن وادی ب�ھ بطن وجود مرید بھ جوش آید و خودی شود و بھمخلص�ین « لحاظی عظیم ترین و پر مخاطره ترین و پر تالش ترین مراح�ل اس�ت . و پی�امبر اس�الم فرم�ود :

و دال بر ای�ن وادی اس�ت و مس�ائل آن . در ای�ن وادی مری�د بایس�تی م�راد ش�ود . ت�ا » در خطر عظیم ھستند است . تا قبل از این مرید مشغول اکتساب » شدن«لم و مشاھدات بود و اینک وادی قبل از این وادی ھمھ ع

و مصرف از جانب مراد بود و حاال باید تولید کند و خالق گردد و خورده ھا و ب�رده ھ�ا را تب�دیل ب�ھ معرف�ت و ص��فت نمای��د . ای��ن وادی ھض��م و ج��ذب اس��ت : بل��وغ عرف��انی و دین��ی . عرص��ۀ ب��ر روی پ��ا ایس��تادن و

راھپیمائی بھ تنھائی نمودن است . این وادی تنھائی است .ش�د ول�ی حتی ممکن است بھ لحاظ ظاھر ھیچ فراقی رخ ندھد و مری�د ھمچن�ان در ارتب�اط فیزیک�ی ب�ا م�راد با

وانھ��ادگی نفس��ا رخ داده اس��ت و نف��س مری��د ب��ھ –باطن��ا ای��ن ف��راق واق��ع ش��ده اس��ت و ای��ن انقط��اع و بخ��ود ک�ھ در آن روز ھ�یچ .«ھ�م م�ی نامن�د ی�دداده ش�ده اس�ت . ل�ذا ای�ن وادی را وادی تفری�د و تجرخودش عودت

ای�ن وادی تجل�ی مرتب�ھ ای –قرآن » نفسی بار نفس دیگری را نمی توان کشید و ھیچ یاوری نیست اال خدا.و نف�س وی را از قیامت وجودی مرید ھم ھست کھ پیشاپیش رخ می دھد و مرید را از تاریخ جلو می اندازد

در ھمین دنیا مواخذه و تصفیھ می کند . اینست کھ این وادی را عرصۀ رویاروئی با خدا نامیده ایم .

ر ش��ب و ھ�زم��ان درون�ی انس�ان ب�ھ لح�اظ زم�انی ای��ن وادی معم�وال طوی�ل ت�رین وادیھاس��ت و حت�ی ب�ھ لح�اظرف�انی از عدر اص�طالح » پیر«شود و می » پیر«روزش گاه سالھا بھ طول می انجامد. انسان در این وادی

ن ذرد و ای�در نف�س مری�د م�ی گ� این مرحلھ پدی�د م�ی آی�د زی�را زم�ان بیرون�ی بس�یار ط�ویلی در م�دت کوت�اھیمن�د ان م�ی ناکمالی زودرس است و بھ معنای سبقت گرفتن از زمان است ھمانطور کھ امام را امام زم نشانۀ

اره عرفت ھمود در دین و مو خروج کرده از تاریخ . و یک مری یعنی پیشوا و پیشتاز زمان و فراسوی زمان خود پیش تر است . از زمانۀ

ز اب�یش لک�ھ ببی تردید مراد باطنا ناظر و شاھد و حافظ و حامی و ھادی مرید در عرصۀ فراق نی�ز ھس�ت و

ر اینج�ا. د پیش . و این یک ارتباطی یکطرفھ و حیرت آور و نامحسوس و نوری است ن�ھ کالم�ی و رفت�اریاس�طۀ رده ب�ھ وامری بھ ظاھر وجود ندارد و مرید بایستی حق امر مراد را بر اساس راھی کھ تا کنون طی ک

معرفت خویش دربارۀ ھر چیزی از وجود خودش استخراج کند .

و دید ش�ق و کب�ر و البتھ کم ھم نبوده اند مریدانی کھ بھ واسطۀ ناقص پیم�ودن ک�ل راه ارادت و ش�رک و نف�اخص�ومت ل دی�ن وی ساقط گردیده اند و لذا بھ ع�داوت ب�ا ک�مستمر خود در رابطھ با مراد در این وادی بھ کل یا مثل ور اسالم ملجم در صدتھ اند. مثل طلحھ و زبیر و ابن با مراد رسیده اند و بھ جرگۀ کفر و نفاق پیوس

شد . یھودا در رابطھ با مسیح و یا پسر موالنا کھ قاتل شمس تبریزی

بای�د آنچھ کھ این وادی ھمانا تنھائی و بیکسی و خطر تطمیع دشمنان دین است . بھ لحاظ معرفتی تیکل سخویش خ�و نب�ود در این وادی پدید آید و از واجبات این وادی می باشد ب�ھ ط�ور کل�ی معرف�ت ب�ر وج�ود م�راد

و رفت�ھ ش�ودش�کار م�ی گ�ردد و بایس�تی پذیاست زیرا اساسا چنین بود و نبودی فقط در این وادی اس�ت ک�ھ آد ت��ا ع��دم پ��ذیرش ای��ن حقیق��ت موج��ب اص��لی انح��راف و س��قوط در ای��ن وادی م��ی باش��د . یعن��ی مری��د م��ی بین��

م�ده از ھ پدید آحقی ک اینجای راه ھر چھ کھ بوده از مراد بوده و ھر چھ کھ نبوده از خودش بوده است ، ھرر ب�ی ب�وده و ھ� بوده است و ھر اراده ای کھ مرید داشتھ ارادۀ مرادمراد و ھر باطلی کھ رخ داده از خودش

اور و و جن��ونی ک��ھ نم��وده از خ��ودش ب��وده اس��ت . ای��ن حق��ایق در ای��ن وادی ب��ھ عرص��ۀ ش��ھود و ب��ارده گ�ی د انس�انی خ�و واقع می شود و مرید بر آستانھ خلقت ن�وین و خلق�ت» خود«معرفت می رسد و نھایتا نیستی

س�ت از م�ی ش�ود و ش�اھد ب�ر خلق�ت خویش�تن ا» وج�ود«دگار قرار م�ی گی�رد و آم�اده پ�ذیرش بر درگاه پرور و وی را چشم وجود مراد کھ در عدم مرید واقع شده است : چش�می ک�ھ ع�دم مری�د را ب�ر وی نمایان�ده اس�ت

ق�ل عطالب وج�ود نم�وده اس�ت . ش�رح ای�ن واقع�ھ ب�یش از ای�ن مق�دور نیس�ت و ت�ا ھم�ین ح�د ھ�م در عرص�ۀ دی نمی گنجد و جز سالکان این وادی درکش نمی کنند .اضدا

٦٧

وادی ششم : وادی توحید و امامت

ب�ل د غی�ر قامقامات و حاالت و مسائل این وادی غیر قابل توصیف تر از وادی قبل اس�ت زی�را توحی�د و وج�وض�داد ورای اتوصیف ترین صفات ھس�تند زی�را ذات ص�فات ھس�تند و بلک�ھ عل�ت ص�فات م�ی باش�ند و ل�ذا در

ت ک�ھ توحی�دبیشتر بھ بیان آیند کمتر مفھوم می باشند . فقط م�ی ت�وان گف�و در عرصۀ منطق ھر چھ ھستند ست .چھ ھا نیست و نیز ھر چھ ھست از وجود است ولی موجود نیست حتی عدم ھم محصولی از وجود ا

س�ت . و عرف�ت ب�ر ع�دم خ�ویش اآورده از غای�ت مسر برآورده از کمال فراق است و وجود ھم س�ر ب�ر توحید

ھ بھ این کوجود است . مریدی این دو غایت در وادی پنجم رخ می نماید و در وادی ششم محصول توحید ون اس�ت وادی می رسد از ھر لحاظی مظھر العجائب است و گوئی کھ جامع جمی�ع نب�وغ ھ�ای ممک�ن در انس�ا

اید . ھ�راد در اشدش از وجود وی رخ می نمکھ بھ عرصۀ ظھور رسیده اند و خدایگونھ است و وحدت اضدھ مخاط�ب ک�فعلی کھ از وی پدید می آید مظھر شدید ترین خیرھ�ا و ش�رھا در آن واح�د اس�ت و بس�تگی دارد

ایم�ان م�ی ومؤمن باشد یا غیر مؤمن . ھر صفت و کرداری از وی در آن واحد مظھر اشد کفر این فعل وی ت و م�ال خداس�فر و ایمان و خیر و شر قرار دارد . اعم�ال وی ھم�ان اعنماید زیرا وی در مقامی در ورای ک

اس��طۀ ھ��ر چ��ھ از وی س��ر م��ی زن��د در یق��ین مح��ض اس��ت و او از مس��ئولیت آن مبراس��ت و خداون��د ھ��م ب��ھ و ت .دۀ خداسدۀ او اراااعمالش از وی مؤاخذه نمی کند . او از اولیای خدا و مخلصین درگاه حق است و ار

ن دو است و ای رابطۀ مریدی کھ بھ این مقام رسیده نسبت بھ مرادش یک رابطۀ کامال دوستانھدر این وادی

ش��مس و ب��ھ معن��ای قرآن��ی آن م��ی باش��ند مث��ل محم��د و عل��ی . مث��ل عل��ی و س��لمان . مث��ل موالن��ا و» رفی��ق«دارد و ب�ا وی ن� امثالھم . در اینجا مرید بھ مقام مراد رسیده است ھر چند کھ بر حسب ظاھر کمترین شباھتی

ک�ی حمد کھ یمآیند . مثل علی و می حتی بھ لحاظ خلق و خوی و آداب و روش ھم در تضاد یکدیگر بھ نظر مظھر قھر بود و دیگری مظھر رحمت .

فن��ا ومری��د در ای��ن وادی ص��احب وج��ود گردی��ده اس��ت و از تب��اھی جھ��ان رھی��ده اس��ت و مظھ��ر اب��دیت اس��ت راح�ل ک�ھ در م کھ از انسان در این وادی رخ می نماید ب�ر س�ائر مری�دان یعمالناپذیری . صفات و حاالت و ا

ت ھ�ا نس�بیناھ بھ نظ�ر م�ی آی�د و چ�ھ بس�ا ب�ھ قبل ھستند و نیز بر عموم مردم سراسر حیرت آور و جادوگرانت�ل قا را ب�ھ کفر و الحاد و جادوگری و جن�ون بدھن�د و تھم�ت ھ�ای ن�احق بزنن�د و آزارش�ان دھن�د و حت�ی آنھ�

ند . اکثر امامان و عارفان بزرگ بھ ھمین دلیل کشتھ شده اند .نبرسا

م�ت و انسانی ک�ھ ب�ھ ای�ن مق�ام م�ی رس�د ن�ور ھ�دایت خل�ق و اس�وۀ ب�ی نی�ازی و ش�رافت و مظھ�ر عل�م و حکم�ی معرفت است و چشمۀ ایمان و محبت و آن موئی است کھ بھ واس�طۀ وج�ودش ف�رق ح�ق و باط�ل معل�وم

دد . یت و دی��ن و عل��م اس��ت و ع��دالت ب��ھ واس��طھ وج��ود وی معل��وم و مش��ھود م��ی گ��رگ��ردد و می��زان انس��ان ن .محبوب مؤمنان و طالبان معرفت است و مغضوب کافران و جاھالن . گاه آشکار است و گاه پنھا

ی�ن مق�ام اتم�ا در حاین وادی مقام مراد کامل است : پیر کامل و امام . البت�ھ ی�ک پی�ر و م�راد الزم نیس�ت ک�ھ

ب�ا ی�د و م�رادم�ابقی راه را ی�ک مرباشد بلکھ الاقل بایستی یک وادی از مرید خود پیش تر باش�د و چ�ھ بس�ا ث�ر دی ک�ھ اکھمدیگر طی کنند و مراد ھمواره یک گ�ام از مری�د پ�یش ت�ر اس�ت . بس�یار ب�وده ان�د مری�د و م�را

د نس�بت ید و م�راحال یاری مر وادیھای دین و معرفت را با یکدیگر و بھ یاری ھمدیگر طی نموده اند . بھر ا ی�اری ک�نمت�ی�اری کنی�د م�را « بھ ھمدیگر الزم و واجب است ھمانطور کھ خداوند بھ مؤمن�ان م�ی فرمای�د :

.» شما را ق اس�ت و از جملھ خطرات این وادی برای کسی کھ در آن وارد شده است عطش بی پایان نجات و ھدایت خل

ھ ان�زوا وب�بھ�ر ح�ال ای�ن عط�ش ذات�ا ب�ر ح�ق اس�ت و بت�دریج انس�ان را اصرار زیاده ورزیدن در ای�ن ام�ر . دی ف�راق نھ�ائی واتنومیدی از ھدایت خلق می کشاند و تا تنھائی کامل می راند کھ البتھ این تنھائی از جنس

نیست بلکھ آمادگی برای وارد شدن بھ وادی ھفتم است وادی خالفت خدا . ا ری�ک نف�ر ھ وجود خویش است از اینکھ چرا این وجود نم�ی توان�د حت�یغایت این وادی ھمانا قھر نسبت ب

ھدایت کند .

٦٨

وادی ھفتم : وادی فقر و فنا و خالفت

پش�ت دیوا وادی ھفتم وادی غیبت است بر حقیقتی و نیز بر مصلحتی . مص�لحت خل�ق و حقیق�ت ح�ق خ�دا.م�ل و ن�اب رس�الت و ھ�دایت خل�ق . وادی اس�الم کاکردن بھ خلق و روی نمودن بھ حق . وادی خ�تم نب�وت و

لم�دی کام�محمدی است . در اینجاست کھ یک انسان بھ کمال دین می رسد و مسلمان کام�ل م�ی ش�ود و مح غدیر خم بھ پس کامل شد در دینش . می گردد آنطور کھ محمد از واقعۀ

نکھ کش�یدنوجود یعنی خداست . و اییق در حقیقت حق این وادی ھمان سپردن وجود بھ صاحب اصلی و ال

م�ی نی�ق وج�ود بار وجود برای عدم (آدم) تا بدانجاست کھ خ�ود را ھم�ان الی�ق ع�دم م�ی یاب�د و ج�ز خ�دا را ال بیند .

س�ت : اخدا و انسان بر جای یکدیگر اس�ت و ت�ا عم�ری ب�اقی اس�ت برگزی�دن فق�ر مح�ض یاین وادی جانشین

. ش و انتخاب این فقر ھمان میزان این جایگزینی خالفت استفقر و فقارت وجود . میزان پذیر

وند ارد م�ی ش�وامام غایب مظھر کمال این وادی است : بودن در عین نبودن . و انسانھائی کھ بر این وادی د و د می رس�نبھ مقام اوتا بھ عرصۀ حضور امام غایب نزدیک می شوند و چھ بسا با وی دیدار می نمایند و

در عالم خاک در میان مؤمنان خاص می شوند . وی نمایندۀاک ر ع�الم خ�حضرت مسیح نخستین کسی از بشریت بود کھ بر این وادی وارد ش�د و ل�ذا تنھ�ا پی�امبر زن�ده د

است . اش�یای م�ۀالم امک�ان و ام�ام مب�ین اس�ت ک�ھ ھکامل شدۀ این وادی خلیفۀ خدا در عالم ھستی است و قط�ب ع�

و امکان بقا دارند و متوسل و متحصن بھ وجود اویند .جھان ھستی بر مدار وجود اد وجود خ�و وکامل شدۀ این وادی کسی است کھ از ھمھ دستاوردھای کل این راه و این ھفت وادی می گذرد

را برای خدا انفاق و ایثار می کند . و این مکتب عشق کامل است .

٦٩

فصل نهم

لی بر کل راه و برخی پدیده هاي روحانیانظر اجم

٧٠

و س�ایھ و است» راه«ھر چھ کھ ھست در راه خدا وجود ندارد کھ ھمان راه وجود یابی است . وراھی جز

وج�ود ت و ن�ورعل یا نوری از وجود را با خود دارد و یا تحت الشعاع آن است . خداوند ھمان ذات و مبدأ و ستند .است . فقط خداست کھ وجود دارد و مابقی مخلوقات عالم در درجھ ای تحت الشعاع این وجود ھ

ود . و ش�اب�دی و و اما انسان در این راه تنھا مخلوقی است کھ قرار است وجود کامل یابد و خدایگونھ گردد

ھ ب�س�ت و ی�ا اا را جستجو می کن�د و طال�ب وج�ود انسان یا بھ میل و اراده و شوق در این راه می رود و خدف�ت و ح�ق اکراه و زور بھر ح�ال مش�غول پیم�ودن ای�ن راه اس�ت . انس�ان ن�وع اول انس�ان م�ؤمن و اھ�ل معری اس��ت و جوس��ت و انس��ان ن��وع دوم انس��ان ک��افر و متکب��ر و جاھ��ل و ظ��الم اس��ت . ن��وع اول پیم��ودن بھش��ت

اه . کو ھستی است . نوع اول ھستی بخش است و نوع دوم فساد آور پیمودن نوع دوم دوزخی و تباه کنندهی�ات ب�ا وجود زاست و حیات دوزخی ھم حیات نابودی آور است . حیات بھش�تی ححیات بھشتی ھمان حیات

انی ت در جری�معرفت و آگاھانھ و عالمانھ است و حیات دوزخی حیاتی کور و بالھت بار و غرق در تردید اس یاتی شاکرانھ و حیات شاکیانھ .فزاینده : ح

ت ھ س�وی عل�انسانی کھ دین را انتخاب می کند و می خواھد کھ بفھمد و عزت نفس و رشد داش�تھ باش�د و ب�

ات خ�ود ذر فریبی بیزار است بھ محض دیدار با ام�امش د –حیات و ھستی حرکت کند و از بازیگری و خود اق��ع ھم��ۀحس��اس و ب��اور م��ی کن��د و در وغای��ت ای��ن راه را ا ئی حی��رت آور در ع��ین بی��داریو در وادی رؤی��ا

و رک می کندوادیھا در ھمان سر آغاز در ناخودآگاه خود د نقاط جھش و عطف این راه را در ھمۀنورھا و ک�الم و بالغت پذیرا می شود و البتھ این بھ یاری و کرامات مراد صورت می گیرد و بھ واسطۀ نفوذ معنوی

اھ�ش د و ق�وت راش کل معنا و روح این راه از اول تا بھ آخرش در دل مرید نھاده می شواحاطھ روحانی ویقین م�ی معرفت و می گردد کھ بعدھا گام بھ گام و وادی بھ وادی آنھا را بھ عین و عمل می یابد و تبدیل بھ

نماید . اه را دررق�وت و ح�ق ک�ل ھر وادی و حتی ھ�ر عمل�ی خالص�انھ از ای�ن راه ب�ھ خ�ودی خ�ود تم�امی مراح�ل و

ر وج�ود دی شود و بردارد بھ لحاظ معنا ، کھ بتدریج در عمل و وقایع بیرونی تبدیل بھ محبت و یقین عینی م فرد مبدل بھ صفات حسنھ می گردد.

محس�وب» الح�«برخی از پدیده ھای راه و نیز برخی از ادراکات و یقین ھا و صفات و اعمال در یک وادی

وج�ود» ق�امم«و ھنوز قدرت و جایگاه ابدی در وجود ف�رد ندارن�د ول�ی در مراح�ل بع�دی تب�دیل ب�ھ می شوندل در مراح� نس�ان حت�یام�ور مثب�ت و منف�ی م�ی ش�ود . م�ثال ا کھ پایدارن�د . ای�ن مس�ئلھ ش�امل ھم�ۀمی شوند

ت اگ�اه ح�االنی ب�ھ و یقین در اص�ول رس�یده اس�ت ول�دین و معرفت کھ بھ مقام یقین در ایمان بسیار پیشرفتۀر مراح�ل دکافرانھ و شکھائی شدید و کوتاه مدت در اص�ول ب�ھ انس�ان دس�ت م�ی دھ�د . ھم�انطور ک�ھ انس�ان

ق�ام ھ لحاظ مبمقدماتی راه ممکن است اقدام بھ اعمالی بس بزرگ و خالصانھ و توحیدی نماید در صورتیکھ توفی�ق ین نرس�یده اس�ت . اینھ�ا ح�االت ووجودی ھنوز در عرصۀ تردیدھای بزرگ در اصول اس�ت و ب�ھ یق�

عی�ت ھ�ا ای�ن موق ھائی از جانب مراد ھستند کھ بھ مرید داده می ش�ود و از آن مری�د نیس�تند و مری�د نبای�د درک�ھ در الت منف�یدچار اشتباه گردد و این قدرت و یقین را از مقام وجودی خود پن�دارد و نی�ز نبایس�تی در ح�ا

ار اس�ت . آن چی�ز راه بس�ی »مق�ام«چیزی تا » حال«ی دھد مأیوس گردد . از مراحل پیشرفتھ بھ وی دست مدس�تش م�ی بسیاری از مقامات وجودی در ھمان مراح�ل اولی�ھ راه ب�ھ مری�د دس�ت م�ی دھ�د ول�ی از » حال«

ه است . کامل شد کار رود و مرید برای رسیدن بھ مقام آنھا بایستی جھاد نماید و فکر نکند کھ در ھمان اولوس د زیرا کبسیاری بھ واسطۀ چنین سوء تفاھم و نیز سوء استفاده ھائی در ھمان آغاز راه ساقط می شون

راد م�طف وجود این توفیق ھای بزرگ بھ ل علیھ مراد می شورند حال آنکھ ھمۀ انا الحق می زنند و حتی بر بوده است .

ک�ھ گ�اه بس�یار ش�دید اس�ت . بس�ط دل دل اس�ت » بس�ط«و » ق�بض«مراح�ل راه گھگ�اھی دچ�ار مۀمرید در ھ

عبارت است از احساس شور و شوق و مستی و امیدی سرشار و بی نیازی و قدرت عظ�یم در مقاب�ل کش�ش ھای دنیوی و توانائی کارھای بزرگ و خالصانھ در دین و دوستی . و قبض دل درس�ت عک�س ای�ن وض�عیت

و مکدر و ناتوان و دلسرد می گردد بی آنک�ھ دلی�ل است و گاه فرد بھ ابتدائی ترین اصول ھم بدبین می شود بیرون�ی محکم و مسلمی وجود داشتھ باشد . این قبض و بسط دل گاه بھانۀ بیرونی ھم دارد و گاه ھیچ دلی�ل

ندارد . مرید بایستی در وضع بسط دلش بھ شدت مراقب اعمال خود باشد و مس�تمرا ش�کر گوی�د و در حال�ت و مرک�ز و خ�دمت ب�ھ م�راد گ�ردد و س�عی کن�د ت�ا ح�د امک�ان ب�ھ وی نزدی�ک باش�دقبض دلش مشغول ذکر و ت

نومیدی بر وی غلبھ نکند و وی را در عمل بھ زشتی نکشاند . خطر بسط دل غرور و فخ�ر فروش�ی اس�ت و مشتبھ شدن امر بر مرید . خطر قبض دل ھم یأس و بدبینی بھ مراد و گرایش بھ مشرکان و کافران و اعمال

بھر حال ھر قبض و بسطی حتما اگر دلیل بیرون�ی نداش�تھ باش�د دلی�ل ب�اطنی دارد و مری�د بایس�تی در ناحق .نفس آگاه و ناخودآگاه خود نقب زند و ریشھ ھایش را بکاود . در ھمھ حال این قبض و بسط ھا حق است و

قبض�ی ھ�م ی�ک ج�زا در معنائی دیگر ھ�ر بس�طی ی�ک اج�ر اس�ت و ھ�ر مرید را از سھویت خارج می کند . و

٧١

محسوب می شود کھ حاصل یک خطای عملی و یا نفسانی است . قبض ھای طوالنی خطرناکن�د و بایس�تی ب�ا ط�رف گ�ردد. ھ�ر ق�بض و بس�طی انگی�زۀ طبیع�ی و ج�دی ب�رای ان نھاده شود و علتش معل�وم و برمراد در می

از ھ�ر زم�انی متوج�ھ ب�اطن خ�ود مرید در جھت خودکاوی می باش�د و ل�ذا مری�د بایس�تی در ای�ن ح�االت ب�یش باشد و دست از دالئل بیرونی بردارد و علت را در خود بیاب�د و تجدی�د نظ�ری در اعم�ال ج�اری خ�ود نمای�د و خ��ود را در اعم��الش خ��الص ت��ر و در رابط��ھ اش ب��ا م��راد ص��ادق ت��ر کن��د ت��ا ھ��ر بس��طی مب��دل ب��ھ ی��ک جھ��ش

وین از معرفت نفس گردد . بھر حال در ای�ن دو حال�ت ی شود و ھرز نرود و ھر قبضی تبدیل بھ موج نعرفان مرید بیش از ھر زمانی بایستی بھ مراد نزدیک باشد و اطاعت کند .

قلب�ی و از پدیده ھ�ای روح�انی دیگ�ر راه ح�االت خلس�ھ و ذک�ر ھس�تند . خلس�ھ ح�التی ناش�ی از حض�ور ش�دید

س�ت ک�ھ اف م�راد اس�ت و اج�ری عظ�یم امعرفت�ی در مقاب�ل کرام�ات و الط�لصانھ و حیرت اطاعت و خدمت خاب�د و نی می یامرید را بھ اعماق کشف ناشده ای از نفس خود ره می نماید و قدرت خارق العادۀ مکاشفۀ باطن�د زد س�ر م�ی نیز قوت عظیم اقدامات عاشقانھ در ارادت پیدا م�ی کن�د و ھ�ر عمل�ی ک�ھ در ای�ن حال�ت از مری�

یل ب�ھ اگر تبد و عزت برای وی و اطرافیانش می باشد . این حالت مکاشفھ گرانھ و خالق و سراسر با برکت یش�رفتۀام�ات ع�الی در مراح�ل بس�یار پمقام شود عرصۀ کرامت و شھود و شفاعت اس�ت ک�ھ ای�ن مق�ام از مق

و عرفانی می باشد کھ معموال از وادی ششم امکان می یابد . دینی

گ ب�زر ب�رت ھ�ایوجدان و ھمچنین بھ یاد آوردن حقایق و عبھ معنای یاد قلبی و بیداری نوین » ذکر«و اما رد دی�د م�ی آوبھ لرزه می آورد و ھراسی خوش و تزکیھ کننده پ از زندگانی خویش یا دیگران است کھ دل را

ش�د و نوعی مستی معرفتی است و اجری بزرگ محسوب م�ی ش�ود ک�ھ ی�ک واردۀ قلب�ی و ف�وق ارادی م�ی با کھ از الطاف مراد است .

ور ی طب�ق دس�تتلقینی ھم وجود دارد کھ گاه م�راد ب�ھ مناس�بتی ب�ھ مری�د الق�اء م�ی کن�د و مری�د بایس�ت» کرذ«

ار و ب�ا پش�تک مراد آن را در دل و ذھن و گ�اه ب�ر زب�انش ج�اری داش�تھ باش�د . گ�اه ای�ن ن�وع ذک�ر اگ�ر ج�دا وھ وئی زلزل�ان می دھ�د و گ�حضور و خلوص و محبت مراد ھمراه باشد بر اعماق دل می نشیند و مرید را تک

س�رد م�ی ای در وی رخ داده است کھ توأم با ھ�راس و مس�تی و تزکی�ھ و ش�کر اس�ت ک�ھ گ�اه ب�دن را ش�دیدا االت ح�عظ�یم اس�ت . در ای�ن و نوعی موت اراده رخ می دھ�د ک�ھ تب�دیل عظ�یم در نف�س اس�ت و اج�ری سازد

ن س�ت ک�ھ ای�ش ج�اری م�ی ش�ود ک�ھ گ�اه ممک�ن اخودآگاه از دل مرید بر زباناء الھی بھ طور ناشدید گاه اسمد را ی م�ی جوش�وو بھر حال مرید بایستی ای�ن ن�وع اذک�اری ک�ھ از اسماء را قبال در ھیچ جائی نشنیده باشد

وش�ی عظ�یم ورد زبان سازد . مری�د در ای�ن ح�االت خ�ود دارای ق�درت ش�فاعت و شفابخ بھ یاد داشتھ باشد وب�دیل ب�ھ تی تواند را در ھر جائی بکار گیرد و یا فخر فروشد . گاه ذکر م معجزه آسا می باشد کھ نبایستی آن

کرن�د از ر مق�ام ذخلسھ شود و یا خلسھ ای بھ ذکر مبدل گردد . ذکر نیز حالی دارد و مق�امی . اھ�ل ذک�ر ک�ھ دظی از اھ ب�ھ لح�ک�اولیای خدا می باشند کھ بھ واسطۀ ذکر در خالء دائم�ی ان�د . از مس�ائل و وق�ایع دیگ�ر راه

اه جھ�ان اس�ت ک�ھ گ�اه خ�ود مری�د مح�ل وق�وعش م�ی باش�د و گ�اه م�راد و گ�» تجل�ی«مھمترین آنھا می باشد بیرونی و طبیعت و اشیاء .

دی�ده ھ�ای پو تعین بیرون�ی و ص�وری حق�ایق و باورھ�ای ب�زرگ ب�اطنی . یعن�ی ظھ�ور یعنی جلوه» تجلی «

، رگ ت��اریخرف�ت . دی�دار ب�ا انبی�اء و اولی�اء و عرف�ای ب�زمت�افیزیکی در ع�الم فیزی�ک از چش�م ی�ک مری�د معی ک�ھ یر فیزیک�غدیدن مالئک و اجنھ و حتی شیاطین ، دیدن مناظری بھشتی و یا دوزخی ، دیدن پدیده ھائی ممک�ن »ح�ال«ان متعلق بھ عوالم ماوراء طبیعت می باشند . تجلی نی�ز ح�الی دارد و مق�امی . تجل�ی ب�ھ عن�و

د و ی�د رخ دھ�حلھ ای از راه گھگاھی در خواب یا بیداری و یا در عالم خلسھ و ذک�ر ب�رای مراست در ھر مرار م�ی رد ب�ھ کن�راه پدید می آید کھ حج�اب خ�اک از مقاب�ل دی�دگان ف� نوان مقام در مراحل بسیار پیشرفتۀبھ ع

تجل�ی محل ودش فتھ خگاه یک مرید پیشر رود و او را باطن بین می کند و غیب عالم را مستمرا می بیند . ود را در سائرین می شود و سائرین گھگاھی جمال ھای حیرت آوری در جمال وی م�ی بینن�د و نی�ز ب�اطن خ�و

م�ال م�ان از جوی درک می کنند ، و گاه جمال برخ�ی از بزرگ�ان گذش�تۀ دی�ن و عرف�ان و برخ�ی انبی�اء و اما ر جمال واحدۀ پروردگارش شود . وی آشکار می شود و نھایتا یک انسان کامل می تواند مظھ

ی مری�د رخ م� (بھ ی�اد آوردن) اس�ت و گ�اه وق�ایع خلق�ت ازل�ی در مقاب�ل دی�دگان» ذکر«تجلی بھ لحاظی کمال بین�د و ی�ا ش�اپیش م�ینماید و یا بسیاری از وقایع بزرگ تاریخ را می بیند و گاه بسیاری از وقایع آینده را پی

درک می کند .

ت ار و ح�االرات دائمی ب�رای مری�د در ھ�ر مرحل�ھ ای آن اس�ت ک�ھ از ای�ن تجلی�ات و اذک�بھر حال یکی از خطی�اورد و ا پدید نروحی خود دچار غرور و کبر و شیطنت نشود و این امور قدسی را بھ بازار نبرد و دکان دنیردیده منافق گ واز امر مراد خارج نگردد و مدعی نشود . بسیاری از مریدان بدین واسطھ از راه ساقط شده

اند .

٧٢

خ�ود باط�لم�ان گیکی دیگر از خطرات عامۀ این راه متوسل شدن مرید بھ مواد مخدر و ت�وھم زاس�ت ت�ا ب�ھ این نشانھ سقوط مرید است از کل دین و معرفت . دچار تجلی و مشاھدات غیبی گردد . و

کاش�فات عرفت�ی در اوج ھ�ای ش�ناخت و ماس�ت ک�ھ وض�عی ک�امال م» حیرت«از وقایع روحانی دیگر این راه

ب�د رتق�اء یاابرسد و عقلی برتر یاب�د و نی�ز ایم�انش یمی باشد و موجب می شود تا عقل مرید بھ جھش نوینحی�رت .و دیدگاھش توسعھ نماید و ظرف ادراک وی بیشتر شود و در مقام قضاوت ص�بور و مھرب�ان باش�د

حت�ی ی�ک ح�ال ط�والنی م�دت در ح�د ی�ک مق�ام باش�د وا ی�ک می تواند یک ح�ال گ�ذرا در ھ�ر وادی باش�د و ی�م�ی وادی محسوب گردد . در وضع حیرت یک مرید معم�وال بس�یار ص�بور و مھرب�ان اس�ت و کمت�ر قض�اوتانی کند و عاشق معرفت می شود و ب�ھ واس�طۀ معرف�ت دچ�ار مس�تی م�ی گ�ردد . حی�رت در واق�ع مس�تی عرف�

ست کھ یکرید حضور دارد و باید داشتھ باشد . بھ واسطھ حیرت ااست کھ کمابیش ھمواره در وجود یک مم�ی ل ب�ھ نظ�رمرید بھ ندرت اقدام عجوالنھ ای می کند و در بسیاری موارد کھ ھمھ ش�تاب زده ان�د وی منفع�

ن�واناست ک�ھ وادی ورای خی�ر و ش�ر م�ی باش�د ک�ھ ب�ھ ع» شھادت«رسد و آرام است . حیرت درجھ ای از د و عاش�قمعرفت است : آنگاه ک�ھ انس�ان از خی�ر و ش�ر دنی�ا م�ی گ�ذر مراحل پیشرفتۀ یک مقام از مقامات

حقیقت یگانۀ وجود می شود . زه آساس�ت عموما بھ معنای اثر وضعی و آنی معج» کرامت«است . » کرامت«دیگر از محصوالت این راه

امل ش� یک�ھ از ط�رف م�ؤمن خالص�بر حاالت و مشکالت العالج سائرین . بھ بیان دیگ�ر ھم�ان معج�زه اس�ت من�ان س�ت ب�ر مؤحال اطرافیان وی می شود کھ گاه بھ قصد اتمام حجت است بر کافران و گاه بھ معنای اجر ا

م�ت حت��ی آورن�دۀ وض�عیت ھ�ای خ�ارق الع�اده و ف�وق منطق�ی م�ی باش�د . کرا و در ھم�ھ ح�ال راھگش�ا و پدی�داز د بدان�د ک�ھ اس�تفادۀ دنی�وی و شخص�ی نم�ودنممکن اس�ت در ص�ورت ظ�اھرش ب�ال باش�د . ی�ک م�ؤمن بای�

و .ب�دی کن�د کرامت ھای خود بزرگترین خطا و گناه است و چھ بسا وی را از کل دین خ�ارج س�ازد و لعن�ت اف�ت رامت�ی یانیز یک مرید ھرگز نبایستی برای خودش از جانب مراد انتظار کرام�ت داش�تھ باش�د و اگ�ر ھ�م ک

ود . ز نکن��د و ب�ھ پرس��تش آن نپ�ردازد و حواس��ش از اص�ل راه پ��رت نش��ھرگ�ز ب��ر روی آن حس�اب دنی��وی ب�ا کرامت پرستی موجب سقوط بسیاری از مریدان بوده است .

خالص عم�ل ،او حالی چیزی جز مرید باید بداند کھ اصل راه و ھدف نھائی در ھر مرحلھ یک بھ طور کلی

ھ ستند و بھوقایع روحانی در خدمت ھمین امر نفس و ارتقای مستمر معرفت نیست و مابقی حاالت و تزکیۀق�ایع االت و وخودی خود می توانند خطرناک باشند و بھائی ندارند . بسیاری از مریدان مبتال ب�ھ پرس�تش ح�

رای دنی��اب��روح��انی راه ش��ده و اص��ل را فرام��وش ک��رده و ب��ھ کل��ی از راه خ��ارج ش��ده ان��د زی��را دی��ن را فق��ط خواستھ اند و نھ بالعکس .

فع دنی�ویراد مظھر برکت مادی و معنوی است و تبرک جستن از دست م�راد ب�رای مری�د اگ�ر ب�ھ قص�د من�ام

س�یار بباشد کاری خطرناک اس�ت و اگ�ر اس�تمرار داش�تھ باش�د موج�ب گمراھ�ی مری�د اس�ت . ول�ی ای�ن ک�اری ر آن عم�لدد ت�ا کھ مرید برای ھر اقدام و عملی ھر چند کوچک الاق�ل از ک�الم م�رادش تب�رک بجوی� نیکوست

بھ فیض معنوی و روحانی برسد .

پیم�ودنی کالم آخر اینکھ این راه مبدأ و معادی جز عشق و معرفت ن�دارد و ج�ز ب�ھ واس�طۀ عش�ق و معرف�ت در خ�دمت نیست و سائر وق�ایع و ارزش ھ�ای ای�ن راه جملگ�ی در درج�ھ ای پ�ائین ت�ر ق�رار دارن�د و بایس�تی

ی��ن اد . عش��ق ب��رای اع��تالی معرف��ت و معرف��ت ب��رای اع��تالی عش��ق . و عش��ق و معرف��ت و اع��تالی آن باش��ن پایانی ندارد . جز این ھر چھ مقصود پنداشتھ شود باطل و سد راه است .اعتالء

٧٣

فصل دهم

گفتگوئی در باب فقاهت

(مصاحبه با استاد علی اکبر خانجانی)

٧٤

سخھای رد " بھ نوعی یک رسالھ عملیھ محسوب می شود ولی پاکر کھ " چھ باید با توجھ بھ این ام -س عقالنی و علمی و عرفانی است . ا یصھ چھ ین نقشما بھ مسائل مبنای شرعی و فقاھتی ندارد و اساسا

معنائی دارد ؟

و می دھد اسخاتفاقا این نقیصھ عین امتیاز این کتاب است کھ بھ بزرگترین بن بست فقھی عصر ما پ –ج ت رفان اسعلم و یا الاقل درب جدیدی برای حل مسائل مدرن را در فقھ سنتی می گشاید و آن درب عقل و عفت واھد یاات نخ. فقاھت حوزوی در عصر ما تا عقالنی و علمی و عرفانی نشود از این نقاھت و فالکت نج

از این ی تواندکھ م استقرائی نیست ھر چند . البتھ منظور از عقل و علم آن منطق علیتی و قیاسی و فنی ورفان نھم عآمنطق ھم در خدمت تصدیق و تبیین مسائل بھره جوید . اساس نگرش این رسالھ عرفان است

بتال مھ بدان کریخی معرفت نفس و نھ عرفان تاریخی و منقول . تا فقاھت ما مبنای عرفانی نیابد از مرگ تانی در بھ عرفاک تجرحاضر نھ پاسخی جامع و کامل بھ این نیاز بلکھ فقط ی شده راه نجاتی ندارد . و رسالھ

ر ست کھ داروری حل مسائل فقھی را پیش روی گذاشتھ است تا بتدریج کامل گردد . و تذکر این امر نیز ضرمی باز آن واست ھمھ حال فقاھت مدرن عرفانی ھم بی نیاز از مبانی فقھ سنتی نیست و بلکھ در ادامھ آن

قھ فتأویل معنایبخیزد و آنرا احیاء می کند و در تصدیق آن است و استمرارش . فقاھت عرفانی بھ زبانی آن . وحانیسنتی است و تأخیرش . رجعت فقھ بھ عرفان ھمان رجعت بھ اصل فقھ است و نقب در باطن ر

نی قلی و فنلمی عدیل بھ فقھ عرفانی ھمان فقھ روحانی و حکیمانھ است در حالیکھ فقھ سنتی ما امروزه تببوده قلبی و حسابی شده است و این ھالکت و محاق فقھ است کھ بدان دچار است . فقھ وجھی از علومست و گری ااست و لذا نیازمند بھ معرفت نفس است و این نجات فقاھت از محاق تاریخیگری و اخباری

. خبری ونھ حکمت و عرفان نظری اتصال آن بھ قلب و روح آن کھ ھمان حکمت و عرفان زنده است و این اتحاد معنوی فقیھ و عارف است کھ تنھا راه نجات فقھ و عرفان ھر دو است .

ت و از سخ عرفانی شما بھ مسئلھ شکیات نماز کھ در ھمھ رسالھ ھای عملیھ آمده اسفی المثل پا -س

ارکان و واجبات شرعی در امر نماز محسوب شده ، چیست ؟

با شک با یقین برتر از نماز داده است کھ " براستی خواب (ع)خش را سلطان عارفان یعنی علی پاس –ج ه سخن را در جواب بھ شکیات نماز در عصر خودش بر زبان راند این (ع)بنظر می رسد علی –است "

ان مازگزارنی بر باشد خود خداوند ھم در کتابش بھ این مسئلھ پاسخ داده است وقتی کھ می فرماید کھ واھ ماز بسھوی . شک در نماز حاصل سھویت و عدم حضور قلبی در نماز است . شک و حواس پرتی در ن

ست و میامنان این دلیل است کھ نمازگزار دلش در جای دیگر است و نزد خدا نیست . و این نماز غیرمؤا ی و صرفوروثھ مسلمین مدانیم کھ در قرآن کریم در دھھا آیھ اقامھ صلوة امری مختص مؤمنان است و ن

. و شده استارد نوادعائی . خداوند می فرماید کھ مگوئید کھ مؤمنان ھستیم زیرا ھنوز دین بر قلوب شما چ ی با ھیمشکل چنینلذا دل بھ ھنگام نماز بھمراه ذھن نیست . ذھن بر نماز است و دل در نماز نیست و

ست نمازاداوند سھوی و ریائی کھ مورد لعن و فریاد خ فقھی و فنی قابل حل نیست . نمازراه حل صرفا آن است ر ترکفاقد ایمان قلبی و شوق و حضور روحانی است و لذا شکیات حاصل از این نماز خود بیانگ

م کھ اد بوده ھ شاھتا ایمان پدید آید . پاسخ علوی و قرآنی بھ این امر بسیار روشن است . بنده بھ تجربه د کھ گای شونن سھوی و غیرمؤمن دچار انواع بیماریھای روانی از جملھ وسواس مبسیاری از نمازگزارا

د ان ھستنفراو موجب فروپاشی کل زندگیشان می گردد . و این یکی از دالیل فویل للمصلین است . بسیاری حق نمآدمھائی کھ عمری نماز شب می خوانند و چون دھن بھ سخن می گشایند جز غیبت و تھمت نا

و این جزای نماز سھوی است . گویند

نزد ای شرع می گویند کھ این پاسخ عرفانی بھ مسئلھ نماز موجب انقراض نماز دربرخی از علم -س ست آنرابی نیمسلمین می شود و ھر کسی بھ بھانھ اینکھ ھنوز مؤمن نشده و در نمازش یقین و حضور قل

ی از جب نھست زیرا نماز ستون دین است و موبرای ھمیشھ ترک می کند و این امری خالف شرع مقدس ا فحشاء و منکر در جامعھ می شود . پاسخ شما چیست ؟

بنده بھ ھمھ این مسائل قبال بھ تفصیل پاسخ داده ام و بھ تحقیق و تجربھ و عقل نشان داده ام کھ نماز –ج

و نفاق در جامعھ می شود اکراھی و سھوی بسیار خطرناکتر از ترک نماز است زیرا موجب استحکام شرک کھ اشد کفر و بدترین معصیت است . و بعالوه آنچھ کھ بنده ای را بسوی خدایش می کشاند نیاز روحانی اوست و نھ فتواھای شرعی و عرفانی . خداوند در کتابش فرموده کھ بھ ھنگام مستی اقامھ صلوة نکنید

الھی است . یعنی شکیات حاصل جھل و غفلت در چون نمی دانید کھ چھ می کنید . این یک فتوای شرعی و نمازند کھ خود نوعی مستی و حواس پرتی است . و کم نیستند فاسقان و فاجرانی کھ نماز ھم می خوانند و

٧٥

نمازشان وجھ المصالحھ گناھشان است و نوعی رشوه بھ خدا محسوب می گردد . آیا این کم معصیتی است نان را از فحشاء و منکر بازمی دارد و غیرمؤمنان را در گناھان توجیھ . آری نماز برای مؤمنان است کھ آ

و محکم می سازد . نماز سھوی و ریائی مثل اشعار عاشقانھ یک فاسق برای جلب نظر و فریب شکار خویش است تا از این طریق فسق و ھرزه گی و زنای خود را لباس عشق بپوشاند و مقبول نماید . و

نمازگزاران سھوی . و آنانکھ می گویند نماز حداقل دین و اساس دین است در اشتباھند اینست نعره خدا بر . نماز از فروع دین است یعنی از میوه ھای دین است کھ پس از سالھا جھاد بر درخت دین بھ بار می

کی برای نشیند . وقتی درختی در کار نباشد و یا خشکیده باشد نماز مثل گلھا و میوه ھای کاغذی و پالستیفریب خود و مردم است . اگر دقت کنیم می بینیم آنھائی کھ تا این حد نماز را تبدیل بھ اصول دین می کنند از اصول عملی دین ھرگز سخنی نمی گویند یعنی از راستگوئی کھ اصل و محور دین است . نماز گفتگوی

ن بگوید . و خدا می فرماید کھ با صادقین انسان با خداست . پس خدا باید با انسان باشد تا انسان با او سخاست . پس نماز یکی از میوه ھای صدق است . آیا دقت کرده اید کھ نمازگزاران سھوی چقدر دروغ و ریا می کنند و غیبت از تفریحات سالم روزمره شان محسوب می گردد ؟ نماز اجر خدا بھ بنده است ھمانطور

ب برخی مؤمنان می نویسد . برای برطرف کردن شک نماز باید دین و کھ خود می فرماید کھ نماز را بر قلوایمان را اصالح کرد و نھ اینکھ بھ جستجوی راه حل ھائی فنی بود . این راه حل ھا جز بر نفاق نمی افزایند . بھ ھمین دلیل از میان دریائی از احادیث معتبر درباره نماز حتی یک حدیث ھم درباره شکیات و فنون

دی نیامده است زیرا نماز واقعھ عشق و عبودیت است و نھ فوت و فن . و بقول موالنا وادی " ھر چھ عبامی خواھد دل تنگت بگو " می باشد . بھ ھمین دلیل در قرآن کریم کھ دھھا بار از اقامھ صلوة سخن رفتھ

ماز نیست در حالیکھ است یک آیھ درباره فوت و فن نماز نیامده است و حتی سخن از تعداد رکعت ھای ندرباره جزئیات وضو و حجاب مؤمن آیھ نازل شده است . می بینید این دالیل ھمانقدر کھ عقلی و عرفانی

ھستند قرآنی ھم ھستند و اینھا ارکان فقھ پویا و زنده اند .

م قل اسالث ستند کھ جنابعالی بھ سنت اھمیتی زیاد نمی دھید در حالیکھ قرآن و سنت دوبرخی مدعی ھ -س در عرصھ ختم نبوت می باشند کھ بھ یکدیگر تکمیل می شوند .

ب است . است . ولی سنت ھم مجموعھ ای از کتب و احادیث ھستند مثل قرآن کھ یک کتا آری ھمینطور -ج

،عرفان وعقل آیا چگونھ و بھ چھ قدرتی بایستی این دو کتاب را درک نمود ؟ با عقل و عرفان . بدونمھ زد عاسنت مقادیری کاغذ و مرکب ھستند . برخی می پندارند کھ سنت ھمان است کھ در ن قرآن و

دون بسنت ومردمان است . این کھ سنت ناس است و قلمرو ظلمت و گمراھی است بقول قرآن . پس کتاب دین ھ نورعقل و عرفان و حکمت کمترین معنا و ارزشی ندارند . پس حجت قرآن و سنت ھم عقل است ک

ذھب کفرمن را است نھ آنچھ کھ در مسیر تاریخ تبدیل و مسخ شده است . قرآن کریم پیروی از سنت پدرافان قل و عرعھاند می نامد . و آنچھ کھ انسان را از این کفر تاریخی کھ بھ غلط موسوم بھ سنت است می ر

دا سول خراست کھ سنت و حکمت و تفکرات توحیدی است . بزرگترین دام فقاھت ما ھم این سنت پدران یامبر ودگی پنامیده می شود . آیا مفھوم است ؟ متأسفانھ وقتی از سنت سخن می گویند گوئی فیلم زن

یل و ر و تأوتدبی وامامان را در دست دارند و از آن اطاعت می کنند . سنت ھم کتاب است و نیازمند تعقل ھا و ز خطای از تاریخ نگاری است و مملو امعرفت است درست مثل قرآن . بعالوه اینکھ سنت ھم بخش

ه مام زندارسم تحریفات است . اھمیتی کھ پیامبر اسالم در حدیث ثقلین بھ سنت داده است منظور راه و است نھ آداب منقول از پیامبر و امامان مرده .

ی یستی ببسیاری از علمای شرع می گویند کھ عقل بشر کافی نیست و دارای نقص است و لذا با –س

چون و چرا از وحی اطاعت کرد . پاسخ شما چیست ؟

کامال درست است ولی وحی را یعنی قرآن را چگونھ می توان درک نمود ؟ آیا غیر از عقل وسیلھ ای –ج دیگر برای درک وحی وجود دارد ؟ بھ ھمین دلیل ھم خود وحی مکررا امر بھ تعقل می کند . با عقل بھ

صا عقل عرفانی کھ تعقل در فطرت است و فطرت انسان ھم طبق کالم وحی از فطرت وحی می رسیم مخصوخدا می باشد و لذا خودشناسی بھ خداشناسی می رسد و عقل بھ وحی . ولی مشکل در اینجاست کھ متأسفانھ گروھی بر این ادعا ھستند کھ فقط عقل آنھا عقل است و الغیر . اینھا بر این باورند کھ بدون

ن و حفظ بودن احادیث و فقاھت تاریخی و ادبیات عرب ، عقل ممکن نمی آید . گوئی عقل دارای دانستھویتی عربی است و بدون الفاظ عربی نمی توان تعقل و تفکر داشت . و این یک مشکل نژادپرستانھ و

ا چنین آسان صنفی است و نھ دینی و فقھی و اسالمی و عقالنی . قرآن مکررا می فرماید کھ " این کتاب رگفتھ ایم پس تعقل کنید تا ھدایت شوید . " خود قرآن برای ھدایت در قرآن ھیچ قید و شرط دیگری جز تعقل عربی بدانیم و عمری ادبیات عرب قرار نداده است . برای فھم قرآن ھم الزم و واجب نیست کھ حتما

تفکر درباره پدیده ھای جھان می کند بخوانیم زیرا خود قرآن سراسر از جھان ھستی می گوید و دعوت بھ. پس ھر کھ درباره جھان تعقل و تفکر کند درباره قرآن تفکر نموده و ھدایت می شود . زیرا نیمی از قرآن درباره طبیعت است و نیمھ دیگرش درباره مردمان . یعنی ھر کھ درباره طبیعت و مردم و خود تفکر کند

٧٦

ین آسانی . آسان بودن قرآن کھ در قرآن بارھا تکرار شده است بھ قرآنی است و ھدایت می شود . بھ ھماین معناست . زیرا اگر تفکر در قرآن مستلزم عمری تحصیالت حوزوی می بود کھ کار ھر کسی نمی بود . در حالیکھ قرآن عامھ مردم را دعوت بھ تفکر و تدبیر در قرآن کرده است و نھ فقط اھل کتاب را . و بلکھ

کتاب را مانع رابطھ خدا و خلق می خواند . و اینست مسئلھ ! دفاع از ادبیات عرب دفاع از خدا و اکثر اھلقرآن و دین نیست دفاع از صنف و اتحادیھ عرب است یک تبلیغ حرفھ ای و معیشتی و حیثیتی و ریاستی

طالب ما ھم است کھ دیگر عمرش بسر آمده است زیرا زبان انگلیسی جای عربی را گرفتھ است و لذا امروزه بھ آموزش انگلیسی بیشتر عالقھ نشان می دھند تا عربی . اینست مسئلھ ! آیا مفھوم است ؟ بھ تجربھ ھم معلوم شده کھ احیاء گران حقیقی دین در عصر ما ھم کسانی بوده اند کھ بھ زبان و لھجھ امی

انی و منتظری و غیره . یعنی بھ زبان عقل مردم سخن گفتھ اند و نھ بھ زبان عربی . مثل امام خمینی ، طالقعامیانھ سخن گفتھ اند و نھ بھ زبان سنت و فقاھت و عربیت . دشمنان عقل کھ در سنگر وحی کمین کرده اند حامی وحی نیستند بلکھ حامی عربیت و حرفھ و صنف خودشان ھستند کھ با سنن عربی گره خورده

وحی می داند و الغیر . این ادامھ مذھب بنی اسرائیل است کھ است کھ فقط الفاظ و لباس و آداب عربی راخدا را عبری و اسرائیلی می داند . آنانکھ عقل را با حربھ وحی طرد و لعن می کنند از وحی بیگانھ اند و خدا را نمی شناسند . آنھا خود خدا را ھم در لباس عربی مجسم می کنند و نام این جنون را سنت نامیده اند

ی . و وح

ست نجات امروزه حتی برخی از مراجع دینی معتقدند کھ فقھ ھم بایستی تخصصی شود تا از این بن ب –س یابد . نظر شما چیست ؟

گ را این طرز فکر ادامھ ھمان سنت پرستی عربی است کھ با تمامیت خود بھ بن بست رسیده و مر –ج

ست زیراااحدی ه است . این افراط و تفریط امر ومی بیند . و اینک از عرب پرستی بھ غرب پرستی رسیدسطو فھ ارتمدن غربی یک تمدن تخصص گرا می باشد کھ براساس فلسفھ ارسطو بنا شده است . این فلس

ھ فت . فقمھ یااست نھ فقھ اسالمی و وحیانی . این نظریھ مذکور از آثار مرحوم مطھری آغاز شد و ادانظریھ تخصص ی است نھ مدرسھ ای کھ نیاز بھ تخصص داشتھ باشد .دارای ذاتی وحیانی و عرفانی و قلب

ربی را لوم غگرائی در فقھ بزودی کل فقھ و اسالم را انکار می کند و تسلیم علوم غربی می شود و عاک است خطرن جایگزین فقاھت می سازد . تمام بن بست ھای جامعھ و انقالب اسالمی ما حاصل این نگرش

ودش مامیت خبا ت مطھری و بازرگان و پیروانشان تغذیھ می کند کھ کل انقالب ما را کھ از اندیشھ مرحوم ی است .گزده بھ بن بست رسانیده است . این ھمان تکنولوژیکی کردن اسالم است کھ ادامھ تکاملی عرب

خبره یکی از منطق ھای این جماعت اینست کھ چگونھ است کھ ھر عملی نیازمند تحصیل و تخصص ومنطق وز دین ولی دین خدا بی نیاز از این نیاز است ؟ ھمین منطق دال بر بیگانگی این جماعت ااست

دایت راه ھ راه ھکارند قرآن و امر ھدایت است . اینان گوئی ھرگز قرآن را نخوانده اند و یا اصال باورش ندنیست المین فقاھت استخصص و اشرافیت و فوت و فن نیست اینان کمترین درکی از وحی ندارند . و ای

بلکھ فقاھت ارسطوئی است .

ما چھ راه حل عملی برای نجات فقھ از این بن بست تاریخی پیشنھاد می کنید ؟ ش -س

وارد اینکھ حوزه ھا دربھای خود را بھ روی عرفان باز کنند و عارفان و حکیمان بعنوان مدرس –ج یت ھ والھ ھمان والیت وجودی است و راه رسیدن بحوزه شوند تا فقھ بھ سرچشمھ خود متصل گردد ک

ھا حوزه وجودی ھمان معرفت نفس و عرفان عملی است . ولی متأسفانھ حکیمان و عارفان ھمواره از طرد و تکفیر شده اند و اینست راز بن بست فقھ ما .

برای ھیچ پاسخی ر عصر جدید پدیده ھائی برای انسان مدرن رخ نموده اند کھ در عرصھ فقھ سنتید –س

ل تشخیصا قابھتشخیص ماھیت این پدیده ھا نیست یعنی حالل و حرام یا مکروه و مباح بودن این پدیده در قبال اینھا ساکت ھستند و این خود از علل انزو ر داھت ما ای فقفقھی نیست و لذا فقھای ما عموما

ی روان اروھاده ھائی مثل اینترنت ، دجامعھ است و دوری مردم از دین و شریعت و مراجع دینی . پدیح ، تلقی جنین گردان ، سینما ، روابط دختر و پسر در دانشگاھھا ، اشتغال زن در محیط نامحرم ، سقط

ی علمی صص ھامصنوعی ، اعتیاد ، شیمی درمانی ، ھیپنوتیزم ، تکنولوژی فکر و امثالھم . امروزه تخه ھا ین پدیدقھی ار شما در این موارد چیست و میزان تشخیص فھستند کھ در این موارد فتوا می دھند . نظ

کدامست ؟

در اینجا بھ معنای ذاتی " اجتھاد " می رسیم . اجتھاد در لغت از جھد و جھاد است بمعنای تالش و –ج مبارزه تا سرحد قتال با جھل و ظلم در خویش و جھان . و این نبردی علمی و عرفانی است کھ البتھ پا بھ پای نبردی اجتماعی جریان دارد . نبرد با جھل و ستم نفس خویش و جامعھ . پس مقام اجتھاد یک مقام صرفا درسی و کتابی و علمی صرف نیست . اجتھاد مقام عالمی مجاھد است کھ عمری بر علیھ جھل و ظلم

٧٧

در نبرد بوده است مبارزه کرده است . پس مجتھد غیرمجاھد نداریم . پس عالمی کھ با ظلم و جھل عمریخطوط و عرصھ ھا و پدیده ھای جاھالنھ و ظالمانھ عصر و جامعھ خود را ھم شناختھ است . و باید دانست کھ جھل ھمان ظلمت است پس جھل ستیزی عین ظلم ستیزی است . پس علم و عدالت جریانی واحد است و

نیست بلکھ حداکثر معلومات و اخبار است . علمی کھ از جھاد و مجاھدتھای ظلم ستیزانھ برنیامده باشد علم و ھر کھ در راه خدا جھاد کند بتدریج از نزد او بھ درجات علم و حکمت و عرفان و فقھ می رسد کھ درجات اجتھاد است کھ برخاستھ از نور معرفت است و تحت الشعاع این نور می توان مرز بین حق و باطل و

و این علمی حضوری است و نھ حصولی و اکتسابی و خبری و راست و دروغ و حالل و حرام را یافت عاریھ ای و قیاسی و علیتی . ھر چند کھ ھر اجتھادی در ھر امری حامل دالیل الزم و کافی در حقانیت است کھ البتھ دالیلی علیتی و قیاسی را ھم برای عامھ مردم داراست . و مھمترین دلیل حقانیت ھر اجتھادی

حاصل از پیروی از آن اجتھاد است کھ ھمھ درمی یابند . در حقیقت اکثر کسانی کھ در برکات و کرامات فرھنگ و جامعھ ما و جھان اسالم معروف بھ فقیھ ھستند فقیھ نیستند بلکھ دارای معلومات و اطالعات

فقھی و فقھی گذشتگان می باشند یعنی دارای قدرت اجتھاد نیستند . درست بھ ھمین دلیل دریائی از مسائل شرعی بی پاسخ در جامعھ اسالمی باقی مانده است کھ این فقھا حتی از اندیشیدن درباره آنھا ھراس دارند . آیا ھر کس کھ مثال فالن فرمول جاذبھ عمومی و نسبیت را بداند نیوتون و انیشتن شده است و دارای قدرت

است و حامل وحی می باشد ؟ بین عالم و (ص)علمی آنھاست و یا ھر کسی کھ قرآن را از حفظ بداند محمد مصرف کننده علم تفاوت از زمین تا آسمان است . فرق بین فقیھ و کسی کھ فقھ را خوانده است تفاوت

فرموده " اگر عمر فقیھ باشد پس ھمھ اعراب فقیھ ھستند " این (ع)بھمین میزان است . و اینست کھ علی بھترین پاسخ بھ مسئلھ ماست .

قھ در کدامیک از علوم الھی قرار دارد ؟ ف –س

کھ از حکمت الھی است . و فقیھ کسی است کھ با اتکاء بھ نور حکمت قلبی خویش فقھ شعبھ ای -ج

دالت از ع علمی حضوری است حکم ھر چیزی را بھ آنی از نزد خود درمی یابد . باید دانست کھ حکمتست کھ انفس ت و والیت وجودی از مقام تفرید و تجریدوجودی برمی خیزد و عدالت از والیت وجودی اس

اصل و رفی ووادی ھفتم از سیر و سلوک عرفانی می باشد . پس فقیھ حقیقی از اولیای الھی است و عا کسی نیست کھ درس خارج را بھ اتمام رسانیده ب از نزد اشد وحکیمی عادل می باشد . پس فقیھ لزوما

یست " فقیھ ن وبشاند . در قرآن کریم ھم آشکارا فقھ امری قلبی است " و قلمراجع درجھ اجتھاد گرفتھ باش . حق والیت فقیھ ھم از این منظر و معناست کھ درک می شود .

م دارای ھبیان کرده اند و بما رسیده است امروزه (ع)یا آن احکام فقھی کھ قدما و ائمھ اطھار آ –س

شد ؟ حقانیت اجرائی است و قابل پیروی می با

نسوخ برخی آری و برخی نھ . حتی آیات و احکام الھی در قرآن کریم ھم دارای ماھیت ناسخ و م –ج را جرایش فوره ادھستند و ھمھ آن احکام قابل اجرا نیست بھ این دلیل کھ یا منسوخ شده اند و یا ھنوز

نرسیده است .

الیت جامعھ ما پس از انقالب و حاکمیت ویا می توان گفت کھ علت اصلی ھمھ ناکامیھا و شکست آ –س او را درک م والیتا مردیفقیھ این بوده کھ فقیھ حقیقی در کار نبوده و یا اگر بوده بر مردم والیت نداشتھ و

و اطاعت نکرده اند ؟

ھمینطور است . والیت فقیھ ھمان والیت حکیم الھی است کھ وارث پیامبر است . ب –ج شرط آنکھدقیقابتنی بر کمیتی مین حاام والیتش را درک و اطاعت کنند و او نیز این والیت را از جانب مردم بپذیرد . و مرد

. شتھ استا ندارمعرفت و ایمان و محبت متقابل است در اکثریت مردم جامعھ . و جامعھ ما چنین شرایطی ه ین آماداامعھ کثریت مردم جوالیت فقیھ ، حکومت حکمت و معرفت و ایمان و محبت و عدالت است . اگر ا

ء کھ خال ی ھستگی و استحقاق را داشتھ باشند ھمواره الاقل یک حکیم الھی و فقیھ عادل در ھر اجتماعستمرار اراه غیبت امام زمان را در جامعھ جبران می کند . پس والیت فقیھ درست و برحق است و تنھا

طاعت اش ھم د و فقاھتش ھم فقاھت باشد و اطاعتوحی الھی در بشر است بشرط آنکھ والیتش والیت باش باشد .

ھ ردم را بمولی متأسفانھ تجربھ تلخ کشور ما در طی این سی سال پس از انقالب درباره والیت فقیھ –س

م ھظام را ناول نفرت کامل از این معنا و حقیقت رسانیده است و حتی بخش قابل توجھی از مسئولین طراز انیده است . راه چاره چیست ؟ بھ این بدبینی رس

٧٨

راه چاره ھمین است کھ در حال روی دادن است کھ بقول رسول اکرم –" دین ھر آن جاریست " قرآن –ج . ھر ر است" خیر در ھمھ حال در ھمان وضعی است کھ حاکم است " این حدیث ھم تصدیق آیھ مذکو (ص)

ست . ) اگر درست نباشد آن دوی دیگر پاسخگو نیقاھت و اطاعتف –یک از سھ رکن والیت فقیھ (والیت . و قھری مھری والیت فقیھ والیت حق است و ھمواره جاریست خواه ناخواه و آگاه و ناآگاه بھ دو صورتو و دوزخ بھشت ھر چند کھ خود ولی فقیھ شناختھ شده و عیان نباشد درست مثل امام زمان . ھمانطور کھ

است و سھ مرحلھ از این راه نیز ھست . برزخ سھ راه و روش در دین خد

فا انسان متشرع را تعریف کنید ؟ لط –س

عل او بھ ف انسان متشرع در لغت انسانی متفعل است بھ احکام شرع . یعنی احکام شرع خود بخود در –ج صداقت ست کھامی آید یعنی احکام در روان او تبدیل بھ صفات و خلق و خوی طبیعی شده است . انسانی ت دیده اسبی گرو حیا و تقوا و سخاوت و صبر و گذشت در او نھادینھ شده است و نیز یاد خدا در او قل

فعول کور و مقت مذیعنی دائم الصلوة شده و ذاکر است ولی نھ بھ عمد و اراده کھ بطور قلبی . او در حقیحکام است بھ اوسواسی و آلرژیک اراده حق شده است . ولی در فرھنگ عامیانھ ما انسان متشرع انسانی

سیر شک ائما شرع کھ مستمر اسیر دغدغھ و نگرانی است کھ مبادا نمازش قضا شود و بر سر نماز ھم داز این و نیز ااخود وبین رکعت ھاست و دمادم تجدید وضو می کند آنھم با حالی بیمارگونھ و مشمئز کننده .

ت آنھم دین اس فروع دار او عذاب می کشند . او انسانی مبتال بھبابت در عذاب است و اطرافیانش نیز از کرآلرژی سیت ونھ اصل فروع کھ حواشی و جزئیات آن . در حقیقت باید گفت کھ او نسبت بھ دین خدا حسا

ست عذاباشکار پیدا کرده است و از حریم دین خدا دفع می شود ولی مقاومت می کند . این نوعی عذاب آست و او شده احالیکھ بھ عالم و آدمیان بدبین و منزجر است و غیبت و بدگوئی عادت عبودیت . او در

ود را خست و ھمھ را در حال دسیسھ برعلیھ خود می یابد نسبت بھ ھیکل خودش ھم حساسیت پیدا کرده اا شرکین رکھ م نجس می یابد و این احساسی باطنی و عجیب است . و آدمی بھ یاد این کالم خدا می افتد

ن . اینا رستندپنجس نامیده است . و مشرکین کسانی ھستند کھ ھوای نفس خود را خدا نامیده و آنرا می ر این دشدگی آداب شرع را تزئین خود می کنند و بواسطھ آن خود را می پرستند . نوعی جنون و تسخیر

ای مخفیی بروان لباسآدمھا بارز است کھ عین از خودبیگانگی است . در این آدمھا آداب عبادی بھ عنبانھ شو لذا ی دھدمساختن ماھیت و اعمال زشت آنھاست و لذا این لباس بھ آنھا نمی چسبد و آنھا را آزار

ب شرعی ر آدادروز نگران آن ھستند . و این وسواس از نشانھ ھای بارز این مشرکین و منافقین پنھان جا و ما آن کوزند اخال مھرویان سیاه . ھر دو جان ساست . پس می بینیم کھ بقول شاعر دانھ فلفل سیاه و

ة ت . صلوده اساین کجا . شریعت بر تن مؤمنانش زیبا و دلنواز است و بر تن منافقانش زشت و آزاردھن ھ فخر وببدیل در وجود آدمی یا تبدیل بھ صدق و صفا و صبر و صمیمیت و صلح با خالیق می شود و یا ت

وشد . می پ بار می گردد . پس مربوط بھ انسانی می شود کھ این لباس رانخوت و بخل و کینھ و استک مؤمنان را آرامش می بخشد و منافقان را متشنج می کند .

روی دوزخ اخ آیا این درست است کھ آدم فقط بھ نیت رفع گرفتاریھا و عذابھای زندگی دنیا و ترس از –س

الھم ؟ نماز بخواند و عبادت کند و روزه بگیرد و امث

مری اقضاوت درست یا نادرست بودنش مربوط بھ خود خداست و اوست کھ حکم می کند زیرا عبادات –ج نیا شت در دید بھمختص بھ رابطھ بنده و خداست . ولی واقعیت اینست کھ اکثر مردم از ترس عذاب و بھ ام

شد و نھدا باخکھ فقط برای و آخرت است کھ عبادت می کنند و خیرات می دھند . و لذا عبادت خالصانھت . و ده اسخود ، بسیار کمیاب است . و ھیچکس بھ یکباره بھ چنین مقامی از عبودیت و اخالص نرسیھ و با الصانحتی مؤمنان حقیقی ھم بھ اعتراف خودشان در تمام عمرشان شاید فقط یکی دو بار نماز خ

اره اند دربمی توازی اقامھ می شود . و ھیچکس نحضور قلبی داشتھ اند و مابقی نمازھا بھ امید چنین نمبھتر فس باشددای نرابطھ بنده با خدایش فتوا دھد . بھرحال برای رفع گرفتاری رجوع بھ خدا ھر چند کھ خ

موزگار یک آ است از رجوع بھ خلق خدا . ولی برای مؤمنی کھ امام ھدایت دارد و تحت تعلیم و تربیتؤمن چھ مھ بھ ھ دارای معنای دیگری است و آن آموزگار معنوی می داند کمعنوی و اھل طریقت است مسئل

راه و رسمی پیشنھاد کند تا نمازش خالصانھ تر شود .

ا نماز ھم مراحل و مقامات دارد ؟ آی –س

کرین و دین ، ذاآری . و این مقامات در قرآن مذکور است : برپاکنندگان نماز ، قانتین ، راکعین ، ساج –ج قنوت و ز را بری نمائم الصلوة . بھ تجربھ ھم می دانیم کھ برخی از نمازگزاران مؤمن نقطھ اتکاء و اصلدا

. قیبات )( تع دعای دست قرار می دھند و برخی در رکوع و برخی در سجود و برخی در دعای بعد از نمازرخی بھ و ب بھ عشق سجود اینھا دال بر مقامات نماز است . برخی بھ عشق قنوت نماز می خوانند برخی

عشق دعاھای بعد از نماز و غیره .

٧٩

و چھ می یکی می گفت تا اقامھ صلوة می کند و هللا اکبر می گوید دیگر نمی فھمد کھ چھ می گوید –س

شود تا پایان نماز . چنین وضعی چیست و آیا درست است ؟

و یا یا دال بر غفلت و سھویت محض است ین وضع می تواند بھ دو معنای کامال متضاد باشد کھا –ج ر داست نوعی سکران و مستی حاصل از یاد خداست . خداوند حتی این نوع دومش را ھم ممنوع کرده

گاھی . خودآ وکتابش . و در قرآن تأکید شده کھ نماز بایستی در اوج ھوشیاری و حضور و معرفت باشد

وبھ یاد خداست و بھ محض اقامھ صلوة دچار دغدغھ کی می گفت کھ در ساعات معمولی بیشتر ی –س حواس پرتی و وسواس ناس و خیاالت واھی می شود . چنین فردی چھ باید کرد ؟

لبی شده قاگر این وضع درست باشد او بھ مقام ذکر رسیده است کھ دائم الصلوة بودن است و نمازش –ج

حضور ه و درمی شود بھ مانند کسی کھ یارش آمداست و اعمال اقامھ صلوة موجب غفلت و پاره گی ذکر ست . اھانت اوست و او ھنوز برای یارش نامھ می نویسد و حضور یارش را مختل می کند و این نوعی ا

ھ ر کجا کدر ھ وبنده یکی از ذاکران را می شناختم کھ بھ محض شنیدن اذان تجدید وضو یا تیمم می کرد ناو از ساجدی بھ سجده می رفت و مدت طوالنی در سجده می ماند .بود مھرش را می گذاشت و مستقیما

ر الھی د جذبھ وبود . و این کل نمازش بود و براستی پس از این سجده طوالنی آثار مستی بھشتی و شوق ادات رونی عبرت بیاو ھویدا بود . پس می بینید کھ درباره عبادات نمی توان فتوا صادر کرد و براساس صو

می نیم . ن بھ قضاوت نشست . قضاوت درباره عبادات افراد کاری خطرناک است و معصیتی عظنمی توا توان برحسب عبادات کسی را تصدیق یا تکفیر نمود .

یا اصوال تکفیر کردن دیگران دارای چھ مبنای دینی و شرعی است ؟ آ –س

کردن ند . تکفیررا بھ نام تکفیر کرده باش کسی (ع)ل تاریخ صدر اسالم بھ یاد ندارد کھ پیامبر و علی ک –ج

ا می ربدیھی ن امراعمال و پندار و باورھا امری دگر است و تکفیر کردن افراد معین نیز دگر است . و ایدانند سلمان برا م دانیم کھ در اسالم ھر کھ دعوی اسالم کرد و شھادت جاری نمود بر مسلمانان است کھ او

افراد و بھ نام کردن ف و کفر شده اند . از ھمین منظر می توان درک کرد کھ تکفیرو اگر ندانند دچار انحراکھ انطورگروھھای معین ، خود کفری بزرگ است . می توان برخی اعمال و باورھا را تکفیر کرد ھم

وب قل ست و برلبی اخداوند در کتابش کرده است . تکفیر افراد فقط از آن خداست زیرا کفر و ایمان امری قان بھ بوسفیاجز خدا آگاه نیست . روزی گروھی از مسلمانان بھ نزد رسول خدا آمدند و درباره تشرف

قبیح ان را تسلماناسالم اعتراض کردند و این عملش را از مکر و نفاق او دانستند و پیامبر این رفتار ممود ھ او فربمبر ه است و پیانمود . روزی ھم سلمان فارسی بھ نزد پیامبر آمد و اعتراف کرد کھ کافر شد

مان .کھ کافر نشده ای بلکھ عارف شده ای . اینگونھ است نگاه رسول خدا بھ مسئلھ کفر و ای

ا ھم رمسئلھ نماز فارسی و عبادت بھ زبان مادری چیزی است کھ شما مطرح کرده اید کھ بسیاری –س ھ بنده داوند بکھ خ بھ ھمان الفاظ و مفاھیمی تحریک کرده است. بسیاری از علما معتقدند کھ انسان بایستی

یح دھید . شتر توضره بیتلقین کرده است او را بخواند و بپرستد نھ ھرگونھ کھ خود بخواھد . لطفا در این با

درباره اھمیت واجب خودآگاھی و معرفت و ھوشیاری در نماز و عبادات دیگر ، صدھا آیھ و حدیث –ج تردید نیست و در غیر اینصورت نماز و عبادات مترادف با جادوگری ھستند و مھد داریم و در این باب جای

تولید خرافات می باشند . و ھمھ خرافات در جھان اسالم برخاستھ از عبادات سھوی و نامفھوم است کھ بھ براساس قداست زبان عربی پدید آمده است . اینک مواجھ با دو راه حل ھستیم یا اینکھ نماز را تبدیل

الفاظ و مفاھیم فارسی کنیم و یا معرفت آنی و ذھنی درباره آیات عربی داشتھ باشیم و بدانیم کھ چھ می گوئیم . ولی بھ تجربھ درک می کنیم کھ تداعی معنای آیات بطور آنی ممکن نیست و ھمواره ذھن نمازگزار

معرفتی نماز را مختل می کند یک گام از زبانش عقب تر است و لذا این تناقض و فاصلھ زمانی کل حضورو صمیمیت رابطھ بنده با خدا را از بین می برد . درست مثل گفتگوی بین دو انسان کھ زبان یکدیگر را نمی دانند و بواسطھ یک مترجم با یکدیگر حرف می زنند . یعنی زبان بیگانھ حجاب و حائلی بین بنده و

اید کھ ای مؤمنان خداوند می داند کھ در قلوب شما چیست خداست . در قرآن می خوانیم کھ خداوند می فرمو چھ می خواھید ولی بر زبان آورید تا ھدایت شوید . پس بیان و معنای سخن در امر نماز و عبادت امری واجب از جانب خداست کھ بھ بشر امر شده است . پس نمی توان نیت قلبی در نماز را کافی دانست . پس

برای ما ایرانیان یک امر الھی و قرآنی است و بدعت نیست و فقدان این امر علت نماز و عبادت فارسیالعلل ھمھ بدبختی ھای اعتقادی و دینی ما در تاریخ بوده است کھ اسالمیت را عربیت کرده است و این اسالم نیست بلکھ نژادپرستی عربی است کھ بر فرھنگ ایرانی سایھ افکنده است و رابطھ ایرانیان با خداوند را قطع کرده و بھ نفاق افکنده است و لذا ایرانیان در میان اعراب بھ عنوان اسوه جھل و خرافھ و

٨٠

شرک و بت پرستی شناختھ می شوند کھ عین واقعیت ھم ھست . این بت پرستی ھمان پرستش الفاظ و ت . و نماز در نزد عبارات نامفھوم عربی است کھ بجای خدا پرستیده می شود . این ھمان نمازپرستی اس

ما ایرانیان یک بت اعظم شده است کھ بجای خدا پرستیده می شود . نماز فارسی تنھا راه نجات ایرانیان از یک جھل و جنون و خرافھ و شرک و نفاق ھزار سالھ است کھ از جانب بنی عباس و شاھان مزدورشان بر

بانش را نفھمد و خود ھم زبان خدایش نفھمد ملت ما تحمیل شده و ادامھ یافتھ است . ملتی کھ خدایش زملتی بی خداست . در حقیقت ما ملتی بی نماز ھستیم . نماز فارسی ، احیای نماز است . آنچھ کھ می گویم از بدیھیات و اصول مبرھن و فطرتی معرفت دینی است و اگر این مسئلھ در اذھان مردم ما عجیب می آید

معنوی و دینی ماست . این تعجب راز تمام بدبختی ھای

بنظر می رسد کھ شما بانی مذھب و اسالم و تشیعی بر اساس عقالنیت و معرفت محض ھستید –س ین و جای دکھمانطور کھ آنرا مکتب اصالت معرفت نامیده اید . آیا عقل بھ لحاظ نظری و اصولی در

شریعت قرار دارد ؟

نیادی بدین فطری است عقل ھم فطری است و دارای ذاتی قل ، اساس و نور و بستر دین است . اگرع –ج ملھ وع آن جیز فرتر از دین است و لذا طبق معارف اسالمی مقدم بر دین است . اصول پنجگانھ دین ما و ن

دل و عاد و مولود و معلول عقل ھستند . بدون عقل و علم و معرفت مگر می توان توحید و نبوت و معو قل نمازدون عفت . بدون عقل مگر می توان خدا را پرستید و اطاعت کرد . بامامت را درک کرد و پذیر

ن قط عاقالفد کھ روزه و امر بمعروف و نھی از منکر و حج و جھاد چھ معنائی دارد . قرآن آشکار می گوی کھصھ آنانند خااھل ھدایت ھستند و دین خدا را درک می کنند . دشمنان عقل دشمنان قسم خورده دین ھستست ین معناات بھ تحت عنوان دفاع از دین بھ تخطئھ عقل می پردازند . اگر گفتھ می شود کھ دین فطری اس

م عقل احکا کھ اگر انسان بھ خود و جھانش فکر کند خودبخود خدا را می شناسد . احکام شرع تماماتشخیص ز جعلااصل را ھستند. اگر عقل نباشد چگونھ می توان شرک را از اخالص و نفاق را از ایمان و

. ر استداد ؟ اگر ھدف دین خداشناسی است پس کل دین شناخت است و شناخت ھم محصول تعقل و تفکاه رین ، دوحی عقل کامل است و معراج محمدی، معرفت کامل است . دین منھای عقل جز جنون نیست .

ست و ق ھم اخالق عقل اعقل است و اصولش ھم اصول عقل است و شریعت ، احکام عقل است و اخالخرت آت ھم زندگی کارگاه تجربھ عقل است و وجود ھم وجود عقل است . دنیا ، دنیای عقل است و آخر

و ل استعقل است . منتھی علیت فقط یکی از مراحل و ابزارھای عقل است . و شیطان ھم دشمن عق ست . من خدابود . دشمن عقل دشعداوتش با آدم بدلیل نور عقل و عرفانی بود کھ در آدم نھاده شده

ا پیشگوئی روجود دارد کھ الغای شریعت در آخرالزمان (ع)حادیثی بھ نقل از پیامبر و ائمھ اطھار ا –س

می کند این بھ چھ معنائی است ؟

الغای وقتی گفتھ شده است کھ بی امام را نماز و اصال شریعت و دین نیست بیان روی دیگری از –ج ینی درعی و شآخرالزمان است . و این بدان معناست کھ در آخرالزمان یا احکام و ارزشھای شریعت در

زنگی وم و یاومی ررتبدیل بھ صفات و مقامات باطنی می شود و یا از انسان جدا می گردد . و این یعنی یا ارفان وعاسطھ وزنگ . یا کفر آشکار و یا اخالص . و آن جناح اخالص در اتصال بھ امام زمان است با را بد و اومی چساولیای امام زمان و یا بیواسطھ . یعنی در آخرالزمان دین و شریعت دیگر بھ نااھلش ن

رسوا می کند و از او ساقط می شود . و این یعنی مرگ شرک و نفاق .

یا عبادت وظیفھ و وسیلھ است یا ھدف و ثمره ؟ آ –س

انس و جن را نیافریده اال برای اینکھ او را عبادت کنند . پس عبادت خداوند در کتابش می فرماید کھ –ج ھدف و غایت و مقصود خلقت است آنھم نھ یکی از اھداف آن بلکھ تنھا ھدف خلقت عبادت است زیرا نفرموده کھ انس و جن را آفریده تا او را عبادت کنند بلکھ انس و جن را نیافریده اال برای عبادت . یعنی

عبادت نبود انس و جن آفریده نمی شد . پس عبادت برتر از وسیلھ و وظیفھ است زیرا ھر وظیفھ اگر برایای بخودی خود ھدف نیست . مثال کار کردن و خوردن و ازدواج کردن از وظایف است و وسایل برای

کھ محقق نمی ھدفی کھ عبادت است . آنانکھ عبادت را وظیفھ می دانند لذا وسیلھ ای برای ھدفی می دانند شود و لذا با آن بھ بن بست و اکراه و ریا می رسند . عبادت عین عشق و پرستش است ھمانطور کھ عشق نمی تواند وظیفھ و وسیلھ باشد بلکھ خود ھدف است . عبادت پرستش خداست کھ عین وجود است کھ

است . پس خداوند بی وجود را برای انسان جاودانھ می کند ھمانطور کھ عشق موجب احساس جاودانگینیاز از عبادت بنده است و بنده است کھ محتاج پرستش اوست تا جاودانھ شود و وجود ابدی یابد . و لذا غایت عبادت سجده است کھ بر خاک است کھ ماده اولیھ وجود در دنیاست . پس عبادت بعنوان وظیفھ عین

ت و لذا این نوع عبادت منجر بھ معصیت و کفر مدیون کردن خداست و گوئی کھ خدا نیازمند عبادت بشر اسو نفاق می شود و بھ اکراه و ریا می گراید و امری سھوی و ریائی می گردد کھ نعره خدا را موجب می

٨١

شود کھ : فویل للمصلین ! و اینست کھ عبادت وظیفھ ای موجب رشد کبر و غرور شده کھ اساس کفر است بر خداست . و عین معصیت بر خداست زیرا منت

رن تا امروزه دستگاه فقھ شیعی در حوزه ھای علمیھ و در نزد مراجع و علمای شیعی در جھان مد –س

ید ؟ چھ حدی فعال است و ایفای نقش می کند و شیعیان را در مسیر شریعت اسالمی راه می نما

ھ تنھا نبر حوزه ھای ما تأسفانھ پاسخ سئوال شما بسیار مأیوس کننده است زیرا فقھ شیعی حاکم م –ج ضم و ل و ھحکمترین نقشی در ھدایت شیعیان در جھان مدرن ندارد بلکھ جھان مدرن شبانھ روز مشغول

وست . جذب فقھ شیعی در خودش می باشد و این دستگاه در حال غرق شدن در علوم و فنون غربی اود تا ناب ه اندو خود را کنار کشید اینست کھ مراجع و علمای ما از تماشای این صحنھ بھ وحشت افتاده

مثال گردند .نفنا ونشوند و تسلیم فرھنگ و علوم و فنون حاکم بر جھان نشوند و زنده زنده دچار استحالھ الح فقھبا س فقیھ بزرگ و فعال و مبارزی مثل مرحوم منتظری کھ از جملھ انگشت شمار فقھائی بود کھ

در قوانین بھ گام ھ گامکد تا در آن اثر گذارد و آنرا ھدایت نماید دیدیم وارد زندگی شیعیان در جھان مدرن شتگاه بت دسو مواضع اقتصادی و سیاسی و فرھنگی و حقوقی تمدن غرب و حقوق بشر آن حل گردید و عاقی این ی فقھفقھی خود را با حقوق بشر و علوم غربی منطبق نمود و ھمھ فقھا را حیران ساخت . زندگ

ن ز بانیاکھ ا گ برای ھمھ فقھای جھان اسالم درس عبرتی بس تلخ و بیدارکننده است . ایشانمجاھد بزرئی بھ اسخگوپطراز اول فلسفھ و ایدئولوژی فقھی انقالبی عصر ما یعنی والیت فقیھ بود عاقبت برای یبرالی لقوق حمقلدین و پیروان سیاسی خودش مجبور شد کل ایدئولوژی فقھی خود را تسلیم حقوق بشر و نفعل و ممانھ حاکم بر جھان سازد . و این عاقبت یکی از متعھدترین فقھای دوران ماست کھ در قبال ز

ود و ردم بساکت نبود و کنج عافیت نگزید و تا دم مرگش نگران اسالم و فقاھت و شریعت و ھدایت مزرگ جھاد ب این نمود و از آبروی علمی و دینی و مبارزاتی خود را فدای تعھد و وفای خود بھ خدا و خلق

درنیزم قبال م ھت درھیچ ثمره فقھی باقی نماند و بلکھ یک فاجعھ و استحالھ فقھی رخ نمود و آن تسلیم فقا ان ھمینز ایشو آخرالزمان بود . این ھمان الغای شریعت است خواه ناخواه ، کھ ذکرش رفت . و قبل ا

ی ات سیاسنحرافاد و آقای منتظری این ناکامی را حاصل تراژدی در دستگاه فقھی امام خمینی رخ داده بو قھ سنتیویت فھایشان می دانست در حالیکھ این فاجعھ بسیار عمیق تر از مسائل سیاسی است و ریشھ در

قای ی و آدارد کھ بحث آن گذشت . عیب و اشکال قبل از اینکھ از نگرش و مواضع سیاسی امام خمینعنی ن . یگرش فقھی آنھاست و جھان بینی اسالمی و اسالم شناسی شامنتظری باشد از ذات ھویت و ن

فقدان معرفت آخرالزمانی درباره دین و اسالم و انسان و جھان مدرن .

د و روز شآیا می توان بحران جاری در جامعھ را کھ از ماجرای انتخابات ریاست جمھوری دھم آغاز –س ح و توجیھ فقھی و شرعی نمود ؟ بھ روز حادتر و خطرناکتر می شود را توضی

یست . ناز این منظر در یک کالم کل این بحران چیزی جز انفجار بحران سی سالھ فقاھت در کشور –ج

زیده و گناره کیک نشانھ اش اینست کھ ھمھ مراجع و علمای دینی از موضع گیری و دخالت در این بحران شرعی سند وحرفی برای گفتن ندارند کھ سخن فقھ پ سکوت پیشھ کرده اند و کیش و مات شده اند زیرا

عھ و کل جام ن بستبباشد و عادالنھ و ره گشا . این نبردی بر سر فقھ و فقھا و والیت فقیھ است کھ حاصل والیت ر اصلبنظام ما با فقاھت حاکم بر کشور است و لذا دو شعار محوری در این نبرد اینست : مرگ

این .دارند ن قرارفقیھ !! و جالب اینکھ در رھبری ھر دو جناح فقھا و روحانیوفقیھ و مرگ بر ضد والیت یچ ھد زیرا شواھد نبرد تاریخی بین فقھ سنتی و حقوق بشر است . و در این نبرد نھایتا ھیچیک پیروز نخ

ش یشاپیپحقی در این دو نیست ھر چند کھ بر حسب ظاھر حقوق بشر مسلط می شود ولی حقوق بشر ھم ذھب مر جھان شکست خورده است مثل فقھ سنتی و شریعت مذاھب . پیروزی با خط سوم است یعنی د

قط اده و سن افتعرفانی کھ کیش امام زمان است . قرنھاست کھ فقھ از رحم خود یعنی حکمت و عرفان بیرو شده است و تا بھ این رحم بازنگردد محکوم بھ نابودی است .

ی ت کھ اثرامان شیعھ می توان عارفی فقیھ و فقیھی حکیم را سراغ گرفس از امآیا در تاریخ اسالم پ –س

گردد ؟ رفانیعھم بر جای نھاده باشد کھ حجت و نشانھ ای جھت این برون رفت باشد و اساسی برای فقھ

حی الدینبرجستھ ترین آنھا کھ مجموعھ آثاری بدیع و شگرف و زنده بر جای نھاده است شیخ اکبر م –ج قھی ویل فعربی است کھ عارف و حکیم و فیلسوف و فقیھ و متکلم و مفسری کامل است کھ قرآن را تأ

ظیم عین گنج ارد و نموده و فقھ را تأویل عرفانی کرده است . فقط بایستی این معارف را بھ روز و مدرن ککرده ا تبیینری اش و مبانرا در دسترس قرار داد . بنده این کار را از سی سال پیش آغاز نموده و الفباء

نمی و بکار ی شودام . ولی تا این نبرد بین فقاھت و حقوق بشر پایان نیابد این حقیقت درک و تصدیق نم آید .

٨٢

نبرد تضاد بین شریعت ( فقاھت ) و حقوق بشر بر چھ حقی است و بھ کجا می رود و از غایت این –س چھ حاصل می آید؟

ائی تجود انسانھا استوار است کھ بر احدیت و صمدیت و بی ی بر حق اصالت وشریعت و احکام الھ –ج

ر رابری دبر بھ انسانھا قرار دارد ولی حقوق بشر بر اصالت ماھیت و صفات بشری استوار است و لذا منجاط و ن سقرصفات شده است . تضاد این دو بمانند تضاد بین حکمت اشراق و فلسفھ مشاء است تضاد بی

ید قام تفرکھ م تضاد بین بی تائی و ھمسان سازی . شریعت انسانھا را بخویشتن خویش می خواند ارسطو .وری صساوی و تجرید است کھ اساس عدالت است . ولی حقوق بشر بر تشابھ و قیاس و اندیشھ ناسی و تی لیبرال یدیھاو تقلید و آزادیھای صوری استوار است . ولی آن وعده ھای حقوق بشری ھرگز بواسطھ آزا

ی در جتماعاحاصل نمی آید و بلکھ بواسطھ تحقق شریعت در جامعھ ممکن می شود . یعنی برابری حقوق مع ھ جواورای جنسیت و مذھب و ملیت و طبقھ و گروه فقط حاصل تحقق شریعت در جامعھ است و تجرب

ر دکومت حو اجبار غربی این ادعا را ثابت کرده ست . ولی حقوق و احکام شرعی ھم از طریق اکراه سیاسی است – جامعھ تحقق نمی یابد . امروزه نبرد بین شریعت و حقوق بشر در جھان یک نبرد اقتصادی قوق بشرھم ح وو نھ نبردی عقیدتی و انسانی . و لذا این نبرد ھم بھ فروپاشی نفاق شرعی می انجامد

ت ین عدالبقیقی حل بوش و طالبان . نبرد امپریالیستی . این ھر دو دارای ھویتی دروغین ھستند درست مث .است و آزادی عمل نفسانی در انسان و جوامع مدرن است کھ ھمان نبرد بین بی تائی و ھمسانی

فاوت جوامع حقوق بشری و جوامع متشرع چیست ؟ ت –س

انوری جت جوامع حقوق بشری یا لیبرال جوامعی ظاھر و باطن نفس پرست و کافرند و لذا دارای حیا –ج

ویاست قدرتمند و گاه وحشی ھستند ولی جوامع متشرعی کھ شریعت را از روی اکراه و اجبار و سر وند بمصلحت و جبر بکار می گیرند بسوی مرگ دل و تباھی روح می روند و بقول قرآن کریم خدا

ی شوند رق مغا قلوبشان مھر می زند و باطل می کند و لذا جوامعی فاقد دل و روح ھستند و در شقاوتھت یطان اسشکمیت افغانستان یکی از این نمونھ ھای معاصر است . شریعت از روی اکراه و اجبار قلمرو حا

ت . رک اسولی جوامع حقوق بشری قلمرو حاکمیت حیوان است پس سالمتر از جوامع متشرع منافق و مش مدن غربتکمیت د و اینست راز حاو لذا خداوند این جوامع متشرع را تحت سلطھ جوامع کافر قرار می دھ

ان وامع جھکھ ج بر جھان سوم کھ اکثر دارای شریعت ھای منافقانھ و مشرکانھ و جبارانھ ھستند . اینستلی ھند وسوم در عطش حاکمیت تمدن غرب ھستند و حقوق بشر را بر فرھنگ و شریعت خود ترجیح می د

روند و فر میک. این جوامع از عرصھ نفاق بسوی تا از این شرک و نفاق توبھ نکنند راه نجات ندارندد است موعو جھان عرصھ رویاروئی کفر مطلق و ایمان خالصانھ می شود و این آمادگی برای ظھور ناجیکھ بی باشد . امروزه جامعھ ایرانی عرصھ رویاروئی شریعت منافقانھ و حقوق بشر ( کفر آشکار ) می

باس دینلی در د زیرا حق کفر برتر از نفاق است زیرا نفاق ، کفرتردید بھ نفع حقوق بشر تمام می شوین دانھ بر آزاد است پس بدترین نوع کفر است . ارجحیت کفر بر نفاق در نزد خداوند بمعنای ارجحیت کفرھ کذا کسی ل. و با اکراه و ریاکارانھ است و این حق انتخاب و اختیار است کھ برترین حق در جھان است

بھ ایمان یا زود ی دیرب آزادانھ را از بشر بگیرد با انسانیت در جنگ است . کفر آزادانھ و انتخابحق انتخای فطری ن امرمی رسد زیرا انتخاب و آزادی اختیار منجر بھ معرفت و بیداری وجدان می شود و چون دی

شر حقوق ب ی باریائ است لذا از اعماق کفر انتخابی ، دین خالص رخ می دھد . پس نبرد شریعت اکراھی وکھ نگند بلجنمی ھمان نبرد بر علیھ دین خالص و توحیدی است یعنی جنگ با خدا . کافران بی ریا با خدا

ری کھ و اجبا کراھیبھ خدا پشت کرده اند ولی متشرعین ریاکار با خدا در جنگند . و لذا شریعت و فقاھت ایخ در تار الھی داست . اینست کھ انبیاء و اولیایفاقد عرفان و آزادی انتخاب باشد مذھب محاربھ با خ

بدست کارگزاران این مذھب بھ قتل رسیده اند و نھ بدست کافران بی ریا .

بنظر می رسد تاکنون تعریفی مختصر و محسوس و واضح از شریعت عرضھ نشده است آیا ممکن –س است تعریفش کنید؟

ور وجود ، ذات ، جاودانگی و عالم غیب . و دارای چند شریعت در لغت بمعنای آبشخور است آبشخ –ج

قلمرو است : عمل ، نظر ، عبودیت و قلب . شریعت عملی دارای این اصول و ارکان است : صداقت ، صبر ، صلح ، وفا ، خویشتن داری ، حیا ، عزت نفس ، پاکدامنی ، عدالت ، گذشت و امثالھم . شریعت نظری

بوت ، معاد ، عدل و امامت . شریعت عبادی عبارت است از نماز ، روزه ، عبارت است از : توحید ، نزکات ، امر بمعروف و نھی از منکر و حج و جھاد . شریعت قلبی ھمان مراحل سیر و سلوک عرفانی است کھ مراحل آن عبارتند از : ایمان ، طلب ، والیت ، عشق ، فراق ، معرفت ، تفرید و وحدت وجود . شریعت

مان واجبات است و شریعت نظری و عبادی و قلبی محصول طبیعی رعایت این واجبات است . عملی ھاحکام شریعت عملی آبشخورھای وجودند کھ عقل و عرفان و قلب و روح را در انسان زنده و خالق می سازند . یعنی رعایت این احکام موجب اتصال انسان بھ ذات خویشتن می شود کھ قلمرو حضور خداوند

٨٣

ست . کسی کھ اصول عملی شرع را در زندگی جاری سازد بھ اصول نظری و عبادی آن ھم می رسد کھ افروع محسوب شده اند یعنی ثمرات . ولی شریعت قلبی مستلزم داشتن امام و پیر است کھ آنرا طریقت

و محکم نامیده اند کھ باطن شرع است و آنگاه ممکن می شود کھ آدمی در شریعت عملی و عبادی تثبیتشده باشد . شریعت قلبی ھمان مرحلھ ای از دین است کھ تبدیل بھ ایمان می شود و عبادات تبدیل بھ صفات

می گردند .

یا مراجع تقلید و علمای فقھ می توانند پیر طریقت باشند ؟ آ –س

ی داشتھم باطندر صورتیکھ بھ قلمرو عرفان وارد شده و اھل باطن گشتھ باشند و بر احکام شرع عل –ج باشند .

د قادر بسیاری از علمای شرع معتقدند کھ یک عارف بھر مقامی از وصال و کمال ھم کھ رسیده باش –س

اد فقھیاجتھ نیست کھ پیر طریقت خلق باشد و طالبان را دستگیری کند مگر اینکھ فقیھ ھم باشد و بھ رسیده باشد . نظر شما چیست ؟

ار و اشد فقیھ ھم ھست منتھی نھ لزوما از طریق درس و اخبعارف اگر عارف باین درست است ولی –ج

ند کھ ھر چ کتاب و سواد . و اصوال فقیھ حقیقی کھ دارای علم فقھ قلبی است ھمان عارف واصل است بیسواد باشد و عربی نداند .

؟الم بھ زمان است ھم یک عارف واصل و فقیھ کامل و ع )ج(عگفت کھ امام زمان آیا می توان –س

ھ نیست ھمینطور است ولی مقامش برتر از اینست . او عارف نیست بلکھ خود نور معرفت است . فقی –ج

اع نور الشع بلکھ اراده اش ھمان فقاھت است . عالم نیست بلکھ علیم است . و ھمھ عارفان جھان تحت اوست کھ بھ وصال و کمال می رسند . او عارفی معروف است .

تن را بھ آنایستی بی چون و چفتھ می شود کھ احکام شرع ذاتا تعبدی ھستند و نھ معقول . و لذا بگ –س . نظر شما چیست ؟ داد

مر بھ ون و چرا اچ! ھمانطور کھ خداوند در کتابش بھ مؤمنانش بی این درست است ولی برای مؤمنان –ج یعنی دل تی .ن نور عقل است منتھی عقلی فوق علی اقامھ صلوة و دیگر امور نموده است . و ایمان ھما

ی و غیرعقل معنایمؤمن خدایش را شناختھ و بھ او اطمینان دارد . با اینحال این اطاعت بی چون و چرا بعقول شود منغیرعلمی و غیرحکیمانھ بودن احکام شرع نیست . بسیاری از احکام شرع تا اطاعت و عمل

ست . بودن ا شقانھشرع بمعنای عابدانھ بودن است و عابدانھ بودن ھمان عا نمی گردد . تعبدی بودن احکامقل و عال بھ یا اص: ال اکراه فی الدین . آ بمعنای اجباری بودن آن نیست کھپس تعبدی بودن احکام اصال

تایش نماید و بار خداوند را س ١٧احساس آدمی منطبق می آید کھ آدم با اکراه و از سر ناچاری روزی ت معنایاینس واپلوسی اش کند . اگر انسان از چاپلوسی دیگران نفرت دارد خداوند نفرتش بیشتر است چ

لی تنبلی وی داند ادت مفویل للمصلین ! و اما گاه آدمی خداوند را دوست می دارد و او را الیق ستایش و عبجبار اکراه و او نھ جھاد اکبر استاو مانع ادای حق این محبت است کھ باید با آن مبارزه کند و این نوعی

اء را بد فحشالند و و ریا . ھمانطور کھ اصوال امر تقوا چنین است ولی کافران تقوا را ریاکاری می خوانرت ھ بصوصداقت می نامند و ھرزه گی نفس را ھم صمیمیت . عبودیت ادای حق محبت پروردگار است ک

ایمان در دل آدمی نھاده شده است .

١٣٨٨دی ماه ١٠