Dijital Koruma Kültürü

41. Kütüphane Haftası, Ankara 28 Mart – 3 Nisan 2005 - 1

Yaşar TontaH.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

[email protected]/~tonta/tonta.html

Dijital Koruma Kültürü


Plan

• Kültür tanımı• Dijital Koruma - Tanımlar• Dijital Koruma yaklaşımları• Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS) Referans

Modeli (ISO standardı – 2002)• Dijital Koruma Politikası Çerçevesi• Sonuç


Kültür

• Yaptığımız her şey (entellektüel ve sanatsal eserler, performanslar, vs. ); geçici, zamanla unutuluyor

• Kayıtlı kültür – ürettiğimiz nesneler; daha uzun ömürlü ama eskiyor

Lyman ve Kahle (1998)


Web kültürü

“Web’in ortaya çıkardığı temel sorun; tüm kültür tarihinin süzgeçlerin kurulmasından ibaret olduğudur. Kültür belleği iletiyor, ama tüm belleği değil –süzerek iletiyor. İyi süzebilir, kötü süzebilir, ama toplumsal olarak etkileşmemize olanak veren bir şey varsa o da hepimizin aşağı yukarı aynı süzgeçlere sahip olmamızdır.”

Umberto Eco


Dijital belgeler / nesneler

• Sonradan olma dijital belgeler– Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders

notları, resimler, vs.• Anadan doğma dijital belgeler

– Web, benzetim yazılımı (SimCity), görselleştirme ve senaryo yazılımları, sanal topluluklar, vs.

– Kopyalanması, dağıtımı, işlenmesi kolay


Tanımlar I

Dijitalleştirme- dijital olmayan (analog) formdaki materyalleri dijital

forma dönüştürmeDijital arşivleme

– dijital bilgiyi depolama (ör., kurumsal/dijital bir arşiv yaratma)

Dijital koruma–uzun süre bit ve bayt’ları güvenli ve değiştirmeden

saklamaDijital arkeoloji

- Sistematik arşivleme yapılmadığı durumlarda depolanan dijital bilgilerin nasıl okunacağını ve bu bilgilerin ne anlama geldiğini anlamaya çalışmak


Tanımlar IIYenileme

- bir dijital nesneyi işletim sistemi ve donanım çevresi aynı kalmak suretiyle aynı depolama ortamının yeni bir türüne aktarma

Göç- bir programın belli bir sürümü, işletim sistemi ya da

donanımı üzerinde çalışan bir dijital ürünü zamanla başka bir donanıma/yazılıma aktarma

Yakalama- kaynakta yapılan değişiklikleri kopyalayarak arşiv

sürümüne yansıtmaÖykünme (emulation)

- gerçekte eski donanım ve yazılımı kullanmadan eski donanım ve yazılım çevresini yeniden yaratarak eski ürünleri çalıştırma


Geleneksel koruma – Dijital koruma

• Geleneksel bilgi taşıyan nesneyi ve çevresini korumak entellektüel içeriği korumak ve bu içeriğe erişimi garantilemek demek

• Dijital nesnelerin ömrü kısa• Dijital içerik teknolojiyle birlikte “bohçalanıyor”• Hem içeriğin hem teknolojinin korunması gerekli• Dijital bilginin korunması kopyalamaya dayalı


Modern medya (bilgi kayıt ortamı) ikilemi


Modern medya (bilgi kayıt ortamı) ikilemi


Dijital koruma yaklaşımları

• Donanım / yazılım müzesi– Eski sistemleri, tüm modelleri, platformları ve işletim sistemlerini

koruma• Dijital arkeoloji

– Kazançlı bir iş olabilir• Yenileme / İkileme

– Verileri ve üstverileri yeni ortamlara kopyalama, aralarındaki ilişkileri koruma

• Öykünme – Veri ve yazılımı saklayıp, bir işletim sistemi ve donanım

öykünücüsü üzerinde çalıştırma• Göç

– Eski donanım/yazılım ile yazılmış olan belgelerin zaman geçtikçeeskimesi ve erişilmez olması

– Potansiyel veri kaybı


Neler kayıp?

• 1960 ABD nüfus sayımı sonuçları (sonradan kurtarıldı)

• Amerikan Havacılık ve Uzay Ajansı’nın (NASA) ilk dijital fotoğrafları – Mars’ın ilk fotoğrafları– Dünyanın Uzaydan çekilen ilk fotoğrafları

• İlk elektronik posta mesajı • Brezilya’nın 1970’lerdeki uydu gözlemleri


Alexa Internet


Internet Archive


Internet Archive


ULAKBİM - 1996


ULAKBİM - 1997


ULAKBİM - 1997


Özel ULAK


Özel ULAK


KÜTÜP-L tartışma listesi, 1991-


Millî Kütüphane - 1996






Açık Arşiv Bilgi Sistemi (OAIS) Referans Modeli

4-1.

2

MANAGEMENT

Ingest

Data Management

SIP

AIPDIP

queriesresult sets

Access

PRODUCER

CONSUMER

Descriptive Info

AIP

orders

Descriptive Info

Archival Storage

Administration

Preservation Planning

SIP – Submission Information Packet (what is submitted or acquired from the producer)AIP – Archival Information Packet (the object that is archived)DIP – Dissemination Information Packet (the object that is distributed based on access requests)Descriptive Info – metadata


OAIS Referans Modelinin bileşenleri

• Elektronik bilginin üretilmesi ve yaratılması• Sağlama ve derme geliştirme (Ingest)• Veri yönetimi – koruma üst verisi

(metadata)• Arşivsel depolama – koruma formatları• Koruma planlama – göç ve öykünme• Erişim

– Erişim mekanizmaları– Hakların yönetimi ve güvenlik gerekirlikleri


Örnekler

• NEDLIB (Networked European Digital Library) • ERPANET (Electronic Resources Preservation

and Access Network)• DPC (Digital Preservation Coalition) • NINCH (National Initiative for Networked Cultural

Heritage)• CALIMERA (Cultural Applications: Local

Institutions Mediating Electronic Resources)• DIAS (Digital Information Archive System)• PANDAS (PANDORA Digital Archiving System)• LOCKSS (Lots of Copies Keep Stuff Safe)• CEDARS (CURL Exemplars in Digital Archives)


Yönelimler ve sorunlar

• Pratik dijital arşivleme uygulamaları• İşbirliği• Dijital bilgiyle ilgili entellektüel mülkiyet hakkı

yasaları• Dijital arşivlemenin faturasını kim yüklenecek?

– Teknolojik değişme, dijital nesne türlerinin çeşitliliği, nesne türlerinde standart olmaması, neyin önemli/önemsiz olduğuna karar verilmesi


Dijital koruma politikası çerçevesi

• Seçim ölçütleri – neyi atıp neyi saklayacağız?

• Desteklenecek dosya formatları• Üst veri • Mimari • Tarihi değer • Birden fazla kopya


Ne yapılmalı? I

• Alt yapı teknolojileri geliştirilmeli– Dijital kütüphane, arşiv ve müzelere karşı

hoşgörülü yasal bir alt yapı geliştirme– Hızlı bir veri ağı geliştirme

• Dijital yayın teknolojileri• Dijital kütüphane, arşiv ve müze

teknolojileri– Toplama, depolama, veri madenciliği, hizmete

sunma, düşük fiyatlı-uzun dönemli depolama• Zaman kapsülü teknolojileri


Ne yapılmalı? II

• Kurumsal arşivler kurulmalı– Bir ya da daha

çok üniversite topluluğunun entellektüelçıktısını yakalayan ve koruyan dijital derme

KURUMSAL ARŞİV


Yaşar TontaH.Ü. Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü

[email protected]/~tonta/tonta.html

Dijital Koruma Kültürü

Technology

Dijital Koruma Kültürü