35

MODÜL IV: E-İçerik Arama, Bulma ve Seçme

Etkinlikler 1.1. Özelleştirilmiş Anahtar Kelimeleri Kullanma ( Google)

1.2. Dosya Uzantısına Göre E-İçerik Arama (Google-Yahoo)

1.3. Özelleştirilmiş Konu Taraması Yapma (Google-Bing)

1.4. Video İndirme Programı Kurma

1.5. Orbit Programı Kullanılarak Video İndirme

1.6. İndirilen Videoları Farklı Video Formatlarına Dönüştürme

1.7. Java Programını İndirme ve Bilgisayara Kurma

1.8. Gelişmiş Arama ile Belirli bir Sitede ya da Alanda Arama

1.9. Nesne Ambarlarında E-İçerik Arama

1.10. Önbellekte Arama Yapma

1.11. Arama Sonuçlarını Arama Diline Çevirme

1.12. Bulunan E-İçerikleri Bilgisayara Kaydetme

Bölüm Kazanımları

İnternet’te Arama Yaparken Dikkat Edilecek Noktaları Kavrama

Arama Motorlarından Uygun Olanı Seçme

Herhangi Bir Arama Motorundaki Çeşitli Arama Stillerini Kullanma

İnternet’te Arama Yaparken Doğru ve Özelleştirilmiş Anahtar Kelimeleri Kullanma

Bilgiye Ulaşmak İçin İnternet Üzerindeki Farklı Türde E-İçerikleri Araştırma

İnternet Üzerinden Ulaşılan E-İçerikleri Kaydetme

36

4.1. E-İçerik Arama ve Bulma

Teknolojinin eğitimde etkin bir şekilde kullanımı için uygun içeriğe sahip olmak ve bunları

kullanmak önemli faktörlerden biridir. Ancak okullarda öğretmenlerin her dersin

kazanımlarına ve öğrencilerin fiziksel, bilişsel ve duyuşsal gelişimlerine uygun e-içerik

hazırlamaları için yeterli zamanları ve yeterlilikleri bulunmamaktadır (Göktaş, Yıldırım &

Yıldırım, 2008). Bu durumda, İnternet üzerindeki farklı derslerin farklı kazanımlarına yönelik

hazırlanmış e-içerikleri kullanmak ve bu e-içeriklere ulaşma yollarını bilmek önem

kazanmaktadır. Bu bölümde, öğretmenlere İnternet üzerinden istedikleri e-içeriklere nasıl

ulaşacaklarına yönelik bilgiler, etkinliklere dayalı olarak sunulmuştur. Bölüm bu yönüyle; e-

içerikleri arama ve bulma noktasında kullanıcılardaki bilgi eksikliğini gidermeyi

amaçlamaktadır.

İnternet üzerindeki aramalarda akla ilk gelen arama motorlarıdır. Arama motorları İnternet

ağında saklanan bilgilerin büyük bir kısmını kaydetmekte böylece bulunması istenilen

ifadelerin arama motoruna girilmesiyle var olan kayıtlarda istenen bilgi hızla aranmaktadır.

Günümüzde birçok arama motoru bulunmakla birlikte her birinin çalışma prensibi birbirinden

farklı olabilmektedir. Bazıları arama işlemlerini dizinlerde ya da kategorilerde yaparken

bazıları, anahtar kelime arama mantığıyla çalışmaktadır (Başaran, 2005). Çok kullanılan

arama motorlarının bazıları Tablo 1.1’de verilmiştir.

Tablo 1.1. Arama motorları

http://www.google.com

http://www.yahoo.com

http://www.bing.com

http://www.ask.com/

37

http://www.mywebsearch.com

Yukarıdaki arama motorlarının yanı sıra, kendi arama motorlarına girilen anahtar sözcükleri

diğer arama motorlarında da aratıp bulunan bütün sonuçları kullanıcıların ekranlarına

yansıtan Meta arama motorları da mevcuttur. Bunlardan bazıları Tablo 1.2’de sunulmuştur.

Tablo 1.2. Meta arama motorları

Meta Arama Motorları

http://www.metacca.com http://www.opentext.com http://www.academicindex.net http://www.mamma.com http://www.webcrawler.c

om http://www.dogpile.com

http://www.metacrawler.com

4.1.1. Arama Yapma

Arama motorları İnternet’te bir konu hakkında araştırma yapmak için en sık kullanılan

araçlardır. Ancak bazen arama yaparken arama motorlarında yer alan binlerce adresten

amaca hizmet eden bilgiye erişmek oldukça zaman alabilmektedir. Bu nedenle arama

sırasında bazı püf noktaları göz önünde bulundurmak gerekir. Şekil 1.1’de arama

motorlarına örnek olarak Google arama motoru sayfası gösterilmiştir.

Şekil 1.1. Google arama motoru ana sayfası

Google arama motoru ana sayfasında bulunan ögeler (seçenekler) ve kullanım amaçları Tablo

1.3’te detaylı olarak sunulmuştur.

38

Tablo 1.3. Google arama motoru ana sayfasında bulunan ögeler

Google arama motoru web adresinin yazılacağı adres çubuğu

Anahtar kelimenin yazılacağı alan

Anahtar kelimeyi yazdıktan sonra arama yapmak için tıklanır.

Arama seçeneklerinin özelleştirilmesi amacıyla arama şeklini belirlemek için tıklanır.

Arama yapılan anahtar kelimeyi farklı dillerde bulup arama yapılan dile çevirmeyi sağlar.

Google arama motoru genel arama ayarlarını yapmak için tıklanır. (Arama yapılacak dil, arama sayfasında görüntülenecek kayıt sayısı, arama sonuçlarının görüntüleneceği yer vb.)

Aramayı özelleştirilmiş alanlarda yapmak için kullanılan sekmelerdir.

4.1.1.1. Uygun Anahtar Kelimeleri Belirleme

Herhangi bir arama motorunda aramaya başlamadan önce yapılması gereken en önemli şey,

aranan içeriğe ulaşılmasını kolaylaştıracak en uygun anahtar kelimeleri belirlemektir.

Taramalarda kullanılacak anahtar kelimeler seçilirken mümkün olduğunca yalın kelimeler

kullanılmalı, eklerden ve tam cümle ibarelerinden kaçınılmalıdır. Aranılan içeriğe uygun

anahtar kelimeleri belirlemek için ise:

Hangi konuya yönelik içerik arandığı belirlenir.

Belirlenen konuya ilişkin e-içeriğin hangi öğrenci seviyesine göre aranacağı saptanır.

E-içeriğin öğrenme seviyesine göre hangi öğrenme türleri içereceği belirlenir.

Belirlenen konuda öğrencilere hangi hedeflerin kazandırılmak istendiği yazılır.

Kazanımlarda yer alan önemli ve ön plana çıkan kelimeler tespit edilir.

Ortaya çıkan kelimelerden amacı en iyi yansıtanlar belirlenir.

Alternatif anahtar kelimeler de aranmalıdır (Örneğin: “Mersin” hakkında bilgi

edinmek için “Mersin” kelimesi yerine “İçel” kelimesi de kullanılabilir).

39

Araştırılacak konuyla ilgili amaca uygun arama yapabilmek için uygun anahtar kelimeleri belirlemek;

zaman kaybını önlemek açısından önemlidir. Etkinlikte:

“Trafik ışıklarına uyma” konusu ele alınmıştır.

Aranacak olan e- içerik ilköğretim 4. Sınıf öğrencilerinin seviyesine uygun içerikte olacaktır.

Oyun türünde bir e- içerikle trafik kuralları öğrencilere öğretilecektir.

o Öğrencilerin kazanmaları gereken hedef davranış, trafik ışıklarındaki renklerin ne

anlama geldiğini söyleyebilmesi ve kavrayabilmesidir.

Hedef davranışlar içerisinde geçen kelimelerden amaca en uygun olanlar aşağıdaki gibi

genelden özele doğru seçilmiştir:

o Trafik kuralları (eğitsel oyunu)

o Karşıdan karşıya geçme (eğitsel oyunu)

o Trafik ışıkları (eğitsel oyunu)

o Kırmızı ışık

o Sarı ışık

o Yeşil ışık

Seçilen anahtar kelimelerden istediğinizi tırnak işareti (“”) içerisinde kullanarak Şekil 1.3’ teki

gibi arama motoruna yazınız.

4.1.1.2. Özelleştirilmiş Anahtar Kelimeleri Kullanma

Arama motorlarında uygun anahtar kelimeleri belirlemenin yanında, özelleştirilmiş anahtar

kelimeleri kullanmak da önemlidir. Tablo 1.4’te arama motorlarında özelleştirilmiş anahtar

kelimelerin nasıl kullanılacağına dair yönergeler sunulmuştur.

Tablo 1.4. Özelleştirilmiş anahtar kelimeleri kullanmak

Sembol Özelliği Örnek

OR Anahtar kelimelerin arasına yazılarak ikisinden birinin tercihi anlamına gelir (Veya).

Ankara OR İstanbul: İçerisinde İstanbul ya da Ankara kelimelerinin geçtiği sonuçları gösterir.

AND (+)

Anahtar kelimelerin hepsinin kullanılması anlamına gelir (Ve).

Ankara+İstanbul Ankara AND İstanbul: İçerisinde İstanbul ve Ankara kelimelerinin birlikte geçtiği sonuçları gösterir.

" " Anahtar kelimelerin parçalanmadan bir bütün şeklinde aranması anlamına gelir.

“Osmanlı İmparatorluğu” : Aramada doğrudan Osmanlı İmparatorluğu kelimelerinin yan yana geçtiği sonuçlar gelir.

Büyük ve

Anahtar kelimenizi sadece küçük harfle yazarsanız sonuçlar içinde kelimenin hem

"chip" kelimesini yazdığınızda sayfalarında "Chip" veya "CHİP" kelimelerinin geçtiği

40

Küçük Harf

küçük hem de büyük harfle kullanıldığı sayfalar görebilirsiniz. Herhangi bir harfini büyük yazarsanız o yazım şekline duyarlı olur.

sonuçları bulabilirsiniz.

Şekil 1.2. Özelleştirilmiş anahtar kelimelerin kullanılmasıyla ilgili Google arama motorunda yapılmış bir uygulama

Şekil 1.2’de gösterilen örnekteki arama sonucuna ulaşmak için aşağıdaki adımları takip

ediniz:

Bu üç adımı uyguladıktan sonra ekranınıza Şekil 1.2’deki arama sonuçları gelecektir. Bu

ekranda hem “Türkiye” hem de “harita” kelimelerinin geçtiği web adresleri listelenir. Şekil

1.3’te yapılan aramada yaklaşık olarak kaç sonuç bulunduğunu gösteren alan verilmiştir.

Şekil 1.3. Arama sonucu bulunan değer sayısı

1

2

3

Etkinlik 1.1: Özelleştirilmiş Anahtar Kelimeleri Kullanma ( Google)

41

Şekil 1.2’de verilen ekran görüntüsündeki ögeler ve açıklamaları Şekil 1.4 ve Şekil 1.5’te sunulmuştur.

Şekil 1.4. Web adresi linkleri ve açıklamaları

Şekil 1.4’te verilen açıklamalar dikkate alınarak arama sonucunda ekrana gelen linklerden amaca

uygun olduğu düşünülen link tıklanır. Böylece ulaşılmak istenen bilginin bulunduğu siteye erişim

sağlanır.

Şekil 1.5. Listelenen sonuçları görme

Şekil 1.5’te verilen açıklamalar dikkate alınarak arama sonucunda bulunan linklerin

listelerinin yer aldığı diğer sayfalara ulaşılır.

4.1.1.3. Uzantısı Bilinen Dosyaları Arama ve Bulma

Aranan konudaki anahtar kelimelerle birlikte dosya uzantıları da arama motoruna girilirse

istenen dosya türleri arasında arama yapılır. Tablo 1.5’te aranacak e-içerik türleri ve

uzantıları sunulmuştur. Bununla birlikte dosya türlerine göre e-içerik bulunabilecek site

42

adresleri de örnek olarak verilmiştir. Ayrıca uzantıları verilen dosyaları açmak için farklı

programların kullanılması gerekmektedir. Bu nedenle gerekli programların bilgisayara yüklü

olması gerekmektedir. Tablo 1.5’te dosya türleri ve uzantılarına göre bilgisayara yüklenip

kullanılabilecek örnek programlar da listelenmiştir.

Tablo 1.5.E-içerik türleri, uzantıları, örnek siteler ve kullanabilecek programlar

Dosya Türü

Uzantı Örnek Siteler

Sunu dosyaları

ppt, pps http://www.dersimiz.com/sunumlar.asp, http://www.ogretmen.info/sunumlar.asp

Doküman dosyaları

doc, docx www.docjax.com

Veri tablolama dosyası

xls www.excel.gen.tr

Taşınabilir doküman dosyası

pdf www.pdfsearchengine.org, www.pdfsearcher.com, pdfdatabase.com

Resim dosyaları

jpeg, gif www.picsearch.com

Ses dosyaları

mp3, mp4, avi

www.findsoudns.com, volumo.com, yuzeser.meb.gov.tr, yuzturkedebiyatcisi.meb.gov.tr

Video dosyaları

mpeg, .avi yazarlikyazilimi.meb.gov.tr, kursiyernet.meb.gov.tr www.dailymotion.com, www.youtube.com, www.videoizlepaylas.net, internettv.meb.gov.tr

Animasyon dosyası

swf www.explorelearning.com, www.theproblemsite.com, www.learninggamesforkids.com

1.Google’da dosya uzantısına göre e-içerik arama

Tablo 1.5’te listelenen dosya uzantılı belgelerin arama motorunda nasıl kullanılacağı ile ilgili

örnek uygulama Şekil 1.6’da verilmiştir.

Etkinlik 1.2: Dosya Uzantısına Göre E-İçerik Arama (Google-Yahoo)

43

Şekil 1.6. Google arama motorunda uzantısı bilinen bir dosyayı arama-bulma

Şekil 1.6’da, dolaşım sistemini anlatan “.ppt” uzantılı bir dosyanın arandığı ve çıkan

sonuçların bulunduğu ekran gösterilmiştir. Bu örnek aramanın nasıl yapıldığını öğrenmek için

aşağıdaki adımları takip ediniz.

Bu üç adımı uyguladıktan sonra ekranınıza Şekil 1.6’daki arama sonuçları gelecektir. Bu

ekranda hem “dolaşım sistemi” konusunu içeren hem de dosya türü “Power Point” olan

“.ppt” uzantılı materyallerin olduğu web adresleri listelenir. Şekil 1.7’de ise ekrana gelen

sonuçlarda dosya uzantısının nerede verildiği gösterilmiştir.

1

2

3

44

Şekil 1.7. Arama sonucu bulunan dosya uzantısını gösteren alan

Şekil 1.6’da gösterilen arama sonucu ekrana gelen linklerden, amaca uygun olduğu

düşünülen link üzerinde farenin sağ tuşuna tıklanır. Böylece ulaşılmak istenen belgenin

bilgisayara aktarımı sağlanır. Bulunan e-içeriğin bilgisayara nasıl aktarıldığını açıklayan

adımlar “Dosyaları Arşivleme” başlığı altında anlatılmıştır.

Dosya uzantısına göre e-içerik aramanın diğer bir yolu da gelişmiş arama seçeneklerini

kullanmaktır. Gelişmiş arama seçenekleri ara yüzünde, aranılan e-içeriğin dosya türü

belirtilerek arama yapılabilir. Şekil 1.8’de Google arama motorunun gelişmiş ara yüz ekranı

gösterilmektedir.

Şekil 1.8. Google gelişmiş arama sekmesinde dosya uzantısına göre arama seçenekleri

2.Yahoo gelişmiş aramada dosya uzantısına göre arama yapma

Bu etkinlikte Google arama motoru kullanılarak gösterilen uzantıya göre dosya arama uygulamasına

benzer bir uygulama, Yahoo arama motorunun “Gelişmiş Arama” sekmesiyle yapılacaktır.

45

Şekil 1.9. Yahoo arama motorunda “Gelişmiş Arama” sekmesine ulaşma

Ekrana gelen Yahoo arama motorunun “Gelişmiş Arama” sekmesi, Şekil 1.8’de gösterilen

Google arama motorunun “Gelişmiş Arama” sekmesiyle benzer özellikler içermektedir (Bkz.

Şekil 1.10.).

Şekil 1.10. Yahoo arama motoru “Gelişmiş Arama” sekmesi ekran görüntüsü

Şekil 1.10’de “Kavimler Göçü”yle ilgili bir yıl içinde Türkiye kökenli sitelerde yayınlanan .doc

uzantılı Microsoft Office Word belgelerinin bulunabilmesi için özelleştirilmiş bir gelişmiş

arama ekranı gösterilmektedir. Bu ekranda amaca uygun özelleştirilmiş arama yapmak için

uygulanan değişikliklerin açıklaması Tablo 1.8’de verilmiştir:

Tablo 1.8. Yahoo “Gelişmiş Arama” sekmesinde amaca uygun yapılan aramada özelleştirilen alanlar

Arama sonucu “Kavimler Göçü” ifadesinin tümünü

içeren web sitelerinin sonuç ekranında

görüntülenmesini sağlar.

46

Son bir yıl içerisinde güncellenmiş belgelerin yer

aldığı sonuçlara ulaşmayı sağlar.

Web adresinde. “tr” uzantısı olan web sitelerinde

arama yaparak sadece bu sitelerdeki sonuçları

ekrana getirmeyi sağlar.

Örnek: www.meb.gov.tr

Arama sonucu dosya uzantısı sadece .doc olan

belgelerin ekrana gelmesini sağlar.

Bu adımı da uyguladıktan sonra Şekil 1.11’deki sonuç

ekranı gelecektir.

Şekil 1.11. Yahoo “Gelişmiş Arama” sekmesiyle yapılan arama sonuçları ekranı

Şekil 1.12’teki ekran görüntüsü incelendiğinde gelişmiş arama sekmesinde verilen kriterler

de ekranın üstünde görülmektedir (Bkz. Şekil 1.12.). Şekil 1.12’de bu alanın görüntüsü

büyütülerek verilmiştir:

Şekil 1.12. Yahoo gelişmiş arama sekmesinde belirlenen kriterler

3 3

47

Ayrıca Şekil 1.11’de verilen kriterlere göre yapılan arama sonucunda ekrana sadece Microsoft Office

Word (.doc uzantılı) dosyalarının geldiği de görülmektedir. Şekil 1.13’te bu dosya türünün nerede yer

aldığı gösterilmiştir:

Şekil 1.13. Belirlenen kriterlere göre yapılan arama sonucunda ekrana gelen dosya türü

Bunun yanı sıra Şekil 13’te anahtar kelimenin aranması sonucunda istenen diğer kriterlere de uyan

web adresleri ve dosya uzantısının ekrana geldiği de görülmektedir. Bu alanın büyütülmüş görüntüsü

Şekil 1.14’te verilmiştir:

Şekil 1.14. Anahtar kelimenin belirlenen kriterlere göre aranması sonucu ekrana gelen dosya uzantısı

ve web sitesi türü

“Gelişmiş Arama” kriterlerine göre yapılan aramayla ekrana gelen sonuçlardaki belgelerin bilgisayara

nasıl aktarıldığı ve arşivlendiği “Bulunan E-İçeriklerin Arşivlenmesi” bölümünde ayrıntılı olarak

anlatılmaktadır.

4.1.1.4. Özelleştirilmiş Konu Tarama

48

Google arama motorunda farklı alanlarda arama yapmak için özelleştirilmiş sekmeler yer

almaktadır (Bkz. Şekil 1.1.). Google web sayfasının sol üst köşesindeki sekmeler kullanılarak

istenilen konu alanında tarama yapmak mümkündür. Bu bölgede yer alan sekmelerin isimleri

ve kullanım alanları Tablo 1.6’da sunulmuştur.

Tablo 1.6. Özelleştirilmiş konu taraması sekmeleri

Çalışılan Konu Alanı Özelliği

Web Web ortamında genel tarama yapar.

Görseller Anahtar kelimelerle ilgili görsellerde tarama yapar.

Haber Anahtar kelimelerle ilgili haberlerde tarama yapar.

Çeviri Yabancı dildeki bir metnin istenilen dile çevirisini yapar.

Akademik Anahtar kelimelerle ilgili akademik çalışmalarda tarama yapar.

Blog Anahtar kelimelerle ilgili blogları karşınıza çıkarır

Gmail Bireysel olarak e-posta adresi açılabilir.

Kitaplar Anahtar kelimelerle ilgili kitapları karşınıza çıkarır.

Diğer

“Diğer”e tıklayarak daha fazlası dediğinizde çok daha fazla alanla karşılaşacaksınız. Karşınıza gelen sayfada en önemli nokta “dizin” başlığıdır. Bu alanda öğretim çalışmalarını ilgilendiren “kaynaklar” ve “oyunlar” yer almaktadır. “Diğer” sekmesi daha ayrıntılı bir şekilde Tablo 1.7’de gösterilmiştir.

Etkinlik 1.3: Özelleştirilmiş Konu Taraması Yapma (Google-Bing)

49

Bu etkinlikte, Tablo 1.6’da açıklaması verilen özelleştirilmiş arama sekmelerinin nasıl

kullanılacağı ile ilgili örnek uygulama gösterilmektedir. Bu uygulamayı aşağıdaki adımları

uygulayarak kolayca yapabilirsiniz.

Şekil 1.15. Google sayfasındaki görseller sekmesi

Şekil 1.15’teki görseller sekmesine tıklandığında arama alanına yazılan anahtar kelimeyle ilgili sadece

görsel ögelere ulaşılabilir.

Şekil 1.16. Görseller sekmesinde özelleştirilmiş arama yapma

3

1

2

50

Şekil 1.16’da da görüldüğü üzere görseller sekmesinde yapılan aramada anahtar kelimeyle ilgili

bulunan birçok görsel öge sonuç ekranında yer almaktadır.

Şekil 1.17. Görsel ögenin özelliklerin büyütülmüş şekilde gösterimi

Şekil 1.17’de gösterilen resmin büyütülmüş şekli üzerinde görülen özelliklerin açıklamalarını Şekil

1.18’de görebilirsiniz.

Şekil 1.18. Büyütülmüş resmin özelliklerinin açıklaması

Arama sonucu ekrana gelen ögelerden istediğinizin üzerine farenin sağ tuşuyla tıklayarak resmi

bilgisayarınıza da aktarabilirsiniz. Bu işlemin nasıl yapıldığı “Dosya Arşivleme” başlığı altında detaylı 5

4

3 4

51

olarak anlatılmaktadır. Ayrıca Şekil 1.16’da görülen arama sayfasının yan tarafında yer alan menüdeki

sekmelerden istediğinize tıklayarak da özelleştirilmiş alanlara göre arama yapabilirsiniz.

1. Bing’de özelleştirilmiş konu alan taraması yapma

Bu etkinlikte Tablo 1.6’da açıklaması verilen, Google özelleştirilmiş arama sekmeleriyle benzerlik

gösteren Bing arama motoru özelleştirilmiş arama sekmelerinin nasıl kullanılacağıyla ilgili örnek

uygulama gösterilmektedir. Bu uygulamayı aşağıdaki adımları uygulayarak kolayca yapabilirsiniz.

Şekil 1.19. Bing sayfasındaki video sekmesi

Şekil 1.19. Bing sayfasındaki video sekmesi

Şekil 1.19’daki “Videos” sekmesine tıklandığında arama alanına yazılan anahtar kelimeyle

ilgili sadece video ögelerine ulaşılabilir.

3

3 5 4 5

6

1

2

52

Şekil 1.20. “Videos” sekmesinde özelleştirilmiş arama yapma

Şekil 1.20’de da görüldüğü üzere “Videos” sekmesinde yapılan aramada anahtar kelimeyle

ilgili bulunan birçok video öğesi sonuç ekranında yer almaktadır.

Şekil 1.21. Video ögesinin büyütülmüş şekli

Şekil 1.21’deki fareyle tıklanarak büyütülen video ögesini simgesine tıklayarak

çalıştırabilirsiniz. Çalıştırdığınız bir videoyu simgesine tıklayarak durdurabilirsiniz. Eğer

4

5

53

videoyu bilgisayarınıza aktararak arşivlemek isterseniz İnternet üzerinden video indirmek için “Video

İndirme” programlarından birine sahip olmanız gerekir.

Tablo.1.8. Video dosyalarını indirme ve görüntüleme programları

İndirme programı İndirilebilecek web adresi

Orbit downloader http://www.orbitdownloader.com/tr/

İnternet download manager

http://www.internetdownloadmanager.com/

Vdowlander http://vdownloader.com/tr/

FlashGet http://www.flashget.com/index_en.html

Görüntüleme programı İndirilebilecek web adresi

Gom player http://www.gomplayer.org/

Media player classic -home cinema http://mpc-hc.sourceforge.net/

Real player http://europe.real.com/realplayer/ Windows media player http://windows.microsoft.com/tr-

TR/windows/products/windows-media-player

Winamp http://www.winamp.com/media-player/tr

Tablo 1.8’de verilen programları ilgili web adreslerinden bilgisayarınıza kurarak istediğiniz video

dosyalarını görüntüleyebilirsiniz.

Bu etkinlikte Tablo 1.8’de açıklaması verilen video indirme programlarının bilgisayara nasıl

kurulacağı ve kullanılacağıyla ilgili örnek uygulama gösterilmektedir. Bu programlardan

ücretsiz olan “Orbit downloader” video indirme programının kurulumu ve kullanımı

gösterilecektir. Bu uygulamayı aşağıdaki adımları uygulayarak kolayca yapabilirsiniz.

Bu adımlardan sonra Şekil 1.22'deki ekran görüntüsü gelecektir.

2

Etkinlik 1.4: Video İndirme Programı Kurma

1

2

54

Şekil 1.22. Orbit downloader programı web sitesi görüntüsü

Orbit programını bilgisayarınıza indirmek için Şekil 1.22’de görülen “Dowmload Now” seçeneğine

tıklayınız. Ekrana Şekil 1.23’deki programı kaydet görüntüsü gelecektir.

Şekil 1.23. Orbit downloader programı bilgisayar indirme ekran görüntüsü

Bu adımlardan sonra indirilen orbit programını kurmak için Şekil 1.24’deki gibi orbit program

dosyasına çift tıklayınız.

2

1

3

55

Şekil 1.24. Orbit downloader setup dosyasının bulunduğu dizin

Dosyaya çift tıklandıktan sonra Şekil 1.25’teki “Çalıştır” iletişim kutusu ekrana gelecektir.

Şekil 1.25. Orbit downloader setup dosyasını çalıştırma ekranı

Programı kurmak için aşağıdaki adımları takip ediniz:

2

1

4

5

3

56

Şekil 1.26. Orbit downloader setup dosyasını kurma ekranı-1

Şekil 1.27. Orbit downloader setup dosyasını kurma ekranı-2

57

Şekil 1.28. Orbit downloader setup dosyasını kurma ekranı-3

“Next” seçeneğine tıkladıktan sonra Şekil 1.29’da görülen programın kurulmaya başladığını gösteren

kurulum ekranı gelecektir.

Şekil 1.29. Orbit downloader programının kurulumu

Kurulum işlemi bittikten sonra Şekil 1.30’daki gibi programın kurulduğunu gösteren ekran gelecektir.

58

Şekil 1.30. Orbit downloader programının kurulduğunu gösteren ekran

“Finish” seçeneğine tıklayarak kurulumu tamamlayınız.

“Orbit” programı kurulduktan sonra artık İnternet ortamından indirmek istediğiniz videoları “Orbit”

programını kullanarak kolayca indirebilirsiniz.

Bu etkinlikte; Tablo 1.8’de açıklaması verilen, video indirme programlarından “Orbit

Downloader” programı kullanılarak İnternet üzerindeki videoların bilgisayara nasıl

indirileceğiyle ilgili örnek uygulama gösterilmektedir. Video, ses vb. dosyaları indirme ve

yayımlama ile ilgili telif hakları yasasına uyulması gerektiği unutulmamalıdır. Bu uygulamayı

aşağıdaki adımları takip ederek kolayca yapabilirsiniz:

Yukarıdaki adımları uyguladıktan sonra ekrana Şekil 1.31’deki gibi Eğitimde Fatih Projesi ile ilgili

videoların bulunduğu video görüntüleri gelecektir.

Etkinlik 1.5: Orbit Programı Kullanılarak Video İndirme

1

2

3

59

Şekil 1.31. Arama sonucu ekrana gelen videolar

Şekil 1.31’de arama sonucunda ekrana gelen videoların adı, bulunduğu web adresi, son yüklenme

tarihi ve süresi gibi özellikleri de görülmektedir.

Şekil 1.32. Seçilen videoyu yeni pencerede açma

1

2

60

Bu adımlardan sonra Şekil 1.33’te verilen video ekranı görüntülenecektir.

Şekil 1.33. Yeni pencerede açılan video

Şekil 1.34. Video web adresini kopyalama ekranı

Şekil 1.35’teki ekran görüntüsü gelecektir.

1

2

3

61

Şekil 1.35. “Orbit” programı video indirme ve videonun yeri belirleme ekranı

Şekil 1.34’te seçtiğiniz video otomatik olarak Orbit programı video indirme ekranına kopyalanmış

oldu.

Şekil 1.36. İndirilen videonun bulunduğu dizin

Bu adımları uyguladıktan sonra Şekil 1.36’da görüldüğü gibi video bilgisayarınızda belirlediğiniz

konuma indirilecektir. İndirdiğiniz videoları bilgisayarınızda görüntüleyebilmek için video

1

2

3

4

62

görüntüleme programlarına ihtiyacınız olacaktır. Bilgisayarınızda mevcut bir video görüntüleyici yoksa

Tablo 1.8’de verilen görüntüleme programlarından herhangi birini ilgili web adresinden indirip

bilgisayarınıza kurmanız gerekmektedir. Bu işlem adımları Etkinlik 1.5’te verilen Orbit video indirme

programını yükleme adımlarıyla benzerlik gösterdiği için ayrıca anlatılmayacaktır. Diğer taraftan

bilgisayarınıza kurduğunuz video görüntüleme programıyla bilgisayarınıza indirdiğiniz bir videoyu

görüntülemek için öncelikle:

Şekil 1.37. İndirilen videoyu video görüntüleme programıyla açma

Şekil 1.37’de görülen video görüntüleme programlarından biri (örnek olarak “Gom player” programı)

seçildiğinde indirdiğiniz video Şekil 1.38’deki gibi görüntülenecektir.

1

2

3

63

Şekil 1.38. Video görüntüleme programı

İndirdiğiniz video ve ses dosya uzantılarını değiştirmek için dönüştürme programlarına ihtiyaç

duyulmaktadır. Bu programlardan bazıları Tablo 1.9’da sunulmuştur.

Tablo 1.9. Video ve Ses dosyalarını farklı formatlara dönüştürme programları

Program adı İndirilebilecek web adresi

Quick Media Converter

http://quick-media-converter.en.softonic.com/

Total Video Converter http://download.chip.eu/tr/Total-Video-Converter-3.14_873293.html SC Video Converter http://www.softwareclub.ws/v_split.html

Free Flv to Avi Converter http://www.brothersoft.com/pazera-free-flv-to-avi-converter-

67648.html FormatFactory http://format-factory.en.softonic.com/

Freez Flv to Mp3 Converter http://freez-flv-to-mp3-converter.en.softonic.com/

Bu dönüştürme programlarının verilen web adreslerinden indirilme ve bilgisayara kurulma

aşamaları Etkinlik 1.5’de verilen Orbit video indirme programını yükleme adımlarıyla

benzerlik göstermektedir.

Bu etkinlikte; video dosyalarını Tablo 1.9’da listelenen video dönüştürme programlarından

“Quick Media Converter” programı kullanılarak nasıl farklı video formatlarına

dönüştürüleceğiyle ilgili örnek uygulama gösterilmektedir. Bu uygulamayı aşağıdaki adımları

Etkinlik 1.6: İndirilen Videoları Farklı Video Formatlarına Dönüştürme

1

64

uygulayarak kolayca yapabilirsiniz:

Şekil 1.39. Quick Media Converter programını çalıştırma

Başlat menüsünden çalıştırdığınız programın ekran görüntüsü Şekil 1.40’da verilmiştir.

Şekil 1.40. Quick Media Converter programı ekran görüntüsü

Programı çalıştırdıktan sonra:

1

2

3

4

65

Şekil 1.41. Dönüştürülecek videoyu Quick Media Converter programında açma

Converter programında açılan videonun dosya uzantısı “.flv” olan video formatıdır. Bu video

formatını “Windows Media Player” video görüntüleyici programında çalıştırabilmek için “.wmv”

uzantılı video formatına dönüştürülecektir. Bu işlem için uygulanması gereken adımlar aşağıdaki

gibidir:

Şekil 1.42. Dönüştürülecek videoyu Quick Media Converter programında açma

1

2

3

66

Bu işlem adımlarından sonra ekrana Şekil 1.43’deki gibi dönüştürülen videonun kaydedileceği yeri

belirleme iletişim kutusu gelecektir.

Şekil 1.43. Dönüştürülen videonun kaydedileceği yeri belirleme

Ekrana Şekil 1.44’deki gibi dönüştürme işleminin başladığını gösteren görüntü gelecektir.

1

2

3

67

Şekil 1.44. Dönüştürme işleminin devam ettiğini gösteren ekran

Şekil 1.45. Dönüştürülen videoyu video görüntüleme programıyla açma

Bu işlemlerden sonra dönüştürülen video Şekil 1.46’daki gibi video Windows Media Player

programında görüntülenebilecektir.

1

2

3

4

68

Şekil 1.46. Dönüştürülen videonun Windows Media Player programındaki görüntüsü

Bunun yanı sıra İnternet üzerinde ulaşılan bazı hareketli görüntüler video yerine flash animasyonu

olarak kaydedilmiş olabilir. Bu flash animasyon dosyalarını indirmek ve bilgisayarda görüntülemek için

de ek yazılımlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu yazılımlardan bazıları Tablo 1.10’da verilmiştir.

Tablo 1.10. Flash dosyalarını indirme ve görüntüleme programları

İndirme programı İndirilebilecek web adresi Orbit downloader http://www.orbitdownloader.com/tr/

FlashGet http://www.flashget.com/index_en.html

Save flash http://www.saveflash.com/

Görüntüleme programı İndirilebilecek web adresi Flash player http://www.adobe.com/tr/products/flashplayer/

Gom player http://www.gomplayer.org/

Sothink SWF Decompiler http://www.sothink.com/product/flashdecompiler/

Flv player http://www.flvplayer.com/

Tablo 1.10’da listelenen, İnternet üzerinde bulduğunuz flash animasyon dosyalarını indirmek için

kullanılan programların bilgisayara kurulum aşaması Etkinlik 1.5’te verilen Orbit programını indirme

aşamalarıyla benzerlik göstermektedir. İnternet üzerinde bulduğunuz flash animasyon dosyalarını

indirmek için de Orbit programını kullanabilirsiniz. Flash dosyalarını indirmek için uygulanması

gereken işlem adımları Etkinlik 1.5’de verilen Orbit programı kullanılarak video indirme adımlarıyla

benzerlik göstermektedir.

Tablo 1.10’da verilen flash görüntüleme programlarından istediğinizi, ilgili web adreslerinden

bilgisayarınıza kurarak flash dosyalarını görüntüleyebilirsiniz. Bu programları indirmek için gerekli

işlem adımları Etkinlik 1.5’te verilen Orbit video indirme programını yükleme adımlarıyla benzerlik

göstermektedir.

69

İnternet’te online oyun oynamanızı, dünyanın dört bir yanındaki insanlarla sohbet etmenizi, resimleri

üç boyutlu olarak görüntülemenizi ve daha pek çok etkinliği yapmanızı sağlayan önemli bir yazılım

mevcuttur: “Java yazılımı”. Bu yazılım olmadan İnternet üzerinden yapılabilecek birçok işlemde

görüntülenememe sorunuyla karşılaşılmaktadır. Bu nedenle bilgisayarınıza “Java” programını

yüklemek için aşağıdaki işlem adımlarını takip ediniz:

Ekrana Şekil 1. 47’deki “Java” programı yükleme sayfası gelecektir.

Şekil 1.47. Java programı yüklemek için girilen İnternet sayfası

Etkinlik 1.7: Java Programını İndirme ve Bilgisayara Kurma

1

2

3

70

Bu işlemlerden sonra İnternet üzerinde online oyun oynama, dünyanın dört bir yanındaki insanlarla

sohbet etme gibi birçok işlemde karşılaşılabilecek görüntülenememe sorunu ortadan kalkmış

olacaktır.

4.1.1.5. Gelişmiş Arama

Google arama motorunda aramayı özelleştirmek için “Gelişmiş Arama” da yapılabilir. Bu arama

işleminin nasıl yapıldığını aşağıdaki adımları takip ederek öğrenebilirsiniz:

Böylece Şekil 1.46’daki Google “Gelişmiş Arama” sayfası ekrana gelecektir:

Şekil 1.48. Google arama motoru “Gelişmiş Arama” ekran görüntüsü

Gelişmiş arama seçenekleriyle arama yapmak için: Şekil 1.48’deki ekranda görüntülenen

alanlardan, arama yapılan anahtar kelimenin amacına uygun olan seçenekleri tercih

edebilirsiniz. Örneğin:

Aramanın dilini değiştirebilirsiniz.

1

1

1

2

71

Arama sonuçlarının her sayfada kaçar tane görüntüleneceğini belirleyebilirsiniz.

Hangi dosya türündeki sonuçları ekrana getireceğini belirleyebilirsiniz.

Gelişmiş aramada ortaya çıkan sonuçları çeşitli uygulamalar yaparak görebilirsiniz.

Gelişmiş arama web siteleri, alan adlarına göre arama yapma imkânı sunmaktadır. Aşağıda İnternet

adreslerinin alan adları ve adreste alan adının bulunduğu kısımların altı çizili olarak gösterilmiştir:

www.atauni.edu.tr

www.hilalkentlisesi.meb.k12.tr

www.dmi.gov.tr

gov : Hükümet kuruluşları

edu : Eğitim kurumları ( üniversiteler gibi )

org : Ticari olmayan, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar

meb.k12.tr: Millî Eğitime Bağlı Okullar

com : Ticari kuruluşlar

mil : Askerî kuruluşlar

net : Servis sunucuları ( İnternet servis sağlayıcı gibi )

ac : Akademik kuruluşlar ( Bazı ülkelerde edu yerine kullanılmaktadır.)

Bu özellik sadece üniversitelerin sayfalarında ya da sadece Millî Eğitime bağlı okulların web

sayfalarında arama yapılmak istendiğinde kullanılabilir. Millî Eğitime bağlı okulların web sayfalarında

“Sakarya Savaşı” ile ilgili araştırma yapmak için aşağıdaki adımları takip ediniz:

Etkinlik 1.8: Gelişmiş Arama ile Belirli bir Sitede ya da Alanda Arama

4

3

1

2

72

Şekil1.27. Alan Adına göre Arama Yapma

Şekil 1.49. Alan adına göre arama yapma

Bu adımı da uyguladıktan sonra Şekil 1.50’deki sonuç ekranı gelecektir:

Şekil 1.50. Alan adına göre arama sonuç ekranı

Şekil 1.50’deki ekran görüntüsü incelendiğinde MEB uzantılı web sayfaları arasından içeriğinde

“Sakarya Savaşı” geçen web sitelerinin geldiği görülmektedir.

4.1.1.6. Nesne Ambarlarında Arama

Arama motorlarında e-içerik arama ve bulmanın dışında bir başka e-içerik arama-bulma şekli daha

bulunmaktadır: “Nesne Ambarları ” Web ortamlarındaki öğrenme nesnelerinin sayılarının artışı

nedeniyle bu nesneleri belli sınıflandırmalarla depolayıp kolay erişime imkân veren mekanizmalara

ihtiyaç duyulmuş ve “Öğrenme Nesnesi Ambarları” veya “Öğrenme Nesnesi Depoları” adı verilen

nesne ambarları ortaya çıkmıştır (Karaman, 2005; Acun, 2009; Çakıroglu & Akkan, 2009). Bu nesne

ambarlarından bazıları Tablo 1.9’de sunulmuştur:

3

2

4

73

Tablo 1.12. E-İçerik bulmada kullanılan yurt dışı ve Türkiye kökenli bazı nesne ambarları

Yurt dışı Kaynaklı

Multimedia Educational Resource for Learning and Online

Teaching

http://www.merlot.org

Apple Learning Interchange — Learning Resources (ALI) http://ali.apple.com/ali

National Library of Virtual Manipulatives (NVLM) http://nlvm.usu.edu/en/nav/

NTCM llimunations http://illuminations.nctm.org/

Shodor Education Foundation http://www.shodor.org/interactivate/

Alberta Education http://learnalberta.ca

1.Atanesa örneği,

Bu etkinlikte Tablo 1.8’de listelenen nesne ambarlarından Türkiye kaynaklı ilk nesne ambarı olan

“ATANESA” nesne ambarında e-içerik arama ve bulma uygulaması yapılmıştır. Web tarayıcınızı

(Internet Explorer, Mozzilla Firefox vb.) açıp, http://atanesa.atauni.edu.tr/ adresine girin.

Ekrana Şekil 1. 51’deki görüntü gelecektir

Şekil 1.51. ATANESA nesne ambarının ana sayfa görüntüsü

Türkiye Kaynaklı

Netdök http://www.ogrenmenesneleri.org/

Samap http://samap.ibu.edu.tr/

Türkiye tarımsal öğrenme nesneleri deposu (türkönde) http://traglor.cu.edy.tr

Etkinlik 1.9: Nesne Ambarlarında E-İçerik Arama ve Bulma

1

74

Şekil 1.52. Nesne arama ekranı

Üyelik işlemlerinden sonra e-içerik araması yapmak için aşağıdaki adımları takip ediniz.

Şekil 1.53. Gelişmiş arama ekranı

Ekrana Şekil 1.54’te görülen arama sonuçlarının listelendiği sayfa gelecektir.

4

5

6

2

2

3

75

Şekil 1.54. Gelişmiş arama sonuç ekranı

Şekil 1.28’de verilen görüntüde e-içeriğin özellikleri ve indirme ekranı görülmektedir:

Ekrana Şekil 1.29’de görülen kaydetme alanı gelecektir:

Şekil 1.55. e-içeriği kaydetme ekranı

2.Merlot örneği

Bu etkinlikte; Tablo 1.12’de listelenen nesne ambarlarından Yurt dışı kaynaklı nesne ambarı olan

“Multimedia Educational Resource for Learning and Online Teaching- MERLOT” nesne ambarında

e-içerik arama ve bulma uygulaması yapılmıştır.

1

7

8

76

Ekrana Şekil 1. 56’daki görüntü gelecektir:

Şekil 1.56. MERLOT nesne ambarının ana sayfa görüntüsü

Şekil 1.57. Nesne ambarına üye olma ekranı

2

1

3

1

2

77

Böylece üyelik işlemleriniz tamamlanmış olacaktır.

Böylece indirmek istediğiniz öğrenme nesnelerine kolaylıkla ulaşabileceksiniz. Bunun için

aşağıdaki örnek nesne arama aşamalarını takip ediniz:

Şekil 1.58. Anahtar kelime yazma

Ekrana Şekil 1.59’da görüldüğü gibi “dna” anahtar kelimesini içeren çok sayıda materyal gelecektir.

4

5

6

78

Şekil 1.59. Arama sonucu ekrana gelen materyaller

Ekrana Şekil 1.60’taki gibi nesnenin ayrıntılarını gösteren sayfa gelecektir.

Şekil 1.60. Bulunan nesnenin detaylarını veren sayfa görüntüsü

Nesnenin bulunduğu web adresine girip ayrıntılı bilgi almak isterseniz Şekil 1. 60’ta gösterilen “Go to

materyal” seçeneğine tıklayabilirsiniz.

7

79

Nesneyi bilgisayarınıza kaydetmek istiyorsanız nesne üzerindeyken farenin sağ tuşuna tıklayıp “Resmi

farklı kaydet” i seçiniz. İnternet üzerinde arama sonucu bulunan bir belgeyi bilgisayara kaydetme

işlemi Etkinlik 1.12’de verilen aşamalarla benzerlik göstermektedir.

4.1.1.7. Önbellek (Cache)’te Arama

Google, tarama esnasında incelenen sayfaların bir kopyasını, orijinal sayfaya ulaşılamadığı

durumlarda görüntülemek amacıyla yedek olarak saklar. Eğer ziyaret etmek istediğiniz web sitesi

ulaşmada sorun yaşanıyorsa veya web adresi engellenmişse Google'ın önbelleğini kullanarak web

sitesine ulaşmayı deneyebilirsiniz.

Böylece Şekil 1.61’deki gibi Google arama sonuç sayfası ekrana gelecektir:

Google’da arama yaptığınızda ekrana gelen sayfa linklerinin altında bulunan “Önbellek” bağlantısına

tıklayarak sayfanın en son ziyaret edildiği hâline ulaşılabilirsiniz. Önbelleği kullanarak sitelere

erişmenin bir diğer yolu ise Google arama motorunda anahtar kelimelerin yazıldığı alana

“cache:siteadı”nın yazılmasıdır. Bu işlemi yaparken “cache:”den sonra boşluk bırakılmamasına dikkat

edilmelidir.

1

1

1

2

Şekil 1.61. Google Arama Sonuç Ekranı

Etkinlik 1.10: Önbellekte Arama Yapma

80

Bazı arama sonuçlarında “Önbellek” bağlantısı yoktur. Bunun nedeni, sitelerin Google veya site sahibi

tarafından site içeriğinin dizine alınmasına izin verilmemesidir. Önbelleğe alınmış sayfa

görüntülendiğinde sayfa başında bu sayfanın en güncel sürüm olmayabileceğini belirten bir

hatırlatma yer alacaktır. Önbelleğe alınmış sürümde arama yapılan sorguyla eşleşen terimler

vurgulanarak sorgu sonucu eşleşen terimlerin daha kolay görüntülenebilmesi sağlanır. Önbelleğe

alınmış sayfa görüntüsü Şekil 1.63’te verilmiştir.

Şekil 1.63. Sitenin önbellek görünümü

4.1.1.8. Arama Sonuçlarını Arama Diline Çevirme

Anahtar kelimeler kullanılarak yapılan arama sonucunda ekrana gelen farklı dillerdeki site içeriklerini

arama yapılan dile çevirmek için izlenen yol, Etkinlik 1.11’te açıklanmıştır:

Yapılan arama sonucunda ekrana gelen farklı dillerde web sitelerinin arama diline çevrilmesi için Şekil

1.64’te görülen “Bu sayfanın çevirisini yap” bölümüne tıklanır.

Şekil 1.62. Google arama ekranı

1

2

Etkinlik 1.11: Arama Sonuçlarını Arama Diline Çevirme

81

Şekil 1.64. Arama sonuçlarını arama dilen çevirme

4.1.2. Bulunan E-İçerikleri Arşivleme

Bulunan e-içeriklerin bilgisayarda veya bir depolama aygıtında arşivlenmesi daha sonra

kullanımı açısından önemli bir noktadır. Arşiv düzenli olursa bilgiler öğrenci seviyesine, derse

ve konuya göre depolanarak zamandan tasarruf edilebilir. Bunun için, arama motorlarından

ulaşılan dosyaların türlerine, amaçlarına, konu alanlarına, başlıklarına vb. göre arşiv

oluşturmak daha sonra arşivlenen dosyalara ulaşmayı kolaylaştıracak ve karmaşıklığı

önleyecektir.

Bu bölümde önceki bölümde nasıl bulunduğu anlatılan “dolaşım sistemi.ppt” dosyasının

bilgisayara aktarılması için yapılacak olan kaydetme işlemi gösterilecektir. Bu işleme

geçmeden önce “Dosya Uzantısına Göre E-İçerik Arama” etkinliğindeki adımları takip ederek

“dolaşım sistemi.ppt” dosyalarının yer aldığı web sitelerinin listesini gösteren arama

sonuçlarına ulaşınız. Daha sonra arşivleme işleminin nasıl yapıldığını öğrenmek için aşağıdaki

adımları takip ediniz:

Etkinlik 1.12: Bulunan Dosyaları Bilgisayara Kaydetme

1 1 1

82

Şekil 1.65. Bilgisayara kaydedilmek istenen .ppt uzantılı dosyanın üzerine sol tuşla tıklama

Şekil 1.66. Dosya Yükleme İletişim kutusu

2

2

83

Şekil 1.67. Kaydedilecek dosya için konu alanına uygun yeni bir klasör oluşturma

Bu adımları uyguladıktan sonra Şekil 1.68’deki gibi “Yeni Klasör”ün oluştuğunu gösteren

görüntü ekrana gelecektir.

3

4

5

6

84

Şekil 1.68. “Yeni Klasör” oluşturma

Şekil 1.69.Oluşturulan “Yeni Klasör”ün ismini değiştirme

7

8

9 9

85

Şekil 1.70. “SİSTEMLER” klasörünün yeri ve dosya ismi

Şekil 1.70’te, oluşturulan “SİSTEMLER” klasörünün bilgisayardaki yeri gösterilmiştir.

Şekil 1.70’te, gösterilen “dosya ismi değiştirme” işleminde dosyaya isim verirken önemli bir

noktaya dikkat çekmek gerekmektedir. Arama motorlarından indirilen dosyalara, dosyanın

içeriğinde bulunan bilgileri hatırlamaya yardımcı isimler verilmesi arşivleme işleminde

kolaylık sağlayacaktır.

10

11

12

86

Şekil 1.71 Kaydedilen dosyanın bulunduğu dizini açma

Böylece İnternet’ten bilgisayarınıza indirdiğiniz dosyanın hangi dizinde, hangi isimle kaydedildiğini

Şekil 1.72’deki gibi görebilirsiniz:

Şekil 1.72. Kaydedilen dosyanın bulunduğu dizin ve dosyanın özellikleri

Şekil 1.72’de ayrıca kaydedilen dosyanın dosya türü, oluşturulma tarihi ve boyutu hakkında da bilgi

edinilebilir.

4.1.3. Konu Alanında Arama Stratejisi Belirleme

87

Bu bölüme kadar sunulan etkinlikler herhangi bir konu alanında nasıl arama yapılacağına dair ayrı ayrı

adımları belirtirken burada bunların genel bir algoritması verilmeye çalışılmıştır. Konu alanına göre

arama stratejileri belirlemede izlenen adımlar Şekil 1.73’te özetlenmiştir:

88

Şekil 1.72. Arama stratejisi belirleme

4.1.4. Yararlı Siteler

89

Bilgisayar destekli eğitim için kullanılabilecek bazı faydalı siteler aşağıda listelenmiştir. Bu

listeden istediğiniz web adresine İnternet tarayıcınız aracılığıyla ulaşabilirsiniz.

4.2. E-İÇERİK SEÇME

90

Bölüm Kazanımları E-İçerik Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Temel Özellikleri Kavrama

Çoklu Ortam İlkelerini Kavrama

Görsel Bileşenlerin Sahip Olması Gereken Özellikleri Kavrama

Sözel Bileşenlerin Sahip Olması Gereken Özellikleri Kavrama

Öğrenci İlgisini Arttıran Bileşenlerin Sahip Olması Gereken Özellikleri Kavrama

E-İçeriğin Biçimlendirilmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Özellikleri Kavrama

E-İçeriğin Düzenlenmesinde Dikkat Edilmesi Gereken Özellikleri Kavrama

İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Simülasyon” Seçme

İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Eğitsel Oyun” Seçme

İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Çalışma Yaprağı” Seçme

İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Sunu” Seçme

İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Öğrenme Nesnesi” Seçme

İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Öğretimsel Blog” Belirleme

İnternet Üzerinden Eğitsel İçerik Kriterlerine Uygun “Eğitsel Video” Seçme

Etkinlikler Simülasyon Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler Eğitsel Oyunların Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler Öğrenme Nesnesi Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

4.2.1. E-İçerik Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Temel Özellikler

E-İçeriklerin amaca, öğrencilerin özelliklerine ve öğrenme ortamına uygunluğunu belirlemek

amacıyla genel olarak bütün e-içeriklerde (oyunlar, simülasyonlar, animasyonlar, çalışma

yaprakları, sunular, web günlükleri vb.) aşağıdaki özellikler aranmalıdır (Seferoğlu, 2006):

Tablo 2.1. E-İçerik seçiminde dikkat edilmesi gereken temel özellikler

Özellikler Yorumlar

Amaca uygunluk

Öğrenciye uygunluk

Teknik yeterlilik

Etkileşimlilik

İlgi ve dikkat çekicilik

Doğruluk ve güncellik

Başarısının kanıtlanmışlığı

Tarafsızlık

Dilin doğru, güzel ve etkiliği

4.2.2. Farklı E-İçerikleri Seçme

Bu kısımda ise e-içerikler üzerinde ayrı ayrı durularak belirtilen her bir e-içerik türünün hangi

niteliklere sahip olması gerektiğine yer verilecektir.

4.2.2.1. Simülasyon (Benzetim-Canlandırma)

Simülasyonların aşağıda verilen faydaları dikkate alındığında simülasyonların nasıl seçileceğine dair

fikir edinilebilir (Alessi & Trollip, 2001):

92

Bunların yanı sıra kullanılacak simülasyonların sistem ya da durumu doğru ve uygun bir şekilde

yansıtmasına, kullanılmasına ilişkin bilgileri içermesine de dikkat edilmelidir (Roblyer, 2006). Şekil

2.1’de yer alan simülasyon, uzun zaman sürecinde gerçekleşen buzulların erimesi olayını çok kısa bir

süreçte öğrencilerin gözlemlemesine olanak vermektedir. Şekil 2.1 ve Şekil 2.2’de çeşitli simülasyon

örnekleri yer almaktadır:

Şekil 2.1. Buzulların erimesini konu alan bir simülasyon

Şekil 2.2’de yer alan sanal elektrik laboratuvarı simülasyonu öğrencilere herhangi bir tehlike ile karşı

karşıya kalmadan, simülasyonda yer alan deney malzemelerini kullanarak diledikleri kadar elektrik

devresi kurma ve bunu test etme olanağı sunmaktadır.

Şekil 2.2. Elektrik devlerine yönelik bir simülasyon

93

Dersinizde kullanmayı planladığınız bir simülasyonu, e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ilkeler

ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçmelisiniz. Bunun için kontrol listesinin her bir

adımına işareti koyunuz.

Özellikler Yorumlar

Sistem ya da durumu doğru ve uygun bir şekilde yansıtmaktadır.

Gerçekte denenmesi zor ya da tehlikeli olan konuların gösterimine imkân vermektedir.

Öğrenciye istediği kadar tekrar imkânı sunmaktadır.

Karmaşık sistemlerin basitleştirilmesini sağlamaktadır.

Daha ucuza mal olmaktadır.

Normal hayatta çok yavaş gerçekleşen olaylar simülasyonlar yardımıyla daha kısa sürede, çok hızlı gerçeklesen olaylar da normal hızda gösterilebilmektedir.

Öğrenci motivasyonunu sağlamaktadır.

Simülasyonun kullanımına ilişkin bilgileri içermektedir.

Temel düzeydeki öğrenciler için anında geribildirim vermektedir.

İleri düzeydeki öğrenciler için doğal geribildirim vermektedir.

Şekil 2.3 ve Şekil 2.4’te “Buzulların Erimesini Etkileyen Faktörler1” konusunu ele alan bir simülasyon

örneği sunulmaktadır. Simülasyon başlangıç ve ileri olmak üzere iki aşamadan oluşmaktadır. Şekil

2.1’deki gibi “başlangıç” seviyesinde yıllara göre kar yağışı, deniz seviyesi, hava sıcaklığı ve ortalama

yağan kar miktarının buzulları nasıl etkilediğine yönelik öğrencinin içerikle etkileşimine olanak

sağlayan uygulama ekranı verilmiştir.

1İlgili simülasyon http://phet.colorado.edu/en/simulations/translated adresinden alınmıştır.

Etkinlik 2.1: Simülasyon Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

94

Şekil 2.3. Buzulların erimesini etkileyen faktörler konusunu ele alan simülasyon

Şekil 2.4’ te öğrencilerin oluşan sonuçları yorumlamalarını kolaylaştıracak “buzul uzunluğu-

zaman”, “denge çizgisi rakımı-zaman”, “buzul stoğu-yükseklik”, “hava sıcaklığı-yükseklik”

grafiklerinin çizildiği ekran verilmiştir.

Şekil 2.4. Simülasyonun sunduğu yıllara göre buzul stoğu yükseklik grafiği (İleri Aşaması)

95

Ele aldığımız bu simülasyon bulunması gereken genel özelliklere göre incelendiğinde:

4.2.2.2. Eğitsel Oyunlar

Eğitsel oyunların seçiminde dikkat edilmesi gereken özellikler aşağıdaki gibidir (Alessi & Trollip, 2001):

Piyasada çok çeşitli eğitsel oyunlar bulunmaktadır. Aşağıdaki diyagramda farklı branşlara yönelik

eğitsel oyun örnekleri gösterilmekte ve içerikleri hakkında bilgiler verilmektedir:

1

2

3

4

5

6

96

Dersinizde kullanmayı planladığınız bir oyun için e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ilkeler

ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçmelisiniz. Bunun için kontrol listesinin her bir

adımına işareti koyunuz.

Özellikler Yorumlar

Oyuncuların rolleri açık ve nettir.

Oyunda farklı çabaların sarf edildiği çeşitli düzeyler bulunmaktadır.

Oyunun şiddet içermemektedir.

Şanstan ziyade öğrenme, kazanan ve beceri ödüllendirilmektedir.

Öğrencinin ilgisini daha fazla çekebilmek için oyun öğrencilere gizli, şifreli bilgiler sunmaktadır.

Kurallar, açıkça belirtilmektedir.

Oyun, öğrencilere stratejik kararlar alabilmek için bilgiler sunmaktadır.

Dışsal motive edicilerden ziyade içsel motive edicilere odaklanılmaktadır.

Öğrenciye istediğinde kurallara bakma olasılığı tanınmaktadır.

97

Şekil 2.5, Şekil 2.6 ve Şekil 2.7’de “tek ve çift sayılar2” konusunu ele alan bir eğitsel oyun örneği

sunulmaktadır. Şekil üzerine yerleştirilmiş numaraların ne anlama geldiğini ilgili şeklin altında yer alan

“bulunması gereken özellikler” listesinden kontrol edebilirsiniz.

Şekil 2.5. Tek ve çift sayılar konusunda hazırlanan eğitsel oyun örneği (giriş ekranı)

Şekil 2.6. Tek ve çift sayılar konusunda hazırlanan eğitsel oyun örneği (oyundan kesitler)

Şekil 2.7’de, kullanıcılara oyunun amacının ne olduğu ve bu amaca nasıl ulaşılacağına yönelik

yönergeleri içeren açıklayıcı bilgilerin yer aldığı ekran görüntüsü yer almaktadır.

2 İlgili oyun www.oyunportali.odtu.edu.tr adresinden alınmıştır.

Etkinlik 2.2: Eğitsel Oyun Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

3

7

v3

43

33

35

2

22

26

1

3

3

3

11

11

11

h1

11

12

4

98

Şekil 2.7. Tek ve çift sayılar konusunda hazırlanan eğitsel oyun örneği (oyundan kesitler)

Şekil 2.7’de görüldüğü üzere kullanıcının görüntüsü kamera yardımıyla oyuna aktarılmakta ve

kullanıcı el-kol hareketleriyle oyundaki avatarı yönlendirebilmektedir. Bu doğrultuda kullanıcıdan

verilen süre içerisinde çift ve tek sayıları ilgili kutulara yerleştirmesi istenmektedir. Kullanıcının yaptığı

hamlelerde kullanıcıya dönütler verilmektedir; doğru yapılan her yerleştirme için puan alınmakta,

rakamlar kutucuklara yerleştirilemeden yere düşerse verilen oyun hakları azalmaktadır. e-içeriği bir

eğitsel oyunda bulunması gereken özellikler açısından incelersek:

1

2

3

4

5

6

7

4

7

99

4.2.2.3. Çalışma Yaprağı

Çalışma yaprağının seçiminde dikkat edilmesi gereken temel özellikler şu şekildedir:

Şekil 2.8’de kütle ve ağırlık konusunda hazırlanmış bir çalışma yaprağı yer almaktadır. Bu çalışma

yaprağını edindiğiniz bilgilere göre inceleyiniz.

100

Şekil 2. 8. Kütle ve ağırlık çalışma yaprağı

101

Dersinizde kullanmayı planladığınız bir çalışma yaprağı e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken

ilkeler ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçmelisiniz. Fakat kontrol listesi kullanırken

konu başında belirtilen temel ilkelere de bakılmalı, ek olarak kontrol listesinden yararlanılmalıdır.

Bunun için kontrol listesinin her bir adımına işareti koyunuz.

Özellikler Yorumlar

Çalışma yaprağında kullanılan sözcük ve cümleler öğrenci düzeyine uygundur.

Çalışma yaprağında kısa ifadelerin kullanım şekli doğrudur.

Öğrencilerin öğrenmeleri istenilen ifadelerin altı çizilmiştir.

Yönergeleri kullanılış sırasına göre verilmiştir.

Bir defada, sadece bir yönerge verilmiştir.

Sorular veya yapılacak işlemler kolayca görülebilmektedir.

Görseller basittir.

Okumayı kolaylaştıracak şekilde başlıklar kullanılmıştır.

Yapraktaki bölümler açık bir şekilde görülebilmektedir.

Vurgulama ve etkiyi artırma amacıyla aşırı olmayacak şekilde değişik yazı karakterlerinden yararlanılmaktadır.

4.2.2.4. Sunular

Sunu araçları derslerde sıklıkla kullanılmaktadır. Bu araçlardan en çok kullanılanı ise Power Point’tir.

Power Point kullanarak etkin sunumlar hazırlamak ve derslerde kullanmak için birtakım kriterler göz

önünde bulundurulmalıdır. Başarılı bir sunum:

102

Şekil 2.9, Şekil 2.10 ve Şekil 2.11’ de web tabanlı eğitim konusunda hazırlanmış bir ders sunusundan

slaytlar yer almaktadır. İlgili görüntüleri metin kullanımı, tasarım, grafik-resim, planlama açısından

inceleyiniz.

Şekil 2.9. Web tabanlı eğitim sunumu-1 Şekil 2.10. Web tabanlı eğitim sunumu-2

103

2.11. Web tabanlı eğitim sunumu-3

104

Dersinizde kullanmayı planladığınız bir sunu aşağıdaki kontrol listesi temel alınarak seçilmelidir. Fakat

kontrol listesi kullanırken konu başında belirtilen temel ilkelere de bakılmalı, ek olarak kontrol

listesinden yararlanılmalıdır. Bunun için kontrol listesinin her bir adımına işareti koyunuz.

Özellikler Yorumlar

En fazla iki yazı tipi kullanılmıştır.

En küçük yazılar 18 punto yazı büyüklüğündedir.

Sunudaki her sayfanın zemin renginin aynı olmasına özen gösterilmiştir.

Sununun her sayfasında farklı tasarımlar kullanılmamıştır.

Metin ve resimlerde zemin rengine zıt renk kullanılmıştır.

Sunuda kullanılan resimler konuyla ilgilidir.

Süslü yazı tiplerinden kaçınılmıştır.

İçeriğine uygun grafik ya da resimleri kullanılmıştır.

Metin kullanımında özetleme ve önemli noktaları slaytlara ekleme tercih edilmiştir.

Her slaytta en fazla altı satır her satırda altı kelimeye yer verilmiştir.

4.2.2.5. Öğrenme Nesneleri

Dersinizde kullanmayı planladığınız bir öğrenme nesnesi, e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken

ilkeler ışığında, aşağıdaki kontrol listesi temel alınarak seçilmelidir. Bunun için kontrol listesinin her

bir adımına işareti koyunuz.

Özellikler Yorumlar

Öğrenme nesnesinin hangi kazanımı desteklediği kolayca anlaşılmaktadır.

İçindeki komutların kullanımı ile ilgili açıklayıcı bilgiler ve yönlendirme bulunmaktadır.

Öğrencilerin üretkenliğini ve eleştirel düşünme becerilerini desteklemektedir.

Öğretmen yardımına en az ihtiyaç duyulacak niteliktedir.

Görsel unsurlar, öğrencilerin gelişim basamaklarına uygundur.

Görsel algı yönünden renk uyumuna dikkat edilmiştir.

Grafikler öğrencinin dikkatini uygun içeriğe yoğunlaştırmaktadır.

105

Şekil 2.12 ve Şekil 2.13’te “Asit baz ve tuzların sulu çözeltilerinin elektriği ilettiğini anlama”

kazanımını ele alan bir öğrenme nesnesi örneği sunulmaktadır. Öğrenme nesnesinde ilk aşamada,

öğrencilere kazanımlar ve deneyin yapılışı hakkında bilgi verilmektedir. İkinci aşamada, oluşturulan

çözeltinin elektriği iletip iletmediğini kontrol etmeyi sağlayan deney düzeneğinin, beherler içerisinde

yer alan NaCl, NaOH, HCl, maddelerinin yardım ve hazırla menüleriyle bulunduğu laboratuvar ortamı

sunulmaktadır. “Yardım” seçeneğiyle, öğrencilere deney düzeneğini nasıl çalıştıracaklarına ilişkin

yönergeler vermektedir. “Hazırla” seçeneğiyle ise yeni bir deney yapmak için önceden yapılan deney

uygulamaları sıfırlanmaktadır. Şekil üzerine yerleştirilmiş numaraların ne anlama geldiğini ilgili şeklin

altında yer alan “bulunması gereken özellikler” listesinden kontrol edebilirsiniz.

Şekil 2.12. Öğrenme nesnesinin hedeflediği kazanımlar

Şekil 2. 13. Öğrenme nesnesinde yer alan deney ortamı

E-İçerik, bir öğrenme nesnesinde bulunması gereken özellikler açısından incelendiğinde:

Etkinlik 2.3: Öğrenme Nesnesi Seçiminde Dikkat Edilmesi Gerekenler

1

3

6

5

106

4.2.2.6.

Öğretimsel Bloglar

Blogların oluşturulmasında dikkat edilmesi gereken özellikler aşağıda sıralanmıştır (Goktaş, 2009;

Şenel & Seferoğlu, 2009):

1

2

3

4

5

6

107

Şekil 2.14. Öğretimsel bir blog örneği Dersinizde kullanmayı planladığınız bir eğitsel blog e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ilkeler

ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçmelisiniz. Bunun için kontrol listesinin her bir

adımına işareti koyunuz.

Özellikler Yorumlar

Öğrenme ve öğretme sürecinde sosyal etkileşimi sağlamaktadır.

Öğrencilerin birbirlerinden öğrenmelerine olanak vermektedir.

Öğrencilere birbirlerinin değişik konulardaki görüşleri hakkında değerlendirme yapma imkânı sunmaktadır.

Etkili grup çalışmalarına olanak sağlamaktadır.

Öğrenciye kendi duygu ve düşüncelerini rahatlıkla ifade edebilecek ortamlar sunmaktadır.

Öğrenciye sorumluluk duygusunu hissettirmektedir.

Bireysel öğrenmeye imkân sağlamaktadır.

Öğrenciler ve öğretmen arasında tartışma gruplarını içermektedir.

Öğrenmeye rehberlik etmektedir.

Hayat boyu öğrenmeyi desteklemektedir.

4.2.2.7. Eğitsel Videolar

Bir öğretim aracı olarak, videonun etkili bir şekilde derslerde kullanılabilmesi, öğretimsel tekniklerle

birlikte kullanılmasını gerektirir. Bu esnada şu teknikler kullanılabilir (Seferoğlu, 2006):

Sessiz izleme

108

Ekran dondurma

Yalnızca sesi kullanma

Gruplara bölerek izleme/dinleme

2.15. Eğitsel bir video örneği: gece ve gündüz oluşumu (http://www.youtube.com)

Videoların oluşturulması ve seçiminde dikkat edilmesi gereken özellikler aşağıda sıralanmıştır:

(Seferoğlu, 2006):

109

Dersinizde kullanmayı planladığınız bir eğitsel video, e-içerik seçiminde dikkat edilmesi gereken ilkeler

ışığında, aşağıdaki kontrol listesini temel alarak seçim yapınız. Bunun için kontrol listesinin her bir

adımına işareti koyunuz.

Özellikler Yorumlar

Video içeriği ders hedefleri ile uyumludur.

Video öğrenci seviyesine uygundur.

Öğretimsel ögeleri barındırmaktadır.

Video yeterli uzunluktadır.

Bilgiler belirli bir plan dahilinde sunulmaktadır.

Dikkat dağıtıcı unsurlardan kaçınılmıştır.

Dersin hangi basamağında kullanılacağı belirlenmiştir.

Videonun düzgün bir şekilde çalıştığı kontrol edilmiştir.

Videonun hangi programda çalıştırılacağı önceden tespit edilerek teknik kontroller yapılmıştır.

4.2.3. KAYNAKLAR

Acun, R. (2009). Öğrenme Nesneleri Modelinin Sosyal Ve Beşeri Bilimlere Bir Uygulaması: 9th

International Educational Technology Conference (IETC), Ankara, Turkey , 78-85.

Alessi, S., & Trollip, S. (2001). Multimedia For Learning: Methods And Development (3rd Ed.).

Needham Heights, MA: Allyn & Bacon.

Çakıroğlu, Ü. & Akkan, Y. (2009). Dünyadaki ve Türkiye’deki Bazı Önemli Örenme Nesnesi

Ambarları. İlköğretim Online Dergisi, 8(1), 1-4.

Goktas, Y. (2009). Incorporating Blogs And The Seven Principles Of Good Practice Into Pre-Service ICT

Courses: A Case Study. The New Educational Review, 19 (3), 29-44.

Karal, H., Fiş Erümit, S., & Çimer, A. (2010). Designing and Evaluation of the Computer Aided

Teaching Material about Reproduction of Plants, Türk Fen Eğitimi Dergisi,7(2).

Karaman, S. (2005). Öğrenme Nesnelerine Dayalı Bir İçerik Geliştirme Sisteminin Hazırlanması Ve

Öğretmen Adaylarının Nesne Yaklaşımı İle İçerik Geliştirme Profillerinin Belirlenmesi.

(Yayınlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.

Roblyer, M. D. (2006). Integrating Educational Technology Into Teaching. New Jersey: Merrill Prentice

Hall.

Seferoğlu, S. (2006). Öğretim Teknolojileri Ve Materyal Tasarımı. Ankara: Pegema Yayıncılık.

Şenel, H. C., & Seferoğlu, S. S. (2009, Mayıs). Eğitimde Ağ Günlüğü Uygulamaları: İlköğretim Bilişim

Teknolojileri Dersinden Örnekler. 9. Uluslararası Eğitim Teknolojileri Konferansında Sunulan

Sözlü Bildiri, Ankara, Türkiye.

110

4.3.1. Derslerde Görüntüleri, Sesleri ve Videoları Kullanma:

Kaynağa atıfta bulunmak zorunludur fakat sadece kaynağa atıfta bulunmak yeterli değildir. [Atıfta

bulunma şunları içerir: Görüntünün/videonun altında telif hakkı sahiplik bilgisi (Örneğin © 2001 telif

hakkı sahibinin adı) ve mevcut bilgilerle, sonunda tam bir bibliyografik tanım (yazar, başlık, yayınevi,

ve yayının/web adresinin yeri ve tarihi dahil)]. Öğretmenlerin, materyalin kullanımıyla ilgili

kısıtlamaların olup olmadığını görmek için alınan materyalin web sitesini kontrol etmeleri gerekir.

Eğer görüntülerin (ya da diğer ögelerin) izinsiz kullanılabileceğine ilişkin belli yönergeler yoksa

öğretmenlerin izin istemek için web sorumlusuna e-posta iletisi göndermeleri gerekmektedir (Eğer

mümkünse web sorumlusu bu iletiyi genellikle telif hakkı sahibine iletmelidir).

Gerçek öğrenci çalışmaları ve resimleri için aile izni gerekmektedir.

Telif hakkı sahibi, web sitesinde kullanımın izin gerektirmediğini belirtirse materyali, kuralları

çerçevesinde ve kaynağa atıfta bulunarak kullanın.

5846 nu.lu FİKİR VE SANAT ESERLERİ KANUNU:

Madde 33 - (Değişik Madde: 03/03/2001 - 4630/17. md.)

Yayımlanmış bir eserin, tüm eğitim ve öğretim kurumlarında, yüz yüze eğitim ve öğretim

maksadıyla doğrudan veya dolaylı kâr amacı gütmeksizin temsili, eser sahibinin ve eserin adının

mutat şekilde açıklanması şartıyla serbesttir.

5. Eğitim ve Öğretim İçin Seçme ve Toplama Eserler:

Madde 34 - (Değişik Fıkra: 07/06/1995 - 4110/13 md.) Yayımlanmış musiki, ilim ve edebiyat

eserlerinden ve alenileşmiş güzel sanat eserlerinden, maksadın haklı göstereceği bir nispet dahilinde

iktisablar yapılmak suretiyle, hâl ve vaziyetinden eğitim ve öğretim gayesine tahsis edildiği anlaşılan

seçme ve toplama eserler vücuda getirilmesi serbesttir. 2’ nci maddenin üçüncü bendinde ve 4’ üncü

maddenin birinci fıkrasının birinci ve beşinci bentlerinde gösterilen neviden eserler, ancak seçme ve

toplama eserin münderecatını aydınlatmak üzere iktibas edilebilir. Ancak bu serbestlik, hak sahibinin

meşru menfaatlerine haklı bir sebep olmadan zarar verir veya eserden normal yararlanma ile çelişir

şekilde kullanılamaz.

4.3. TELİF HAKLI MATERYALİ KULLANMA

111

Münhasıran okullara mahsus olarak hazırlanan ve Milli Eğitim Bakanlığı tarafından onanan (okul

radyo) yayımları için de birinci fıkra hükümleri uygulanır.

(Ek Fıkra: 03/03/2001 - 4630/18. Md.) Yayımlanmış musiki, ilim ve edebiyat eserlerinden ve

alenileşmiş güzel sanat eserlerinden, iktibaslar yapılmak suretiyle eğitim ve öğretim gayesi dışında

seçme ve toplama eserler vücuda getirilmesi ancak eser sahibinin izniyle mümkündür.

Bütün bu hâllerde eser ve eser sahibinin adı mutat şekilde zikredilmek icap eder.

http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/957.html ilgili web adresinden daha detaylı bilgi

edinebilirsiniz. (10.06.2011 tarihi itibariyle geçerli adres)

4.3.2. Creative Commons Lisansı :"Bazı Haklar Saklıdır - Some Rights Reserved"

Emre Bayamlıoglu - Creative Commons Türkiye Proje Lideri, İstanbul Bilgi Üniversitesi Hukuk Fakültesi

I) “Creative Commons” Nedir?

Creative Commons (CC) 2001 yılında “Center for the Public Domain” kuruluşunun desteğiyle başlayan

ve aralarında fikrî mülkiyet konusunda uzman ve entellektüellerin bulunduğu bir grup tarafından, telif

hakları alanında esneklik ve paylaşımı yaygınlaştırmak amacıyla kurulmuş bir düşünce hareketidir.

Creative Commons bu amaca ulaşmak için tüm eser sahiplerine, yasanın kendilerine tanıdığı kimi

hakları kamuyla paylaşabilmelerine imkân verecek, özel olarak hazırlanmış telif lisansı sözleşmeleri

önermektedir.

Özgür Yazılım Vakfı (Free Software Foundation) tarafından daha önce meydana getirilen “GNU

General Public License (GNU GPL)” metinlerini temel alan bu sözleşmelerin özelliği, yaratıcı kişilere,

telif hakkından tamamen feragat etmeksizin eserlerini paylaşıma açmalarına imkân tanımasıdır.

Creative Commons tarafından hazırlanıp üye ülkelerdeki temsilci kuruluşlarca ilgili hukuka göre

uyarlanan bu sözleşmeler, özellikle sayısal platformda eserlerin izinsiz kopyalanması konusunda

yaşanan hukuki kaosa değişik bir bakış açısıyla yaklaşmaktadır. Sahibi tarafından Creative Commons

lisans sözleşmesi altında kamuya sunulan eserlerin ticaret dışı amaçlar için kullanımı

desteklenmektedir.

21. yy. a kadar telif haklarında alışılagelmiş “Tüm Hakları Saklıdır. - All rights reserved.” yerine, “Bazı

hakları saklıdır. - Some rights reserved.” sloganıyla yola çıkan Creative Commons hızla

yaygınlaşmaktadır.

112

II) Telif Hukuku ve “Creative Commons”

Geçtiğimiz otuz yıl, gelişmiş Batı ülkelerinin öncülüğünde tüm dünyada, fikrî hakların genişlediği ve

yaygınlık kazandığı bir dönem olmuştur. Özellikle telif hakkı veya daha doğru bir deyişle eser sahibinin

hakları açısından baktığımızda bu hakların, süre bakımından uzadığına ve yaptırımların ağırlaştığına

tanık olmaktayız. Özellikle, eser sahibinin haklarını İnternet üzerinde korumaya yönelik teknolojik

önlemlerin hukuki güvenceye kavuşması, telif korumasının yazılım boyutuna taşınması olgusunu

karşımıza çıkarmıştır. Gittikçe sınırları daralan bu ortam içinde Creative Commons, kullanıcı

boyutunda kabul edilebilir ve esnek bir katman oluşturmayı hedeflemektedir. Gelişmiş hukuk

sistemleri incelendiğinde, eser sahibinin hakları kategorisinde eserin, çoğaltılması, dağıtılması,

işlenerek başka bir eser oluşturulması, eserin kullanımı, kamuya sunulması gibi yetkiler yer alır.

Telif hakkı sahibinin izni olmaksızın bu eylemlerden birini gerçekleştirenler, eğer telif hukukunun

farklı ölçülerde getirdiği istisnalardan da yararlanamıyorlarsa ihlal içinde kabul edilirler. Bu durumla

ilgili olarak ilk girişim, yazılım alanında ortaya konmuş ve “GNU General Public License” veya kısa

adıyla GPL olarak ortaya çıkmıştır. Herkesçe bilindiği üzere GPL’nin arkasında yatan fikir, yazılımın

kaynak kodunu açık hale getirerek herkesçe kullanılabilmesine imkân tanırken, söz konusu kodun

işlenmesiyle yaratılacak yeni yazılımların da aynı şartla açık kaynaklı olarak yayımlanmasını

sağlamaktır.

III) Creative Commons Lisansları

Creative Commons sadece lisanslardan ibaret olmayıp buna kimi işaret, etiket ve diğer belgeler de

eklenebilir. Bundan başka, CC lisanslı eserlerin İnternet tarayıcı programları tarafından algılanmasını

sağlayan aşağıdaki gibi elektronik etiketler (tag) de mevcuttur.

Etiketin bir eserle ilgili olarak kullanılması, eser sahibinin bazı haklarını elde tutarken kimi haklarını da

kamuyla paylaştığı anlamını taşır. Aşağıda açıklanacak altı tip lisans için de aynı etiket kullanılır. Her

bir lisans için kullanım kapsamını açıklayan basit semboller de bulunmaktadır.

CC lisanslarını kullanmaya karar veren eser sahibi iki soruya cevap vermek durumundadır:

1) Eser sahibi eserin ticari kullanımına izin verecek midir?

113

2) Eser sahibi eserin işlenmesine yani eserden faydalanılarak başka eserler oluşturulmasına izin

verecek midir?

CC bu soruya üç şekilde çözüm getirmektedir:

a) İşleme tamamen yasaklanabilir.

b) Eser sahibi işlemenin yapılmasına, yeniden üretilmesine, dağıtılmasına, gösterimine ve

kullanımına izin verebilir.

c) Eser sahibi “b” seçeneğindeki işlemeye, işleme sonucu ortaya çıkan eserin de “aynen

paylaşım” koşullu yayımlanması şartıyla izin verebilir. Bunun anlamı, işleme sonucu ortaya

çıkacak eserin de başkalarınca CC “aynen paylaşım” koşullu lisans kuralları çerçevesinde

kullanılabilmesidir. Bu kural, sonraki diğer işlemeler için de zincirleme şekilde devam

edecektir.

Yukarıdaki sorular karşımıza altı değişik seçenek çıkarmaktadır:

(http://tr.wikipedia.org/wiki/Creative_Commons).

Lisansın kısa adı

Şartlar Lisansın logosu

Açıklaması

by-nc-nd Eserin ilk sahibi belirtilecek

Ticari kullanılamayacak

Özgün hali korunacak

Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz. Sağlanması gereken üç şart vardır: İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir kopyası ya da eserden üretilmiş yeni eserlerin hiçbirisinin ticari ortamda kullanılmaması. Üçüncüsü, esere dokunulmaması ve özgünlüğünün korunması.

by-nc-sa Eserin ilk sahibi belirtilecek

Ticari kullanılamayacak

İlk lisans modeli korunacak

Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz, üzerinde değişiklik yapıp yenisini üretebilirsiniz. Sağlanması gereken üç şart vardır: İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir kopyası ya da eserden üretilmiş yeni eserlerin hiçbirisinin ticari ortamda kullanılmaması. Üçüncüsü, eserin tüm kopyalarında ya da eserden üretilmiş yeni eserlerde de aynı lisansın kullanılmaya devam edilmesi.

by-nc Eserin ilk sahibi belirtilecek

Ticari kullanılamayacak

Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilir ve üzerinde değişiklik yapıp yenisini üretebilirsiniz. Sağlanması gereken iki şart vardır: İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin hiçbir kopyası ya da eserden üretilmiş yeni eserlerin hiçbirisinin ticari ortamda kullanılmaması.

by-nd Eserin ilk sahibi belirtilecek

Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilir ve ticari amaçla kullanabilirsiniz. Sağlanması gereken iki

114

Özgün hali korunacak

şart vardır. İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, esere dokunulmaması ve özgün halinin korunması.

by-sa Eserin ilk sahibi belirtilecek

İlk lisans modeli korunacak

Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz, üzerinde değişiklik yapıp yenisini üretebilirsiniz, ticari amaçla kullanabilirsiniz. Sağlanması gereken iki şart vardır: İlki, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesi. İkincisi, eserin tüm kopyalarında ya da eserden üretilmiş yeni eserlerde de aynı lisansın kullanılmaya devam edilmesi. Creative Commons by-sa lisansı, GNU GPL lisanslarının felsefesine uygun, özgür bir lisans modeli olarak kabul edilir.

by Eserin ilk sahibi belirtilecek

Bu lisansa sahip eseri kopyalayabilirsiniz, üzerinde değişiklik yapıp yenisini üretebilirsiniz, ticari amaçla kullanabilirsiniz. Sağlanması gereken tek şart, eserin tüm kopyalarında eserin ilk sahibinin belirtilmesidir.

Yukarıdaki tablo doğrultusunda aşağıdaki örneği incelersek Türkiye Bilimler Akademisi tarafından

hazırlanan Ulusal Açık Ders Malzemeleri portalında yer alan derslerin paylaşım koşulları sayfanın sağ

alt tarafında yer alan işaret ile belirtilmiştir:

Yukarıdaki tabloya göre, BY-NC-SA lisansı, Ulusal Açık Ders Malzemeleri portalinde yer alan ders

malzemelerini kullanan kullanıcıların, eserin ilk sahibini belirtmesi, ticari kullanmaması ve bir

değişiklik yapılması durumunda yeni yapılan malzemede ilk lisans modelinin korunmasını zorunlu

tutmaktadır.

115

Creative Commons’da bütün lisans türleri, kullanıcıya dünya genelinde bedelsiz, münhasır olmayan

(non-exclusive) ve sürekli bir kullanım hakkı vermektedir. Buna göre her lisans, eserin yeniden

üretimine, derleme eserler içine alınmasına, dağıtılmasına, kamuya sunumuna ve kullanımına izin

vermektedir. İşlemeye izin veren lisanslar, aynı zamanda ortaya çıkan işlemenin kopyalarının

dağıtılmasına ve icrasına da izin verir.

Tüm lisanslarda, bu hakların halen mevcut veya gelecekte ortaya çıkacak her tür format ve mecra için

geçerli olduğu belirtilmektedir. Ayrıca lisansta belirtilmeyen hakların saklı tutulduğu yani “Some

rights reserved” ifade edilmektedir.

Lisanslarda Öngörülen Sınırlamalar:

Tüm lisanslar, lisansın bir kopyasının esere iliştirilmesini veya sayısal ortamda etiketlerin eklenmesini

şart koşmaktadır. Tüm lisanslarda yer alan ikinci kısıtlama, tüm kullanımlarda eserin yaratıcısının

adının belirtilmesidir. Bu kural özellikle kıta Avrupası hukuklarında yer alan manevi hakları

hatırlatmaktadır. Türk hukuku açısından bakıldığında eser sahibinin adının belirtilmesi manevi bir hak

olarak, lisans sözleşmesinde yer almasa bile tarafların ortadan kaldıramayacağı bir husustur. Bu kural

aynı zamanda işleme eserlerde de orijinal eser sahibinin adının yer almasını talep edebilmeyi de

içerir. Lisansların öngördüğü haklardan yararlanabilmek için bu kısıtlamalara uyulması gerekmektedir.

Ticari olmayan lisanslar, eserin birincil olarak ticari veya kazanç getirme amaçlı kullanılmasını

engeller. Maddenin sonuna yapılan bir ekleme ile dosya paylaşım siteleri üzerinde dosya değişiminin

para karşılığı olmadıkça ticari kullanım sayılmayacağı belirtilmiştir. Ancak yine de neyin ticari kullanım

olduğu sorusu her hukuk sisteminde farklı değerlendirmelere sebep olabilmektedir. Söz konusu lisans

maddesinde olumsuz bir tanımlama yapılarak neye izin verilmediği ifade edilmektedir.

Her lisansa ilişkin bir açıklama bulunmaktadır ve üzerindeki semboller eser sahibinin tercihleri

konusunda bilgi verir. Tüm lisansların içerdiği bir başka yükümlülük ise kullanıcının dağıtım veya

kullanım sırasında lisans hükümlerini üçüncü kişilere açıkça beyan etmektedir.

IV) “Creative Commons” Lisanslarının Hukuki Bağlayıcılığı

CC lisansının başarısı, yukarıda açıklanan sınırlamaların mahkemelerce tanınması yani uygulanır

olmasındadır. Özellikle eser sahibinin adının belirtilmesi (atıf), ticari olmayan kullanım ve “aynen

paylaşım” kuralına uyulması önemlidir. İkinci bir etken ise kullanıcıların, lisansta belirtilen hakları

kullandıklarında mahkemelerin kendilerini sorumlu tutmayacağına inanmalarıdır.

116

Tüm CC lisansları, eserlerin kullanılırken CC lisansının bir kopyasının bulundurulmasını, link

sağlanmasını veya etiket ile iliştirilmesini şart koşar. “Aynen paylaşım” koşulu ise işleme eserin

kamuya sunumu, dağıtılması veya icrası hâlinde söz konusu işleme eserin de “aynen paylaşım”

koşullu lisansla yayımlanmasını gerektirir.

Yukarıda da belirtilen ikinci husus, kullanıcıların CC lisansının kendilerine yeterli hukuki güvenlik

sağladığına inanmalarıdır. Bir başka deyişle CC lisanslı bir eseri, lisans kurallarına uygun kullandıkları

sürece ihlal iddiasıyla karşılaşmayacaklarını bilmeleridir. Önümüzdeki yıllarda, CC lisanslı bir eserin

popülarite kazanması üzerine eser sahibinin haklarını talep etmesine veya eseri CC lisanslı olarak

sunmaktan vazgeçmek istemesine tanık olabiliriz.