11 Vladavina i politika 2

VLADAVINA I POLITIKA II

PARADOKS DEMOKRATIJE

Uprkos popularnosti demokratija praćena poteškoćama“Paradoks demokratije”: globalno širenje demokratije

ali i razočaranost demokratskim procesima u razvijenim demokratijama (SAD, V. Britanija, Evropa)

Sve veće nezadovoljstvo ili nezainteresovanost građana Objašnjenje: isti činioci koji su i doveli do širenja

demokratije – uticaj novih vidova komunikacije i globalizacija društvenog života

Američki sociolog Danijel Bel: nacionalne vlade, s jedne strane, “suviše male da bi se izborile sa velikim problemima” (globalna konkurencija na svetskom tržištu ili uništavanje životne okoline)

PARADOKS DEMOKRATIJE

Nacionalne vlade, sa druge strane, “suviše velike da bi se uhvatile u koštac sa malim problemima pojedinih gradova ili oblasti”

Sve izraženije uverenje građana da političari vode računa prvenstveno o svojim interesima a ne interesima birača

Udaljenost političke elite od građana – odlučivanje u rukama “brokera moći” (partijski funkcioneri, interesne grupe, lobisti i birokrate)

Istovremeno vlada ne uspeva da reši lokalne probleme (kriminal, beskućništvo...)

Rezultat: pad poverenja u vladu i dalje smanjenje spremnosti na učešće u političkom procesu

PARADOKS DEMOKRATIJE

Uticaj “otvorenog informacionog doba” – dostupnost informacijama građanima

Vidljiviji nedemokratski oblici delovanja vlada: korupcija, nepotizam, “prijateljske usluge” i netransparentno sklapanje poslova

Dodatna ogorčenost i razočaranje birača političkim aferama

Trend opadanja izlaznosti na izborima i članstva u političkim strankama

Da li se gubi vera u demokratiju? Većina građana ipak navodi demokratiju kao

najbolji oblik vladavine

PARADOKS DEMOKRATIJE

Usmeravanje interesovanja za politiku ka alternativnim grupama i nevladinim organizacijama

Problemi zaštite životne sredine, prava životinja, prava potrošača, zatvaranje nuklearnih elektrana...

Šta da se radi? Smanjiti ulogu vlade i prepustiti se snagama

tržišta? Gidens: u svetu brzih promena potrebno više a ne

manje vladanja Nužnost dobrog utemeljenja demokratije na

nacionalnom, lokalnom i globalnom nivou

STRANAČKI SISTEMI

Politička stranka: organizacija usmerena ka legitimnom osvajanju vlasti kroz izborni proces

Više vrsta stranačkih sistema: dvostranački ili višestranački (zavisno od izbornog sistema)

Većinski izborni sistem: “pobednik uzima sve” – najčešće dominacija dve stranke

Proporcionalni izborni sistem – dvostranački sistemi ređi

Različiti tipovi stranaka u Zapadnoj EvropiStranke zasnovane na verskoj pripadnosti: Socijal-

hrišćanska partija i Katolička narodna partija u BelgijiStranke utemeljene na etničkoj pripadnosti: Škotska

nacionalna partija u V. Britaniji, Švedska narodna partija u Finskoj

STRANAČKI SISTEMI

Zemljoradničke stranke: Partija centra u Švedskoj i Švajcarska narodna partija

Stranke usmerene na zaštitu životne sredine: Stranka zelenih u Nemačkoj

Brojne nacionalističke desne stranke: netrpeljivost prema imigrantima i strancima

Socijalističke ili radničke stranke: uticajne nakon Drugog svetskog rata

Donedavno postojanje komunističkih stranaka (posebno uticajne u Italiji, Francuskoj i Španiji) – promenile ime nakon pada socijalizma

Konzervativne stranke: Republikanska stranka u Francuskoj i Partija ujedinjenja u V. Britaniji

STRANAČKI SISTEMI

Stranke centra – političko delovanje u prostoru između levice i desnice: liberalne demokrate u V. Britaniji

Obrasci formiranja vlasti: lider pobedničke stranke ili koalicije predsednik vlade

SAD: izbor predsednika nezavisan od izbora za najvažnija predstavnička tela

Složeni izborni sistemi – primer NemačkeKombinacija većinskog i proporcionalnog principa

izbora predstavnika za BundestagCenzus od 5%V. Britanija i SAD – sistemi sa dve dominantne

stranke: kocentracija glasača u centru

STRANAČKI SISTEMI

Negovanje umerenog političkog imidža i izbegavanje radikalnih stanovišta

Stav o dva krila iste partije (minimalne međusobne razlike u programu i ukupnom delovanju)

Višepartijski sistemi: vernije predstavljanje različitih interesa i stavova (mogućnost pojave radikalnih alternativa)

Retkost osvajanja apsolutne vlasti od strane jedne partije

Koalicione vlade i politička nestabilnost

STRANKE “KRAJNJE DESNICE” U EVROPI

Uticaj porasta broja imigranata na jačanje desnih stranakaAustrija: uspeh Partije slobode 1999. godine (27% glasova)

i ulazak u vladu sa konzervativnom Narodnom partijomPodrška lidera Jerga Hajdera politici “pune zaposlenosti”

nacističke NemačkeOsnov političke kampanje: ksenofobija i strah od

imigranataUspeh Narodne partije u Švajcarskoj 1999. godine na

antiimigrantskoj političkoj platformi – 23% glasova (pojedinačno najjača stranka)

Italija: uticajna Lombardska liga na severuFrancuska: Nacionalni front Žan-Mari Le Pena (danas

Marin Le Pen)

UČEŠĆE ŽENA U POLITICI

Dugogodišnja borba za pravo glasa ženaSuprotna mišljenja o posledicama učešća žena na

izborimaVažnost osvajanja ženskih glasova (Bil Klinton,

Toni Bler, Boris Tadić)Usmerenost političkih kampanja na samohrane

majke, neudate žene...U centru pažnje pitanja brige o deci,

ravnopravnosti na radnom mestu, abortusa, istraživanja raka dojke, kontrole naoružanja, promena u porodici i zakona o razvodu braka, prava lezbejki...

POLITIČKA I DRUŠTVENA PROMENA

Raširen stav da je politička i društvena promena ponekad moguća samo neinstitucionalnim oblicima političkog delovanja

Revolucija: svrgavanje sa vlasti postojećeg političkog poretka uz pomoć masovnog pokreta i uz upotrebu sile

Društveni pokreti: kolektivni pokušaji da se ostvari zajednički interes ili postigne zajednički cilj kroz delovanje izvan postojećih institucija

Često sukobljavanje društvenih pokreta sa formalnim, birokratskim organizacijama

Sve češći međunarodni karakter društvenih pokreta i oslanjanje na informacione tehnologije

GLOBALIZACIJA I DRUŠTVENI POKRETI

Razlikovanje društvenih pokreta u pogledu broja članova, legalnosti delovanja (“delovanje na ivici zakona”)

Društveni pokreti i antipokreti: pravo žena na abortus naspram “prava na život”

Društveni pokreti – najsnažniji vid kolektivne akcijeAmerički pokret za građanska prava: zakonske

promene koje zabranjuju rasnu segregaciju u školama i na javnim mestima

Feministički pokret: doprinos smanjenju političke i ekonomske nejednakosti između žena i muškaraca

Pokret za zaštitu životne sredine: dobijanje ustupaka od vlada i korporacija u vezi sa genetski modifikovanom (GM) hranom

NOVI DRUŠTVENI POKRETI

Veliki rast broja i uticaja društvenih pokreta poslednjih decenija

Razlikovanje novih i ranijih društvenih pokreta po metodama, motivaciji i orijentaciji: novi pokreti kao jedinstven proizvod društava kasne modernosti opterećenih novim rizicima

Nemoć suočavanja tradicionalnih političkih institucija sa problemima zagađenja životne sredine, rizicima nuklearne energije i genetski izmenjene hrane, uticaja informacionih tehnologija

Posledica novih izazova i rizika – osećaj “gubljenja kontrole” (nesigurnost, izolovanost, bespomoćnost)

Dominacija kompanija i medija nad većinom aspekata ljudskih života

NOVI DRUŠTVENI POKRETI

Novi društveni pokreti i “paradoks demokratije”: veća uverenost u neposredno delovanje nego u politički sistem

Revitalizacija demokratije uz pomoć novih društvenih pokreta

Razvoj snažne građanske kulture ili građanskog društva u prostoru između države i tržišta (zajedno sa porodicom, udruženjima građana i drugim neekonomskim institucijama)

TEHNOLOGIJA I DRUŠTVENI POKRETI

Udruženo delovanje informacionih tehnologija i društvenih pokreta

Povezivanje u mrežu nevladinih organizacija, verskih i humanitarnih grupa, udruženja za ljudska prava, zastupnika prava potrošača, aktivista za očuvanje prirodne sredine...

Razmena informacija i koordinacija aktivnosti prvenstveno putem interneta – nagli rast međunarodnih društvenih pokreta

Manuel Kastels: Moć identiteta (1997) – razmatranje tri različita društvena pokreta koji su koristili informacione tehnologije za organizovanje svoje infrastrukture

TEORIJE O NACIJI I NACIONALIZMU

Nacionalistička priroda nekih savremenih društvenih pokreta

Predviđanja Marksa i Dirkema: nacionalizam kao destruktivna tendencija – nestanak u industrijskom društvu

Maks Veber: analiza nacionalizma (izjašnjavao se kao nacionalista)

Jačanje nacionalizma u dvadesetom vekuRazličita shvatanja o uzrocima i periodu nastanka

nacionalizma

NACIONALIZAM I MODERNO DRUŠTVO

Ernest Gelner (1925-1995) – vodeći teoretičar nacionalizmaNacionalizam, nacija i nacionalna država kao proizvodi

moderne civilizacije (industrijske revolucije krajem 18. veka)

Dovođenje u vezu modernog industrijskog društva sa bržim ekonomskim razvojem i složenijom podelom rada (nužna bolja državna uprava i vladavina)

Rast značaja obrazovanja na osnovu zvaničnog jezika – integracija društva

Kritike: Gelnerova funkcionalistička teorija ističe integrativnu ulogu obrazovanja, zanemarujući podele i sukobe

Snaga nacionalizma ne potiče samo od obrazovanja nego i od sposobnosti stvaranja identiteta

NACIONALIZAM I MODERNO DRUŠTVO

Kritika Gelnerovog oštrog razdvajanja nacije i nacionalizma od predmodernih vremena

Nacionalizam moderna pojava ali nadahnuta davnim osećanjima i simbolima

Entoni Smit: direktan kontinuitet nacija sa ranijim etničkim zajednicama (etnosima)

Etnos: grupa koja deli ideje o zajedničkom poreklu, zajedničkom kulturnom identitetu i o vezi sa posebnom domovinom

Predmoderno poreklo brojnih nacija: 2000 hiljade godina Jevreji imaju sopstveni etnos

NACIONALIZAM I MODERNO DRUŠTVO

Različiti načini nastajanja nacija od etnosaZapadna Evropa: širenje jednog etnosa na račun

ostalihFrancuska 17. veka: nekoliko različitih jezika i

etničkih zajednicaNestanak ostalih jezika nakon širenja i

učvršćivanja francuskog Ostaci jezika (primer Baskije u pograničnim

područjima između Francuske i Španije)Posebna kultura i težnja za nezavisnošću

NACIJE BEZ DRŽAVENacija bez države: jasno definisani etnosi u okviru

ustanovljenih nacijaPrisutne brojne odlike nacije ali bez nezavisne

političke zajednice (Čečenija, Baskija, Kašmir)Nekoliko tipova nacija bez države:1. Nacionalna država prihvata kulturne razlike među

manjinama i omogućava njihov razvojŠkotska i Vels (od 1999. imaju skupštine)Baskija i Katalonija kao “autonomne zajednice” sa

parlamentima2. Visok stepen autonomije nekih nacija bez države:

Kvebek i Flandrija 3. Nacije nepriznate od strane države: Palestinci,

Tibetanci, Kurdi

NACIONALNE MANJINE I EU

Jedno od osnovnih načela Evropske unije: prenos vlasti na oblasti i regione

Stvaranje “Evrope regiona” kao jedan od ključnih ciljeva i nada Baskijaca, Škota, Katalonaca da očuvaju svoju kulturu, identitet i institucije

Mogućnost obraćanja manjina Evropskom parlamentu ili Evropskom sudu radi očuvanja i proširenja autonomije

Odricanje od težnji za nezavisnošću?

NACIJA I NACIONALIZAM U ZEMLJAMA U RAZVOJU

Proizvoljno određivanje granica od strane kolonijalnih uprava (zanemarene ekonomske, kulturne i etničke razlike)

Kolonije kao “skup naroda i starih država, ili njihovih delova, okupljenih u okviru istih granica”

Teškoće stvaranja osećaja pripadništva naciji nakon sticanja nezavisnosti

Afrika: siromaštvo, nepismenost, nepostojanje svesti o demokratskim pravima i obavezama

Nasleđena neprijateljstva i sukobi iz ranijih vremena (građanski ratovi u Sudanu, Zairu, Nigeriji)

Moderne nacije najuspešnije stvorene tamo gde nisu postojale kolonije ili je već dostignuto potrebno kulturno jedinstvo – Japan, Koreja, Tajland

ZAKLJUČAK: NACIONALNA DRŽAVA, NACIONALNI IDENTITET I

GLOBALIZACIJA

Snažne suprotnosti u savremenom svetu: u nekim delovima Afrike još nisu potpuno formirane nacije i nacionalne države

Sa druge strane, ukazuje se na mogući kraj nacionalne države pod uticajem globalizacije

Keniči Ome (1995): nacionalni identitet sve više slabi u “svetu bez granica”

Globalizacija nesumnjivo utiče na sve državeLokalni identiteti jačaju (težnja da se očuvaju

posebna kultura i jezik)Slabi ekonomska moć nacija usled širenja

globalnog tržišta

ZAKLJUČAK: NACIONALNA DRŽAVA, NACIONALNI IDENTITET I

GLOBALIZACIJA

Gidens: ne može se govoriti o kraju nacionalne države

Upravo suprotno, svaka zemlja danas nacionalna država (ili stremi ka tome)

Nacionalna država kao univerzalni politički oblik

Raspadom SSSR danas mnogo veći broj nacionalnih država

ŠIRA LITERATURAGelner Ernest. 1997. Nacije i nacionalizam. Novi

Sad: Matica srpska.

Čupić Čedomir. 2010. Politika i odgovornost. Beograd: Udruženje za političke nauke Srbije; Čigoja štampa.

Bakić Jovo. 2004. Ideologije jugoslovenstva između srpskog i hrvatskog nacionalizma: 1918-1941: sociološko-istorijska studija. Zrenjanin: Gradska narodna biblioteka „Žarko Zrenjanin”.