View
5
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI MJEKËSOR
FAKULTETI I SHKENCAVE MJEKËSORE ”TEKNIKE” Adresa: Rruga e Dibrës, pranë Q. S. U. “Nënë Tereza”, Tiranë; Tel. & Fax : 362 619; Tel. : 345 823; E–mail : fshm@yahoo.com
DISERTACION
I PARAQITUR NGA
Dr. Ramazan BUCI
PËR MARRJEN E GRADËS SHKENCORE
DOKTOR
TEMA:
“Aspekte epidemiologjike, klinike dhe terapeutike te Asthmes Bronchiale ne femijet”
Udheheqes Shkencor : Prof.Asc.Dr.Pellumb Pipero
Tirane 2014
MBROHET NË DATË: ......./......2014 PARA JURISË:
1. .................................................................. KRYETAR
2. .................................................................. ANËTAR (OPONENT)
3. .................................................................. ANËTAR (OPONENT)
4. .................................................................. ANËTAR
5. ...................................................................ANËTAR
mailto:fshm@yahoo.com
2
PËRMBAJTJA
Mirënjohje………………………………………………………………………..3
Përmbledhje………………………………………………………………………..4
1.Hyrje……………………………………………………………………………………6
2.Qëllimi dhe objektivat e studimit…………………………………………………….21
3.Metodologjia……………………………………………………………………………22
4.Rezultatet e studimit……………………………………………………………………23
5.Diskutimi i rezultateve të studimit…………………………………………………….35
6.Konkluzione………………………………………………………………………………43
7.Rekomandime…………………………………………………………………………….47
8.Bibliografia……………………………………………………………………………….50
3
MIRËNJOHJE
Deshiroj te falenderoj së pari Dekanin e Fakultetit te Shkencave Mjekesore dhe Keshillin e
Profesoreve te ketij fakulteti te cilet me shume dashamiresi me mundesuan mbrojtjen e
doktoratures e cila ne vetvete me dha nje kenaqesi te dyfishte, se pari profesionale e mandje
edhe shpirterore. Doktoratura dhe tema qe lidhet me te ishte dhe do te mbetet per mua jo
vetem nje experience e vyer por mbi te gjitha nje shkolle e faklultet I dyte, ndoshta po aq I
rendesishem sa i pari.
Se dyti gjej rastin te falenderoj pa mase koleget e Institutit te Shendetit Publik te cilet me
mundesuan jo vetem njohjen me shume aspekte epidemiologjike te astmes bronchiale ne
femije por ndane me mua dhye eksperiencen e tyre te vyer pa te cilen punimi im do te ishte
pa vlere te plote.
Se treti nje falenderim te vecante per stafin e pa dukshem por shume te rendesishem te
dekanatit te FSHM te cilet me kane ndejtur afer dhe me kane inkurajuar vazhdimit ne
pershpejtimin e perfundimit te temes.
Dhe se fundi deshiroj te falenderoj edhe udheheqesin shkencor, Prof.Asc.Pellumb Pipero, pa
kontributin e te cilit punimi im dhe doktoratura qe paraqes sot per mbrojtje sigurisht qe do te
ishte i pa plote.
4
PËRMBLEDHJE
Ky studim u realizua duke shfrytëzuar të dhënat e kartelave dhe regjistrave mjekësorë të
disponueshme në Shërbimin e Statistikës ne QSUT si dhe nëpërmjet shqyrtimit të kujdeshëm
të literaturës bashkohore të Astmës Bronkiale.U morën dhe u studjuan e mbi 5400
pacientëve astmatikë të hospitalizaur në QSUT gjatë periudhës 2006-2012, prej te cileve u
perzgjodhen kartelat e 2182 femijeve te shtruar me astme bronchiale gjate kesaj periudhe .
U shqyrtuan me kujdes të dhënat e dy studimeve ndërkombëtare mbi astmën bronkilae:
ISAAC për fëmijët dhe ECRHS për adultët.
Gjetjet kryesore të studimit përmblidhen si më poshtë vijon:
Shpërndarja e rasteve sipas pavionit : Pjesa më e madhe e pacientëve, gjithsej 3207 raste,
ose 58.7% e tyre, rezultuan të hospitalizauar në pavionin e alergologjisë, pra ishin te rritur.
Por ne u fokusuam ne pavjonin e pediatrise, pasi ai ishte dhe target i studimit tone. Ne kete
pavjon gjate kesaj periudhe jane hospitalizuar 2182 femije te cilet ne totalin e shtrimeve
perbejne 39.9% ,nje shifer kjo jo vetem e konsiderueshme por dhe vemendje terheqese per
bluzat e bardha dhe politikat shendetesore ne aspect te diagnostikimit te hershem dhe
mjekimit,por dhe evidentimit te shkaqeve, minimizimit dhe eleminimit te tyre per te
mundesuar parandalimin e asthmes boronchiale ne femije, apo per te minimizuar numurin e
rasteve I cili edhe ne studimin tone ka nje trend te dukshem ne rritje.
Tipologjia e astmës bronkiale gjatë periudhës 2006-2012: Format ose fenotipet më të
shpeshta të astmës bronkiale përgjatë kësaj periudhe rezultuan: Astma në krizë me 506 raste
të shtruara apo 23.1%; Astma bronkiale intrinseke, formë e rëndë me 410 raste apo
18.8%; Astma bronkiale ekstrinseke, f ormë e rëndë me 384 raste apo 17.6%.
Shpërndarja e rasteve sipas gjinsë dhe grup-moshës: Meshkujt e grup-moshës 0-5 vjeç
rezultuan më të prekur se femrat e kësaj grup-moshë; përkatësisht23.09% vs.17.57%) të
rasteve. Kjo diferencë,ishte shumë domethnëse nga ana statistikore(p
5
për 100.000). Arsyet e prevalences se ulet ne vendin tone jane te shumta, sikunder mund te
permendim mungesen e studimeve te mirefillta mbarekombetare ne kete fushe, mos
raportimin e rasteve, mungesen e nje rregjistri kombetar per astmen bronkiale, mungesa e
profesionistëve alergo-pneumologë dhe mos zbatimi në nivelin e duhur i protokolleve
ndërkombëtare të menaxhimit të astmës, etj. Nderkohe trendi boterori i prevalences se astmes
bronchiale tregon krejt te kunderten. Ne vendin tone ngelet nje problem gjithashtu mos
perfshirja e medikamenteve bashkekohore ne listen e medikamenteve me reimbursim per te
gjithe grup moshat. Ndërkaq astma bronkiale ka një impakt të theksuar psikologjik mbi të
sëmurin, kjo jo vetëm për natyrën e sëmundjes por edhe për “stigmën sociale” që i vendoset
asaj, e nderkohe natyrshem ka dhe nje impakt te madh ekonomik, jo vetem sa i takon shtimit
te numurit te rasteve te reja, por edhe si pasoje e shtimit te jetegjatesise dhe permiresimit te
vazhdueshem te protokolleve te mjekimit dhe presionit te industries farmaceutike qe gjithnje
e me shpesh tenton dhe hedh ne treg medikamente me te shtrenjta.
6
1.HYRJE
1.1 Cfarë është astma bronkiale?
Astma është një sëmundje kronike e rrugëve respiratore me atake të përsëritura të vështirësië
në frymëmarrje dhe fishkëllimës(wheezing),të cilat ndryshojnë nga personi ne person, si në
ashpërsi ashtu edhe në frekuencë.Tek personat e semurë, simptomat mund të shfaqen disa
herë në ditë ose javë dhe për disa njerëz ato mund të perkeqësohen gjatë aktivitetit fizik apo
gjatë natës.Astma prek te gjitha grup-moshat,por zakonisht fillon gjatë fëmijërisë.[1]
Klinika e saj është karakteristike dhe shfaqet pas ekspozimit me antigjenin. Manifestohet me
kollë munduese,wheezing bilateral, ekspirim i zgjatur, të shkaktuara nga ngushtimi i
diametrit te rrugëve të frymëmarrjes.
Simptomat mund të variojnë nga një kollë e lehtë, te një detres i rëndë respirator me
hypoksemi, rritje të dioksidit të karbonit, dhe acidozë respiratore dhe kjo mund të shoqërohet
me konvulsione hypoksemike, e fatmirësisht rrallë asfiksi totale.
Ajo ka karakter sezonal, me periudha periodiketë shfaqjes së krizave, por ndiqet edhe nga
periudha asimptomatike ose kronike me simptoma të vazhdueshme ose persistente.
Asthma është çrregullimi më i shpeshtë dhe një nga shkaqet e sëmundjeve kronike në
fëmijërinë e hershme. Besohet të jetë ndër sëmundjet më të rëndësishme të vdekjeve në
fëmijërinë e hershme.
Ajo shfaqet shpesh në fëmijët më të vegjël se 5 vjeç.
Në këto vite ajo mund të shfaqet më shpesh si bronkiolit i thjeshtë dhe më rrallë si Asthëm e
mirëfilltë.
Shpërndarja e sëmundjes në popullatën botërore. Publikim i vitit 2009.
7
ANATOMIA DHE FIZIOLOGJIA NORMALE E MUSHËKRIVE
Mushkëritë janë organe voluminoze të vendosura në kavitetin torakal anash zemrës dhe
vazave të mëdha e të vogla hyjnë e dalin prej saj .
Kanë formën e një konusi të prerë,ku dallojmë bazën –basis pulmones të drejtuar poshte dhe
të vendosur mbi diafragmën dhe majën-apeks të drejtuar sipër 2-3 cm mbi brinjën e parë.
Në secilën mushëkri dallojmë tri faqe:
• Facies medialis
• Sternokostalis
• inferior
Facies sternokostalis është më e madhe.Në të gjejmë gjurmët e brinjëve (impresiones
costales) si dhe gjurmët e shkaktuara nga arteria subklavia.
Facies medialis ka vendosje sagitale dhe përbëhet nga një pjesë e pasme vertebrale dhe një
pjesë e përparme mediastinale.
Në këtë faqe gjendet hilus pulmonis, në përmjet të cilit hyjnë në mushkëri arteria
pulmonare,bronku kryesor, arteriet bronkiale (që ushqejnë me gjak indin pulmonar), nervat
dhe dalin venat pulmonare. Këto formojnë rrënjën e mushkërisë.Faqet ndahen nga njëra tjetra
nëpërmjet tri buzëve:
▪ MARGO ANTERIOR, e mprehtë, e cila në mushkërinë e majtë në pjesën e poshtme
ka një gërryerje-incisura kardiake.
▪ MARGO POSTERIORE, e rrumbullakët dhe konsiderohet shpesh si faqja e pasme e
pulmonit.
▪ MARGO INFERIOR.
Ndërmjet dy fisurave-
oblike dhe horizontale,
mushkëria e djathtë
ndahet në tri lobe:
LOBI I SIPËRM
LOBI I MESIT
LOBI I POSHTËM
8
Ndërsa mushkëria e majtë përbëhet nga lobi i sipërm dhe i poshtëm, të ndara në mes tyre nga
fisura oblike. Lobi i sipërm s’është gjë tjetër veçse një zgjatim i vogël, në formën e gjuhëzës
që veçohet për shkak të incisures kardiake, në anologji me mushkërinë e djathtë konsiderohet
si lobi i tretë i saj. Sot njihet edhe ndarja segmentare.
Pulmoni i djathtë është më shkurtër dhe më i gjerë, për shkak të shtypjes që ushtron hepari,
ndërsa i majti më i gjatë dhe më i ngushtë për shkak të shtypjes që i bën zemra.
ETIOLOGJIA E ASTHMËS
ASTHMA ËSHTË NJË ÇRREGULLIM KOMPLEKS QË PËRFSHIN FAKTORË:
ANATOMIKE-kjo gjë lidhet me funksionin anormal të receptorëve adrenergjik,adenilate
cyklaz,me ulje të përgjigjes adrenergjike. Mendohet që numri i këtyre receptorëve në
pacientët asthmatik është i rritur.
IMUNOLOGJIKE-në disa pacientë përkeqësimet lidhen me ekspozimin në ambiente me
alergen të të ndryshëm.
INFEKSIOZE-virusi respirator sincicial (VRS) dhe para influenza janë viruset më të
shpeshtë të përfshirë në asthëm.
ENDOKRINOLOGJIKE (hormonal)-hipertireoza keqëson asthmën me një mekanizëm të
panjohur. Asthma përmirësohet në disa fëmijë në pubertet.
PSIKOLOGJIKE-çrregullimet emocionale ose të sjelljes mund të shërbejnë si faktorë
shpërthyes të asthmës.
FAKTORËT SHPËRTHYES TË ASTHMËS
INFEKSIONET VIRALE;-infeksione të traktit të poshtëm respirator (Pneumonia,
Bronkiolitet)
ALERGJIA-Dermatiti atopik, Rihniti alergjik, Sensitivitet nga alergenët e ndryshëm
inhalatorë, ushqimorë.
NDOTËSIT e ambjentit përfshirë duhanpirjen, pluhuri i rrugës, tymrat e ndryshëm, parfumet
etj.
ALERGENËT SHTËPIAKË si polenet, skuamat ekafshëve, sporet, ushqimet si: veza,
qumështi, frutat e detit, luleshtrydhet, frutat e thata (arrat, kikirikët , lajthijat).
NDRYSHIMET E MOTIT i nxehti i madh po ashtu dhe dalja në të ftohtë.
USHTRIMET FIZIKE
FAKTORËT PSIKOLOGJIKE: Stresi, Emocionet.
9
1,2,3,4 paraqesin lloje të ndryshme
akarienëve të shtëpisë. Fig.djathtas,
paraqet alergjenë ushqimorë.
FISPATOLOGJIA
Obstruksioni i rrugëvetë frymëmarrjes karakterizohet nga tre procese kryesore:
INFLAMACIONI I MUKOZËS BRONKIALE, e cila karakterizohet nga hiperemia dhe
edema me pasojë ngushtimin e lumenit dhe vështirësi në daljen e ajrit nga mushkëria.
BRONKOSPAZMA
RRITJA E SEKRECIONEVE BRONKIALE
Dy mekanizma patogjenikë shpjegojnë obstruksionin rekruent gjatë
fëmijërisë;
- Inflamacioni alergjik i rrugëve respiratore
- Reaktiviteti i alteruar ndaj infeksioneve virale.
Pas kontaktit të parë të fëmijës me një alergen ndodh sensibilizimi i
qelizave mastocite të mukozës bronkiale dhe në kontaktin e
mëtejshëm të tij me po atë alergen ndodh degranulimi i tyre dhe
çlirimi i mediatorëve si histamina, leukotrienet dhe PAF(faktori aktivizues i trombociteve)
Gjithashtu luajnë rol eozinofilet të cilat përmbajnë proteina të afta për të dëmtuar epitelin e
rrugëve tëfrymëmarrjes,marrin pjesë gjithashtu makrofagët,limfocitet dhe mediatorët e tyre
thellojnë inflamacionin.
10
Në këtë proces marrin pjesë dhe neuropeptide që
lirohen nga nerva sensore.Të gjitha këto kanë
veprim obstruktiv mbi bronket.Bllokimi i rrugëve të
ajrit ndodh më tepër në ekspirim sepse këto janë më
të ngushta se në inspirim.
Ngushtimi i rrugëve të ajrit krijon kushte për:
VENTILIM JO TË NJËJTË
HIPERINFLACION
ULJE E KOMPLIANCËS PULMONARE
SHTIM TË PUNËS SË MUSKULATURËS NDIHMËSE
KËMBIM TË VENTILIMIT ME PERFUZION.
Ndonëse procesi mund të jetë i
shpërndarë mund të ketë zona jo
uniforme të mbiajrimit dhe të
atelektazës e më rrallë
pneumotoraks.
11
MMMooodddeeellliii iii rrreeeaaakkksssiiiooonnniiittt aaallleeerrrgggjjj iiikkk tttëëë hhheeerrrssshhhëëëmmm eee tttëëë vvvooonnnssshhhëëëmmm:
Asthma e shkaktuar nga infeksionet virale shfaqet dy vitet e para të jetës karakterizohet nga
obstruksioni i rrugëve të frymëmarrjes dhe wheezing për arsye se niveli i I funksionit
respirator është në percentilet e ulëta.Ky funksion I ulët respirator është faktor I rëndësishëm
predispozues pë obstruksion.
12
VIRUSET
DËMTIM I EPITELIT TË RR. FRYMËMARRJES
INFLAMACION BRONKOKONSTRIKSION HIPERAKTIVITET
BRONKIAL
NGUSHTIMI I RRUGËVE TË FRYMËMARRJES
MEDIATORET CITOKINAT FISHKËLLIMA
SSKKEEMMEE EE MMAANNIIFFEESSTTIIMMEEVVEE KKLLIINNIIKKEE
KRIZA KLASIKE E ASTHMËS
BRONKITI REKUENT
KOLLA PERSISTENTE
PNEUMONIA REKURENTE
ASTHMA PERSISTENTE
ASTHMA PAS SFORCIMIT FIZIK
ASTHMA EPISODIKE E RËNDË
WHEEZINGU PERSISTENT I FËMIJËS SË VOGËL OSE “HAPPY
WHEEZER”
13
KLINIKA E KRIZËS TIPIKE TË ASTHMËS;
- Faza e thatë
- Faza ekspektorante
FAZA E THATË:
➢ Kollë e thatë
➢ Dispne ekspiratore me shenja tirazhi
➢ Wheezing,fishkëllima në distance
➢ Gjendje ankthi
➢ Polipne ose bradipne
➢ Cianozë,zbehje
➢ Kraharori në distension
➢ Auskultacion:sibilanca difuze
FAZA EKSPEKTORANTE:
➢ Sekrekrecione mukoze
➢ Rale të njoma,bronkiale,subkrepitante
➢ Zhdukja progresie e dispense
➢ Lodhje
➢ Të vjella.
VVlleerrëëssiimmii kklliinniikk ii ggrraavviitteettiitt ttëë aasstthhmmëëss::
Gjatë vlerësimit klinik të gravitetit të astmës,objektivat kryesore janë;
Pëcaktimi i gjendjes klinike të gravitetit të sëmundjes ,me qëllim vendosjen e një
trajtimi racional fillestar dhe identifikimi i faktorëve shpërthyes të krizës së
asthmës.
Klasifikimi i fëmijëve me asthmë sipas gravitetit,shërben vetëm si udhëzues i
gjendjes së fëmijës dhe trajtimit fillestar të tij.
Klasifikimi më i përshtatshëm i asthmës është ai i mbështetur në frekuencën e
krizave,gravitetin e tyre dhe praninë e shenjave të asthmës midis krizave.
Ekzistojnë dy grupe të ndara sipas shenjave klinike të asthmës:
14
ASTHMA EPISODIKE (95%)dhe ndahet në dy nëngrupe;
Frekuente
Jo frekuente
ASTHMA PERSISTENTE(5%)
Klasifikimi sipas gravitetit
Simptomat Simptoma naten FEV dhe PEF
Niveli 4
Persistente
e rende
Niveli 3
Persistente e mesme
Niveli 2
Persistente e lehte
Niveli 1 Intermittente
Vazhdimisht,
Aktiviteti fizik i kufizuar
Cdo dite
Acarimet cregullojne aktivitetin normal
> 1 here ne jave por
< 1 here ne dite
< 1 here ne jave
Asimptomatik,
PEF normal jashte krizes
Te shpeshta
> Se 1 here ne jave
> 2 here ne muaj
2 here ne muaj
60% e vleres teorike Ndryshueshm. > 30%
FEV1 60 - 80% e teorikes
Ndryshueshmeria > 30%
80% te teorikut
Ndryshueshm 20 - 30%
80% te teorikut
Ndryshueshm. < 20%
Prezenca e njeres prej karakteristikave te nje niveli te gravitetit, eshte e mjaftueshme
per klasifikimin e pacientit ne kete kategori.
Karakteristikat klinike
para fillimit te mjekimit.
EEEkkkzzzaaammmiiinnniiimmmiii kkkllliiinnniiikkk iii fffëëëmmmiiijjjëëësss:::
Duhet të jetë i plotë dhe i kujdesshëmsë pari për të përjashtuar shkaqet e tjera të mundshme
që mund të shkaktojnë wheezing e kollë dhe së dyti për të gjetur ndryshime fizike të cilat
flasin për praninë e një obstruksioni kronik të rrugëve respiratore.Në ekzaminimin klinik
duhet të vlerësohen:
Në auskultacion do vlerësohet prania e raleve fishkëllyese,sibilante, krepitante, si dhe
ndryshimet auskultatore pas kollitjes etj.
Në fëmijët me asthmë kronike vlerësohen shenjat e insuficiencës respiratore kronike ,si
gishtat e tamburit,deformimet e kraharorit(toraksi fuçi)etj.
SSTTAATTUUSSII AASSTTHHMMAATTIIKK
Në rrethana të zakonshme një atak asthmatik i përgjigjet menjëherë një administrimi me
areozol me bronkodilatatorë dhe steroidë.Kur kemi dështim dështojnë të trajtimit me
bronkodilatatorë ata janë në status asthmatik.Ai paraqet një urgjencë ekstreme mjekësore,
15
sepse në qoftë se ataku nuk mund të lehtësohet,fëmija mund të vdesë nga instalimi i
Insuficiencës kardio-respiratore nga;
Ankthi
Atelektaza
Acidoza respiratore
KKKLLLIIINNNIIIKKKAAA
Klinikisht fëmija me status asthmatik paraqitet me:
TAKIKARDI(>140/MIN)
TAKIPNE(>50/MIN)
PULS PARADOKSAL (>15mmHg)
AXHITIM QË MUND TË REGREDOJË NË LETARGJI OSE KOMË
PËRDORIMI I MUSKUJVE AKSESORË(TIRAZHI)
ACIDOZË RESPIRATORE DHE METABOLIKE
EEEKKKZZZAAAMMMIIINNNIIIMMMIII OOOBBBJJJEEEKKKTTTIIIVVV:::
✓ WHEEZING-OBSTRUKSION I RRUGËVE AJRORE
✓ ZGJATJA E FAZËS SË EKSPIRACIONIT NË CIKLIN RESPIRATOR
NDODH GJATË OBSTRUKSIONIT TË RËNDËSISHËM
✓ SHURDHIMI I TINGULLIT TË FRYMËMARRJES OSE MUNGESË E
WHEEZINGUT SI PREZENCA E EFORTIT RESPIRATOR FLET PËR
NJË GRAVITET TË RËNDË TË STATUSIT ASTHMATIK
✓ ASIMETRIA E TORAKSIT GJATË RESPIRACIONIT SUGJERON
ATELEKTAZË , PNX OSE PREZENCËN E TRUPAVE TË HUAJ
✓ NJË RADIOGRAFI PULMONI ËSHTË E VLEFSHME PËR TË VLERËSUAR
SHKALLËN E HIPERINFLAMACIONIT,TAPAT MUKOZALE, PNEUMONI,
PNX, PNEUMOMEDIASTIN, KARDIOMEGALI, EDEMË PULMONARE, TRUP
I HUAJ
16
✓ TESTET E FUNKSIONIT PULMONAR NË GJENDJET E STATUSIT
ASTHMATIK NUK REKOMANDOHEN SEPSE AGRAVOJNË
BRONKOSPAZMËN.
GGGRRRAAAVVVIIITTTEEETTTIII III SSSTTTAAATTTUUUSSSIIITTT AAASSSTTTHHHMMMAAATTTIIIKKK
Graviteti i statusit asthmatik dokumentohet nga ekzaminimi fizik dhe të dhënat e laboratorit.
RITMI RESPIRATOR dhe SHKALLA E EFORTIT RESPIRATOR janë treguesit
kryesorë të gravitetit të obstruksionit të rrugëve ajrore.Takipnea, gulçima respiratore,
dhe përdorimi i muskujve aksesorë të respiracionit janë shenjat e rritjes së punës së
frymëmarrjes.Përdorimi dhe i muskujve interkostalë, lëvizja paradoksale e diafragmës
në inspirim dhe apnea intermitente, janë shenjat e lodhjes së muskujve respiratorë.
AXHITIMI, KONFUZIONI janë jo specifike por kur janë prezent janë shenja të
hypoksemisë ndërsa letargjia ose omnubulimi sugjerojnë një hyperkapni.
CIANOZA tregon dëmtim në shkëmbimin e gazeve si dhe është një shenjë e vonë që
tregon se statusi asthmatik po kërcenon jetën e fëmijës.
REZISTENCA NDAJ RRITJES SË DOZAVE, të bronkodilatatorëve për të lehtësuar
klinikën është tregues i gravitetit.
GGGRRRAAAVVVIIITTTEEETTTIII III SSSTTTAAATTTUUUSSSIIITTT AAASSSTTTHHHMMMAAATTTIIIKKK TTTEEEKKK FFFËËËMMMIIIJJJËËËTTT LLLIIIDDDHHHEEETTT MMMEEE:::
✓ Rrugët ajrore të vogla në të cilat një reduktim i rrezes së tyre shoqërohet me një efekt
më të madh në rezistencën e këtyre rrugëve ajrore.
✓ Kufizim i elasticitetit të kthimit të pulmonit duke rezultuar në mbylljen e shpejtë të
rrugëve ajrore
✓ Defiçit i kanaleve kolaterale të ventilacionit duke shkaktuar atelektazë
✓ Një instabilitet i kafazit të kraharorit i cili kufizon volumin tidal
✓ Prirja e muskulaturës respiratore për tu lodhur shpejt.
VVEENNDDOOSSJJAA EE DDIIAAGGNNOOZZËËSS::
Diagnoza e asthmës mbështetet në shenjat klinike,duke patur parasysh se jo çdo wheezing tek
fëmijët është asthëm dhe siç u përshkrua në paraqitjen klinike të sa, jotë gjithë asthmat
shfaqen me wheezing. Vendosja e diagnozës mbështetet në:
AANNAAMMNNEEZZAA ((NNëë lliiddhhjjee mmee ffrreekkuueennccëënn ddhhee ggrraavviitteettiinn ee kkrriizzaavvee dduuhheenn sskkiiaarruuaarr))::
Ka patur kriza më pak apo më shumë se 1 në 4-6 javë.
Kohëzgjatja e krizës nën efektin e medikamenteve.
Mjekimi që nevojitet për trajtimin gjatë krizës,frekuenca e përdorimit të
bronkodilatatorëve,zgjatja e efektit të tyre, nevoja për kortizonikë oralë.
Nevoja për shtrim gjatë krizës.
17
PPëërr iinntteerrvvaalliinn mmiiddiiss kkrriizzaavvee,,dduuhheett ssqqaarruuaarr nnëë lliiddhhjjee mmee::
Praninë e kollës,karakterin e saj,kohën e shfaqjes,faktorët shpërthyes,etj.
Praninë e wheezingut dhe vështirësisë në frymëmarrje,faktorët shpërthyes,gravitetin e
tyre,përgjigjen ndaj bronkodilatatorëve.
Frekuencën e përdorimit të bronkodilatatorëve.
NNëë lliiddhhjjee mmee““cciillëëssiinnëë ee jjeettëëss””dduuhheenn ssqqaarruuaarr ddiissaa ffaakkttoorrëë jjoommjjeekkëëssoorrëë, si kushtete
banimit ,kushtet social-ekonomike,përdorimi i duhanit në familje,arsimimi i
prindërve,kufizimet e fëmijës në jetën sociale,aktivitetet sportive,mungesat në
shkollë,shtrimet në spital,traumat psikologjike në familje.
EEKKZZAAMMIINNIIMMII RRAADDIIOOLLOOGGJJIIKK
Radiografia e mushkërive
CT pulmoni
EEKKZZAAMMIINNIIMMII AALLEERRGGOOLLOOGGJJIIKK;;
Provat kutane alergjike të cilat kryhen nëpërmjet teknikës Prick test,e cila ka
zëvendësuar injeksionet intradermale.
Dozimi i IgE specifike dhe IgE totale.
EEKKZZAAMMIINNIIMMII II FFUUNNKKSSIIOONNIITT RREESSPPIIRRAATTOORR::
Ndihmon për të vendosur diagnozën në format atipike të asthmës, duke treguar
praninë e një hiperaktiviteti bronchial ose obstruksioni bronchial të lehtë,të
pakapshëm në ekzaminimin objektiv.
Jep të dhëna mbi funksionin pulmonar,evolucionin e sëmundjes, dhe orienton për
efikasitetin e terapisë.
Jep informacion mbi variacionet ditore të obstruksionit bronchial,nëpërmjet matjes së
debitit të pikut.
Lejon të studiohet toleranca ndaj effortit.
18
PPPRRROOOFFFIIILLLIII FFFUUUNNNKKKSSSIIIOOONNNAAALLL PPPUUULLLMMMOOONNNAAARRR NNNËËË FFFËËËMMMIIIJJJËËËTTT AAASSSTTTHHHMMMAAATTTIIIKKKEEE
Në fëmijët mbi 7 vjeç,të cilët komunikojnë,kryhet SPIROMETRIA.Në formën e
lehtë e të mesme të sëmundjes,në periudhën midis krizave,provat funksionale
respiratore,nuk tregojnë ndryshime.Në fëmijëtme asthëm tërëndë në periudhën midis
krizave,konstatohet rritje e kapacitetit rezidual funksional, rritje e volumit
rezidual,obstruksion bronkial,mbizotërues në rrugët e poshtme respiratore me ulje të
debitit 25 deri50% dhe obstruksion i rrugëve të sipërme respiratore me ulje të FEV-1
dhe debitit ekspirator të pikut.
Një tjetër ekzaminim funksional është pëgjigjia ndaj bronkodilatatorëve të marrë me
rrugë inhalatore.Kjo realizohet duke matur funksionin respirator para përdorimit të
bronkodilatatorit dhe pas 10-20 minutash të përdorimit.Ajo shërben për të vërtetuar
praninë e obstruksionit dhe reversibilitetin e tij.Konsiderohet pozitive dhe është në
favor të diagnozës së asthmës,një rritje me mbi 15% për FEV-1 dhe mbi 50% për FEF
25-75%
TESTET E PROVOKIMIT bronkial shërbejnë për të vlerësuar përgjigjen bronkiale
ndaj stimujve jospecifikë-jo alergjikë dhe specifikë alergjikë. Ato ndihmojnë sidomos
në diagnostikimin e formave atipike të asthmës.
Në testet JOSPECIFIKE hyjnë;
• Testi i Histaminës ose Metakolinës
• Testi i Sforcimit fizik.
Një përgjigje pozitive ndaj këtyre testeve tregon perzencën e inflamacionitbronchial,
klinikisht të pakapshëm. Përgjigjia konsiderohet positive kur me dozën apo sforcimin fizik të
caktuar,arrihet një ulje FEFnën 20%.
Në testet SPECIFIKE të provokimit bronkial hyn inhalacioni i alergenit të dyshuar si
shkaktar i krizës bronkokonstruktive dhe përcaktimi i parametrave funksionalë 20-30
minuta pas inhalacionit. Ky test rekomandohet më rrallë tek fëmijët.
EKZAMINIME TË TJERA
Në fëmijët e vegjël është i nevojshëm kërkimi i RGE, sepse ka shpesh
shoqërim të asthmës me të.Në fëmijët asthmatikë refluksin gastro-ezofageal
mund të jetë rrjedhojë e mbiajrimit të mushkërisë. Ai pakësohet ose zhduket
nëse trajtohet, duke ndikuar edhe në përmirësimin klinik të asthmës.
Ekzaminimi OTORINO-LARINGOLOGJIK gjithashtu është i
nevojshëm,sepse fëmijët me asthmë kanë shpesh patologji të ORL,si :
Rinofaringite
Otite
19
Obstruksione nazale
Sinusite
Hipertrofi të tonsilave palatine dhe tubarike etj.
Gjithashtu, duhet të kryhen edhe ekzaminime të tjera,të nevojshme për diagnozën
diferenciale me patologji,të cilat shoqërohen me fishkëllima si trup i huaj në rrugët e
frymëmarrjes, Fibroza Kistike etj.
DDIIAAGGNNOOZZAA DDIIFFEERREENNCCIIAALLEE EE AASSTTHHMMËËSS
Në diagnozën diferenciale të asthmës duhet të merren në konsideratë të gjitha ato patologji që
shfaqen me fishkëllima. Ato ndahen në dy grupe të mëdha:
Patologji me predominim të obstruksionit të rrugëve të poshtme respiratore ku më
kryesoret janë:
BRONKIOLITI AKUT VIRAL
BRONKIOLITI OBLITERANT
FIBROZA KISTIKE
ASPIRIMI PULMONAR NË FËMIJËT ME OSE PA RGE
DISKINEZI CILIARE
DEFIÇITI I ALFA 1 ANTITRIPSINËS
ASPERGILOZA BRONKO –PULMONARE
INFEKSIONE BRONKOPULMONARE NGA M.PNEUMONIE,CHLAMIDIA
HEMOSIDEROZA
BRONKOEKTAZITËE FITUARA OSE TË LINDURA
DEFIÇITET IMUNOLOGJIKE.
20
TTRRAAJJTTIIMMII II AASSTTHHMMËËSS
Mbështetur në etiopatogenezën e sëmundjes,sot është
e qartë që asthma bronkiale,si një sëmundje
inflamatore kronike,ka nevojë për trajtim
medikamentoz të gjatë,jo vetëm gjatë krizës. Trajtimi i
fëmijës me asthmapërmbledh trajtimin e krizës së
asthmës edhe trajtimin profilaktik ose mbajtës të saj.
Përmirësimi deri në zhdukje i simptomave duke mundësuar aktivitet fizik si dhe rritje
normale të fëmijës.
Zvogëlimi I inflamacionit në rrugët e frymëmarrjes
ÇÇÇ’’’FFFAAARRREEE MMMEEEDDDIIIKKKAAAMMMEEENNNTTTEEESSSHHH PPPEEERRRDDDOOORRREEENNN NNNEEE AAASSSTTTHHHEEEMMM BBBRRROOONNNKKKIIIAAALLLEEE???
Mjekimi i asthmës ndahet zakonisht nëdy grupe të mëdha
PAKESUESIT E SIMPTOMAVE-- BRONKODILATATORETJanë të parët për
tëtrajtuar një atak akut. Pakësojnë simptomat e gulçitjes,kollës ose dispnesë duke
relaksuar muskujt e frymëmarrjes.
Janë dy grupe të tyre
Tipet e ndryshme të tyre mund të kombinohen në qoftë se është e nevojshme.
BBEETTAA 22--AANNTTAAGGOONNIISSTTEETT
Veprojnë nëhapësirat më të vogla të molekulave receptore të muskujve të bronkiolave.
Përshtaten me receptoret si një çelës i cili përputhet shumë mire, duke i stimuluar muskujt të
relaksohen.
Disa prej tyre veprojnë për një kohë të shkurtër (3 ose 4 orë në një doze të vetme) si
salbutamoli (VENTOLINA)dhe terbutamoli (BRICANYL)
Përshtatësit për dhënien me inhalacion dhe tipet e
inhalatorëve janë të ndryshëm duke e bërë më të thjeshtë
administrimin me anë të inhalacionit tek fëmijët e vegjël.
Në varësi të gjendjes klinike rekomandohet se cili tip është
më i përshtatshëm.
BETA 2-ANTAGONISTET me veprim të gjatë përfshijnë
salmeterolin(SEVERENT).
Veprimi i tyre zgjat 12 orë duke i bërë ato të përshtatshëm për doza të njëpasnjëshme.
21
Këto medikamente janë shumë efektive gjatë efortit fizik përfshirë edhe simptomat që
ndodhin gjatë natës.
Ata nuk janë të përshtatshëm për fëmijët nën moshën 1 vjeç.
AANNTTIIKKOOLLIINNEERRGGJJIIKKEETT
Antikolinergjikët veprojnë duke bllokuar impulset nervore që shkaktojnë kontraksion të
muskulatures së lëmuar të rrugëve të frymëmarrjes.
Këto medikamente janë më pak të përdorshme se zakonisht tek fëmijët, por iporpratropiumi
(ALROVENT) është i përshtatshëm për përdorim në qoftë se ai kërkohet.
NDALUESIT E SIMPTOMAVE--ANTI-INFLAMATORETKëto medikamente veprojnë
për një kohë të gjatë për tëzvogëluar inflamacionin në rrugët e frymëmarrjes
KKOORRTTIIKKOOSSTTEERROOIIDDEETT
KORTIKOSTEROIDET si belkometasoni (BEKOTIDE) butesamid (PULMIKORTI)
dhe flutikasone (FLIXOTIDE) mund të bëjnë diferenca të mëdha në menaxhimin e asthmës.
Puna e tyre është reduktimi i inflamacionit në rrugët e frymëmarrjes reduktojnë tendencën e
kundërshtimit që mund të lejojë shumë njerëz asthmatik të jetojnëpothuajse pa simptoma .
Ata zakonisht përdoren me trajtim inhalator ndonëse ndonjëherë me kalimin e kohës në
ataket e rënda të asthmës kërkohet përdorimi i tabletave orale.
Ndonëse steroidet janë medikamente të forta me efekte anësore të shumta siguria e tyre në
asthëm është vendimtare.
Eshtë gjithmonë e rëndësishme të balancojmë problemet që ngrihen nga trajtimi i varfër i
asthmës në kundërshtim me përmirsimin e shëndetit nga trajtimi i rregullt i saj
CCRROOMMOONNEETT
Janë dy lloj medikamentesh në këtë grup;
Sodium cromogliate(INTAL) dhe Nedocromil sodium(TILADE).
Veprojnë duke reduktuar inflamacionin e rrugëve të frymëmarrjes.
Ata tentojnë të jenë më të mirët për zbutjen e asthmës dhe janë efektive në fëmijë të
rritur.Medikamentet merren me anë të inhalacionit dhe zakonisht tolerohen mirë.
22
Kjo është shumë e mirë në rradhë të parë për të
parandaluar trajtimin tek fëmijët,dhe për 6 javë mund të
ketë efekt shumë të mirë.
LLEEUUKKOOTTRRIIEENNEETT
Ata janë receptorë antagonistë dhe përbërjelehtësuese
pranë qelizave inflamatore brenda mushkërive dhe kanë
efekt konstriktor të fuqishëm në rrugët e frymëmarrjes.
Nga këto medikamente (MONTLEUKLASTI) përdoret për fëmijë nën 2 vjec .
ZAFIRLUKASTI (MONTLEUKAST) është i liçensuar për fëmijë mbi 12 vjeç
TTEEOOFFIILLIINNAA
Teofilina dhe aminofilina jepen me rrugë orale dhe zakonisht përdoren
më shpesh sepse kanë më pak efekte anësore se trajtimi inhalator.
Ato kanë përsëri një përdorim të gjerë në gjithë botën .
MMJJEEKKIIMMII II KKRRIIZZËËSS UURRGGJJEENNTTEE NNËË SSPPIITTAALL
✓ Matet saturimi i O2: SaO2 nën 90
✓ Inhalacion me beta 2-stimulantë çdo 20 min+O2
o SALBUTAMOL Doza 0,03 ml/kg,sol 0.5%
o TERBUTALINE Doza 0.2 mg/kg
✓ SHoqërimi me inhalacion me bromur ipratropium
✓ Kortizonikë IV ose per os. 1-2mg/kg
✓ Vlerësim i gjendjes pas dy orësh
VVLLEERRËËSSIIMMII II GGJJEENNDDJJEESS PPAASS 22 OORRËËSSHH::
✓ Gjendja përmirësohet:klinikisht+SaO2 mbi 95%.Dërgohet në shtëpi.
✓ Gjendja përmirësohet pak:SHtrohet në spital.
✓ Gjendja rëndohet: shtrohet në Terapinë Intensive:SALBUTAMOLIV, ASISTENCE
RESPIRATORE
23
✓ Dhënia e antibiotikëve kur ka:
• Infeksion bakterial shoqërues
• Otit media
• Infeksion pulmonar
• Leukocitozë , neutrofili , rritje e PCR
TTRRAAJJTTIIMMII PPRROOFFIILLAAKKTTIIKK II AASSTTHHMMËËSS -- QQËËLLLLIIMMII II PPRROOFFIILLAAKKSSIISSEE
Parandalimi i krizave të asthmës
Parandalimi i simptomave kronike si kolla, vështirësia në frymëmarrje
Mbajtja e një aktiviteti jetësor normal
Mbajtja e funksionit pulmonar normal
Të parandalojë zhvillimin e një obstruksioni irreversible
Reduktimi i fenomeneve inflamatore të bronkeve
Të minimizojë nevojën për beta-2 bronkodilatatorë
Të evitojë efektet anësore medikamentoze
Të evitojë rriskun për ekzitus gjatë atakut
INDIKACIONET PËR MJEKIM PROFILAKTIK
SIMPTOMA TË ASTHMËS 2 herë/JAVë
NEVOJA PËR B2-ANTAGONIST 2 herë /JAVË
ATAK ASTHME NË MINIMUM 1 herë /2 MUAJ
NJË ATAK I RËNDË, KËRCËNUES PËR JETËN E
FEMIJES
PROVAT VENTILATORE MIDIS KRIZAVE, TË ALTERUARA
MEDIKAMENTET E MJEKIMIT PROFILAKTIK
Preparate që frenojnë degranulimin e mastociteve (kromolina,intali,)
Kortizonikë me rrugë inhalatore, ulin nivelin e igE, në mukozën bronkiale,
inflamacionin, edemën, permeabilitetin vaskular.
24
Preparatet që konkurojnë histamine për receptorët H1dhe H2, antihistaminikët si
zatiten, zyrtek,etj.
Imunoterapia , desensibilizimi i fëmijës ndaj alergenit përgjegjës.
TTRRAAJJTTIIMMII II SSTTAATTUUSSIITT AASSTTHHMMAATTIIKK
QËLLIMET E TRAJTIMIT;
• Të korrigjojë hypokseminë.
• Të sigurojë një ventilacion alveolar adekuat.
• Të përmirësojë obstruksionin e rrugëve ajrore.
MMMAAASSSAAATTT EEE PPPËËËRRRGGGJJJIIITTTHHHSSSHHHMMMEEE
OOKKSSIIGGJJEENNIIMMII –tek të gjithë pacientët me status asthmatik
duhet të jepet O2 i humidifikuar që të mbahet sat O2>90%
osePaO2>60mmHg.Dhënia e tij fillon me 2lit/min me
kanjulë nazale ose me oksigjen të koncentruar kur është me
maskë.
LLIIKKIIDDEETT--dukeu nisur nga fakti që fëmijët me status
paraqesin shenjat e dehidrimit do të japim likide.Nuk duhet
të kalohet 2/3 e sasisë së nevojave ditore sepse kemi rritje të
hormonit antidiuretik dhe për shkak të rritjes së presionit
negativ pleural në fund të inspirimit do të favorizohet akumulimi I likideve në spaciumin
intersticial rreth rrugëve të vogla respiratore
SSEEDDAATTIIVVËËTT-sedacioni i fëmijëve të axhituar mundtë
jetë i nevojshëm.Sedativët që do përdoren janë:
• Chloral hydrate
• Ketamina
• Difenilhydramina
TTTEEERRRAAAPPPIIIAAA SSSPPPEEECCCIIIFFFIIIKKKEEE
BBRROONNKKOODDIILLAATTAATTOORRËËTT-jepen me nebulizim i cili duhet gjithmonë tëaplikohet
nën oksigjenoterapi.Mund të përsëriten çdo 1-2 orë derisa të shihet përmirësimi
klinik.
25
KKOORRTTIIKKOOSSTTEERROOIIDDEETT-ulin inflamacionin,rrisin sensitivitetin e beta-
receptorëve,ulin takifilaksinë,zhvillojnë përgjigjen ndaj beta-simpatomimetikëve,ulin
obstruksionin e rrugëve respiratore , përmirsojnë oksigjenimin duke dhënë për një
kohe të shkurtër përmisim klinik, ulin permeabilitetin mikrovaskular.
AANNTTIIAACCIIDDEETT-rekomandohen sidomos gjatë intubimit ose gjatëmonitorizimit të PH
për të ulur ulçerën e stresit.
SSUULLFFAATTII II MMAAGGNNEEZZIITT-jepet I/V për efektin bronkodilatator 40-50 mg/kg për20’.
VENTILIMI MEKANIK
Premedikimi bëhet me valium, midazolam,ketaminë.SHmang bronkospazmën dhe shtimin e
sekrecioneve me përdorimin e atropinës.Zbraz stomakun me sondë nazogastrike.Parametrat
që do të përdoren kur fëmija është vendosur në respirator.
VOLUMI TIDAL NË VLERAT 10-12 ml/kg , PIP
26
ALGORITMI I TRAJTIMIT TË ASTHMËS BRONKIALE NË KRIZË
Përmirësimi
E mesme jo pëmirësim
Ose e rëndë
Rrezik për jetën rrezik për
Jo përmirësim
O2 me presion të lartë
Salbutamol 2.5-5mg
me
Nebulizator
Ipratropium 250-
500µg
Steroide orale ose iv
vlerëso gjendjen
Monitoroje
Vazhdo salbutamol me
nebulizator çdo 1-4 orë
Rivlerëso gjendjen
pas 15-30 min
Përsërit salbutamol 2,5-5
mg
Me nebulizator
Salbutamol 5 µg/kg iv ose Aminofilinë 5
mg/kg për 20 min dhe më pas 1
mg/kg/orë iv me infusion përsërit
salbutamol me nebulizator .
Rivlerëso gjendjen pas
15min
Montoroje
Vazhdo salbutamolin me nebulizator çdo 30 min
ose pa ndërprerje ose iv .Vazhdo aminiofilinën me
infusion Vazhdo Ipratropium me nebulizator çdo
4 orë.
Merr parasysh intubimin.
27
Astma ështe një çrregullim që përcaktohet nga karakteristikat e veta klinike,fiziologjike dhe
patologjike.
-Shenja klinike mbizotëruese e astmës është gulçi,apo veshtiresia në frymëmarrje(shortness
of breath) veçanërisht gjatë natës,e shoqëruar shpesh nga kolla.Fishkëllima(wheezing)e
vlerësuar gjatë ekzaminimit klinik të kraharorit, është një tjetër shenjë klinike që
karakterizon astmën.
-Shenja fizilogjike kryesore e astmës është obstruksoni i rrugëve respiratore që kufizon
sasinë e ajrit që shkon në mushkëri.
-Shenja patologjike dominante është inflamacioni i rrugëve të frymëmarrjes,ndonjëherë i
shoqëruar me ndryshime strukturale të këtyre rrugëve.
Astma ka komponentë të rëndësishëm gjenetikë dhe mjedisorë por ,për sa kohë që
etilogjia/patogjeneza e saj nuk është e qartë,shumica e përkufizimeve janë të natyrës
deskriptive.Kështu për shembull,një përkufizim operacional i astmës është si më poshtë:
Astma është një çrregullim kronik inflamator i rrugëve të frymëmarrjes në të cilin shumë
qeliza dhe elementë qelizorë luajnë një rol.Inflamacioni kronik shoqërohet me hiperaktivitet
të rrugëve të frymëmarrjes,që çojnë në episode periodike të vështirësisë në frymëmarrje,
shtrëngimit të kraharorit dhe kollë, veçanërisht gjatë natës dhe në orët e para të ditës
Pikërisht, për shkak të mungesës së një përkufizimi të qartë,për studimin e kësaj sëmundjeje
komplekse,studiuesit bazohen në shenjat që mund të maten objektivisht si atopia (e
manifestuar si ekzema në lëkurë,rhinit alergjik,konjuktivit apo alergji nga disa ushqime
),hiperaktivitet i rrugëve të frymëmarrjes(tendenca e rrugëve të frymëmarrjes per t’u
ngushtuar së tepërmi në përgjigje të shkakëtarëve të sëmundjes). si dhe matje të tjera të
ndjeshmërisë alergjike.Megjithësë ekziston një lidhje e fortë statistikore midis astmës dhe
atopisë,ende nuk është e qartë nëse kjo lidhje është njëkohësisht edhe shkakësore.
Evidencat kanë treguar që manifestimet klinike të astmës si:simptomat,shqetesimet gjatë
gjumit, përkeqësimi i funksionit të mushkërive,kufizimi i aktiviteteve ditore mund të mbahen
nën kontroll nëpermjet trajtimit të përshtatshëm.Kur astma mbahet nën kontroll,përsëritja e
simptomave është më e rrallë dhe gjasat e agravimit të sëmundjes janë më të ulëta.
1.2 Determinantët e astmës bronkiale
Astma nuk mund të kurohet,por mund të mbahet nën kontroll.Etiologjia e astmës bronkiale
është ende e paqartë.Shumica e njohurive lidhur me faktorët risk të astmës janë përftuar nga
studimet e kryera në fëmijë të moshës nën pesë vjeç. Faktorët risk që përcaktojnë zhvillimin
e astmës në të rriturit ,veçanërisht në të rriturit që nuk kanë patur astmë në fëmijëri(de
novo),janë ende të panjohur mirë.Studimet e historisë familiare sugjerojnë se, faktorët
gjenetikë janë përcaktuesti kryësorë të astmës,shoqëruar me ekspozimin ndaj ndotësve të
ajrit(te brendshëm dhe të jashtëm).Pra, predispozicioni gjenetik apo historia familjare është
28
kusht i nevojshëm,por jo i mjaftueshëm për zhvillimin e astmës bronkiale.Në mënyrë të
përmbledhur faktorët mund të klasifikohen në:
• Faktorë që përcaktojnë zhvillimin e astmës
• Faktorë që provokojnë/shkaktojnë simptomat e astmës
Megjithësë nuk ka një ndarjë të “prerë më thikë”(=clear cut) ndërmjet këtyre dy
karegorive,në kategorinë e parë bëjnë pjësë faktorët gjenetikë ndërsa në kategorinë e dytë
faktorët mjedisorë.Ne tabelen 1,jepet një paraqitje më e detajuar e determinantëve të astmës
bronkilae:
Tabela 1.Faktorët që influencojnë zhvillimin e astmës bronkiale
1.Faktorët predispozues
a)Gjenetikë
-gjene predispozuese ndaj atopisë
-gjene predispozuese ndaj hiperaktivitetit të rrugëve të
frymëmarrjes
b)Gjinia
c)Obeziteti(BMI>30)
2.Faktorët mjedisorë
a)Alergjenët
-të brendshëm:merimangat shtëpiake,kafshët shtëpiake,
mace,qen,minj,myku,pluhurat,lagështia etj
-të jashtëm: polenet,funget, myku etj
b)Ndotja e ajrit(të brendshëm dhe të jashtëm)
c)Duhanpirja(aktive dhe pasive)
d)Ndotësit okupacionale
e)Dieta ushqimore
29
Faktorët gjenetikë:Te dhënat aktuale tregojnë se, gjenet multipël mund të jenë të përfshirë
në patogjenezën e astmës si dhe gjene të ndryshme percaktojnë zhvillimin e astmës në grupe
etnike të ndryshme.Kërkimet për gjenet që janë të lidhur me astmën janë fokusuar
në:prodhimin e antikorpeve specifike IgE ndaj alergjenëve,shprehjen e hiparaktivitetit të
rrugëve të frymëmarrjes,gjenerimin e ndërmjetësuesëve inflamatorë si citoksina etj.Studimet
familjare kanë identifikuar një numër regjionesh kromozomale të lidhur me ndjeshmërinë
ndaj astmës.
Obeziteti: Astma është vërejtur më shpesh në subjektet obezë(BMI>30) ku është më e
vështirë të mbahet nën kontroll.Subjektet obezë kanë funksion pulmonar më të ulët dhe
sëmundje të tjera,krahasuar me personat asmatikë të cilët kanë një peshë normale.Përdorimi
sistematik i glukokortikosteroidëve dhe jeta sedentare, mund të cojnë në obezitet,pacientët
me astmë të rëndë,por në shumicën e rasteve,obeziteti paraprin zhvillimin e astmës.
Gjinia:Seksi mashkull është një faktor risk për zhvillimin e astmës në fëmijëri.Ne moshat
pediatrike deri 14-vjeç, prevalenca e astmës është afërsisht 2-herë më e lartë në djemtë
krahasuar me vajzat. Me kalimin e moshës,kjo diferencë midis sekseve ngushtohet dhe në
moshën e rritur prevalenca e astmës është më e lartë në gratë krahasuar me burrat.Arsyet për
këtë diferencë midis sekseve janë ende të paqarta.Gjithsesi,përmasat e pulmoneve janë më të
vogla në meshkujt sesa në femrat në foshnjëri,por më të mëdha tek meshkujt me kalimin e
moshës.
Alergjenet:Megjithëse është i njohur roli i alergjenëvë të mjedisit të jashtëm dhe të
brendshëm në acarimin e simptomave të astmës,roli i tyre specifik në shkaktimin e astmës
mbetet ende i panjohur mirë.Studimet kohort në të porsalindurit,kanë treguar që:pluhuri i
mjediseve shtëpiake,qimet e maceve dhe qenëve si dhe myku Asspergilus, janë faktorë të
pavarur risku në shkakëtimin e astmës bronkiale.Megjithatë,lidhja midis ekspozimit ndaj
alergjeneve dhe ndjeshmërise ndaj tyre në fëmijëri nuk është e qartë.Ajo varet nga një sëre
faktorësh të tjerë si:doza e alergjenit,kohëzgjatja e ekspozimit,mosha e fëmijës dhe faktorët
gjenetikë.
Infeksionet:Studime të ndryshme,sugjerojne se, infeksionet gjatë fëmijerisë reduktojnë
riskun për zhvillimin e astmës dhe sëmundjeve të tjera alergjike përgjatë jetës.Kjo teori
njihet si “Hipoteza e higjenës”dhe sugjeron se ekspozimi ndaj infeksioneve ne fëmijëri,të
tilla si fruthi,konjuktivitet bakteriale etj, krahas pasojave negative,stimulojnë zhvillimin e
sistemit imunitar.Megjithatë kjo mbetet vetem një hipotezë që kërkon investigime të
mëtejshme.Nga ana tjetër,ka të dhëna që tregojnë se,infeksionet përgjatë fëmijërisë,dëmtojnë
rrugët respiratore dhe pulmonet,duke e predispozuar individin ndaj astmës dhe alergjisë në
moshën e rritur.
Ndotja e ajrit të brendshëm dhe të jashtëm:Roli i ndotjes së ajrit të mjedisit të brendshëm
dhe të jashtëm në shkaktimin e astmës,mbetet ende i diskutueshëm.Fëmijët e ekspozuar ndaj
ajrit të ndotur kanë treguar zvogëlim të funksionit pulmonar,por korrelacioni midis humbjes
së funksionit pulmonar dhe astmës bronkiale mbetet ende i panjohur.Megjithatë, evidencat
kanë treguar “shperthime”=outbreaks të përkeqësimit të astmës me rritjen e nivelit të ndotjes
30
së ajrit.Kjo mund të jetë pasojë e rritjes së përgjithshme të nivelit të ndotësve të ajrit,ose e
rritjes së nivelit të alergjenëve specifikë,ndaj të cilëve individët janë të ndjeshëm.
Dieta ushqimore:Roli i dietës ushqimore,veçanërisht ushqyerja me gji,në zhvillimin e
astmës është studiuar gjerësisht,dhe në përgjithësi të dhënat kanë treguar se:Foshnjat që
ushqehen me qumësht lope ose soje pëgjatë gjashtë muajëve të parë të jetës,kanë incidencë
më të lartë të simptomës wheezing gjatë fëmijërisë së hershme,krahasuar me ata që ushqehen
me qumësht gjiri.Të dhëna të tjera sugjerojnë se, disa aspekte të stilit perëndimor të jetesës
si:Konsumi i lartë i yndyrnave dhe ulja e konsumit të frutave dhe perimeve, janë kontribuesit
kryesorë në rritjën e prevalencës së astmës dhe sëmundjeve të tjera alergjike përgjatë viteve
të fundit.
Disa kushte apo gjendje të veçanta:
-Rhinitet,sinuziti,dhe polipet nazale:Infeksionet e rrugëvë të sipërme respiratore mund të
ndikojnë në uljen e funksionit respirator tek disa pacientë me astmë.
-Rhinitet:Pjesa më e madhe e pacientëve me astmë,kanë një histori të rhiniteve alergjike,dhe
më shumë se 30% e pacientëve me rhinit,kanë ose zhvillojnë astmë.Rhinitet zakonisht
paraprijnë astmën,dhe prania e rhiniteve tek pacientët me astmë ndryshon konfiguracionin e
simptomatologjisë së astmës,e perkeqeson atë.Shpesh ka mbivendosje midis dy sëmundjeve
sepse simptomatologjia e tyre është e ngjashme.Megjithatë ekzistojnë disa dallime midis
tyre:Obstruksioni nazal është më i theksuar tek rhinitet,ndërsa kontraksioni i muskulaturës së
lëmuar të rrugëve respiratore është indikacion i astmës bronkiale.
-Sinuziti:Është një komplikacion i infeksionit të rrugëve të sipërme respiratore,rhiniteve
alergjike,polipeve nazale dhe formave të tjera të obstruksionit nazal.Të dyja format e
sinuzitit,akut dhe kronik mund të përkeqësojnë astmën.Fëmijët e dyshuar për rhinosinuzit
duhet të trajtohen me antiboitikë për dhjetë ditë.
-Polipet nazale:Polipet nazale të lidhura me astmën,me rhinitet dhe shpeshherë më
hipersensitivitetin ndaj aspirinës,janë vërejtur për herë të parë në pacientët mbi dyzet
vjeç.Rreth 36%-96% e pacientëve kanë polipe nazale dhe rreth 29%-70% e pacientëve me
polipe nazale mund të kënë astmë.Fëmijët me polipe nazale duhet të ekzaminohen për fibrozë
cistike.
-Përdorimi i aspirinës: Më pak tek fëmijët kanë demostruar acarim të simptomave të astmës
pas përdorimit të aspirinës apo medikamenteve të tjera anti-inflamatore, josteroide.Kjo
sindromë është më e zakonshme në pacientët me astmë të rëndë.
-Anafilaksia dhe astma:Anafilaksia ose reaksioni alergjik,është një gjëndje kërcënuese për
jetën, e cila shpesh herë “imiton” dhe njëkohësisht rëndon astmën. Trajtimi efektiv i kësaj
gjëndjeje kërkon njohjen e shkaktarëve.Shkaqe të dokumentuara të anafilaksisë janë:
-disa ushqime (frutat e thata zakonisht arrat dhe kikirikët, peshku,veza dhe qumështi).
-disa medikamentë(disa vaksina,aspirina,antibotiku b-laktam,lateksi etj)
31
Simptomat e anafilaksise përfshijnë:Prurit,urtikarie,angioedermë,
stridor,dispne,apne,wheezing.Simptoma gastrointestinale:nauze,të vjella,
krampe abdominal dhe diarrhe.
-Ushtrimet fizike si vrapi kanë treguar se provokojnë simptomat e astmës.Ato shkaktojnë
bronkokonstruksion tek pacientët astmatikë,zakonisht 10-15 minuta pas përfundimit të
aktivitetit.
-Stresi dhe reagime të tjera emocionale si frika,ankthi bëhen shkak për agravimin e gjëndjes
shëndetësore tek pacientët astmatikë.
1.3 Diagnoza,klasifikimi,monitorimi dhe trajtimi i astmës
Etilogjia e astmës është komplekse dhe ende e panjohur mirë.Për këtë arsye, astma mund të
ngatërrohet lehtësisht me infeksionet respiratore,të cilat manifestojnë një simptomatologji të
ngashme me astmën dhe shpeshherë janë të mbivendosura me të(overlapping/co-
morbbidities).Për vendosjen e diagnozës diferenciale të astmës,mjeku bazohet në simptomat
më të zakonshme të saj si:wheezing,vështirësi në frymëmarrje,kollë sidomos gjatë natës dhe
në mëngjes si dhe shtrëngim i kraharorit(=angina pectori),në rezultatet e testeve alergjike të
lëkurës.Krahas ekzaminimit fizik,në vendosjen e diagnozës, duhet të konsiderohen edhe këto
pyetje:
1.Ka patur pacienti një atak ose atake periodike të fishkëllimës në kraharor(wheezing)?
2.A ka pacienti një kollë të mundimshme gjatë natës?
3.A ka pacienti fishkëllimë(=wheezing)ose kollë pas ushtrimeve fizike?
4.A manifeston pacienti shtrëngime në kraharor,wheezing,apo kollë gjatë ekspozimit ndaj
ndotësve të ajrit apo alergjenëve të ndryshëm?
5.Gjatë një ftohjeje të zakonshme(=common cold) a i duhen pacientit më shumë se 10-ditë
kohë për t’u rikuperuar plotësisht?
Matjet e funksionit pulmonar, si spirometria,mundësojnë një vlerësim të shkallës së humbjes
së funksionit respirator,severitetit dhe variabilitetit të tij,duke ndihmuar në konfirmimin e
diagnozës së astmës.Gjithashtu matja e statusit alergjik mund të ndihmojë në identifikimin e
faktorëve risk që shkaktojnë simptomat e astmës.Për diagnostikimin e astmës tek fëmijët nën
pesë vjeç dhe tek të moshuarit mund të kërkohen matje dhe ekzaminime të veçanta. Tek
fëmijët nën pesë vjeç astma mund të ngatërrohëet me infeksonet respiratore të sipërme,të
cilat janë shumë të zakonshme në këtë periudhë të jetës.Wheezing dhe kolla janë shumë të
zakonshme edhe tek fëmijët nën pesë vjeç, të cilët nuk kanë astmë bronkiale.Përpara se të
vendoset diagnoza e astmës,tek fëmija nën pesë vjeç duhet të përjashtohen shkaqet
alternative të simptomës dhe shenjës klinike wheezing,te cilat janë si më poshtë vijon:
• Rhino-sinuzit kronik
• Refluks gastroezofageal
• Infeksione virale,aktuale, të rrugëve të poshtme respiratore
32
• Fibrozë cistike
• Tuberkuloz
• Deformimet kongenitale,të cilat shkaktojnë ngushtim të rrugëve të frymëmarrjes,sidomos
deformimi kongenital i zemrës,çon në zhvillimin e të ashtuquajturës:”astmë kardiake
• Defiçenca imunitare
Dy format kryesore të astmës janë astma alergjike dhe ajo jo alergjike.
Klasifikimi i astmës ,zakonisht bëhet në bazë të shkallës së severiteitit të saj.
Astma mund të luhatet nga forma e lehtë/e butë,e moderuar e deri në astmën e rëndë e
cila,nuk është persistente,por mund te kalojë në formën e butë n.q.s trajtohet dhe mbahet nën
kontroll. Duke u nisur nga shkalla e ashpërsisë/severitetit,përcaktohet edhe intensiteti i
trajtimit të astmës.Kështu astma e butë, mund të mbahet lehtësisht nën kontroll,nëpërmjet
dozave të ulëta të glukokortikosteroidëve,të cilët, administohen në rrugë inhalatore.Astma e
ashpër kërkon një trajtim mjekësor agresiv,për t’u mbajtur nën kontroll.Në disa raste,
pavarësisht intensitetit të lartë të trajtimit mediakmentoz, astma e ashpër,nuk është e mundur
të mbahet nën kontroll.
Terminologjia e përdorur për të përcaktuar ashpërsinë e astmës është e paqartë.Termi
“severitet”përdoret gjithashtu për të përshkruar magnitudën e obstruksionit të rrugëve
respiratore ose intensitetin e simptomave.Pacientët mund ta perceptojnë astmën e tyrë si të
ashpër nëse kanë simptoma frekuente ose me intensitet të lartë,gjë që jo domosdoshmërisht
është e vërtetë.Rrjedhimisht,kjo mund të çojë në marrjen e mjekimit,ose dozave të mjekimit
në nivele jo-adekuate.Ndërsa termi “kontroll” mund t’i referohet parandalmit të sëmundjes
ose kurimit të saj.Megithatë në kontekstin e astmës termi “kontroll”zakonisht i referohet
kontrollit të manifestueshmërisë klinike të sëmundjes.Për këtë arsye është e domosdoshme që
mjekët apo profesionistët e shëndetit të arrijën në konsensus midis tyre,për përcaktimin e
saktë të termave “ashpërsi” dhe “kontroll” në kontekstin e astmës.
Medikamentet që përdoren për trajtimin e astmës mund të klasifikohen ne:kontrollus të
simptomave dhe lehtësues të tyre.Kontrolluesit janë mjekime që merren çdo ditë,në periudha
afatgjata,për të mbajtur nën kontroll klinik astmën kryesisht nëpërmjet efektit të tyre
antiinflamator.Lehtësuesit janë medikamente që përdoren në varësi të nevojave specifike të
pacientit.Ato kanë një veprim të shpejtë në zgjerimin e bronkeve dhe për pasojë lehtësimin e
simptomave të astmës.Medikamentet që përdoren për trajtimin e astmës mund të
administrohen në rrugë të ndryshme:inhalatore,orale ose me injeksion.Administrimi me rrugë
inhalatore ka avantazh në raport me mënyrat e tjera të administrimit, sepse medikamenti
shkon direkt në rrugët e frymëmarrjes,në përqendrim më të lartë dhe me më pak efekte
anësore.Glukokortikosteroidët e marrë në rrugë inhalatore,janë medikamentet më efektive në
kontrollin e astmës.
Termoplastia bronkiale është një proçedurë e re kirurgjike e miratuar nga Agjensia e
Barnave(FDA).Gjatë kësaj proçedure mjekët përdorin ngrohje për të zgjeruar rrugët e
33
frymëmarrjes dhe ekspertët thonë se ajo mund të ofrojë shpresë për pacientët që vuajnë nga
astma e rëndë.Termoplastia bronkiale nuk mund të përdoret për pacientët me astmë të butë
dhe duhet të konsiderohet si plotësues për terapinë e tanishme,për pacientët,simptomat e të
cilëve nuk mund të kontrollohen me trajtimet standarde të astmës.Gjithashtu mbajtja e një
ditari astme dhe ndërveprimi i pandërprerë me mjekun ndihmon në monitoromin e astmës
bronkilae.
1.4 Epidemilogjia e astmës bronkiale, trende botërore
Astma është një nga sëmundjet kronike më të përhapura në botë.Sipas OBSH,aktualisht,rreth
250-300 milionë njerëz(20% e popullatës botërore) në të gjithë botën vuajnë nga astma, dhe
rreth 180.000 të sëmurë me astëm humbasin jetën çdo vit,duke e bërë këtë sëmundje një
problem serioz të shëndetit publik.Astma është njohur si një problem i shëndetit publik që
prej vitit 1970,ndërsa nivelet globale të prevalencës së astmës janë rritur ndjejshëm midis
viteve 1960-2008.Pavarësisht se, ekzistojnë raportime të shumta të prevalencës së astmës,për
pjesë të ndryshme të botës,mungesa e një perkufizimi të standardizuar të astmës, vështirëson
krahasimin e niveleve të prevalencës midis vendeve dhe rajoneve të ndryshme të
botës.Megjithatë,bazuar në aplikimin e metodave standarde për matjen e prevalencës së
astmës, siç janë protokollet standard të ISAAC për vlerësimin e prevalencës së astmës midis
fëmijëve dhe ECRHS(European Community Respiratory Health Survey) për vlerësimin e
prevalencës së astmës midis të rriturëve,duket se,prevalenca globale e astmës varoin nga 1%-
18% midis vendeve të ndryshme të botës.Evidencat tregojnë një reduktim të prevalencës së
simptomave të astmës në të gjithë fëmijët e grup-moshës 13-14 vieç.Megjithatë, këtu duhet
përmendur fakti që, prevalenca e bazuar në simptoma, propabilisht e tejkalon nivelin real të
prevalencës,për shkak të mbivendosjes së astmës me sëmundjet e tjera respiratore.Në të
kundërt,diagnoza klinike e mjekut, zakonisht e nënvlerëson nivelin real të prevalencës së
astmës.
Sipas vlerësimeve të raportuara nga OBSH,astma përbën rreth 1% të barrës globale të
sëmundshmërisë,nderkohë që renditet në vendin e 35-pestë të shkaqeve të
vdekshmërisë.Nivleli i vdekshmërise pritet te rritet në dhjetë vitet e ardhëshme në qoftë se
nuk merren masa urgjente.Astma ështe një sëmundje prevalente si në vendet e zhvilluara
ashtu edhe në ato në zhvillim.Me tepër se 80% e vdekjeve nga astma ndodhin në vendet me
të ardhura të ulëta dhe të ulëta-mesme.Sipas statistikave botërore vlerësohet se:
• Në Europën Perëndimore, numri i astmatikëve është dyfishuar përgjatë dhjetëvjeçarit Në
Australi një në 6 fëmijë të moshës nën 16-vjeç është i prekur nga astma.
Ashtu sikurëse u përmend edhe më lart, astma nuk është vetëm një fenomen i vendeve të
zhvilluara por,përben një problem serioz edhe për vendet në zhvillim.Në këto vende
prevalenca e astmës varion gjërësisht:
• Në Indi numërohen rreth 15-20 milonë astmatikë.
34
• Në Brazil,Kosta Rika,Peru dhe Uruguai prevalenca e simptomave të astmës në fëmijë varion
nga 20%-30%.
• Në Kenia,prevalenca shkon afërsisht në 20%.
• Në Indi prevalenca e simptomave të astmës në fëmijët e moshës 5-11vjeç,vlerësohët të jetë
rreth 10%-15%.
Prevalenca e astmes dhe e alergjisë ndërmjet fëmijëve ka ardhur në rritje gjatë dekadadave të
fundit.Sipas të dhënave të ISAAC,vlerësohet se për periudhën kohore 1999-2004,prevalence
e astmës midis fëmijëve në qytetet kryesore Europiane,varionte nga 5%-20%[2].Politikat që
promovojnë identifikimin e hershëm të sëmundjes, trajtimin adekuat të saj dhe në veçanti
përmirësimin e cilësisë së ajërit,ndihmojnë në reduktimin e barrës së sëmundshmërisë.Sipas
evidencave, astma është bërë një nga sëmundjet më të zakonëshme midis fëmijëve dhe një
nga shkaqet kryesore të hospitalizimit të fëmijëve nën moshën 15-vjeç.Sipas rezultateve të
fazës së parë të ISAAC(1992-1998) prevalenca më e latrë e simtomave të astmës midis
fëmijëve 6-7veç(>20%)dhe midis fëmijëve 13-14vjeç(>25%) u gjet në Irlandë dhe në
Mbretërinë e Bashkuar. Ndërsa nivelet më të ulëta të prevalencës së astmës për të dyja grup-
moshat ,u gjetën në Shqipëri(
35
Tabela 2.Nivelet e rast fatalitetit të astmës në disa shtete (Nr.vjetor i vdekjeve nga astma për
100.000 astmatikë).
Shteti Niveli i rast-fatalitetit(100.000)
Kina 36.7
Rusia 28.6
Uzbekistani 27.2
Shqipëria 20.8
Afrika e Jugut 18.5
Snigapori 16.1
Rumania 14.7
Meksika 14.5
Malta 11.6
Kolumbia 10.1
Danimarka 9.3
Ukraina 8.7
Japonia 8.7
Maqedonia 8.2
Belgjika 7.7
Lituania 7.1
Norvegjia 7.1
Zvicër 7.0
Portugali 6.9
Poloni 6.6
Francë 6.5
Tailandë 6.2
Argjentinë 5.8
Hong-Kong 5.6
SH.B.A 5.2
Gjermania 5.1
Spanja 4.9
Korea e Jugut 4.8
Republika çeke 4.7
Izraeli 4.7
Zelanda e Re 4.6
Kosta Rika 3.9
Australia 3.8
Republika e Irlandës 3.6
Italia 3.6
Kili 3.5
Anglia 3.2
Skocia 3.0
Estonia 3.0
Austria 2.6
Ekuadori 2.3
36
Ne tabelen e mësipërme, vihet re që Shqipëria ka nivele shume të larta të rast-fatalitetit të
astmës(20.8/100.000),pavarësisht niveleve të ulëta të prevalencës së kësaj
sëmundjeje(1.3%).Kjo është pasojë kryesisht e mungesës së aksesit në medikamentet bazë të
kurimit të astmës.Numëri viteve të humbura të jetës si pasojë e crregullimeve që shkakëton
sëmundja(DALYs),në nivel botëror, llogaritet të jetë rreth 15milionë për vit.Në shkallë
botërore astma llogaritet për rreth 1% të DAYL-it,çka reflekton prevalencën dhe severitetin e
lartë të sëmundjes.Numëri DALY-t si pasojë e astmës është e ngjashëme me atë të
diabetit,cirozës hepatike dhe skizofrenisë. Në vitin 2001,astma renditej në vendin e 25-stë të
shkaqeve kryesore të DALY-t.
Tabela 3.jep një paraqitje më të detajuar të siutuatës:
Tabela 3:Vitet e humbura të jetës si pasojë e astmës në shkalle botërore.
Rendi Çrregullimi Numëri i DALY-
t(100.0000)
1 çrregullimet perinatale 98.4
2 Infeksionet respiratore të poshtëme 90.7
3 HIV/AIDS 88.4
4 Depresioni unipolar 65.9
5 Sëmundjet diharreike 62.5
6 Sëmundja Ishemike e Zemrës 58.7
7 Sëmundja Cerebrovaskulare 45.9
8 Malaria 42.3
9 Aksidentet rrugore 37.7
10 Tuberkulozi 36.0
11 çrregullime të nënës 30.9
12 SPOK 29.9
13 Deformime kongenitale 28.1
14 Fruthi 26.5
15 Humbja e dëgjimit 25.9
16 Dhuna 20.2
17 Vetëdëmtimi 19.9
18 çrregullimet nga alkooli 19.8
19 Kequshqyerja proteinike 16.7
20 Osteoartriti 16.4
21 Skizofrenia 15.9
22 Rrëzimet 15.7
23 Diabeti mellitus 15.4
24 Cirroza hepatike 15.1
25 ASTMA 15.0
26 çrregullimet bipolar 13.8
27 Pertusi 12.5
28 Alzheimeri dhe demencat 12.4
29 Anemia ferrodefiçitare 12.0
37
Kostot monetare të astmës bronkiale, të cilat bien mbi individët,familjet dhe Sistemin
Shëndetësor në tërësi, janë direkte dhe indirekte.Kostot direkte përfshijnë shpenzimet për
medikamente,shtrimet në spital dhe dietat e veçanta ushqimore.Ndërsa kostot indirekte
janë:ditët e humbura të punës si pasojë e sëmundjes,mungesat në shkollë si dhe vdekjet
prematurë.Për shembull, astma është shkaku kryesor i mungesave në punë në shumë shtete
si:Australia,Suedia,Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.Studimet e
ndërrmarra për vlerësimin e kostos financiare dhe sociale të astmës kanë arritur në një numër
konkluzionesh:
• Kostot financiare të astmës varen në një masë të konsiderueshme nga shkalla e
vetëkontrollit që ushtron pacienti mbi sëmundjen.
• Trajtimi emergjent është më kushtueshëm sesa trajtimi i planifikuar.
• Kostot jo-mjekësore ose indirekte të astmës janë të konsiderueshme.Në këtë drejtim
udhëzuesit për menaxhimin e astmës mund të jënë kosto-efektivë.Familjet mund të vuajnë
barrën financiare të trajtimit të astmës.
• Megjithesë trajtimi astmës duket të jetë i kushtueshëm,si nga perspektiva e pacientit ashtu
edhe nga ajo e shoqërisë;kostot e mos-trajtimit të astmës duket se janë edhe më të larta.
Trajtimi i përshtatshëm i sëmundjes është një sfidë serioze për
individët,familjet,profesionistët e kujdesit shëndetësor,organizatat që promovojnë shëndet si
dhe për qeveritë.Megjithatë,ka çdo arësye për të besuar se,një pjesë e konsiderueshme e
barrës globale të sëmundjes, mund të reduktohet në mënyrë dramatike,nëpërmjet përpjekjeve
të individëve,personelit shëmdetësor,organizatave shëndetësorë si dhe qeverive në nivel lokal
dhe kombëtar.Nevojiten studime të mëtejshme mbi barrën social-ekonomike të astmës
bronkiale dhe kosto-efektivitetit të trajtimit të astmës,si në vendet e zhvilluara ashtu edhe në
ato në zhvillim.
1.6 Situata e astmës bronkilae në Shqipëri
Shqipëria renditet ndër vendet me prevalencën më të ulët të astmës bronkilae,krahasuar me
vendet e tjera Europiane.Sipas të dhënave të ISAAC 111,prevalenca e simptomave të astmës
për të dyja grup-moshat 6-7 vjeç dhe 13-14 vjeç rezultoi( 20-25%).Megjithatë, brenda vendit, ashtu si
edhe ne vendet e tjera të Europës,nivelet e prevalencë së simptomave të astmës kanë ardhur
në rritje,sidomos midis fëmijëve.Kështu për shembull, n.q.s krahasojmë të dhënat e fazës së
parë të ISAAC( për Tiranën,i realizuar në periudhën nëntor 1995-shkurt 1996,në 2981
fëmijë të grup-moshës 6-7 vjeç të përzgjedhur në mënyrë rastësore në të gjitha shkollat e
qytetit të Tiranës is dhe në 2957 fëmijë të përzgjedhur gjithashtu në mënyrë rastësore në të
gjitha shkollat e qytetit të Tiranës) me ato të fazës së tretë të ISAAC i realizuar në të njëjtat
grup-mosha me të njëjtën metodologji,vihet re një rritje e nivelit të prevalencës së astmës nga
1.6% në 3.6% për grup-moshat 13-14 vjeç por një ulje nga 3.1% në 2.1% për grup-moshën 6-
7 vjeç.Arsyet lidhen kryesisht me rritjen e niveleve të ndotjës së ajrit të mjedisit të jashtëm
por edhe të brenshëm is due adaptimin e një “stili perëndimor” jetese[11].
38
Sipas një raporti të ISHP për vitin 2004,mbi Sëmundshmërinë Kronike në rang
Republike,astma rezultoi e dhjeta në listën e sëmundjeve më të shpeshta kronike me 16.598
raste të prekur ose 16.8%(pesha specifike e astmës në sëmunshmërinë totale) si dhe e para në
listën e sëmundjeve të aparatit të frymëmarrjes me 643.5 për 100.000 raste(pesha specifike
në sëmundshmërinë respiratore).
2.Qëllimi dhe objektivat
Qëllimi i studimit ishte përftimi i të dhënave të përgjithëshme epidemilogjike , klinike dhe
terapeutike mbi astmën bronkiale ne moshen pediatrike në QSUT, të cilat ndihmojnë në
njohjen e aspekteve te ndryshme të problemit dhe ju vijnë në ndihmë autoriteteve kompetente
me qëllimin final zbutjen dhe përmirësimin e situatës.
Më specifikisht objektivat e studimit ishin si më poshtë vijon:
• Shpërndarja e rasteve sipas tipologjisë së astmës.
• Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë.
• Shpërndarja e rasteve sipas grup-moshave.
• Shperndarja e rasteve sipas vendbanimit
• Trendi i fenomenit ndër vite.
• Shpërndarja gjini dhe grup-moshë(krahasimi përkatës).
• Shperndarja sipas manifestimeve klinike
• Shperndarja sipas trajtimit.
39
3.Metodologjia
3.1 Dizenjimi i studimit
Studim deskriptiv,tipi rast-seri,i cili u zhvillua duke shfrytëzuar të dhënat e kartelave dhe
regjistrave mjekësore të disponueshëme në Shërbimin e Statistikës, në QSUT.
3.2 Mbledhja e të dhënave
U morën të dhëna(në mënyrë rasësore) mbi N=2182 pacientë të hospitalizuar në
QSUT,përgjatë periudhës 2006-2012.Për cdo pacient të dhënat e disponueshme ishin:
• Gjinia(variable nominal,dikotomik)
• Mosha(variabel numerik,u kodua is variabel kategorik)
• Vendbanimi(nominal)
• Pavioni i shtrimit(nominal)
• Epikriza(diagnoza e shtrimit)[nominal]
Në mungësë të të dhënave mbi statusin social-ekonomik apo faktorët etilogjikë që shkaktojnë
astmën bronkilae, është bërë një shqyrtim i kujdeshëm i literaturës vendase dhe të huaj duke
synuar një panoramim sa më të plotë të epidemilogjisë së astmës bronkiale,në Shqipëri.
3.3 Analiza e të dhënave
Të dhënat e mësipërme u kategorizuan, u koduan dhe u përpunuan me programin statistikor
SPSS.
3.4 Kufizime të studimit
Mungesa e të dhënave mbi shkaqet e hospitalizimeve të subjekteve astmatikë të marrë
në shqyrëtim,ka ndikuar ne cilësinë e këtij studimi,duke çuar në ndërmarrjen e një
përqasje të thjeshtë, seri-rastesh. Per kete arsye eshte bërë një shqyrtim i kujdesshëm i
literaturës,në përpjekje për të dhënë një tablo sa më të plotë të astmës bronkiale tek
moshat pediatrike.
40
4.Rezultatet e studimit
4.1 Struktura e shtrimeve në QSUT përgjatë peridhës 2006-2012.
2182 raste ishin te shtruar ne pavionin e Pediatrisë speciale Nr.1,shifer kjo qe flet qartë për
përjapjen e gjerë të sëmundjes tek fëmijët e grupmoshës pediatrike
(0-14 vjec).
4.2 Tiplogjia e astmës bronkiale të referuar në QSUT përgjatë periudhës
2006-2012.
Grafiku nr.2;jep një paraqitje më të detajuar të tiplogjisë së astmës bronkiale tek pacientët
e referuar në QSUT,përgjatë periudhës 2006-2012.
Të dhënat tregojnë se,pjesa më e madhe e pacientëve astmatikë,23.1% e tyre janë paraqitur
në spital në gjendje krize.
Rreth 18.8% e të hospitalizuarëve janë diagnostikuar me astmë bronkiale intrinseke,në
formën e saj të rëndë.
Reth 17.6% e të referuarëve në QSUT,janë diagnostikuar me astmë bronkiale
ekstrinseke,formë e rëndë.Astma ekstrinseke apo e jashtëme duket se është një nga
fenotipet më të zakonshme të astmës,së bashku me atë intrinseke.
9.2% e rasteve janë diagnostikuar me astmë bronkiale intrinseke,formë e mesme.
Në 8.3% të pacientëve është vënë re astmë bronkiale persistente,formë e rëndë.
4.4% e astmatikëve të hospitalizuar përgjatë periudhës 2006-2012 kanë manifestuar dhe
polipe nazale, dy gjendje të cilat veprojnë në mënyrë sinergjike me njëra-tjetrën.
Ndërkaq,3.5% e pacientëve u diagnostikuan me astmë ekstrinseke në formën e saj të lehtë-
mesme.
Një pjesë relativisht e vogël e të hospitalizuarëve 0.9%, kishin astmë bronkiale
intermitente,pra që shfaqet herë pas here.
3.3% kishin astmen e latantit ( tek femijet< 5 vjec )
41
0.00% 5.00% 10.00% 15.00% 20.00% 25.00%
astme bronkiale persistente,forme e mesme
astme bronkiale intrinseke,forme e mesme
astme bronkiale intrinseke,forme e rende
astme bronkiale ekstrinseke ,forme e rende
astme bronkiale ekstrinseke ,forme e lehte e mesme
astme ne krize
astme bronkiale, polipe nazale
astme bronkiale, b/pneumopati, inf respiratore
astme bronkiale intermitente
astme e latantit
Shperndarja sipsa diagnozes se shtrimit
3.3%
0.9%
10.1%
4.4%
23.1%
3.5%
17.6%
18.8%
3.5%
8.3%
Grafiku 2 Tiplogjia e astmës bronkiale në QSUT përgjatë periudhës 2006-2012.
42
4.3 Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë.
Nga analiza e të dhënave rezultuan:1184 meshkuj të hospitalizuara me astmë kundrejt 998
femrave, ose 54.2% meshkuj dhe 45.8% femra.Siç shihet, meshkujt rezultojnë më të prekura
nga astma bronkiale krahsuar me femrat,megjithese diferenca midis dy gjinive nuk nuk është
shumë e theksuar.
Grafiku 3.ilustron më qartë të dhënat e mësipërme.
45.8%998
54.2%1184
Meshkuj Femra
Grafiku 3.Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë(në% dhe në numër absolut).
43
4.4 Shpërndarja e rasteve sipas grup-moshave
Përgjatë peirudhës 2006-2012,grup-moshat më të prekura nga astma rezultuan ato
0-5 vjeç,përkatësisht 50.45% të rasteve.
Një përqindje më e ulët e të sëmurëve rreth 18.74% ishin të grup-moshës 10-14 vjeç.
Në grafikun nr.4 paraqiten më qartë rezultatet e mësipërme.
0-5 vjec
6-10 vjec
10-14 vjec
50.45%
30.79%
18.74%
4.5 Shpërndarja gjeografike e rasteve.
Tabela 1,paraqet në menyrë të detajuar shpërndarjen e rasteve sipas vendbanimit.
Të dhënat tregojnë se Tirana, Elbasani, Fieri, Kruja, Durrësi, Kurbini, Lushnja, Mati dhe
Lezha kishin numrin më të madh të rasteve me astmë bronkilae të referuar në QSUT,përgjatë
periudhës 2006-2012,ndërsa Devolli , Skrapari dhe Bulqiza paraqitën numrin më të vogël të
rasteve.
44
Tab.1 Shpërndarja e rasteve sipas vendbanimit
Vendbanimi Frekuenca Përqindja
Tiranë 1342 61.5
Shkoder 32 1.4
Devoll 3 0.1
Diber 34 1.5
Pogradec 27 1.2
Durres 45 2.1
Lushnje 41 1.9
Tropojë 24 1.1
Tepelenë 12 0.4
Elbasan 53 2.5
Pukë 11 0.5
Gramsh 32 1.5
Mat 41 1.9
Mirditë 14 0.7
Kuçovë 12 0.4
Bulqizë 9 0.3
Sarandë 13 0.7
Gjirokastër 12 0.4
Kukës 23 1.0
Kruje 47 2.1
Mallakastër 14 0.6
Fier 49 2.3
Peqin 12 0.4
Librazhd 37 1.8
Përmet 18 0.8
Skrapar 8 0.4
Kosovë 9 0.4
Lezhë 39 1.8
Korçë 36 1.7
Kurbin 44 2.0
Kavajë 37 1.8
Vlore 35 1.6
Berat 26 1.2
Total 100.0
45
4.6 Trendi kohor i hasjes së sëmundjes
Grafiku nr.5 tregon një trend pak a shumë të qëndrueshëm në kohë të numrit të shtrimeve me
astmë ndër vite.Viti 2006 dhe viti 2011 shënojnë numrin më të lartë të shtrimeve.
Gjatë periudhës 2006-2008 vihet re një trend zbritës i hasjes së sëmundjes,i cili shoqërohet
me nje trned të lehtë rrritës gjatë periudhës 2008-2009.Periudha 2009-2011 shënon një rritje
të ndjeshme të rasteve me astmë bronkiale të referuara në QSUT.
Ndërkaq,gjatë periudhës 2011-2012 vihet re një zbritje shumë e lehtë e numrit të shtrimeve.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
Trendi ne vite
4.7 Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë dhe grup-moshës
Tabela 2 paraqet një përmbledhje të shpërndarjes së rasteve sipas gjinisë dhe grup-
moshës.Meshkujt e grup-moshës 0-5 vjeç, ishin më të prekur nga astma, krahasuar me femrat
e kësaj grup-moshe(23.09% vs.17.57%).Gjithashtu nga analiza e të dhënave rezultoi se
meshkujt e grup-moshës 6-10 vjeç ishin më të prekur nga astma, krahasuar me femrat e kësaj
grup-moshe, (16.06% vs. 13.75%).Edhe për grupmoshën 11-14 vjeç meshkujt rezultuan më
të prekur sesa femrat megjithëse diferenca ndërmjet tyre nuk ishte shumë e theksuar. (15.09
vs.14.44%).
330
275
240
261
326
376 373
46
Tabela 2:Shpërndarja e rasteve me astmë sipas gjinisë dhe moshës së pacientit
Në të gjitha rastet e lartpërmendura,këto diferencat ishin statistikisht sinjifikante.(P
47
Bronchodilatatoret B2 agoniste me veprim te shkurter ne87.3%, Bronchodilatatore me
veprim te gjate ne 70.3%, kortikosteroide me inhalacion ne 75.4%, dhe kortikosteroide
sistemik ne 95.5%
5.Diskutimi i rezultateve të studimit.
5.1 Struktura e shtrimeve në QSUT, përgjatë periudhës 2006-2012.
Shtrimet përgjatë periudhës 2006-2012, jane bere në pavionin e Pediatrise speciale Nr 1 .Kjo
dëshmon se astma alergjike, po bëhet një nga format më të zakonshme të astmës.Spjegimet
lidhen padyshim me ndryshimet klimatike(i nxehti apo i ftohti eksrtem) dhe rritjen e niveleve
të ndotjes së ajrit të cilat shoqërohen me rritjen e përqëndrimit në ajër të alergeneve specifikë
të astmës bronkilae si:SO2, NOx,polenet etj…Gjithashtu, ndryshimi i stilit të jeteses:jeta në
ambiente të mbyllura me ajër të kondicionuar,ndryshimi i mënyrës së ushqyerjes me orientim
drejt ushqimeve të gatshme/të thata,pijeve alkoolike,të gazuara, mbajta e kafshëve shtëpiake
si qen,mace,zogj,si dhe pluhurat në ajrin e ambienteve të brendëshme,janë të gjithë shkaktarë
të astmës alergjike.Sipas vlerësimeve të EAACI(The European Academy of Allergy and
Clinical Immunology), në fillim të shekullit të njëzet,sëmundjet alergjike ishin shumë të
rralla.Ndërkaq,duke filluar nga gjysma e dytë e shekullit të njëzet,barra e tyrë në
sëmundshmërinë kronike është rritur në mënyrë dramatike.Studimet në Europë tregojnë që,
më shumë se 30% e popullsisë preket nga rikonjuktiviti alergjik,ndërsa deri në 20% e
popullsisë vuan nga astma dhe 15% e njerëzve preken nga alergjitë e lëkurës.Këto nivele,janë
pak a shumë të ngjashme me ato të raportuara nga pjesët e tjera të botës si SHBA-të dhe
Australia.Gjithashtu, alergjitë nga ushqimet, po bëhen gjithnjë e më të shpeshta dhe të
ashpëra.EAACI,paralajmëron se në më pak se 15 vjet,më shumë se gjysma e popullsisë
europiane do të vuajë nga disa tipe të alergjisë,ndër më kryesoret astma bronkiale[3].
Ndërkaq, rezultatet e studimit,flasin për një nivel relativisht të lartë të shtrimeve me astmë në
spitalin pediatrik .Ky nivel, është një indikator i përhapjës së astmës ndërmjet fëmijëve të
moshës pediatrike(0-14 vjeç).Ashtu si në vendet e tjera të botës, edhe në Shqipëri astma po
bëhet një nga sëmundjet më të zakonshme ndërmjet fëmijëve.Sipas të dhënave të raportuara
nga OBSH,sot në botë, 1 në 4 fëmijë vuan nga astma bronkilae,e njohur ndryshe edhe si
astma pediatrike.
5.2 Tipologjia e astmës bronkiale të referuar në QSUT,përgjatë periudhës 2006-2012
Ky studim tregoi se,përgjatë periudhës 2006-2012 pjesa më e madhe e pacientëve
astmatikë(23.1%) janë paraqitur në spital në gjendje krize. Kjo situatë i atribuohet kryesisht
mosmarrjes së rregullt apo ndërprerjes së mjekimit për arsye financiare,apo neglizhence e
dhenies medikamentit sipas vakteve.Pamundësia financiare, i detyron të marrin
mediakmente jo-cilësore për trajtimin e astmës, të cilat futën në tregun farmaceutik në
mënyrë ilegale=kontrabandë.
48
Por, edhe infeksionet e rradhës sidomos gripi=ftohje e zakonshme,gjendja sociale-ekonomike
janë arsye shtrimesh spitalore në gjendje krize.
Rreth 18.8% e të hospitalizuarëve janë diagnostukuar me astmë bronkiale intrinseke,në
formën e saj të rëndë. Kjo shifër dëshmon se ,astma bronkiale e brendshme ose me
predispozicon gjenetik vijon të mbetet një nga fenotipet e zakonshme të astmës
bronkiale,pavarësisht përgjigjes imune ndaj alergenit ambiental.
Ndërkaq,rreth 17.6% e të referuarëve në QSUT,janë diagnostikuar me astmë bronkiale
ekstrinseke,formë e rëndë. Astma ekstrinseke tregon se personi
është i sensibilizuar ndaj një alergeni të ndodhur në ambient(ajër) si “pluhuri i shtëpisë”
merimangat akariene;ekskrementet e tyre( të cilat janë të pranishme në mjedise shtëpiake me
lagështirë dhe kushte higjenike të papërshtatëshme) dhe polenet.Këta janë nxitësit specifikë
të astmës.Në fakt,vërtet një astmë ekstrinseke nxitet specifikisht nga alergenët ambientalë të
lartpërmendur,por me t’u instaluar inflamacioni bronkial,pacienti mund të rëndohet edhe në
mungesë të alergenit.
Këtu përfshihen nxitësit jo-specifikë si tymërat,infeksionet e rrugëve respiratore,ajëri iftohtë
etj.
Duket se astma bronkiale ekstrinseke është një tjetër formë e përhapur e astmës.
Në 10.1% të rasteve astma bashkëekziston=co-morbidities me probleme të tjera
respiratore si bronkopneumonia dhe infeksione te tjera respiratore.
3.3% e rasteve të referuara në QSUT,përgjatë kësaj periudhe rezultuan latantë(fëmijë nën
moshën 5-veç). Kjo shifër mund të mos jetë e saktë,sepse deri në moshën 5vjeç është e
vështirë të diferencosh astmën nga infeksionet respiratore apo fenotipe të tjera të
hiperraktivitetit bronkial,të cilat janë shumë të zakonëshme në këtë grup-moshë.
Në protokollet bashkohore te diagnostikimit të astmës tek fëmijët nën pesë vjeç termi:”astmë
e latantit” nuk është më një term valid.
5.3 Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë
Nga analiza e të dhënave rezultuan: 998 femra të hospitalizuara me astmë kundrejt 1184
meshkujve,ose 54.2% femra dhe 45.8% meshkuj(për të gjitha grup-moshat).Po të shohim më
specifikisht, shpërndarjen e rasteve sipas gjinsë dhe grup-moshës,vërehet se për grup-moshën
0-5 vjeç, meshkujt përbëjnë pjesën më të madhe të shtrimeve,krahasuar me femrat e së
njëjtës grup-moshë.(Përkatësisht 23.09% vs 15.57%).Edhe për grup-moshën 6-10
vjeç,meshkujt dominojnë kundrejt femrave (16.06% vs 13.75%).E njëjta situatë edhe për
grup-moshën 11-14 vjeç(meshkujt përbëjnë 15.09% të shtrimeve vs. 14.44% të femrave).
Të dhënat e ECRHS(European Community Respiratory Health Survey);një studim
ndërkombëtar, cross-seksional, i bazuar në popullatë,i cili përdori protokolle të
standardizuara për mbledhjen e të dhënave në 16 shtete,nga viti 1991-1993,vuri në dukje se
,përgjatë fëmijërisë,risku për t’u prekur nga astma bronkiale,është dukshëm më i ulët tek
49
femrat krahasuar me meshkujt(risku relative[RR]:0.74 dhe 0.56 në grupmoshat 0-5 vjeç dhe
5-10 vjeç, përkatësisht).Ndërkaq,përgjatë moshës së pubertetit, RR rezultoi pothuajse i njëjtë
në të dyja gjinitë( RR=0.84; intervali i koefidencës[CI]:0.65-1.10 në grup moshën 10-15
vjeç). Pas moshës së pubertetit,RR rezultoi dukshëm më i lartë në femrat krahasuar me
meshkujt(RR:1.38-5.91). Këto rezultate ishin konsistente në 16 shtetet të cilat u përfshinë në
studim dhe nuk ishin të influencuara nga biasi i kujtesës apo efekti kohort.(18.659 subjekte,u
analizuan retrospektivisht,duke u pyetur për moshën në të cilën kishin pësuar atakun e parë
astmatik).[4]
Të tjera studime,tregojnë gjithashtu se:Deri në moshën 13-14 vjeç, nivelet e incidencës dhe
prevalencës së astmës, janë më të larta midis meshkujv
Recommended