View
226
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
8/7/2019 Asocreto 2006
1/174
8/7/2019 Asocreto 2006
2/174
8/7/2019 Asocreto 2006
3/174
8/7/2019 Asocreto 2006
4/174
8/7/2019 Asocreto 2006
5/174
La Constrccindel Concreto en Colomia
apropiacin expresin proyeccin
8/7/2019 Asocreto 2006
6/174
cght 2006, a clmb d pdut d ct, at.at lz t lb l t d dvulg m b tm ld l t.L m t d t ubl l u qu hg d ll, tbldd lgu at l ut u m. L m t db utlzd l td bj u t bldd. ngu t d t ublud dud, lmd tm ubl tmtd gu m g mdmgt, lt, m, t, gb u t, v utz t d at.
Diecci Ediia:aq. Bb a agaq. M cl pd Mdl
Edici de ex y eecci fca:aq. Bb a agaq. Dvd Bub Gzlz
Die y cua ediia:Dg aml cbll
Ieiaci de aci:aq. Bb a agaq. J rbt Bmdzaq. Mgul D cd agtaq. albt ev Wl-Wht
Aea:ig. Lu Gullm ad Big. Lu equ G raq. albt sldg raq. Gm sm Gig. Dg shz D Guzmig. F d Vldb Buaq. Hd Vg cd
Caaci:aq. clud Bl VgD. Fd cubll Guzm
aq. cm Ml Dz etdaq. Gbl equz ezig. Mul at Lig. Lu Gullm plz Baq. Jg lv rmz F
Cmpici, paiaci y pducci:Z Ltd. / ald Vg
Pepea:Z Ltd. / nl rh
Impei:pm Fm im
im clmbpm d: dmb d 2006
isBn: 978-958-97371-7-0
8/7/2019 Asocreto 2006
7/174
La Constrccindel Concreto en Colomia
apropiacin expresin proyeccin
8/7/2019 Asocreto 2006
8/174
A G R A D E C I M I E N T O S
cm mm ltv, t lb vv ttm d td qull
qu gmt mt t u v b
t ht. G l qu m ut gu d
lbd: Lu Gullm ad, Lu equ G r-
, Jg rmz, albt sldg, Gm sm G, Dg
shz D Guzm, F d Vldb Hd Vg cd,
u u gu mt d t t, u vz gtz l
t d dvdd md. G tmb ut qu
d vtg d hv, albt ev l ud eg, qu-
ud tm t hv dd lvdd. G l
qutt equ Guzm G. u lt tmt tbj l
u d l mj mg tg luv t lb.G lmt ut vtd l vt ldd d
l tlg dl mtl l tu: Jg Bvd, Mgul L,
Gm Mtz, Lz Mu, lv pz equ Ub; t -
v mt b u mm m dt m-
dl vldz, u vz qu l lb u
ht. Tmb gdm td l qu b u
tvt, u llmd tl, d ut llmd
m tg d hv. et ll Gm Tllz, Dl
Bmdz, adl ag, stg Bt, Gzl c, rbt c-
d Dut, pbl Dut, rl egu, Hd Gt, edud sm,
Lu Fd Vg H Gld.
8/7/2019 Asocreto 2006
9/174
Contenido
Aroiacin, eresin, roeccin 9
De la taia isada a la iedra lida 11el t tlg d l tu t clmbH e r n a n D o V a r G a s c a i c e D o
Hitos rotagonistas 44 a L B e r T o e s c o V a r W i L s o n - W H i T e y M i G U e L D a r o c r D e n a s a n G a r i T a
L dl gl 19 ht l dd d 1930 48
el t l bqud d u uv lguj dd 1940 60
ob vl 62
c mmb 68
pbd zd 89
ed ltu 110
nuv tv 120
rum clg 126
Otras isiones 133
el tt tl 135G e r M n s a M p e r G n e c c o
L md qutt 145 a L B e r T o s a L D a r r i a G a r o a
el d tu t 153c o n V e r s a c i n c on J o r G e B e n a V i D e s y Lo r e n Z o M U r c i a
H u tu tbl t 157J o r G e L V a r o r a M r e Z F o n s e c a
p qu ct? 165
cdt Ftg 167
8/7/2019 Asocreto 2006
10/174
8/7/2019 Asocreto 2006
11/174
ApROpIACIN, ExpRESIN, pROyECCIN
el d vtg l du d t tt h d u d tu d dub-
mt qu, tm gu, tm u ubl. Qu u g -
tut qu um l g d u l t m vz d g d ut ?
Qu u l dd qutt tutul qu tuv dt d l m
gd b? Qu tl l b? cm b vlu l
dv mtdlg tutv l ? cm llgb l mt mtd l gl 19
ut ut? cud mzm du ut mt t? el tm
d vz m t, l d l d vt u hllzg d ttm, d
v td d l hh, d dt t tmb d gd v gut
ut.
e t td, m qu u tt dm hutv, t lb l dd d -
d u hmj l l b qu, md dgm, mul l dll dl
t clmb, u mtl qu l tm h dbl l tu d l
udd d h. cm ultd, l lt t qu u d htg qu
lmt dvl l dl u dl mtl dd l gl 19 dt d u tt t-
l udzd lug l m l, dtd l qu ut lbdh dd m l mddd h dl t, ht llg t ltm m
u t tu qu mt vulz l utu.
M qu u lb dumtl, t ubl u jut d ut d vt dv v-
d qu u u uz v l mm ltv ldd d l ultu
dl t ut . Mm qu, m, u ut d l uv
g d l g, l quttu l tu mt b l j t l vl
d u td l u dl t l dll d l tlg tutv qu h
mtd u vlu dll ht h. p l t, l lt t v qu d
d ttud dt d h mb, qu hm ddd t qut l luldd m j tul d t t.
em qu t l d dv tt u mg mt l d
vl l ultu d l tu t tt clmb qu tmul u-
v d uv t; l tu dvld u ht qu lm td,
m qu l t, mv l tu l utu.
Mt ht tlg
l vbl vbl d l ft
uz, l mm tm m
qu ut t
el Bt,Mm aquttu, 2004.
9
8/7/2019 Asocreto 2006
12/174
8/7/2019 Asocreto 2006
13/174
De la taia isadaa la iedra lida
el t tlg d l tu
t clmb
8/7/2019 Asocreto 2006
14/174
8/7/2019 Asocreto 2006
15/174
el dll dl t l db vul l m t d u g du -
tl, dtt uv tm ht llg t md. L
lmb l tu t t m t d l qu t t-
lg v dmtd l tt d Ltm, dd l dl gl 19. el d lb-
d u ultu lmb dl t m tdutmt dd u m u,
z dut h u d mt, mdu ld ldd d
tm m l quttu, l tu vtl, l mmb dlgd, l d -t t, v l dd d l l umld, l l t u l
tm hull. p ltm, lt lmt d l gd tul d l dut, m t dl
dzj ut t u tbu u gl d u .
DE vOLCANES y ALbAILES
et d dl u d mt d l (12000 ac) l tul Tuqu2, d u l g
d J (6000 ac), d t rum (5500 ac), dl u d l vl d st-
mt mmbl (5500 ac), d h d l Mtm (2500 ac), d mzl
hdul l t dl Dvd (1000 ac), d l d h d l Mtm(2500 ac)3, t d qu rm z l t mull (gl 4 ac) d
(gl 2 ac) ud h u d Opus Caementitius. e tm d Vtuv (gl 1 Dc) h-
b t mzl d l d d ll d d mtl
vl d pzzul l t d lg l dd dd hdul: l caementa
l dv ggd l mortarium l t dd mzlb4. L mt m-
dmt u l ldd, vtd t mu d, ld g d
tld u t lg l uv ttd d quttu ht l gl 18.
ob umb, l pt t ddd l uddmt lgd dd u mt,
mu tm d bvd, ml l m gt d l tuldd t mu d
mu lg5. L t m, td m, ggd dv lu du d
A mis tutores en el concreto:
Alberto Sarria, Guillermo Gonzlez Zuleta,Francisco Delgado y Luis Enrique Garca
De la taia isada
a la iedra lidael t tlg d l tu t clmb
Aqu donde usted la ve,es hecha aqu.
Dl d u j uld Bgt l mt l tdl d Bgt
u gl lgtm gull.1
pOR HERNANDO vARGAS CAICEDOproFesor asociaDoUniVersiDaD De Los anDes
el td d t tbj d luvbldd l d u ut mmt l Uvdd d l ad.
ptdll:Vaciado de concreto en los caissons
del edicio Avianca.pg ut:
Ambiente de trabajo manual durante laconstruccin del edicio Avianca.
13
De
La
Tapia
pisaDa
a
La
pieDra
LQUiDa
hErnAnDovArgAs
CAICEDo
8/7/2019 Asocreto 2006
16/174
tu, dmut t ml l d l t mu d ut d. el l-
dll tb ll m mlt bd, m Opus Testaceum, dd l mg d d mdul
ud. adt, l ll d b d tb lgz utdd muh t. et
b m t, hj d l tu mtd l tg, vlu dd
mt, mu d g l (gl 4 ac) gdulmt h g bvdd (gl 2 ac),bvd d t td. L bvd d gbd p dtutd Vllt
L Du mbb ll d ldll gd m d hmg.
e l Mdv hb dd g l u d mt d l, mu b ht
l gl 11, l lt t d tt d l z vl, u du ul
h l ldll. L glmt d l d l tu l p d 12536,
tbl l bldd d qu mzl l gm l tu bj l d
dl mt cementarium. Wklm , l qulg d l dl du-
bmt d pm, qu l t l mdul d l tu m 7. y l l m
pl l Vj hb ld (gl 1 Dc) qu t mtl ut l l dl m t t
m umg tm u m d d qu t l tqu d l l t
m ut d d. al db l mu d dl t d a, l l m ormicum,
hh mld, z udbl d hmg.
e ut ll, ut d h t, g l td u, u l d
tt t lbl. e ctg, dut d t bd, u gm
mzl d l mu lvd, d d lumb, t d b, hmglb d m-
l, z, b vgtl mt ml8. el Opus Mixtum, lt mmt d
dh, l l ttud, t d tj ldll. Dd st M l atgu,udd 1510, mz u clmb l gm d l qu glz l m-
j b9. L jut td u tbl mt l du d l l qu v
b g tt m l mzl d d l l t t
dl uv udut d st F 177510.
e F, t dl pis betn, dd mt l td dl mbutd d t m-
td t mld d md m md m lvt d d v vl. e
Wm l t d F d d t l d ht d ltu
hb dd u bqud l, bj l b dvulgt d l ilut, d mul t
m l d ctu b b d l u gt tm d gd. L t u-vl, vbl ch, nt d a, sudt d l etd Ud, d iglt
m cob, quvlt l l t d, b l ttd d rdlt (1802) t v
dtd ht 186711, dtlld d b u tutv, mzl, d
d tt dl uv hmg lt m u l z.
SEGuNDA INvENCIN: uN MATERIAL pARA LA ERA INDuSTRIAL
e l gl 17 18 hb td dlld l t mdvl d g mtl u
l d l bvd m l h pult suft vz lmt l d -
md12. e d qu smt, utddt bt d tumt t, h udd
d l g gl d l , vt dl tm g dt, ut l b
Jeroglco egipcio representando a la diosa Isisabricando un bloque de tierra.
Lo que queda de las audiencias del sitio arqueol-gico de Chan Chan al norte de Per, construido enbarro pisado.
Construccin tradicional en tapia pisada enFrancia.
14
eL
concreTo
y
sU
expre
sin
en
coLoM
Bia
15
8/7/2019 Asocreto 2006
17/174
dl d eddt 1756 l blm d mzl qu duz du bj l gu13.
et t ut bl, vj uzl d nl bt dl ut d Wtmt
, lmt, md t t, m l t d l d l l ldd
d l mzl. e dubmt b l tbj d pk qu 1796 dll u mt
m, ultt d qum d mt l dtv bd d Tld, qu, u llt ml, l l md gl t vdd tgd tt ht 1810.
rd u v, l mt u t l gd mt d ut,
l mu gl dd 1812. e l d tu d l gd l dl ndt
d l etd Ud (1820), dub ulz l mt tul qu u
dd ht l gdul t dl uv mt ptld, mtl qu ad, l lbl, d-
ll 1824 mdt l d l ll z t mld.
L m dd d l uv t mut du luh l md, l tl d
t dbd l um d b l htg ldd. H d vz m ut -
mtl: t d h t d F 1834, 1849 l jd d M, 1854 l
tu zd m d vt lmb d Wlk, 1855 l bt d Lmbt
u dmd erciment. H m tmt: gud d mt Vt 1818 qu
b l d t l u dumt, dh d mt dd 1830, ub m-
qu m 1847, bqut ltlld d Ld 1858, md d ddd
dl mt 1859. s h dd qu h u m d gl (1820-60) dll m
d l mt l qu l mt lz ht 800 lb ulgd udd d t
l tu. sgu u d lm (1850-80) dd gu, mdt tl qum mld
d l mtl, t ht d 2.000 lb ulgd udd. Flmt, dt ud tl tzd l du d l uv h tt l qum dl m-
t. cud l qum cgt mz u tbj 1851 u mt d z d b l
uv mtl mtd t mld t mt l qu h vt d td pis l d
L l tt butzdl bton agglomer ldl m mlt. L m dg
, u, tm d ud t d alm 1878. L mt 1877
l t dz du l m mtl dutl mlzd t 14.
a, l du dl mt ptld llg F 1856, l etd Ud 1865 J
1875. al l d gl um mt tul eu l etd Ud d u
ud l um d mt multl qu t 1880 191015.L tbj dvd d vz m: mt m Htt (1870) t gm d
ub lbt l vg, tut m Lll (1875-78) dll t-
t d l d bd t. el mm rm, mt udmtl
d l uv dut ntm dd 1870, qu h d dl d d l
dubmt. Du d u dtd lz d Uvdd etd lz glmt
l uv mtl alm, l d l m l qu l l uv d.
ct u ld d vv l ltm d dd dl gl: vt d tt
lm (1884), m h tt d rm (1885), ubl d t d
l dl t zd K (1886), m tt t b d
d tl Jk (1886), tdu d mt d d lt h alm-
La tapia pisada del paisaje colombiano.
Las huellas de los tapiales.
Construcciones en tierra en el sudoestede los Estados Unidos
15
De
La
Tapia
pisaDa
a
La
pieDra
LQUiDa
hErnAnDovArgAs
CAICEDo
16
8/7/2019 Asocreto 2006
18/174
(1890), du d tub d t Bdv (1898). Fut l b hdul, l
t glmd d cgt u b m l udut d p (1874) gd
l m d ht 40 mt d luz b m l m d l tub dmt d
B 1889. L cgt td qu l u db td m l bton conomique, l bton
hydraulique, l bton plastique, u t h u uldd dm tt dutu lt d l dut.
pATENTES y CDIGOS: DE LA COMpETENCIA A LA SISTEMATIzACIN
atv dd 1867 tm gl, l ttt Hbqu dll tt 1892 u
tm g tu t md, sidero-bton, 1893 butz u ul
tb d uz. el dgu qu , m l ht d l tu, mut
l vl d l v l uz d l m ml: ubl mul tu
ht 1939, tl, lul, gd gt tg, tl, ub d
g, mj td b vtj dl tm l gz mt u
mt utd d l t d l t gz qu d 1897 7.026
1902 64 d ult 450 l mud. e l tl d
p m d g dd tud m d 7.000 t 16 u m
d 10.000 b d d td l mud 42 ut tt. e d tl mt l
mt d l uv tlg qu l gb m l dh d u h-
l bl l g bl dl . ctt, qu tt 1889 l mt md, td
l mm t l mljdd dl tm d mllj u mdu l dultd d lul
d u tm, d tdl t u, etd Ud chl, mvd
ut g dl bton de ciment armt 1897 1900, l tm qu l e ul
d put cm l m td dl tm g d rbut (1897).
e etd Ud l tt d rm (1902) l qu dm l d l uv
t d gl dl ut dll d l dut d ll lt d mt
d ldd. su tt d d d dutl t, dlld ltu,
tutu dud, quv l quttu u d vgud. Le Ciment,
vt d l bt dd 1896, mt l ubl d Hbqu. y 1902
tlg l vt Beton und Eisen, Bton et Fer, Concrete and Steel y u dt V emg ubl
l mumtl ld dl t (1909), l Beton Kalenderm ld d l lttd lm d Mbu (1887) Mh (1902 1906)17.
al mz ltmt tgd l tt d l tm, l t d
ulz d qu, m l mdvl Lg d etbug, l lbd gl d
Muhl db mmt dvulg l dmt d lul dl t, uv
butz d 1897. e Lu ub t l t m ltbl, d g uz
ub d ug.
al mb d gl, l m lt d hmg md l igll (1903) 16 lt ,
du dl l dl Htl d Bl d Hbqu (1901), ul l uz mtv,
d alm (1904), suz F (1906) iglt (1907). y dd 1903 hb d
ub tmt l lbt d l eul d put cm m dlt du d
Sistemas de armaduras de reuerzo.
Sistemas de barras de reuerzo.
Hormigonera Drake c. 1900.
Hormigonera Cockburn capaz de producir hasta190 metros cbicos por da.
16
eL
concreTo
y
sU
expre
sin
en
coLoM
Bia
17
8/7/2019 Asocreto 2006
19/174
l dv mb dvdul d l mt g d lmt ug mt-
l b tt. L etd Ud md u m m lg ud: 1903 dd
u d d t d ub d mtl dl d ub d
tu l tt tm dl am ct ittut, ubld m dg dd 1920. p
t h ttd l l l n (1902), h tud pt l m d
t tutu l vt (1903), h tud l mul t
Bd (1903), h tud l m l l Tu (1906), h dlld l l l
tl ugm Mllt (1908) h d l mul d gd bd
m l Tilt-Up d l d dutl d ill (1911). s h dh qu m b l mg-
d l mt td l d dm d tu md h, l l l
l h dd u ttmt d mlg: mt tb gmt u t lvjmt
t18. n td l t uv: l bouchardage ud t lm gdulmt
l d ul d l mmt dj l vt, h, d d dtt tm
l. Hb u lt l d tutul l mul vb d 4:1 tdd d
uz. y h u g t d lmt l uv t d l b: hmg d v
gl (j ttl), mdd, , mld, b td, tm d zuhd d -
lum. L ub tmt d abm (1918) tbl dtvmt l l d l l gu
mt l t d l mzl gd b m l Hg d ol (1916) d Lmu Ft, ultd d u gt d d lz, mub l vl d l
tm d vbd l du t l md tutv l m.
CALES, CEMENTOS y CONCRETOS EN COLOMbIA: pRINCIpIO DE uNA bSquEDA
ald otg ud19 qu rd lmb l u qu h djd utd d l
g ul d d l, u e l hd d abl d t d
d rm ut udut dtutb l. Dd du d u jml mmut dl
ctl l pt, ubl Bgt l mt d sm Mtz (1898) l lb dl l
Lz Mut b m ld l tu, d l mt ut m-
ht d g-qutt, tt qu g b l ht d l t d
Construccin del muelle de Buenaventura.
El Teatro Faenza, Bogot.
Muelle de Puerto Colombia, nales del siglo 19.
De
La
Tapia
pisaDa
a
La
pieDra
LQUiDa
hErnAnDo
vArgAs
CAICEDo
17
18
8/7/2019 Asocreto 2006
20/174
Obra de pavimentacin en concreto de la AvenidaCervantes.
mtl d Gll l t d l ltdd 20. e l qu tbl l mt clmb
(1909), ud h hbd mt d mt b d bld m m
l b v d l Vlz D ctg21, l mudd d l tut, ttl-
mt mut l jv gm d l g vl, t u ubl l v
tl l tm. e l tm qu l l dd l g u d ldd u m ubl. L t d l al d l mudd t
h vd tgd dd l d eul d put cm (1834) l ittut d ig
cvl d iglt (1836). J.M. Dv l22 u dd 1865 l u d d
g vl, tqu, u t d hmg: m qu l m vz qu h
d t l hmg. s mbg, l l d l cl, u mm d 1796 b
l 47 bvd d ctg23, l Tt Gl at d avl, tt d dld,
hblb d u hmg. Tmb l jv Anales de Ingeniera g tbj m l
d p d Mul c d L24 b l hdul mt lmt
lu l v hmd d du d t mtl. el t u -
z ut b bl l dl gl, ud b l m l tl l
l d Gdt d equ Ml25 bjt d d m l m
mt l ctl qu tg rmll 1913.
n t clmb dt d l uv d am Lt tvdd dl tm H-
bqu, td d ddt M, Uugu, agt, Bl, el slvd, pm,
ct r, eud Vzul. a c, jml, hb llgd g lm tu-
t d mtd (1898) td l d l tt M j m
l tl Llh, uttd m qutt g ult26, ulb l b
tmtd t mt t. pm, lbt d d htl, ht-
l, t bd dd 1855, hb d lug d l l
dl mt md, dut l L27 ht ud, l glmt d tu
d 1907, d l d d mz md m tlg m, gdulmt t-
mutd l t dd gut tu hmg. L l b t dl
cl d pm dj u z dt mdt.
s h ld28 m l m d ctg 1910 duj ct r qu mul
l hmg d mt md, l tu d m, l bhqu lv l td dl
tm Hbqu 1911 . aqutt tut, du d dt d mtld tu, tbjb d ub d ug tmbl, d mtl d-
d, ubt d ll d mt, l m tlb mqu qub d, b
m d d t. L b d d tl, qu bb td m t-
d but, td td t.
p t, Gt Llg hb t l u d uz tutul l mmt,
l u d v mt l mjmt d l mt l vv 29. L du
ll d mt u m lv l b d l g lmb d gl:
Mul J p t u dl tqu dl udut d ch hmg d
mt30 l tm d ltlld l t bj l tutl d l gl c p
b d tub ul vdl mdd t 20 90 tmt qu l Fb d
Higiene casera: campaa de los baldosinesde cemento.
Las tuberas ovoides de cemento Samperpara alcantarillado
18
eL
concreTo
y
sU
expresin
en
coLoM
Bia
19
8/7/2019 Asocreto 2006
21/174
cmt d t d b lul dl gt31. y h mz-
d l d b ltm d hmg vz dl mt d d d 32. L
qu lt l h vtl 40 tld d lk (1909) 60.000
d 50 kl db t33 l blm d l dv ldd tbld l b-
d bld d mt, gmt mtd, qu ulz l t dl .s tb 1911 bu d d hmg l t dl tm dl Tlm34
qu gtb u l vlu d l md l mmt d t l h u b d
t. y dd 1913 hb ttd mt b d mt Hl ud tbl
mt 1927 l lt d Dmt aul mt l h l qu
ml l hbtul dl mtl tj35. Td d Dm u m h
tt, lmt du d l dultd d l d l tl,
1934 sm mlz l tlg gl d qu gl, d gd dultd d ldd
lmtd du36.
et d llg 1923 t m Qubd, dd ub blqu d t mmbl d g lvtb d t md m l d l pt d 1926.
e l ou d l vt, l tm d l t d lum d , l t tgl
d t l lumbd llg d Hld. e l d l mj bl, dd 1918 l Jut
ctl d Hg hb dut aud qu dmt vmt d t d
qu l db d vmt l lvbl. p 1936 dtb lu dl D tmt
nl d Hg gd l d l qu u u d bld d m-
t l.
L dut d l bld g dvdd vlum: u, l b d u 24
d , qu t 1 420.000 z t37. p 1916 dl u d l-
md l Htl s J albt Mqu, luld mul m 38. Du
dl d du ll d mt tu mt sm l d d l Tz
ptu 1912 qu, ut vl, ub m dl t md. Du dl
blqu d dl d H Mdll, l bgt d cubll, mdd
1926 lbd mt tm, u t lvtd z d u
m, l tutu m lt hmg d l dd l .
L dt dl t clmb tuv u ud l d ml Mzl. cm
t suz l m d dl gl, l d l g gumt -mv ut md l uv tu. y hb llgd mqu ttud 1924
l tu dl mtd39 hb tud d tbl l uv mtl ud,
du d u d d 1924 25, muv td g l tu gug. sb
l tdt d d tmd lg ld gvmt l vt
ll d bhqu d md, d mtl , ltm, d mt b l lm mtl d
kirring40, l g dl llmd tl tmbl. su lm l lz d l ctdl dd
l u d l mt u mbld lz l d d plt, l vg d l
tt d pt l hmg dud. su tut tl p Bd
l u tdzd d mlt l tmt ul uv d lv mldd l
md bvdd d mt md. s md l g b dl gt t mbl d
Los acueductos en concreto armado: Vitelma,Bogot.
Tubos en cemento Diamante para Vitelma y Titn.
De
La
Tapia
pisaDa
a
La
pieDra
LQUiDa
hErnAnDo
vArgAs
CAICEDo
20
8/7/2019 Asocreto 2006
22/174
l udd (1928 1939) l tl vz d aqul Vllg u : dl d h bt-
d t u uv mbl: l mt md; l d g hj dl hmb; ud
dl tu m; t qum dl tu hum. a l d 1927 hb tud
mt md Mzl 30 d l 94 d d l z dd 41.
p v dd, l ut gu d mtmt , h dl ug -l, dd l lt t d ft t l mtl42 l ut d t
mdb lu mu gd lmt l ut ub
bt t muh d qubd. L gd vdut d mmt, m l
d Guud cudm, lvb l dd d l tt43, ud tu
d l m l d Zqu 1936 44. L ft dl mt dd ctg
l tl d Gld 193045, qu t t vtmt d 50 tmt d -
, tb l t ut t d u t. L b gu l t T
l tu m: mm mvmt d t, mm d b d t m
mgtud, mtl l v. L udut gu ld l v: l lt dVtlm lvtd t 1936 1938 qu 15.000 mt b d t zd 6.200
tld d mt; l ltlld d nv tbl tll d b l l d tub
t d 8 27 ulgd44. id dd l ltm dd dl gl 19 ntm, ud
l mu d Bgt tt u ut t u td t d dl
t, h u dd h dd vmt t b
uv bl v udd mlzd l hbtul mdm. su-
d l dqud m d lgu v ub, l vmt lt
d l tm d l m dd dl gl t d l dbldd d l uv
du tl. e l ut ut md vmt vl
d ut t m gt qut.
el dgu d l z d l g td u l mtl
l t: l jut d 141 t d l g d l eul d M d Mdll
t 1912 1937 d pvd mut u mu tu d mt-
. L tm m t d mtl (1914), ut lgt (1918), md
(1919, 1932, 1937), t zd ltll (1924), b d mt (1927),
mt, (1930 1931), ut (1930), thumb (1925) ubt d tt (1936)
b 16 dl ttl d tbj.L mlz dl uv tu dm, dutl l lm l
1928 d l lbt d d mtl47 utlmt mld
tulzd 1942 bj l ldt d cz. p dd, l ll d ldd
l d l Uvdd nl. ctd u lj dd Gll ht Mh dl d
l hh l qu du l mt: uv mtl
l tt uv m tutul. H u v l m lt u
dl dll d l mtd d g. cz dvt qu l t dl
lul d l tutu tz g l t dm t mu dltd48; n
tmmt l uv mtd tm d d mzl dl t 49;
l mtd lm d Lh K mu d tqu ul; slm -
Formas de energa en el libro de Jorge Triana, 1937.
Los textos ranceses en ingeniera.
eL
concreTo
y
sU
expresin
en
coLoM
Bia
21
8/7/2019 Asocreto 2006
23/174
t mtd g lul d ut50; cz lm qu l mtd d c t
ml51; G r, qu ud Gutv Mldd u td, dvulg l t
lul dj u mul d d d ut d hmg md l Mt d
ob pbl; cl mt l td d t mmb dd Ftwld Klk.
ct mtd d dtt g: l t d Mut (1939) l d 58 mt dl utb l Gutqu lul l tbl d L, l Kllgl l ct eg Hdbk.
el um d g vl d 1945 l Uvdd nl52 vb l l ll d
M ald d Bd T rt d Mtl d cz l ld d l tt
gtt d Mllm, l blm md mtl d Tl tt m ct Mul,
d d Uquht ut d stm. el t gm d quttu, tbld 1936,
lu l d l mtmt, lul dl tgl, tt g, m, t
d mtl d d tutu mt u g. Dd du, rl egu-
db l mt d cz u tm u 53. Hb u dm u
mudd t md utdd.c G lvz, dud iglt, tut dutl, muv m Mt d
ob pbl l L 94 d 1937 qu tbl u tul 4: l udd dd t g
d b bl mul, l ltud tu d d m utl, tml,
lg ul, tt, htl, htl, b, t, qu h d hbtd mt
ttmt u d m d , db md d l lul d
t d l dtt t d l b, l ul dqu l g ut l uz
lmt d mtl mld. L , ttt d l lbtd dvdul g l g-
d l rvlu F 1791, hb vult f uv m dd, l
g , m l F d 1884, gu uz ttul u . n
db l dv gdul t g, u ttt qu u fd l
mg d l m dg.
L tut dbl tmb l l t: L d ct & nl,
dl t md l t d eu, b 1947 h l d mlt
dbl l h l b d ml d l b d mt; Glt, Mgg, ct,
Mtgl l ht d ttt tl qu bb l gu ud t-
ll, tt tutu, tdu uv mtl tm, t l uv g
d tut lmb t. L du gl l uv dud mt qu atqu (1936 1946), Vll (1941), std (1943), atlt (1949),
Tlm (1959) B (1961) 54. el d m d l mt m mttv qu l d
l t ll d ldll blqu, glmt dud udd d l tl d
qu du.
e v d l gu, ud Du cl tub td ut md l t
d lul d bvd mmt, ntm lb l v l t-
lg dl hmg l tl d ggd, l vbd l l d v qut
gu l mzl. s lmb m t dl md tm, t t, l v d
l l l Tu (1906), l mul gt d Tzgh (1925) d l db
clmb, l mtd d dtbu d mmt (1932) l t mdl b mltud55.
La obra en concreto para la primera Facultad deArquitectura de la Universidad Nacional, Bogot.
El ingeniero Julio Carrizosa Valenzuela, pionero delos laboratorios de materiales, visto por HernandoVargas Rubiano.
Primer grupo de egresados de arquitectura en 1941.
De
La
Tapia
pisaDa
a
La
pieDra
LQUiDa
hErnAnDo
vArgAs
CAICEDo
22
8/7/2019 Asocreto 2006
24/174
auqu l du l d mt dbl l lg d l tt, l gu t u
g z l cg nl d aqutt l d l lt d mtl -
mdd u g l mtl tdl. s db v m l dl Klmt glutt
t mt d g qu d u tld d d du g lv
l z d mt56
. y 1941 hb td Whgt l qutt dl jv ittut dcdt Ttl Hd Vg rub bu d l t dl ul mt vvd
m ubltd ald Kt. rvd l td ll mb qu l dmt
dgdmt vz d hb d d h dgd u l tu
t qu h h t l d d t qu t l ll...
l mzl qu l l mlb gu mu tt 57.
c u qu d mt, l mtl t l t , -
tz l u d l md ll: jml d vvd m l tt t-
mt, qu d sum tub d 1942, td cudm
std. e 1957 gt l cinVa-raM m blqu vtl qu d l vult l mud ulz l ulmt.
MODERNIDAD y CONCRETO: ALGuNOS EjEMpLOS DE LA REGIN
y l g qutt ub qu, m u d l m t d u fmt dd
l, lv 1907 mumt M, d dl t58. M tm m d qu
clmb, M tduj l t md (1902) (Bb, 1962), l mt
ld d chg (1908), l tm d mt d ul lt cml
(1900), l lt rmd u mtd tm mtll d v (1931) m-
lz l dvt gd l lt d md l mt ftt d cuv (1937)59.
a dl g ll, ub g m l vtt l ut dultd m l
d 14 d ld 194660. L dt ll multlb l d l ut:
l tm tm dl lit slab mvd dd l ut l ptld cmt a-
t, l d l dd tdd , tb tm l tm ct; l
qult d v mltb, d b h bj, l utt mtd d
dmb mbd; ub l vd tub t lgd d l; du-
mll ltldd, mu ntm dd l ut, vll ugd. s hb
ttd l tm d lt d tl ldd l tm d dlgd.e l su, agt l u g dmm u mg ubz. s t qu
d gl l t d t d Bu a l m dl mud , t,
l vg d l udd, ljd l tub d mt d a. Tt, gd
l lud m tt. L utlz d l lz gd lbl ugu cdb
l d s rqu (1890), l hdul dud dd 188461. L mg d u l
gt quv Gu L cbu ud l t m tm d
l tu dutl. W Ftg, gd mt dl t l u d alm, -
d d l tt dl Mbt m d l tt l d K Mh, tu
d d mt d ltu Bu a 1921 (shldh, 1997)62. all Mtvd, r
s pul lvt l vt tt l m v um d l
Catlogo de la primera mquina Cinva Ram parabloques de suelocemento, portada diseada por elarq. Enrique Zerda, 1957.
eL
concreTo
y
sU
expr
esin
en
coLoM
Bia
23
8/7/2019 Asocreto 2006
25/174
, htl, vvd d bl. pulzd mtd t u dd
d ubub, l tdzd d t d, u-
ut dtlld d u z d hmg63 dd t l lll l v
d l h d l md. s dud l mtd d d d hmg d G Bld
dd 1945 ubl, dut dd, mu dv mtl t b l tu d-td vtj dh lb b m m M Bl.
L t d l g tutul lt jml l b d d Dl-
64 qu, md llmt td ttt lm, dlt b m l g
md (1924), l td 100.000 td dl B Ju (1932), l Tml d bu
(1941) dlgd Dwdg, l b M (1947) bl
lg bd. emt uz b d (1950), mt l u-
dl t (1957-60), ubt dutl (1960) bld gd lu ul
lgd t bd l . al tm d l mddd, b m l d Tt
hmg but mub l t d l v ult dl mtl u md d ltldd d ju.
e Vzul d u d dll tutv l gu, l tv d l
gd blqu dl B ob, l cudd Uvt, l d dtv, l llgd d u-
m t mgt u. e gtv l dgu vtl c qu d
hb d l mtl ltm d m tm d d dd qu um
tutu m d d ml d uv d 65. L b d quttu dl
tm dl ug dmut l mu uv d l d tl, l mmb-
l butlm, m l mt d l lt t tub t m l ct
sm Blv66. L b d Vlluv v, l, t l ut tt t-
d mdd dl gl qu, l tm d l t sbl Mhl-ng, g l t
t l ml mtl dl hmg md l dm blut dl mm 67. M ll d l
d tlg, l gd tutu vl dutl l dll ub
u lbd dutlz b t d t u. L d dl m d
1967 m l uv qut d lz l md d u dut d l
tu qu mt mt, mqu, d d g m Ft, Tj
Md, t d qutt m nm, Bul M nut.
e d l l d nm u g l gd d l mddd l t-t. L m d l l l d l l d 1937, l u lut d pmulh
1942 Dmt 1950, l gd V dl d Kubthk 1951, l v
dl t d alvd 1956, l c d l tdl 195968 pdgulh d rd, l vgudm
d l ubt l etd nl, t l ld d ddd lzd dl t m
cdz. e l Bl, l tbj d Ll Flgu dd 1962 dt u t l argamassa armada l
b d lmt lg ht gd mt tu l, tdzd
qumt ub, htl 69. c g dll d u b, u dut
du t mtl l bl l qutt d ldd.
L b Gugghm dt Architectural Recordum u d dl jut: l
d mt ultul h d tu d , ,
Parque Central en Caracas c. 1970.
De
La
Tapia
pisaDa
aLa
pieDra
LQUiDa
hErnAnDovArgAs
CAICEDo
24
8/7/2019 Asocreto 2006
26/174
h. et l qu l l ml d d dll d l quttu md
sum. L cbu u td l mm qu l B Hum u gl t gg
... muh dl tbj tm d sum h u ut ultd d tlt
u, d t tj, lmt d l uv mbt... p tm
h u g u d qutt gumt tt t dut d u vg t ul d qutt, g l ub...70.
HACIA LA pERICIA: EpISODIOS DE LA ADApTACIN EN COLOMbIA
L gu h td u mvmt tud d tt t, z l l
uv ut dutl. el mt dud l t u gud d -
h. e 1947 , l t d Gt ct71, l TiaM m tll d vtg
l d mtl l tud vulgz d uv tm tutv, m lt
lt vtg l ldd d l mtl, u ut l utlz t d l m-
m. p l icT, u v ut mll, ulqu m ut ult -bl g l gt gl d l vtg. el tll u dl tud b
d lmt mtl mdul d d uv, lmt bd m lmt
d b, l m d vulgz u vtg dmt tutv. su
lbt md ggd t, vtgd m, vgut, dul t b-
bl, ggd uzl, mul lt tz b d ldll d-
b b d ll . et tv, dud, l l etd u j, jml
Gt otg, m mt l d l b dutlz l .
e l qu Hthk m l l72 cug, udd 1933, h bd, l
tm d u m 25 , l quttu l g d d, l ltj, l t-
l m lt, l g d ul, l b zd, l tu
d mqu, t m d qu, dm, d ut t vuld
dut d d uz, t mzld, ubz, ggd ldll73. e u
gz b d dtmt v d lzd ult u
t utlz l qu l qu, tv d dtgud gu d
l d, dm, d u d ldd qu l gtz l mm l
dll d u b. y hb ld qu l m d t l m vl qu u
l tbj d d 50 tbjd mul lmt h m qu tu l dumdvl d d m m bud. L tu t du dutlzd dl
d mz dt dl ttt d t. el mt qu t, dd u
lbt ht l ttmt dl mtl l t74.
Dd ju d 1948 l d nd, t dl tdtl vj d Gbl s l
Bl, l ul dll dl tul luld. pm, z bz d u tt d-
tmt d tutu, um75, tt lmb t dt v l
uv tm, l blm qu bb t: l tul tmdz l lul l d-
mt d t tutv qu tz h u t td
vl, t mtd vd vlu. Db t l dll d l
tutu d t t m d ud ut md: t m
Multiamiliares San Francisco: preabricacin engrandes elementos.
El undador de Cusego, ingeniero Jos GmezPinzn, visto por Hernando Vargas Rubiano.
Hernando Vargas Caicedo, Guillermo GonzlezZuleta, Hernando Vargas Rubiano y visitantesbrasileos en el edicio UGI, 1973.
eL
concreTo
y
sU
expr
esin
en
coLoM
Bia
25
8/7/2019 Asocreto 2006
27/174
d l mz; t td vgut dut u l td, dd d v-
t; vgut d b vg d ltu gul, l l hh tmt, v-
t jutd mdt l ml d vgut bd; l mz md d td
b l ut vg d t; t lzd vgut dut d td.
el d uv d u t l l qu l m dultd t m u l d
hb dd ddz d l mtd ut d l tutu mtl. Dut
muh tm td l tutu t mt l qum l m utlzd -
mtd l tutu d . el fat slab, d m ugm, ttu u g
h l lu d u l tmt t dut muh tm u l m l
d l qu g l t zd.
L g d cug t qu t u dlt t t d t uv
clmb , qu m, l mud d md qu u ul m l
mlz l dmt tutv t m , tdud l tutu
lmt bd. s dmtb qu d bt du uz t 80 120 % t t 25 35%, d md qu qu b d l vdd l
l vdd td qu l d dl t zd v t mtl.
smtd u mv d , m l qu td l tt d Hbqu
u v ml d 1892, l rtl l clmb 76, td M,
Vzul put r du dd, vt, mb tmz. cm
tt, d l ut dlt, ud t l t, dt gd
t d l dv b, l lu d t d gudu, lgmt -
m m l d Mgg, G r, Tb st F, lgmt mtl tt, l
t ubl d mtl dutl ht l , mdd d l vt, d l
l lbt lm mtl l tu d t. et lu td, m
l rtl u g, d ub mul qu u d du u.
e dtd mt u quttu, u qutt u tut, pm, gdulm-
t ddt, tbu u lz d b ub m sgu Blv (1956), etl
(1957), Bblt Lu gl ag (1958), s (1959), T d Bv (1961), aljd agl
(1963), BcH (1964), av (1967) rd el pqu (1968). e dudbl l m d u -
bl tutul tutv b lt d t tu ttul, vd
bl qu fj l t d l quttu lmb d l dd l v ll dltl tl, u tmt m ll mdu.
DE INvENTORES y EquIpOS
el g t t, lmd utldd dd mt l dd d 1930
199077, u ltd d vt tt gtd l qu mut dt
tm l d l bjt tm d l t md. el m d tt
dd dd ut l tt ut 22 l ut t,
lgud gtvmt 10 l tt. Dm l t l t (17)
uv mtl tm tutv (15), l ld d l ut b qu (10) tm
d uz (7).
Formaleta en ascenso y en descenso para vaciadode entrepisos del proceso constructivo de arriba aabajo en el edicio Unin General de Inversiones,UGI, Bogot.
De
La
Tapia
pisaDa
aLa
pieDra
LQUiDa
hErnAnDovArgAs
CAICEDo
26
8/7/2019 Asocreto 2006
28/174
p mz l b, t dl tll. L g d otg u tilt- up -
t l v tb tdv mtd llt ug, ud l d cug sl l t-
g l tg mdd d l dm ut. y l dd gut, pm dll
u d t d g d td mlbl, t dl l d l Lbh. ot -
bt d mlt, lum g, dmj, md d u b l qu. etm
hd ut hmt. tl l m l ut g l mm d p am
L (1964) l vul dt ddt d l g ltm dl UGi (1974) bl d
l b qu m d l gu d t qu l h bl. Ft lmb l udd
d l b td l l blz d l t78, egu dlb lz hb
td gu b79 Gzlz Zult d qu hb b bu t lg uv80.
DE LA TIERRA, EL AGuA y EL uEGO: EL ACERO y EL CONCRETO LOCALES
s h md qu x t l mg d u tu mtl l d
dl t. L mdu, t vl dl mtl, tt dl dgm d uz l jutd lt, bjt d muh tt m l qu dl gl t l b
td d rm, l ugd d Jh Thh l gud m l d Kh cum-
mg, m mltl t. p dl, 1928 muv l etd Ud u
tdz dudl d 40 t mt. Du d d dd d utlz d
l ud m uz utl l uv b ut md, ud sm 1938
dd u t dmd d dud l mt ub dutl dl
mmt. cltj tb u u 1945: d d bld (sic) vg d t z-
d mtd gd uz l mqu d qu t bt u vtj
l vll ...d m lgtud qu l tj qu llg ... lu gd l tl
mz... s t 1944 vll udd t ddd dd ht 7/8 d
ld t ltm u 70.000 , umld l m tm. Dbd l
gu, l mt d dd 1939 u tv t 1942 81.
p mdd d l ut, m l lbb nv l T82, l td Hl
lmt lt d tu mu u l d l l d. Gd tll d gu-
m l d ct Mgg, tgb dd mz d l dd mtl td. c l
dut d l ugud pz d r udb 1955 l m ll d cug gu
d uz u dd d 500 tld mul. el Hd Gd stl asTM a 15-39 mdd l d l ut. U dd du, l gd mdu d l lum d av,
pm ub t m l d cd, d g dm t l ug g l tud d
1973. el mjb dbldd ldd: l d l dd d l tt ub
l dut d Fut sdl ugd d lt t83, pz d r lzb l mul
qu Gzlz Zult tbl u uv ugd pDr60 pDr40 m l -
m asTM a 615-68 l d aci-318-71, d l tu. p t, tdu
l mll ltldd qu t l t d 28 dl B Gd (1972) mlzd
gdulmt l tul dl dhd, dzd, td m bhqu.
e l etd Ud, ud l llmd d mzl hmd t d l pm Gu
Mudl, t d mj mt, d vbd dul l t d l -
Catlogo de los nuevos aceros corrugados de altaresistencia de Aceras Paz de Ro.
Detalle de los gatos mecnicos para ormaletadeslizante en edicio UGI.
eL
concreTo
y
sU
expr
esin
en
coLoM
Bia
27
8/7/2019 Asocreto 2006
29/174
t d dd84. e F t mj t tld l t l ut dd
d l tgu. y l etd Ud, l ud d lv tv, tl l t
l t dd dl t l vt85. e tt l tl, l lmb
l t hbtul d l ut d 2.000 2.500 , l m l d
l dl etd d Bbl d ctg dd lz 4.000 . Dut l ut
t mu l t d 3.000 glmt mzld , ,
u lum hmg d 4.000 . cut dd du dl vdmum dl t
tut Mu Jlv86, l lbt d l ctl d Mzl, u ud t, m
l lzd l b, tdv l dgg d l mzl vlum. L mzl d
m t l m ml: t gul m l UGi,
l d dd d vg utlzb l ut t d 5.000 ; ll lum
mt d , 1998 utlzb m t d 7.000 l t d Bt d l UJTL B-
gt. rtmt, l u d gd mt d lu d lt g lum
d tm m l d dvl vldz uv gd ut, h tmd l t l t d lt dm , l uv dgm, l tl d u mdul d
ltdd l d d dd mtd dtutv.
cm agt87 b clmb d l l mzl b bt tm d
bult d l ut, b m tlv l, l u d lt dd
l tt , lmt, lt utmtzd l dd d. auqu hb tdu-
d l bmb d t cug l ut ub dld d l qu
m sl, u v tuv glmt dbl t md d dd du d
u ulz eu. e 1983 t lzd, vmt t, bm-
t, m fudt88. e l tm t, l l d mt l b m t-
t m l bz dtbud d t h gd v dtd. L dlzd
t md, lmd m dv ugd l gd dt d l
d ntm m u d lmmt md, m mtl, td
cug slm l mt d g dd l ut, gt mtd
dt ll. s ud m vz u d m l UGi ht 75 mt d
ltu mb, ut m l ttd d Bqull, l dlzd dut
mld td. rtmt, dm l u d l tdd dlzt l
uv vmt u t t l m dlzt ub. e l m ut, gt vlud tl l tm vl d v,
du d l vtmt d d l d l l, td
t lzd umt dd l t d dvl bd m l d L
rl l ht.
NuEvA INDEpENDENCIA:
DE LAS LICENCIAS ORNEAS A LAS pATENTES LOCALES DEL pREESORzADO
a mdd d l ut u m vz clmb l gd tqu dl Htl s
cl l t dl zd ul d pld ct, t lzd, dlld
ntm 1935. s ttb d u mzl d t lzd ll d tmt
Proceso de armado de cables de postensado en eledicio Banco Central Hipotecario, BCH, Bogot.
De
La
Tapia
pisaDa
aLa
pieDra
LQUiDa
hErnAnDov
ArgAs
CAICEDo
28
8/7/2019 Asocreto 2006
30/174
mtl. a tv d pb sa, u mt cug d gud tm
d lj tmt umt gd tdd d t ubt t-d vvd d t md t dl icT. e 1948 l vgut ll d idl, d
t zd vll d, mb l t dl B d clmb u
qult d dd slz nuv yk89.
e 1956 tu l m ut d 25 mt d luz l t dl td Gzlz
Zult cug, udd l tbj d G r tdu l mj
j, m d l ut d bvd d slm m l d ch d 18 mt d luz
lb90. Dl llt d cug, l m qu l g lmb llgu b t l l-
tu d l u. L t t ubltd jml l hll l d el Dd lu d
22.50 mt ut m l sg 1958 47 mt. e l ub, l ut d l 26,
lu t 18 40 mt td d BBrV, bb t m t vlqut F-
800 gd d b91. cm l d l tu d l dl chqut,
dl gl, l z bt dl mtl mtd dtm qu dt l BcH egu
pm l b ll d lj ud l d mt dl d l d d
Vl h mbl tl.
Du dl td ll, qu llg m, l l tm ttd
ld v ll d lj. et dm dl zd tbu tdmt
mt m lu m gd b t dd l t mdht l uv d td qu lt l tu d l vt.
Gd b ub m l ut d l lld Du Du v l m-
t mtv d tm ut d l ht. sd lz l
l put d odt d Vll, mdu d d m lmb gl u
280 mt d v, l ut d t bl d l ltm ut clmb u-
d: l ttd dl Mgdl m 140 mt ud d l dvl vldz
uv d Fll (142 m)92, svt (156 m) yd (200 m) d l dd d. e ttd
m l d chh (120 m), pl (125 m) Dqubd (211 m) t ub m l
d L agutl hb ud t l bl l mg d l g m t dl jultul, dt tu dl lug.
Detalles estructurales del entrepiso para el BancoCentral Hipotecario, BCH por Domenico Parma.
Arquitectura en concreto de los cincuenta: edicioIcetex, Bogot.
eL
concreTo
y
sU
expr
esin
en
coLoM
Bia
29
8/7/2019 Asocreto 2006
31/174
DESpuS DE LA CAL y EL CANTO: RACIONALIzACIN DE LA TRADICIN
e td l mud, l qult d hmg mt u t d mlzb
gdulmt l mu gu. e cl u dd, l d dl UBc, dd l
m d ldd ldll blqu 1927 u uv g l d
d l mmt zd 1937, ll d mt 1942 t dl jut d l lb-
l zd 194693. e ut md ud l hl lmt d
d m d vvd qu l d l, lt l lbl zd
g m d td d hmg md mmt dgl tmd d
md94. al l d l t, l icT hb dd adlt u tud tgl qu mdb u
tmtz d u d , qult d hmg dv lg.
c d dutlz lv lz m l ut pm
l icT Tmz, dd b u mu tt d t gmtd, Th (1970),
rl nz (1974), dd lvt clmb muh d mu d lbl
zd tul d md, m md t ht qu, l d l dd dl tt, mul Mdll l mmt tutul zd t d blqu d t
d vtl Bgt l mtl d m d, t d l t -
mtv u, tm m u95. Du d u m ibgu
Bgt l gud mtd d l t, l mtd tl vvd v dvulgd -
m tdd l dd d l vt 96. L gd l bd t,
tmuld l tm d lt bt dl icT d mdd d l tt, td t
dll v udd m l d vvd, l dl dll 1974 dl
tm ct m vt m dl lit-slab. a d l ht, gd gm
d vvd m el Tul, d t uv vj tm blqu d v ,
d mu th u t ttul. s d, m , l ub l
tul d td u d d gd l d lt bj g hztl97 u -
t d l b u gudd. a l d l ht l tm d mlt lg
tu dutlzd, ubz ml l d uttu , l
mb d gl, dv vt mtd dtd llmt.
L dutlz, b dd l g d Proa 1946, td l uz udl
d l ut muh ml d bd lv tdd l , v tmd,
l u dl zd l mz, u hmt lvt mlt ddutl, d vvd, d d tmt m l d Md-Bz (1960),
Th (1962), clg (1964) s F (1966) dtd uz m l d ptd d
clmb b d ut d. al tm d ut dd du d l gd t
dl icT l t l v l tul luld, tb l du dut-
lzd ut gd t (cth, Outinord, ct gd l d ic) dd
tmd u t t d l du d vvd dl utlz d b d m qu
vb t u v u t t d l qu mlb l tu tdl98. al ld
d l b, l ldd qu ul m l cinVa ud dd 1951, l gd
t d m l tmb qu tbu h d tbj dl 30% b ltu dvdul.
Detalles del conjunto preabricado para sede deMercedes-Benz en Bogot.
Plano estructural de cubiertas de la sede deMercedes-Benz.
De
La
Tapia
pisaDa
aLa
pieDra
LQUiDa
hErnAnDov
ArgAs
CAICEDo
30
8/7/2019 Asocreto 2006
32/174
al tm dl gl, mbg, l tv d l g g dd 1960, tb
qu hb u m tdmt t d uv tm t d dutlz lg
l vvd ul99. Tdv h ldd l vt mtd d uttu
dutlz qu, m J, ulv l dj d l gvdd l m d
l. L dqud t tdu l tt , l ld d l tmt
mjd m, td l bl l . L t t d l
u dl mt u l ul tdv u mu t b, ut
blqu, tub t d d tl. et t u t ut
l mtl mt m lttv l td mtl ll m bv
l d bl dl p.
e l vt, u uv g, u g d d dutl bd
t Bgt, rg Bbmj. atd u gd gd l,
mt td u uv ud d dut, d l dm ut.
L t lv, dtd edv alm, dmt tdd nt-m, clmb l ut d Mqu t d u vj l tt
F d dd t l Livianit. c d b, blqu d lgmt,
b vgtl l m l Solomite, vtd suz l vt, td clmb ot-
g m lmt luttv d l uv tm d t lv, d lmt
Mqu qu l mt ub ut d mbtl. L ldll ll
l ut lg ul u u gd d vvd. ot -
l m l okl, d g lm, utlz du d md l d glmd
mtd tu lg. el bt mt, gd aut td chl
l tt, llg clmb m udmt ubt tub d l ut
lmt t l l vt du d u m du d l ut.
e l vt l u, mt b ll d l d bmt
d tu . s h mt mt d ll d z
l lgd l t tt tbj tt d t m
l gu d otg, g l t d Hlbt, mdt l d t lt b mll
mtl. auqu u du ggd lv m l qu gu Vzul dd
l t, l gm d lgmt clmb t ut l gd gu d gg-
d lg tul m mz vl, l ggd dutl m db, lt h ldll ttud, ggd g m l ll d z l du
d md, l t d ll b lt100. e l mb d gl -
mt t lul.
y hb bvd qu l mt d ctg hb vd lmt d l mul
ht, d d z d md qumd mmbl z ljb zt101. cm l
vg, l lh l v d l ltm h dd l mzl g l tdl d V
1450102, l dtv, td l m dd mdd dd 1938103, t bzd
ut md l pltmt l sk. el ubu L slz b dd nuv yk l
ultd d l mzl l tqu d s Dg l 1% d ltt104. L gl, l dm d l b, vt u tm m u qum dmd t dl d-
Edicios en concreto en los sesenta: Isaza de Reyes.
Edicios de los aos cincuenta: Caicedo Ayerbe.
eL
concreTo
y
sU
expr
esin
en
coLoM
Bia
31
8/7/2019 Asocreto 2006
33/174
vmt d m lzd lmt g ml. al d l tv ut
um dtt lmt dbl md dd d l t mt:
mmblzt, dud, llt, mll jut, ltt105. c l du
g l d hmg lt dutl glz l u d dtv t
lmt d mjbldd ldd lzd u dm. p l dutl,
m gt vlud, td l lg d l gud mtd dl gl l l
ltm dd, mul qu t u mzl hmt, u d d m
u. p m l l d gud, mz utlz hl h m l
vdut d pl.
ARquITECTuRAS COLOMbIANAS EN CONCRETO: RACES y LOGROS
Vl, qu v d tbj Hgg, t l td d ed n-
l l Uvdd nl , rth, bl ut md d u
dld v dl t m mtl qutt106. et lm u l
td d b, tudmt dmld lt (20 d l 62 tudt 1939 1970), qu lz ht l mu. e b l m l Mull T (1940-1943)
bvd bjd d t blqu d vd, l md tl dl t bton
translucide glass-crete, h llgd u l tutul mtl. a l-
m dd l sh bvd t buzdd (1950), l d Vlkwg
u lgd (1955), l d el Tm, dgm d dtll (1958), l
b Qut mt ttud d t bd, d lt d v d
td t (1960), ht l Wm gd m bd d t
l (1962), t l. Dmut l vl d u td d f, mm
l b vl ud dl u md. su mt pt (1938) qu uulgd udd d t107.
Panormica general, mixers, encorados de maderay entrepisos reticulares para el Hotel Tequendamaen Bogot.
De
La
Tapia
pisaDa
aLa
pieDra
LQUiDa
hErnAnDov
ArgAs
CAICEDo
32
8/7/2019 Asocreto 2006
34/174
e u v d l tt, Fmt ud qu v dd, dd pt, l d
d t l m l mtl. auqu l t vt lgu l mlt m l mvdd,
l mt l lt lb l b dmt t udmtl bl-
dd. e l l d v, du d mltl ut, l l ntm d
l tt ut qu l bd tb l blm d l mzl b. Dd l
vt, l lm hb d g l l gd tm d l vvd
qu vt l mul d l tu d l tgu. L b lmb,
mtl Gt otg, v tgd dut l ut lmt mud d
t ht d vz m jut d z d tutu quttu. e l ut
ut, du dl dm d l d l m vtmt gl, d
vd d l, j d md, m, h mtl.
L tu b d lmt t hd dlt lmt,
b tll, t l d mld v. L ggd ut l
m ultd d uv bujdd m l Bblt Lu agl ag. s utlzdd l dd gut m l d clgu, UGi clg l th vt-
mt t, m vt, md td, gud l v, dv m-
t. s l u d t l g d mml ut Tlm d t
bl l B Gd. e mt l ldll, ultu dubt d l td
dl mmut, d mt vbldd l bd qutt du d l-
gd t. elmt m, m l d l hd d av, v multmt
m l, t tutul t l utv gu dl tm dutlzd
d vt; v m tt l ud d l tutu d bd d l m l
UGi td lbd d m u mtj j l tutu m l d l
gud T dl Hlt. Du d l qu h llmd u u ud, l z mld-
d h l l tutu l qutt td qu dl l d ltm
dd dl gl. p t, h mzd t uz b
d vd, m bult, mzl d l, qu m mul mtj
t d l dutl, du d l lt t d l tut, tdl m
u tud tudd. U jut d z m l dl Tll dl e pbl
l vg d u md dd b ut lug u bldd d
ldd u mblj v.el butlm tu , d l ut tt, u uv bldd dl mt-
l108. Tt l ldll m l t l d dud t m l vdd d d
l tud l gtmt dl um btt d l quttu tl. a t
l t but, td u t, m l ub dl l uldd. au
tut, m sl, Bugu egu, ut, mbg, u mld vtu qu l
dtg ud. Du dl dluv d l tu ultv dtd l tt,
hb dvd tt dd t d t, md m. e l l
dl uv ml, mld dutl hmg fud, ug u uv gull l b
vt. H, l udd lb d l t qutt ug, muv l u dlmb glvzd d lt, jut u ddd t l ttmt d l ml-
Torres del Hotel Hilton, Bogot, rcord de construc-cin por medio de bombeo de concreto en altura,
dcada de los setenta.
eL
concreTo
y
sU
expresin
en
coLoM
Bia
33
D
8/7/2019 Asocreto 2006
35/174
d td l ut qu g l ldd vbl qu mub
l g dl : l t m m d u d.
Dd l d Mg l d bl d l vt, l mt v mtd m
l l uv d l . L mm cm d cmt sm tu t
d u mtd t dlg Mdll, cl Bqull u
d md qu ut t uv tutu. Tdv, l bl jut d l
Uvdd nl, mt l b d t qutt m l imt d rth.
Dd l ut vblz t mt m mub l dd gut
dml m l cUan, l ut ol H etl. ctl, t uvd,
lum ld, ggl, m d tu d dmt l qut-
t dl mtl: b qutt d l ut t cl ut gd
lu, ld, l t, l qum d lt tutul hd lb,
V109. cldd u tg, d u tu, lu l t l d d
m l cj ag Bv. aqut d l mddd m l m b-d dl Wh Gu dt m l d s110. el t d l qutt
lut u l gl, bvdd, tm, t jd, l hull
d tbl d d mld d glmd d md. p ult, m dj sldg
dl mtl l quttu lmb v dd, l dl t multmt l
mbgu: l ld d l d hmg dud ut b u dg ldd h,
ll, guld mu d tu g blt.
e mt l butlm l tt, t dl bul tmd, m l d
l ultd d quttu Mdll, l l dtmtl p, l tml d tt
cl tbj m l d M dd l hull d rudlh. s dud, dd l
t mt l quttu dl ldll m ut v d mt t l m-
bd vdd d lguj l quttu ml qu t mgd. c l d
Kd Bhu ub l ltbj d l mdl d dutlz l tt, m-
d d l ud m d l m t d l tm tl. e l dd d gt
l uv t d l qutt l u d t blqu mdul, qu ud
l ut d Htzbg d t dd t, hj d l dll dud l blqu
l ug d l mmt tutul. s mz u l jv quttu t
tm dutl d d qu, mj mzl t, dl lug m-t l, u u m vd, m l m dd d l mld d Kh l
b d ad d mtldd mm.
LA CARRERA DE LOS RASCACIELOS: pRObANDO LOS LMITES
cud l m dd dl t lz ut md l ltu d ut
l tutu hmg d mt lmb l Tz ptu, dut l d dd
gut vz lvmt ht l t dl d cubll d 1927 l uv dl ed-
d l Mt d 1938, lvd l ld d l tgu gl ll dml b l
lut d s agut111. L qult mtl d am Bdg m l m ltu dd bgt l d dd gut ud j l cj clmb d ah
Rtulo de planos estructurales para el proyecto deledicio metlico de Ambridge para el Banco deColombia.
De
La
Tapia
pisaDa
aLa
pieDra
LQUiDa
hErnAnDov
ArgAs
CAICEDo
34
a
8/7/2019 Asocreto 2006
36/174
u 15 1948 l B d Bgt u 22 dz du. s mbg, l d
t dmt m l H Fu u dz 1945 l udmtl Htl
Tqudm 18 , tul luld mt ld ll 1951.
auqu t u l jut d ud tutul l ut ut, l
gut qu l qu mub l ld d u t tutv tutul m-
l. s v l dtv dgu d l t t, h m udmt d
b dd l t d Bv, u t l 37 d l t d av, hj dl -
gl u d 1963. s dj u tl d t qu lz l 40 cltj 1968,
d l mdld l mt, gu m u u ht l 53 d l utd
t d Mzu 1971. L du dl d lt mu bl Mdll d
l tt td l udd m t d , htl vvd. et -
d l l dud l t m mbl d g d l m vd
uuut ml dl ub dtud, du d l m d mdd
d l tt, d, dttmt d lug, u uv t d mtv ub qu jl lut dtv u lmt t, lu bd.
Du d l t tt l d l mt b t tub gd
d Kh l tm tutul mtt gub t ltu ht 20
, mu tutul ht 30 , tm dul d t mu ht 60 (pz,
1988). c l quttu d l t lt, qud clmb u h d ub ht, u
dvdd d t lut qu dmut l d d b. plt lb m-
l vt tutul, d mt, d m d lmt d hd, d
tutv, ult muh d l m l d l u
ll, t dl dm d l uv mtv d m ml: l t d sgu
clmb, jml, ub 1971 m hlut dvbl 113. c l -
d d av l v mtv l vv dl l m md
d l l gu d l t d gd d.
e tt l tu ultv, l dl gl dt quttu ttu-
l. e lgu, m em pbl d Mdll l cm d cm d Bgt, l
mt d gd lt qu g dt lu td ttd td qu
vh l d l mt l td.
vuELOS LOCALES: LAS CSCARAS y SuS GIMNASTAS
L b d d Tj, cdl Dt mt u ud d d l mt
lmb l dlgd d t. auqu hb d ut dd 1910
Lll, l d dl mt u d b hb d l m lm ldd d
Finsterwalder z dl lt d J u mdt t gd v d md
mdd d l vt. p u t, l mt lm dlt u m l
ntm u du l lg d l tt, dd h t d l uv mg
qutt ut, tl dtv dutl. p t, g t-
t eu b m l d Mllt, Tj nv tt ll b ult, u lul u tu.
Torre Coltejer de Medelln, uso pionero del compu-tador en la ingeniera estructural, 1969.
eL
concreTo
y
sU
expresin
en
coLoM
Bia
35
D
8/7/2019 Asocreto 2006
37/174
cdl mb: m hb ugd btt u d l dd dl mt -
tutul d d l dmmb bud dl d tut aqutt, ig-
cttt, qu dj l d tutul t mt u dl md d d ulqu
d l t m ...h u dll hldl d l rt d Mtl, d d l
d t... d d l tt bud114. y hb td l tul u
tm t u l aci 1951, dl pbll d r cm
d mm , ud dm t qutt u ulm ubl b
ttutu 1954. Du d u m 1951, hb lvtd 43 m 1953
umul 300 b d t l gut 10 115. su gu vulv mdul v-
l muv lu mt. su md d c (1955-56) u tdt
dl d plqum Bgt d Dk ct l t u ubt lgd (1952) t
b lg Bgt l tm d l dd. e 1958 u mmb l l etd U-
d td cub, Gutml put r llg lmt ht l md d cl.
L t d l m md dlld Dt u dtmd ut ld mt m, lm, hbldd mul d u b, d tutul. cb
l tutu, dllb l tm, db l gt m hdul qu l h tbl.
su b (122 t Uugu, 43 agt 23 Bl, t 1946 2000) ll
u tmt cht nl b d ltj, td gdulmt u t-
d bvd dut, md gl qu l l gmt, l dd d l mtl
ll l mdl lt, td d tt ht lu d 59 mt116. U
uv h d t d bvd, d, ud, mlz l m.
s h ubd m m uttv ub d l tlg d mmb dlgd clm-
b l dll d rth, Gzlz Zult p l Md d Gdt 1945, ub
l t dl ed Mull T m l tt. Hm ld qu l ul
d m qu t t b l uv t tl d d. cud
l vlu lmb l dlgd hb mzd l b d cdl
Dt qu dg m dd lmt l ut.
el td d bbl d ctg vldz d 19 mt bvd lgd d dbl uv-
tu d 4 m u dmttv d l ud tul l vbldd tl d l uv
g d qutt g lmb l tgu117. Gt ct ud qu l
bm qu l agt hb tud d 10 tmt qu alm hb
lzd btt v d d t t d tutu. c l dd md d g-
d mt hm ut mmb d , gdl d ht llg l g d
lul118. s lb l ubl tm, l gut d l b, qu t tvd
l t d t td, td m m d c mul, qu l dt btuv l
bt d g d nuv yk t bl bj. e u tt-
t h bl, t t z qu l s d ed nl dl Mt d
ob pbl t l g vtj d u utdd mt d dg119. Du d l
vul t dl hdm-td d Bgt (1928) l td d l Uvdd nl (1938),
l t dl td d ctg tu Gzlz Zult m um utdd l tudtv dd l , u d vd m lu qu lz, l d
Los procesos de excavacin de stanos en el HotelTequendama, Bogot.
Aeropuerto Olaya Herrera en Medelln, arquitecturade cscaras en los aos cincuenta.
e
La
Tapia
pisaDa
a
La
pieDra
LQUiDa
hErnAnDov
ArgAs
CAICEDo
36
ia
8/7/2019 Asocreto 2006
38/174
l t, l mt d l gd ubt dd l t d bl lv l
lmt d l t gld d t. su dm gmt, mutl tutv,
dd ad, l tu m ht d tvdd g.
cm Hbqu, W Ftg cdl, l d Gzlz Zult t
l b l t l ub d g. algu tt dt t d l md
tl: l g ul dl Md r t u quvlt gl120, l ll dl Gm
Md d 1953121 m d l d D l M d 1947. el tll d Vlkwg ub
lgd d t vd bj l m d Vl l ldll mb l Tt d l cm-
d, tudd Gt, t Dt l m d d m md d
lt d t, vul tutv. e u d l ut, d ldll
dlgd hu t t tmt d , jug v l ll
d l b tl d t.
a t d l t dl t l v, t ntm dd l d l
tt122
l l dl u Bll, d u mtz d Fldl, otg Gzlz dltu mb tgd gm d ubt lgd vt: dl Qug (1952),
lt dutl chlt clk, t d bu, Vl, hmg mtd d
m t mm 123. lv otg, d l l d l vt tut d
l d d gl l Buhu, lmd l g d qutt d M
1955 u ud tutv lmt qu l h dd clmb u
t d, b td d l md l 124.
c 23 mt d vul, l vldz d d tmt d Hth (1955), md t
l bl d pm, b l bld d Tj L Zzul (1935) d 12.60 m d lg
tmt d 125. Gzlz Zult, m Tld, Bul, Mllt, Ft, cdl
Dt, td qu ttt dmt u ut tltul. F d dl lg-
mt t l m, l tu lt d o tg bt mt
gud l ubt d nv bd d hmg l d Ml (1953) du
d u dll Gutml, tgd t b m l d Bll Zuh (1963).
Ft, m ul d 1951, b tmb m l d t
d v, l ubt bl d l eul Mlt dg d Mllt l ll d L ez
bld hbl. at M Gmz, sl, Glt, G r sl lvt
mmb b ll. cug tu l bvdd d cltb Bgt, m
dl l pt d V-M u dt d d uv h h-
mg td126. sl d g lgz, l lu tmb vldz ltl
l d d v 127 td l t m Bqull, s Gl, ctg
plm dd l bldd v d u t multm. Muh du, l dl gl,
, d u dd, d uv mul tt.
CIMENTANDO
e l , du d l d ld d l cl, l t d md ut d mtl
d avl l ll d ctg, l t l uv hmg d Dv l ut Zqu, l vtd d Llg l ltm tu d hmg dt o-
Los esqueletos en concreto armado: la Clnica delCountry en construccin, Bogot.
eL
concreTo
y
sU
exp
resin
en
coLoM
B
l l h d d l b d d l l 128 l
37
De
8/7/2019 Asocreto 2006
39/174
tg, l lt hd v d l b d Bv dl gl 128 u z. e l
tt ut, l mt vtl d l d bgt, qu mj md d
t l rmd pl d nuv yk, qu t tt utl l ltj d l ut,
dmb l md ll u tud, d mqu. al ld d l t l, cug
u m v dl lt vd vd t, gl, vb, l
mqu d Bt b l b m dut l ut: l mul dl lt
l mg d l ub gumt mt u ubldd. L b tub l mu
d t d 11 mt d ltu dl B d l rbl mb mdt tlld
lt d t t. el dtmt d ul d cug td h l d ltj
mzd z d ht u mt d dmt 400 tld. atd v l
qu bb ubmu, dlmt u dzd d d lt mdt gt h-
dul. cm l b d Tz dl tlg d b d Hbqu, l d ldd
ld u l d uvv d u uv tutu hmg md.
s b l u d lt bd md, td tugd u d gmtd mu d t hh lt m l dl Mu dl o mdd d l t. p
u tm, dd l d l ut ht l tt, l ul bld d Bgt ub
l l ftt m d d qu, l ubd t b v, ut
lmt uv mul mbdl lt mlt. L tumt d -
v t, dd l ht t d l t m ud, m l tm l
d dlmt tml, u t utlz Bgt.
ogzd ddtmt tt u tt, pz l l m
vz d clmb l T d Bv (1963-66) ud l lt udd h llgd
u lmt. a l T dl pqu l ld bj l ld l d -tu ll h b bj l tm d mt vl qu d av
l d l dd. cm l tm d l mt dl t md, db u
lt tmt tmt, tj, ut , dmt l; hb
u dgg d tul m cudm, gt tg ht gb d l b
m av. Hb u jt d g, t bl qu ttgub l vldz d l u-
b: l d tub d 1974 u d d 5.500 tld u dt d 29 mt, udd
d mll d tmll mtd, m d g gt Gu lbl.
L tll d ld, gd F l d l ut130 du d u tt itl,
llg l b m l d Tm u u d d, l u-
dz d l t, l t dd du. L t d v tll ttd
d mz d l tt ld l dd gut gd b m l
Htl Hlt. el blm d l gd t, bd lmt pz pm av
dd 1963 mdt l mdl j dl nkktu, lv l j tld d
d dd du g l d d rbt Mldd.
CLCuLOS, NORMAS y CDIGOS
Du dl m d s F 1906 d l m tu b mgtud d uzhztl d d d. c l tmt d dmb d 1908 M -
Dbl g gut:Los anillos de los grandes caissons
de Avianca, Bogot.
La
Tapia
pisaDa
a
La
pieDra
LQUiDa
hErnAnDovArgAs
CAICEDo
8/7/2019 Asocreto 2006
40/174
8/7/2019 Asocreto 2006
41/174
d l gut, m vz, g d lul uz hztl l l
40
M
Bia
8/7/2019 Asocreto 2006
42/174
d l gut, m vz, g d lul uz hztl l l
d l d.
y 1933 L gl b u 8% d l um d l g mut m l mtd d l
g vv tu l m mg d du131. H l d l tt, Gutv
Mldd b u tul Apex, vt d l tudt d g quttu l
Uvdd nl, b l tu tt tmbl d l ut l
pd rmz t l v ttl d l d d m mlg.
L d t lut l vlu d l t d d tutul l dd
t. e l l d am Bdg d 1955 l d dl B d Bgt, d
qu l tutu db d u uz hztl d m dl 2% d l g mut u
ut d l g vv132. e l m d l sci l Dtt d Bgt mdb 1957
m m d l tu tutul l dg aci 318-56 315-51 l hmg, l
aisc l tutu mtl, l lmt lt d 60.000 l uz hzt-
l tmd dl Um Buldg cd dudl u 50%133
. el gut, l d l B dl cm, pm tm ut g hztl dl 5% d l g mut ttl134. c-
du, l d aljd agl d m mt hztl l g mut
m u ut d l g vv, gud md dl Jt cmmt d s F135. p
t mmt, tbld l iconTec, l m d mt l m ltv l -
tu mlz. el m d alk d 1965 h qu l aci dt uv m l seaoc
dt l gut l md uz hztl l qu pm lul l t
d av 1974 l t L am, lzd l mtd d Tkb. y dvt b l
d d t uz ltm dl aci 318-63 mlz l dgm d d lt
dl dg d 1941136 b l mtd d lmt t u t l137.e l mutd d cltj, l gm st, Jm Muz lul u tutu qu d-
l t l ul t dl dlg Zvt 1968. etutu vl m
clgu, clt UGi lz mub l uv ud mt qu gl-
z dmt, dd l md mdl d l d l dd t138 , m vz,
tud l ut dm du dl ug d 1973 av ult d chg.
e l mm , s gz l m g d g m l gut tbl
l a d ig sm qu dlt l du dt d l t mlz-
vtl gl ll l ais-100. s tb, du dl m d p
l tud tulz dl m cdg clmb d ctu smtt
d 1984, qu bl l blm dbd ll l tb lum, dbd
fbldd t g m, hmgu u d uz hztl mmt
zd, t d d l mmt mu139. s dvt qu dt d l dtt -
bl td l uv tv gult gtv l v l mudd d
qutt l t l d g tutul. L gu tbld l L 400
d 1997 lmt vb l bldd l, umulb l mtv udmtl
l lz d tutu m d u mtv l b l tu,
l tlg mtl m mu tbu l cm pmt l tl d l mtv dvd.
Verona, edicio residencial de los ochenta: el con-creto detrs de la piedra y el ladrillo.
eL
concreTo
y
sU
exp
resin
en
coLoM
NuEvOS TIEMpOS: NuEvAS vISIONES
41
De
La
8/7/2019 Asocreto 2006
43/174
el tlg d u m 1985 lut l tl d t dl mmt: mzld, bmb,
lt d mzl, tm mutbl, tm d d lum l, qu
dlzd, mmt tutul140. su gz dt h l gm d t,
bt, tmz tl. ah, vl l uv tm tutv: l m dl
cdg qu mb vld ut ld l tlg d l m.
e uv m, mz l v d : m l d l l ll l
m d l d l d l gudd m l, t mlj. s
l u d tutu: u gu d vlu dgt d u tv
uz. s m l dubldd: l mtl vv u dmd uv mtd d dg-
t ttmt. s mdl l mt: d l t mbtl u ttmt
ml l t l. Quz h h u ml tutv l j d l
tu gd bqud d ldd, vhmt d u tl d dd.
Quz mub u u d gl g u tm d tt m, d mb d d ultd. Quz d u vl d l uttdd d l mtl l md, d
l lmz dl vl d l tu m m d u ml m bjt.
s h td qu t u udmtl l dutlz, m l lt d mt-
ldd ml, l u d l , l tm m d m d l tu-
, l uz d l tumb, l u d tu t l mm l d tm 141. s h -
gutd bl t mud glblz, l td ll t dtmt
m tm ul, l t dvdul d muh b d, t t muh
lmt. s um qu l mudd t tbj gd jut qu l vul u lu-
g tm: m d gz , d vtg dll, d t .el l dl etd, l dm, l m, l m d mt l tt l t,
dud h md muh d l lmt d l ht d l t tutv clmb qu
qu tt u tt d tv d dtmt m ll d u hbtul vl-
ml md l u mtldd qu l h hh bl.
Mzl d ld, l g dvdul, l ultu d t mtl, b
, gvll mt lv, h td qu t l u d m l lqudz
gum qu l b l b m142. el t, t t ud tm d
Tj, dmd u md qu bqu u v u mtm dt d u j
l qu t tmt t m dut d tbj d vz m dv.
L tu lmb h d ug ud t d m
lmt l tdd tmb, gtvmt, l ldd d l du dl
ut md. s d uv dgul d d u t t
dd l gud gu mudl143. s mbg, gu u t lg dmld m l
d l ltm lut dl gl t d l t d u dd d u l.
al b d dl t clmb, u lgd db juzg ut ut d du
vl d u b t, d tlzd u jut l d t ldd d vd.
El concreto arquitctonico en la Facultad deCiencias Humanas de la Pontica Universidad
Javeriana, Bogot, 2004.
a
Tapia
pisaDa
a
La
pieDra
LQUiDa
hErnAnDovA
rgAs
CAICEDo
N O T A S
42
M
Bia
8/7/2019 Asocreto 2006
44/174
1. cdvz Mu, J M, Reminiscencias de Santa Fe y Bogot.
2. Kd, Fbt et. al., Concrete Construction Manual, Bkhu, 2002.
3. Gt, Artes de la Cal, ittut el d aquttu, 1994.
4. Wd-pk, Jh, Roman Architecture, abm, 1977.
5. Mk, rbt, Light, Wind, Structure: The Mystery o the Master Builders,MiT p 1990.
6. Gml, J, The Catedral Builders, H pl, 1992.
7. Gd, sgd, La arquitectura como enmeno de transicin: Las tresedades del espacio en arquitectura. G.Gl, 1969.
8. Tllz, Gm Mu, et, Arquitectura domstica en Cartagena deIndias, el, 1995.
9. Mtz, cl, Apuntes sobre el urbanismo en el Nuevo Reino de Granada,B d l rbl, ..
10. Mtz, cl, Santa Fe Capital del Nuevo Reino de Granada, Bpul, 1987.
11. pt, Tm F., Building the Nineteenth Century, MiT p.
12. Fmt, Kth, Estudios sobre la orma tectnica: poticas de laconstruccin en la arquitectura de los siglos XIX y XX, akl, 1999.
13. elltt, cl D., Technics and Architecture: The Development o Materialsand Systems or Buildings, MiT p, 1992.
14. Kd, Fdbt et. al., Concrete Construction Manual, op. cit..15. Bhm, r, La Atlntida de hormign: edicios industriales de los
Estados Unidos y la arquitectura moderna europea 1900-1925, n,1989.
16. Dlhumu, Gwl, De la collection a larchive: Les photographiesde lentreprise Hennebique, en Delhumeau, Gwl (d) Le Bton enReprsentation: La mmoire photographique de lentreprise Hennebique1890-1930, Hz, 1993.
17. p, at (d), LArt de LIngnierur: constructeur, entrepreneur,inventeur, cci, 1997.
18. sz, Mt s, Charles Multiple-Panel Floor Slab, ACI Journal,augut 1963.
19. otg, ald, "aquttu d Bgt", Proa, 1988.
20. Anales de Ingeniera, V, n10, m 1898.
21. rdguz, Mul rt, Jg, La actividad comercial y el grupo decomerciantes de Cartagena a nales del siglo XIX, Mg Fultd dadmt, Uvdd d l ad, 1982.
22. Anales de Ingeniera, "cl gm: tud ddd l tultFdl pmb", Vi, n9/10, bl m 1888, J M Dv.
23. Zt, Ju Mul, Las orticaciones de Cartagena de Indias, Vudd c. Bmj, 1963.
24. Anales de Ingeniera, "L mtl hdul", V6, n64/65, bl m 1893, Mul d c L.
25. Ml, equ, Anales de Ingeniera, "el l d Gdt", V16,n193, mz 1909.
26. Gzlz, Lu Fd, Llach y Galicia: dos caminos un punto deencuentro, clultu 1996.
27. Gutz, smul, Arquitectura de la poca del Canal 1880-1914 y susparalelos norteamericanos, ranceses y caribeos, eu, 1984.
28. Gzlz, Lu Fd, op. cit..29. ag, slv, Gastn Lelarge Arquitecto, el, 1986.
30. Anales de Ingeniera, "sv d gu d l udd d Bgt", V19,n226, dmb 1911 Mul J p.
31. Anales de Ingeniera, "Gt d l tub d mt", V24, n289-290,Mz abl d 1917, olg cl.
32. otg, ald, op. cit.
33. sz d stm, cl, Historia de una gran empresa, Gud, 1982.
34. otg, ald, Ferrocarriles colombianos resumen histrico, imtnl, 1923.
35. o, Lu, Industria y proteccin en Colombia 1810-1930, Faes, 1987.
36. Gmz, Gbl, Historia del cemento y el concreto (2 pt) ntt40.
37. Ingeniera y Arquitectura, ju d 1939.
38. F, Lz, "smblz d albt Mqu Mt, g qutt", Cuadernos Proa6, 1985.
39. egu, Jg, Construccin de una imagen de prosperidad 1905-1935,Santander, Mtld (d) aquttu rubl Mzl,nm, 1997.
40. rbld, Jg equ, Arquitectura republicana y de bahareque, enSantander, Mtld (d) aquttu rubl Mzl, nm,1997.
41. egu, Jg, op. cit.
42. T, Jg, "Tzd tu d m", Cromos, 1937.
43. a, Gutv, La mula de hierro, cl Vl edt, 1986.
44. Ingeniera y Arquitectura, gt 1941.
45. Casa Norton Griths Co. Ltd., Inorme general al Ministerio de ObrasPblicas al suspender la construccin, imt l, 1930.
46. Ingeniera y Arquitectura, bl 1939.
47. Ingeniera y Arquitectura, gt 1942.
48. Anales de Ingeniera, V50, n569-570, jul gt d 1942.
49. Ingeniera y Arquitectura, bl 1942.
50. Ingeniera y Arquitectura, mz 1942.
51. ig aquttu, m ju d 1944.
52. Ingeniera y Arquitectura, vmb dmb d 1944.
53. Entrevista a Raael Esguerra Garca, vmb d 1999 HdVg cd, rdg rub al Ll.
54. Gmz, Gbl, Historia del cemento y el concreto (2 t), op. cit.
55. Architectural Record, vmb 1941.
56. Ingeniera y Arquitectura, mz bl d 1945.
57. Ingeniera y Arquitectura, "Vvd m", Hd Vgrub, 41, tub d 1942.
58. Gutz, rm (d.), Arquitectura latinoamericana en el siglo XX,cdl, 1998.
59. Bb, Fd, Materiales y procedimientos de construccin, H,1962.
60. Architectural Record, 1946.
61. Ingeniera Estructural, "cl cuth: vd b d u gt", 20, aie agt.
62. shldh, cht, Wayss & Freytag AG en Picon, at (d) LArt deLIngnieur: Constructeur, Entrepreneur, Inventeur, cci, 1997.
63. M, J Lu, Planos completos de 50 viviendas, Wd, 1944.
64. cd, J M d Jg, Wl, Jos Luis Delpini (1897-1964):Centennial o an Unknown Master, Dmm 31, 1998.
65. Mdz & Mdz (d.), Lo mejor del urbanismo y de la modernaarquitectura en Caracas, Gbd nl, 1957.
66. Gldbg, M, Gua de edicaciones contemporneas en Venezuela:Caracas, pt 1 FaU UcV, 1981.
67. Vlluv, pul pt, M, Carlos Ral Villanueva, T ed,2000.
68. pdk, stm, Oscar Niemeyer, Gg Bzll, 1960.
69. Ltzz, Gl,Joao Filgueiras Lima Ll, Blu, 1999.
70. Architectural Record, vmb 1946.
71. Proa30, vmb 1949.
72. Cullar, Serrano, Gmez, op G, 1983.
73. p, olv cull, Serrano, Gmez & Ca. Ltda. 1933-1958,sum edt, 1958.
74. Gd, sgd, Building in France, Building in Ferroconcrete, Gtt,1992.
75. Proa33, ju 1950.
76. V, clud, Domenico Parma retrato cientco, Upc, 2004.
77. M, albt, Inventos y patentes en Colombia, 1930-2000: de los lmitesde las herramientas a las ronteras del conocimiento, iTM 2005.
78. Fdz odz, J a., Eugene Freyssinet, en LArt de LIngnieur:constructeur, entreprenerur, inventeur, cci, 1997.
79. etvt td t 53.
80. etvt Jg Gzlz ald Gmz tub d 2005,v t 125.
81. pvd, Gbl, Simesa, medio siglo de siderurgia colombiana, cl,1988.
82. nv, p Lug, Savoir construire, edt du Ltu, 1997.
83. ig, Arquitectura y Construccin, V11, n7/8, tmb dmb1971.
84. Architectural Record, "ct d Buldg Dg: a suv", tub1939.
85. M, Jm, El estado del arte del concreto de alta resistencia en Chicago,
rc 90 ac 90, T5.86. n, cl, Arquitectura y Estado: contexto y signicado de las
construcciones del Ministerio de Obras Pblicas, clmb, 1905-1960,Uvdd nl, 1991.
87. Hormigonar, ed. 3, a 1, tmb 2004, Del pasado mirando al uturo:aporte del hormign elaborado a la industria de la construccin JM. c.
88. sca, Anuario de la Arquitectura, Vl 12, 1983.
89. ahv Mtz cd & c. ed B d clmb, 1948.
90. Ingeniera y Arquitectura, vmb dmb 1948.
91. Ingeniera y Arquitectura, bl m d 1961.
92. Noticreto 30.
93. Klg, rhd (d.), Perormance o Masonry Structures in theNorthridge, Caliornia, ethquk ju 17, 1994, Th Mst, Ju 1994.
94. cinVa, Asismicidad en viviendas econmicas, 1959.
95. shl, sv, Structural Masonry, pt Hll, 1970.
96. rt, Ht, "evlu d l mtd tutv clmb l ltm dd", Primer Curso de Construccin en Muros Estructurales,icpc, 1980.
97. Noticreto 13, "e d g hztl", 1989.
98. Dl Vll, clmt, Crecimiento y cambio tecnolgico en la industriaedicadora en Colombia, T d gd em, Uvdd d lad, stmb d 1984.
99. sl, Jul, La industrializacin posible de la vivienda latinoamericana,el, 2000.
100. ag, J H., "pbldd dl t lv clmb", RC 90.
101. Vg, Hd, Cambio tcnico en la edicacin en Colombia en el
siglo XX, sca, 2000.102. K, Fbt, et. al., op. cit.
103. asTM, "100 y asTM cmmt c01 cmt: a sust", Standardization News, nvmb 2002.
104. G, e, La Construzione Razionale Della Casa, Hl, 1953.
105. Ingeniera y Arquitectura, bl d 1953.
106. V, clud, Bruno Violi: Arquitecturas y lirismo matrico, ittutitl d cultu, 1998.
107. cll, pt, Las edades de la arquitectura moderna: su evolucin 1750-1950, G.Gl, 1970.
108. Bhm, r, El brutalismo en arquitectura, G. Gl, 1967.
109. T, rdg, La arquitectura moderna en Cali: la obra de Borrero,Zamorano y Giovanelli, Fud cvl, ..
110. Hbt, Glbt, The Dream o the Factory-Made House: Walter Gropius
and Konrad Wachsmann, MiT p, 1984.111. Tllz, Gm, Iglesia y Convento de San Agustn en Santa Fe y Bogot,
od d s agut, 1998.
112. pz, F Jv, "stm tutul mtt d", RC 90, gt 1988.
113. sca, Anuario de la Arquitectura, 1971.
114. Bb, Fd, Materiales y Procedimientos de Construccin, H,1962.
115. Fb, cl, Candela/The Shell Builder, rhld, 1963.
116. ad, std (d.), Eladio Dieste: Innovation in Structural Art,pt, 2004.
117. Proa11, "stdum d Bbll", bl 1948.
118. cd, nt, "etd d Bbll, ctg, clmb",etvt Jg Gt ct, tt .., Monograa Curso
Anlisis Tcnico de Proyectos Universidad de los Andes, HdVg cd, 1998.
eL
concreTo
y
sU
exp
resin
en
coLo
8/7/2019 Asocreto 2006
45/174
119. Architectural Record, "pthg Bld cuv ct: Bbll stdumt ctg, clmb, suth am", jul 1948.
120. rt, al, Reinorced Concrete in Architecture, rhld, 1958.
121. Proa78, "cll dl Gm Md", 1954.
122. Architectural Record, tub 1939.
123. cbll, Gl, lvaro Ortega: Prearquitectura del bienestar Somosur,
el, 1988.124. Proa89, m 1955.
125. Gmz, ald, "ed d tutu lm t:u lmb", Monograa en curso Mtodos y Equipos, Hd Vg cd, Uvdd nl, 2005.
126. Lmbt, Gu G, Fz, The Sheds o the Voirin-Marinoni Factory inMontataire, Dmm 31, (2004).
127. Zt, cl, "c t: cll d l st atldl Gm Md", Monograa en el curso Historia de la Tecnologade la Construccin, Hd Vg cd, Uvdd d lad, 2005.
128. Vg, Hd, op. cit.
129. G, Jul, Traslado Edicio Cudecom, u Ht d l Tlg dl ctu, Hd Vg cd, Uvdd d lad, m d 2005.
130. Buttmw, ibll (d.), Panorama des Techniques du Batiment 1947-1997, csTB 1997.
131. nt, rm, "Th rgultg evmt",Journal o ArchitecturalEducation, 4, 1980.
132. ahv Mtz cd & c., ed B d Bgt, 1955.
133. Anales de Ingeniera, V61, n685-686, gt tmb 1957 sci.
134. ahv Dm pm, ed B dl cm, 1958, Fultd daquttu D, Uvdd d l ad.
135. ahv Dm pm, ed aljd agl Hj, 1963, Fultdd aquttu D, Uvdd d l ad.
136. Anales de Ingeniera, "clul dl hmg md g l t dluz ltm", V 72, n747, jul tmb 1964.
137. Anales de Ingeniera, V7, n764, tub dmb d 1969, "el lmtt l g ld" Gutz d p.
138. etd, Jg edud, "el u dl mutd l l tutul clmb", "Mm dl sm nl b ed d Galtu", eul clmb d ig, 1974.
139. G, Lu equ, El control de deriva y sus implicaciones econmicas,ais, b d 1994.
140. ct, Catlogo 1985-1985.
141. Blh, Gd, Tecnologas de la Construccin Industrializada, G.Gl,1977.
142. pt, clud, "Mtu, httu t t", Le Bton enreprsentation: La mmoire photographique de lentreprise Hennebique1890-1930, Hz, 1993.
143. Gld, Fb Hdz, albt, El ciclo econmico de la edicacinurbana en Colombia, cml, pd nl, 1982.
Armadores de columnas parael edicio de Pan American Lie en Bogot.
8/7/2019 Asocreto 2006
46/174
Hit
8/7/2019 Asocreto 2006
47/174
Hitos
rotagonistas
8/7/2019 Asocreto 2006
48/174
Hitos47
8/7/2019 Asocreto 2006
49/174
ALbERTO ESCOvAR WILSON-WHITEMIGuEL DARO CRDENAS ANGARITAFUnDacin eriGaie
rotagonistas
a tv dl ttm d l b tud t l , qu vt dgm
d l vlu d u ultu d tu, l d t mtl clmb
h h vdt ttv. c l tul gg lmb, l m lz
t l dv g dl d m uut v mult. M-
t tu ut b d tutu mt mtd l t atlt
p, mz tmb u dll ll d l dut dl mt dl t l z
tl. et mul l d b utul l g d, qu d
d m vtg l t dl g l mul d l m l d l du-
t d l tu qu l mg, l mv l h ldd.
emdm qu u d t b ht u tgt, qu l -
d l dd d l tu t l , qu lu
l dll v l du dutl dl mtl. el t t td l qu
h dmd Modernismo db l b lvt t ld l t,
l m l t d l mm. s tm qu mt l l vlu d l tu
t qu b dd l tdd g ut l m b vl, d l
dtz v fjd l d tu d mmb, tud
l vtv l t lmd l tm bd zd, lmd l ud
qu dmt l ju d l m l ll. Flmt, t m ulm
u v m d l td t, qu t ld l ultu dl u
dl t clmb.
pg ut:Colocacin de cables de reuerzos postensadosen el Puente Pumarejo, Barranquilla.
Los ioneros del siglo 19hasta la dcada de 1930a
ci
n48
oLoM
Bia
8/7/2019 Asocreto 2006
50/174
e l dll d mul l b d mt u t t l g
Mgul T ct (1859-1931), qu 1887 dll u qu l l mt tmz l
uldd dl mt d m m. L mt d T u vld l
qum l F Mt Lu M. H. et ltm, du d h l tv
ub l mut dl cimento d T lu qu u dd l, t -
dumt ut dh l u qu lqu, l tmt mjt l
mt llmd Romano l d u . c qu l b d t dut tmt
uv ut , t llmd t gd l l tu; ubt u tmb d h qu h qud ld mt, l lbdd, gd
t b td, u uv l dut m l ut. s t td ud
d lgu utldd l T, tg ld l dl, qu hg d l l u qu
b tg1. Dt d l ub lzd H Mt, l mt d T u m-
d l mt Portland l dmd De Poully De Vassy2, mtd d iglt
F qu , l , l d mj t m mlz l 3.
L tv d T du mt l llv l t 1909 ud,
tv d l hm sm Buh, l cm d cmt sm. Dd mm-
t, b l du d mt mtb , l ulz dl u dl mtl
l tu gu gd u mt t l dmd, qu mt
mt ht l dd d 1930. Db l qu l mt gu mtd lu
Bgt, btt qu ll mz u l dud l . n ud d l mm d
t udd dd tduj mt tv d l ut d Bqull Buvtu
dt Mzl, Mdll, ctg, Qubd t udd. p gut, lg qu l
hm sm Buh, td vd u dut m t qu l mtd, u
bl d l m b t Bgt. t l Qu d l Luz
(1910) tu l tbj dl l Mu Jlv Mll (1867-?)
4
. Jlv ul bl 1912 d l tu d u d d t l cll 24 c stm,
hasta la dcada de 1930
visi
nyexperimenta
eL
concreTo
y
sU
expresin
en
co
b l Tz ptu, l Ml l U, qu u mdl d blgd qu
bub u l u d t mtl, qu bblmt u d l m b
HiTos
y
49
8/7/2019 Asocreto 2006
51/174
, q
tud utlzd t zd clmb. edd tmb cmt sm,
d d l qutt atu T Jg Muz l g et Gzlz ch,
ut l mblmt Tt Fz(1924). s dt t m dt d l b
d tutu bl l Mtd Mul d l cll 13 l eul Mul d V d lcll stm, l ul u t u mt . e u m d ob pbl d
1925 ub b l Mtd qu l u qu ub d 1.700 m2. et tmd l
tu ldll g t d l t zd. s t ld tulmt
l tutu mtl qu qu l tl l d t lt b l ubt mt-
l, dd l Utd stt stl c. y b l eul d l cll stm, qu l l dl
lt qu tb ud l t dl mtd pbl, d lug gt mvt
l ud l ml t qu ult l gul ut, u ud lt b
u lh d t md5.
e t udd tmb db m l u d l d l l tu, qu llg
u ut ulmt l ed cubll (1926) dl g qutt a lbt Mqu M t
(1890-1968). e t d l l lt l t md mt dll u -
tutu d h l qu utlz mt mtd. H v qu Mqu Mt
t d l bldd d utlz t u d l tv, jut l g atu
Jmll ch, m dgd l sdd clmb d ig bu lttv
d tu t l t gd dl u lzd l d d l adu B-
qull (1915) qu u ut tud mt m h6. p l lt
t qu mlb l ju ttl dl t gl dd l gl Ll abu,lt tbj t7 dd ltl t t tt, b dl
lm nl sm, d l d btuv u hbd. p du l t u tu
dtm u l d l l tutu, blmt ug dl mm Mqu.
sm u u d l qutt l u dl t ctg b m l
ed Mgll (1927) pmb (1929). ot jml d u d t zd l d
l l ttu l Htl et (1922-1925) l ut d Buvtu8. e t ut
dt qu l m b qu u d m tmt l mt u l
ut l b vl qutt d l, u d tduj t-
m m mmt d mt, d t u hmg. U d t b u l d put
clmb l dl gud ut d Buvtu, qu u ttd t 1912 1913 l m
gl S. Pearson & Son Limited, u dll utlz l vd t d lt d mgl
vult u d ulgd d t9.
adm d l dll lzd m g l, bl tmb l -
d m tj, tut dut d mt , qu t l tt l
mt m m l t t tulzd. algu d l m d u t
m l b Portland, l United States Steel, l Raymond Concrete Pile, l Ullen & Company, l
m Black Mac Kennedy y Stewart, l Winston Brothers Company o Minnesota, Georges P. Wagner andAsociates o New York10. auqu muh d t m lmt l b vl l dll
proTaGonisT
as
AlbErtoEsCovAr
d l, v, l dgd ut, t m Ullen Co. Raymond Concrete Pilet
tu d lgu vvd. et ud vd tt m l lbd
aci
n50
oLoM
Bia
8/7/2019 Asocreto 2006
52/174
t l Mu d Mzl u tu, l Mu d Bgt, mb md
l dd d 1920 l Ullen mlmt b tt jut lgu uv.
al v l mtl gtd l l d l dd d l m ttt l b d
Bgt, d l d h d uz l tqu d Vtlm egt, mtd h l tv uz t, dm d u mzld, l m d u g
t t, mtd dtmt dd etd Ud. Fu l mm Ullen, bz d Jh
Wtd, l bl d d l t d l d Mzl (1926-1928). et d,
qu dll d ut u t tl, u dmbl tm tutv
tutul, ut l mu d l hd m u j d t md vd
ttud d d, mtl mu t l z l . p u t, l rmd -
tu l t mull d Buvtu (1930), jut l ul mlmt t b d qu-
mt m l htl L Lm, u bll bd u md etd
Ud11. e l dll d td l b lzd l rmd, l mtl, lud l
mt l , u mtd dl tm.
L m t dl mt hz qu dmt u utlzd m vmt d v
d l tdl lz d udd qu ht t hb td mdd m l -
qu bgt d s Vt (1922), jml qu gu Mdll l plz d B (1928)
am l lz l (1935). Fu bblmt Bgt l udd qu t l m
tdd d b d t tt. e l tl tmb mz utlz l mt l
b d tub l ud d dtl d d, l tm tdl
d vmt, l mdm, t t. e vd m l dl ct Bgt (1937) lcvt Mzl (1935) uttu l mdm: et l vmt qu dlt h
clmb, u d l m m tt l d l avd cvt d Mzl, [] h hbd d
qu vmt 900 mt udd, l qu db lmt l qu t mlt d
mqu qu t ud ll [...] L tbj h td bj l d dl g Gg
Mj, d l m Arango Betancourt & Ca., qu l ttt d l vmt 12. Td t
b u vmtd t vd mtl, l mm qu muh ll l u-
d. U d l m dtd u, tmb Bgt, l lz d l s F s
agut dd l mt tuv t l mt d g, l t md d lgu
ut l tub. e b m t, l mt mz utlz dd l gud dd
dl gl 20 m mtl tm tu d tl tt dt tt
l gu.
s mbg, td tuv d ud t u, l dd lgu m -
dud l tu d dg. al t, c tbl Bl b 1939,
u El cemento como material sanitario, td t lcg Md qu tuv lug
Tuj, qu db u ltll tud d hmg d mt; l tu-
d z t ulqu t l d tqu qu h d t gu d ltll,
db tmb b l u d mt; l ltll d ldll db lu mtd mt qu d dz , vt l dtu d l ltll l td l mt
MIGuEL T R IANA COT E(1859-1931)
Naci en Bogot y obtuvo su ttulo como
ingeniero civil y militar en 1880. Miembro
undador de la Sociedad Colombiana de
Ingenieros en 1887, particip en la cons-
truccin de los errocarriles de Puerto Wil-
ches y Ccuta y en la Carretera Central
del Norte. Obtuvo por primera vez en Bo-
got la abricacin del cemento Portland
con el cual se abricaron baldosines. Esta
industria la desarroll tambin, y sin mu-
cho xito, el poeta Jos Asuncin Silva.
Triana ue undador de la Revista Ilustra-da y proesor de varias asignaturas en la
Facultad de Matemticas e Ingeniera de
la Universidad Nacional. Muri en Bogot
el 29 de abril de 1931.visi
nyex
perimenta
eL
concreTo
y
sU
ex
presin
en
c
d l jut l g d ltll; l mt , d l dh tmt, u mtl
mlzbl l b t: l dh dl mt, bj td l l hdul13.
MAuRIC IO jALvO MILLN(1867-194?)
Arquitecto ormado en la Escuela de Ma
HiTos
y
p
51
8/7/2019 Asocreto 2006
53/174
e l mdd qu l mt vt l mtl d l dtt b bl, tm-
b mz utlzd l tu d dtd t d ubz lzd
t d. al t dt l t d ubz m Mg (ctg), el
pd (Mdll Bqull), cqut (Qubd), ct(cl) Tuqull (Bgt). sbl b el pd Bqull db m qu u u t d ubz lzd
l tm Kl ph, qu hb dmd m gt ml dlmt
udd, dd u l ju d t t jut equ d l r l udd
tm J F. Hv W. D. D Bd qu ttu l 12 d mz d 1920 l
cm Ubzd d el pd. ph utlz l vmt mt d u d l ll
dl uv b m md d m t l bl lt mt l l t-
dl mtl. all utlz l v, ut, dj, dtl, d: U vz btd l
b dl H. cj Mul, l D. Vt sj cm utz l l d mz
l tu d l ll tu d vmt, bdll d d mt, ml
ld.14 e t b t l g ll Lu cl B, at M Vv,
et Thv Fd pt, m l utl nl p lgu tm. e
t qu l mt ml l tu d l vvd dbd, t,
qu l mm z dl jut, Mul J. D L r, d d equ, hb btd dd 1904
l dh d lt u mt d l d. D l r v l dh d umt
l mtl l uv vvd qu dll, d qu tmb l l
lvd t qu t mmt l mt mtd15. e t udd, jut l -
lt d l mz dll dut lbd l mt mtd ptld qu b. et m u d l dut mt Bqull d l
d mt ll qu hb mtd l lb d dut m tuv
m ultd l l ml dl mt th, lmt mtl. e t
ltm mlz l d d m du, m ldd16.
D t m l mt mz h t dut t d l tu d
v, udut, lz d qubd, lmt vt u mtl d-
bl td t d d b bl l l udd dl . U udd
dd t mtl mz u mlmt u Mzl, qu 1920 ub l mt
u tu, m ultd d l dtu tt d u d d md mm-
t u d d m. et mu tt dd u ut d vt tu-
tv qu, l tm qu tduj t uv mtl, v t u td dl.
L tu hz bl lvt d qu l md l gudu lt lm, mll,
vll mtl ubmt d mt, m u l dl B d cld. e t b l
mt u hh, t dl gud , d md, u vtmt d mt
b mll d 17.
al tm qu lvt d d tl tt, tmb g tu-
t mjt l d l md jml dl d cubll d Bgt l Htletd Buvtu. el t ud m vz Mdll l tu
Arquitecto ormado en la Escuela de Ma-
drid en 1892. En sus primeros aos pro-
yect numerosas obras en varias ciudades
espaolas; en Madrid dise las viviendaspara el marqus de Morella (1902) y el
edicio El Correo Espaol (1910). Es au-
tor del libro Hormign Armado. Manual
prctico del Constructor (1903). Su partici-
pacin en el VI Congreso Internacional de
Arquitectos celebrado en Madrid en 1904
tuvo notable repercusin, ya que ue uno
de los grandes deensores de la utilizacin
del hormign armado, sobre todo en lascasas de menor presupuesto. De acuerdo
con Alredo Ortega Daz, Jalvo lleg a Co-
lombia contratado por la empresa de Ce-
mento Samper y realiz varias obras con
el n de popularizar el uso del cemento en
nuestro medio. La principal de ellas ue el
edicio para el Molino de la Unin (1912),
en la Carrera Sptima con Calle 24, pri-
mera construccin de varios pisos levan-
tada en concreto reorzado en esta ciudad
y que ue demolida en 1979. Desde 1928
se radic en Melilla, donde trabaj hasta
retirarse de la vida proesional en 1932.
All muri al parecer en los aos 4072.
roTaGonisT
as
AlbErtoEsCovAr
dl ed H (1929), dd l qutt Gullm H cz (1901-1984), qu
u vt l m lt d l udd, put clmb (atlt) l d
aci
n52
coLoM
Bia
8/7/2019 Asocreto 2006
54/174
l cj Mul (1927-1929), b d L. Gutz d l Hz. c t tm tu
Mzl (1926) l et dl Fl d cld, l pl Dtmtl (qu lug d
d l Gb) l eul nml. et b d l utlz d t mtl l
d d mt l udd, m dv b d g. Dt d t ltm ut l tl dl l d l avd cvt, qu u l m tbl b vl lzd
udd l m mtd dl gl 20. L mt dl t Mzl, ztd
d d 1925 1926, hz vdt ud tm l d d tu t vz
l ctdl t mtl, m u mul gu l v d u d qu,
d d u t, db mu l ug t l tmt.
e cl l tu dl audut (1915-1927) u l m lvt b t llg t
l. el tud t tuv g d l g dl Fl dl p
rl lvz sl, Mul J. p atu al Ub. e u dll u mv l utlz dl -
t, qu ml l vtmt d l tm, tl l, m l tu d
tqu vdut. a mm uttu tub vtmt t l tub h
l tdl l ldlld: el v d t d t td ld, tlud
d 1 1. alg m d l mtd d t td t b tl md t ll,
d uddmt l tu, d 20 m d , u ld d 6 t-
ld, l dt t dl ll d 2 1; l d l t u h d 2.30 m, l ltu
mm l t d 7.40 mt. el v vtd l ld l d u l d t
zd d 0.15 0.20 m d , u tuld d lh d lm l t
d l l18
. Td l tqu tb ubt u th d lm ugd d h, d lbl, b tutu d h d l d l d t. e l mm mtl
tmb d udd l pl nl (1925-1933), d dl qutt tgu
d l eul d aquttu d Bul, l blg Jh Mt (1886-1974).
e Qubd, l m d Mluk Hm ub 1923 u b d piedra articial qu
du blqu d td l mdd l; j, lum, mul, mt mml,
gt, t.19 e udd dll u mtt b qutt l g Lu Llh Ll-
t (1869-1955) qu d tu piedra articiall m d l b lzd ll l
dd d l vt, d bd l udd 1925. e t lb tutv u ml-
zd l hm lt Vt Gl, qu llg Qubd l mm d l td d
Llh. su l d pt (1923-1926), l eul Mdl (1923-1926), l clg
cqull (1924-1942) l ptu atl (1931-1942), u d v dd nuv yk
u tud Gl , l d l ptu, l m Cornelissen y Salcedo20. e udd
tmb md l d d vvd mt l B nt m l dmd
c Qut mvd l mt Fud cjl, qu ttu l m udd
dl tud t21.
p u t, atqu db m l tgu Htl Mgdl put B, tu-
d glmt md t 1883 1886 zd du t l g
tm Gg Wbb t 1916 1922. e t tbj t l lb d l g-
ALbERTO MANRIquE MARTN(1890-1968)
Ingeniero graduado en 1912 de la Facul-
tad de Matemticas e Ingeniera en Bogo-
t. Desde 1916 empez a usar el cementoen sus trabajos arquitectnicos de mane-
ra intuitiva y emprica, como l mismo lo
reconocera aos despus en asocio con
el ingeniero Joaqun Fonseca. En 1926, en
sociedad con Echeverri Hermanos y Ca.
Ltda., dise y construy el edicio Cubillos
con cemento importado de Estados Unidos.
Fue creador de innumerables obras dentro
de las cuales se destacan el desaparecido
y emblemtico Hotel Granada (1928), la
brica de Tejidos Monserrate (1932) y el
Club Militar de Ociales (1955), todas lo-
calizadas en Bogot. Viaj a Estados Uni-
dos para amiliarizarse con la tcnica del
concreto preesorzado, que aplicara en
algunas de sus obras como el Club Militar.
Fue socio undador en 1934 de la SociedadColombiana de Arquitectos.
visi
nyex
perimenta
eL
concreTo
y
sU
ex
presin
en
c
l ntl s st M l d H M rdguz Hj 22. D t
m, l m dd tut mtt qu Mdll, ug l d dl
HiTos
y
pr
53
8/7/2019 Asocreto 2006
55/174
pl Mul (1927-1937) udd. pdut d u u vd l Mu,
t d t u l l quttu d qu dll l etd
Ud dut l d, tu t zd mmt. e Mdll utlz l
mm t u b l qutt blg agut Gvt v eglg (1885-1939), l l ed Gzl Mj (1924), tmb l tgu pl d l Gb (1925-
1960) nl (1925-1933).
adm d t b, bl atqu l Tmlt d Gudlu. c u dd
d 120.000 kW, qu dd lug ut. el d u t-
td u m tm l tbj 1929. al Mgu T dg l
t lug l b. e 1932 u mlzd l g Jm ag Vlquz l
ugu tmb: Td t b lt d g u mmt u d mgtud
td. y tmt ttu u mttm vdd. all, jml, h
m vz clmb muh v tlg d g : l btm muh
m gd qu l qu ht t hb hh l l udl d d 1.318
lt gud, mt l d pl
Recommended