View
2
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
HONDERD JAAR MEKKA IN LEIDEN : 1BB5-1985
Cata logus van de ten toons teJ- l ing
gehouden te r qe legenhe ld van de honderds te
ver jaardag van de Mekka- re is van
C h r i s t i a a n S n o u c k H u r g r o n j e ( 1 8 8 5 )
A r c h i v a l i a , h a n d s c h r i f t e n , q e d r u k t e b o e k e n ,
w e t e n s c h a p p e l i j k e n o t i t i e s , f o t o ' s
e n e t h n o q r a f i c a .
B i b l i o t h e e k d e r R i j k s u n i v e r s i t e i t t e L e i d e n
1 - 2 8 f e b r u a r i 1 9 8 5
B i b l i o t h e e k d e r R i jksun i -vers i t .e i t te Le iden
L e i d e n 1 9 8 5
fnhoud
Inleiding 3
Belcopte chronologie 6
De verzamelingen van C. SnouckHurgronje in Leid-en 7
Beschri jv ing van d-e tentoongesteldestukken
A. Het beeld van Mekka v66r SnouckH r r n m n n i e l q r p i q
/ - ' \\ n r s . I - 4 J
a e - ^ " , ^ t - l r , , - , * ^D . i l r uuu ! ' | r u j ' g | onJe vooT z ] . Jn r e l _sn r e r A n r h i o ' ( . - o r / \
)_o )
C ( n n r r n L l { r r n m n n i a i n T ) i a d d qv . u J ! v 4 v ^ r L 4 5 f v l r J I l r l ! J g U U @
/ - . " \\ n r s . t - r r )D Sn nrr r .1r [Jrr n rmnn ' i a ' i n Molulrru . U I f , v 4 v A L r G 6 r v r r J s a r r I t l 9 s o
a. archival ia en boeken/ - - / - . r r l \\ n r s . i r \ O r . s ) - - , ,
b . f o t o ' s ( n r s . f 4 - 2 f )
r) . Mek]<aanse spreekwoorden/ ^ ^ ^ , \\n rs . zz -z+ )
d. ethnogafica uit Mekl<a
rhe i l ige ' voorwerpen (n rs .2 r -27)
r)ersoonI ' i - ike attr ibuten/ ^ ^ - - \\n rs . zo-J ) )
huishoudel i jke art ikelen/ - / ^ ^ \(n rs . 3C. - 3o )
doos jes (n rs . 39-40)
t n
1 0
1 3
t4
t_o
I O
l_o
l z
25
z o
2 0
2L
2TOrganisatie van d.e tentoonstelling ensamenstel l ing van d-e catalogus: J,J. Witkam.
Copyright L985. Bibl iotheek der Ri jks-universi tei t te Leid-en, Wit te Singel 2/ ,postbus 95OL, 2300 RA Leiden.
- t - \lnnoucl \vervo Lg,
vaatwerk (trs. 4f-47)
muzieki-nstrumenten (nrs. 48-54)
E. Snouck Hr.lrgronje ts vertrek uit| - - r n \Arabl_e \nrs. ))-)Y )
Opgave varr geciteerd.e en gehnuikte1i leratuur
27
29
36
]NI,EIDING
Het hei t igdom te Meld<a is d"e Ka'aba. een
kubus-vormig gebouwt je ( " " . 12 x l l m, en
ca. 1/ m hoog), d.at op het reusacht ige
binnenplein van d-e grote moskee staat. Tn
een van d-e hoeken is de rzwarte steent in-
gemetseld. De verer ing van d i t hei l igdom
dateert uit d-e ti jd. van voor d.e komst van d.e
Is lam. Al le mosl ims ter wereld. or ienteren
zich b i j het veru ichten va,n hun r i tue le ge-
bed op d-e Ka'aba. Het hei l igdom in Mekka
vervul t een bel -ang: ' i jke r i tue le f imct ie b i j
do i c rn1 i i l z ca -e l pn r i mA . r re - d i e een Va f f det q r v v \
vi j f zu i len van d.e Is lan is .
Mekka en Med ina z i j n de twee he i l i ge s te -
den van de Tslam in Aral . r i i : , en z i jn ontoe-
ganke l i j k voo r n ie t -mos l ims . Deze on toega r i -
ke l i jkheid heef t eeuwenlang d.e n ieuwsgier ig-
heid en fantas ie va,n n iet -mosl- ims gepr ikkeld.
Vanaf het begin van de zest iende eeuw z i jn
ber ichten varr avontur iers en re iz igers d ie
de hei l ige p laatsen van de Tslam hebben be-
zocht , bekend. Sinds het begin van de negen-
t iende eeuw is het Mekkaanse hei l igdom, en
meer i n he t a lgemeen de s tad Mekka , ook he t
ond.erwerp vaf,r wetenschappelijke bestud_e-
ring geworclen. De geschied"enis van d"e stad.
en een beschri jv ing van het dagel i jks leven
van haar bewoners zijn het ond-erwerp van
C. Snouck Hurgronje's onovertroffen werk
Mekka (Den Haag 1BB8-9, 2 dln met platenat-
l,,r.s). De gegevens voor met name het tweed-e
d.eeL verzamel-d.e Snouck Hurgronje tijd-ens zijn
r ro rh l i i f in ' l
RR5 in Mekka.L t L L v v J
De mater i i j le neerslag van Snouck Hurgronjets
werk als histor icus, f i -1o1oog, fotograaf en
ethnog:'aaf i-s het onderwerp van d-eze tentoon-
s te11 ing .
Het is bekend" d.at sind.s l-979 een d-iscussj-e
over d-e morel-e toelaatbaarheid van Snouck
Hurgronjef s optreden al-s man var. wetenschap
en als dienaar van d-e Ned.erland-se en Ned-er-
land"s-Ind-ische regering is ontstaan. De op-
rechtheid va.n zi jn bekering tot de Is lam, en
de wi jze waarop hr j z i jn Tnd. ische \rouw en
nakomefingen heeft behandeLd z,i-jn daarbij
vooral ter sprake gekomen. Bij d-e organisatie
van d-eze tentoonstel l ing word-t geen part i j
gekozen in deze controverse. Niet omdat hier
een laampachtige scheid-ing tussen Snouck Hur-
gron je 's wetenschappe l i j k werk en z i jn po l i -
t ieke betrokkenhei-d word-t bewaard-, maar een-
voud-ig omd"at de antwoord.en op d-e vele vragen
die in d i t verband z i jn geste ld n iet op rmr-
sea le w i j ze , doo r een ten toons te l l i ng , gegeven
moeten word-en. Het werk van de ethnograaf,
f i loloog en fotograaf word-t, aan de hand_ van
voornamef i jk z i jn e igen verzamel ingen aan*
schouwel i jk gemaakt : not i t ies, handschr i f -
t o n l r n e l r a n f n * n ? q h n ' i 6 r / 6 n a h voorwerpen.
Niets meer dan dat , maar ook n iets minder.
De honderdste verjaard"ag van Snouck Hurgronje?s
reis naar Mekka is d"aar een goede aanleiding
v o o r .
De directie varr het Rijksmuseum voor Volken-
kunde was zo vriendel-i jk een aantal ethno-
graf ica ten behoeve van d"eze tentoonste l l ing
in bru ikLeen ter beschikk inE te s te l fen.
Belcropte chronologie van C. Snouck Hurgronje
1857 ceboren te Oosterhout (B felruari )lBBO Proefschri f t : Het Mekkaansche feest
1883 Vertaling congresindrukken van Aminal--Madani
1384 Reis naar Arabiij. Verblijf te Djed.da
1CB5 Verblijf te Mekka (februari-augustus )Publicati-e 'Aus Arabi-en I
f886 putf icat ie 'Mekkanische Sprichwb'r terr;nd- Red-ensartent
1888-1889 Publicati-e 'Mekka' 2 dln metplatenat las
1B8B Publicatie 'Ethnographisches aus Mekkar
1889 Publicatie 'Bilder aus Mekkat
1889-1906 Ind.ische period.e, vanaf 1891 'ad-
viseur voor d-e Oostersche talen en hetMohammed.aansche recht r, later tadvi-seur
voor inland.sche zakent . Bemoeienissenmet Atjeh en Djambi. Reis over Java.
IB94-I895 Publ icat ie rDe At jehersr 2 d1n metplatenatlas
1901 Publicatie 'Het Gajoland en zijne bewo-ners
190f Benoemd tot hoogleraar Arabisch in Leiden
1909 Verb l i j f in fs t anbu l ( ;u t i -sep tember )
1913 Amerikaanse tournee
1922 Rector magnificus i-n Leiden
1)21 Enreritaat. Oprichting Oosters Tnstituut
1936 Ouerled-en te Leiden (20 :un:.)
De verzamelingen va.rr C. Snouck Hrrgl.on ie
in Leid.en
C. Snouck Hurgronje heef t z i jn boeker i j ge-
heel aarr d.e Leid-se universiteit vermaakt.
Zijn verzameling gedrukten is integraal in
de Oos te rse co l f ec t i e opgenomen .
Ztjn verzameling ha^ndschriften was al- vanaf
1907 a ls bru ik leen ged-eponeerd. in de lh iver-
s i te i tsb ib l io theek, In 1936 werd-en de hand-
schriften door legaat eigend-om varr de uni-
ve rs i t e i t . Deze z rJn nv ge reg i s t ree rd a l s
v o l g t :
Diverse tal-en : Or. 6954-696I, 7589-7603,7604-7627, 7)3r-7939, 8234-8236, B24r-8252,
Arabische handschrif ten : Or. 6977-712I,7r2\ -7r32, 716r-7214
Mafeise handschrif ten: 0r. 1229-1371,7628-7675, B?OB-BZL|_ | 8216-8225
Javaarrse handschriften : Or. 7372-7588,1699-7779
Soendase ha,ndschriften : 0r. 77BO-7930
Atjehse handschrif ten: Or. 7953-8207, 8226-8233
Enkele nagekomen stukken hebben incidentele
nummers gekregen.
In a l le ser ies is ook Neder lands mater iaal
aaJlwezLg.
7
In 1957 werd- d-e brievencoll-ectie door de er-
ven Snouck Hurgronje aan d.e Universiteits-
bibl iotheek te Leid.en geschonken, onder voor-
waarde van embargo tot 1 januari 1997, Tn de
tweed"e wereld.oorlog was een aantal brieven
door de erven verniet igd-. bze col- lect ie is
irr d"e l ln iversi tei tsbibl iotheek geregistreerd
als Or. 8952 en bestaat uit een groot aarrtal-
d.ozen. De col]ectie bevat voora] d-e door
Snouck Hurgronje ontvangen correspondentie.
Een in f975-1979 vervaardigd. kaartregister
van een groot d-ee1 van d-eze brievencollectie
is voor rmije Lnzage beschikbaar op de Oos-
terse afdeling varr de l-trriversiteitsbiblio-
theek. Na 1957 zi jn incidenteel- stukken, die
afkomstig waren vart de erven, aan deze col-
Iect ie toegevoegd-,
Tn 'l 979 wer d een. coll-ectie d"ocumenten vaJrL t L L / t / f r v +
Snouck Hr:rgronje vanuit zijn rroegere woon-
huis overgebracht naar de llniversiteitsbi-
bh-otheek. Deze zi jn geregi-streerd. als Or.
18 . 097 (s . r -45 ) en or . 18 . 098 (d . i versen 1- r2 ) .
Van d-e eerstgenoemd-e serie is een behropte
inventaris door F.G.P. Jaguet voorhamd,en.
Een col- lect ie foto's en documenten is bi j de
verhuizing varr d.e bibliotheek (zomer 1983 )
op de afdeling Oosterse hand.schriften aan-
getroffen, en geregistreerd a1s Or. i -8.O97( s AA-Aa \ n^ ^o\ v . v v v , / , t . v y q u s i n d s 1 9 7 9 g e r e g i s t r e e r d e
stukken rust geen embargo.
In 1919 schonk Snouck Hurgronje zt jn verza-
meling ethlografica aan het Rijksmuseum voor
Vo]kenkunde te Leid-en. Deze col lect ie bestaat
ui t ca. 200 voorwerpen, die in het museum
zi jn ingeschreven, voor het merend-eel in de
serie 1973, Een kaartregister van d-e col- lect i -e
is aanwezig in het museum, en een fotocopie
van d-it register j-s aa.nwezig in de Leid-se
Universi t ei t s bi-b1 iotheek.
Bij d"e beschrijvingen vari de ethnografica in
deze catalogus is gebnuik gemaakt va;r dit
kaartregister.
Zowel- in d-e Universi tei tsbibl iotheek als in
het Koninkfijk Instituut voor Taa.1-, Land-
en Volkenkund-e zijn brieven en documenten van
en over Snouck Hurgronje te vinden in de ar-
chieven van coruespondenten varr Snouck Hurgronje.
Ook het Senaatsarchief in d-e LTniversi tei tsbi-
bl iotheek bevat nog mater iaal . Dit z i jn echter
geen verzamel ingen die door Snouck Hu: 'gronje
-a1 f z . i ' i n l r i ' i ponsphr " ;enht . en r ra . ' l - len bu i ten he tl r v t r r 2 L J l L v r J v v r r 6 v
kader va,n dit overzicht.
o
Beschrijving van de tentoongesteld-e stukken
A. Het beeld- van Mekka vd6r Snouck Hurson-
j e r s r e i s .
Meldca was niet onbekend. in Europa. Verschil--
lend"e reizigers hadd-en het bezocht en beschre-
ve1. Plattegronden waren gepubliceerd- d.oor
Al i Bey (rgr0), J.L, Burcldrard.t (1830) en
Richard F. Burton (t857). Waarschi jnl i jk het
oudste aartzi-cl:lt van het Mekkaanse heiligdom
is gepubliceerd- door H. Reland in d-e tweede
d.ruk van zijn werk over de Mohammed-aanse god-s-
d. ienst (Utrecht 1717). Sommige Arabische ge-
bed-enboeken en pelgrimsgidsen, zoals d-e
lel :r.ri'l a.l -Ka.wra,t en de FUtuh af -Ha.nama.rrnu q l q L L .
. a * -
bevatten ook afbeeld-ingen of plattegrond.en
van de grote moskee in Mekka.
De eerste fotors van Mekka d- ie wi jd.e versprei-
d-ing hebben gevond.en zijn die d.ie d-oor Snouck
Hurgronje en zijn helper, d.e Mekkaanse arts
cAbd. al-dafffu, zijn vervaard.igd-. Af eerd-er
zijn er van Mekka fotots gemaakt. Muhammad-
nisl qaaiq, een bekwame in Fbankri-ik opgeleid-e
Erypt ische stafoff ic ier die gespecial iseerd-
was i-n tekenen, cartografie en fotografie
heeft tn 1297/l-B8O foto's vart d-e heili-gd-ommen
van Mekka en Med.ina gemaakt. In zijn reis-
verslag in dagboekuorm (tUascaf a1-Mallmal ,Cairo L29B) noteert hi j op 2l november tB8O:'De afgelopen dagen zag ik kans de Mekkaanse
moskee en de Kataba te fotograferen, voorzover
dat doenlijk was met het vele ged.rang. ' Naar
eigen zeggen was Qidiq pisi ae eerste foto-
graaf varL de beide hei l ige steden, en ontving
hi. j in 1B8f i .n Venet i i j een pr i js voor d.eze
fo to 's . H i j vermeld t ech ter ook z i jn on tmoe-
ting met d-e Turkse l-uitenant-kolonel cAl_f
Bey, die als futuirirci (rotog?aaf) naar
Mekka was gekomen. Of van d-eze officier fo-
tots van de hei- l igdommen bewaard. z i jn geble-
ven is niet bekend..
Sind-s 1839 werd er gefotografeerd, in het
Mid-d-en-Oosten. Het is opmerkel i jk dat Mekka
pas zo l-aat is gefotografeerd-. Dit houd-t mo-
gel i - jk verband. met het in de Is lam geldende
verbod op het vervaard"igen van afbeeldingen.
Hoe d-it verbod. in de jaren 80 van d-e vorige ssu!,r
nog gold., terwi j l het nu de facto buiten wer-
king is gesteld., is het ond-erwerp van een
aparte stud.ie en val-t buiten het kader varr
deze tentoonstel l ings catalogus.
1 0
I I
1. IIet Mekkaa.nse heiligdom. 4. Het reisdagboek va.r,l qa.diq eiii, Uaicaf
Gravure uit 1717, gema,alct naar e6n tek6ning al-l4a}lma1, Cai"o 1298/1881.
door een jfil.t'kee moslin, Geput'licee:1d door opengelegd op p, 35, a.lll'aar de nodledeling
H. Reland in de treede editie va,n zijn boek over het fotograferen va.n het Mekk€€rse hei-rDe religione Mohanmealica libri duo' (UtTech+ ligdom.
171?), die het voortreeld had ontrva}lgen aloor UBL B201 D 4l
hemiddeling vau llichael trhemannus, hoogleraar
in Upsala.
UBL 899 F 15
B. Christiaan Snouck Hurgronje v66r zi.jn
2. ne heiligdomnen van MekLa (reohte ) en reis naar Arabiij.
Mecli-na.
Plattegrond uit het ov€r' ale g€hete lslafiiti- 5. Christiaar Srouck Hurgronje !s proefsch?ift
sche wereld verspreide gebedenbook Da1;ti1 rHet Meld.aaische feest'r verdedligd op 24 no-
a1-4atr;t aoor at-daziti (gesf. 870/1465). vember 1880. llet boek bevat een analyse var ale
,|]'abiech handschrift net in+erlineaire Per- islamiiische tc'onnen over de bedevaa-rt naax
zische vortaling, arfkonstig uit Kashmir. Mekka, en ale d-ijze waarop dit pre-isla'nitische
19e eeuld. geta'uik door ale Profeet Muhannnad. in de Is1afl
UW Ot. 14.276, ff, ?Ob-?Ia werd ge Lncorporeerd'
UBL B8o n 3
3. ne heiligdomnen va,n lllekka (rechte) en
Medina' 6. Amin a1-l'ladani en ziin herinneringen aa'"r
Aanzicht llit een hanoBchrift van de Dalt'il het 6e in+ernationale Ori e_n hal istencong?es
aI-&tr;t, vervaardigd in L253/1837 in rsta,n- in Leider (1883)'
buL. ,q.min af-I'lada.ni was een Seleerde boekhandelaax
ufr, Or, L2.455, rf, 75rF76a
T2
1 1
uit Medina" Snouck Hurgronje had hem in
1883 l-eren kennerr t i jdens de Kol-oniale Ten-
toonstelling in Amsterd.am. Amin had d,aar
een stand, waar hi j z i jn ui t Medina meege-
blachte handschriften te koop aanbood. Deze
hand-schriften zijn door de Leidse universi-
t,,it gpkocht. Snouck Hurgronje vertaal-de
Ar,lfn rs herinneringen aan het Oriijntalisten-
conges in het Nederlands.
De omgang met Amin al-Madani heeft med.e tot
Snouck Hurgronjers belarrgstel l ing voor een
bezoek aari Arabiij bi;gedragen.
uBr 1144 B 5
0. Christiaan Snouck Hurgronje in Djed.d-a.
Snouck Hr-rrgronje kwam op 28 augustus 1884 in
Djedd.a aan, in het gezelschap van J.A. I fuuyt '
d.e Nederla.ndse consuL. Tot aan het eind van
1884 bleef Snouck Hurgronje in het consulaat
worr€r), faarna ging hij, samen met zijn infor-
marrt Rad-dn Aboe Bakar , naar een eigen behui-
zing, In de tui-n van het consulaat ztjn in
d-eze peri-od-e vcrscheid"ene fotors vari bewoners
van Djedd-a gemaakt. Na zijn terugkomst uit
Mekka ma.akte Snouck Hurgronje nog foto ts va,n
in Djedd.a verbl i jvende pelgr ims.
L 4
"1 . Snouck Hr:rgronje rs d.agboek uit Djed-d.a,lopend" van 28 augustus IBB4 tot 18 februari1885 .
UBL 0r.7II2, pp. 43-44 (31 a"""rber tgg4 -
10 januari t8B5)
8. Snouck Hr.irgronjdb informarrt Rad-6n Aboe
Bakar. Deze hield Snouck Hurgronje in l jed.da
op de hoogte va:r d-e ontrrrikl.;elingen in Mekka,
vergezelde hem later naar Mekka, en b leef
hem, ook na zijn vertrek uit Arabii i, van in-
format ie over Mekkaanse toestand.en voorz ien.
Op Snouck Hurgronjers aanbeveling zou Rad.dn
Aboe Bakar later een functie aan het Neder-
l-and"se consulaat te Djedd-a lccijgen.
UBL or. r8.og7 (s.00)
9. Foto van d-e Habib cAbd at-Ru4r*r al.-Zahr:r
( fgfZ-fgg0). Snouck Hurgronje ontmoette hem
in Djedd.a en d-oet uitgebreid- verslag over het
voostel van de Habit aan de Nederl-andse rege-
r i -ng met betrekking tot de At jeh-oorlog in zi jn
dagboek, bl-z. 4-7.a n - -Foto u i t 1U73. U i t : An thony Re id , The Contes t
for North Sumatra (Xuata Lumpr-rr etc. 1969).
UBL 3667 B 4
T 5
10. Foto vari Snouck Hurgronje en zijn gast-
heer l{ruyt. Djedd.a }884.
Uit : H.H. Dingemans, Bi j Al lahrs buren (not-
te rdam f973) , t .o . p .BO.
trBL 8045 D 26
11. Djed-d-a. Foto's ui t ongeveer 1. �929.
Hoewel- d"e foto's van d.eze straatbeel-den van
Djed.d-a ruim 45 jaar na Snouck Hurgronjers
bezoek zijn gemaakt, mag word-en aaJlgenomen
dat zij Djed-da tonen ongeveer zoals Snouck
Hurgronje het in 1884-1885 gezien moet hebben.
u B L O r . 1 8 . 0 9 7 ( 5 . 6 7 )
D. Christiaan Snouck Hurgronje in Mekka.
Snouck Hu.rgronje had d-e islamitische naam
cAbd. al-Gaffar aangenomen. l: Mekka verza-
me1d"e hij een grote verscheidenheid van ma-
ter ialen voor zi jn latere studies.
&o archivalia en boeken
11. Brief van Snouck Hurgronjers informartt
Rad,6n Aboe Bakar, Djedda I mei 1885r gericht
aan cAbd- a1-Gaffar Efend.i. De islamitische
d-atum op d-e brief, 9 RaJab 1302, is echter
24 apri] 1884. '
Aboe Bakar beschrijft onder meer zijn kansen
om een aanstel-ling aan het Ned-erlandse con-
sulaat te kr i jgen.
U B L O r . 1 8 . o g 7 ( S . 3 2 )
12. heveloppen van br ief jes die Snouck
Hurgronje (sayk cAbd al-Gaffar Efendi ) in
Mekka ontving, van Raddn Aboe Bakar en van
anderen. De namen vari d-e personen bij wie
Snouck Hurgronje mogel i jk logeerde staan op
d.e enveloppen vermeld.: Jay\ cUmar af-nagaaai
in al-suwaty{ar en cAbdalt-atr ryamIaa in Suq
al-Layl.
UBL or . 18 .097 (s .32)
13. Mekka, d.oor C. Snouck Hurgronje.
Deel 1 (Die Staat und. ihre Herren) beschr i j f t
d.e geschied.enis van Mekka.
Deel 2 (Aus d"em heutigen Leben ) geeft een
boeiend-e beschr i jv ing varr het dagel i jks le-
ven van de Mekkanen. Hij begint met het
st raat leven, behand.e l t vervolgens het fami l ie-
leven, d.aarna het onderwljssysteem in Mekkat
t 7
T6
en tensl -ot te c le Neder lands- fndische kolonie
in Mekka. Di t deel is een br i l jant produkt
van wat tegenwoordig tparticiperend.e observa-
t ie ' wordt genoemd-.
Bi ; deze delen publ iceerd.e Snouck Hurgronje
ncg een Bi lder-At las met fotors en l_ i thogra-
f j ,e6 'n. Een ser ie nagekomen foto 's , voor hem
vervaard-i-gd. d.oor d-e Mekkaanse arts cAbd. al-
Gaffar, publiceerde hij apart ond"er de titelI Bild.er aus Mekka | .
UBL 333 C r-2
b . F o t o ' s
14. Foto van d.e Ka'aba.
Bi ld.er-At las, p1. I I I
UBL O.L.G. 95:.60l-3
t5. cAvrn al-Rafiq, de groot-iarif van Meldra
Bi lder-At las, p1. VII
UBL ibid.
16. cUlman Pasao d.e Turkse gouverneur-
generaal van d.e lJi!52-provincie.
Bild"er-At1as, p1 . VIII
UBL ibid..I
I1
17. Bedevaartgangers ui t Nederlands-Indid.
BrJ-der-At1as, pl . XXI UBL ibid,
18. Vrouwen uit Mekka en Djedda, bed-ienden
met kind.
Bi lder-At las, pl . X)(I / UBL ibid.
l -9. Gezicht op de grote moskee met d_e
Ka'aba. Foto van de Mekkaanse arts cAbd.
a]-Gaffar.
Bi lder aus Mekkar pl . ITI
UBL 333 A 2
20. Gezicht op de stad. Mekka. Foto d-oor
d.e Mekkaanse arts cAbd- a]-Gaffir.
Bil-d.er aus Mekkar pl. V
UBL ibid..
2I . Bewoners van Mekka. Links boven is
waarschijntijk d-e arts cAbd al-Gaffar (ngl.
ook Mekka I I , p . 116 e .v .v . ) . Le t op de
sarr.dalen d-ie d.e arts aan heeft, Deze, of
id-entieke, sarid.alen zijn door Snouck Hurgronje
verworven. Zie deze catalogus nr. 33.
Bi lder-At1as, p1. XIV
UBL 0 .L .G. )Jz6oI3
r q
I U
c. Mekkaanse spreekwoord.en
De spreekwoord.enverzameling van Snouck Hur-
gronje bestaat in totaal ui t een kleine 15OO
spreekwoord.en en gezegden, d-ie op fiches zijn
geschreven. Taalhrnd.ig en inhoud.elijk commen-
taar schreef Snouck Hurgronje in een aantal
schoo lschr i f t jes .
22. C. Snouck Hurgronje, Mekkanische
Sprichwijrter und Red.ensarten (hrsg. als Fest-
gabe zum VffI ten Internat. Orientalisten-
congresse in Wien vom Koninklijk Instituut
voor Taal-, Land.- en Volkenkund-e van Ned-er-
landsch-Ind,iii). Den Haag 1886. Bevat 77
spreekwoord-en en gezegd"en met uitgebreid- com-
mentaar.
WL Hotz 454
23, Spreelcnroord- uit d.e grote, ongepubliceerd-e,
verzamel ing. Nr. 2rO,
Naastliggend.: Snouck Hurgronje ts commentaar
UBL Or. 7063 en 0r. 7I2O
24. Verzameling spreekwoord.en en gezegden,
d.ie voor Snouck Hurgronje d.oor een inheemse
informant zijn opgeschreven. Genummerd.e no-
ten ter l inkerzi jd"e geven ui t leg en nad-ere
informatie.
UBL Or . 7L2O
d. ethnografica uit Mekka.
Deze afdel ing van de tentoonstel l ing lc i jgt
relati-ef wat meer aand-acht d.an de foto's,
handschriften en archi-valia. Snouck Hr.rrgronje
heeft een aantal platen van zi . jn Bifder-At las
aan deze voorwerpen gewijd, en in zi jn art i -
kel 'Ethnograpirisches aus Mekkat heeft hij
er v i j f t ig beschreven, onder bi jvoeging van
clezelfd-e platen die ook in de Bilder-Atlas
zijn opgenomen. Deze ethnografi-ca, d.ie nu
in het Rijksmuseum voor Volkenkunde te Leiden
worden bewaard., maken geen deel uit van de
permarrente exposit ie van het museum, en zrJn
zod-oend.e zel-d-en of nooit te zien. De voorwerpen
zi jn, naar gebruik, in zes g?oepen inged.eeld.
Hei l ige voorwerpen:
25. Fles met water uit d.e Zem-zem bron op
het plein van de grote moskee van Mekka.
Rli|yv Lg73/r42
2L
26. Een fragrent van d"e Kiswa, de doek d-ie
om de Karaba word-t gehangen en jaarlijks d.oor
de Egyptische regering word-t vernieuwd..
Zwart damast met ingeweven tekst.
Tekst: fJ af rafr (Zx)
i,a ffa^na illt Allah, Muhammad. Rasul
A1 lah (2x)
!a11a darirurru (4x)
R' i I der . -At l as - n l . XVI I
Rr/rv\l rg73/r52
21, Houten schri j fp la.nk. Wit gekleurd hout,
d-e beide bovenhoeken trapsgewijs oplopend-.
Tekst: Koran XTX: 105-111
VgI. ook Mekka f l ,p. t .44
RMvv I973/I4o
Persoonl i jke attr ibuten28. Kam voor vrouwen, vervaard.igd van aloij-
hout. Ronde gaten voor d-e vi-ngers." q a n e ' l - h r n i mArao1scn: mus! 4*rY *-
Bi lder-At las, pl . XXXVIf, f ig. I ,
Ethnographisches, nr, 22i pI . XT, f ig. 15
nuw r973/gr
29. I<a^ voor mannen. Arabisch, musl l1aqq al-
riJJr-.
22
Bilder-A.t1as, pl . XXXVII, f ig. 14
Ethnograph isches , n r . 21 ; p l . X I , f ig . 14
Rl/i."v rg73/g3a
De kammen, als getoond. onder nrs. 28 en Z),
nemen de pelgz.ims als souvenir aan de heilige
stad mee naar huis en laten die ook wel_ eerst
met, zem-zem water overgieten.
30. Pi jp, vervaard-igd va;i gedraaid geel hout,
m e t v e r s i e r i n p " v a n r O d e e n b ] a U W o z i . i d a o n
- ^ , . 1 ' ] - ^ ^ lS v U u W A A u .
RMrr I / I q7? . / - l 5 r )
31 . P i jperoer , var l dunne, ongesch i lde boom-
^ + ^ * - ^ ! r - ^ * . , ^ n r o d e a a r d e .5 t , d l l l t I l l V U n v P V o
RMTTI I ' l q z f / qOL / | J l / -
J2. Een paar sandalen, voor gebruik , zowef
d-oor mannen afs vrouwen, in de badkamer. Ver-
vaardtgd van grijsbruin hout, met een lcrop om
tussen de gr :ote teen en tweede teen te s teken.
Arabisch: qubq-b
RMvv 1973/94
33. Een paar Mekkaanse sandalenr varr leer
vervaard-igd-. Dwarsriemen met vlechtwerk van
2 \
goud- en zilverd-raad, met ge1e, rod-e en groe_
n a I o n a - n i a - n i a a , - ^ - ^ i ^ - l r ^ - -r rE rs rur r r - ruurpJes vers ie rd . Lap jes VaJL ver_
schillende kleuren fla.nel op het midden van d_etweed.e d-warsr iem. Deze, of ident ieke, sandalenworden gedragen d.oor de Mekkaanse arts (rrg1 .Bi lder-At las, pI . XfV, l inks boven; vgl . ooknr. 2I van deze catalogus).
Ar abisch: mad.5s mekt<iwi
Bi ld.er-At las, pl . XXXVff, f ig. 7.Ethnogr.aphisches nr. 25; p: . . XTf, f ig. 7.RMvv 1973/1OO
34. Halskett ing van vergul_d ziLver, met el f
amuletten, in verschi l lende vorm: vier in
boekvorm met deksel, twee cylind.ervormig,
twee schi ld.vormig met opschri f t , twee halve
maanvormi-g met opschrift, en een ovaal d.oosje
om een ed.elsteen te bergen.
Dergelijke kettingen word-en kind.eren op
f eestd.agen omgehangen
Snouck Hurgronje schrijft erove? (lvtetcka fI,
p. >l)z rbesond.ers in der Nahe des f i i r aie
Weiber reservierten Raumes, machen d.ie mit
Ketten vol l k l ingender si l_berner Amulete be-
hangten I0:aben und Gachen einen profanen
LJrm, d.er wahrend. d.es pal5ts bei manchen
z+
Frommen Aerger hervorruft. t
B i lder -A t1as , p l . XL , f ig . l l .
Ethnographisches nr. 50; pl . XfV, f ig. 11.
RM1/V 1973/139
35. Schminkschalen, vervaard-igd varr paarl-
moerschelp. Versierj-ngen d.oor geboortr-e gaat-
j e s e n c i r k e l s .
RMvV 1971 / t3O,132, 135, 136
Huishoudeli jke art j-keLen
36. Qrl indervormig mand.je, met overschui-
vend. deksef dat d-oor een lopend koord. met het
mand.je is verbond.en. Ztgza,gy6ymig vlechtwerk
van palmbladrepen, waarin als versier ing korte
eind. jes wol getrokken zi jn.
Kinderen nemen zulke mandjes mee naa.r school
voor spijzen. Ze worden ook gebrui-kt voor da-
de1s , b rood enz . , d ie in de vas tenmaand door
de gelovigen naar d-e avondgodsd"i-enstoefening
i-n de moskee worden meegenomen, om ze daar
na zonsondergang al-s eerste lafenis te eten.
A n r h i c a h . n r r f f r
R i ' l d a n - A * l a c n lI Y * '
Ethnographisches,
RMvv 1973lr8
2 5
XXXVI I I , f ig . 4 .
n r . 2 8 ; p 1 . X I I , f i g . 4
lJ. Kledenschuier, vervaardigd. van twee rijen
palmblad-repen, d-ie naar elkaar zljn toegebogen en
met elkaar verbond-en zijn d-oor d.e middel-ribben,
d-ie als handvat d-ienen.
Arabisch: melcrasa
Bi ld-er-At las, pl . XXXVIII , f ig. 2.
Ethnographisches, nr. 35; pl . XII , f ig. 2.
RMuV 1973/22
38. Waaier, vlagvormig, vervaardigd- van palm-
bladrepen.
RMvv rg73/r49
Doos jes
neze soort houten artikelen geldt al-s Lr.txe.
Zij word.en ter versi-ering va.n het interieur
op planken d.ie aan d-e wand. zijn bevestigd. op-
geste1d..
39. Houten d.oosjes, afgelcrot kegelvormig.
Verschil-lend.e kleuren versieringenr die voor
een deel- zi-jn aangebracht d.oor het uitl<rassen
van d-e lak.
Arabisch: 4uqq
RMvV 19?3 / t t9, tzo,tzL
262 7
40. Kogelvormige doos varr hout . Geel en oranje
gemarmerd-e tekening. Versieringen in de band-en
verlcegen d-oor uitkrassen van d.e verf .
De doos word-t in het midden geopend-.
Arabisch: huqq
Bi lder-At las, p l . XXXIX, f ig . 7.
Ethnographi-sches, nr . 48; pf . XI I I , f ig . 7 .
RMr r l I I q71 . / 116
Vaatwerk
4I. Vaasvormige waterkruik. lypisch Mekkaan-
se koellcuik van Crijs aardewerk, versierd-
met schuine, ingegri f te streepjes en tandvor-
mige verhevenheden. Met houten stop.
Arabisch: rubci
B i lder -A t las , p l . XXXVI I , f ig . B .
Ethnograph isches , n r . B ; p l . X I , f ig . 8 .
P M r r \ I I q 7 1 / 1 1
Q2. Koffiel,ruiken, in gebruik bii bedoeienen.
Rood aard,ewerk met rood-bruine geverfd,e versie-
r ing. Arabisch: Jerba
Bi lder -A t tas , p l . XXXVI I , f ig . 1 f , ] -2 .
E t h n o g r a p h i s c h e s , n r s . 1 2 , 1 3 ; p l . X T , f i g . 1 l r ) ' 2
R M v V 1 9 7 3 / 7 6 t , 7 7 n
43. Vaas van melkglas, met lange d.unne hals
en vergulde versieringen. Boheems werk. GTazen
stop met schroefdraad-. Werd- gebruikt om ver-
trekkend-e gasten bij het uitlaten te bespren-
kel-en met rozenwater.
Arabisch t *""aJJ
Bi lder-At las, p1. XXXVfI, f ig. 18.
Et.hnographisches, nr. 19; pl . XI, f ig. 18.
44. I l ie bekers, met d.eksel, op voet.
Vervaard-igd" van gepolijst alod-hout.
Arabisch: kisa
Bi lder-At las, pl . XL, f ig. B.
Ethnographisches, nr. 16; pI . XfV, f ig. B.
RMvV 1973/44,44t,44s
45. Beker, vervaard.igd van gepolijst aloij-
hout, in d-e vorm van een glas, met geornamen-
teerd-e bovenrand, en deksef van zelfde mate-
r iaal en met zel fd-e versier i -ng. Met schotel .
RMvv Lg73/46
46, Houten drinkbeker voor het nuttigen van
sorbet. Binnenzi jd.e oorspronkel i jk l icht
gi jsgroen. Versier ing verkregen door het
uitlcassen van de lak.
Arabisch: tJsa
28
Bi lder -A t las , p l . XL , n r . 5 ,
Ethnographisches, nr. 44; pl- . XfV, nr. 5RMvv 1973/6I
47. Verschillend"e tlpen houten waterlcruiken.
Net ats d-e d-oosjes (d.eze catalogus, nrs. 38 en
{O) worden deze lcuiken al- l -een gebruikt ter
versiering van het interieur, Ze maken vaak
d-eel uit van de huwelijksuilzetr (ngl. Mekka
I I , p . 1 8 4 ) .
B i lder -A t las , p1 . XXXIX, f ig . l , 2 , 3 ; p l . X l ,
f i g . 2 .
E thnograph isches , n rs , 37 , 18 , 39 , 42 ; pL .
X I I I , f i g . 1 , 2 , 3 ; p l . X I V , f i g . 2
RMvV r973/51 ,49 ,52 t48
T p r r o n q m r 2 T n i A + - f - ^ L ^ ^ 1 . i .I U v 9 1 I D t l I l @ @ r I J g U @ I 5 V U V U I U .
Rl|r f-V 1973/50, 54, 55, 56
Muziekinstrumenten
48. Verl-akte gi taar, met zes stemschroeven.
Rood" en zwarL verlakt met vergulde bloem- en
bladmotieven
RMvv rg73i25
49. Viool . K lankkis t van k lapperdop, en over-
t r okken me t p roe - mo lu ' l a r r n r l o r l i angn t l g i f l . TWeev r v N r \ v r r
2 9
stemschroeven. Oorspronkel i jk met vier snaren.
Bi jbehorende str i jkstok is niet gei jxposeerd..
Arabisch : tcemanle ca&tz
Vg1. Sachs, Real lexikon, p. 2O7,
RMrV tg73/27
50. Klar inet, met t ien galmgaten, blaasopening
er. rieten mond.stuk.
Arabisch z zamr
Vgl. Sachs, Real lexikon, p. 428.
RMvv 1973130
q ' l r \ ' ? ' ? ' a1 cnho l ma - i r r cn r i a * r e i de me t mOnd-) L . t v e r r
stuk en vijf galmgaten. Versiering d.oor inge-
grifte zigzag-hjnen.
Arabisch : zummdra kamsawiyya
Vgl, Sachs, Real lexikon, p, 433.
RMvv I973/I29
52. Turnbira-orkest van negerslaven. A1le afge-
beelde instrumentren zijn aanwezig in het Rljks-
museum voor Volkenl<.mde te Leiden.
Li thograf ie ui t Bi lder-At las (pl . XVII I)
U B L o . L . G . 9 5 z 6 0 1 3
53. Rammelaar, vervaard.igd va.n ezelshoeven,
die op een stuk katoen bevestigd z:-jn. In ge-
bruik bi j het lumbrra-orkest (z ie het vor ige
nummer). De rammel-aar wordt om het middel van
d-e musj-cus gebonclen en deze veroorzaakt d.oor
d.e bewegingen van zijn tichaam een klepperend-
geluid-.
Vgl. Bi lder-At1as, pf . XVII I
RMvv 1973/31
,4. Tamboeri jn. De zi jde van hout, met dubbele
openlngen, en beslagen met geelkoper. In d"e
openingen zi jn geelkoperen schel len bevest igd.
De bovenzijde is bespannen met groen trommel-r r a ' l
Arabisch t tu"
De tamboerl jn werd bi j ta l van fest iv i tei ten
gebruikt . Snouck Hurgronje noemt o.m. hett - " , - / - \reesl van sayK lvra.nnud \UeKKa l_l_, p. bL ), de
fest iv i tei ten rond-om de besni jdenis (wiet<t<a
fI, p. 142), het opmaken van d-e bruid. (lvtet<t<a- . - \f I , p. 16l ) en overige brui lof tsfest i -v i tei ten
( iv let<tca rr , pp. t6B-169).
R}I'yv 1973/35
3O l1
E. Clr ist iaan Snouck Hurgronje's vertrek ui t
Arabiii
Nog voordat hij d-e ceremonidn van de jaarlijkse
bedevaart kon meemaken moest Snouck Hurgronje
Mekka, en kort daarop ook Djedda, noodgedwongen
rrerlaten" Dit had niets te maken met rontd"ekking
van z i jn ident i te i t r , want h i j genoot b i j z i jn
n':slimse rrrienden in Meldca het volste vertrouwen.
Hi j was geheel bui ten zi jn wi l betrokken ge-
.raakt bij i-ntrigues rond-om d-e st6le va.n Teima.
fn connectie hiermee was d.e Fbanse geleerd.e
A. Huber in 1884 vermoord-. De stdl-e werd. nu
aan d"e Fhanse vi-ce-consul te koop a,angebod-en
d-oor een Algerijnse ingezetene van Mekka, Si
cAzlz b. al-IJad.dad geheten. Deze had-, om d-e
prijs van de st6le op te drijven, Snouck Hurgron-
je rs naam l-aten vallen als mogelijke gegadigd.e.
De lbanse vice-consul , dr. F6l ix d,e Lostalot,
wist bi j d.e Turkse autor i tei ten te bewerkstel l i -
gen d.at aan Snouck Hurgronje's verblijf in
Arabiij een eind- kwam. Zo trachtte hij d.e com-
pet i t ie om d"e stdle te vermind.eren. Vergeefs
probeerd.e Snouck Hurgronje d-e Algeri jn zijn
verkl ar ing lg l3*an hannnonar eTI ZO kWam , fev v r r l r ( 4 f r r 6
zo voorspoed- ig ver lopen re is tot een e ind- ,
voord.at Snouck Hurgronje zijn grootste wens,
het meemaken van de bed_evaart, in verrruIling
had zien gaan.
Over deze episod-e heeft hi j u i tvoerig geschre-
ven, direct na zi-jn terugkomst in E\_ropa, in
verschi l lend-e lcanteart lkelen ( tAus Arabien t ,
herdrukt in Verspreide Geschri f ten I I I , p. I
e . v . v . ) .
55. De br ief van de Algeri jn Sl c lzTz ( .Aui,
ben al-Hadd.;d) Mekka 20 !" al-Qacda 1lO2
(3t rrrgo=tus 188!), aan Snouck Hurgronje
(tri-er aangeschreven a1s al-Jayk cAbd al-Gaffar),
waarin hij verklaart niet te kunnen getuigen
tegen de Fl'anse consuL, aangezien hij het brood
eet van d.e FY'arrse regering. In deze brief
stel t hi j ook d"at het niet twi j fel aan Snouck
Hurgronjets overgang tot d-e Is l-am is geweest,
die Snouckrs gedwongen vertrek uit Mekka heeft
veroorzaakt. Met enveloPPe.
U B L o r , 1 8 . 0 9 7 ( S . : e )
56. Visitekaartje va^n de FY'a,nse consul-, F61ix
d.e Lostalot, d- ie Snouck Hurgronje's vertrek
bi j d-e Turkse autor i tei ten had bewerkstel l igd".
Hier wenst hij Snouck Hurgronje een behoud.en
terugreis.
U B L o r . r B . o g 7 ( s . 3 2 )
3 3
32
Na zi . in vertrek ui t Arabie bleef Snouck Hur-
onnn ie ma. ten ' ie . : l verzamelen Voor z i in t rnok6 r v U J v
'Mekka' . Hi j lceeg di t toegestuurd. door be-
middeling van d.e Nederland"se consul- in Djedda,
P.N. van der Ch i - j s (spreek u i t : S j i j " ) .
Deze verschafte Snouck Hurgronje zelf d.e ge-
hrenste inlichtingen, of zond brieven en eth-
ncgraf ica, en ook foto's, van d-e Mekkaanse
arts cAbd- a]-daffar d-oor naar Leiden.
57. h ' iefkaart van P.N. van d-er Chi jst
Djedda 2 februari 1886, waarin d.eze schrijft
over de nazend-ing van Snouck Hurgronje's
bagage. Er is ook sprake varl rHet uit M(ekka)
beloofd-e water ' . Dit is waarschi jnl i jk het
zem-zem water (zie nr. 25 van deze catalogus).
u B L . O r . 1 8 . 0 9 7 ( S . l Z )
58. hiefkaart van P.N. van der Chi js '
Wageningen 11 augustrrs 1886t met informatie,
in het Arabisch in Latijns schriftr over
d.e benaming van bepaalde inhoudsmaten.
uBL or , . 18 .097 (s .32)
3435
59. Brief van d-e Mekkaanse arts, al-Sayyid
cAbd a1-Gaffir, Mekka l3O5 (loopt van med.io
september 1887-1888).
Deze was na Snouck Hurgronjers vertrek uit
Arabie d-oorgegaan met het maken van fotors
en het verzamel-en vaJr ethnografica. In deze
brief d-oet hi j onder meer verslag van zi jn
ervaringen op het gebied- van d.e oogheellcund.e,
en kondigt hi j aan dat hi j foto's van het
Melftaanse heiligd.om (aratisch: rus[mJt) en
ethnografica via d-e consul Vari d.er Chijs aart
Snouck Hurgronje (in d-ere brief aangesproken
als cAbd a]-Gaffar Efend-i) za]_ zenden. De
brief beslui t met hartel i jke groeten namens
een aantal Mekkaanse vriend,en varr Snouck
Hurgronje en de drie zoons va^rr de afzender.
In de brief is nog sprake vart toezending van
een drinkbeker. Dit is mogelijk nr. 46 vaxt
deze catalogus.
Zie voor wat waarschijnlijk het portret vart
d.e Mekhaanse arts is: d.eze catalogus, rl-ro 2l .
Mogel i jk heeft hi j ook zi jn sandalen aart
Snouck Hurgronje gezonden (ngl. deze catalo-
g u s n r . 3 3 ) .
Opgave van gec:toerde en getnuikte fiteratuur
Amin al-Madani, Het Leid.sche Orientalisten-congres. Indrukken vaJr een Arabisch congres-lid, Vertaald- en ingeleid door C. SnouckHurgronje. Leiden 1883
H"H. l ingemans, Bi j A l lah 's buren. Rot terdam1 0 7 1\ / I J
' i
' l = ' l -Kr rmq *aI-GaZwILt DaLa
F,G.P. Jaquet, fnventaris van d"ocumenten va"rrC. Snouck Hurgronje. Leid.en 1979 (ongp-publi-ceerd, getypt )
G,H.n.. Juyrrbotl, Westerlingen in Mekka enMed.ina. In: De Gid.s 143 (r9gO), pp. 648-658
Th.W" Jqmbolln Hand.leiding tot d,e kennis vartd"e Mohammed.aansche Wet volgens d-e feer derS ja f i c i t i sche schoo l . 4e druk . Le iden 1930
P. S. van Koningsvel-d, Snouck Hurgronje zoalsh i j was . In : De Gids 143 (1980) ' pp . 763-784
- *t Snouck Hurgronje alias Abd-oel-Ghaffar'r ^ 6 ^Ler_den ryoz
Anthony Reid, TlT e Contest for North Sumatra.Kuala Lumpr:r, etc. 1969
H. Re1and., fe religione Mohammed-ica libriduo. 2e druk. Utrecht 1J1l
C. Sachs, Real-lexikon der Musikinstrumente,Berl in 1913
ijao-lq rasa, r,tasial af-Mahmal. Cairo l�zglhB9f
F. Schrijder, (o,.gepr.bliceerd"e notities overde eerste foto's van Mekka)
J O
C. Snouck Hurgr.onje, Het Mekkaarr.sche feest.Leiden 188O
- -r Aus Arabien (gepubl iceerd. in tSgS), Tn:Versprei .de Geschri f ten I f I (Bonn, " tc. I94),pp . 1 -13
, Mekkanische Sprichworter und. Red.ensarten.Den Haag 1886
I Mekka. 2 dln. met platenatlas. Den Haag1888-1889
- -t Ethnographisches aus Mekka. fn: Inter-nationales Archiv tiir ntnnographie 1 (1BBB),pp. I46-L54, met vier platen.
, Bilder aus Mekka. Leid.en 1889
A.J. Wensinck, art . Snouck Hurgronje. In:hrcyclopaedie van Nederlandsch Oost-Indid,deel 8, supplement (rcn Haag 1939), pp.7747-L750
Erratum:
Op p. l-6 van d.eze catalogus word.t tweemaal
een nr. 11 opgevoerd.. Voor de tweed"e nr. 11- t - . \
t eze men : 11 \ o ] - s , .
Druk omslag: Tcr Lugt Pcrc, kldcn.
Dnik blnnenwcrk: Bibllothcck dcr
l;.Jri:r*'t
J,t.ur13h1t
, { .
:
i'
\ r
HONDERD JAARMEKKA IN LEIDEN
t885'- lgg,
Catalogus van de tentoonstellinggehoudcn ter gelegenheid van de honderdste verjaardag
van de Mekka-reis van Christiaan Snouck Hurgronje(1885)
.Archivalia, handschriften, gedrukte boeken,
wetenschappelijke notities, brieven, fotols
en ethnografica
Bibliotheek der Rijksuniversiteit te Leiden
1-28 februAri 1985
Bibliotheek der Rijksuniversiteit te Leiden
Leiden 19qc \
I
' . .
il{ll I; i l
l ' '
II{
o l ir l
1 / I 't , ' .I
li
tl l
Recommended