View
7
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
Ngä Ähuatanga
Ngä Ara Whakaakoranga Ngaiotanga
Te Häpai Ö Ko te Whakangungu me te Arataki i
ngä wähi Mätauranga Mäori 2012
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Education Council Matatū Aotearoa
Ngä Ihirangi Kupu Whakataki .......................................................................... 1
Ähuatanga: Whanaungatanga ................................................... 2
Ähuatanga: Manaakitanga ......................................................... 4
Ähuatanga: Kaitiakitanga ....................................................... 6-9
Ähuatanga: Rangatiratanga ...................................................... 10
Ähuatanga: Kotahitanga ...................................................... 12-15
Ähuatanga: Mätauranga ..................................................... 16-23
Ähuatanga: Wairuatanga ......................................................... 24
Ngä Tauira Aromatawai ............................................................ 26
Ngä tohu mahi: Rärangi Arowhai 1 ......................................... 27
Ngä tohu mahi: Rärangi Arowhai 2 ........................................ 28
He Körero Mätai: Papa tauira 1 ............................................... 29
He Körero Mätai: Papa tauira 2 ................................................ 30
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Education Council Matatū Aotearoa1
Kupu WhakatakiTe Häpai ÖKua whakawhanakehia ngä papa tauira e whai ake nei hei tautoko i te whakatinanatanga o tö te Te Amorangi ki Mua tauira
whakangungu, arataki ki ngä wähi mätauranga Mäori. He wähanga hoki ënei nö Te Häpai Ö – he whakarato rauemi hei tau toko i te
Pia. Ahakoa i ahu mai te ähua o ngä papa tauira nei i ngä tautake e häpai ana i Te Amorangi ki Mua, he aratohu noa iho i runga anö
i te whakaaro mä ia wähi mätauranga Mäori e whakahängai atu kia noho pai ai ki tö rätou ake horopaki motuhake. He pai ake ina
whakahängaitia ngä papa tauira kia whai wähi ai ngä Pou Tautoko me ëtahi atu tängata e whai take ana ki Te Amorangi ki Mua përä i
ngä kaitohutohu, ngä tumuaki, kaiärahi hapori, ngä rangatira, kuia me ngä kaumätua mäna nei te arotakenga ä-aropä e whakarato me
ngä tauira tika mä ngä Pia.
Kei te pae tukutuku a Education Council Matatū Aotearoa ngä papa tauira katoa.
Ngä Ähuatanga me ngä Paearu mö ngä Kaiako kua RëhitatiaKo tä te kohinga papa tauira tuatahi he whakaatu e pëhea ngä ähuatanga e whitu1 e whakarato ai i tëtahi anga pai mö te
whakangungu me te arataki. Ina meatia tahitia me ngä taputapu ä-horopaki e whakaahuatia ana i te ripanga i raro iho nei, ka taea ngä
ähuatanga te whakamahi hei tautoko i roto i Te Amorangi ki Mua. Ka taea ngä taputapu ä-horopaki me ngä ähuatanga te ‘whakatöpü’
te whakamahi noa hoki hei tautoko i te ako ngaio me te whanaketanga o te Pia.
WhakatauäkïNgä whakatauäkï e whakarato ana i ngä huahuatau kia whakamahia e te Pou Tautoko me te Pia hei
rauemi tautake e whakamäori ai i ngä ähuatanga ki roto i ngä horopaki huhua.
Hei Ako Ngä tohu matua e whakaatu atu ai i ngä Paearu mö ngä Pouaka kua Rehitatia.
Ngä Paearu mo ngä
Pouako kua Rëhitatia
Ko ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rehitatia (PPR) mö te ‘whakaako ä-kounga i Aotearoa’2 e märama te
kitea no roto i tënä ähuatanga Mäori me tënä.
AkoKo tä ngä pätai whakaako, huritao e hängai ana ki ia ähuatanga Mäori he ärahi i te Pou Tautoko ki te
ärotake i te mahi whakaako a te Pia.
Hei Wänanga Ko te pätai arotahi o te akoako.
Hei Tauira Tauira taunakitanga hei whakaaro.
Te Wähanga whitu
Te HäpaI Ö KI MurI
Web ref4 www.educationcouncil.org.nz
1 Tirohia wähanga whä o tënei puka.
2 Te Pouherenga Kaiako o Aotearoa (2010). Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia. Wellington: New Zealand Teachers Council.
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa2
TAu 1/2 AKO: WHANAuNGATANGA RA WHAKAOTi
He aha ngä momo tautoko i te Pia kia
whakaritea e ia ngä hononga mahi tahi,
tautoko me ngä mea ngaio e mauritau
ana. (Whanaungatanga)
/ /
He aha ö te kura mahi hei tautoko i ngä
hononga papai i waenga i te Pia me ëtahi
atu tangata ngaio, me te hapori o te
kura? (Manaakitanga)
/ /
Me kaha hono atu te Pia ki a wai kia
pai ai te oranga o ngä äkonga katoa?
(Kaitiakitanga)
/ /
Ko wai hei rangatira mä te Pia, ko wai
hei rangatira mö te Pia? Ka pëhea
ënei haepapa e whakatinanahia?
(Rangatiratanga)
/ /
Me pëhea e körero atu ai te kura ki te
Pia mö öna whakaritenga wawata mö
te häora me te angitu o ngä äkonga?
(Wairuatanga)
/ /
ähuatanga: WhanaungatangaWhakatauäkï: Unuhia te rito o te harakeke kei whea te kömako e kö?
Whakatairangatia – rere ki uta, rere ki tai;
Ui mai koe ki ahau he aha te mea nui o te ao?
Mäku e kï atu, he tangata, he tangata, he tangata!
Hei Ako: Äwhinatia te Pia ki te whai i te whakatauäkï kia uru ki ngä hononga ngaio katoa, arä, matatika, wairua koha, wairua pai, tauawhiawhi
me ngä:
• äkonga ö rätou whänau
• tumuaki me ngä hoa kaiako
• te hapori whakaako.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he whiri, he whakapümau hoki i ngä hononga ngaio e tika ana, e arotahi ana ki te ako me te
noho-ora o ngä äkonga katoa. (PPR 1)
• Fully registered teachers establish and maintain effective professional relationships focused on the learning and well-being of all äkonga. (PTC 1)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa3
TAu 1/2 AKO: WHANAuNGATANGA RA WHAKAOTi
He aha ngä tü hononga ngaio me takatü
e te Pia e angitu ai äna mahi kia tutuki
pai ngä whäinga paetae mö ngä äkonga
me ngä whäinga rautaki o te Kura?
(Kotahitanga)
/ /
E pëhea te whänau e äwhina mai ai
i te ähua o te ako a te äkonga me te
whakaako i a ia? (Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
He aha täu i mahi ai kia möhiotia te kura kia märama
hoki ki ngä tikanga? Me homai taunakitanga.
E pëhea koe e whakawhanaunga atu ai ki ngä
äkonga? Me homai taunakitanga.
E pëhea koe e whakawhanaunga atu ai ki te tumuaki?
Me homai taunakitanga.
E pëhea koe e whakawhanaunga atu ai ki öu hoa
mahi? Me homai taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga: ko te tae ä-tinana atu, puta whakaaro hoki i ngä hui (ä-kura, ä-hapori); ngä hononga mauritau i takatü atu ki
tä te kura e tohu ai, ki Ngä Tikanga Matatika mö ngä Pouako kua Rëhitatia (Code of Ethics for Registered Teachers) nä Education
Council Matatū Aotearoa, ki tä te Riu Roa e pänui ai, ki tä ngä kirimana mahi; tuku whakaaro mö ngä pänui ä-kura, whakaahua,
whitiata o ngä tü hui ä-kura; äwhina i ngä häkinakina, ngä mahi ä-rëhia, kapa haka, ngohe ä-waho i te kura, uiuitanga mätua, ngä
puni ä-kura, te mahi moni, rangi hokohoko me ngä konohete.
ähuatanga: Whanaungatanga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa4
TAu 1/2 AKO: MANAAKiTANGA RA WHAKAOTi
E pëhea te Pia e waihanga ai i tëtahi taiao
atawhai e whakaatu ana i te kauanuanu
ki ngä äkonga katoa? (Whanaungatanga/
Manaakitanga)
/ /
He aha koia ngä rautaki whakaako whai
mahara hei whakatairanga i te oranga pai
o ngä äkonga katoa? (Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e tautohu atu ai me te
häpai i ngä ähua kaiarataki o ngä äkonga?
(Rangatiratanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakaatu ai i töna
möhiotanga kia tatü ai te ngäkau o te
äkonga ki te ako? (Wairuatanga)
/ /
E pëhea te Pia e mahi ai kia möhio ngä
äkonga he taonga rätou e kauanuanutia
ana? (Kotahitanga)
/ /
He aha te tümomo ako ngaio hei äwhina
i te Pia kia mauritau te häpai o te oranga
pai o ngä äkonga katoa? (Mätauranga)
/ /
ähuatanga: ManaakitangaWhakatauäkï: He käkano i ruia mai i Rangiätea.
Hei Ako: Äwhinatia te Pia ki te whai i te whakatauäkï hei:
• whakarato me te tiaki haere i tëtahi taiao ako e haumaru ana, ä-tinana, ä-ahurea, ä-wairua, ä-ngäkau
• whakamihi kau atu me te whai ngäkau atu ki te reo, ngä taonga tuku iho, te ahurea hoki o ngä äkonga katoa
• whakaü ki ngä ture e tika ana me ngä tikanga.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä ngä poako kua rëhitatia he whakaatu mai i töna whai kia noho ora ngä äkonga katoa. (PPR 2)
• Fully registered teachers demonstrate commitment to promoting the wellbeing of all äkonga. (PTC 2)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa5
Hei Wänanga
Me pëhea e whakaatu ai o roto o aku mahi taku kaha
häpai i te oranga pai o ngä äkonga katoa nöku te
haepapa ki a rätou? Me homai taunakitanga.
E pëhea e aro atu ki ngä tini pümanawa, ngä tini ähua
o ngä äkoanga i te akomanga, te kura me te hapori?
Me homai taunakitanga.
He aha ngä rautaki e mahia ai hei whai ngäkau atu ki
te horopaki ä-papori, ä-ahurea o te äkonga? Me homai
taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga: tauira o ä te äkonga mahi/kahua/whakapümahara; tauira mahi hei whakanui äkonga; whakaahua o te
akomanga taiao; tauira o te noho tuakana/teina; mahere whakahaere (ohotata, rongoa, aitua, tae ä-tinana/ngaro, ako ä-waho).
ähuatanga: Manaakitanga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa6
TAu 1/2 AKO: KAiTiAKiTANGA RA WHAKAOTi
E pëhea te Pia e häpai ai i ngä hononga
pai i waenga i te Mäori me ngä Päkehä?
(Whanaungatanga)
/ /
E pëhea te kura e pöhiri atu ki ërä atu
ahurea, reo me ngä tuku ihotanga,
ä, mënä äe, he pëhea te kaha?
(Manaakitanga)
/ /
He aha tä te kura hei häpai i te hononga
käkano rua i kawenata ai i te Tiriti o
Waitangi? (Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakatauira atu ai ki öna
äkonga ngä ähua tika o tëtahi tangata
käkano rua? (Rangatiratanga)
/ /
E pëhea e whakamihia ai e te Pia ngä
uara me ngä tikanga o ëtahi atu?
(Wairuatanga)
/ /
E pëhea te kura e häpai ai i öna haepapa i
raro i Te Titiri o Waitangi? (Kotahitanga)/ /
E pëhea te Pia e mahi ai kia örite pü
ngä putanga ako o ngä äkonga katoa?
(Mätauranga)
/ /
ähuatanga: Kaitiakitanga Whakatauäkï: Mä whero, mä pango ka oti te mahi.
Hei Ako:Äwhinatia te Pia ki te whai i te whakatauäkï hei whakaatu i töna whai ngäkau ki ngä tuku ihotanga, ngä reo me ngä ahurea o ngä hoa
tokorua o te Tiriti o Waitangi.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä ngä pouako kua rëhitatia he whakaatu i töna ü ki te hononga käkano rua ki Aotearoa. (PPR 3)
• Fully registered teachers demonstrate commitment to bicultural partnership in Aotearoa New Zealand. (PTC 3)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa7
Hei Wänanga
E pëhea au i roto i äku mahi ngaio e whakatauira atu
ai i te whai ngäkau atu ki ngä tikanga ahurea o ngä
hoa Tiriti i Aotearoa? Me homai taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga: waiata kua hopukia ä-reo mai, ä-whitiata mai, püräkau/pakiwaitara, kanikani; ngohe tikanga ä-iwi;
whakamahere marautanga me ngä ngohe.
ähuatanga: Kaitiakitanga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa8
TAu 1/2 AKO: KAiTiAKiTANGA RA WHAKAOTi
He aha ngä hononga me takatü e te Pia
me pümau hoki ränei kia mauritau te
mahi nö roto i te horopaki käkano rua o
Aotearoa? (Whanaungatanga)
/ /
He aha te momo tautoko o te Pia e
tutuki ai i a ia ngä wawata o te whänau,
hapü me te iwi mö ö rätou tamariki?
(Manaakitanga)
/ /
E pëhea e kaha ai te whäi ngäkau
atu o te Pia ki ngä reo tuku iho o ngä
hoa tüturu o Te Titiri o Waitangi?
(Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakatauira i te taumata
angitu o te ako me te whakaako?
(Rangatiratanga)
/ /
E pëhea te Pou Tautoko i tautoko atu ai i
te Pia kia tätari i äna mahi hei whakaata
i te horopaki käkano rua i Aotearoa?
(Wairuatanga)
/ /
E hängai pai ränei ngä wawata o te Pia
me te kura hei whakatutuki i te angitu o
ngä äkonga Mäori? (Kotahitanga)
/ /
ähuatanga: KaitiakitangaWhakatauäkï: Toi te kupu, toi te mana, toi te whenua.
Hei Ako: Äwhinatia te Pia kia whai i te whakatauäkï i tana mahi whakaako me töna akomanga hei:
• körero me te whakawhanake i te reo me ngä tikanga ä-iwi kia tika ai
• tautoko kau i ngä wawata ä-mätauranga o ngä äkonga Mäori
• whakatauira atu i te tihi angitu o te ako me te whakaako.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä ngä pouako kua rëhitatia he mahi tika, he mah pai i roto i horopaki käkano rua o Aotearoa. (PPR 10)
• Fully registered teachers work effectively within the bicultural context of Aotearoa New Zealand. (PTC 10)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa9
E pëhea te Pia e uru ai ki ngä matapaki
ngaio e aro atu ana me te tautkoko i te
whakaako me te ako i roro i te horoapaki
käkano rua o Aotearoa? (Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
E pëhea te whakatauäkï, ‘Toi te kupu, toi te mana,
toi te whenua’ e tautoko ana i te horopaki käkano
rua i te whakaako me te ako i Aotearoa? Me homai
taunakitanga.
He aha ngä rautaki ‘toi te kupu’ kua angitu i roto i äu
mahi? Me homai taunakitanga.
He aha ngä rautaki e hängai ana ki ‘toi te mana’ kia
whai hua ai ngä äkonga? Me homai taunakitanga.
Tautohua ërä ngohe i täu hötaka whakaako, ako e
häpai ana i ‘toi te whenua’. Me homai taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga: puringa körero mö ngä äkonga; whäinga paetae/wawata; kape o ngä kahua; puringa körero reo mai, whitiata
mai mö te matatau o ngä äkonga; ako ä-waho i te kura; hautaka whakapümahara; huihui (mätua, äkonga, kaiako, tängata ngaio); ngä
mëneti o ngä hui whänau.
ähuatanga: Kaitiakitanga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa10
TAu 1/2 AKO: RANGATiRATANGA RA WHAKAOTi
E pëhea te kaha o te Pia ki te
whakawhänui i töna puna tangata ngaio
kia whai hua i tana mahi whakaako me
tana ako? (Whanaungatanga)
/ /
He aha ngä mahi ka meatia e te Pia
kia hiki ake i ngä mahi kaihautü,
ngä haepapa nö roto o te kura?
(Manaakitanga)
/ /
E pëhea e taea ai e te Pia te tuku
whakaaro ki ngä kaupapa here
marautanga o te kura, ki ö te rohe/ö
te motu kaupapa whakapai ako ränei?
(Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakatauira ai i ‘te tü
pakari, te tü rangatira’ i roto i te kura?
(Rangatiratanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakamärama ai i töna
ake ähua hautü? (Wairuatanga)/ /
E pëhea te kaha o te Pia ki te häpai i ngä
haepapa arataki mö te whakaako me te
ako? (Kotahitanga)
/ /
ähuatanga: rangatiratangaWhakatauäkï: Ina te mahi, he rangatira.
Hei Ako: Äwhinatia te Pia ki te whai i te whakatauäkï hei whakaatu i te rangatiratanga mä:
• te tuku whakaaro ki te hapori ngaio
• te kawe tika i ngä haepapa
• te whakahaere tika i äna mahi
• töna haepapa ki te whakarite haere i tana ake ako ngaio.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he tü hei kaihautü, hei kaiärahi pai e whaihua ai te whakaako me te ako. (PPR 5)
• Fully registered teachers show leadership that contributes to effective teaching and learning. (PTC 5)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa11
E pëhea te Pia e whakamana ai, e mahi ai
hoki te mätauranga tahito, mätauranga
hoki o äianei hei tautoko i tana ake ako
me te ako o äna äkonga? (Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
He aha ngä pükenga, mätauranga me ngä whanonga
o tëtahi kaihautü e monoa ana koe, ä, hei tautoko i
‘Ina te mahi, he rangatira’? Me homai taunakitanga.
E pëhea koe e whakatinana ai i ‘Ina te mahi, he
rangatira’? Me homai taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga: kaiwhakawä/kaitätaki kapa haka; pae tangata ä-motu; ngä hui ako kaihautü; kaiärahi kaupapa përä i te
huaräkau mö te kura me ngä ngohe mahi moni; kaihautü marautanga; mängai mö tëtahi räpoi kaiako; kanohi mö te kura, mö te
umanga kaiako, mö te hapori ränei.
ähuatanga: rangatiratanga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa12
TAu 1/2 AKO: KOTAHiTANGA RA WHAKAOTi
He aha ngä hononga o te Pia (ki te
whänau me ngä röpü hapori) hei
whakanui tika i ngä ähua rerekë
ngä ähua örite o ngä röpü äkonga?
(Whanaungatanga)
/ /
E pëhea he mahi ai te Pia i tëtahi
rautaki whai pükenga i roto i tana mahi
whakaako? (Manaakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakaatu ai i töna
ngäkau nui ki ngä tängata, ö rätou
wheako, ahurea me ö rätou reo; hei
tauira, ngäkau nui ki te tikanga ä-iwi reo
ä-iwi ränei? (Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e tautoko ai i ngä äkonga
kia äwhina tëtahi i tëtahi ä-pükenga
nei, ä-rëhia nei; hei tauira whakaröpü
tuakana/teina kia ea ai te taha kaihautü?
(Rangatiratanga)
/ /
He aha ngä matatika hei whakaaro mä
te Pia i a ia e mahi tahi ana me ëtahi atu
ahurea, reo? (Wairuatanga)
/ /
ähuatanga: KotahitangaWhakatauäkï: Töku reo, töku ohooho,
Töku reo, töku mäpihi maurea.
Hei Ako: Mahi tahi me te Pia kia whakatinanahia te whakatauäkï mä te:
• mauritau o te mahi i te kura e whakatauira atu ana i te möhiotanga me te märamatanga ki ngä awenga ä-päpori, ä-ahurea ki
te ako
• köwhiri i ngä rautaki whakaako, ngä rauemi, ngä mea hangarau, ngä ngohe ako me ngä ngohe aromatawai e kauawhi ana, e
mauritau ana mä ngä äkonga katoa
• whakahou i ngä rautaki whakaako kia hängai ki ngä matea ako o te äkonga takitahi mai, takiröpü mai.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he urupare tika ki te whänui o ngä wheako reo, ngä wheako ahurea, ngä pümanawa, ngä mea e
pärekareka ana, ngä mea hoki e matea ana e ngä äkonga – takitahi mai, röpü mai. (PPR 9)
• Fully registered teachers respond effectively to the diverse language and cultural experiences, and the varied strengths, interests, and needs of individuals and groups of äkonga. (PTC 9)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa13
Ka tü pakari te Pia ina mahi tahi ana
me ngä röpü aronga matahuhua?
(Kotahitanga)
/ /
He aha ngä ako ngaio hei tautoko i te Pia
kia kite ia o tua o ngä here o töna ake
ahurea, töna ake reo kia märama ki ngä
ähua matahuhua o te whakaako me te
ako? (Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
He aha ngä rautaki ka mahia e koe kia taea ai e ngä
äkonga te mau mai ö rätou ake tirohanga ki te ao
(ahurea, reo, wairua) ki tö rätou ako? Me homai
taunakitanga.
Hei TauiraNgä tü taunakitanga: ako pakiwaitara, whitiata, whakaahua o ngä ngohe o te akomanga; te mätai; whakamahere o ngä rautaki;
ako pakirehua; whakaoti rapanga; te mahi a te whänau; karanga i ngä tohunga o te hapori me ngä möhio ä-rohe; waihanga tahi i
ngä ngohe.
ähuatanga: Kotahitanga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa14
TAu 1/2 AKO: KOTAHiTANGA RA WHAKAOTi
He aha ngä hononga me ngä kötuitui
me whai e te Pia kia whakaritea he taiao
ako e kauawhi ai, e tautoko ai hoki i ngä
äkonga katoa? (Whanaungatanga)
/ /
He aha ngä tikanga (kawa, rautaki) e
mahia ai e te Pia kia whakaaro atu ai ki
ngä matea ako, ngä matea ahurea me
ngä matea whakahoahoa o ia äkonga?
(Manaakitanga)
/ /
E pëhea te pia e tiaki ai i ngä mötika me
ngä uara o ia äkonga? (Kaitiakitanga)/ /
E pëhea te Pia e whakatauira atu i te
kauanuanu, te mahi tahi me te pono ki
ngä äkonga? (Rangatiratanga)
/ /
He aha ö te Pia uara ake hei tautoko i
te mahi tahi me te kauawhi i töna taiao
ako? (Wairuatanga)
/ /
E pëhea te Pou Tautoko te Pia me te
whänau e mahi tahi ai kia tino kitea
ngä pünaha o te kahua tangata hei
putanga ako mö ngä äkonga i te kura?
(Kotahitanga)
/ /
ähuatanga: Kotahitanga Whakatauäkï: Tangata i akona ki te käinga, tünga ki te marae, tau ana.
Hei Ako: Äwhinatia te Pia kia whakahängai i te whakatauäkï ki te:
• whakaatu atu i te whakahaeretanga mauritau o te wähi ako e mahia ai ngä rautaki angitu hei mahi mä ngä äkonga hei akiaki
hoki i a rätou
• poipoi i te ngäkau pono, te kauanuanu, te mahi tahi me ngä äkonga.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he whakarite i tëtahi taiao ako e häpai ana i te mahi tahi, i te kauawhi, i te tautoko tahi. (PPR 7)
• Fully registered teachers promote a collaborative, inclusive, and supportive learning environment. (PTC 7)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa15
He aha te momo tautoko ngaio i te Pia
kia angitu te akiaki i ngä äkonga katoa ki
te ako? (Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
E pëhea tëtahi kaiako e hanga ai i tëtahi taiao ako ki
reira ngä äkonga katoa e kauanuanutia ai? Homai he
taunakitanga.
Hei TauiraNgä tü taunakitanga me homai: whakaahua; mahere whanonga ä-akomanga, ä-kura; puhana whakamihi; rautaki whakatau;
whakaahua o te takoto o te akomanga e whakamärama ana i te kauawhitanga; whakaröpü tuakana/teina, ä-aropä; äwhina i ngä pöhiri,
poroaki, karakia ränei.
ähuatanga: Kotahitanga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa16
TAu 1/2 AKO: MÄTAuRANGA RA WHAKAOTi
He aha hei tautoko i te Pia ki te
whakawhanake i tëtahi kötuitui ako
ngaio kia whai wähi ki ngä painga o ‘te
mahi ngätahi’? (Whanaungatanga)
/ /
He aha ngä huarahi e wätea ana ki te Pia
hei ako, hei äwhina i te ako o ëtahi atu o
te rängai? (Manaakitanga)
/ /
Mä wai te Pia e ärahi, e tautoko kia
tautohu i öna matea ako ngaio?
(Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea te kaha o tö te Pia haepapa
ki töna ake ako ngaio, ä, haere ake?
(Rangatiratanga)
/ /
E pëhea e tautoko ai i te Pia hei
whakawhanake i tëtahi mahere umanga
e hängai ana ki te whare tapawhä; arä,
kia whärite te whanake ngaiotanga me
töna ake whanaketanga? (Wairuatanga)
/ /
ähuatanga: Mätauranga Whakatauäkï: Mä te whakaaro nui e hanga te whare; mä te mätauranga e whakaü.
Hei Ako: Äwhinatia te Pia kia meatia te whakatauäkï ki te:
• tautohu tahi me ngä hoa kaiako i ngä whäinga ako ngaio
• mahi kau ina whai wähi ki ngä ako ngaio nö roto i te hapori ako
• takatü i ngä ähua ako hei kökiri i töna ake mätauranga ngaio me öna ake pükenga.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he whakapau kaha kia haere tonu ana akoranga ngaio, me te whakawhanake i töna ake
ngaiotanga. (PPR 4)
• Fully registered teachers demonstrate commitment to ongoing professional learning and development of personal professional practice. (PTC 4)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa17
E pëhea e hängai ai ngä matea ako ngaio
i tautohua ai o te Pia ki ngä whäinga
whänui o te kura? (Kotahitanga)
/ /
E pëhea ana te mätauranga o Pia i
äianei, ä, he aha ngä ähuatanga o te
whakaako me te ako me ako tonu e ia?
(Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
E pëhea koe i kawe haepapa mö töu ake ako ngaio
kia whakawhanake i töu ake tautake mö te mahi
whakaako? Me homai taunakitanga.
E pëhea ngä matapaki ngaio e tautoko ai i te mahi me
te pakirehua? Me homai taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga; taunakitanga o ngä hui whanake ngaio i tae atu; ngä körero ä-tuhi o ngä körerorero ngaio tae atu ki ngä
whakahokinga körero/tirohanga whakamua; te ähua o ngä mahi kaihautü; he mahere umanga; ngä hautaka whakapümahara,
taunakitanga mö te rangahau.
ähuatanga: Mätauranga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa18
TAu 1/2 AKO: MÄTAuRANGA RA WHAKAOTi
E pëhea te kaha o te mahi tahi
a Te Pia me öna hoa kaiako ki te
whakawhanake me te whakamahere i
ngä hötaka whakaako, hötaka ako hoki?
(Whanaungatanga)
/ /
E pëhea e taea ai e te Pou Tautoko
te noho hei hoa arohaehae me te
kaiarataki i ngä körerorero ngaio mö
te whakamahere hötaka ako me te
whakatinana? (Manaakitanga)
/ /
E pëhea e tautoko ai ngä punaha me
ngä tukanga o te kura i te Pia ki te
whakamahere ngätahi? (Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea e mahi ai te Pia i öna pümanawa
me öna mea ä-rëhia hei arataki i te ako
me ngä take marautanga o te kura?
(Rangatiratanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakamahere ai i ngä
hötaka ako angitu e whai whakaaro ana
ki ngä matea ako huhua matea ahurea o
äna äkonga? (Wairuatanga)
/ /
ähuatanga: Mätauranga Whakatauäkï: Ko te manu e kai ana i te miro, nöna te ngahere,
Ko te manu e kai ana te mätauranga, nöna te ao.
Hei Ako: Äwhinatia te Pia ki te whakamahi i te whakatauäkï hei:
• äta whakamärama i öna whäinga whakaako, me ngä tikanga ngaio hei tautoko i aua whäinga me te whakatinana i roto i te
akomanga
• whakaatu atu mä roto i äna whakamahere me tana mahi whakaako töna möhio me töna märama ki ngä horopaki tika, ngä mahi
tika, me ngä tauäki marautanga.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he äta wänanga, he whakamahere, he whakatinana hoki i tëtahi hötaka ako e tika ana. (PPR 6)
• Fully registered teachers conceptualise, plan, and implement an appropriate learning programme. (PTC 6)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa19
E pëhea te kaha o te Pia ki te
whakamahere me te whakahaere i ngä
hötaka ako tika e whakatutuki ai i ngä
whäinga whänui o te kura? (Kotahitanga)
/ /
E pëhea te Pia e mahi ai i töna
mätauranga ngäio o ngä äkonga i
roto i äna mahi whakamahere e eke
ai i ia äkonga töna puäwaitanga?
(Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
Ko ëhea mätauranga hei whakaaro ina whakamahere
ana i tëtahi hötaka ako? Me homai taunakitanga.
Ko ëhea mätauranga hei whakaaro ina whakahaere
ana i tëtahi hötaka ako? Me homai taunakitanga.
Ko tëhea mätauranga hei whakaaro ina whakamahere
ana me te whakahaere i ngä hötaka ako kia nui rawa
atu te angitu o te äkonga? Me homai taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga: taunakitanga i whakaatu ana i te tö te Pia wähanga ki ngä whakamahere whänui o te kura, whäinga roa,
mahere ako me tana whakamahi atu; tuku whakaaro mö te tirohanga whakamua o te kura; ako i ngä pakiwaitara; pürongo mätai
kaiako; täna mahi hei whakawhanake i te marautanga o te kura.
ähuatanga: Mätauranga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa20
TAu 1/2 AKO: MÄTAuRANGA RA WHAKAOTi
E pëhea te Pia e tiki atu ai i ngä pükenga
me te mätauranga o ëtahi atu hei äwhina
i tö rätou ake märamatanga ki te ako a te
äkonga? (Whanaungatanga)
/ /
E pëhea te kura e whakarato ai i ngä
huarahi hei whakawhitiwhiti pono i
ngä märamatanga whaiaro me ngä
märamatanga ngaio o te mahi whakaako
me te ako? (Manaakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakamahi ai i
ngä rautaki ako whäiti hei tautoko
i ngä äkonga me te ‘pëhea te ako’?
(Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea te kaha o te märama o te Pia ki
töna ake ähua ako? - he äkonga kaha te
tohunga (Rangatiratanga)
/ /
He aha ngä uara hei tüäpapa mö tö te Pia
märamatanga ki te ako me te mahi a te
kaiako i taua tukanga? (Wairuatanga)
/ /
ähuatanga: Mätauranga Whakatauäkï: Mä te huruhuru te manu ka rere.
Hei Ako: Äwhinatia te Pia kia meatia ai te whakatauäkï ki te:
• äwhina i ngä äkonga ki te tühono atu i ö rätou wheako me ä rätou ako o mua ki ä rätou ngohe ako o äianei
• tautoko i ngä äkonga ki te uru ki te ako hou, te haratau me te mahi atu i ngä horopaki rerekë (mä te huruhuru)
• whakatïtina i ngä äkonga kia kawe haepapa mö ä rätou ake ako (te manu ka rere)
• tautoko i ngä äkonga ki te äta tätari möhiohio me ngä whakaaro hei whakahängai ki ä rätou ako.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he whakaatu mai mä roto i äna mahi töna möhio, töna märama ki te ähua o te ako haere a te
äkonga. (PPR 8)
• Fully registered teachers demonstrate in practice their knowledge and understanding of how äkonga learn. (PTC 8)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa21
E pëhea te Pou Tautoko räua tahi ko
te Pia e whakaae atu kia whäia e räua
tëtahi rautaki whakaako kotahi, ako
kotahi hoki; e pëhea hoki e hängai
ai ki te tirohanga whanui o te kura?
(Kotahitanga)
/ /
E pëhea e meatia ai e te Pia te
whakapümahara, te aroatake whaiaro
me ngä körerorero ako hei whakapai
ake i äna ake mahi whakaako me töna
märama ki ngä rautaki ako a te äkonga?
(Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
E pëhea tö märama ki a ‘Ako’, ä, e pëhea e
whakahängai ai i tënei mätäpono ki tö mahi
whakaako? Me homai taunakitanga.
Kohia ngä taunakitanga mö ngä rautaki ako a ngä
äkonga o tö akomanga.
He aha ngä rautaki e meatia ai e koe hei whakaata i te
mätauranga me te märamatanga ki ngä rautaki ako a
ngä äkonga?
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga: whakahïkoi i te körero përä i tö Rose Pere aroro o ‘Ako’, tö Howard Gardner’s ariä o Multiple Intelligences, tä
Benjamin Bloom’s Taxonomy, Inquiry Models of Learning, Fogarty’s Intellect, Thinker’s Keys, De Bono’s Hats, Habits of the Mind, Kolb’s
Theory of Learning Styles ränei.
ähuatanga: Mätauranga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa22
TAu 1/2 AKO: MÄTAuRANGA RA WHAKAOTi
E pëhea te kaha o te Pia kia tohatoha i
te möhiohio aromatawai ki ëtahi atu?
(Whanaungatanga)
/ /
E pëhea ngä Pou Tautoko e whakatauira
tika ai i te kohi raraunga, te tätari me te
whakamahi, ä, me te akiaki haere i te
Pia kia kohia ngä raraunga aromatawai
whänui? (Manaakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakamana ai i te
möhiohio aromatawai me te äta tiaki
hoki? (Kaitiakitanga)
/ /
E pëhea te Pia e whakaatu ai i te
kaihautütanga i roto i ngä mahi
aromatawai? (Rangatiratanga)
/ /
E pëhe a ngä whakaaro o te Pia ki tana
mahi takatü pürongo kia tika ai, kia
whakakaha ai hoki i te mana o ngä
tängata o roto? (Wairuatanga)
/ /
ähuatanga: Mätauranga Whakatauäkï: Ka mate käinga tahi, ka ora käinga rua.
Hei Ako: Äwhinatia te Pia kia meatia te whakatauäkï hei tätari möhiohio paetae kia:
• tautohua te kauneke whakamua me ngä matea ako o ngä äkonga
• whakaratoa te whakapümahara i ia wä, ä, haere ake me te ärahi me te tautoko i ëtahi atu ako
• whai wähi te whänau ki te hötaka whakaako me te mea ako
• whakahoki möhiohio aromatawai, möhiohio paetae ki ngä äkonga, te whänau, me te hapori ako.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he äta tätari, he whakamahi tika i ngä möhiohio aromatawai i kohia mai i ngä mahi ökawa, mahi
öpaki hoki. (PPR 11)
• Fully registered teachers analyse, and appropriately use assessment information, which has been gathered formally and
informally.(PTC 11).
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa23
Ka puta i ä te Pia aromatawai ökawa,
öpaki ëtahi möhiohio papai mö te mahi
aroturuki me te tuhi pürongo mö ngä
whäinga paetae ä-tau o te kura mö ngä
äkonga? (Kotahitanga)
/ /
He aha ngä ako ngaio, whakawhanake
ngaio mö te Pia kia kohi ai me te
whakamahi möhiohio aromatawai hei
whakatere ake i te ako o äna äkonga?
(Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
E pëhea koe e kohi ai i ngä raraunga äromatawai? Me
homai taunakitanga.
E pëhea koe e tätari ai i ngä raraunga äromatawai?
Me homai taunakitanga.
E pëhea e meatia ai e koe ngä raraunga äromatawai?
Me homai taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga: ngohe aromatawai - arataki, whakakapi; kahua äkonga; arotakenga; tuhinga noa; taunakitanga e tautoko ana
i ngä whakapae a te kaiako mö te angitu o te äkonga (OTJs).
ähuatanga: Mätauranga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
continued…
Education Council Matatū Aotearoa24
TAu 1/2 AKO: WAiRuATANGA RA WHAKAOTi
Ka äwhina mai ngä hononga o te Pia ki
ngä äkonga, te whänau me te hapori
ako i äna mahi me äna whakahokinga
körero? (Whanaungatanga)
/ /
E pëhea e tautoko ai te Pou Tautoko
i te Pia kia ärohi atu i ngä pänga o
öna whakapono ki äna mahi ngaio?
(Manaakitanga)
/ /
E pëhea e arataki ai ‘Te Amorangi ki Mua’
i te Pia kia mahia te tino pakirehua me te
whakaoti rapanga hei wähanga Mäori o
äna mahi ngaio? (Kaitiakitanga)
/ /
Hei kaihautü ako, e pëhea te Pia e mahi
ai i te whakapümahara, te tätari, me te
tino whakaaro hei whakatere ake i te ako
o äna äkonga? (Rangatiratanga)
/ /
E pëhea e tatü ai i te Pia ngä
take matatika i äna mahi ngaio?
(Wairuatanga)
/ /
ähuatanga: Wairuatanga Whakatauäkï: He kokonga whare e kitea, he kokonga ngäkau e kore e kitea.
Hei Ako: Whakatütuna i te Pia kia whakaarohia te whakatauäkï ina:
• tätari ana i te taunakitanga me ngä tuhinga ngaio hei whakapümahara me te whakahou i äna mahi whakaako
• urupare ngaio ana ki ngä whakahokinga körero a ngä äkonga, te whänau, ngä hoa mahi me te häpori ako whänui
• ärohi ana i öna ake whakapono, tae atu ki öna whakapono ahurea me ngä pänga ki tana mahi ngaio me te paetae o
ngä äkonga.
Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia: • Ko tä te pouako kua rëhitatia he mahi tika i te uiui arohaehae me te whakaoti rapanga i roto i ana mahi ngaio. (PPR 12)
• Fully registered teachers use critical inquiry and problem-solving effectively in their professional practice. (PTC 12)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa25
E pëhea e whai wähi ai te Pia ki te
pakirehua ngätahitanga me te whakaoti
rapanga i te kura? (Kotahitanga)
/ /
E pëhea te kaha o te Pia kia
whakapümahara atu, me te whakahou
i äna mahi ngaio mai i te tirotiro
taunakitanga me ngä tuhinga ngaio?
(Mätauranga)
/ /
Hei Wänanga
E pëhea te whakatauäkï ‘He kokonga whare e
kitea, he kokonga ngäkau e kore e kitea’ e äwhina
atu ai i a koe ki te whakawhanake i ngä pükenga
tino pakirehua i äu nä mahi ngaio? Me homai
taunakitanga.
E pëhea te whakatauäkï ‘He kokonga whare e kitea,
he kokonga ngäkau e kore e kitea’ e äwhina atu ai i a
koe ki te whakawhanake i ngä pükenga tino whakaoti
rapanga i äu nä mahi ngaio? Me homai taunakitanga.
Hei TauiraKo ngä tü taunakitanga; tä te Pia tuhinga mätai; he mahere whakawhanake ngaio; hautaka whakapümahara; arotakenga tuhinga
ngaio; matapakinga ngaio; pänuitanga ngaio; tae ä-tinana ki ngä hui.
ähuatanga: Mätauranga continued
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Education Council Matatū Aotearoa26
Ngä Tauira Aromatawai Ka taea ngä papa tauira e whai ake nei te whakamahi e te Pia räua tahi ko te Pou Tautoko hei tauira aromatawai. He tauria noa iho
ënei me whakawhanake anö me te whakahängai hoki ki tënä horopaki kura me tënä, me te hötaka whakangungu, arataki. Ehara ënei
papa tauira i te katoa o te möhiohio hei hanga hötaka whakangungu, arataki. Mä te kohikohi haere i ngä möhiohio whänui me ngä
taunakitanga e hängai ana ki tënä Ähuatanga me tënä, ki Ngä Paearu mö ngä Pouako kua Rëhitatia hoki tëtahi hötaka kaha e hanga
ai. Ka hiahia pea koe ki te whakamahi i ënei papa tauira hei tïmatanga kia whakawhanake i täu ake huarahi hei kohi möhiohio me
te whakapükete.
Kei te pae tukutuku a Education Council Matatū Aotearoa ngä papa tauira katoa.
Te Wähanga whitu
Te HäpaI Ö KI MurI
Web ref4 www.educationcouncil.org.nz
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Education Council Matatū Aotearoa27
Ngä tohu mahi: rärangi arowhai 1 KIA MÖHIO KOE KI TÖ KURA
Ngä ture me ngä tikanga
WiKi 1-5 – NGÄ TiKANGA WHÄNui (GeNeRAl)
1Me möhio ki ngä kaiako katoa me ö rätou tünga kei te kura.
(Know all the staff members and their positions in the kura.)
2Me möhio ki ngä whakapapa ä ngä äkonga i tö akomanga me ö rätou whänau.
(Know all the children in your class and their parents and their backgrounds.)
3Me möhio ki ngä whare me ngä tawhä o te kura.
(Know the school settings and boundaries.)
4Me möhio ki te pünaha whakamaru o te kura.
(Know the school’s security system.)
5Me möhio kei hea ngä papawaka mö ngä kaiako.
(Know where staff parking areas are.)
6
Me möhio ki ngä tikanga e whakaeke mai ai he manuhiri, e uru mai ai ngä whänau/ngä kaitiaki
tamariki ki te kura.
(Know the procedure for visitors/guardians/caregivers entering the school.)
7
Me möhio ko wai e whakaaetia ana kia heri atu i ngä äkonga o tö akomanga ki waho o te karaehe/
kura.
(Know who has access to withdraw students from your class/the school.)
8Me möhio ki ngä ture a te kura.
(Know the school rules.)
NGÄ TiKANGA Mö ROTO i Tö AKOMANGA (iN THe ClAssROOM)
AMe möhio ki ngä äkonga kei tö akomanga.
(Know the students on your class list)
BWhakaritea he rëhita ko ngä ingoa o ö äkonga kei runga, ä, e hia ngä tau o tënä, o tënä.
(Prepare a class register.)
CMe möhio ko wai ngä mätua, ngä kaitiaki ränei o ngä äkonga o tö akomanga.
(Know the parents and/or guardians of your students.)
D
Me möhio ki ngä wähi noho, ngä nama waea, tae atu ki ngä waea pükoro, me ngä ïmëra o ngä
mätua.
(Know parents’ home addresses, phone numbers, cellphone numbers, and email addresses.)
EMe möhio ki ngä take hauora o ngä äkonga.
(Know about any health issues your students have.)
FWhakaritea ngä wähi noho mö ngä äkonga i tö akomanga.
(Prepare the class layout for the students.)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Education Council Matatū Aotearoa28
Ngä tohu mahi: rärangi arowhai 2 KIA MÖHIO KOE KI TÖ KURA
Ngä ture me ngä tikanga
WiKi 1-5 – NGÄ TiKANGA WHÄNui (GeNeRAl)
9Me möhio ki ngä wä e tü ai ngä hui a ngä kaimahi.
(Know when all the staff meetings are.)
10
Me möhio ki ngä wä ko koe te tütei i te papa täkaro, i te tünga pahi, me ërä atu kawenga a ngä
kaimahi, ä, he aha te mahi mäu i aua wähi.
(Know when your playground, bus, and other duties are and what they involve.)
11Me möhio ki ngä tikanga ka whäia i te wä takaro me te wä tina.
(Know the procedure for interval and lunch times).
12Me möhio ki ngä ture hoko kai a te kura.
(Know how the school’s lunch ordering system works.)
13Me möhio he aha ngä tikanga ka whäia i ngä rä e ua ana, e kaha mäkü ana a waho ränei.
(Know what the wet day routines are.)
14Me möhio ki ngä tikanga kia whäia ina tüpono pä mai he mate whawhati tata.
(Know the emergency procedures.)
15
Me möhio he aha ngä kawenga a te kaiako – mö te wähi ki te marautanga, te häkinakina, te tiaki
rauemi, me te whakarite i ngä haere ki te rüma rorohiko, te whare pukapuka, me te höpua kaukau.
(Know the teachers’ responsibilities - curriculum, sports, resources management, and planning for
computer, library, and swimming times.)
16Me möhio ki ngä wä e tü ai ngä akoranga hähi, ä, he pëhea te ähua o ngä akoranga.
(Know when classes have religious instruction and what is covered.)
NGÄ TiKANGA Mö ROTO i Tö AKOMANGA (iN THe ClAssROOM)
GMe möhio ki ngä körero o roto i te marautanga Mäori me te marautanga Päkehä.
(Know the Mäori and English curriculum.)
H
Me möhio ka pëhea te whakarite i ngä mahi o ia wähanga ako o te marautanga kia hängai ki ngä
aumata o ngä äkonga o tö akomanga.
(Know how to plan lessons for each curriculum area for your class levels.)
I
Me möhio ki ngä wä kua tohua e haere ai tö akomanga ki te whare pukapuka, ki te rüma rorohiko,
ki te höpua kaukau, me ërä atu wähi.
(Know your library, computer, swimming, and other ‘outside the classroom’ timetables.)
JMe möhio he aha te/ngä wä ka hui katoa ngä äkonga, ngä kaiako, me ngä kaiäwhina o te kura.
(Know the times for assemblies and meetings.)
KMe möhio ähea ka wätea ki a koe te pürere whakaahua, ngä rorohiko, me ngä waea.
(Know when you have access to the photocopier, computers, and phones.)
LMe möhio ka pëhea te tango/hoko rauemi, pene, aha ränei mä ngä äkonga.
(Know how to acquire resources and stationery for students.)
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa29
He Körero Mätai: papa tauira 1 He KöReRO MÄTAi
pia (prT): pou Tautoko (Mentor):
rä (Date): Wä Mätai (Time of Observation):
Te Marautanga: Pängarau, Taumata 1, Te Ine me te Ähuahanga
(7): Ka whakaröpü taonga i runga i te ähua o ngä taonga, përä i
te tae, i te nui, me te maha o nga tapa.
He paearu (PTC): (8) He whakaatu mai mä roto i äna mahi
töna möhio, töna märama ki te ähua ki te ako haere a te
äkonga.
Hei tirohanga: Kia möhio te äkonga ki: te tautohu, ki te whakaahua ki äna anö kupu, i ngä ähua ahu-2, ahu-3, e whai ake nei: te
tapatoru, te tapawhä rite, te tapawhä, te porowhita, te pororapa, te taparima, te tapaono, te taimana, te pouaka, te rango, me te
poi.
Te Mätaitanga a te pou Tautoko (Mentor observation): He aha ngä rautaki whakaako pai i whakamahia? (What were the
effective teaching strategies used?). He aha ake anö ëtahi rautaki pai hei whakamahi? (What else could be used?).
Ngä Whakaaro Huritao o te pia (prT reflection): He aha ngä mea i whai hua? (What went well?) He aha ngä mea me
whakapakari ake? (What needs improvement?) Ki hea inäianei? (What next?)
Hei tirohanga anö (agreed focus of next observation):
He aha ngä tautoko e hiahiatia ana? (What support is needed?):
Ngä Ara Whakaakoranga NgaiotangaTe Häpai Ö – Ko te Whakangungu me te Arataki i ngä wähi Mätauranga Mäori
Rä Whakaoti: / /
Pou Tautoko: Pia: Tumuaki:
Education Council Matatū Aotearoa30
He Körero Mätai: papa tauira 2He KöReRO MÄTAi
pia (prT): pou Tautoko (Mentor):
rä (Date): Wä Mätai (Time of Observation):
Te Marautanga: Te Reo Mäori, Taumata 2, ä-Tä, (1): Ka
whakaputa i öna whakaaro me ngä whakaaro o ëtahi atu i roto i
äna tuhinga me äna tänga.
He paearu (PTC): (6) He äta wänanga, he whakamahere,
he whakatinana hoki i tëtahi hötaka ako e tika ana.
Hei tirohanga: Kia möhio te äkonga ki: te whakaatu i öna whakaaro me ngä whakaaro o tëtahi atu i roto i ngä momo reo tuhi pënei
i te reta, te ïmera; te ako i ngä tikanga o te tuhi reta, tuhi ïmera ränei.
Te Mätaitanga a te pou Tautoko (Mentor Observation): He aha ngä rautaki whakaako pai i kawea ake? (What were the
effective teaching strategies used?). He aha ake anö ëtahi rautaki pai hei whakamahi? (What else could be used?).
Ngä Whakaaro Huritao o te pia (prT reflection): He aha ngä mea i whai hua? (What went well?) He aha ngä mea me whakapai
ake? (What needs improvement?) Ki hea inäianei? (What next?)
Hei tirohanga anö (agreed focus of next observation):
He aha ngä tautoko e hiahiatia ana? (What support is needed?):
Recommended