View
287
Download
1
Category
Preview:
Citation preview
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI ICHKI ISHLAR VAZIRLIGI
A K A D E M I Y A
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING JINOYAT HUQUQI
Umumiy qism
CHIZMALAR ALBOMI
Toshkent – 2014
2
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi Tahririyat-noshirlik hay’atida ma’qullangan
Mualliflar jamoasi:
yuridik fanlari doktorlari A.S. Yakubov, R. Kabulov; yuridik fanlar nomzodlari, dotsentlar A. A. Otajonov, B. B. Matlyubov; D. Yu. Payziyev, T. R. Kuchkarov
Taqrizchilar:
Toshkent davlat yuridik Universiteti Jinoyat huquqi va kriminologiya kafedrasi mudiri, yuridik fanlar doktori, professor Q. R. Abdurasulova;
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi Jinoyatlarning oldini olish kafedrasi boshlig‘i, yuridik fanlar doktori, professor I. Ismailov;
Toshkent shahar IIBB Tergov boshqarmasi boshlig‘ining birinchi o‘rinbosari, yuridik fanlar nomzodi, dotsent A. Sh. Umarxanov
Chizmalar albomi oliy ta’limning 380000 – «Huquq» sohasi, 5380100 – «Yurisprudensiya» yo‘nalishi uchun «Jinoyat
huquqi» fanidan namunaviy dastur asosida tayyorlangan bo‘lib, unda 2014 yil 1 fevralgacha bo‘lgan qonunchilikdagi o‘zgarishlar inobatga olingan.
Chizmalar albomida jinoyat huquqining Umumiy qismi asosiy nazariy va normativ qoidalarining to‘liq ta’rifi chizmalar shaklida berilgan. Darsliklar, sharhlar va boshqa maxsus adabiyotlar bilan bir qatorda, ushbu chizmalar yuridik ta’lim muassasalarining tinglovchi, kursant va talabalariga jinoiy-huquqiy normalarni o‘rganishda yordam ko‘rsatishi va o‘quv fanlari materiallarini chuqur o‘zlashtirishiga zamin yaratadi.
Chizmalar albomi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining tuzilishi asosida tizimga solingan.
BBK 67.99(5U)8
© O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2014
3
KIRISH
Jinoyat huquqi – mustaqil huquq sohasi bo‘lib, O‘zbekiston Respublikasi huquqiy tizimining ajralmas qismidir. Jinoyat huquqi, huquq tizimini tashkil qiluvchi boshqa sohalar – konstitutsiyaviy, fuqaroviy, ma’muriy, jinoyat-ijroiya va shu kabilar bilan birgalikda jamiyatda shakllangan ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga mo‘ljallangan. Shu bilan birgalikda boshqa huquq sohalaridan farqli ravishda, jinoyat huquqi o‘zining bu vazifasini o‘ziga xos tarzda bajaradi: eng muhim va ahamiyatli ijtimoiy munosabatlarni maxsus usul va vositalar bilan qo‘riqlaydi, shu bilan ularning normal faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi, maqsadlarga muvaffaqiyatli erishish uchun zarur bo‘lgan sharoitlarni yaratadi, jamiyat ijtimoiy hayotining barcha asosiy sohalarida – ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va boshqa yo‘nalishlarda keng qamrovli islohotlarni amalga oshirishdagi birlamchi vazifalarni bajaradi.
O‘zbekiston Respublikasi jinoyat qonunchiligi Umumiy va Maxsus qism yuridik normalaridan iborat. Mazkur o‘quv qo‘llanmasi shu tuzilishga binoan tayyorlandi, unda chizmalar ko‘rinishida jinoyat huquqi Umumiy qismining asosiy nazariy va normativ qoidalariga keng tavsif berilgan.
O‘quv qo‘llanmasida jinoyat huquqi Umumiy qismini tashkil qiluvchi «jinoyat huquqi» tushunchasi, vazifasi va predmeti, jinoyat qonunining vaqt, hudud va shaxslar doirasida amal qilish
4
chegarasi va prinsiplari, jinoiy javobgarlik, jinoyat tarkibi, tamom bo‘lmagan jinoyatlar, jinoyatda ishtirokchilik, bir qancha jinoyatlar, qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar, «jazo» tushunchasi, uning turlari va jazolarni tayinlash tartibi, javobgarlikdan va jazodan ozod qilish asoslari va boshqa holatlar chizmalar ko‘rinishida yoritib berilgan.
Mazkur o‘quv qo‘llanma fundamental bilim olish uchun mo‘ljallangan darsliklarga muqobil hisoblanmaydi. Shu bilan birga, ushbu qo‘llanmadan foydalanib, tinglovchilar qisqa muddatlarda jinoyat huquqi fanini o‘rganish jarayonida olgan bilimlarini tizimlash-tirishlari va aniqlashtirishlari; asosiy tushunchalar, ularning belgilari va xususiyatlariga o‘z e’tiborlarini jamlashlari; nazariy va amaliy xususiyatga ega bo‘lgan savollarga javoblarni shakllantirib olishlari mumkin.
5
Birinchi bo‘lim. UMUMIY QOIDALAR
I bob. Jinoyat kodeksining vazifalari va prinsiplari
«Jinoyat huquqi» tushunchasi
Jinoyat huquqi bir necha ma’nolarda tushuniladi:
huquq sohasi
qonunchilik o‘quv fani
fan sohasi
6
«JINOYAT HUQUQI» TUSHUNCHASI
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan qabul qilinuvchi jinoiy
javobgarlikning asoslari va prinsiplarini alohida qilmishlarning jinoiyligi va jazoga sazovorligi, javobgarlik va jazodan ozod qilishning asoslari
va doirasi, jinoiy-huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash va boshqa jinoiy-huquqiy
munosabatlarni tartibga soluvchi yuridik normalar yig‘indisidir
jinoyat qonunchiligining rivojlanish tarixini, amaldagi qonunchilikni, jinoiy-huquqiy
normalarni qo‘llash samaradorligini, xorijiy davlatlar jinoyat qonunchiligini, jinoyat
qonunchiligini qo‘llashning nazariy, ilmiy va boshqa muammolarni o‘rganishga oid bilimlar,
g‘oyalar hamda qarashlar yig‘indisidir
demokratik O‘zbekiston zamonaviy huquq tizimining tarkibiy qismidir
huquqshunoslik yo‘nalishlaridagi ta’lim muassasalarida o‘qitiladi
Huquq sohasida
O‘quv fanida
Qonunchilik sohasida
Fan sohasida
7
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING JINOYAT TO‘G‘RISIDAGI QONUN HUJJATLARI (JK 1-m.)
O‘zbekiston Respublikasining jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari quyidagilarga asoslanadi
O‘zbekiston Respublikasining jinoyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksidan iborat
O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasiga
Xalqaro huquqning umum e’tirof
etgan normalariga
8
JINOYAT TO‘G‘RISIDAGI QONUN HUJJATLARI TIZIMI
Jinoyat huquqining tizimi
jinoyat huquqining asosiy prinsiplari va qoidalarini, vazifalarini, jinoyat qonunining
amal qilish doirasini, javobgarlik va jazo asoslarini, ularning maqsadlari va qo‘llash tartibini, qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlarni, voyaga yetmaganlar
javobgarligining xususiyatlari hamda jinoyat qonunchiligi uchun umumiy ahamiyatga ega
bo‘lgan boshqa qoidalarni belgilovchi normalarni o‘z ichiga oladi
Qanday ijtimoiy xavfli qilmishlar jinoyat ekanligini aniqlab beruvchi,
ularni sodir etgan shaxslarga qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan jazo
choralarini va ayrim turdagi jinoyatlar uchun rag‘batlantiruvchi
normalarni o‘z ichiga oladi
Umumiy qism
Maxsus qism
9
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI JINOYAT KODEKSINING TUZILISHI
Jinoyat kodeksi Umumiy qism Maxsus qism
Birinchi bo‘lim. Umumiy qoidalar (I, II b.)
Ikkinchi bo‘lim. Javobgarlik asoslari
(III, IV, V, VI, VII, VIII b.)
Uchinchi bo‘lim. Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar (IX b.)
To‘rtinchi bo‘lim. Jazo va uni tayinlash
(X, XI b.)
Beshinchi bo‘lim. Javobgarlikdan va jazodan ozod qilish (XII, XIII, XIV b.)
Oltinchi bo‘lim. Voyaga yetmaganlar javobgarli-gining xususiyatlari (XV, XVI b.)
Yettinchi bo‘lim. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari (XVII b.)
Birinchi bo‘lim. Shaxsga qarshi jinoyatlar (I, II, III, IV, V, VI, VII b.)
Ikkinchi bo‘lim. Tinchlik va xavfsizlikka qarshi jinoyatlar (VIII,IX b.)
Uchinchi bo‘lim. Iqtisodiyot sohasidagi jinoyatlar (VIII, IX b.)
To‘rtinchi bo‘lim. Ekologiya sohasidagi jinoyatlar (XIV b.)
Beshinchi bo‘lim. Hokimiyat, boshqaruv va jamoat birlashmalari organlarining faoliyat tartibiga qarshi
jinoyatlar (XV, XVI b.)
Oltinchi bo‘lim. Jamoat xavfsizligi va jamoat tartibiga qarshi jinoyatlar (XVII, XVIII, XIX, XX, XX1 b.)
Yettinchi bo‘lim. Xarbiy xizmatni o‘tash tartibiga qarshi
jinoyatlar (XXI, XXII, XXIII, XXIV b.)
Sakizinchi bo‘lim. Atamalarning huquqiy ma’nosi
10
JINOYAT HUQUQI NORMALARINING TUZILISHI
Jinoyat kodeksi moddalarining turlari
Umumiy
JK Umumiy qismini tashkil etadi va jinoyat qonunining prinsiplari va umumiy qoidalarini o‘z ichiga
oladi
Turdosh
JK Maxsus qismini tashkil etadi va unda nazarda tutilgan jinoyat turlarining belgilarini va ushbu jinoyatni sodir etishda aybdor bo‘lgan shaxsga nisbatan qo‘llanilishi lozim bo‘lgan
jazo chorasini belgilaydi
JK Maxsus qismi moddalarining tuzilishi
Dispozitsiya Modda qismining elementi bo‘lib, u
bilan muayyan jinoiy qilmish aniqlanadi
Sanksiya
Modda qismining elementi bo‘lib, u bilan dispozitsiyada belgilangan muayyan jinoyat uchun jazo turi va miqdori
belgilanadi
11
JINOYAT HUQUQI NORMALARINING TUZILISHI
Dispozitsiya turlari
Jinoiy-huquqiy normaning bir qismi bo‘lib, unda jinoyatning belgilari, javobgarlik shartlari bayon etiladi
Aralash
Normada dispo-
zitsiyaning bir necha turlarini
o‘z ichiga qamrab oladi
Blanket
Normada jinoyatning
belgilari to‘liq yoritilmasdan,
uning mazmunini tushunish uchun boshqa normativ
hujjatlarga havola qilinadi
Ta’riflovchi
Normada jinoyatning eng asosiy belgilari
yoritiladi va ta’riflanadi
Oddiy
Normada jinoyatning
belgilari atroflicha
yoritilmasdan, uning eng
asosiy belgilarigina ko‘rsatiladi
Havola etuvchi
Normada jinoyatning
belgilari to‘liq yoritilmasdan,
uning mazmunini tushunish uchun
kodeksning boshqa bir normasiga havola qilinadi
12
JINOYAT HUQUQI NORMALARINING TUZILISHI
Nisbiy-muayyan
normada aniq turdagi jazoning eng kam va eng ko‘p chegarasini belgilaydi
«Sanksiya» tushunchasi va uning shakllari
Jinoiy-huquqiy normaning bir qismi bo‘lib, unda sodir etilgan jinoyat uchun jazo chorasi, uning turi va me’yori ko‘rsatiladi.
Muqobil
normada ikki yoki undan ortiq jazo turlari ko‘rsatiladi
13
JINOYAT QONUNINI SHARHLASH
Jinoyat qonunlarini sharhlash turlari
Subyekti bo‘yicha
Usuli bo‘yicha
Hajmi bo‘yicha
rasmiy
doktrinal
sud tomonidan
autentik
grammatik
tarixiy
tizimli
mantiqiy
so‘zma-so‘z
chegaralangan
kengaytirilgan
14
JINOYAT KODEKSINING VAZIFALARI (JK 2-m.)
Quyidagilarni jinoiy tajovuzlardan qo‘riqlaydi:
jinoyatlarning oldini oladi
fuqarolarni Respublika Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya qilish ruhida tarbiyalaydi
shaxsni, uning huquq va
erkinliklarini
jamiyat va davlat
manfaatlarini
mulkni
tabiiy muhitni
tinchlikni
insoniyat xavfsizli-
gini
15
JINOIY-HUQUQIY TARTIBGA SOLISH PREDMETI VA METODI
Jinoyat huquqi predmetini jinoyat qonunchiligi bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar tashkil qiladi
jinoiy-huquqiy sanksiyalarni qo‘llash
jinoiy javobgarlikdan ozod qilish
jinoiy jazodan ozod qilish
jinoiy-huquqiy taqiqni o‘rnatish
tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llash
qonunda aniq ko‘rsatilgan hollarda fuqarolarga qonun bilan
qo‘riqlanadigan manfaatlarga zarar yetkazish huquqini berish
16
KODEKSNING PRINSIPLARI
Prinsiplar – jinoyat qonunida mustahkamlab qo‘yilgan demokratik davlatning jinoiy-huquqiy siyosati mohiyatini va zamonaviy yo‘nalishlarini ifodalaydigan, sodir etilgan jinoyatlar uchun javobgarlikning asoslari, chegaralari va shakllari haqida ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, axloqiy va
huquqiy tasavvurlarni aks ettiradigan yetakchi g‘oyalar va asosiy qoidalar
Jinoyat kodeksining prinsiplari
qonuniylik (JK 4-m.)
javobgarlikning muqarrarligi (JK 10-m.)
ayb uchun javobgarlik (JK 9-m.)
fuqarolarning qonun oldida tengligi (JK 5-m.)
demokratizm (JK 6-m.)
insonparvarlik (JK 7-m.)
odillik
(JK 8-m.)
17
II bob. Kodeksning amal qilish doirasi
Jinoyat kodeksining amal qilish doirasi
Makonda
Vaqt bo‘yicha
Jinoyat kodeksining makonda amal qilishi quyidagilarga asoslanadi:
hududiylik prinsipi
universal prinsipi
fuqarolik prinsipi
18
JINOYAT KODEKSI MAKONDA AMAL QILISHINING HUDUDIYLIK PRINSIPI (JK 11-m.)
Jinoyat qonuni makonda amal qilishining hududiylik prinsipi bu barcha shaxslar, ya’ni fuqaroligidan qat’i nazar, O‘zbekiston Respublikasi hududida jinoyat sodir etgan bo‘lsalar, jinoyat sodir etilgan
joyda amal qiladigan jinoyatlar to‘g‘risidagi qonunlarga ko‘ra javobgarlikka tortilishidir
Quyidagi hollarda O‘zbekiston hududida sodir etilgan qilmish jinoyat deb topiladi, agar:
O‘zbekiston hududida
boshlangan, tamomlangan yoki to‘xtatilgan bo‘lsa
(2-q. “a” b.)
O‘zbekiston hududida sodir
etilib, jinoiy oqibati esa, O‘zbekiston
hududidan tashqarida yuz bergan bo‘lsa (2-q. “v” b.)
O‘zbekiston hududidan tashqarida
sodir etilib, jinoiy oqibati esa,
O‘zbekiston hududida yuz bergan bo‘lsa
(2-q. “b” b.)
bir necha qilmishlardan iborat yoki boshqa qilmishlar bilan
birgalikda sodir etilgan bo‘lib, uning bir qismi O‘zbekiston hududida
yuz bergan bo‘lsa (2-q. “g” b.)
19
JINOYAT KODEKSINING O‘ZBEKISTON HUDUDIDAN TASHQARIDA JINOYAT SODIR ETGAN SHAXSLARGA NISBATAN AMAL QILISHI (JK 12-m.)
Fuqarolik prinsipi
Universallik prinsipi
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari, shuningdek O‘zbekistonda doimiy
yashovchi fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar, basharti boshqa davlat hududida sodir etgan jinoyat uchun o‘sha davlat sudining hukmi
bilan jazolangan bo‘lmasalar, ushbu Kodeks bo‘yicha javobgarlikka tartiladilar (1-q.)
Chet el fuqarolari, shuningdek O‘zbekiston hududida doimiy yashamaydigan fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar O‘zbekiston hududidan
tashqarida sodir etgan jinoyatlari uchun faqat xalqaro shartnomalar yoki bitimlarda
nazarda tutilgan hollardagina ushbu Kodeks bo‘yicha javobgarlikka tortiladilar
(3-q.)
O‘zbekiston fuqarosi chet el davlati hududida sodir etgan jinoyati uchun, agar xalqaro shartnomalar yoki bitimlarda boshqacha hol nazarda tutilmagan bo‘lsa, ushlab
berilishi mumkin emas (2-q.)
20
QONUNNING VAQT BO‘YICHA AMAL QILISHI (JK 13-m. 1-q.)
Qilmishning jinoiyligi va jazoga sazovorligi ana shu qilmish sodir etilgan vaqtda amalda bo‘lgan qonun bilan belgilanadi
agar Jinoyat kodeksi moddasida harakat yoki harakatsizlik sodir qilish payti jinoyat tamomlangan payt deb hisoblangan bo‘lsa, ijtimoiy xavfli
qilmish bajarilgan payt jinoyat sodir qilingan vaqt deb topiladi
agar Jinoyat kodeksi moddasida jinoiy oqibat yuz berishi bilan jinoyat tamom bo‘lgan deb hisoblangan bo‘lsa, jinoiy oqibat yuz bergan payt jinoyat sodir
etish vaqti deb topiladi
Jinoyat sodir etilgan vaqt
Formal tarkibli jinoyatlarda
Moddiy tarkibli jinoyatlarda
21
JINOYAT QONUNINING ORQAGA QAYTISH KUCHI (JK 13-m. 2 va 3-q.)
Jinoyat qonuni orqaga qaytish kuchiga ega, agar u:
qilmishning jinoiyligini bekor qilsa
jazoni yengillashtirsa
shaxining boshqacha tarzda shaxsning ahvolini yaxshilasa
Qonunning orqaga qaytish kuchi, ushbu qonun kuchga kirgunga qadar tegishli jinoiy qilmish sodir etgan shaxslarga, shu jumladan jazoni o‘tayotgan yoki o‘tab bo‘lgan shaxslarga nisbatan,
agar ular hali sudlangan hisoblansalar, tatbiq etiladi
Yangi qabul qilingan qonun orqaga qaytish kuchiga ega emas, agar u:
qilmishni jinoyat deb hisoblasa
jazoni og‘irlashtirsa
shaxsning holatini bosh-qacha tarzda yomonlashtirsa
22
Ikkinchi bo‘lim. JAVOBGARLIK ASOSLARI
III bob. Jinoyat
JINOYAT TUSHUNCHASI (JK 14-m.)
Jinoyat kodeksi bilan taqiqlangan, aybli ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik) jazo qo‘llash tahdidi bilan jinoyat deb topiladi
jinoyatning obyektiv xususiyatini belgilab, jinoiy-
huquqiy muhofaza obyektlariga zarar
keltiruvchi yoki zarar yetkazish xavfini keltirib
chiqaruvchi qilmishlarnigina jinoyatlar toifasiga kiritishni
ifodalaydi
ijtimoiy xavflilikni yuridik ifodasi bo‘lib, jinoyatlar to‘g‘risidagi qonunda taqiqlangan
muayyan ijtimoiy xavfli qilmishgina
jinoyat deb tan olinishini bildiradi
JINOYATNING BELGILARI
shaxsning o‘zi sodir etayotgan
jinoiy qilmishiga qasd yoki
ehtiyotsizlik shaklidagi subyektiv
munosabati tushuniladi
aniq jinoyatni sodir etganlik uchun
qonunda jazo tahdidi va jazo qo‘llanishi mumkinligining o‘rnatilganligi
tushuniladi
Ijtimoiy xavflilik
Huquqqa xiloflik
Ayblilik
Jazoga sazovorlik
23
JINOYATLARNI TASNIFLASH (JK 15-m.)
Jinoyatlarni tasniflash
ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatlar
uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatlar
og‘ir jinoyatlar
o‘ta og‘ir jinoyatlar
24
JINOYATLARNI TASNIFLASH
Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatlar (JK 15-m. 2-q.) qasddan sodir etilib, qonunda uch yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga
ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar
ehtiyotsizlik oqibatida sodir etilib, qonunda besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish
tariqasidagi jazo nazarda tutilgan jinoyatlar
Uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatlar (JK 15-m. 3-q.) qasddan sodir etilib, qonunda uch yildan ortiq, lekin besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo
nazarda tutilgan jinoyatlar
ehtiyotsizlik oqibatida sodir etilib, qonunda besh yildan ortiq muddatga ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi
jazo nazarda tutilgan jinoyatlar
25
JINOYATLARNI TASNIFLASH
O‘ta og‘ir jinoyatlar (JK 15-m. 5-q.)
qasddan sodir etilib, qonunda o‘n yildan ortiq muddatga ozodlikdan
mahrum qilish yoxud umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi
nazarda tutilgan jinoyatlar
OG‘IR JINOYATLAR (JK 15-M. 4-Q.)
qasddan sodir etilib, qonunda besh yildan ortiq, lekin un yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan
mahrum qilish jazosi nazarda tutilgan jinoyatlar
26
JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK VA UNING ASOSLARI
Jinoyat uchun javobgarlik – jinoyat sodir etishning huquqiy oqibati bo‘lib, jinoyat sodir etishda aybdor bo‘lgan shaxsga nisbatan sud tomonidan qo‘llaniladi va quyidagilarda ifodalanadi:
hukm qilishda
boshqa huquqiy ta’sir chorasini qo‘llashda
jazo qo‘llashda
«JINOIY UCHUN JAVOBGARLIK» TUSHUNCHASI (JK 16-m. 1-q.)
27
JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK VA UNING ASOSLARI
JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK VA UNING ASOSLARI
JINOIY JAVOBGARLIK BELGILARI
yuridik mazmuniga ko‘ra sodir etilgan jinoyatning huquqiy oqibatidir
jinoiy javobgarlik faqat amalda sodir etilgan ijtimoiy xavfli qilmish uchun vujudga keladi
jinoiy javobgarlik hukm qilish, jazo va boshqa huquqiy ta’sir choralarini qo‘llash shaklidagi davlat majburlovida ifodalanadi
jinoiy javobgarlik jinoiy-huquqiy munosabatlar doirasida vujudga keladi, amalga oshiriladi va tugallanadi
jinoiy javobgarlik faqat sud tomonidan qo‘llaniladi
28
JINOIY JAVOBGARLIKNI AMALGA OSHIRISH SHAKLLARI
aybdorga jazo qo‘llamasdan sud qilish
aybdorga jazo belgilab, uni real ijro etishdan ozod etib sud qilish
aybdorga jazo belgilab, uni ijro etgan holda sud qilish
aybdorga nisbatan jazo va tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari tayinlab, ularni real ijro etishni belgilash bilan sud qilish
voyaga yetmagan shaxsni jazodan ozod qilish va unga nisbatan majburlov choralarini qo‘llash
29
JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK VA UNING ASOSLARI
Jinoyat Kodeksida nazarda tutilgan jinoyat tarkibining barcha alomatlari mavjud bo‘lgan qilmishni sodir etish javobgarlikka tortish uchun asos bo‘ladi
JAVOBGARLIK ASOSLARI
Faktik asos
Normativ asos
shaxs tomonidan ijtimoiy xavfli
qilmish sodir etilganligi
sodir etilgan qilmish uchun jinoyat qonunchiligida javobgarlikning
belgilanganligi
Faktik va normativ asoslar yig‘indisi jinoiy javobgarlikning umumiy asosini tashkil qiladi
JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK ASOSLARI (JK 16-m. 2-q.)
30
JINOYAT TARKIBI
Jinoyat tarkibi – jinoyat qonuniga ko‘ra aniq ijtimoiy xavfli qilmishni jinoyat sifatida tavsiflovchi eng kam va yetarli obyektiv va subyektiv belgilar yig‘indisi
jinoyat obyekti
jinoyat subyekti
jinoyatning obyektiv tomoni
jinoyatning subyektiv
tomoni
Jinoyat tarkibining elementlari
31
JINOYAT TARKIBINING TASNIFI
Jinoyat tarkiblarining turlari
Normaning tuzilishga ko‘ra turlari
Formal tarkib
Yozilish usuliga ko‘ra turlari
Ijtimoiy xavflilik darajasi va xususiyatiga ko‘ra turlari
Moddiy tarkib
Oddiy tarkib
Murakkab tarkib
Asosiy tarkib
Yengillashtiruvchi tarkib
Og‘irlashtiruvchi tarkib Alohida og‘irlashtiruvchi tarkib
32
JINOYAT TARKIBLARINING TASNIFI
JINOYAT TARKIBINING ELEMENTLARI
Jinoyat tarkibining yozilish usuliga ko‘ra turlari
Oddiy tarkibli jinoyat
Murakkab tarkibli jinoyat
Jinoyat tarkibida bir obyekt, bir qilmish va oqibat hamda aybning bir shakli nazarda tutilgan tarkib
ko‘p obyektli jinoyat
tarkibli jinoyatlar
bir necha jinoiy qilmishlardan tashkil topgan jinoyat
muqobil tarkibli jinoyat
murakkab aybli jinoyat
zaruriy belgilar sifatida bir necha jinoiy oqibatlarni o‘z ichiga olgan jinoyat
33
JINOYAT OBYEKTI
Jinoyatning ijtimoiy xavfli xususiyatini belgilaydi
Jinoyatlar o‘zaro farqlanishining asosi hisoblanadi
Jinoiy javobgarlik asoslarining elementlaridan
biri hisoblanadi
Jinoyatlarning tizimli tasniflashni mezoni bo‘lib xizmat qiladi
Jinoyat obyekti – qonun bilan qo‘riqlanadigan ijtimoiy munosabatlar
Jinoyat predmeti –jinoyat sodir etilishi natijasida ta’sir etilishi mumkin
bo‘lgan narsa yoki buyum
Jinoyat obyektining ahamiyati
34
JINOYAT OBYEKTLARINING TURLARI
JINOYAT OBYEKTLARINING TURLARI
Umumiy
Turdosh
Bevosita
jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan barcha ijtimoiy
munosabatlarning yig‘indisi
jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan, o‘z
mohiyatiga ko‘ra turdosh guruhdagi
ijtimoiy munosabatlar
jinoyat qonuni bilan qo‘riqlanadigan, aniq bir jinoiy tajovuz natijasida
zarar yetkazilishi mumkin bo‘lgan
ijtimoiy munosabat
35
JINOYATNING BEVOSITA OBYEKTI TURLARI
Ko‘p obyektli jinoyatlarda bevosita obyektning turlari
Jinoyatning asosiy bevosita obyekti
Jinoyatning qo‘shimcha bevosita obyekti
Jinoyatning fakul- tativ bevosita
obyekti
normaning tuzilishiga ko‘ra birinchi navbatda qo‘riqlanadigan,
turdosh obyektning bir qismini tashkil etadigan
ijtimoiy munosabat
normaning tuzilishiga ko‘ra
qo‘riqlanadigan, lekin boshqa bir turdosh
obyektning bir qismini tashkil etadigan
ijtimoiy munosabat
tajovuz natijasida zarar yetkazilishi mumkin
bo‘lgan, lekin normaning tuzilishiga ko‘ra
qo‘riqlanmaydigan ijtimoiy munosabat
36
JINOYATNING OBYEKTIV TOMONI
Jinoyatning obyektiv tomoni – sodir etilgan
ijtimoiy xavfli qilmishning tashqi
ko‘rinishini, holatini ifodalovchi belgilar
yig‘indisi.
Jinoyatning obyektiv tomoni ahamiyati:
jinoyat tarkibining
asosiy elementi hisoblanadi
jinoyat tarkibining
boshqa belgilari va elementlari bo‘yicha mos
keladigan jinoyatlarni
o‘zaro ajratish imkonini beradi
jinoyatlarni to‘g‘ri
kvalifikatsiya qilish uchun
muhim ahamiyat kasb etadi
37
JINOYATNING OBYEKTIV TOMONI BELGILARI
Moddiy tarkibli jinoyatlarda
Formal tarkibli jinoyatlarda
Qo‘shimcha belgilar
ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik)
ijtimoiy xavfli qilmish va ijtimoiy xavfli oqibat o‘rtasidagi
sababiy bog‘lanish
ijtimoiy xavfli oqibat
vaqt
joy joy
vaziyat
qurol
vosita
usul
Asosiy belgilar
38
IV bob. Javobgarlikka tortilishi lozim bo‘lgan shaxslar
Jinoyat subyekti – ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan va jinoyat qonuniga muvofiq javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lgan jismoniy shaxs
JINOYAT SUBYEKTINING BELGILARI
Umumiy
Maxsus
jismoniy shaxs
aqli rasolik
javobgarlik yoshiga yetganlik
Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddasining dispozitsiyasida
bevosita ko‘rsatilgan yoki undan kelib chiqadigan, asosiy belgilar bilan birga qo‘shimcha
belgilarga ega bo‘lgan shaxs
39
JISMONIY SHAXSLARNING JAVOBGARLIGI (JK 17-m.)
Javobgarlikka aqli raso, jinoyat sodir etgunga qadar quyidagi yoshga to‘lgan jismoniy shaxslar tortiladilar:
16 yosh – jinoyat uchun javobgarlikning umumiy yoshi
13 yosh – javobgarlikni
og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o‘ldirganlik
uchun (JK 97-m. 2-k.)
14 yosh – Jinoyat kodeksi
17-moddasi 3-qismida
ko‘rsatilgan jinoyatlar uchun
18 yosh – Jinoyat kodeksi
17-moddasi 4-qismida
ko‘rsatilgan jinoyatlar uchun
18 yoshga to‘lgunga qadar jinoyat sodir etgan shaxslarning javobgarligi umumiy asoslarda hamda JK Umumiy qismning oltinchi bo‘limida ko‘rsatilgan xususiyatlarni inobatga olgan
holda vujudga keladi
40
AQLI RASOLIK (JK 18-m. 1-q.)
Aqli rasolikning mezonlari
yuridik
tibbiy – insonning ruhiy rivojlanish darajasi ko‘rsatkichi
aqliy
irodaviy
shaxsning o‘z qilmishining
ijtimoiy xavfli xususiyatini
anglash qobiliyati
shaxsning o‘z harakatlarini
boshqara olish qobiliyati
sog‘lom insonlarning ruhiy holati
shaxs holati
a) aqli rasolikni inkor etmaydigan, ma’lum bir ruhiy o‘zgarishlarning mavjudligi
b) ruhiy buzilish bilan bog‘liq
bo‘lmagan, intellektual rivojlanishning orqada qolganligi
v) boshqa psixofiziologik xususiyatlar bilan tavsiflanishi
Jinoyat sodir etish vaqtida o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli xususiyatini anglagan va o‘z harakatlarini boshqara olgan shaxs aqli raso deb topiladi
41
AQLI NORASOLIK (JK 18-m. 2-q.)
Aqli norasolikning mezonlari
yuridik
tibbiy
aqliy
irodaviy
surunkali ruhiy kasallik
Aqli norasolik – shaxsning ruhiy xolatiga ko‘ra o‘z qilmishining ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglay olmasligi va uni boshqara olmasligidir
shaxs o‘z qilmishining ahamiyatini
anglab yetmasligi
shaxs o‘z harakatlarini
boshqara olmasligi
ruhiy holatning vaqtinchalik buzilishi
aqli zaiflik
boshqa ruhiy kasalliklar
Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxs sud tomonidan aqli noraso deb topilsa, unga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilishi mumkin (JK 18-m. 3-q.)
42
MASTLIK HOLATIDA SODIR ETILGAN JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIK (JK 19-m.)
Агар шахс қуйидаги холатларда жиноят содир этган бўлса жавобгарликдан озод қилинмайди:
mastlik holatida
giyovandlik vositalari yoki psixotrop
moddalar ta’siri ostida
ақл-иродага таъсир этувчи бошқа мод-
далар таъсири ости-да
Bu holatlar shaxsni aqli noraso deb topishga asos bo‘lmaydi
Agar shaxs quyidagi holatlarda jinoyat sodir etgan bo‘lsa, javobgarlikdan ozod qilinmaydi:
aql-irodaga ta’sir etuvchi boshqa
moddalar ta’siri ostida
43
JINOYATNING MAXSUS SUBYEKTI
Jinoyatning maxsus subyekti – subyektning asosiy belgilaridan tashqari jinoiy-huquqiy normada nazarda tutilgan yoki ulardan kelib chiqadigan, qo‘shimcha belgilarga ega bo‘lgan shaxs
Qo‘shimcha belgilar quyidagilarda tavsiflanadi:
huquqiy holatiga ko‘ra (masalan, JK 157, 160-m.m.)
demografik belgilariga ko‘ra, jinsi, yoshi va x.k. (masalan, JK 120-m.)
oilaviy, karindoshlik munosabatlariga ko‘ra (masalan, JK 122, 123-m.m.)
harbiy majburiyatga munosabatiga ko‘ra (masalan,
JK 280, 301-m.m.)
mansabdorlik holatiga ko‘ra (masalan, JK 205, 207-m.m.)
kasb majburiyatiga ko‘ra (masalan, JK 116-m.)
kasb faoliyatiga ko‘ra (masalan, JK 262-m.)
egallab turgan lavozimiga ko‘ra (masalan, JK 260-m.)
davlat oldidagi majburiyatlariga ko‘ra (masalan, JK 262-m.)
jabrlanuvchining alohida holatiga ko‘ra
(masalan, JK 262-m.)
44
V bob. Ayb
JINOYATNING SUBYEKTIV TOMONI
Jinoyatning subyektiv tomoni – shaxsning sodir etgan ijtimoiy xavfli qilmishi va uning jinoiy oqibatiga bo‘lgan ruhiy munosabati
Asosiy belgi
Ayb (JK 20-m.)
Shaxsning sodir etgan qilmishi va uning
oqibatiga nisbatan bo‘lgan qasd yoki ehtiyotsizlik
shaklidagi ruhiy munosabati
Maqsad
Motiv
Fakultativ belgilar
Jinoyat sodir etishga undovchi ichki his-tuyg‘u
Jinoyat sodir etishi natijasida ko‘zlangan
fikriy natija
45
AYBNING SHAKLLARI (JK 20-m.)
Ayb shakli – element va jarayonlarning o‘rtasidagi, ularni tashqi shart-sharoitlar bilan o‘zaro munosabatlarning ichki aloqasini va tashkil qilish vositalarini ifodalovchi
tuzilishdir
Qasd
Ehtiyotsizlik
To‘g‘ri qasd (JK 21-m. 1, 3-q.q.)
Egri qasd (JK 21-m. 4-q.)
Jinoiy o‘z-o‘ziga ishonish (JK 22-m. 2-q.)
Jinoiy beparvolik (JK 22-m. 3-q.)
46
AYB MAZMUNI
Subyektning muayyan obyektiv belgilariga bo‘lgan munosabatini tashkil qiluvchi intellektual va irodaviy-ruhiy elementlar yig‘indisi
Qasd shaklidagi aybning mazmuni (JK 21-m.)
Intellektual belgi
Ijtimoiy xavflilik xususiyatni anglash
Irodaviy belgi
Bu qilmishni sodir etishni istash
To‘g‘ri qasd (formal tarkibli
jinoyatlarda)
Ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglash Ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqishga ko‘zi yetish
Ijtimoiy xavfli oqibatni kelib chiqishini istash
Ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglash Ijtimoiy xavfli oqibat kelib chiqishga ko‘zi yetish
Ijtimoiy xavfli oqibatni kelib chiqishiga ongli ravishda yo‘l qo‘yish
To‘g‘ri qasd (moddiy tarkibli
jinoyatlarda)
Egri qasd
47
Ehtiyotsizlik shaklidagi aybning mazmuni (JK 22-m.)
Jinoiy o‘z-o‘ziga ishonish
Jinoiy beparvolik
Intellektual belgisi
Irodaviy belgisi
shaxsning o‘zining xulq-atvori qonunda nazarda tutilgan ijtimoiy xavfli oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligiga ko‘zi yetganligi
– shaxsning o‘zining xulq-atvori qonunda nazarda tutilgan ijtimoiy xavfli oqibatlar keltirib chiqarishi mumkinligiga ko‘zi yetmaganligi, lekin ko‘zi yetishi lozim va mumkinligi
– ehtiyotkorlik chora-tadbirlariga ongli ravishda rioya etmaganligi – bunday oqibatlar kelib chiqmasligiga asossiz ravishda umid qilganligi
–
48
MURAKKAB AYBLI JINOYATLAR (JK 23-m.)
Agar shaxs qasddan jinoyat sodir etishi natijasida ehtiyotsizlik orqasida boshqa ijtimoiy xavfli oqibatlar yuz bergan va shunday qilmishni qonun qattiqroq javobgarlik bilan bog‘lagan bo‘lsa, bunday jinoyat qasddan sodir etilgan deb topiladi
Subyektiv tomon
qilmish
birinchi oqibat
ikkinchi oqibat
Subyektiv tomon
qasd
ehtiyotsizlik
sababiy bog‘lanish
qilmish
oqibat
ehtiyotsizlik
qasd
49
AYBSIZ HOLDA ZARAR YETKAZISH (JK 24-m.)
Quyidagi hollarda qilmish aybsiz holda sodir etilgan deb topiladi, qachonki uni sodir etgan shaxs
o‘z qilmishining ijtimoiy xavflilik xususiyatini anglamagan, anglashi mumkin va lozim ham bo‘lmagan
bo‘lsa
uning ijtimoiy xavfli oqibatlariga ko‘zi yetmagan va ishning holatlariga ko‘ra ko‘zi yetishi mumkin va lozim
ham bo‘lmagan bo‘lsa
Qilmishga nisbatan
Oqibatga nisbatan
50
QASDNING BOSHQA TURLARI
Mazmuni va yo‘nalishining xususiyatiga ko‘ra
Paydo bo‘lish vaqtiga ko‘ra
NOANIQ
ijtimoiy xavfli oqibatlar aybdorning ongida aniq aks etmagan bo‘lsa-da,
bunday oqibatlarning kelib chiqishiga nisbatan ma’qullashga o‘xshash irodaning
namoyon bo‘lishi, umuman olganda, ularni ko‘zda tutilganligini izohlaydi
ANIQ
Muqobil ikki yoki undan ortiq
ko‘zda tutilgan natijalardan birining kelib chiqishini istash bilan izohlanadi
OLDINDAN O‘YLANGAN
qasdning vujudga kelish vaqti
uning jinoyatga aylanish oralig‘idagi vaqt bilan ajratiladi
TO‘SATDAN PAYDO BO‘LGAN
jinoiy niyat qasd paydo bo‘lishi bilan amalga oshiriladi (ko‘rdi-
sodir etdi)
AFFEKTLASHGAN
jabrlanuvchining huquqqa xilof harakatlari orqali
vujudga kelgan kuchli ruhiy hayajonlanish natijasida
kelib chiqadi
MUTLAQ-MUAYYAN aniq bir jinoiy natijaning
kelib chiqishini istash bilan ta’riflanadi
51
JINOYATNING MOTIVI VA MAQSADI
Motiv
Undovchi hissiyot, inson aktiv faoliyatining manbai, ya’ni uni ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etishga undagan mayl yoki sababiyat
Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsning qilmish natijasida kelib chiqishi
mumkin bo‘lgan oqibatga nisbatan xayoliy natijasi
Maqsad
Jinoyat motivi va maqsadining huquqiy ahamiyati
Agar Jinoyat kodeksi Maxsus
qismining tegishli moddasi dispo-
zitsiyasida ko‘rsatil-gan bo‘lsa, jinoyat tarkibining zaruriy belgisi hisoblanadi
Qator holatlarda jinoyatni
kvalifikatsiya qiluvchi belgisi
hisoblanadi
Agar Jinoyat kodeksi Maxsus qismi moddasining
dispozitsiyasida ko‘rsatilmagan bo‘lsa,
jazoni yengillashtiruvchi yoki og‘irlashtiruvchi holat
bo‘lishi mumkin
Motiv va maq-sad jinoyatlarda
zaruriy belgi sifatida kelsa, to‘g‘ri qasd bilan sodir
etilgan hisoblanadi
52
JINOYAT HUQUQIDA XATO (sodir etilayotgan tajovuzning yuridik va faktik holatlariga nisbatan shaxsning
noto‘g‘ri, adashgan tasavvuri)
Qilmishning jinoiyligiga nisbatan
xato
Shaxs ma’lum bir qilmishni sodir etib, uni
huquqqa xilofligida adashadi, ya’ni uni
jinoyat deb hisoblaydi, ayni vaqtda bu qilmish
JK bilan nazarda tutilmagan bo‘ladi. Jinoiy javobgarlikni
istisno qiladi
Qilmishning jinoiy emasligiga nisbatan
xato
Shaxs qilmishining obyektiv xususiyatini
anglab, jinoyat qonunchiligi harakati
ta’siriga tushmayman deb noto‘g‘ri o‘ylaydi. Agar
shaxs qilmishining huquqqa xilofligini bilmagan va bilishi
mumkin ham bo‘lmagan hollarda jinoiy javobgarlik
istisno qilinadi
Qilmishning kvalifikatsiyasiga
nisbatan xato
Ma’lum jinoiy-huquqiy normalar bo‘yicha o‘z
qilmishini huquqiy baholashda
yanglishishdan iborat. Ayb va javobgarlikka
ta’sir qilmaydi
Jazoning xususiyatiga nisbatan xato
Shaxsning qonunda haqiqatan ham o‘rnatilgan jazo
choralariga nisbatan adashganligi.
Javobgarlik va uni amalga oshirish shakllariga ta’sir
qilmaydi
YURIDIK XATO
Shaxs sodir etgan qilmishining jinoiy yoki jinoiy emaslik xususiyatiga, uning kvalifikatsiyasi va jazoga sazovorligiga nisbatan adashganligi
53
FAKTIK XATO
OBYEKTGA NISBATAN XATO
Agar shaxsning qasdi bitta obyektga qaratil-gan bo‘lib, amalda zarar birinchi obyektga
turdosh bo‘lmagan boshqa obyektga yetkazil-sa, javobgarlik aybdorning qasdi bilan qamrab olingan obyektga tajovuz qilinganligi uchun
yuzaga keladi
Agar aybdor adashib boshqa turdosh obyektga zarar
yetkazsa, javobgarlik amalda yetkazilgan zarari uchun
vujudga keladi
Jinoyat predmeti yoki jabrlanuvchi shaxsiga nisbatan xatoda aybdor nazarda tutgan shaxs yoki predmetga emas, balki boshqa bir predmet yoki shaxsga tajovuz qilinadi. Bu xato kvalifikatsiyaga ta’sir
etishi mumkin
OBYEKTIV TOMON BELGILARIGA NISBATAN XATO
Jinoiy maqsadiga erishish uchun shunday vositalardan foydalanadiki, ular o‘z obyektiv xususiyatiga ko‘ra
ijtimoiy xavfli oqibat keltirib chiqarmaydi. Jinoiy niyatni amalga
oshirish darajasiga qarab kvalifikatsiya qilinadi
Jinoyat sodir etishni ko‘zlamasdan, xatoga yo‘l qo‘yib ma’lum vositadan
foydalanadi va buning natijasida ijtimoiy xavfli
oqibat kelib chiqadi. Javobgarlikka ta’sir etadi
Sababiy bog‘lanishning rivojlanishiga nisbatan xato shundaki, shaxs sodir etayotgan qilmishi va kelib chiqqan oqibat o‘rtasidagi
sababiy bog‘lanishning rivojlanishiga nisbatan adashadi. Shaxs qasd qilgan jinoyati va
amalda kelib chiqqan oqibat uchun javobgarlikka tortiladi
KVALIFIKATSIYAGA NISBATAN XATO – shaxs kvalifikatsiya qiluvchi holat bor yoki yo‘qligiga nisbatan adashadi. Javobgarlik shaxsning qasdi mazmuniga muvofiq vujudga keladi
FAKTIK XATO – shaxsning jinoyat tarkibi obyekti, obyektiv tomoni yoki kvalifikatsiya belgilariga nisbatan adashganligi
54
VI bob. Tamom bo‘lmagan jinoyat
«QASDDAN JINOYAT SODIR ETISH BOSQICHLARI» TUSHUNCHASI VA TURLARI
TAMOM BO‘LMAGAN JINOYAT
TAMOM BO‘LGAN JINOYAT
Jinoyatga tayyorgarlik
ko‘rish
Tamom bo‘lgan jinoyat deganda Jinoyat kodeksi
Maxsus qismi moddasining dispozitsiyasida ko‘zda tutilgan
barcha zaruriy obyektiv va subyektiv belgilarning shaxsning qilmishida
mavjudligi tushuniladi
Jinoyat sodir etish bosqichlari – qasddan sodir etiladigan jinoiy qilmish (harakat yoki harakatsizlik) sodir etilishi sifatiga ko‘ra o‘zaro farq qiladigan va aybdor jinoiy maqsadini
amalga oshirishining turli darajasini aks ettiruvchi, ma’lum rivojlanish bosqichlari yoki davrlaridir
Jinoyat sodir etishga suiqasd qilish
Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rganlik va jinoyat sodir etishga suiqasd qilganlik uchun javobgarlik JK Maxsus qismining
tamom bo‘lgan jinoyat uchun javobgarlikni belgilovchi moddasiga muvofiq hal qilinadi
55
JINOYATGA TAYYORGARLIK KO‘RISH (JK 25-m. 1-q.)
Shaxsning qasddan qilinadigan jinoyatni sodir etish yoki yashirish uchun shart-sharoit yaratuvchi qilmishi o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra sodir etilishi boshlangunga qadar to‘xtatilgan
bo‘lsa, bunday qilmish jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish deb topiladi
Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishning obyektiv belgilari
Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rishning subyektiv
belgilari
Tamom bo‘lgan jinoyat tarkibining obyektiv tomoniga kirmaydigan
qilmishlar
jinoyatni sodir etish uchun shart-sharoit yaratishga
yo‘naltirilganlik
Majburiy oxiriga yetkazmaslik deganda,
shaxsga bog‘liq bo‘lmagan holda jinoyat
tarkibining obyektiv tomonini tashkil etadigan belgilarni amalga oshirish boshlangunga qadar shaxs
faoliyatining to‘xtab qolishi
To‘g‘ri qasd
Shaxs o‘z xarakatlari bilan kelajakda jinoyatni
sodir etishga yoki yashirishga shart-
sharoitlar yaratayotganligini
anglashi va uni sodir etishni istashi
jinoyatni yashirish uchun
shart-sharoit yaratishga
yo‘naltirilganlik
56
JINOYAT SODIR ETISHGA SUIQASD QILISH (JK 25-m. 2-q.)
Qasddan sodir etiladigan jinoyat boshlanib, shaxsga bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra oxiriga yetkazilmagan bo‘lsa, jinoyat sodir etishga suiqasd deb topiladi
Jinoyat sodir etishga suiqasd qilishning obyektiv belgilari
Jinoyat sodir etishga suiqasd qilishning subyektiv belgilari
Jinoyat sodir etishning boshlan-
ganligi – shaxs aniq jinoyat tarki-bining obyektiv tomonini tashkil
qiluvchi belgilarni bajarishga kirish-ganligi yoki ularni bajarayotganligi
Majburan oxiriga
yetkazmaslik
Shaxs o‘z qilmishining ijtimoiy xavfli
xususiyatini anglashi, sodir etayotgan qilmishi
natijasida kelib chiqadigan ijtimoiy
xavfli oqibatlarga ko‘zi yetishi va ijtimoiy xavfli
oqibatlarning kelib chiqishini istashi
Formal tarkibda shaxs aniq jinoyat
tarkibining obyektiv tomonini
tashkil qiluvchi belgilarni bajarish-ga kirishganligini
va ularni to‘liq hajmda bajarishi
mumkinligini anglashi
To‘g‘ri qasd
57
JINOYAT SODIR ETISHGA SUIQASD QILISHNING TURLARI
JINOYAT SODIR ETISHGA SUIQASD QILISHNING TURLARI
Jinoiy niyat amalga oshirilganlik darajasi bo‘yicha
Yaroqlilik darajasi
bo‘yicha
tugallangan
tugallanmagan
yaroqsiz
“yaroqsiz” obyektga suiqasd qilish
“yaroqsiz” vositalar bilan suiqasd qilish
jinoyatni oxiriga yetkazish uchun subyekt zarur deb hisoblagan barcha choralarni qo‘llaydi, lekin mazkur jinoyat aybdorga
bog‘liq bo‘lmagan holatlarga ko‘ra yoki uning jinoyatni sodir etishdan ixtiyoriy voz kechishi natijasida jinoyat oxiriga
yetkazilmaydi
shaxs mo‘ljallagan qilmishning muayyan qisminigina bajaradi
Javobgarlik faktik xato
to‘g‘risidagi qoidalar bo‘yicha
kelib chiqadi
yaroqli
58
JINOYAT SODIR ETISHDAN IXTIYORIY QAYTISH (JK 26-m.)
Shaxs jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini yoki jinoyat sodir etishga bevosita qaratilgan harakatlarini oxiriga yetkazishi mumkinligini anglagan holda to‘xtatsa, shuningdek jinoiy oqibat
kelib chiqishi mumkinligini anglagan holda, shunday oqibat kelib chiqishining oldini olsa, jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytish deb topiladi
Jinoyat sodir etishdan ixtiyoriy qaytishning belgilari
Shaxs jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini yoki
jinoyat sodir etishni to‘xtatishi yoxud
jinoiy oqibat kelib chiqishi-ning oldini
olishi
Batamomlik, ya’ni jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini
yoki boshlangan jinoyatni sodir etishi, kelajakda muayyan
vaqt o‘tgandan so‘ng davom ettirmaslik
niyatida to‘liq to‘xtatishi
Ixtiyoriylik, ya’ni shaxs o‘ziga bog‘liq bo‘lmagan qandaydir holatlar yuzasidan emas, balki o‘z ixtiyori bilan jinoyatga tayyorgarlik ko‘rish harakatlarini yoki
boshlangan jinoyatni sodir etishni to‘xtatishi yoxud o‘zining xulqi
natijasida vujudga kelishi mumkin bo‘lgan jinoiy oqibatlarning oldini olishga qaratilgan faol harakatlari
Shaxs- ning
jinoyatni oxiriga
yetkazish mumkin-
ligini anglashi
Agar shaxsning qilmishida boshqa jinoyat tarkibining alomatlari mavjud bo‘lmasa, qilmish ko‘rsatilgan belgilardan iborat bo‘lsa, jinoiy javobgarlik istisno qilinadi
59
IXTIYORIY QAYTISHNING TURLARI
Ixtiyoriy qaytishning turlari
Faol ixtiyoriy qaytish
Passiv ixtiyoriy qaytish
Jinoiy natijaning boshlanishi va uning amalga oshishi uchun barcha zaruriy harakatlar sodir
etilgan, shuningdek mazkur jinoyatning vujudga kelishini anglagan holda shaxs o‘z qilmishining jinoiy natijasi kelib chiqishining oldini olganligi
bilan ifodalanadi
Shaxsning jinoyat sodir etishga tayyorgarlik harakatlarini yoki sodir etayotgan jinoyatini to‘xtatganligi, ya’ni jinoyatni oxiriga yetkazish
imkoniyati borligini anglagan holda, suiqasd qilish bilan ifodalanadi
Faqat tugallangan suiqasd bosqichida va qilmish natijasida jinoiy oqibat birdan yuz bermaydigan
moddiy tarkibli jinoyatlarni sodir etishda bo‘lishi mumkin
Jinoyat sodir etishga tayyorgarlik ko‘rish bosqichida bo‘lishi mumkin
60
VII bob. Jinoyatda ishtirokchilik
«JINOYATDA ISHTIROKCHILIK» TUSHUNCHASI (JK 27-m.)
Ikki yoki undan ortiq shaxsning qasddan jinoyat sodir etishda birgalashib qatnashishi ishtirokchilik deb topiladi
JINOYATDA ISHTIROKCHILIK BELGILARI
Obyektiv
Subyektiv
Ikki yoki undan ortiq shaxsning
jinoyat sodir etishda qatnashishi
Birgalashib qatnashish: jinoyat sodir etiladi, jinoiy faoliyat umumiy, birlashgan kuchlar yordamida amalga
oshiriladi
Aybning qasd shakli mavjudligi
O‘zaro xabardorlik
61
JINOYAT ISHTIROKCHILARINING TURLARI (JK 28-m.)
Jinoyat ishtirokchilarining turlari
Jinoyatni bevosita to‘la yoki qisman sodir etgan yoxud jinoyat kodeksiga muvofiq javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lmagan shaxslardan yoki boshqa
vositalardan foydalanib, jinoyat sodir etgan shaxs (2-q.)
Jinoyat sodir etilishiga qiziqtiruvchi shaxs (4-q.)
Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rilishiga yoki jinoyat sodir etilishiga rahbarlik qilgan shaxs (3-q.)
Jinoyat sodir etilishiga o‘z maslahatlari, ko‘rsatmalari bilan vositalar berish yoki to‘siqlarni yo‘qotish bilan ko‘maklashgan, shuningdek jinoyatchini, jinoyat sodir
etish quroli, izlari va vositalarini yoxud jinoiy yo‘l bilan qo‘lga kiritilgan narsalarni yashirishga, shuningdek bunday narsalarni olish va o‘tkazish
to‘g‘risida oldindan va’da bergan shaxs (5-q.)
Bajaruvchi
Tashkilotchi
Yordamchi
Dalolatchi
62
ISHTIROKCHILIKNING SHAKLLARI (JK 29-m.)
Ishtirokchilikning shakllari
Oddiy ishtirokchilik
Murakkab ishtirokchilik
Uyushgan guruh
Jinoiy uyushma
Ikki yoki undan ortiq shaxsning
oldindan til biriktirmay jinoyat
sodir etishda qatnashishi (2-q.)
Ikki yoki undan ortiq shaxsning
oldindan til biriktirib jinoyat
sodir etishda qatnashishi
(3-q.)
Ikki yoki undan ortiq shaxsning
birgalikda jinoiy faoliyat olib borish uchun oldindan bir
guruhga birlashishi (4-q.)
Ikki yoki undan ortiq uyushgan
guruhning jinoiy faoliyat bilan
shug‘ullanish uchun oldindan
birlashishi (5-q.)
63
JINOYATDA ISHTIROK ETGANLIK UCHUN JAVOBGARLIK DOIRASI (JK 30-m.)
Tashkilotchi, dalolatchi va yordamchi jinoiy javobgarlikka JKning 28-moddasiga havola qilgan holda, bajaruvchi esa sodir etgan jinoyat uchun javobgarlikni nazarda tutuvchi modda bo‘yicha
javobgarlikka tortiladi, ular jinoyatni birgalikda bajargan hollar bundan mustasno (1-q.)
Uyushgan guruh yoki jinoiy uyushma tashkil etgan yoki ularga rahbarlik qilgan shaxslar shu guruh yoki uyushma sodir etgan barcha jinoyatlar uchun, basharti, bu jinoyatlar ularning jinoiy niyati
bilan qamrab olingan bo‘lsa, javobgarlikka tortiladilar (3-q.)
Oldindan til biriktirgan guruh, jinoiy guruh va jinoiy uyushmaning tashkilotchilari hamda a’zolari tayyorgarlik ko‘rilishi yoki sodir etilishida o‘zlari qatnashgan barcha jinoyatlar uchun
javobgarlikka tortiladilar (2-q.)
Boshqa ishtirokchilarning qasdi bilan qamrab olinmagan qilmish uchun uni sodir etgan shaxsgina javobgar bo‘ladi (ekssess bajaruvchi) (4-q.)
Shaxs JKning Maxsus qism moddasida ko‘rsatilgan jinoyat subyekti deb hisoblanib, mazkur
moddada belgilangan jinoyatni sodir etishda qatnashgan bo‘lsa, u tashkilotchi, dalolatchi yoki yordamchi sifatida jinoiy javobgarlikka tortiladi
64
JINOYATGA DAXLDORLIK (JK 31-m.)
Jinoyatga daxldorlik, ya’ni boshqa shaxslar sodir etgan jinoyatda qatnashmagan, lekin ular bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsning xatti-harakati, ya’ni:
Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rilayotganligi, jinoyat sodir etilayotganligi yoki jinoyat sodir
etilganligi haqida aniq bila turib, oldindan va’da bermagan holda, hokimiyat organlariga xabar
qilmaslik (1-q.)
Jinoyatchini, jinoyat sodir etish quroli va vositalarini, jinoyat izlarini yoki jinoiy yo‘l bilan qo‘lga kiritilgan narsalarni oldindan va’da bermagan holda yashirganlik (2-q.)
Javobgarlik JK 241-moddasida nazarda tutilgan hollardagina yuzaga keladi
Oldindan va’da bermagan holda jinoyat haqida xabar bermaganlik yoki jinoyatni yashirganlik uchun gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchining yaqin qarindoshlari
javobgarlikka tortilmaydilar (3-q.)
65
VIII bob. Bir qancha jinoyat sodir etish
Bir qancha jinoyat – jinoiy javobgarlikka tortilgan yoki tortilmaganligi, sudlangan sudlanmaganligidan qat’i nazar, shaxs tomonidan ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir
etish tushuniladi
Belgilari
Shakllari
Shaxs tomonidan ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir
etish
Shaxs tomonidan turli vaqtlarda ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir etish
Har bir sodir etilgan qilmish jinoiy-huquqiy oqibatlarni
keltirib chiqarishi
Takroran jinoyat sodir etish
Jinoyatlar majmui
Retsidiv jinoyat
66
TAKRORAN JINOYAT SODIR ETISH (JK 32-m.)
Takroran jinoyat
Shaxsning ikki yoki bir qancha jinoyatni turli vaqtlarda sodir etishi
Jinoyat Kodeksi Maxsus qismining aynan bir moddasida, qismida nazarda tutilgan jinoyatlarni
alohida ko‘rsatilgan hollarda esa, Jinoyat Kodeksi Maxsus qismining turli moddalarida nazarda tutilgan
jinoyatlarni
ammo ularning birortasi uchun ham shaxs sudlanmagan bo‘lsa
67
JINOYATLAR MAJMUI (JK 33-m.)
Jinoyatlar majmui
Ikki yoki bir qancha jinoiy qilmishni sodir etish
Jinoyat Kodeksi Maxsus qismining turli moddalarida nazarda tutilgan
Jinoyat Kodeksi Maxsus qismi bitta moddasining turli qismlarida
nazarda tutilgan
ammo ulardan birortasi uchun ham shaxs sudlanmagan bo‘lsa
68
RETSIDIV JINOYATNING TURLARI (JK 34-m.)
Retsidiv jinoyatning turlari
Oddiy retsidiv (1-q.)
Xavfli retsidiv
(2-q.)
Shaxsning ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun sudlanganidan keyin qasddan yangi jinoyat sodir etishi
Ilgari hukm qilingan jinoyatiga o‘xshash jinoyat sodir etgan, Jinoyat Kodeksida alohida ko‘rsatilgan hollarda esa, Maxsus qismning boshqa moddalari bilan ham hukm qilingan
shaxsning qasddan yangi jinoyat sodir etishi
O‘ta xavfli retsidiv (3-q.)
Besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlanishi mumkin bo‘lgan yangi jinoyatni qasddan sodir etishi
O‘ta og‘ir jinoyat uchun
Og‘ir jinoyat uchun
Ilgari o‘ta og‘ir jinoyati uchun yoki ikki marta og‘ir jinoyati uchun hukm qilinib, ularning har
biri uchun besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlangan shaxs tomonidan sodir etilishi
Ilgari og‘ir jinoyati uchun ikki marta hukm qilingan yoki oldin-keyinligidan qat’i nazar, og‘ir
yoki o‘ta og‘ir jinoyatlar uchun ularning har biriga besh yildan kam bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi tayinlangan
shaxs tomonidan sodir etilishi
69
Uchinchi bo‘lim. QILMISHNING JINOIYLIGINI ISTISNO QILADIGAN HOLATLAR
IX bob. «Qilmishning jinoiyligini istisno qiladigan holatlar» tushunchasi va turlari
Qilmishda Jinoyat Kodeksida nazarda tutilgan alomatlar rasmiy jihatdan mavjud bo‘lsa-da, lekin u ijtimoiy xavfli, g‘ayriqonuniy yoki aybli bo‘lmasa, qilmishning
jinoiyligini istisno qiladigan holatlar deb topiladi
Kam ahamiyatli qilmishlar (JK 36-m.)
Zaruriy mudofaa (JK 37-m.)
Oxirgi zarurat
(JK 38-m.)
Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar
yetkazish (JK 39-m.)
Bo‘yruq yoki boshqa vazifani ijro etish (JK 40-m.)
Kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilik (JK 41-m.)
Qilmishning jinoiyligini
istisno qiladigan holatlar turlari
70
KAM AHAMIYATLI QILMISHLAR (JK 36-m.)
Garchi Jinoyat Kodeksida jinoyat sifatida nazarda tutilgan qilmishning alomatlari mavjud bo‘lsa-da, o‘zining kam ahamiyatliligi tufayli ijtimoiy xavfli bo‘lmagan harakat yoki
harakatsizlik jinoyat deb topilmaydi
Qilmishni kam ahamiyatli deb topish masalasi aniq ishning quyidagi faktik holatlar majmui asosida aniqlanadi:
qilmishning xususiyati, holati, sodir etilish sharoiti, katta ahamiyatga ega zararli oqibatlarning bo‘lmasligi,
yetkazilgan zararning uncha katta bo‘lmasligi yoki umuman zararning mavjud emasligi va hokazo
aybning shaxsda ahamiyatga ega zarar yetkazish xohish-istagi bo‘lmaganligidan guvohlik
beruvchi mazmuni
Qilmishda, uning kam ahamiyatliligi tufayli ijtimoiy xavflilik yo‘qligi aniqlansa, qo‘zgatilgan jinoyat ish tugatilishi, shaxs esa O‘zbekiston Respublikasi JPK 83-moddasi
1-qismining 2-bandiga asosan jinoyat tarkibining yo‘qligi tufayli aybsiz deb topilishi belgilangan
Obyektiv belgilar
Subyektiv belgilar
71
ZARURIY MUDOFAA (JK 37-m.)
Zaruriy mudofaaa holatida sodir etilgan, ya’ni mudofaalanuvchi yoxud boshqa kishining shaxsi yoki huquqlarini, jamiyat yoki davlat manfaatlarini qonunga hilof tajovuzlardan tajovuzchiga zarar
yetkazgan holda himoya qilish chog‘ida qilingan harakat, agar zaruriy mudofaa chegarasidan chetga chiqilmagan bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi
tajovuzga nisbatan
Tajovuzning huquqqa xilof bo‘lishi
Tajovuz boshlangan, davom etayotgan bo‘lishi
Tajovuzning haqiqiy bo‘lishi
Qonuniylik shartlari:
himoyaga nisbatan
Himoyadan maqsad mudofaalanuvchi yoki boshqa shaxsning huquq va erkinliklarini,
jamiyat va davlat manfaatlarini muhofaza qilish bo‘lishi kerak
Himoyada faqat tajovuzchiga zarar
yetkazilishi
Himoya qilish zarurat chegarasida amalga oshirilishi
72
OXIRGI ZARURAT (JK 38-m.)
Oxirgi zaruratning qonuniylik shartlari
XAVFGA NISBATAN
Xavfning turli manbalardan paydo bo‘lishi
Xavfning boshlanganligi
Xavfning haqiqiyligi
Oxirgi zarurat holatida, ya’ni shaxsning yoki boshqa fuqarolarning shaxsiga yoxud huquqlariga, jamiyat yoki davlat manfaatlariga tahdid soluvchi xavfni qaytarish uchun qonun bilan
qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarga zarar yetkazgan holda sodir etilgan qilmish, basharti, shu xavfni o‘sha holatda boshqa choralar bilan qaytarishning iloji bo‘lmasa hamda keltirilgan
zarar oldi olingan zararga qaraganda kamroq bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi.
Xavfni bartaraf etishga nisbatan
Ijtimoiy foydali maqsadning mavjudligi
Amalda yetkazilgan zarar oldi olingan
zarardan kam bo‘lishi
Zararning uchinchi shaxslar
manfaatlariga yetkazilishi
Xavfni boshqa vositalar bilan
bartaraf etishning iloji yo‘qligi
73
IJTIMOIY XAVFLI QILMISH SODIR ETGAN SHAXSNI USHLASH VAQTIDA ZARAR YETKAZISH (JK 39-m.)
Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni ushlash vaqtida zarar yetkazishning qonuniylik shartlariga quyidagilar kiradi:
Ushlashni amalga oshirish bilan bog‘liq choralarga
Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etishga
Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni hokimiyat idoralariga topshirish
maqsadida ushlash
Ushlanadigan shaxsga yetkazilgan zarar tajovuzning va ushlash vaziyatining
xavfliligiga mos bo‘lishi
Zarar yetkazish, ushlashning yagona vositasi va usuli ekanligi
Shaxsni ushlash uchun uning ijtimoiy xavfli qilmish sodir etganligi
Ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsning
ushlanishdan qochish yoki fuqarolarning qonuniy faoliyatiga qarshilik ko‘rsatishi
Ushlash huquqi jinoiy javobgarlikka tortish muddati yoki jazoni ijro etish muddati doirasida amalga
oshirilganligi
Ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxsni hokimiyat organlariga topshirish maqsadida ushlash vaqtida unga zarar yetkazish, agar uni ushlash uchun zarur bo‘lgan choralarning chegarasidan
chetga chiqilmagan bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi
74
BUYRUQ YOKI BOSHQA VAZIFANI IJRO ETISH (JK 40-m.)
Buyruq yoki boshqa vazifani ijro etishning qonuniylik shartlari
Chiqarilgan buyruq yoki
farmoyish, yoxud yuklatilgan
mansab vazifasini bajarayotgan shaxs uchun majburiyligi
Chiqarilgan buyruq yoki farmoyish, yoxud yuklatilgan
mansab vazifasini tegishli shaxs tomonidan va tegishli shaklda (rekvizitlari
bilan) rasmiylashtirgan bo‘lishi
Bajaruvchi chiqarilgan buyruq yoki farmoyish,
yoxud yuklatilgan mansab vazifasini
tushunib yetmasligi
G‘ayriqonuniy ravishda berilgan buyruq yoki farmoyishni bajargan yoxud mansab vazifasini bajarmagan yoki buzgan shaxs javobgarlikka tortilmaydi. Shaxsning amalda sodir etgan
qilmishida boshqa bir jinoyat tarkibining barcha alomatlari mavjud bo‘lsagina, u javobgarlikka tortiladi (3-q.)
Shaxsning buyruq yoki boshqa farmoyishni, shuningdek mansab vazifalarini qonunan bajarishi tufayli zarar yetkazilgan bo‘lsa, jinoyat deb topilmaydi
75
KASB YOKI XO‘JALIK FAOLIYATIGA BOG‘LIQ ASOSLI TAVAKKALCHILIK (JK 41-m.)
Kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilikning qonuniylik shartlari
Tavakkalchilik ijtimoiy
foydali maqsadni ko‘zlab amalga
oshirilishi
Tavakkal qilayotgan shaxs qonun bilan
qo‘riqlanadigan huquq va manfaatlarga zarar
yetkazilishining oldini olish uchun barcha zarur
choralarni ko‘rishi
Tavakkal qilmasdan
ijtimoiy foydali maqsadga erishish
imkonining yo‘qligi
Tavakkal qilinayotgan harakatlar hozirgi zamon
ilmiy-texnikaviy bilimlarga va mazkur
sohada erishilgan amaliy tajribaga muvofiq bo‘lishi
Tavakkalchilik odamlarning halok bo‘lish xavfi, ekologik halokat yoxud boshqacha og‘ir oqibatlarning kelib chiqishi mumkinligini bila turib qilingan bo‘lsa, asosli deb topilmaydi
Ijtimoiy foydali maqsadga erishish uchun kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq asosli tavakkalchilik qilib, huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarga zarar yetkazish
jinoyat deb topilmaydi
76
KASB YOKI XO‘JALIK FAOLIYATIGA BOG‘LIQ ASOSLI TAVAKKALCHILIK
Tadbirkorlik subyektlarining o‘zlariga ko‘rsatilgan xizmatlar, shu jumladan
berilgan kreditlar yuzasidan banklar va boshqa moliya tashkilotlari oldidagi
shartnoma majburiyatlarini tadbirkorlik tavakkalchiliklari hamda boshqa tijorat
tavakkalchiliklari bilan bog‘liq holda bajarmaganligi
banklar va boshqa moliya tashkilotlari xodimlarini jinoiy javobgarlikka tortish
uchun asos bo‘lmaydi
77
To‘rtinchi bo‘lim. JAZO VA UNI TAYINLASH
X bob. «Jazo» tushunchasi, maqsadi va turlari
«Jazo» tushunchasi (JK 42-m. 1-q.)
Jazo majburlov chorasi bo‘lib,
jinoyat sodir etishda aybdor deb topilgan shaxsga qo‘llaniladi
mahkumni qonunda ko‘rsatilgan muayyan
huquq va erkinliklardan mahrum qilish yoki ularni
cheklashdan iborat
sud hukmi bilan davlat nomidan
qo‘llaniladi
78
Jazoning maqsadlari (42-m. 2-q.)
Mahkumlarni axloqan tuzatish – jazoni o‘tashda shaxsdagi salbiy ijtimoiy-ruhiy xususiyatlar o‘rniga jinoiy bo‘lmagan
xususiyatlar paydo bo‘lishini, jumladan, Respublika Konstitutsiyasi va boshqa
qonunlarga rioya etish, ularni hurmat qilish xislatlarini shakllantirish
Jinoiy faoliyatni davom ettirishga to‘sqinlik qilish – davlat jinoiy jazoni qo‘llash bilan o‘z fuqarolarini mazkur jinoyatchidan saqlaydi va himoya qiladi,
bunda davlat jinoyatchini qonunga itoatgo‘y fuqarolar orasida jinoyat sodir etishga qaratilgan
jismoniy imkoniyatidan mahrum etadi
Mahkumning boshqa jinoyatlar sodir etishining oldini olish (xususiy yoki maxsus prevensiya)
Boshqa shaxslar jinoyat sodir etishining oldini olish (umumiy prevensiya)
Bunga quyidagilar orqali erishiladi:
a) sud tayinlagan
jazoni amalda qo‘llash
b) jinoyat sodir etgan
shaxsga jazoning ruhiy
ta’siri
Bunga quyidagilar orqali erishiladi:
a) jazo tahdidi bilan ijtimoiy xavfli
qilmishni taqiqlovchi jinoyatlar
to‘g‘risidagi qonunining mavjudligi
b) jinoyatlar to‘g‘risidagi qonundagi
taqiq yoki qoidalarni buzgan shaxsga jazoni amalda qo‘llash orqali ruhiy ta’sir o‘tkazish
79
JAZO TIZIMI (JK 43-m.)
Jazo tizimi – og‘irligi darajasiga ko‘ra yengilroq jazodan og‘irroq jazoga tomon yo‘naltirilgan jazo turlarining to‘liq ro‘yxati
JAZO TIZIMINING AHAMIYATI
Jazo tizimida qonuniylik, insonparvarlik, odillik
prinsiplari o‘z aksini topgan
Jazo tizimi Jinoyat kodeksi Maxsus
qismidagi sanksiyalarning
tuzilishini belgilab beradi
Jazo tizimi sudlar tomonidan odil
sudlovni amalga oshirish uchun yuridik
baza hisoblanadi
80
JAZO TURLARI (JK 43-m.)
JAZO TURLARI
Asosiy jazolar
jarima
axloq tuzatish ishlari
xizmat bo‘yicha cheklash
qamoq
intizomiy qismga jo‘natish
ozodlikdan mahrum qilish
umrbod ozodlikdan mahrum qilish
Qo‘shimcha jazolar
muayyan huquqdan mahrum qilish
harbiy yoki maxsus unvondan mahrum qilish
81
JARIMA (JK 44-m.)
Jarima – aybdordan davlat daromadiga Jinoyat Kodeksida belgilangan miqdorda pul undirish
asosiy jazo tariqasida
eng kam oylik ish haqining besh baravaridan olti yuz baravarigacha miqdorda
agar mahkum jazo tarikasida tayinlangan jarimani to‘lashdan uch oy mobaynida bo‘yin tovlasa, sud jarimaning to‘lanmagan miqdorini quyidagi jazo turlariga almashtiradi
axloq tuzatish ishlari
xizmat bo‘yicha cheklash
qamoq
har bir oyi eng kam oylik ish haqining ikki baravari miqdoridagi jarimaga
tenglashtirilib tayinlanadi
har bir oyi eng kam oylik ish haqining o‘n baravari miqdoridagi jarimaga
tenglashtirilib tayinlanadi
82
MUAYYAN HUQUQDAN MAHRUM QILISH (JK 45-m.)
Shaxsni muayyan huquqdan mahrum qilish sud tayinlagan muddat davomida aybdorga quyidagilarni taqiqlaydi
korxonalar, muassasalar yoki tashkilotlarda u yoki bu mansabni egallashi
u yoki bu faoliyat bilan shug‘ullanishi
1 yildan 5 yilgacha
1 yildan 3 yilgacha
asosiy jazo tariqasida
qo‘shimcha jazo tariqasida
83
AXLOQ TUZATISH ISHLARI (JK 46-m.)
Axloq tuzatish ishlari shaxsni mehnatga majburan jalb qilishdan iborat bo‘lib,
Jazo mahkumning o‘z ish joyida yoki mazkur jazo ijrosini nazorat
qiluvchi organlar belgilab bergan joylarda ijro etiladi
Shaxs tayinlangan muddatning jami bo‘lib o‘ndan bir qismidan ko‘prog‘ini o‘tashdan bo‘yin tovlasa, sud axloq tuzatish ishlarining o‘talmagan muddatini xuddi shu muddatga ozodlikdan
mahrum qilish tariqasidagi jazo bilan almashtiradi (4-q.)
6 oydan 3 yilgacha muddatga tayinlanadi
ish haqining 10% dan 30% gacha miqdorini
davlat daromadi hisobiga ushlab qolinadi
84
AXLOQ TUZATISH ISHLARI (JK 46-m.)
Axloq tuzatish ishlari quyidagilarga nisbatan qo‘llanilmaydi (3-q.)
nafaqa yoshidagi shaxslarga
mehnatga layoqatsizlarga
homilador ayollarga
yosh bolasini boqish uchun ta’tilda bo‘lgan ayollarga
harbiy xizmatchilarga
85
XIZMAT BO‘YICHA CHEKLASH (JK 47-m.)
Xizmat bo‘yicha cheklash quyidagilardan iborat
harbiy xizmatni kontrakt bo‘yicha o‘tayotgan harbiy xizmatchiga nisbatan qo‘llaniladi
pul ta’minotining o‘n foizidan o‘ttiz foizigacha bo‘lgan miqdorini davlat
daromadi hisobiga ushlab qolishdan iborat
ikki oydan uch yilgacha muddatga
qo‘llaniladi
Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki ehtiyotsizlik orqasida sodir etilgan jinoyat uchun sud ish holatlari va mahkumning shaxsini hisobga olgan holda uch yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga
ozodlikdan mahrum qilish, qamoq yoki axloq tuzatish ishlari jazosi o‘rniga shu muddatga xizmat bo‘yicha cheklash jazosini qo‘llashi mumkin
jazoni o‘tagan vaqt
uning ko‘p yil ishlaganlik, navbatdagi harbiy yoki maxsus unvon hamda pensiya olish uchun asos bo‘ladigan xizmat muddatiga qo‘shilmaydi
mahkumning mansabini, harbiy yoki maxsus unvonini oshirish mumkin emas
jazoni o‘tash muddati davomida
86
QAMOQ (JK 48-m.)
Qamoq – mahkumni jamiyatdan batamom ajratgan sharoit ostida saqlashdan iborat
bir oydan olti oygacha muddatga belgilanadi
qamoqqa mahkum etilgan shaxs jazoning barcha muddatini maxsus qamoq uylarida o‘taydi
87
INTIZOMIY QISMGA JO‘NATISH (JK 49-m.)
Intizomiy qismga jo‘natish – muddatli harbiy xizmat harbiy xizmatchisini sud tomonidan belgilangan muddat mobaynida (3 oydan 1 yilgacha) ichki tartibi ancha qattiq bo‘lgan maxsus
harbiy qismga joylashtirish orqali muayyan huquq va imtiyozlardan mahrum etishdir
ushbu jazo turi Maxsus qism moddalarida bevosita ko‘rsatilgan
bo‘lsa
mahkumning shaxsini hisobga olgan holda 3 yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘rniga shu muddatga intizomiy qismga jo‘natish
jazosini qo‘llashi mumkin
intizomiy qismga jo‘natish quyidagicha qo‘llaniladi:
88
OZODLIKDAN MAHRUM QILISH (JK 50-m.)
mahkumni jamiyatdan ajratib ijro etiladi
olti oydan yigirma yilgacha muddatga
belgilanadi
ushbu Kodeksning 60-mod-dasida nazarda tutilgan bir necha
jazolarni qo‘shish tartibida tayinlanganda, uning muddati
yigirma besh yilgacha belgilanishi mumkin
Jazo quyidagi joylarda ijro etilishi mumkin
jazoni ijro etish
koloniyasida
turmada
Uzoq muddatli ozodlikdan mahrum
qilish
yigirma yildan ortiq, lekin yigirma besh
yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga belgilanadi
Ozodlikdan mahrum qilish
89
OZODLIKDAN MAHRUM QILISH (JK 50-m. 5-q.)
yigirma yildan ortiq, lekin yigirma besh yildan
ko‘p bo‘lmagan muddatga belgilanadi
Javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan
odam o‘ldirish
(97-moddaning ikkinchi qismi)
Terrorizm
(155-moddaning uchinchi qismi)
Uzoq muddatli ozodlikdan mahrum qilish
Faqat quyidagi jinoyatlar uchun tayinlanishi mumkin
Quyidagilarga nisbatan tayinlash mumkin emas
ayolga
o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir
etgan shaxsga
oltmish yoshdan oshgan erkakka
90
OZODLIKDAN MAHRUM QILISH (JK 50-m. 6-q.)
manzil-koloniyalarda
umumiy tartibli
koloniyalarda
qattiq tartibli
koloniyalarda
ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat, ehtiyotsizlik oqibatida jinoyat sodir etganlarga hamda qasddan uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat sodir
etganlarga nisbatan
og‘ir va o‘ta og‘ir jinoyat sodir etganlarga nisbatan
ilgari ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazoni o‘tab chiqib, yangi sodir etgan o‘ta og‘ir jinoyati uchun hukm qilinayotganlarga, shuningdek o‘ta xavfli
retsidivist deb topilganlarga nisbatan
Ozodlikdan mahrum etishga hukm qilinayotgan ayollarga nisbatan jazoni quyidagi koloniyalarda o‘tash tayinlanadi
91
UMRBOD OZODLIKDAN MAHRUM QILISH JAZOSI (JK 51-m.)
Umrbod ozodlikdan mahrum qilish favqulodda jazo chorasi bo‘lib,
mahkumni maxsus
tartibli jazoni ijro etish
koloniyasiga joylashtirish
orqali jamiyatdan muddatsiz
ajratib qo‘yishdan iboratdir
Javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan
odam o‘ldirish (97-moddaning ikkinchi qismi)
Terrorizm
(155-moddaning uchinchi qismi)
Faqat quyidagi jinoyatlar uchun tayinlanishi mumkin
Quyidagilarga nisbatan tayinlash mumkin emas
ayolga
o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir
etgan shaxsga
oltmish yoshdan oshgan erkakka
92
HARBIY YOKI MAXSUS UNVONDAN MAHRUM QILISH (JK 52-m.)
Harbiy yoki maxsus unvondan mahrum qilish jazosi aybdorning og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyati uchun hukm qilinganda qo‘shimcha jazo chorasi sifatida qo‘llaniladi
qo‘llaniladi
sudning hukmiga asosan
Oliy harbiy yoki maxsus unvonga yoxud O‘zbekiston Respublikasining davlat mukofotiga ega bo‘lgan shaxs jinoyati uchun hukm qilinganida sudning hukm asosida
kiritadigan taqdimnomasiga binoan
93
XI bob. JAZO TAYINLASH
Jazo tayinlashning umumiy asoslari (JK 54-m.)
jazo tayinlanadi
jazo tayinlashda hisobga olinadi
qonunda belgilangan tartibda jinoyat sodir etishda aybli deb topilgan shaxsga
jinoyat kodeksi Maxsus qismining jinoyat sodir etganlik uchun
javobgarlikni nazarda tutgan moddasida belgilangan doirada
umumiy qismning qoidalariga
muvofiq
sodir etilgan jinoyatning xususiyati va ijtimoiy xavflilik
darajasi
qilmishning motivi
yetkazilgan zararning
xususiyati va miqdori
aybdorning shaxsi hamda jazoni yengillashtiruvchi
va og‘irlashtiruvchi holatlar
94
JAZONI YENGILLASHTIRUVCHI HOLATLAR (JK 55-m.)
Quyidagilar yengillashtiruvchi holat hisoblanadi:
aybni bo‘yniga olish to‘g‘risida arz qilish, chin ko‘ngildan pushaymon bo‘lish yoki jinoyatni ochish
uchun faol yordam berish (1-q. “a” b.) yetkazilgan zararni ixtiyoriy ravishda bartaraf qilish
(1-q. “b” b.) og‘ir shaxsiy, oilaviy sharoitlar oqibatida yoki bosh-qa mushkul ahvolda jinoyat sodir etish (1-q. “v” b.)
majburlash yoki moddiy tomondan, xizmat jihatidan yoxud boshqa jihatdan qaramlik sababli jinoyat sodir
etish (1-q. “g” b.)
jabrlanuvchining zo‘rlik, og‘ir haqorat yoki boshqacha g‘ayriqonuniy harakatlari tufayli vujudga kelgan kuchli ruhiy hayajonlanish holatida jinoyat
sodir etish (1-q. “d” b.)
zaruriy mudofaaning, oxirgi zaru-ratning asosli chegarasidan chetga
chiqib jinoyat sodir etish, ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsni ushlashda,
kasb yoki xo‘jalik faoliyatiga bog‘liq bo‘lgan asosli tavakkalchilikda zarar
yetkazish (1-q. “ye” b.)
voyaga yetmaganning jinoyat sodir etishi (1-q. “j” b.)
homilador ayolning jinoyat sodir etishi
(1-q. “z” b.)
jabrlanuvchining g‘ayriqonuniy yoki axloqqa zid xulq-atvori ta’siri ostida
jinoyat sodir etish (1-q. “i” b.)
Jazo tayinlashda sud ushbu moddada nazarda tutilmagan boshqa holatlarni ham yengillashtiruvchi holat deb topishi mumkin (2-q.)
95
JAZONI OG‘IRLASHTIRUVCHI HOLATLAR (JK 56-m.)
Jinoyat sodir etish
homiladorligi aybdorga ayon bo‘lgan ayolga nisbatan (1-q. “a” b.)
yosh bola, qariya yoki ojiz ahvoldagi shaxsga
nisbatan (1-q. “b” b.) xizmat vazifasi yoki fuqarolik burchini bajarganligi
munosabati bilan shaxsga yoki uning yaqin qarindoshlariga nisbatan (1-q. “v” b.)
aybdorga moddiy tomondan, xizmat jihatidan yoki boshqa jihatdan qaram shaxsga nisbatan
(1-q. “g” b.) o‘ta shafqatsizlik bilan (1-q. “d” b.)
yosh bola yoki ruhiy kasalligi aybdorga ayon bo‘lgan shaxsdan foydalangan holda
(1-q. “j” b.)
jinoyat natijasida og‘ir oqibatlarning kelib chiqqanligi (1-q. “z” b.)
umumiy ofat sharoitidan foydalangan holda yoki favqullodda holat
vaqtida yoxud ommaviy tartibsizliklar jarayonida (1-q. “i” b.)
g‘arazli yoki boshqacha past niyatlarda (1-q. “k” b.)
irqiy yoki milliy dushmanlik yoxud adovat zamirida (1-q. “l” b.)
bir guruh shaxslar tomonidan oldingan til biriktirgan holda yoki uyushgan
guruh yoxud jinoiy uyushma tomonidan (1-q. “m” b.)
ilgari ham qasddan jinoyat sodir etgan shaxsning takroran yoki qasddan yangi jinoyat sodir etishi (1-q. “n” b.)
Sud jazo tayinlashda ushbu moddada nazarda tutilmagan holatlarni og‘irlashtiruvchi holat deb topishi mumkin emas (3-q.)
mastlik holatida yoki giyovandlik vositalari, psixotrop yoxud kishining aql-idrokiga ta’sir etuvchi boshqa moddalar ta’siri ostida (1-q. “o” b.)
ko‘pchilik uchun xavfli bo‘lgan usulda (1-q. “ye” b.)
96
YENGILROQ JAZO TAYINLASH (JK 57-m.)
sud alohida hollarda:
JK Maxsus qismining moddasida nazarda tutilgan mazkur jinoyat uchun belgilangan jazoning eng kam qismidan ham kamroq jazosini tayinlashi mumkin
moddada nazarda tutilmagan boshqa yengilroq turdagi jazoni tayinlashi mumkin
JK Maxsus qismining moddasida qo‘llanilishi shart deb ko‘rsatilgan qo‘shimcha jazoni tayinlamasligi mumkin
sodir etilgan jinoyatning ijtimoiy xavflilik darajasini jiddiy kamaytiruvchi hollarning mavjudligida, qilmishning xususiyatlarini ifodalovchi holatlar
aybdorning shaxsi
aybning darajasi va shakli
shaxsning jinoyatni sodir qilguncha xulq-atvori
jinoyat qilish sharoiti
jinoyat qilish sabablari
shaxsning jinoyatni sodir qilgandan keyingi xulq-
atvori
97
AYBDOR O‘Z QILMISHIGA AMALDA PUSHAYMON BO‘LGANIDA JAZO TAYINLASH (JK 571-m.)
Aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganida jazo tayinlash qoidasiga ko‘ra,
jazo muddati yoki miqdori ushbu Kodeks Maxsus qismining tegishli moddasida nazarda
tutilgan eng ko‘p jazoning uchdan ikki qismidan oshmasligi kerak
shartlari
Quyidagilar bog‘liq jinoyatlarni sodir etgan shaxslarga tatbiq etilmaydi
jinoyatda 55-moddasi birinchi qismi-ning «a» va «b»
bandlarida nazarda tutilgan jazoni
yengillashtiruvchi holatlar mavjudligi
jinoyatda 56-modda-sining birinchi
qismida nazarda tutilgan jazoni
og‘irlashtiruvchi holatlarning mavjud
emasligi
javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan
odam o‘ldirish
(97-moddaning ikkinchi qismi)
Terrorizm
(155-moddaning uchinchi qismi)
98
TAMOM BO‘LMAGAN JINOYATLAR UCHUN JAZO TAYINLASH (JK 58-m.)
sud tamom bo‘lmagan jinoyat uchun jazo tayinlashda jazo tayinlashning umumiy asoslariga amal qilgan holda, qo‘yidagilarni ham hisobga oladi:
jinoyatning
og‘ir-yengilligini
jinoiy niyatni amalga oshirganlik darajasini
jinoyatni oxiriga yetkaza olmaganlik sabablarini
99
TAMOM BO‘LMAGAN JINOYATLAR UCHUN JAZO TAYINLASH
Jinoyatga tayyorgarlik ko‘rganlik hamda jinoyat sodir etishga suiqasd qilganlik uchun jazoning muddati yoki miqdori Jinoyat kodeksi Maxsus qismining tegishli moddasida nazarda tutilgan eng
ko‘p jazoning to‘rtdan uch qismidan oshmasligi kerak.
Mazkur qoida bilan bog‘liq bo‘lgan jinoyatlar uchun jazo tayinlashda qo‘llanilmaydi:
o‘ta xavfli retsidivistlarga, uyushgan guruh
yoki jinoiy uyushma a’zolariga nisbatan
tinchlik va xavfsizlikka
qarshi tamom bo‘lmagan jinoyatlar
uchun
javobgarlikni og‘irlashtiradiga
n holatlarda qasddan odam o‘ldirish bilan
o‘n to‘rt yoshga to‘lmaganligi
aybdorga ayon bo‘lgan
jabrlanuvchining nomusiga tegish
yoki unga nisbatan zo‘rlik ishlatib, jinsiy ehtiyojni
g‘ayritabiiy usulda qondirish bilan
yadroviy, kimyoviy, biologik va boshqa
turdagi ommaviy qirg‘in qurolini, bunday qurol yaratishda foydalanish
mumkinligi ayon bo‘lgan materiallarni hamda
uskunalarni kontrabanda qilish bilan
Tamom bo‘lmagan jinoyatlar uchun umrbod ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo tayinlanishi mumkin emas.
100
ISHTIROKCHILIKDA SODIR ETILGAN JINOYATLAR UCHUN JAZO TAYINLASH (JK 58-m.)
ishtirokchilikda sodir etilgan jinoyat uchun
jazo tayinlashda sud quyidagilarni hisobga oladi:
har qaysi aybdorning jinoyatda ishtirok etganlik
xususiyati va darajasini
har qaysi ishtirokchining shaxsiga tegishli bo‘lgan
yengillashtiruvchi va og‘irlashtiruvchi
holatlarni
sud tomonidan faqat ishtirokchining o‘ziga
jazo tayinlashda hisobga olinadi
101
BIR NECHA JINOYAT SODIR ETGANLIK UCHUN JAZO TAYINLASH (JK 59-m.)
Shaxs Jinoyat kodeksi Maxsus qismining turli moddalarida nazarda tutilgan ikki yoki undan ortiq jinoyatni sodir etgan bo‘lib, ulardan birortasi uchun ham sudlangan bo‘lmasa, sud:
JK 54-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq har qaysi jinoyat uchun jazo tayinlab, so‘ngra
umumiy qismda shu
jazo turi uchun belgilangan doirada
tayinlangan jazolarni
jinoyatlar majmui tariqasida har xil turdagi jazolarni qo‘shish yo‘li bilan jazo taynlashda Jinoyat kodeksining
61-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga amal qilinib, jazoning og‘irroq turi uzil-kesil tayinlanadi
jinoyatlar majmui tariqasida tayinlangan
asosiy jazoga sud ayrim jinoyatlar uchun
tayinlangan qo‘shimcha jazolarni ham qo‘shib
tayinlashi mumkin
to‘la qo‘shish yo‘li bilan jinoyatlar
majmui uchun jazo tayinlaydi
qisman qo‘shish yo‘li bilan jino-
yatlar majmui uchun jazo tayinlaydi
Agar ish bo‘yicha hukm chiqarilganidan keyin mahkumning birinchi ish bo‘yicha chiqarilgan hukmgacha yana boshqa
jinoyatda aybdor ekanligi aniqlansa ham jazo o‘sha tartibda tayinlanadi. Bunday holda jinoyatlar majmui tariqasida sud
tomonidan tayinlangan jazo muddatiga birinchi hukm yuzasidan jazoning o‘talgan qismi qo‘shiladi
102
BIR NECHA HUKM YUZASIDAN JAZO TAYINLASH (JK 60-m.)
Agar mahkum hukm chiqarilganidan keyin jazoni to‘la o‘tamay turib, yangi jinoyat
sodir etsa
sud yangi hukm bo‘yicha tayinlangan jazo muddatiga ilgarigi hukm yuzasidan o‘talmay
qolgan jazo muddatini
to‘la yoki qisman qo‘shish yo‘li bilan jazo tayinlaydi
Bir necha hukm yuzasidan har xil turdagi jazolarni qo‘shish yo‘li bilan jazo
tayinlashda Jinoyat Kodeksning 61-
moddasida nazarda tutilgan qoidalarga amal qilinib,
jazoning og‘irroq turi uzil-kesil tayinlanadi
Bir necha hukmlar yuzasidan axloq tuzatish ishlariga yoki xizmat bo‘yicha cheklashga
hukm qilinib, ish haqi yoki pul ta’minotidan ushlab qolishning
har xil miqdori belgilangan hollarda bu jazolarning faqat
muddatlari qo‘shiladi
Ilgarigi hukm yuzasidan ijro etilmay qolgan
qo‘shimcha jazolar hukmlarning jami
tariqasida tayinlangan asosiy
jazoga qo‘shib tayinlanadi
103
JAZOLARNI QO‘SHISHNING HISOBLASH QOIDALARI (JK 61-m.)
Har hil turdagi asosiy jazolarni qo‘shganda
ozodlikdan mahrum qilishning bir kuni
qamoq yoki intizomiy qismga jo‘natishning bir kuniga to‘g‘ri keladi
axloq tuzatish ishlari yoki xizmat bo‘yicha cheklashning uch kuniga to‘g‘ri keladi
Jarima yoki muayyan huquqdan mahrum qilish tariqasidagi jazolar
ozodlikdan mahrum qilish
intizomiy qismga
jo‘natish
qamoq
xizmat bo‘yicha cheklash
axloq tuzatish ishlari
jazolari bilan qo‘shilganda har biri alohida ijro etiladi (2-q.)
104
DASTLABKI QAMOQ VAQTINI HISOBGA OLISH QOIDALARI (JK 62-m.)
Sud jazo tayinlash vaqtida
dastlabki qamoqning har bir kunini
qamoqning uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi
intizomiy qismga
jo‘natishning uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi
ozodlikdan mahrum
qilishning uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi
axloq tuzatish ishlarining
uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi
xizmat bo‘yicha
cheklashning uch kuniga tenglashtirib hisoblaydi
105
JAZO MUDDATLARINI HISOBLASH (JK 63-m.)
Jazo turlarining muddatlari
muayyan huquqdan mahrum
qilish
axloq tuzatish ishlari
xizmat bo‘yicha cheklash
qamoq
intizomiy qismga
jo‘natish
ozodlikdan mahrum
qilish
oylar va yillar bilan hisoblanadi
Jazolarni almashtirish, hisoblash, qo‘shish vaqtida ularning muddatlari sutkalar bilan hisoblanishi mumkin
106
Beshinchi bo‘lim. JAVOBGARLIKDAN VA JAZODAN OZOD QILISH
XII bob. Javobgarlikdan ozod qilishning turlari
«JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH» TUSHUNCHASI VA TURLARI
Jinoiy javobgarlikdan ozod qilish – jinoyat sodir etgan shaxsni qonunda ko‘rsatilgan muayyan huquq va erkinliklarni cheklash yoki ulardan mahrum qilish shuningdek, hukm etilish
majburiyatidan ozod etishdir
Javobgarlikdan ozod qilishning turlari
javobgarlikka tortish muddatining o‘tib ketganligi munosabati bilan jinoyat uchun javobgarlikdan ozod qilish (JK
64-m.)
qilmish yoki shaxs ijtimoiy xavfliligini yo‘qotganligi munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilish (JK 65-m.)
aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan javobgarlikdan ozod qilish (JK 66-m.)
yarashilganligi munosabati bilan jinoiy javobgarlikdan ozod qilish
(JK 661 -m.)
kasallik tufayli javobgarlikdan ozod qilish (JK 67-m.)
amnistiya akti asosida
javobgarlikdan ozod qilish (JK 68-m.)
107
JAVOBGARLIKKA TORTISH MUDDATINING O‘TIB KETGANLIGI MUNOSABATI BILAN JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 64-m.)
Muddat – jinoyat sodir etilgan vaqtdan boshlab, quyidagi asoslar va shartlar mavjud bo‘lsa:
differensiallashgan
3 yil
5 yil
10 yil
15 yil
ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat sodir etilgan bo‘lsa
uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat sodir etilgan bo‘lsa
og‘ir jinoyat sodir etilgan bo‘lsa
o‘ta og‘ir jinoyat sodir etilgan bo‘lsa (bu moddaning yettinchi qismida nazarda tutilgan hol bundan mustasnodir)
Muddatning o‘tishi – ozod qilish uchun asos bo‘ladi
Ozod qilishning shartlari
javobgarlikka tortilgan shaxs
tergov yoki suddan
yashirinmasligi
og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyat sodir etgan
shaxs differen-siallashgan mud-datlar o‘tmasdan qasddan yangi jinoyat sodir
etmasligi
umumiy muddat
25 yil
108
JAVOBGARLIKKA TORTISH MUDDATINING O‘TIB KETGANLIGI MUNOSABATI BILAN JINOYAT UCHUN JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 64-m.)
QILMISH YOKI SHAXS IJTIMOIY XAVFLILIGINI YO‘QOTGANLIGI MUNOSABATI
Javobgarlikka tortish muddatlari
to‘xtatiladi
uziladi
qo‘llanilmaydi
agar jinoyat sodir etgan va jinoiy javobgarlikka tortilgan shaxs tergov
yoki suddan yashirinsa. Aybdor
ushlangan yoki aybini bo‘yniga olib arz qilgan
kundan boshlab muddatning o‘tishi
tiklanadi
agar og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyat sodir etgan shaxs ushbu moddada nazarda tutilgan
muddatlar o‘tmasdan qasddan yangi jinoyat sodir etsa, muddatning o‘tishi uziladi. Bunday holda javobgarlikka tortish
muddatlari yangi jinoyat sodir etilgan kundan boshlab hisoblanadi. Qolgan
hollarda, agar shaxs javobgarlikka tortish muddatlari o‘tmasdan yangi jinoyat sodir etsa, bu muddatlar har bir jinoyat uchun
tinchlik va insoniyat xavfsiz-
ligiga qarshi jinoyat sodir etgan shaxslarga
Sodir etilgan jinoyat uchun Jinoyat kodeksi Maxsus qismining moddasida umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosini tayinlash nazarda tutilgan jinoyatni sodir etgan shaxsga nisbatan, javobgarlikka tortish muddatlarini qo‘llash masalasi sud tomonidan hal qilinadi. Agar sud
javobgarlikka tortish muddatini qo‘llashni lozim topmasa, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘rniga ozodlikdan mahrum qilish tayinlanadi.
109
BILAN JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 65-m.)
Ozod qilish turlari
qilmish ijtimoiy xavfliligini yo‘qotishi munosabati bilan (1 q.)
jinoyat sodir etgan shaxs ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo‘qotishi munosabati bilan (2 -q.)
ozod qilish asoslari: ozod qilish asoslari:
sharoit o‘zgari-
shi
qilmishning ijtimoiy xavflilik xususiyati
yo‘qotilishiga olib kelgan
Obyektiv borliqdagi o‘zgarishlar oqibatida sodir etilgan jinoyat, yangi ijtimoiy sharoitlarda
xavflilik xususiyatini yo‘qotishi
jinoyat sodir etganidan keyin
sharoitning o‘zgarishi
buning oqibatida shaxs ijtimoiy
xavfliligini yo‘qotishi
Aybdor shaxs jinoyat sodir etguniga qadar uni o‘rab turgan obyektiv borliqda bo‘lib
o‘tgan o‘zgarishlar
110
AYBDOR O‘Z QILMISHIGA AMALDA PUSHAYMON BO‘LGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 66-m.)
Aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan quyidagi shart-larning barchasi mavjud bo‘lsa javobgarlikdan ozod qilinishi mumkin
shaxsning ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan
yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir
etganligi
aybini bo‘yniga olish to‘g‘risida arz
qilganligi
chin ko‘ngildan
pushaymon b bo‘lganligi
jinoyatning ochilishiga faol
yordam berganligi
keltirilgan zararni bartaraf
qilganligi
111
YARASHILGANLIGI MUNOSABATI BILAN JINOIY JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 661-m.)
Jinoyat huquqida yarashilganlik – bu jabrlanuvchi huquq qo‘llovchini, jinoyat sodir etgan shaxsning jinoyatdan keyingi xulq-atvoridan qoniqayotganligini va uni jinoiy javobgarlikdan ozod
etilishiga rasmiy ravishda roziligini anglatishidir
yarashilganlik munosabati bilan jinoiy javobgarlikdan ozod qilishga quyidagi holda yo‘l qo‘yiladi.
asoslar
birinchi marta jinoyat sodir etsa
sodir etilgan jinoyat ro‘yxati qonunda qat’iy belgilangan ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha
og‘ir bo‘lmagan jinoyatlar toifasiga kirsa
shartlar
aybiga iqror bo‘lish
jabrlanuvchi bilan yarashish
zararni bartaraf etish
112
KASALLIK TUFAYLI JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 67-m.)
Jinoyat sodir etgan shaxs hukm chiqarilguncha qadar o‘z harakatlarining ahamiyatini anglay olmaydigan va o‘z harakatlarini boshqara olmaydigan darajada ruhiy kasallikka chalinib qolgan
bo‘lsa, javobgarlikdan ozod qilinadi
Jinoyat sodir etib hukm chiqarilgunga qadar ruhiy kasallikka chalinib qolgan shaxslarga ruhiy holatiga qarab sud tomonidan tibbiy
yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilishi mumkin (batafsilroq qarang JK VII bo‘limi)
Bunday shaxs Jinoyat kodeksining 64-moddasida nazarda tutilgan muddatlar o‘tmasdan tuzalsa, javobgarlikka tortiladi.
Bunday holda javobgarlikka tortish muddatlari sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi
majburlov chorasi qo‘llanilgan kundan hisoblanadi
Agar sud tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini, hukm chiqarilgunga qadar ruhiy kasallikka chalingan shaxslarga qo‘llash asosini topmasa, javobgarlikka
tortish muddatlarini qo‘llash JK 64-m. 2-q.ga asosan jinoyat sodir etgan kundan amalga oshiriladi
113
AMNISTIYA AKTI ASOSIDA JAVOBGARLIKDAN OZOD QILISH (JK 68-m.)
Amnistiya – O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining taqdimnomasiga asosan O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senati tomonidan qabul qilinadigan Jinoyat kodeksida nazarda tutilgan
jinoyatni sodir qilgan shaxsni javobgarlikdan ozod qiluvchi huquqiy normativ aktdir
Amnistiya
ma’lum bo‘lmagan doiradagi shaxslarga (bir guruh shaxslarga) nisbatan individual e’lon qilinadi va shu bilan individual xususiyatga ega bo‘lgan javobgarlikdan ozod qilishning
boshqa asoslaridan farq qiladi
jinoyatlar to‘g‘risidagi qonunni o‘zgartirmaydi, jinoyat tarkibini bekor
qilmaydi, faqatgina jinoyatlar to‘g‘risidagi qonunning insonparvarlik (JK 7-m.) va odillik
(JK 8-m.) prinsiplarini amalga oshirishning usullaridan bo‘lib, javobgarlikdan ozod qiladi
114
XIII bob. Jazodan ozod qilishning turlari
«JAZODAN OZOD QILISH» TUSHUNCHASI VA TURLARI
Jazodan ozod qilish deganda aybdor deb topilgan va mahkum shaxsga nisbatan jazoni qo‘llashdan yoxud boshqa usul va vositalar bilan jazo maqsadlariga erishuv imkoniyati mavjudligi holatlarida
davlatning jazoni ijro etishni davom ettirishdan voz kechishi tushuniladi
Jazodan ozod qilishning turlari
jazoni ijro etish muddati o‘tib ketganligi munosabati bilan jazodan ozod qilish (JK 69-m.)
shaxsning ijtimoiy xavflilik xususiyatini yo‘qotishi
munosabati bilan uni jazodan ozod qilish (JK 70-m.) aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi
munosabati bilan jazodan ozod qilish (JK 71-m.)
shartli hukm qilish (JK 72-m.)
jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish (JK 73-m.)
jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish
(JK 74-m.) kasallik yoki mehnat qobiliyatini yo‘qotish oqibatida jazodan ozod qilish (JK 75-m.)
amnistiya akti yoki afv etish asosida jazodan ozod qilish (JK 76-m.)
115
JAZONI IJRO ETISH MUDDATI O‘TIB KETGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAZODAN OZOD QILISH (JK 69-m.)
Muddatning o‘tganligi – bu qonunda ko‘rsatilgan hukm kuchga kirgan kunga qadar muddatlarning o‘tganligi bois sud belgilagan jazoni ijro etish imkonini istisno etadigan holatdir
3 yil
5 yil
10 yil
15 yil
uch yildan ortiq bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilingan yoki ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq bo‘lmagan jazoga hukm qilinganda
besh yildan ortiq bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum etishga hukm qilinganda
o‘n yildan ortiq bo‘lmagan muddatga ozodlikdan
mahrum etishga hukm qilinganda
o‘n yildan ortiq bo‘lgan muddatga ozodlikdan mahrum etishga hukm qilinganda
Ozod etishning asosi – muddatning o‘tganligi
Differen
siya-lashgan mud-datlar (69-m. 1 q.)
Ozod etish shartlari
sud hukmiga ko‘ra belgilangan jazoni o‘tashdan bo‘yin
tovlamaslik
shaxsning belgilangan
muddatlargacha qasddan yangi jinoyat sodir
etmasligi
Umumiy muddat
Agar jazo tayinlangan kundan boshlab 25 yil o‘tgan bo‘lsa, jazoni ijro etish mumkin emas (JK 69-m. 4 q.)
116
JAZONI IJRO ETISH MUDDATI O‘TIB KETGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAZODAN OZOD QILISH (JK 69-m.)
Жазони ижро этиш муддати
uziladi
qo‘llanilmaydi
agar shaxs ushbu moddada ko‘rsatilgan muddatlar o‘tmasdan qasddan yangi jinoyat sodir etsa, muddatlarning o‘tishini hisoblash
yangi jinoyat sodir etilgan paytdan qaytadan boshlanadi
(3-q.)
tinchlik va insoniyatning
xavfsizligiga qarshi jinoyati uchun hukm qilingan shaxslarga
nisbatan (6-q.)
Umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm etilgan shaxsga nisbatan muddatlar o‘tishini qo‘llash masalasi sud tomonidan hal qilinadi. Agar sud muddatlar o‘tishini qo‘llashni lozim
topmasa, umrbod ozodlikdan mahrum qilish jazosi ozodlikdan mahrum qilish bilan almashtiriladi.
ikki baravar ko‘payadi
agar mahkum jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlasa, ijro
etish muddati jazoni o‘tashdan bo‘yin tovlagan
kundan boshlab hisoblanadi, lekin yig‘irma besh yildan
oshmasligi kerak (2-q.)
117
SHAXSNING IJTIMOIY XAVFLILIK XUSUSIYATINI YO‘QOTISHI MUNOSABATI BILAN UNI JAZODAN OZOD QILISH (JK 70-m.)
Sud jinoyat sodir etgan shaxsni ishi sudda ko‘rilayotgan vaqtgacha uni jazodan ozod qilishi mumkin, agar:
sharoit o‘zgargan bo‘lsa
shaxs namunali xulqi, mehnatga yoki o‘qishga halol
munosabati bilan o‘zini ko‘rsatib, ijtimoiy xavfliligini yo‘qotdi deb
e’tirof etilsa
118
AYBDOR O‘Z QILMISHIGA AMALDA PUSHAYMON BO‘LGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAZODAN OZOD QILISH (JK 71-m.)
Aybdor o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lganligi munosabati bilan sud tomonidan jazodan ozod qilinishi mumkin, agar:
Quyidagilar asos bo‘lsa
ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir
bo‘lmagan jinoyatni birinchi
marta sodir etganligi
aybini bo‘yniga olish to‘g‘risida
arz qilganligi
jinoyatning ochilishiga faol
yordam berganligi
keltirilgan zararni bartaraf qilganligi
119
ISHTIROKCHILARNING AMALDA PUSHAYMON BO‘LGANLIGI MUNOSABATI BILAN JAZODAN OZOD QILISHNING MAXSUS TURI (JK 71-m. 2-q.)
Shaxs boshqa shaxslar bilan birgalikda jinoyat sodir etishda ishtirok qilgan yoki uyushgan guruh yoxud jinoiy uyushma a’zosi bo‘lgan bo‘lsa, sud tomonidan jazodan ozod qilinishi mumkin, agar:
aybini
bo‘yniga olish to‘g‘risida arz
qilganligi
chin
ko‘ngildan pushaymon bo‘lganligi
jinoyatning oldini olish,
jinoyatni ochish yoki uning tashkilotchilarini yoxud boshqa
ishtirokchilarini aniqlash va fosh qilishga yordam berganligi
basharti u og‘ir yoki
o‘ta og‘ir jinoyat sodir etishda
bevosita ishtirok etmaganligi
Quyidagilar asoslar mavjud bo‘lsa
Jinoyat Kodeksi Maxsus qismining tegishli moddasida alohida ko‘rsatilgan hollarda, jinoyat sodir etgan shaxs o‘z qilmishiga amalda pushaymon bo‘lgan taqdirda sud tomonidan jazodan ozod
qilinishi lozim.
120
SHARTLI HUKM QILISH (JK 72-m.)
Shartli hukm qilish – sudning ayblov hukmi asosida tayinlangan jazoni amalda o‘tashdan mahkumni ozod qilish, ya’ni jazoni shartli ravishda qo‘llamaslik tushuniladi
Quyidagi jazo turlari tayinlanganda shartli
hukm qilishni qo‘llash mumkin
ozodlikdan mahrum qilish
intizomiy qismga
jo‘natish
xizmat bo‘yicha cheklash
axloq tuzatish ishlari
Sud
hisobga oladi:
sodir etilgan jinoyatning
xususiyatini va ijtimoiy xavflilik
darajasini
aybdorning shaxsini
ishdagi boshqa holatlarni
Sud sinov muddatini bir yildan uch yilgacha
belgilaydi
shartli hukm qilingan shaxslarning xulqi ustidan
ichki ishlar organlari, xarbiy xizmatchilar xulqi ustidan esa,
harbiy qism yoki muassasaning qo‘mondonligi
nazorat olib boradi
Sud mahkumga
ma’lum majburiyatlar
ni yuklashi mumkin
(3-q.)
Aybdor tayinlangan jazoni o‘tamasdan turib ham uning xulqini nazorat qilish orqali
ahloqan tuzatish mumkinligi
121
Asoslar va shartlarning yig‘indisi sudga tayinlangan jazoni shartli deb tan olish uchun imkoniyat beradi
Shartli hukm qilishni qo‘llash asoslari:
Shartli hukm qilishni qo‘llash shartlari:
shaxs ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan yoki og‘ir jinoyat
sodir etganligi
ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum qilish jazosiga hukm
qilinmaganligi
sud ozodlikdan mahrum qilish, intizomiy qismga jo‘natish, xizmat bo‘yicha cheklash yoki axloq tuzatish ishlari tariqasidagi jazo
turlarini tayinlashi
sudning aybdor tayinlangan jazoni o‘tamasdan turib ham uning xulqini nazorat qilish orqali tuzatish mumkin, degan qat’iy
ishonchga kelishi
sudning ishonchi sodir etilgan jinoyatning xususiyati va ijtimoiy xavflilik darajasi,
aybdorning shaxsi va ishdagi boshqa holatlarni tadqiq etish va aniqlash orqali shakllanadi
Shartli jazo tayinlashda sud ayblov hukmi bo‘yicha qaror chiqarib mahkumning qanday muayyan jinoyatni sodir etishda aybdorligini bayon etadi va mazkur jinoyatning o‘lchami va
turini aniqlab jazo belgilaydi, shuningdek jazoni o‘tashning lozimligi, jazoning shartli ekanligini asoslaydigan motivlarni keltiradi
122
SHARTLI HUKM QILISH (JK 72-m.)
jazoning shartliligi bekor qilinadi (6-q.), agar mahkum sinov muddati davomida:
qo‘llanilmaydi (7-q.)
sud unga yuklagan
majburiyatlarni bajarmasa
jamoat tartibini buzganligi uchun unga ma’muriy
choralar qo‘llanilgan bo‘lsa
mehnat intizomini buzganligi uchun unga intizomiy ta’sir chorasi qo‘llanilgan bo‘lsa
o‘ta og‘ir
jinoyati uchun hukm qilin-
ganlarga
ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan
mahrum etish jazosiga hukm qilinganlarga
o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslar, birinchi va ikkinchi guruh nogironlari,
ayollar va oltmish yoshdan oshgan shaxslar bundan mustasno
Shartli hukm qilingan shaxs sinov muddati davomida yangi jinoyat sodir etsa, sud unga nisbatan JK 60-m. nazarda tutilgan qoidalar bo‘yicha jazo tayinlaydi (8-q.)
123
JAZONI O‘TASHDAN MUDDATIDAN ILGARI SHARTLI OZOD QILISH (JK 73-m.)
Muddatidan ilgari shartli ozod qilish qo‘llaniladi:
quyidagi jazo turlariga mahkum qilingan
shaxslarga:
ozodlikdan mahrum qilish
intizomiy qismga jo‘natish
xizmat bo‘yicha
cheklash
axloq tuzatish ishlari
haqiqatda mahkum tomondan o‘tab bo‘lganidan keyin
jazo muddatining kamida uchdan bir
qismini
jazo muddatining kamida yarmini
jazo muddatining kamida uchdan ikki
qismini
ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki
uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyati
uchun hukm qilingan bo‘lsa
og‘ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati
uchun, agar shaxs ilgari qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozod-
likdan mahrum etishga hukm qilingan bo‘lsa
o‘ta og‘ir jinoyati uchun, shuningdek jazo muddatidan ilgari shartli ozod
qilingan yoki jazosi yengilrog‘i bilan
almashtirilgan shaxs jazoning o‘talmagan
qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etganligi uchun hukm qilingan bo‘lsa
ko‘rsatilgan jazo turlari uchun o‘rnatilgan tartib-qoida talablarini bajargan
va mehnatga halol munosabatda bo‘lgan mahkumga nisbatan
mahkum shaxs ijro etilmagan qo‘shimcha
jazodan ham ozod qilinishi mumkin
124
JAZONI O‘TASHDAN MUDDATIDAN ILGARI SHARTLI OZOD QILISH (JK 73-m.)
Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish qo‘llanilmaydi:
o‘lim jazosi afv etish tariqasida ozodlikdan
mahrum qilish jazosi bilan almashtirilgan shaxsga (4-
q. “a” b.) o‘ta xavfli retsidivistga (4-
q. “b” b.)
uyushgan guruh yoki jinoiy uyushmaning
tashkilotchi va qatna-shuvchilariga (4-q. “v” b.)
javobgarlikni og‘irlashtiradigan holatlarda qasddan odam o‘ldirish, o‘n to‘rt yoshga to‘lmaganligi aybdorga ayon bo‘lgan
jabrlanuvchining nomusiga tegish yoki unga nisbatan zo‘rlik ishlatib, jinsiy ehtiyojni g‘ayritabiiy usulda qondirish,
O‘zbekiston Respublikasiga, tinchlik va insoniyat xavfsizligiga qarshi jinoyat sodir etish, jinoiy uyushma tashkil etish, yadroviy,
kimyoviy, biologik va boshqa xildagi ommaviy qirg‘in qurollarini, shunday qurollarni ishlab chiqarish uchun
foydalanish mumkinligi ayon bo‘lgan material va uskunalarni, giyovandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni kontrabanda
qilish, shuningdek giyovandlik vositalari yoki psixotrop moddalarni ko‘p miqdorda qonunga xilof ravishda sotish uchun
hukm kilingan shaxslarga nisbatan (4-q. “g” b.)
Jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilinib, jazoning o‘talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etgan shaxsga nisbatan sud JK 60-m. nazarda tutilgan
qoidalarga muvofiq jazo tayinlaydi. (5-q.)
125
JAZONI YENGILROG‘I BILAN ALMASHTIRISH (JK 74-m.)
Sud jazoning o‘talmagan qismini yengilroq jazo bilan almashtirishi mumkin:
quyidagi jazo turlariga mahkum qilingan
shaxslarga:
ozodlikdan mahrum etilgan
axloq tuzatish ishlariga hukm
qilingan
ko‘rsatilgan jazo turlari uchun
o‘rnatil-gan tartib – qoida talablarini
bajargan va mehnatga halol munosabatda
bo‘lgan mahkumga
haqiqatda jazoni o‘tab bo‘lganidan keyin
sud tayinlagan jazo muddatining kamida to‘rtdan bir qismini
ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyati uchun
sud tayinlagan jazo muddatining kamida uchdan bir qismini
og‘ir jinoyati uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun, agar shaxs ilgari
qasddan sodir etgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm
qilingan bo‘lsa
sud tayinlagan jazo muddatining kamida yarmini
o‘ta og‘ir jinoyati uchun, shuningdek jazo
muddatidan ilgari shartli ozod qilingan yoki jazosi yengilrog‘i bilan almashtirilgan shaxs jazoning
o‘talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etganligi uchun hukm qilingan bo‘lsa
126
JAZONI YENGILROG‘I BILAN ALMASHTIRISH (JK 74-m.)
Jazoning o‘talmagan qismini almashtirish
ozodlikdan mahrum qilish jazosining o‘talmagan qismi axloq tuzatish ishlari bilan almashtirilganda, almashtirilgan jazoning muddati shu jazo turi uchun
ko‘rsatilgan muddatlar doirasida tayinlanadi, bunda almashtirilgan
jazoning muddati ozodlikdan mahrum qilish jazosining o‘talmagan qismi
muddatidan oshib ketmasligi kerak (4-q.)
jazosi yengilroq jazo bilan almashtirilgan shaxslar
yengilroq jazoning tegishli qismini o‘tab bo‘lganlaridan keyin JK 73-m.da nazarda tutilgan qoidalarga binoan jazodan muddatidan ilgari
shartli ozod qilinishlari mumkin (6-q.)
jazoni yengilrog‘i
bilan almashtirish JK 73-m. 4-q. da ko‘rsatilgan shaxslarga
nisbatan qo‘lla-nilmaydi
(5-q.)
Jazosi yengilroq jazo bilan almashtirilgan shaxs jazoning o‘talmagan qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etsa, sud unga JK 60-m.da nazarda tutilgan qoidalarga
muvofiq jazo tayinlaydi (7-q.)
127
KASALLIK YOKI MEHNAT QOBILIYATINI YO‘QOTISH OQIBATIDA JAZODAN OZOD QILISH (JK 75-m.)
Shaxs jazoni o‘tashdan ozod qilinishi lozim, agar u hukm chiqarilganidan keyin
o‘z harakatlarining ahamiyatini anglay olmaydigan va
boshqara olmaydigan darajada ruhiy kasallikka chalinsa
jazoni o‘tashga to‘sqinlik qiladigan boshqacha og‘ir kasallikka chalinib qolsa
Bunday shaxslarga sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilishi
mumkin
Bunday shaxslar tuzalganidan keyin, JK 69-moddasida nazarda tutilgan va sud tomonidan tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari qo‘llanilgan kundan boshlab hisoblanadigan muddatlar o‘tib
ketmagan bo‘lsa, jazo ijro etiladi
yoki
128
KASALLIK YOKI MEHNAT QOBILIYATINI YO‘QOTISH OQIBATIDA JAZODAN OZOD QILISH (JK 75-m.)
Jazoni o‘tashdan ozod qilinadilar
harbiy xizmatchilar ularning sog‘lig‘i harbiy xizmat uchun yaroqsiz deb topilgan bo‘lsa
intizomiy qismga jo‘natish jazosiga hukm qilingan
xizmat bo‘yicha cheklash jazosiga hukm qilingan
harbiy xizmatchi ayollar, ularga
homiladorlik va tug‘ish ta’tili berilishi munosabati bilan
mehnatga yaroqsiz bo‘lib qolgan shaxslar
axloq tuzatish ishlaridan
jazoni o‘tayotgan vaqtda homiladorlik va tug‘ish ta’tiliga chiqqan ayollar
jazoni o‘tayotganda pensiya yoshiga yetgan shaxslar
129
AMNISTIYA AKTI YOKI AFV ETISH ASOSIDA JAZODAN OZOD QILISH (JK 76-m.)
Afv etish O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining yakka tartibdagi ma’lum akti bo‘lib, aniq shaxs yoki belgilangan aniq bir guruh shaxslarga nisbatan, jinoyat sodir etganlikning jinoiy-huquqiy
oqibatlarini bekor qilish yoki yengillashtirishni ko‘zda tutadi (“amnistiya” tushunchasi haqida JK 86-moddasining chizmasiga qarang)
Amnistiya akti yoki afv etish asosida
mahkum shaxs asosiy jazodan va to‘la yoki qisman ijro etilmagan
qo‘shimcha jazodan ozod qilinishi mumkin
mahkum jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod
qilinishi mumkin
jazoning o‘tolmay qolgan qismi yengilroq jazo bilan
almashtirilishi mumkin
agar shaxsga amnistiya akti yoki afv etish asosida jazodan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish yoki jazoning o‘talmay qolgan qismini yengilroq jazo bilan almashtirish qo‘llanilgan bo‘lsa, jazoning o‘talmagan qismi muddati
tugamasdan turib shaxs qasdan yangi jinoyat sodir etsa, sud unga JK 60-moddasida ko‘rsatilgan qoidagi muvofiq jazo
tayinlaydi
130
XIV bob. Sudlanganlik
SUDLANGANLIKNING HUQUQIY AHAMIYATI (JK 77-m.)
Sudlanganlik shaxsning sodir etgan jinoyati uchun hukm etilganligidan kelib chiqadigan huquqiy holatidir
jazo tayinlangan ayblov hukmi qonuniy kuchga kirgan kundan boshlab vujudga
keladi (2-q.)
sudlanganlik Jinoyat Kodeksida nazarda tutilgan hollarda va shaxs yangi jinoyat sodir
etgandagina huquqiy ahamiyatga ega bo‘ladi (3-q.)
agar shaxs sud tomonidan jazodan ozod qilingan bo‘lsa vujudga kelmaydi (2-q.)
sudlanganlik muddatining o‘tib ketganligi yoki sudlanganlikning olib tashlanishi
munosabati bilan uning barcha huquqiy oqibatlari bekor bo‘ladi (4-q.)
Jazoni o‘tagan, ammo qonun o‘zgarishi bilan bunday qilmish jinoyat deb hisoblanmaydigan taqdirda, shuningdek o‘tab bo‘linishi bilan sudlanganlik holati tugallanadigan qilmish uchun jazo
tayinlangan bo‘lsa, shaxs sudlanmagan deb hisoblanadi (5-q.)
131
SUDLANGANLIK HOLATINING TUGALLANISHI (JK 78-m.)
Sudlanganlik holatining tugallanishi – ma’lum muddat o‘tgach mazkur masala bo‘yicha sudning maxsus qarorisiz barcha huquqiy oqibatlar va cheklashlarning to‘xtatilishidir to‘xtatilishidir
Sudlanganlik holati quyidagicha tugallanadi:
shartli hukm qilinganlarga nisbatan sinov muddati tugagan kundan boshlab (“a” bandi.)
xizmat bo‘yicha cheklash yoki intizomiy qismcha jo‘natish tarzidagi jazolarini o‘tab chiqqach (“b” bandi.)
jarima jazosi ijro etilgan kundan keyin, shuningdek muayyan huquqdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishlari jazolari o‘talganidan keyin bir yil o‘tgach (“v” bandi.)
qamoq jazosi o‘talganidan keyin ikki yil o‘tgach (“g” bandi.)
besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘talganidan keyin to‘rt yil o‘tgach (“d” bandi.)
besh yildan ortiq, lekin o‘n yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi
o‘talganidan keyin yetti yil o‘tgach (“ye” bandi.)
o‘n yildan ortiq, lekin o‘n besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi o‘talganidan keyin o‘n yil o‘tgach (“j” bandi.)
132
SUDLANGANLIKNING OLIB TASHLANISHI (JK 79-m.)
Sudlanganlikning olib tashlanishi – bu hokimiyat vakolatli organining tegishli qarori bilan uning bekor qilinishidir
quyidagilarga nisbatan amalga
oshiriladi
quyidagilarga nisbatan muddatidan ilgari amalga oshiriladi
o‘n besh yil va undan ortiq muddatga
ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tab chiqqan shaxslarga
o‘rnatilgan tartibda o‘ta xavfli retsidivist deb tan olingan shaxslarga
agar ular jazoni o‘tab chiqqanidan keyin o‘n besh yil mobaynida yangi jinoyat sodir
etmasalar
ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxs Jinoyat kodeksining 78-moddasida
nazarda tutilgan muddatlarning kamida yarmini o‘tganidan keyin
agar shaxs ozodlikdan mahrum qilish jazosini o‘tab bo‘lganidan keyin unga nisbatan ma’muriy jazo yoki
intizomiy ta’sir choralari qo‘llanilmagan bo‘lsa, jamoat birlashmasi fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organi,
jamoa yoki jazoni ijro etish organi iltimosiga ko‘ra
Jinoyat Kodeksining 13-moddasi ikkinchi qismida nazarda tutilgan asoslar mavjud bo‘lgan
taqdirda ham sudlanganlik olib tashlanishi mumkin
Sudlanganlik afv etish yoki amnistiya akti asosida ham olib tashlanishi mumkin
133
Jinoyat Kodeksining 178–184, 185–1852, 189–192-moddalarida nazarda tutilgan jinoyatlarni sodir etganlik uchun hukm qilingan shaxslarning sudlanganligi
78-moddasida nazarda tutilgan muddatlarning kamida to‘rtdan bir qismi o‘tganidan keyin sud tomonidan olib tashlanishi mumkin, agar:
davlatga juda ko‘p zarar yetkazmaganda
79-moddaning 1-qismida nazarda tutilgan asoslar
mavjud bo‘lganda
134
SUDLANGANLIK HOLATINING TUGALLANISH YOKI SUDLANGANLIKNI OLIB TASHLASH MUDDATLARINI HISOBLASH (JK 80-m.)
Oltinchi bo‘lim. VOYAGA YETMAGANLAR JAVOBGARLIGINING XUSUSIYATLARI
Sudlanganlik holatining tugallanish yoki sudlanganlikni olib tashlash muddatlarini hisoblash qoidalari
Umumiy
Maxsus
sudlanganlik holatining tugallanish yoki
sudlanganlikni olib tashlash muddatlari asosiy
va qo‘shimcha jazolar o‘tab bo‘lingan yoki ijro etilgan kundan boshlabhisoblanadi
(1-q.)
agar shaxs tayinlangan jazodan qonunda belgilangan tartibda
muddatidan ilgari ozod qilingan yoxud jazo yengilrog‘i bilan
almashtirilgan bo‘lsa, sudlanganlik muddati muddatidan ilgari ozod qilingan yoki yengilrog‘i bilan
almashtirilgan jazoning amalda o‘tab bo‘lingan qismidan hisoblanadi (2-q.)
agar Jinoyat Kodeksining 44, 46-moddalari asosida hukm bo‘yicha tayinlangan jazoni sud boshqa jazo
bilan almashtirgan bo‘lsa, sudlanganlik muddati jazoning
amalda o‘tab bo‘lingan yoki ijro etilgan qismidan hisoblanadi (3-q.)
Sudlanganlik holati muddatining to‘xtatilishi Agar jazoni o‘tab chiqqan shaxs sudlanganlik holatining muddati tugamay yana jinoyat sodir etsa, sudlanganlik holatini tugatuvchi muddatning o‘tishi to‘xtatiladi. Ilgari sodir etilgan jinoyat uchun
sudlanganlik holatining tugash muddati oxirgi sodir etilgan jinoyat uchun jazoni (asosiy va qo‘shimcha) amalda o‘tab bo‘lganidan boshlab hisoblanadi (4-q.)
135
XV bob. Jazo va uni tayinlash
JAZO TIZIMI (JK 81-m.)
O‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga qo‘llaniladigan asosiy jazolar
jarima (JK 82-m.)
axloq tuzatish ishlari
(JK 83-m.)
qamoq (JK 84-m.)
ozodlikdan mahrum qilish
(JK 85-m.)
o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan qo‘shimcha jazolar tayinlanishi mumkin emas
136
JARIMA (JK 82-m.)
Jarima – aybdordan davlat daromadiga jinoyat kodeksida belgilangan miqdorda pul undirish
sud tomonidan tayinlanadi
asosiy jazo chorasi
hisoblanadi
eng kam oylik ish haqining ikki baravaridan
yigirma baravarigacha miqdorda tayinlanadi
Mahkum jarima to‘lashdan olti oy mobaynida bo‘yin tovlasa, sud to‘lanmagan jarima miqdorini:
axloq tuzatish ishlari jazosi bilan almashtiradi. Bunda eng kam oylik ish haqining ikki baravari miqdoridagi jarima axloq tuzatish ishlarining bir oyiga tenglashtirib hisoblanadi.
jinoyat sodir etish vaqtida o‘n sakkiz yoshga to‘lmaganlarga nisbatan tayinlanadi
Jarima:
137
AXLOQ TUZATISH ISHLARI (JK 83-m.)
Axloq tuzatish ishlari – jazo chorasi sifatida mehnatga majburan jalb qilishdir
faqat mehnatga layoqatli voyaga
yetmaganlarga nisbatan
qo‘llaniladi
mahkumning o‘z ish
joyida ijro etiladi
agar aybdor hech qayerda ishlamasa, ushbu jazo
ijrosini nazorat qiluvchi organlar belgilab
beradigan o‘zi yashaydigan hududdagi
boshqa joylarda ijro etiladi
bir oydan bir yilgacha muddatga
tayinlanib, ish haqining 10 dan
30% gacha miqdorida davlat
daromadiga ushlab qolinadi
Voyaga yetmagan shaxs tayinlangan axloq tuzatish ishlarining o‘ndan bir qismidan ko‘prog‘ini o‘tashdan bo‘yin tovlasa, sud bu jazoning o‘talmagan qismini axloq tuzatish ishlarining har uch
kunini qamoqning bir kuniga tenglashtirgan holda hisoblab, qamoq jazosi bilan almashtiradi, ammo bu muddat uch oydan oshmasligi kerak.
Axloq tuzatish ishlari
138
QAMOQ (JK 84-m.)
Qamoq o‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan jinoyat sodir etgan shaxslarga qo‘llanilganda:
shaxsni jamiyatdan batamom
ajratgan holda ijro etiladi
asosiy jazo chorasi sifatida
qo‘llaniladi
bir oydan uch oygacha muddatga
tayinlanadi
139
OZODLIKDAN MAHRUM QILISH (JK 85-m.)
Ozodlikdan mahrum qilish
6 oydan 10 yilgacha muddatga tayinlanadi
JK 86-moddasining 2, 3 va 4-qismlarida nazarda tutilgan hollar bundan mustasno
jinoyat sodir etish paytida quyidagi yoshda bo‘lgan shaxslarga nisbatan tayinlanadi:
13 yoshdan 16 yoshgacha bo‘lgan paytida jinoyat sodir
etganlarga nisbatan
16 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan paytida jinoyat sodir
etganlarga nisbatan
og‘ir jinoyat uchun 6 yilgacha
Voyaga yetmay turib ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyat sodir etgan shaxslarga nisbatan ozodlikdan mahrum qilish tariqasidagi jazo tayinlanmaydi
o‘ta og‘ir jinoyat uchun 10 yilgacha
og‘ir jinoyat uchun 7 yilgacha
o‘ta og‘ir jinoyat uchun 10 yilgacha
140
JAZO TAYINLASH (JK 86-m.)
Sud voyaga yetmaganlarga jazo tayinlashda jazo tayinlashning umumiy asoslari (JK 54-m.)ga amal qilib, quyidagilarni hisobga oladi:
voyaga yetmaganning rivojlanganlik darajasini
voyaga yetmaganning turmush sharoiti va tarbiyasini
voyaga yetmaganning sog‘lig‘ini
sodir etilgan jinoyatining motivini
voyaga yetmaganga katta yoshdagilarning ta’sirini
voyaga yetmaganning shaxsiga ta’sir etuvchi boshqa holatlarni
141
JAZO TAYINLASH (JK 86-m.)
Voyaga yetmaganlarga jinoyatlar majmui bo‘yicha jazo tayinlash qoidalari
Bir necha jinoyatlar uchun ozodlikdan mahrum qilish jazosi jinoyat sodir etgan vaqtda quyidagi yoshda bo‘lgan shaxslarga:
13 yoshdan 16 yoshgacha 16 yoshdan 18 yoshgacha
eng ko‘p muddati o‘n yilgacha, agar sodir etgan jinoyatlarining bittasi o‘ta og‘ir jinoyat bo‘lsa, – o‘n ikki yilgacha tayinlanadi
o‘n ikki yilgacha muddatga, agar sodir etgan jinoyatlarining bittasi o‘ta
og‘ir jinoyat bo‘lsa, o‘n besh yilgacha muddatga tayinlanishi
mumkin
142
JAZO TAYINLASH (JK 86-m.)
Voyaga yetmagan shaxsga nisbatan ozodlikdan mahrum qilish yoki axloq tuzatish ishlari jazosi tayinlanganda sud JKning 72-moddasida nazarda tutilgan asos va shartlar mavjud bo‘lsa, shartli
jazo belgilashi mumkin (5-q.)
Voyaga yetmaganlarga bir necha hukm yuzasidan jazo tayinlash qoidalari
Bir necha hukm yuzasidan ozodlikdan mahrum qilish jazosi jinoyat sodir etgan vaqtda quyidagi yoshda bo‘lgan shaxslarga:
jinoyat sodir etish paytida 13 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan shaxslarga:
eng ko‘p muddati o‘n besh yildan oshmasligi kerak
143
VI bob. Javobgarlikdan yoki jazodan ozod qilish
MAJBURLOV CHORALARINI QO‘LLAGAN HOLDA JAVOBGARLIKDAN YOKI JAZODAN OZOD QILISH (JK 87-m.)
Ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatni birinchi
marta sodir etgan voyaga yetmagan shaxs
agar sodir etgan qilmishining xususiyatlari, aybdorning shaxsi va ishning boshqa holatlarini e’tiborga olib, uni jazo qo‘llamasdan turib ham tuzatish mumkin degan xulosaga kelinsa
javobgarlikdan ozod qilinib, ish voyaga yetmaganlar ishlari bilan
shug‘ullanuvchi komissiyada ko‘rishga topshirilishi mumkin
Besh yildan ko‘p bo‘lmagan muddatga ozodlikdan mahrum qilish jazosi
tayinlash nazarda tutilgan uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyatni birinchi marta sodir etgan voyaga yetmagan shaxs
ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan jinoyatni takroran sodir etgan
voyaga yetmagan shaxs
sud jazodan ozod qilish va unga nisbatan majburlov choralarini qo‘llash to‘g‘risidagi masalani ko‘rib
chiqishi shart
144
MAJBURLOV CHORALARI (JK 88-m.)
Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan quyidagi majburlov choralari qo‘llaniladi:
sud belgilaydigan shaklda jabrla-nuvchidan uzr so‘rash majbu-riyatini yuklash
o‘n olti yoshga to‘lgan shaxs zimmasiga yetkazilgan zararni o‘z mablag‘i
hisobidan yoki mehnati bilan to‘lash yoki bartaraf qilish majburiyatini yuklash
voyaga yetmaganni maxsus o‘quv-tarbiya
muassasasiga joylashtirish
ushbu chora agar yetkazilgan zarar
belgilangan eng kam oylik ish haqining o‘n baravaridan oshib ketmagan
bo‘lsa qo‘llaniladi
boshqa hollarda yetkazilgan
zarar fuqaroviy -huquqiy tartibda
undiriladi
voyaga yetmagan shaxslarning maxsus
o‘quv-tarbiya muassasalarida bo‘lish muddati va shartlari
O‘zbekiston Respublikasining qonunlari
bilan belgilanadi
145
JAZONI O‘TASHDAN MUDDATIDAN ILGARI SHARTLI RAVISHDA OZOD QILISH (JK 89-m.)
O‘n sakkiz yoshga to‘lmasdan sodir etgan jinoyati uchun shaxsga nisbatan muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish qo‘llaniladi
jazo turlari uchun belgilangan tartib-qoida talablarini bajargan mehnat va o‘qishga halol
munosabatda bo‘lgan mahkumga nisbatan qo‘llanishi mumkin
quyidagi jazoni o‘tayotganlarga
ozodlikdan mahrum qilish
axloq tuzatish ishlari
jazoning quyidagi qismini haqiqatda o‘tab bo‘lganidan keyin
jazo muddatining kamida to‘rtdan bir qismi
ijtimoiy xavfi katta
bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat uchun
tayinlanganda
jazo muddatining kamida uchdan bir qismi
og‘ir jinoyat uchun
tayinlanganda
jazo muddatining kamida yarmini
o‘ta og‘ir jinoyat uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyat uchun, agar shaxs ilgari qasddan sodir etilgan jinoyat uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm
qilingan bo‘lsa
146
JAZONI YENGILROG‘I BILAN ALMASHTIRISH (JK 90-m.)
Voyaga yetmagan shaxs tomonidan jazoning o‘talmagan qismini yengilrog‘i bilan almashtirish mumkin
jazo turlari uchun belgilangan tartib-qoida talablarini bajargan va mehnat
yoki o‘qishga halol munosabatda bo‘lib kelayotganda
jazoning o‘talgan turi
jazoning faktik o‘talganidan so‘ng
jazo muddatining beshdan bir qismi
jazo muddatining to‘rtdan bir qismi
ijtimoiy xavfi katta
bo‘lmagan yoki uncha og‘ir bo‘lmagan jinoyat
uchun tayinlanganda
og‘ir jinoyat uchun
tayinlanganda
jazo muddatining uchdan bir qismi
o‘ta og‘ir jinoyat uchun, shuningdek qasddan sodir etgan jinoyati uchun
tayinlanganda, agar shaxs ilgari qasddan sodir qilgan jinoyati uchun ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan bo‘lsa
ozodlikdan mahrum qilish
axloq tuzatish ishlari
147
JAZONI YENGILROG‘I BILAN ALMASHTIRISH (JK 90-m.)
Jazoning o‘talmagan qismi almashtiriladi:
ozodlikdan mahrum qilish jazosining o‘talmagan
qismi axloq tuzatish ishi bilan almashtirilganda axloq tuzatish ishi shu
turdagi jazo uchun belgilangan muddatlar
doirasida tayinlanadi va bu muddat ozodlikdan
mahrum qilish jazosining o‘talmagan qismidan
oshmasligi kerak (4-q.)
jazo yengilrog‘i bilan almashtirilgan shaxslarga
nisbatan yengilroq jazoning tegishli qismi
o‘tab bo‘linganidan keyin JKning 89-moddasida
nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq jazodan
muddatidan ilgari shartli ravishda ozod qilish qo‘llanilishi mumkin
(5-q.)
jazo yengilrog‘i bilan almashtirilgan shaxs jazoning o‘talmagan
qismi mobaynida qasddan yangi jinoyat sodir etsa, sud unga
nisbatan JKning 60 va 86-moddalarida nazarda
tutilgan qoidalarga muvofiq jazo tayinlaydi
(6-q.)
148
Yettinchi bo‘lim. TIBBIY YO‘SINDAGI MAJBURLOV CHORALARI
XVII bob. Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarining asoslari va ularni tayinlash
Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari – qonunchilik bilan nazarda tutilgan va ijtimoiy xavfli qilmishni sodir etgan shaxsga majburiy davolanish uchun sud tomonidan qo‘llaniladigan
choralardir
Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralarini qo‘llashning maqsadi:
davolash
yangi ijtimoiy xavfli qilmishning oldini olish
jazolash maqsadiga erishishga
ko‘maklashuvchi sharoit yaratish uchun
alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlik kasalligiga yo‘liqqan shaxslarga nisbatan
jazolash bilan bir qatorda
ruhiy kasallik holatida ijtimoiy xavfli qilmish sodir etgan shaxslarga nisbatan
davolash
149
TIBBIY YO‘SINDAGI MAJBURLOV CHORALARI QO‘LLASHNING UMUMIY ASOSLARI (JK 92-m.)
Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari quyidagi shaxslarga nisbatan tayinlanishi mumkin:
aqli norasolik holatida ijtimoiy xavfli qilmishni sodir
etganlarga
aqli rasolik holatida jinoyat sodir etib, ammo hukm chiqarilguncha
ruhiy kasallikka chalinganligi oqibatida o‘z harakatlarining
ahamiyatini anglamaslik va o‘z harakatlarini boshqara olmaslik
holatiga tushib qolganlarga
jinoyat sodir etganligi uchun sudlangan, ammo jazoni o‘tash
vaqtida ruhiy kasallikka chalinganligi oqibatida o‘z harakatlarining ahamiyatini
anglamaslik va ularni boshqara olmaslik holatiga tushib
qolganlarga
ruhiy holati va sodir etgan qilmishining xususiyatiga ko‘ra jamiyat uchun xavfli deb topilganlarga
150
TIBBIY YO‘SINDAGI MAJBURLOV CHORALARINING TURLARI (JK 93-m.)
Tibbiy yo‘sindagi majburlov choralari:
majburiy ambulatoriya kuzatuvida bo‘lish va
ruhiy kasallik mutaxassisida davolanish
umumiy tartibli ruhiy kasalliklar
shifoxonasida majburiy
davolanish
umumiy tartibli ruhiy kasalliklar
shifoxonasining sog‘liqni tiklash
maxsus bo‘limida majburiy davolanish
kuzatuv kuchaytirilgan
ruhiy kasalliklar shifoxonasida yoki
bo‘linmasida majburiy
davolanish
ruhiy kasalligi zo‘rayib ketayotganligini
ko‘rsatuvchi alomatlar bo‘lmagan, shuningdek ruhiy holati vaqtincha
buzilgan ruhiy kasallarga nisbatan, bunday
kasallikning qaytarilmasligi va yangi ijtimoiy xavfli qilmish sodir etilmasligi uchun
ijtimoiy xavfliligi ruhiy holati bilan bog‘liq bo‘lgan,
umumiy asoslarda
davolash talab etiladigan ruhiy
kasallarga nisbatan
ijtimoiy xavfliligi ko‘proq salomatlikni tiklovchi choralarni
ko‘rishni talab qiladigan, ularni esa ixtiyoriy tartibda o‘tkazish
mumkin bo‘lmagan ruhiy kasallarga nisbatan
o‘ta ijtimoiy xavfli bo‘lgan yoki o‘z
xulqiga ko‘ra umumiy tartibli ruhiy
kasalliklar shifoxonasi sharoitida
davolanishining imkoni bo‘lmagan ruhiy kasallarga
nisbatan
151
TIBBIY YO‘SINDAGI MAJBURLOV CHORALARI MUDDATINI UZAYTIRISH, O‘ZGARTIRISH VA BEKOR QILISH (JK 95-m.)
Tibbiy yo‘sindagi
majburlov choralari muddatini uzaytirish,
o‘zgartirish va bekor qilish masalasi
ruhiy kasalliklar
shifokorlari komissiyasining
xulosasiga asosan
sud tomonidan
amalga oshiriladi
Agar ruhiy kasalga nisbatan tibbiy yo‘sindagi majburiy davolash choralari qo‘llash zarurati bo‘lmasa, shuningdek bu choralar bekor qilingan bo‘lsa, sud uni umumiy asoslarda davolash yoki ijtimoiy ta’minot muassasalariga yuborish masalasini hal etish uchun sog‘liqni saqlash organlariga
topshirishi mumkin
152
ALKOGOLIZM, GIYOHVANDLIK YOKI ZAHARVANDLIKKA YO‘LIQQAN SHAXSLARGA NISBATAN TIBBIY YO‘SINDAGI CHORALARNI QO‘LLASH (JK 96-m.)
Alkogolizm, giyohvandlik yoki zaharvandlikka yo‘liqqan shaxslar tomonidan jinoyat sodir etilgani taqdirda, agar tibbiy xulosa mavjud bo‘lsa, sud jazo tayinlash bilan birga ularga tibbiy yo‘sindagi
choralarni ham tayinlashi mumkin
tibbiy muassasalarda majburiy davolanishi lozim
Ushbu shaxslar ozodlikdan mahrum qilish yoki qamoq jazosiga hukm qilingan bo‘lsa,
Ushbu shaxslar, ozodlikdan mahrum qilish bilan bog‘liq
bo‘lmagan jazoga hukm qilingan bo‘lsa,
ularni davolash jazoni o‘tayotgan joyda amalga oshiriladi, jazoni o‘tab bo‘lganidan keyin agarda
davolashni davom ettirishga zarurat bo‘lsa, umumiy asosda tibbiy muassasalarda davolanadi
153
O‘zbekiston Respublikasi jinoyat huquqi. Umumiy qism: Chizmalar albomi / A.S.Yakubov, R.Kabulov, B.B.Matlyubov, D.Y.Payziyev, T.R.Kuchkarov. – T.: O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 2014. – 154 b.
Chizmalar albomi oliy ta’limning 380000 – «Huquq» sohasi, 5380100 – «yurisprudensiya»
yo‘nalishi uchun «Jinoyat huquqi» fanidan namunaviy dastur asosida tayyorlangan bo‘lib, unda 2014 yil 1 fevralgacha bo‘lgan qonunchilikdagi o‘zgarishlar inobatga olingan.
Chizmalar albomida jinoyat huquqining Umumiy qismi asosiy nazariy va normativ qoidalarining to‘liq ta’rifi chizmalar shaklida berilgan. Darsliklar, sharhlar va boshqa maxsus adabiyotlar bilan bir qatorda, ushbu chizmalar yuridik ta’lim muassasalarining tinglovchi, kursant va talabalariga jinoiy-huquqiy normalarni o‘rganishda yordam ko‘rsatishi va o‘quv fanlari materiallarini chuqur o‘zlashtirishiga zamin yaratadi.
Chizmalar albomi O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining tuzilishi asosida tizimga solingan.
BBK 67.99(5U)8
154
Muharrir S. S. Qosimov Texnik muharrir D. X. Hamidullayev
Bosishga ruxsat etildi 09. 07. 2014. Nashriyot hisob tabag‘i 8,0. Adadi 70 nusxa. Buyurtma
O‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 100197, Toshkent sh., Intizor ko‘chasi,68.
Recommended