SİNİR DOKU - İstanbul Üniversitesicdn.istanbul.edu.tr/FileHandler2.ashx?f=sinir-doku.pdf•...

SİNİR DOKU

Sinir Sistemi– Anatomik yönden iki bölüme ayrılır:

• Merkezi sinir sistemi(MSS): Beyin, Beyincik, Omurilik

•Periferik sinir sistemi(PSS) : Gangliyonlar, sinirler ve sinapslar

Sinir Doku

• Hücreleri ( Nöron :Nörosit )

• Ara Maddesi

Nöron(Sinir hücresi )

•Sinir dokusunun ana hücresidir.•Dendrit ve akson denilen hücre uzantıları

vardır.•Değişik şekillerde olabilir.•Çekirdeğin etrafını çevreleyen

sitoplazmaya,“perikaryon”adı verilir.

Nöronların İşleve Göre Sınıflandırılması

• Duyu Nöronları ( afferent –Sensorik )

• Motor Nöronlar (Efferent )

• İnter (Ara) Nöronlar

Efferent ( Motor )

• Somatik Sistem– İskelet kasında

• Otonom sistem– Düz kas , kalp kası, bezler

Nöron Sınıflandırması• Uzantılarına göre:- Ünipolar( aşağı sınıf omurgalılarda bulunur:solucanlar )-Psödounipolar (Yalancı tek kutuplu) →Spinal gangliyonda

bulunur (Kraniyal sinirlerin üzerinde çok az sayıda bulunan duyu gangliyonları)

-Bipolar (İki kutuplu) →Retinadaki iç nükleer tabakada, koku alma mukozasındaki olfaktör nöronlarda ve iç kulaktaki kohleanın spiral gangliyonlarında bulunur.

-Multipolar :Çok Kutuplu Nöronlar →Omuriliğin ön boynuz motor nöronları, piramidal nöronlar ve beyincikteki purkinje hücreleri.

Çok Kutuplu Nöronlar• Aksonların uzunluğuna ve dağılımına bağlı

olarak, ikiye ayrılırlar:

-Golgi Tip –I Nöronlar →Aksonları uzundur. Periferik sinirlere katılırlar.

-Golgi Tip –II Nöronlar →Aksonları kısadır. Tekrarlayan dallarla, genellikle hücre gövdesinin yakınlarında sonlanırlar.

• Çekirdek: Ökromatik, Yuvarlak, ( 20 mikron )

• Sitoplazması: Nöroplazma:•• Gövde kısmında çekirdeği saran kısım

perikaryon• Akason içindeki kısmı: Aksoplazma

Perikaryon

• Organeller bulunur.•Olgun sinir hücrelerinde sentriyol bulunmaz.•Nörolifler,gümüşleme veya altınlama

yöntemiyle gözükür.•Lipofuskin ve melanin diye iki pigment

vardır

Hücre İskeleti

• Nöroflamanlar

• Nörotubuluslar

(Toluidin Mavisi, Metilen Mavisi ve KristalViyole=NisslCisimcikleri )

Nissl Cisimciği

•“Tigroid Body” (Benekli Cisim) de denir.

•Akson tepeciğinde bulunmaz. Onun haricinde kalan sinir gövdesinde bulunur.

• Nöron hasarı→Sayısı azalır.

• Granüllü ve granülsüz endoplazmikretikulum ve Ribozomlardan oluşur.

Dendritler• Nöronların denritik özelliklerine göre sınıflandırılması:-Radyal dendritli nöronlar: Omuriliğin ön boynuz motor

nöronları ve talamustaki nükleuslarda bulunan nöronlar-Sitoplazmik esas uzantılı nöronlar: Beyin korteksindeki belli

yerlerde bulunan motor nöronlardır.-Monopolar dendritli nöronlar: Beyincik korteksindeki

purkinje hücreleridir.-Oppositopolar dendritli nöronlar: Hippokampustaki

piramidal nöronlardır.

Akson• Retinanın amakrin hücrelerinde akson bulunmaz.• Hücre gövdesinden Akson tepeciğiyle ayrılır ve Nissl cisimciği

içermez.•Aksonlar,nöronlarından hücre gövdelerinden aksolemma denilen bir

zarla ayrılır.•Aksonun etrafı, kısa bir seyir sonrasında miyelin kılıfı dediğimiz ek bir

kılıfla sarılır.•PSS’ye geçtikleri zaman, miyelin kılıfının dışında yer alan ve

nörolemma denilen üçüncü bir kılıfla daha sarılırlar.•Bu kılıf, miyelin dışında yer alan ve buraya bitişik ince Schwann

hücresi sitoplazmasıdır. Burada, Schwann hücresine ait çekirdek ve organellerin çoğu vardır

Ranvier Boğumu• Aksonun miyelin kılıfı, periferik sinir sisteminde düzenli

aralığa sahip, dar ve halka şeklinde boğumlanmalargösterir.

• Bu boğumlara,“Ranvier Düğümü” denir.• “internodal bölge”, sadece bir tek Schwann hücresi

bulunur.•Düğümler arası bölgelerin uzunluğu, fetüste ve bebekte

azdır. Yaşla birlikte artar.•Ranvier düğümlerinin bulunduğu bölgede, miyelin kılıfı

kesintiye uğrar. Dolayısıyla, buralardan madde alışverişigerçekleşir (Miyelin, madde alış-verişini engelleyici birkılıftır)

Miyelin Kılıfı• Lipoprotein yapısındadır.

•% 80 lipid -% 20 protein

•Lipitler: kolesterin esterleri,Fosfatidler,lesitin, sfingomyelin ve serebrosidler.

• Miyelin kılıfının dışında, Schwann hücresinin sitoplazması bulunur.

•Scwann hücresinin zarı+sitoplazması→Nörolemma

•Ektoderm kökenlidirler ve Nöral Kristahücrelerinden farklılaşırlar.

•Aksonların yaşaması ve işlev görebilmesi için gereklidirler.

•Travmayla kopan liflerde, akson yenilenmesinde rol oynarlar ve fagositozda yaparlar.

Schwann Hücreleri

Ara Çizgi• Miyelin kılıfının oluşumunda önemlidir.•Aksonun miyelin kılıfı, birbirinden bağımsız ve içiçe ayrı tabakalar

şeklinde değildir.•Bunun aksine, miyelin kılıfı kesintisiz ve spiral biçiminde kıvrılmış bir

tabakanın iç içe sarılmasıyla meydana gelir.•Miyelinizasyonda, ilk önce etrafında aksolemmadan başka bir kılıf

olmayan akson Schwann hücre sitoplazmasına gömülmeye başlar.•Schwann hücresi, ortada yer alan uzunlamasına bir eksenin etrafında ve

saatin aksi yönünde döner.•Herbir dönüşte, aksonun etrafına bir çift koyu ve açık tabaka eklenir.•Koyu tabaka, Schwann hücre zarının iki sıtoplazmik yüzeyinin

birleşmesiyle meydana gelir.•Açık tabaka ise, hücre zarındaki çift kutuplu lipit tabakalarından

farklılaşır.•Ara çizgi→İki Schwann hücresinin zarlarının sitoplazmik yüzeylerinin

birleşmesiyle oluşur. Sayısı→50kadar.

Miyelin Fonksiyonu☻Uyarının akson boyunca taşınmasında, izole edici role

sahiptir.☻Miyelinli aksonların kalınlığı ,2–20μm arasında değişir.☻Miyelin kılıfı, uyarının aksondan iletimi esnasında

meydana gelebilecek enerji kaybını en aza indirir.☻Miyelin kılıfının, sinir tellerinin yenilenmesinde de önemli

rolü vardır.☻Miyelin kılıfının uyarı iletiminde önemli rolüne karşılık,

besin fizyolojisi bakımından bunun tersi sayılabilecek bir etkisi vardır.

Sinapslar

• Elektiriksel Sinapslar

• Asıl sinapslar

• Presinaptik membran

• Post sinaptik membran

• Sinaps vezikülleri

Aksonal Taşıma

• Anterograd transpost

• Perikaryondan perifere

• Retrograd trasportsinir sonundan ve dentritlerden perikaryona

Nörogliya• PSS nöronları ve uzantılarının arası, bağ dokusu ile

doldurulmuştur.• MSS’de, bazı büyük damarların haricinde bağ dokusu

bulunmaz.•Nörogliya dokusu, MSS’de bağ dokusu işlevini yerine getiren

gliya hücrelerinden oluşmuştur.•Gliya hücreleri,nöronlara mekanik desteklik sağlar.•Kapillerden aldıkları besin maddelerini nöronlara aktarırlar.

Kendi aralarında ve nöronlarla sinaps yapmazlar.•Nöronların aksine, hayat boyu mitozla çoğalırlar.•Nöronlar için zorunlu hücrelerdir. Gümüşleme ve altınlama

yöntemleriyle ,uzantılarıyla birlikte boyanabilirler.

Gliya Hücre Çeşitleri

1 –Protoplazmik Astrositler2 –Fibröz Astrositler3 –Oligodendrositler4 –Mikrogliyalar5 –Ependim Hücreleri

Protoplazmik Astrosit• Sadece gri cevherde bulunur.•Uzantılı ve yıldız şeklindedir.•Kısa, kalın ve dallı uzantıya sahiptir.•Uzantılarının son kısımları, fil ayağı şeklinde genişlemelerle sonlanır.•Bu sonlanma ayaklarının bir kısmı, kapiller bazal membranının dışına

tutunur. Bunlara, “perivasküler ayak” adı verilir ve kapillerin etrafını tamamen çevirirler.

•Dolaşımdan gelen aminoasit, glukoz, su, oksijen ve iyon gibi maddeler, nöronlara astrosit aracılığıyla geçer.

•Atık maddelerin nöronlardan kapillere geçmeside, yine aynı yoldan gerçekleşir

• Glutamat ve GABA gibi nörotransmitter maddeleri sentezlerler.

Fibröz Astrosit

• Sadece beyaz cevherde bulunur.•Uzantıları,kapiller duvarında perivasküler

ayak şeklinde sonlanır.• •Sinir dokusunun zedelenmesinde, ölen

sinir ve gliya hücrelerinin yerine bölünüp çoğalırlar.

• Travmada arayı dolduran astrositlerden meydana gelen doku→gliyal skar dokusu

Oligodendrositler• Gri ve beyaz cevherlerde bulunur.•Beyaz cevherdeki sayıları daha fazladır.• Astrositlerden aldıkları aminoasitleri, glukozu, suyu ve

oksijeni nöronlara aktarırlar. Bundan dolayı, nöronların yaşaması ve iş görmesi için gereklidirler.

•Oligodendrositleri izole edilen nöronlar,ölüme sürüklenir.•Dolayısıyla bu hücreler, PSS’de bulunan uydu hücrelerine

eşdeğer sayılabilir.•Uzantılarıyla,sinir liflerinin miyelinini meydana getirirler

Mikrogliyalar

• En küçük gliya hücresidir.•Mezodermden köken alır.•Gri ve beyaz cevherde bulunurlar.•Gri cevherdeki sayıları daha fazladır.•Monosit –Makrofaj sisteminin üyesidirler.•Yıkılan dokuları fagosite ederler ve MSS’yi

temizlerler.•MSS’de travma→Sayıları oldukça artar

Ependim Hücreleri

• MSS’de içi BOS’la dolu ventriküllerin duvarlarını ve omuriliğin ortasında yer alan santral kanalı döşerler.

•Tek katlı kübiktirler. Boşluğa bakan yüzlerinde, çok sayıda mikrovillusları vardır.

•Bazal membrana sahip değildirler.•Beyin dokusundaki ve ventriküllerdeki sıvı

arasında, seçici bir engel işlevi görürler.•Yan yüzlerinde bağlantı birimlerinin bulunması,

epitelden ventriküllere ve merkezi kanala sıvı geçişini büyük oranda engeller

Periferik Sinir Kılıfları*Epinöryum: Düzensiz sıkı bağ dokusu

*Perinöryum: Düzensiz sıkı bağ dokusu

*Endonöryum: Gevşek bağ dokusu( kapiller damarlar, retiküler lifler ve az sayıda fibroblast)

•Mallory–Azan→Mavi•Azokarmin→Kırmızı

Schwann Hücre çekirdeği

Akson

Myelin kın