View
35
Download
0
Category
Preview:
Citation preview
T.C.
MUĞLA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ
OYUN TEKERLEMELERİNİN ARAŞTIRILMASI VE İNCELENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
GÜLŞAH GÖKTAŞ
DANIŞMAN
YARD. DOÇ. DR. MEHMET NACİ ÖNAL
OCAK, 2006
MUĞLA
T.C.
MUĞLA ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI BÖLÜMÜ
OYUN TEKERLEMELERİNİN ARAŞTIRILMASI VE İNCELENMESİ
GÜLŞAH GÖKTAŞ
Sosyal Bilimler Enstitüsünce
“Yüksek Lisans”
Diploması Verilmesi İçin Kabul Edilen Tezdir.
Tezin Enstitüye Verildiği Tarih :
Tezin Sözlü Savunma Tarihi : Tezin Danışmanı : Jüri Üyesi : Jüri Üyesi : Enstitü Müdürü :
OCAK, 2006
MUĞLA
YEMİN
Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması
ve İncelenmesi” adlı çalışmamın, tarafımdan bilimsel ahlâk ve geleneklere aykırı düşecek
bir yardıma başvurulmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Kaynakça’da
gösterilenlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu
onurumla doğrularım.
Ocak, 2006
Gülşah GÖKTAŞ
TEZ ÖZETİ Bu çalışmada yer alan 700 tekerleme metni, 1930-2005 yılları arasında
yayınlanmış olan çeşitli yazılı kaynaklara başvurularak hazırlanmıştır. Tekerleme
metinleri, şekil özelliklerine göre tasnif edilerek; her tekerlemeye bir tasnif numarası
verilmiştir. Çalışmada yer alan tekerleme metinleri, “Manzum Tekerlemeler”,
“Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler” ve “Mensur Tekerlemeler” olmak üzere üç
bölümde incelenmiştir.
“Manzum Tekerlemeler”in ele alındığı BİRİNCİ BÖLÜM’de tekerlemeler;
“oyun” süreci içindeki aşamalara göre; “A. Oyun Öncesinde Söylenen
Tekerlemeler”, “B. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler” ve “C. Oyun
Sonrasında Söylenen Tekerlemeler” olarak tasnif edilmişlerdir. Müstakil bir oyuna
bağlı olmayan, alay, kızdırma, güldürme gibi amaçlarla söylenen tekerlemeler ise,
“D. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri” olarak adlandırılmıştır. Ayrıca “A. Oyun
Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, oyuna hazırlık aşamasındaki evrelere göre de;
“a. Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri”, “b. Ebe Seçme Tekerlemeleri
(Sayışmacalar)” ve “c. Eş Seçme Tekerlemeleri” olmak üzere alt başlıklara
ayrılmıştır.
“Manzum Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirdiğimiz BİRİNCİ
BÖLÜM’de tekerlemeler, dış ve iç yapıya ait unsurlara göre; “I. Manzum
Tekerlemelerin Dış Yapısı” ve “II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı” olmak
üzere, iki alt başlıkta incelenmiştir. Bunlardan, “I. Manzum Tekerlemelerin Dış
Yapısı”nın incelendiği bölümde, bu tekerleme metinleri; dış yapı özelliklerine göre
kendi içinde: “1. Yapılarında Kararlılık Gösteren Tekerlemeler” ve “2. Yapılarında
Kararlılık Göstermeyen Tekerlemeler” olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Ayrıca bu
“Manzum Tekerlemeler”in tasnifinde; tekerlemelerin “dize sayıları” ölçüt alınarak,
azdan-çoğa doğru bir sıralama düzeni gözetilmiştir.
“Yapılarında Kararlılık Gösterenler” ve “Yapılarında Kararlılık
Göstermeyenler” sınıflaması, Ahmet Şükrü Esen’in, “Anadolu Türküleri” adlı
eserinden örnek alınmış olup, çalışmamızın “I. Manzum Tekerlemelerin Dış Yapısı”
bölümü, bu alt başlıklarla değerlendirilmiştir (Esen, 9-22).
“II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı” başlığı altındaki bölüm ise;
“1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” ve “2. Söz Değeri Öne Çıkan
Tekerlemeler” olmak üzere iki alt başlıkta değerlendirilmiştir. Bu tekerlemeleri
oluşturan sözcüklere göre; anlamca bir karşılığı bulunmayan seslerin ya da bazı
hecelerin oluşturduğu tekerlemeler, “1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”;
anlamlı bir karşılığı bulunan kelimelerin oluşturduğu tekerlemeler ise, “2. Söz
Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır.
Çalışmamız sırasında, “1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”in, sınırlı
sayıda olduğu ve bu tekerlemelerin; sadece “A. Oyun Öncesinde Söylenen
Tekerlemeler” ve “B. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler” bölümlerinde yer
aldığı görülmüştür. “1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”in; çalışmamızın “C.
Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler” ve “D. Bağımsız Tekerlemeler” başlıklı
bölümlerinde ise, yer almadığı görülmüştür.
Bunlara ek olarak, “2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”e ayrı bir alt
başlık açılarak, tekerlemelerde geçen unsurlar (hayvan adları, sayılar, şahıs adları,
yer adları, renk adları vb.) “Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar”
başlığı altında değerlendirilmiştir.
“Ses Değeri” ve “Söz Değeri” ifâdeleri, Mehmet Naci Önal’ın,
“Türkçe’nin Eğitimi ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi” konulu
makalesinden örnek alınmış olup, “II. Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı” bölümü,
bu alt başlıklarla değerlendirilmiştir (Önal, 138-142).
Çalışmamızın İKİNCİ BÖLÜMÜ, “Manzum-Mensur Karışık
Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır. Hem manzum (şiir) hem de mensur (düz yazı)
yapı özelliği gösteren bu tekerleme metinleri, dize sonlarında ses benzerliklerinin
bulunması, kısmen de olsa tam ve yarım kafiyelerin bulunması gibi özellikleri
nedeniyle manzum bir yapıya yaklaşırken, aynı tekerleme metinlerinin, ikili konuşma
diyaloglarından oluşması, bu metinlerin mensur özelikler göstermesine de neden
olmuştur. Bu “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler”; “Manzum Tekerlemeler”de
olduğu gibi, “A. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, “B. Oyun Sırasında
Söylenen Tekerlemeler”, “C. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler” ve “D.
Bağımsız Oyun Tekerlemeleri” olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır.
“Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler”, karşımıza yeni bir tür olarak
çıkmaktadır. Bu tekerlemeler, birçok yazılı kaynağa “manzum” olarak geçmişlerdir.
Çalışmamızda bu bölüm için, “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler” olarak, ayrı
bir başlık açılmasının nedeni; bu tekerleme metinleri içindeki yapı farklarını ortaya
koymak ve bu “farklı iki yapı”yı (manzum-mensur) belirginleştirmektir.
Çalışmamızda bu tekerlemeler, dize/satır sayılarına göre, azdan-çoğa doğru bir
sıralama düzeni gözetilerek tasnif edilmişlerdir.
Çalışmanın ÜÇÜNCÜ BÖLÜMÜ “Mensur Tekerlemeler”in yer aldığı
bölümdür. Bu bölüm “Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler (Yanıltmacalar)” olarak
adlandırılmıştır. Üçüncü bölümde yer alan tekerlemeler, manzum bir yapıda
olmadıkları için yapılarına göre değil, alfabetik olarak tasnif edilmişlerdir. Bu
bölümde yer alan tekerlemelerde aliterasyonların kullanıldığı görülmüştür. Bu
tekerlemeler içerisinde yapılan aliterasyonlar, çalışmamızda koyu harflerle yazılarak
belirgin hâle getirilmiştir.
“Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler” tanımı ilk olarak; Şükrü Elçin’in
“Halk Edebiyatına Giriş” adlı eserindeki tekerleme tasnifinde yer almış olup,
çalışmamızın üçüncü bölümü, bu başlık altında değerlendirilmiştir (Elçin, 2000,
592-598).
Ayrıca Manzum Tekerlemeler bölümünde, çocukların hemen her
tekerlemede, “ikileme” kullandığı görülmüştür. Bu tekerlemelerde kullanılan
ikilemelerin, “iki sözcüğü anlamlı ikileme”, “bir sözcüğü anlamlı ikileme”, “iki
sözcüğü de yarı anlamlı ikileme” gibi genel ikileme kullanımlarının dışında;
çoğunlukla “anlamsız sözcüklerle kurulan ikilemeler”den oluştuğu dikkati
çekmektedir. Çalışmamızda, çocuklara özgü bir kullanım olan ve “anlamsız
sözcüklerle kurulan bu ikilemeler”in; diğer ikilemelere oranla daha fazla yer tuttuğu
tespit edilmiştir. Çalışmanın sonunda, “Genel Alfabetik Dizinden” sonra, “Kalıplar
Dizini” başlığı altında, bu ikilemeler ve kalıp ifadeler gösterilmiştir.
“Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu
çalışmamızın amacı, çocuk dünyası içerisinde önemli bir yeri olan tekerlemelerin,
eldeki malzemeye göre, düzenli bir tasnifini oluşturmak ve bu tekerleme metinlerinin
genel olarak birer edebî metin özelliğine sahip olup olmadıklarını belirlemektir.
ABSTRACT
The 700 nursery rhymes in this study are compiled from various written
sources published between 1930 and 2005. The texts of these nursery rhymes are
classified according to formal attributes and each of them is given a classification
number. These rhymes are analyzed in three sections: “Verse Nursery Rhymes,”
“Verse and Prose Mixed Nursery Rhymes,” and “Prose Nursery Rhymes.”
The first section of this study consists of two subsections: The Formal
Structure of the Verse Nursery Rhymes and The Interior Structure of the Verse
Nursery Rhymes. In the Formal Structure of the Verse Nursery Rhymes, nursery
rhymes are classified according to their place in the various stages of a game such as
rhymes recited before the game, during the game or after the game. The rhymes not
connected to a game and recited to tease, make fun and ridicule are collected under
the title of Independent Nursery Rhymes. The nursery rhymes recited before the
games are also divided into subcategories such as Invitation to Play Rhymes,
Choosing a Partner Rhyme, and Choosing the First Player.
In the Interior Structure of the Verse Nursery Rhymes, rhymes are divided
into two categories: rhymes with lexical value and rhymes with sound value. The
rhymes with the lexical value offer words with meanings and the rhymes with sound
value give us words, syllables and sounds without meaning. The study also
demonstrates that the rhymes with sound value are found in before and during the
game rhymes while this type of rhymes is not seen in the after the game rhymes and
the independent rhymes.
The second section of this study is called Verse and Prose Mixed Nursery
Rhymes. These rhymes exhibit both prose and verse qualities. The verse quality
comes from the rhyming endings of the lines and the prose quality comes from the
fact that these rhymes are usually presented in a dialogue. This type of rhymes is
also divided into four groups such as rhymes recited before the game, during the
game, after the game, and independent rhymes.
The third section of the study presents Prose Nursery Rhymes. They are
called Rhymes based on Word Play or Puns. These are classified alphabetically. It
is observed that this type of rhymes makes use of alliterations and these alliterations
are indicated in bold characters in the study.
This thesis titled “The Research and Analysis of Nursery Rhymes” aims to
classify the nursery rhymes that have great importance in a child’s world and to
analyze them in order to demonstrate their value as literary texts.
I
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ............................................................................................................VIII
KISALTMALAR ............................................................................................XI
GİRİŞ.................................................................................................................XII
I . TEKERLEME KAVRAMI...............................................................XII
A . TANIM
1 . Sözlüklerde Tekerlemenin Tanımı.............................................XII 2 . Ansiklopedilerde Tekerlemenin Tanımı...................................XIII
3 . Bilim Adamlarının Çalışmalarında Tekerlemelerin Tanımı…XIV
II . TEKERLEMELERİN KÖKENİ...................................................XVI
III . TEKERLEMELERİN ÖZELLİKLERİ.......................................XVI
1 . Tekerlemelerin Genel Özellikleri.............................................XVI
2 . Tekerlemelerin Yapısal Özellikleri...........................................XIX
IV . TEKERLEME TÜRLERİ..............................................................XIX
1 . Masal Tekerlemeleri.................................................................XIX
2 . Seyirlik Oyunların İcrasında Söylenen Tekerlemeler................XX
a . Karagöz Tekerlemesi...........................................................XX
b . Orta Oyunu Tekerlemesi......................................................XX
c . Meddah Tekerlemesi...........................................................XXI
3 . Saz Şairliği Geleneğinde Tekerlemeler....................................XXI
4 . Mektup Tekerlemeleri.............................................................XXII
5 . Tören Tekerlemeleri................................................................XXII
6 . Halk Hikayesi Tekerlemeleri..................................................XXII
7 . Okşamalar.............................................................................XXIII
8 . Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri........................................XXIV
9 . Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler..........................XXIV
10 . Oyun Tekerlemeleri...............................................................XXIV
II
V . TEKERLEMELERİN HALK EDEBİYATI
TÜRLERİ İLE İLİŞKİSİ.............................................................XXV
1 . Mâni-Tekerleme.......................................................................XXV
2 . Türkü-Tekerleme......................................................................XXV
3 . Ninni-Tekerleme.....................................................................XXVI
4 . Bilmece-Tekerleme.................................................................XXVI
5 . Deyim-Tekerleme..................................................................XXVII
6 . Atasözü-Tekerleme..............................................................XXVIII
VI . TEKERLEMELERİN TASNİFİ.............................................XXVIII
BİRİNCİ BÖLÜM
MANZUM TEKERLEMELER
I . MANZUM TEKERLEMELERİNİN DIŞ YAPISI..........................1
A . OYUN ÖNCESİNDE SÖYLENEN TEKERLEMELER...........2
1 . Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri..................................2
1.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler....................................2
1.1.1. Dört Dizeli Olanlar..................................................2
1.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler..............................2
1.2.1. İki Dizeli Olanlar.....................................................2
1.2.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................3
1.2.3. Dört Dizeli Olanlar..................................................3
2 . Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar) .............................4
2.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler....................................4
2.1.1. İki Dizeli Olanlar.....................................................4
2.1.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................6
2.1.3. Dört Dizeli Olanlar..................................................7
III
2.1.4. Beş Dizeli Olanlar.................................................10
2.1.5. Altı Dizeli Olanlar.................................................11
2.1.6. Yedi Dizeli Olanlar...............................................12
2.1.7. Sekiz Dizeli Olanlar..............................................12
2.1.8. On Dizeli Olanlar..................................................13
2.1.9. On İki Dizeli Olanlar.............................................14
2.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler..............................14
2.2.1. İki Dizeli Olanlar..................................................14
2.2.2. Üç Dizeli Olanlar...................................................16
2.2.3. Dört Dizeli Olanlar................................................22
2.2.4. Beş Dizeli Olanlar..................................................34
2.2.5. Altı Dizeli Olanlar..................................................40
2.2.6. Yedi Dizeli Olanlar.................................................50
2.2.7. Sekiz Dizeli Olanlar................................................54
2.2.8. Dokuz Dizeli Olanlar..............................................58
2.2.9. On Dizeli Olanlar...................................................59
2.2.10. On Bir Dizeli Olanlar.............................................61
2.2.11. On İki Dizeli Olanlar..............................................63
2.2.12. On Üç Dizeli Olanlar..............................................68
2.2.13. On Dört Dizeli Olanlar............................................69
2.2.14. On Altı Dizeli Olanlar..............................................70
2.2.15. On Yedi Dizeli Olanlar.............................................71
2.2.16. On Dokuz Dizeli Olanlar..........................................72
3 . Eş Seçme Tekerlemeleri.........................................................73
3.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler..................................74
3.1.1. İki Dizeli Olanlar...................................................74
3.1.2. Altı Dizeli Olanlar..................................................74
IV
3.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler............................75
3.2.1. İki Dizeli Olanlar....................................................75
3.2.2. Dört Dizeli Olanlar.................................................76
3.2.3. Beş Dizeli Olanlar...................................................77
B . OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER.............77
1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler...................................77
1.1. İki Dizeli Olanlar......................................................77
1.2. Üç Dizeli Olanlar......................................................78
1.3. Dört Dizeli Olanlar....................................................78
1.4. Sekiz Dizeli Olanlar....................................................79
2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler............................79
2.1. İki Dizeli Olanlar.....................................................79
2.2. Üç Dizeli Olanlar.....................................................80
2.3. Dört Dizeli Olanlar..................................................80
2.4. Beş Dizeli Olanlar....................................................82
2.5. Altı Dizeli Olanlar....................................................83
2.6. Yedi Dizeli Olanlar...................................................84
2.7. Sekiz Dizeli Olanlar..................................................86
2.8. Dokuz Dizeli Olanlar................................................88
2.9. On Dizeli Olanlar......................................................89
2.10. On Bir Dizeli Olanlar...............................................90
2.11. On İki Dizeli Olanlar................................................91
2.12. On Üç Dizeli Olanlar................................................94
2.13. On Dört Dizeli Olanlar.............................................95
2.14. On Beş Dizeli Olanlar...............................................96
2.15. On Altı Dizeli Olanlar...............................................96
C . OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER…......99
1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler..................................99
1.1. İki Dizeli Olanlar......................................................99
V
2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler..........................100
2.1. İki Dizeli Olanlar....................................................100
2.2. Dört Dizeli Olanlar.................................................101
2.3. Yedi Dizeli Olanlar..................................................103
2.4. Dokuz Dizeli Olanlar................................................103
D . BAĞIMSIZ OYUN TEKERLEMELERİ...................................104
1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler................................104
1.1. İki Dizeli Olanlar....................................................104
1.2. Dört Dizeli Olanlar.................................................106
2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler..........................109
2.1. İki Dizeli Olanlar....................................................109
2.2. Üç Dizeli Olanlar....................................................110
2.3. Dört Dizeli Olanlar.................................................113
2.4. Beş Dizeli Olanlar...................................................120
2.5. Altı Dizeli Olanlar...................................................121
2.6. Yedi Dizeli Olanlar..................................................122
2.7. Sekiz Dizeli Olanlar.................................................122
2.8. Dokuz Dizeli Olanlar...............................................123
2.9. On Dizeli Olanlar....................................................123
2.10. On İki Dizeli Olanlar...............................................124
II . MANZUM TEKERLEMELERİNİN İÇ YAPISI........................126
A . OYUN ÖNCESİNDE SÖYLENEN TEKERLEMELER......127
1 . Ses Değeri Öne çıkan Tekerlemeler.....................................127
2 . Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler.....................................127
B . OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER….....127
1 . Ses Değeri Öne çıkan Tekerlemeler.....................................127
2 . Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler.....................................127
VI
C . OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER….127
1 . Söz Değeri Öne çıkan Tekerlemeler.....................................127
D . BAĞIMSIZ OYUN TEKERLEMELERİ................................127
1 . Söz Değeri Öne çıkan Tekerlemeler......................................127
1.1. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar......128
1.1.1. Hayvan Adları........................................................128
1.1.2. Sayılar....................................................................128
1.1.3. Şahıs Adları............................................................129
1.1.4. Yer Adları...............................................................129
1.1.5. Renk Adları.............................................................130
1.1.6. Alay-Kızdırma Amaçlı Unsurlar.............................130
1.1.7. Güldürme Amaçlı Unsurlar....................................131
1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adları..........................131
1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Kişiler...............................132
İKİNCİ BÖLÜM
MANZUM-MENSUR KARIŞIK TEKERLEMELER
1 . Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler................................133
2 . Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler..................................134
3 . Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler...............................150
4 . Bağımsız Oyun Tekerlemeleri................................................152
VII
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MENSUR TEKERLEMELER
SÖZ OYUNLARINA DAYALI TEKERLEMELER (YANILTMACALAR)
A .....................................................................................................................155
B .....................................................................................................................158
C – Ç ...............................................................................................................162
D .....................................................................................................................165
E .....................................................................................................................168
F .....................................................................................................................170
G .....................................................................................................................171
H .....................................................................................................................173
I – İ ….............................................................................................................174
J ......................................................................................................................176
K .....................................................................................................................176
L ......................................................................................................................182
M .....................................................................................................................183
N .....................................................................................................................184
O - Ö ...............................................................................................................185
P ......................................................................................................................185
R ......................................................................................................................186
S – Ş ................................................................................................................186
T ......................................................................................................................191
U - Ü ...............................................................................................................192
V ......................................................................................................................193
Y ......................................................................................................................194
Z ......................................................................................................................194
SONUÇ ...........................................................................................................196
KAYNAKÇA .................................................................................................203
DİZİN ...............................................................................................................213
VIII
ÖNSÖZ
Tekerlemeler, yapıları itibariyle manzum özellikler gösterdiklerinden, bir
tür olarak anonim halk şiiri içerisinde değerlendirilmektedir. Kendi başlarına
kullanımları olmadığı için daha çok masal, ninni, mâni, bilmece gibi diğer edebî
türlerle yakından ilişkilidir. Bu çalışmada, “Oyun Tekerlemeleri” üzerinde
durulacaktır.
“Oyun Tekerlemeleri”, daha çok çocuklar tarafından ortaya konan, özgün
halk edebiyatı malzemeleridir. Çocuklar tarafından üretilmiş olan ve yaratıcısı
belli olmadığı için anonim sayılan bu tür, çocukların dünyasında önemli bir yere
sahiptir.
“Oyun Tekerlemeleri” de diğer tekerleme türlerinde olduğu gibi, manzum
özellikler gösterdiğinden, anonim halk şiiri içerisinde değerlendirilmiştir. Bu
nedenle “Oyun Tekerlemeleri”, çocuk zihninin ve çocuk dünyasının ürettiği ilk
şiir örnekleri olarak düşünülebilir.
Çocuk zihninin sınırsızlığı ve dili kullanma becerisinin ortaklaşa
kullanıldığı bu metinlerin, belli bir konusu yoktur. Kimi zaman yapılarında
kararlılık gösterirken, kimi zaman göstermezler. Birçoğunun içinde anlamlı
kelimeler bulunduğu gibi, anlamsız kelimelerin de yer aldığını görebiliriz. Çoğu
zaman bu tekerlemelerde, kelime ve ses tekrarlarına başvurulmuş; kelimeler
hecelere bölünerek, dizeler arasında ritmik bir ses ahengi yakalanmıştır.
Bu çalışmada 700 oyun tekerlemesi esas alınmıştır. Tekerlemeler, üç
bölüm halinde incelenmiştir. Çalışmanın Birinci Bölümü, sadece çocuklara ait
olan tekerlemelere ayrılmış ve “Manzum Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır.
Bu bölümdeki tekerlemeler, “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun
Sırasında Söylenen Tekerlemeler”, Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler ve
“Bağımsız Oyun Tekerlemeleri” olarak dörde ayrılmış; iç ve dış yapıları
itibariyle incelenmiş; yapılarında kararlılık gösterip göstermediği tartışılarak,
yapılarının sağlamlığı veya eksikliğine karar verilmiştir.
IX
Çalışmanın İkinci Bölümü, “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler”e
ayrılmıştır. Bu bölümdeki tekerlemeler, şiir ve düz yazı özelliklerinin her ikisine
de sahip oldukları için, bu başlık altında değerlendirilmiştir.
Çalışmanın Üçüncü Bölümünde ise, çocukların ve yetişkinlerin kullandığı
tekerlemeler birlikte ele alınmıştır. Bu tekerlemeler, söyleme güçlüğü ve dil
becerisi gerektirme gibi özellikler taşıdığından, “Söz Oyunlarına Dayalı
Tekerlemeler (Yanıltmacalar)” olarak adlandırılmışlardır.
Bu çalışma sırasında, çocuk oyunlarındaki tekerlemelerle ilgili derli toplu
çalışma sayısının oldukça az veya yetersiz olduğu görülmüştür. Yapılan
çalışmaların birçoğunun ise, çocuk oyunlarındaki tekerlemelerle doğrudan değil,
dolaylı olarak yapılmış çalışmalar olduğu dikkati çekmektedir. Bu çalışma bir
toplama çalışması olduğundan, daha çok yazılı kaynaklara başvurulmuş; bunun
yanı sıra sözlü kaynaklardan da faydalanılmıştır. Tekerleme ile ilgili kaynak
kitapların dışında, ağırlıklı olarak süreli yayınlara da yer verilmiştir. Folklor
Postası, Folklora Doğru, Sivas Folkloru, Türk Folkloru, Türk Folklor
Araştırmaları vs. gibi şimdiye kadar yayınlanmış folklorla ilgili süreli yayınların
tamamı, konuyla ilgili olarak gözden geçirilmiştir.
Tekerlemeler üzerinde yapılan inceleme ve tasniflerin belirlenmesinde,
Rémy Dor’un, “ Comptınes De Turque (Türkiye Sayışmaları)” (Pertev Naili
Boratav Arşivinden); Ali Duymaz’ın “İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler”;
Doğan Kaya’nın “Anonim Halk Şiiri” adlı eserleri ve “Mehmet Naci Önal’ın
Türkçe’nin Eğitimi ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi”
konulu makalesi ile Bilge Türkiçin’in 1969-1974 yılları arasında, “doğal gözlem
yöntemi”ne dayalı olarak yapılmış bir çalışma olan, “Çocuk Oyunları ve
Tekerlemeleri” konulu makaleleri, bu çalışmaya kaynaklık etmiştir.
“Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu
çalışmamızın kaynak araştırmaları sırasında, özellikle Ankara Milli Kütüphane,
Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanesi, Bilkent Üniversitesi Kütüphanesi, Gazi
Üniversitesi Kütüphanesi, Hacettepe Üniversitesi Kütüphanesi, İzmir Milli
Kütüphane, ODTÜ Kütüphanesi, Uludağ Üniversitesi Kütüphanesi ve YÖK Tez
X
Merkezi’nden yararlanılmıştır. Bunların dışında, Ankara Milli Kütüphane’de
bulunan, Eski Eserler Yazmaları Kataloğu incelenmiş ve tekerleme ile ilgili
kaynakların mikrofilmleri çekilmiştir. Bu çalışmaya önemli ölçüde kaynaklık
edebilecek, “Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde, 1940-1980
yılları arasında yapılmış olan, halk bilimi (folklor çalışmaları) ile ilgili lisans
tezleri”ne; (tezlerin kütüphanede fazla yer tuttuğu gerekçesiyle SEKA’ya
gönderilmesi nedeniyle) ulaşılamamıştır. Ayrıca, Kültür Bakanlığı HAGEM
Arşiv’lerinden de yeni gelen kanunlar gereğince yararlanılamamıştır.
Bu tezi hazırlarken, öncelikle bugünlere ulaşmamda büyük emeği geçen
sevgili aileme; çalışma süresince desteğini esirgemeyen değerli arkadaşım Korel
GÖKÇE’ye; başvuru kaynaklarına ulaşmamda kolaylık sağlayan Ankara Milli
Kütüphane görevlisi Sayın İslam ATEŞ’e; özel arşivindeki ders notlarıyla bu
çalışmaya önemli katkısı bulunan, Kuş Dili Eğitim Merkezi eğitmenlerinden
Sayın Dr. Attila SARIKAYALI’ya ve bu notların teminini sağlayan, Kuş Dili
Eğitim Merkezi yetkililerinden Sayın Mete ORAN’a;
Bu çalışmadaki “Tez Özeti” bölümünün; yabancı dile çevirisi
aşamasındaki katkılarından dolayı, Muğla Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi
Batı Dilleri ve Edebiyatları Bölümü öğretim üyesi, Sayın Doç.Dr. Çiğdem PALA
MULL’a ve özellikle beni, “Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi”
konusuna teşvik ederek, bu tezin “çalışma yöntemi”nin belirlenmesinde ve tezin
ortaya çıkmasında büyük katkılar sağlayan, değerli hocam Sayın Yard. Doç. Dr.
Mehmet Naci ÖNAL’a, teşekkürü bir borç bilirim.
XI
KISALTMALAR
B.D.N. : Basılmamış Ders Notları
Bkz. : Bakınız
C. : Cilt
DTCF : Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi
FD : Folklora Doğru
FP : Folklor Postası
HAGEM : Halk Kültürleri Araştırma Geliştirme Genel Müdürlüğü
Haz. : Hazırlayan
MF : Milli Folklor
No. : Numara
ODTÜ : Orta Doğu Teknik Üniversitesi
S. : Sayı
s. : Sayfa
SF : Sivas Folkloru
TD : Türk Dili
TDK : Türk Dil Kurumu
TF : Türk Folkloru
TFA : Türk Folklor Araştırmaları
TK : Türk Kültürü
TRT : Türkiye Radyo Televizyon Kurumu
vb. : Ve benzerleri
vs. : Ve saire
Yay. : Yayın
YÖK : Yükseköğretim Kurulu
XII
GİRİŞ
I. TEKERLEME KAVRAMI
A. TANIM
1. Sözlüklerde Tekerlemenin Tanımı:
1. Şemsettin Sami’nin Kamus-ı Türkî adlı eserinde tekerleme; “1.saçma
sapan mukaddime 2. masal tekerlemesi” olarak ifade ediliyor (Şemsettin Sami, 429).
2. Derleme Sözlüğü’nde tekerleme; “1. Masallara başlarken söylenen yarı
anlamlı yarı anlamsız sözler ve 2. Atasözü” olarak açıklanmıştır (Derleme Sözlüğü,
X, 3863).
3. Türkçe Sözlük’te tekerleme;“1. Tekerlemek işi , yuvarlamak 2. Çoğunlukla
basma kalıp söz. 3. Masalların başında bulunan kafiyeli giriş sözleri 4. Saz şairleri
arasında yapılan deyiş yarışı 5. Orta oyununda, özellikle Kavuklu’nun kullandığı
sözler” olarak ifade edilmektedir (Türkçe Sözlük, 1936).
4. Edebiyat Terimleri Sözlüğü’nde tekerleme, “Genellikle ölçülü, kafiyeli,
simetrili, onamatopeli ve sürrealist anlamlı söz dizisi.” olarak tanımlanır (Akalın,
277-278).
5. Edebiyatımızda İsimler ve Terimler Sözlüğü’nde ise tekerleme ayrı iki
madde olarak ele alınmıştır. Bu maddelerden ilkinde tekerleme: “ağızda yuvarlanan
söz…saçma sapan söz…Eşsesli kelimelerle kurulu konuşma…” şeklinde açıklanmış
ve daha çok çocuk folklorunda hoşça vakit geçirmek, konuşma kabiliyeti kazanmak,
oyunlarda eş ve ebe seçmek için kullanıldığına değinilmiştir. Diğer tekerleme
maddesinde ise; âşık fasıllarında, saz şairlerinin yaptıkları şiir yarışmalarının halk
arasında tekerleme, şairler arasında ise tekellüm diye bilindiği ifâde edilmiştir (Tekin,
589-590).
XIII
6. Yabancı dil sözlüklerinde ise tekerleme şu şekilde karşılık bulur:
İngilizce’de tekerleme, “jingle” (tekerleme, tekerlemeli şarkı); “tongue twister” (Bir
kelime, deyim ya da cümlenin, küçük değişiklikler yaparak benzer seslerin bir anda
kullanılmasıyla yapılan, söylenmesi zor söz oyunları); nursery rhyme (çocuk şiiri)
olarak tanımlanıyor. “ Shall he sell sea shells? etc. ” (Webster’s New İnternatioal
Dictionary of the English Language, 2665; The Oxford Dictionary of Nursery
Rhymes, 47).
Tekerleme Fransızca’da “comptine” (Çocuk şarkısı, oyuncuların bir oyundaki
rollerinin belirlenmesi için söylenen şarkılar) olarak karşılık buluyor (Dictionnaries
Le Robert, 248).
Almanca’da tekerleme “zungenbrecher” (Aynı ve yakın seslere sahip olan
kelimelerin, yan yana konarak hızlıca söylenmesinden ortaya çıkan ve sadece
konuşulan, akıcı dillerde kullanılan bir dil oyunu) olarak tanımlanıyor (Die
Cambridge Enzyklopädie der Sprache , 65).
Ayrıca tekerleme çeşitli Türk boylarında şu adlarla bilinir: Azerbaycan
Türkleri Âşık Edebiyatında; “tekerleme”, çocuk folklorunda; “sanama”, Dobruca
Tatarları masallarında; “tekerleme”, Gagauzlarda; “tekerleme, sayılmak, badaşmak”,
Kazak Türklerinde; “öleñ (hayvan tekerlemeleri için), tekerleme”, Kırgız Türklerinde
“cañılmaç”, Kıbrıs ve Makedonya Türklerinde “tekerleme”, Özbek Türklerinde;
“bala koşukları, sanaş, sanak”, çocuk folklorunda; “sayılmak” ve Türkmenistan’da
“sanavaç” (Kaya,1999, 546).
2. Ansiklopedilerde Tekerlemenin Tanımı:
1. Türk Ansiklopedisi’nin “Tekerleme” maddesinde, bir çeşit söz
cambazlığı, hayal oyunu olduğu ve tekerlemelerin ortak ve kendine has özelliklerinin
başında kafiye, aliterasyon, yarım kafiye ile çeşitli yöntemlere başvurularak elde
edilen ‘ahenk’ ve ‘semantik’ kelime oyunları ve birbirini tutmaz hayal ve
düşüncelerin ardı ardına sıralanmasından meydana geldiği ifade edilmektedir. Ayrıca
tekerlemelerde olması mümkün olmayan durumların, tabiat kanunlarıyla çelişen
XIV
görüntünün ve davranışlarla ‘irrasyonel’ bir dünya tablosunun sergilendiğine dikkat
çekilir (Türk Ansiklopedisi, 37).
2. Tekerlemenin ayrı bir madde olarak yer aldığı başka bir kaynak Türk Dili
ve Edebiyatı Ansiklopedisi’dir. Burada tekerleme, masal, hikâye, halk tiyatrosu,
bilmece gibi türlerin içinde, Âşık Edebiyatında, çocuk oyunlarında ve bazı törenlerde
ya da bağımsız olarak görülen halk edebiyatı türü olarak açıklanır (Türk Dili ve
Edebiyatı Ansiklopedisi, 296-298).
3. Anabritannica ansiklopedisinde tekerleme, ses oyunları ve çağrışımlarla
birbirine bağlanan genellikle birbirini tutmaz düşüncelerin sıralanmasına dayanan,
kalıplaşmış söz dizisi şeklinde açıklanmıştır. Beklenmedik söz oyunlarıyla şaşırtıcı
ve eğlendirici bir etki yaratan tekerlemeler; masal tekerlemeleri, oyun tekerlemeleri,
tören tekerlemeleri ve bağımsız tekerlemeler olarak sınıflandırılabilir denmektedir
(Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, 490).
4. Bunların dışında tekerleme ile ilgili diğer ansiklopedilerde de birçok
tanımla karşılaşılmasına rağmen, bu kaynaklarda hemen hemen birbirine çok yakın
tanımlar yapılmıştır. (Büyük Larousse, XXII, 11358; Meydan Larousse, XII, 16).
3. Bilim Adamlarının Çalışmalarında Tekerlemeler:
1. Ahmet Talat Onay, tekerleme kelimesinin ‘tek tek’,‘teker teker’
kelimelerinden alındığını ve bunun tıpkı araba tekerleğinin yuvarlanması gibi art
arda gelecek şekilde söylendiğini; halk şairleri arasında ‘tekellüm’ , halk ağzına ise
‘tekerleme’olarak geçtiğini ifade eder (Onay, 92-93).
2. Şükrü Elçin, tekerlemenin; dinleyiciyi veya seyirci topluluğunun
dikkatini toplamak için tiyatrodaki gonga benzer bir ihtiyaçtan doğduğunu ve
tekerleme sözünün “yuvarlak bir şeyi hareket ettirip yürütmek” manasındaki
karşılığının uygunluk gösterdiğini ifade eder (Elçin, 2000, 589).
3. Pertev Naili Boratav, tekerlemeyi tanımlamanın oldukça güç olduğunu,
başka türlerle, türkü ile, aşık şiiriyle, masalla, oyunla, hikâye ile karagöz ve orta
XV
oyunu gibi seyirlik oyunlarla yakın ilişkisi olduğunu ama tekerlemenin, hangi türden
halk edebiyatı ürünlerine bağlanmış, katılmış olursa olsun, birtakım biçim, anlatım
ve içerik özellikleriyle onlardan ayrıldığını söylemektedir (Boratav, 2000, 165-166).
4. Doğan Kaya, anonim halk şiiri içerisinde değerlendirilen
tekerlemelerin pek çoğunun, mâni, ninni, ağıt gibi müstakil kullanıma sahip
olmadıklarını ifade etmektedir ve tekerlemeyi; vezin, kafiye, seci veya
aliterasyonlardan istifade ederek hislerin, fikirlerin, hal ve hayallerin abartma,
tuhaflık, zıtlık, benzetme, güldürü, kısa tanım yahut çağrışımlar yoluyla ortaya
konulduğu, manzum nitelikli basmakalıp sözler olarak tanımlamaktadır.
(Kaya, 1999, 545-546).
5. Ali Duymaz, tekerlemelerin; şekil, konu, muhteva ve işlevleri
bakımından sınırları tam ve kesin olarak çizilememiş halk edebiyatı ürünleri
olduğunu, bunun en önemli sebebinin; tekerlemelerin daha çok bilmece, âşık şiiri,
masal, ninni, oyun, halk hikâyesi, halk tiyatrosu gibi pek çok halk edebiyatı ve folklor
türünün içinde yer almalarından kaynaklandığını ifade etmektedir. Ancak başka hangi
türle ilişkili olursa olsun yine de tekerlemeleri farklı kılan şekil, muhteva ve anlatım
özelliklerinin var olduğunu söyleyebilmenin mümkün olduğunu, tekerlemenin daha
çok çocuk folkloru ürünlerinde göze çarptığını ve tekerlemelerdeki “çocuksu
üslubun” bunun bir yansıması olduğunu ifade etmektedir (Duymaz, 9).
6. Mehmet Yardımcı tekerleme için, ses ve sözcük benzerliğinden
yararlanılarak oluşturulan, yarı anlamsız hoş söyleyişli cümleciklere ya da sözcüklere
dendiğini ifade etmektedir (Yardımcı, 278).
7. Kâzım-Duygu Arısan’ın hazırladığı ve Abdülaziz Bey tarafından
kaleme alınan eserde tekerlemenin, küçük çocukların birbirleriyle hanelerinde
buluştukları zaman aralarında konuşurken, çocuklara mahsus tekerleme denen bazı
sözlerle eğlenip vakit geçirdiklerini ve bu sözlerin anlamının olmadığını, fakat hoşa
giden ve eğlendiren sözler olduğu ifade edilmektedir (Arısan, 31-35).
8. Nurettin Albayrak’ın tanımına göre tekerleme, bir takım ses tekrarları,
kelime oyunları ile mısra sonu ve mısra başı kafiye ya da ses benzerlikleridir ve şiir
XVI
düzenine uydurulmuş, belli bir anlam ifade etmeyen bir takım kelimelerin
sıralanmasından meydana gelmektedir (Albayrak, 67).
II. TEKERLEMELERİN KÖKENİ
Tekerlemelerin kökeni ve teşekkülü hususunda pek fazla araştırma
yapılmamıştır. Bu konuda fikir ileri sürenlerden Şükrü Elçin; “tekerlemelerin
kaynağını aklın kanunları dışında hayali, uydurma söz ve vakalarla gerçek maceralar
teşkil eder. Ayrıca bazı şaman dualarının kutsi değerleri ile sihir güçlerini
kaybederek tekerlemelere bir bakıma zemin teşkil ettiği söylenebilir” diyerek Yunus
Emre ve Kaygusuz Abdal’dan örnekler verir (Elçin,1986, 590).
Pertev Naili Boratav ise “yetişkinlerin olsun, çocukların olsun sözlü
geleneklerindeki tekerleme dağarcıklarına gereç sağlamak için başvurdukları
yollardan bir tanesi başka türdeki metinleri yeniden işlemek, evirip çevirip onlara
tekerleme havasına, edasına, düşüncesine uygun yeni biçimler vermektedir. Bunun
için yabancı dillere başvurulduğu, onlardan çeviri yoluyla, ya da mekanik bir
“aktarma” ile tekerleme gereci alındığı olur” demektedir (Boratav,1992,134-136).
Ali Duymaz ise bu iki görüşte ortak bir taraf olduğunu savunmuştur: Bu iki
görüşte ortak olan düşünceye göre birtakım tekerlemelerin kökenleri çok eski şaman
dualarına, özellikle İslam öncesi dinî törenlere kadar uzanmaktadır. Ayrıca Duymaz;
tekerlemelerin kaynaklarını şu başlıklar altında değerlendirmiştir: Çocuk zihninin
serbestliği; hayal ve düşler; içki esrar vb. içme; Şamanlık esrimesi; tasavvufi
aşkınlık; yalan; olağanüstülük; abartma ve mizah (Duymaz, 13-20).
III.TEKERLEMELERİN ÖZELLİKLERİ
1. Tekerlemelerin Genel Özellikleri: Bu bölümde tekerlemelerin genel özellikleri
daha anlaşılır olması için maddeler halinde verilmiştir.
1.1. Tekerlemelerin içlerindeki tekrarlar kolaylıkla ezberlemeyi ve hatırda tutmayı
sağlar.
XVII
1.2. Çocukların kendi aralarından doğdukları için, çocuk dünyasının izlerini taşırlar:
masal motifleri ve kelimeleri, hayal zikzakları, bilmecemsilik (Gökşen, 367).
1.3. Çocuklar oyunlarını oynarken bir takım tesirler altında kalırlar ve tekerlemeler
de bunlara göre şekillenir: Görenek ve gelenek tesirleri, mevsim tesiri, geçim
tesiri, boş zaman tesiri, eşya tesiri (Demiray, 1960, 2132-2133).
1.4. Tekerlemeler küçük yaştan itibaren çocukların hayatına giren anonim halk şiiri
ürünleridir ve bazılarında anlam bulunmamaktadır. Ahenkli oldukları için
çocukların manzum eserlere karşı ilgi duymalarında önemli rol oynar.
1.5. Tekerlemelerde bulunan karmaşık düşünceler, beklenmedik hayal oyunları,
basit ve ilkel söyleyiş biçimleri, mantık dışı oluşan uyaklı ses oyunları olmaları
nedeniyle çocuk oyunları ve masallarda sıkça başvurulur (Yardımcı, 278).
1.6. Çocuk şiir ve musikî bakımından dünyasındaki boşlukları doldurmak için
tekerleme ve masallara başvurur. Masal ve tekerlemeler çocuğun kendisini
bulmasını, yalnızlıktan ve güvensizlikten kurtulup kendi hayalî dünyasının
hükümdarlığını kurmasını sağlayan önemli unsurların başında gelir. Çocuk bu
sayede kendinin estetik beğenisini tatmin etmiş ve yarın için kendini bilemiştir.
1.7. Çocuk gerçek dışı hayal üstüne kurulmuş bir geçit olan tekerlemelerle,
yaşadığımız dünyanın sınırlarını kucaklayan bir alemde yaşar, dili zorlar. Bu
tecrübede tutukluk yapmaz, bilinçli olmak zorunda değildir, en önemlisi anlam
kaygısı çekmez. Ritim ve musikîyi öngörerek sınırsız bir söyleyiş elde eder.
1.8. Tekerlemeler basit olmalarının yanında, çocukların yaratıcılık yeteneklerini ilk
açığa vurdukları metinlerdir.
1.9. Herhangi bir oyun veya masala bağlı olsun, müstakil olsun tekerlemelerle
çocuk kolay konuşma özelliği yanında heceleme, tamamlama ile dil eğitimi ve
matematiksel yetenek de kazanır (Mehmet-Nevin Akkaya, 1989, 75).
1.10. Genellikle oyun tekerlemelerinde görülen diyaloglar hareket ve ilgi
yaratmaktadır.
1.11. Gerçeküstücülüğün çekiciliğine sahiptir.
XVIII
1.12. Tekerlemeler kısalığı nedeniyle çabuk öğrenilmektedir (Toygar, 1976,342).
1.13. Tekerlemeler,belirli bir ana konudan yoksundurlar. Bağlı bulundukları türle
ilişkileri itibariyle manalarından çok fonksiyonlarıyla değerlendirilebilirler.
Seçilen kelimelerin anlamsız olması ya da henüz anlamı oturmamış alıntı
kelimelerin seçilmesi, tekerlemelere hayali ve mantık dışı bir muhteva verdiği
gibi engin bir kullanım alanı da sağlar.
1.14. Tekerlemede duygu, düşünce ve hayaller tezat, mübalağa, şaşırtma, tuhaflık ve
güldürmeye dayalı birtakım söz kalıpları içinde art arda sıralanır yuvarlanır.
1.15. Bazı tekerlemeler karşılıklı soru ve cevap şeklinde ve zincirleme diyalog
halinde gider (Duymaz, 21).
1.16. Kafiye, aliterasyon (ses ve hece tekrarı) ve kelime tekrarı öğrenmeyi
kolaylaştırır. Bir başka deyişle yinelemelerle etkili öğrenme gerçekleştirilir.
1.17. Tekerlemelerin rahat yapısı çocukların eğitimlerini ve dil öğrenimlerini olumlu
yönde etkiler. Tekerlemelerde sezgi ve sevgi yoluyla dil eğitimi verilir.
1.18. Tekerlemelerle çocukların yaratıcı yönü ortaya çıkarılır.
1.19. Tekerlemeler, bir yandan ezberlemeyi gerekli kılar. Bu ezberin yaratıcı zekâya
olumsuz etkisi olduğu düşünülse de, çocuklar ezberlerin dar alanına
sıkışmazlar, yeni tekerlemeler üretebilirler Ezbere öğrenme yöntemi, ilk
öğrenme yolu olan taklitle gerçekleştirilir.
1.20. Türkçe’den zevk alınarak dilin imkânları keşfedilir.
1.21. Eğlence Türkçe’nin kelime imkânlarıyla gerçekleştirilirken ses yapıları da
zorlanır. Kelime üretme denemeleri anlamlı olmasa da denenir.
1.22. Tekerlemelerdeki ahengin ve biçimsel süsün farkına varılır. Çocuğun keşfettiği
bir şiir dünyası oluşur.
1.23. Çocuklar tekerlemelerle heceleri bölmeyi öğrenmiş olurlar. Buna çok dikkat
edilir, yanlış heceleyene müdahalede bulunulur. Aksi halde sıralama şaşırılır ve
ebe yanlış seçilir.
1.24. Tekerlemelerde çocukların dünyasında var olanlar ortaya konulur.
Tekerlemelerden hareketle çocukların dünyalarına ulaşılabilir (Önal, 146).
XIX
2. Tekerlemelerin Yapısal Özellikleri:
1. Tekerlemeler, mısra başı ve mısra sonu kafiye, aliterasyon ve secilerle sağlanan
ses oyunlarıyla ve çağrışımlarla birbirine bağlanmış, belirli bir nazım düzenine
kavuşturulmuş, birbirini tutmayan hayallerle düşüncelerin sıralanmasından
meydana gelmiştir.
2. Tekerlemede düşünceye sadece bu nazım unsurları kılavuzluk eder; muhteva
diğer halk edebiyatı türlerinde olduğundan daha kaypak, kararsız ve
tutarsızdır. Yani tekerlemede şekil ve fonksiyon, muhteva ve konunun önüne
geçmiştir diyebiliriz. Hatta bazı oyun tekerlemelerinde tamamen anlamsız
sözler bir araya gelebilmektedir (Duymaz, 21).
3. Tekerlemede birbirine yakın seslerle ahenk sağlanır.
4. Bir mâni ile türküde gördüğümüz düzgün metni ve teknik özellikleri (kafiye,
redif, uyak) tekerlemede görmemiz mümkün değildir.
5. Tekerlemelerde gerek mısra gerekse hece sayılarında bir bütünlük yoktur.
Fakat teknik özellikleri mükemmel olmamasına rağmen tekerlemeler, manzum
nitelikte anonim ürünlerdir.
6. Bir takım ses tekrarlarına, kelime oyunlarına, mısra sonu ve mısra başlarında
ses benzerliklerine ve kafiyelere dayanırlar (Kaya, 1999, 550-555).
IV. TEKERLEME TÜRLERİ
1. Masal Tekerlemeleri:
Çoğunlukla mensur olan bu tekerlemeler, birbiriyle yakın olan seslerle
örülmüş sözleri kapsar. Yalan ve fantazinin ağırlıkta olduğu bu tekerlemelerde
hâdiseler; anlatanın dilinden yani birinci tekil şahsın ifadesiyle dile getirilir. Masalcı,
tekerlemeler yoluyla dinleyicisini dış dünyaya hazırlar.
Zaman zaman içinde
Kalbur saman içinde
XX
Develer top oynarken
Eski hamam içinde...(Boratav, 1992, 57)
2. Seyirlik Oyunların İcrasında Söylenen Tekerlemeler:
Muhavere kısmında söylenen tekerlemeler, masal tekerlemeleri gibi uzun
hikâyedir. Diyaloglarla anlatıldığı gibi tirat olarak da ifade edilebilir. Anlatılanların,
sonunda rüya olduğu anlaşılır. Karagöz ve Ortaoyununda söylenen tekerlemeler
manzum olmaktan ziyade, ses zenginliğine ve tuhaf halk benzetmelerine dayanır.
a. Karagöz Tekerlemesi:
Karagöz’de muhavere konusu da, tıpkı Ortaoyunu tekerlemelerinde olduğu
gibi, önce olmayacak bir olayın gerçekmiş gibi anlatılmasıdır, sonra bunun bir düş
olduğu anlaşılır.
Seni gidi eskici yalağından su içip de yetmiş iki renge girmiş sahtiyan-ı atik
suratlı kerata. Ulan ne alıp ne veremiyorsun, iki tarafının derileri patlamış bekçi
davulu bekçi davulu kıyafetli kereta. Kapının önüne gelip “Hani bana pancar! Hay
bana pancar!..” Hay pancarların paralansın.. Akşamdan beri vır vır vır…(Kaya,
1999, 616).
b. Orta Oyunu Tekerlemesi:
Ortaoyunlarında Kavuklu’nun en büyük muvaffakıyeti “tekerleme”
söylemesinde idi. “Tekerleme”den evvel tanışma, bildik çıkma gibi evzâ’ ve akvâl-i
mudhike de (güldürücü hareketler ve sözler) vardı ki buna “muhavere” denirdi.
Muhavere bölümünde olmayacak bir olay gerçekmiş gibi anlatılır ve bunun rüya
olduğu ortaya çıkar.
Pişekâr — Canım eşek ‘küçülür mü? Sen gene onu bardağın dibinden
öyle görmüşsündür.
Kavuklu — Değil ya eşek küçüldükçe küçülüyor. Etraftan bana
gülüşüyorlar. Acaba yanlış mı görüyorum diyerek on iki bardak şerbet içmişim.
Pişekâr — Sonra ne oldu, çatlamadın mı?...(And,1985, 397).
XXI
c. Meddah Tekerlemesi:
Meddah tekerlemeleri dinleyicileri anlatanın havasına sokmak için
söylediği yarı çocuksu, yarı alaylı soyutlamaları bazen anlamlı, bazen anlamsız
sözcük oyunlarıdır. Tıpkı bu Göstermelik’in Karagözcü’nün perdeye çıkaracağı
olağanın dışındaki olayları kabul ettirecek havayı yaratması gibi, tekerleme de
meddahın anlatacağı hikâyenin akıl dışı olaylarını dinleyiciye kabul ettirecek havayı
getirecektir (Nutku, 101-102).
“Lâleli minaresi, kadatrok sepetini mezata verip apti karınca huzurunda
tevellüden zerzevatçı küfeleri aklına hikmet getirir. Hatta geçen ayın
Çarşamba’sından bu ayın Perşembe’sine yedi buçuk metro kısa gelmiş. Bilmem ki
bana ne kadar kayısı pestili idare eder? Evet, bunu herhalde yemiş iskelesindeki
manavlardan sormak gerek. Biz gelelim hikayemize…” ( Nutku, 102).
3. Saz Şairliği Geleneğinde Tekerlemeler:
Pertev Naili Boratav, tekerleme türünün daha çok çocuk geleneklerinde
yeri olan bir tür olmasının yanında, âşıkların kimi türkülerinde, “tekerleme” diye
adlandırılan güldürücü konuşmalarla, büyüklerin de bu şiirli anlatım yoluna
başvurduklarını ifade etmiştir (Boratav, 2003, 165).
Çıktım tavan arasına, bir kırık sandık buldum. Açtım baktım: İçinde bir kırık
altın. Almayacaktım ama aldım, Sarıdır diye,
Oradan gittim İstanbul’a, bir kâse yoğurt aldım, Durudur diye,
Dokuz yüz doksan dokuz testi su kattım, Koyudur diye,
Sultan Ahmet minarelerini belime soktum, Borudur diye,
Tophane güllelerini cebime doldurdum, Darıdır diye,
Nacağı aldım kapalı çarşıya vardım, Korudur diye,
Akdeniz’e girdim, Kıyıdır diye,
Ortasına bastım, Kurudur diye,
Selimiye Camisinin duvarına dayandım, Yalıdır diye,
Ahır Dağı’na bir tekme vurdum, Geri dur diye,
Bir atım vardı, satıcı oldum, almadılar, Dorudur diye…(Boratav, 1992, 60-61)
XXII
4. Mektup Tekerlemeleri:
Mektup tekerlemelerine en güzel örnekler genellikle asker tekerlemeleridir.
18.yüzyıl sonlarında Tokat’ta yazılmış bir cönkte yer alan tekerleme şeklinde
mektup da şöyledir:
“Şıfâü’l-kulûb,likaü’l-mahbüb;
Gözümün yaşı ile yazıldı bu mektup.
İzzetli, nezaketli nur-ı didem,
Sen’er-i sinem, ciğer köşem…(Dumluca, 1980, 20)
5. Tören Tekerlemeleri:
Tören tekerlemeleri, hıdırellez, çiğdem pilavı ve yağmur yağdırma gibi
törenlerini kapsamaktadır. Anadolu’nun pek çok yöresinde yağmur yağdırabilmek
için çocuklar bir araya gelerek kapı kapı dolaşır, yağ ve bulgur toplarlar. Önce bir
çömçeden (ağaçtan yapılmış kepçe) bebek yapılır, üzerine kız çocuğu elbisesi
giydirilir. Çocuklardan büyük olanı çömçe gelini eline alıp öne geçer. Sağ ve sol
yanında torba ve bir kap taşıyan iki çocuk daha vardır. Mahallede ev ev dolaşılır ve
bu arada türlü tekerlemeler söylenir.
Hot bodi bodi bodi
Anan baban neden öldü
Bir kaşıcık sudan öldü
Çömçeli gelin çöm ister
Bir kaşıcık yağ ister (Yalman, 225)
6. Halk Hikâyesi Tekerlemeleri:
Sözlü edebiyatın bir türü olarak halk hikâyelerinde de anlatıcı-âşıklar söz
kalıplarına başvururlar. Bu söz kalıpları genellikle anlamlarından ziyade işlevleriyle
öne çıkarlar. Belirli düşünce, duygu ve durumları, belirlenmiş biçimlerle ifâde
etmeye yararlar. Bu kalıp sözler; iç kafiye, aliterasyon, eşit heceli sözcük tekrarları
gibi ahenk unsurlarıyla zenginleşerek tekerleme özelliği göstermeye başlıyorlar.
Halk hikâyelerinde tekerlemelerin üç şekilde yer aldığı dikkati çekmektedir:
XXIII
Bunlardan ilki hikâyenin girişinde, ortasında veya sonunda yer alan ve
“formel” görevi üstlenen secili sözlerdir. Bunlar hikâyeye başlarken ve bitirirken
söylendiği gibi nesirden şiire geçişte, uzun anlatılardan kaçınmada, bir sahneden
başka bir sahneye geçişte de kullanılabilmektedir.
İkincisi ise masallarda olduğu gibi halk hikâyelerinin de başında yer alan ve
“döşeme” ya da “peşrevi” adı verilen bölümlerdir. Bir mukaddime veya dibâce
özelliği gösteren bu bölüme “ser-sûhana” adı verildiği de olur. Saz faslı bittikten
sonra mensur tekerlemeden oluşan döşeme başlar. Döşeme, olmayacak işleri komik
bir şekilde anlatan küçük bir sergüzeşttir.
Üçüncü çeşit tekerlemeler ise halk hikâyelerinin özellikle mizah gerektiren
yerlerinde, mesela düğün kurulduğu sırada davetlileri, bilhassa yemek için fırsat
kollayan serserileri tasvir gibi durumlarda kullanılır.
“Yaşın olur beş, kendin bul bir eş, yaşın olur on, devlet başına kon, yaşın
olur igirmi, başan bağla değirmi, yaşın olur ottuz, yahşı at bin al yahşı toppuz, yaşın
olur kırk, bıyığın uzat sakkalın kırk, yaşın olur elli, sanki Şam ‘da belli, yaşın olur
altmış, Ög-dişlerin gitmiş, yaşın olur…” (Kiziroğlu, 125; Duymaz, 274).
7. Okşamalar:
Okşamalar, çeşitli vesilelerle söylenen manzum ürünlerden olup yapı ve
muhteva olarak, tekerleme özelliğindedir. Okşamalar çocuk okşamaları düğün
okşamaları ve pehlivan okşamaları olmak üzere üçe ayrılır.
Oğul yürektir
Kızıl direktir
Alın saklayın
Kıza gerektir (Kaya, 1999, 601)
XXIV
8. Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri:
Türk folklorunda ayrı bir önemi haiz dualar ve dilekler, kimi zaman
tekerleme şeklinde söylenir.
Seydim seydim Seyyid Ahmed
Seydin oğlu Muhammed
Ak mezar kalkar iken
Gökten Cebrail indi
Altın beşik indirdi
Muhammed’i bindirdi (Beysanoğlu, 1995, 67)
9. Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler:
Adından da anlaşıldığı üzere çeşitli konularla ilgili tekerlemelerdir. İsim
tekerlemeleri, nasihat tekerlemeleri, şifa tekerlemeleri, fal tekerlemeleri, kanto
tekerlemeleri, selâm tekerlemeleri, sünnet tekerlemeleri vs., bu gruba girer.
Başımıza giydik fes
Aniden olduk prens
Korkum yok sünnetçi amca
Ne kadar kesersen kes (Kaya, 1999, 629)
10. Oyun Tekerlemeleri:
Oyun tekerlemeleri, çocuk dünyasında önemli bir yeri olan “oyun” unsuru
etrafında gelişerek şekillenen tekerlemelerdir. Bu tekerlemeler, oyundaki aşamalara
(oyun öncesi, oyun sırası, oyun sonrası) ve oyundaki rollere (ebe seçimi, eş seçimi)
göre çeşitlilik kazanır. 196 nolu tekerleme metni, aşağıda örnek metin olarak
verilmiştir.
Yağ satarım
Bal satarım
Ustam öldü
Ben satarım (Gökşen, 369)
XXV
V. TEKERLEMELERİN HALK EDEBİYATI TÜRLERİ İLE İLİŞKİSİ
1. Mâni-Tekerleme:
Mâni anonim halk şiirinin en küçük nazım biçimidir. Genellikle yedi heceli
ve dört dizeden oluşur. Uyak düzeni şöyledir: a a x a . İlk iki dizesi, uyağı doldurmak
için söylenir. Üçüncü dizenin serbest olması söyleyene kolaylık sağlar. Oyun
tekerlemelerinin söylenirken belli kalıpları, kafiye ve hece düzenleri yoktur. Ama
oyun tekerlemeleri içinde de mâni gibi kafiyelenen tekerlemeleri de görüyoruz.
Bisiklete binersin
Bizim orda inersin
Annem sana sorarsa
Lastik patladı dersin (Elçin, 1990, 57)
Bu bir mânidir ve uyak düzeni a a x a şeklindedir. Mânide çocuksu bir ifade
görülmektedir ve bu metni tekerlemeye yaklaştırmıştır.
2. Türkü Tekerleme:
Türkü ezgilerle söylenen, bir anonim halk şiiri, nazım biçimidir. Türküler
bentlerden ve bağlamalardan (kavuştak) oluşurlar. Hece ölçüsünün her kalıbıyla
söylenebilirler. Oyun tekerlemeleri içinde de ezgili söylenenleri bulunmaktadır.
__ Bakkal amca , bakkal amca
__ Ne var?
__ Yağıyi var mı?
__ Var var.
__ Uniyi var mı?
__ Var var.
__ Şekeri var mı?
__ Var var.
__ Ne duruyorsun?
__ Ne yapayım?
__ Helva yapsana helva yapsana
Helva yapsana vay vay helva yapsana (Turhan, 138)
XXVI
Bu türkünün son iki satırı kavuştaktır. Türkü oyun tekerlemelerindeki ikili-
konuşma diyaloglarındaki tekerlemeleri anımsatmaktadır. Ayrıca “Bakkal amca”
şeklindeki bir hitap bu türküde çocuksu bir üslubun olduğunu düşündürmektedir.
3. Ninni-Tekerleme:
Ninni, annenin kucağında salıncakta ya da beşikte çocuğunu uyutmak için
söylediği basit sözlü türkülerdir.
Fış fış kayıkçı
Kayıkçının küreği
Tıp tıp eder yüreği
Akşama fincan böreği (Gökşen, 370)
Bu ninni aynı zamanda bir oyun tekerlemesidir. Oyun sırasında söylenen
tekerlemeler içinde yer almaktadır, ezgili söylenmektedir.
4. Bilmece Tekerleme:
Bilmeceler çocuklar ve büyükler arasında hoşça vakit geçirmek amacıyla
yapılan düşünce alıştırmalarıdır. Tekerleme ile ortak yanları ikisinde de bulunan
çocuksu üsluplarıdır. Bilmecenin tekerlemeden farkı, bilmecelerde karşı taraftan bir
cevap beklenir.
— Nereden geliyorsun?
— Zirzop kalesinden
— Üstün neden yaş?
— Denizden geçtim
— Çok derin miydi?
— Kıyısından dolaştım
__ Üstün neden beyaz?
— Değirmenden geçtim
— Çok kalabalık mıydı?
— Çakırdaki işittim
— Akşam nerede idin?
XXVII
— Bey konağında
— Ne yedin?
— Koç
— Neresinden?
— Hiç
— Nerede yattın?
— Minarede
— Çok kaba mıydı?
— Kupkuru yerde
— Üstüne ne örttüler?
— Perde
__ Sen uğrattın beni derde. (Bilmecenin cevabı: Gönül)
(Acar, 1975, 12)
5. Deyim-Tekerleme:
Deyimler Türkçe’de bir durumu ifade eden kalıplaşmış söz yapılarıdır. Çoğu
zaman mensurdurlar. Tekerlemelerle yakınlık gösterirler.
Havada bulut
Sen onu unut (Aksoy, 500)
__ Adın ne?
__ Mülayim Ağa.
__ Sert olsan ne edersin? (Aksoy, 502)
Birinci deyim bize Lades tutuşma oyunundaki tekerlemeleri
anımsatmaktadır. İkinci deyim ise ikili-konuşma tekerlemelerindeki diyaloglar
halinde geçmektedir.
XXVIII
6. Atasözü-Tekerleme:
Atasözleri Türkçe’de daha çok öğüt vermek amacıyla söylenen kalıp
sözlerdir. Anonimdir, söyleyeni belli değildir.
Elmayı soy da ye
Armudu say da ye (Aksoy, 264)
Haramzade Pazar bozar
Helalzade Pazar yapar (Aksoy, 158)
Birinci atasözü çoğu zaman çocuk oyunları içinde yer almaktadır. İkinci
atasözü ise söz oyunlarına dayalı tekerlemeleri (yanıltmacalar) anımsatmaktadır.
VI. TEKERLEMELERİN TASNİFİ
Birçok bilim adamı, tekerlemeleri çeşitli şekillerde tasnif etmişlerdir. Aşağıda
verilen tasnifler, genel tasniflerdir. “Oyun Tekerlemeleri” ile ilgili tasnifler oldukça
sınırlıdır ve ilgili olanları da, bu tasnifler içerisinde gösterilmiştir. “Oyun
Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu çalışmamıza ait tasnif, son
maddede verilmiştir.
1. Pertev Naili Boratav’ın Tasnifi:
Bu alanın en önemli isimlerinden Boratav “100 Soruda Halk Edebiyatı”
adlı eserinde tekerlemeleri dört gruba ayırmıştır:
1. Masal Tekerlemeleri
2. Oyun Tekerlemeleri
3. Tören Tekerlemeleri
4. Bağımsız Söz Cambazlığı Değerinde Tekerlemeler (Boratav, 2003, 166)
2. Şükrü Elçin’nin Tasnifi:
“Halk Edebiyatına Giriş” adlı eserinde Elçin’in tekerleme bölümündeki
tasnifi şu şekildedir:
XXIX
A) Kısa tekerlemeler
B) Söz oyunlarına dayalı tekerlemeler
C) Çeşitli konular
Ç) Çocuk oyunları tekerlemeleri
D) Masal tekerlemesi
E) Hikâye tekerlemesi (Elçin, 2000, 592-598)
3. Doğan Kaya’nın Tasnifi:
“Anonim Halk Şiiri” adlı eserinde Doğan Kaya, tekerlemelerle ilgili olarak
oldukça uzun bir tasnif yapmıştır:
A. Çocuk Tekerlemeleri
1. Oyun Tekerlemeleri
a. Ebe Çıkarma Tekerlemeleri (Sayışmacalar)
b. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler
2. Eşya ve Oyuncak Yapımında Söylenen Tekerlemeler
B. Masal Tekerlemeleri
C. Mektup Tekerlemeleri
D. Tören Tekerlemeleri
1. Özel Günlerle İlgili Törenler
2. Doğumla İlgili Törenler
3. Koç Katımı (Tekecik) Törenleri
4. Mahsul Elde Edilirken Yapılan Törenler
5. Bayramla İlgili Törenler
6. Yağmurla İlgili Törenler
E. Okşamalar
1. Çocuk Okşamaları
2. Düğün Okşamaları
3. Pehlivan Okşamaları
F. Dua, Dilek ve Niyet Tekerlemeleri
1. Yağmurla ilgili dualar
2. Ezan okunurken söylenen dua
XXX
3. Uykudan önce yatakta okunan dualar
4. Köpek ısırmasını önlemek için okunan dua
5. İmtihan sırasında okunan dualar
6. Çocukla ilgili dualar
a. Çocuğun yürümesi için okunan dualar
b. Çocuğun sağlığı için dualar
7. Gusül abdesti alınırken okunan dua
8. Ekin biçimi sonrası okunan dua
9. Yırtıcı kuşun uzaklaşması için dilek
10. Hamur için dilek
11. Ramazan ayı orucuna niyet
12. Yemek sonrası dilek-sofra duası
13. Ay görününce söylenen tekerlemeler
14. Güneş görününce söylenen tekerlemeler
15. Tehlike anında söylenen tekerlemeler
16. İşe başlarken okunan tekerlemeler
17. Herhangi bir dilek için okunan dua
G. Seyirlik Oyunların İcrasında Söylenen Tekerlemeler
H. Muhtelif Vesilelerle Söylenen Tekerlemeler
1. İsim Tekerlemeleri
2. Nasihat Tekerlemeleri
3. Şifa Tekerlemeleri
4. Çocuklara Konuşma Öğretmek İçin Söylenen Tekerlemeler
5. Nazardan Kurtulmak İçin Söylenen Tekerlemeler
6. Fal Tekerlemeleri
7. Çocuk Uyuturken Söylenen Tekerlemeler
8. Kanto Tekerlemeleri
9. Ramazan Ayında Söylenen Tekerlemeler
10. Dünür Tekerlemesi
11. Selam Tekerlemesi
12. Spor Müsabakası Sırasında Söylenen Tekerlemeler
13. Sünnet Tekerlemeleri
XXXI
14. Misafir Tekerlemeleri
15. Elif-Ba Tekerlemeleri
16. Yaş Tekerlemeleri
I. Türkü ve Şarkıların Değiştirilmesiyle Oluşturulmuş Tekerlemeler
(Kaya, 1999, 574-631)
4. Ali Duymaz’ın Tasnifi:
Ali Duymaz “İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler” adlı eserinde;
tekerlemeleri şu şekilde tasnif etmiştir:
A. Belirli Bir Oyun, Tören veya Metne Bağlı Tekerlemeler
I. Çocuk Oyunları Tekerlemeleri
a)Ebe Seçimi ve Ebe Çıkarma Tekerlemeleri (Sayışmacalar)
b)Oyuna Eşlik Eden Tekerlemeler
c)Yanıltmacalar
d)Yergi ve Alay Tekerlemeleri
e)Oyun Daveti veya Dağılma Sırasında Söylenen Tekerlemeler
f)Oyuncak Yapımı Sırasında Söylenen Tekerlemeler
II. Tören ve İnanç Tekerlemeleri
a) Tören Tekerlemeleri
1. Geçiş Törenlerine Bağlı Tekerlemeler
(a)Doğum (Bebek Okşamaları)
(b)Ad Koyma
(c)Dış Çıkarma
(d)Sünnet
(e)Evlilik ve Aşamaları (Düğün Okşamaları)
(f)Ölüm
2. Toplumu İlgilendiren Törenler
(a)Bahar Bayramları (Nevruz; Hıdrellez vs.)
(b) Yağmur Duasına Bağlı Törenler
(c)Hastalık (Salgın ve kitlesel öldürücü hastalıklara karşı
çareler)
(d)Hayvancılıkla İlgili Törenler (Sayacı Türküleri)
XXXII
(e)Ekin Ekme (Saban Toyu)
(f)Hasat Bayramları (Zeytin Kurtuluşu vb.)
(g)Askere Uğurlama
(h)Dini Bayram ve Törenlerle İlgili Tekerlemeler (Ramazan,
Paskalya vb.)
b) İnanç Tekerlemeleri (Sözlü Büyü / Sihir Şiirleri)
1. Tabiat Unsurlarıyla İlgili Tekerlemeler
2. Hastalık ve Belaları Savmak İçin Kullanılan Tekerlemeler
3. Dini İnanış ve Uygulamalarla İlgili Tekerlemeler
4. Kader (Fal) Tekerlemeleri
III. Halk Edebiyatı Türlerine Bağlı Tekerlemeler
a)Masal Tekerlemeleri
b)Bilmece Tekerlemeleri
c)Halk Hikâyesi Tekerlemeleri
IV. Seyirlik Oyunlar ve Halk Eğlencelerine Bağlı Tekerlemeler
a)Orta Oyunu Tekerlemeleri
b)Karagöz Tekerlemeleri
c)Meddah Tekerlemeleri
d)Halk Sporları ve Eğlenceleri Tekerlemeleri (Pehlivan
Okşamaları, Yüzük Oyunu vb.)
B. Yazılı veya Gelişmiş Edebiyat Tekerlemeleri
I. Aşık Edebiyatı Tekerlemeleri (Mizahi destanlar, Hayvan
destanları vb.)
II. Tekke- Tasavvuf Edebiyatı Tekerlemeleri (Şathiyeler,
Mülemmalar vb.)
III. Edebî Metinlerin Değiştirilmesiyle Oluşmuş Tekerlemeler
C. Diğer Tekerlemeler (Mektup tekerlemeleri, iş ve mesleklerle ilgili
tekerlemeler (Duymaz, 26-27)
5. Mevlüt Özhan’ın Tasnifi:
Türkiye’de “Çocuk Oyunları” adlı eserinde Mevlüt Özhan tekerlemelerin
tasnifini şu şekilde yapmıştır:
XXXIII
a) Masal Tekerlemeleri
b) Oyun Tekerlemeleri
1) Oyuna Çağırma Tekerlemeleri
2) Ebe ve Eş Seçimi Tekerlemeleri
3) Oyun İçi Tekerlemeleri
4) Oyuna Teşvik, Oyuncuları Kızdırma Tekerlemeleri
5) Oyun Sonu Tekerlemeleri
c) Tören Tekerlemeleri
ç) Bağımsız Söz Cambazlığı Değerinde Tekerlemeler (Yanıltmaçlar)
(Özhan, 45-52)
6. Mehmet Yardımcı’nın Tasnifi:
Mehmet Yardımcı “Türk Halk Bilimi” adlı eserinde tekerlemeleri şu şekilde
tasnif etmiştir:
2.1. Sayışmaca tekerlemeleri
2.1.1. Bağımsız söz cambazlığı tekerlemeleri
2.1.1.1. Başlı başına oyun tekerlemeleri
2.1.1.1.1. Kızdırma tekerlemeleri
2.1.1.1.1.1. Masal tekerlemeleri (Yardımcı, 278-282)
7. Hüseyin Elmasyazar’ın Tasnifi:
Elmasyazar’ın tekerleme ile ilgili bu tasnifi “Köy ve Eğitim Dergisi”nde
yayınlanmış olan bir makaleden alınmış olup, Köy ve Eğitim yayınlarından çıkmış
olan “Çocuk Tekerlemeleri” adlı eserin orijinaline ulaşılamamıştır. Makalede yer
alan tasnif şu şekildedir:
1. Nazım Tekerlemeler
2. Masal tekerlemeleri
3. Seçme tekerlemeleri
4. Oyun tekerlemeleri
5. Sayı tekerlemeleri
6. Eğlenme ve kızdırma tekerlemeleri
XXXIV
7. Karışık tekerlemeler
8. Söz tekerlemeleri (Elmasyazar, 28-29)
8. Bilge Türkiçin’in Tasnifi:
Bilge Türkiçin’in Boğaziçi Üniversitesi Halkbilimi Yıllığında yer alan
“Çocuk Oyunları ve Tekerlemeler” konulu makalesi 1965-1974 yılları arasındaki 5
yıllık dönemi kapsamaktadır.Bir çeşit saha çalışması olan bu makalede, önceden
belirlenmiş olan okullarda, çocuklar kendi doğal ortamları içinde gözlenmiş ve bu
doğal ortam içindeki ‘tekerleme üretimleri’ ses kayıt cihazlarıyla tespit edilmeye
çalışılmıştır. Makale tekerleme zemîninin oluşum safhalarını göstermesi bakımından
dikkate değerdir.Tasnif şu şekildedir:
a) Ebe çıkarma tekerlemeleri
b) Oyunlar
c) İp atlarken söylenen tekerlemeler
d) Top oynarken söylenen tekerlemeler
e) Çocukların birbirlerini kızdırmak için söyledikleri tekerlemeler
f) Tabiat olayları karşısında söylenen tekerlemeler (Türkiçin, 1974, 48-131)
9. Mehmet Akkaya-Nevin Akkaya’nın Tasnifi:
Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi’nde yer alan “Tekerlemelerin
Çocuklar Üzerindeki Etkileri” konulu makalede, tekerlemelerin çocuk gelişimi
üzerindeki olumlu etkileri anlatılmıştır. Makalede yapılmış olan tekerleme
Boratav’ın tasnifine çok benzemektedir:
a) Masal tekerlemeleri
b) Tören tekerlemeleri
c) Gösteri (seyirlik oyun) tekerlemeleri
d) Oyun tekerlemeleri
e) Bağımsız söz cambazlığı değerinde tekerlemeler (Akkaya, 1989, 75-78)
XXXV
10. Mustafa Gökçeoğlu’nun Tasnifi:
Gökçeoğlu’nun “Halk Bilimi Sempozyumları II” adlı eserde yer alan
“Tekerlemelerimiz” konulu makalesinde Türk tekerlemeleri ile Fransızca, İtalyanca,
Elence vs. gibi dillerdeki sözcüklerin karşılıklı birbirleriyle etkileşim halinde
bulundukları üzerinde durulmuş ve bunlara çeşitli örnekler verilmiştir. Makalede yer
alan tekerlemelerin tasnifi şu şekildedir:
1. Sayışmaca Tekerlemeleri
2. Ayıklamayı Sağlayan Tekerlemeler
3. Oyuna Eşlik Eden Tekerlemeler
4. Suçluyu Bulmaya Yarayan Tekerlemeler
5. Çevrimli Tekerlemeler
6. Masal Tekerlemeleri
7. Kendi Başlarına Oyun Olan Tekerlemeler
8. Satıcı Tekerlemeler
9. Ad Tekerlemeleri (Gökçeoğlu, 1987, 194-219)
11. Bizim Tasnifimiz:
“Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu çalışmamızdaki
tasnif şu şekildedir:
I. MANZUM TEKERLEMELER
A. Manzum Tekerlemelerinin Dış Yapısı
1. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler
1.1. Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri
1.1.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler
1.1.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler
1.2. Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar)
1.2.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler
1.2.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler
1.3. Eş Seçme Tekerlemeleri
1.3.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler
1.3.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler
XXXVI
2. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler
3. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler
4. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri
B. Manzum Tekerlemelerinin İç Yapısı
1. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler
1.1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler
1.2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler
2. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler
2.1. Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler
2.2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler
3. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler
3.1. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler
4. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri
4.1. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler
4.1.1. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar
4.1.1.1. Hayvan Adları
4.1.1.2. Sayılar
4.1.1.3. Şahıs Adları
4.1.1.4. Yer Adları
4.1.1.5. Renk Adları
4.1.1.6. Alay-Kızdırma Amaçlı Unsurlar
4.1.1.7. Güldürme Amaçlı Unsurlar
4.1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adları
4.1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Kişiler
II. MANZUM-MENSUR KARIŞIK TEKERLEMELER
1. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler
2. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler
3. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler
4. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri
III. MENSUR TEKERLEMELER
Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler (Yanıltmacalar)
1
BİRİNCİ BÖLÜM
MANZUM TEKERLEMELER “Manzum tekerlemeler”, “oyun” unsuru içinde değerlendirilen ve şiir özelliği
gösteren tekerlemelerdir. Çocuk oyunlarında, oyunun başlangıcından sonuna kadar
hangi tür tekerlemelerin söyleneceği belirlenmiştir ve bu durum aşamalı olarak
gerçekleşir. Oyun öncesinde söylenen tekerlemeler, çocukların oyuna geçmeden
önce söyledikleri tekerlemelerdir. İlk olarak, “oyun oynayacak grubun bir araya
gelmesi” sağlanır. Bu tekerlemelerde çocuklar, “oyuna davet” edilir. Çocukların bir
araya gelmesinden sonraki aşama, oyun içinde önemli bir rolü olan, “ebeyi
seçmek”tir. Ebe belirlendikten sonraki aşama ise, “eşlerin seçimi”dir ve bu aşamalar
tamamlandıktan sonra “oyun”a geçilir.
Oyuna geçildikten sonra söylenecek tekerleme, seçilen oyuna göre değişiklik
gösterir. Son olarak oyun bitirildiğinde, çocukların evlerine dağılırken söyledikleri
“oyun sonu tekerlemeleri” söylenir. Bu bölümde tekerlemeler, oyun unsuru etrafında
gelişen aşamalara ve tekerlemelerin dize sayılarına göre, azdan-çoğa doğru tasnif
edilmişlerdir.
I. MANZUM TEKERLEMELERİNİN DIŞ YAPISI
Bu bölümde yer alan tekerlemelerin, “Manzum Tekerlemeler” başlığı
altında değerlendirilmesinin nedeni, bu tekerlemelerin şiir niteliği taşımalarıdır.
Çocukların ilk şiir denemeleri olan bu tekerleme metinlerinde, dış yapı özellikleri
olarak kafiye düzeni ve hece ölçüsü gibi ölçütler aranmıştır. Hece ölçüsü bakımından
birliktelik gösteren metinler “yapılarında kararlı”; göstermeyenler “yapılarında
kararsız” olarak değerlendirilmiştir. Çalışmanın dış yapısının tasnifinde Ahmet Şükrü
Esen’in “Anadolu Türküleri” adlı eserindeki yöntem esas alınmıştır (Esen, 9-22).
Boratav 100 soruda Türk Halk Edebiyatı adlı eserinde, sayışmacalarda (ebe
seçme tekerlemeleri) hece ölçüsü dışında, tekerlemenin kendine özgü bir kuraldaki
hareketlere uyarak 4 tempo üzerinde söylendiğini ifade etmektedir.
“İnne minne, ucu dinne (4+4) = 1+1+1+1
Filfil lice, kuş dillice” (4+4) = 1+1+1+1
2
Ayrıca, tekerlemelerin uyak düzeni için kesin bir kuralın olamayacağını, aynı
tekerlemenin kendi içinde bile başka bir düzene dönüşebileceğini ifâde etmiştir
(Boratav, 171-172).
A. OYUN ÖNCESİNDE SÖYLENEN TEKERLEMELER
Oyun öncesi tekerlemeleri, oyuna hazırlık niteliğindedir. Sırayla oyuna davet,
ebe seçme tekerlemeleri ve eş seçimi tekerlemeleri söylenir.
1. Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri:
Oyuna davet tekerlemelerinin amacı, çocuklara oyun oynanacağını haber
vermek ve oyun oynayacak grubu bir araya getirmektir.
1.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler:
1.1.1. Dört Dizeli Olanlar:
-1-
Küsketen küser misin? a ( 3 + 4 = 7 )
Faytona biner misin? a ( 3 + 4 = 7 )
Faytoncu seni sevmiş b ( 3 + 4 = 7 )
Oğlumla oynar mısın? a ( 3 + 4 = 7 )
(Dirim, 61)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Duraklar bütün dizelerde
aynıdır. (-n) sesleriyle yarım kafiye ve (-er misin/-ar mısın) ekleriyle ek redif
yapılmıştır.
1.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler:
1.2.1. İki Dizeli Olanlar:
-2-
Sabri pabucu yarım a ( 2 + 5 = 7 )
Çık dışarıya oynayalım a ( 5 + 4 = 9 )
(Özhan, 33)
3
Tekerlemenin 1.dizesinde (2+5) yedili; 2. dizesinde (5+4) dokuzlu hece
ölçüsü kullanılmıştır. (-ım) sesleriyle tam kafiye yapılmıştır.
1.2.2. Üç Dizeli Olanlar: -3-
Sapan akan a ( 2 + 2 = 4 )
Gelmeyenin babasının sakalına b ( 12 )
Pisik boku c ( 2 + 2 = 4 )
(Özhan, 33)
Tekerlemenin 2. dizesindeki yapı mensur özellik taşımasına rağmen 1. ve
3. dizedeki (2+2) dörtlü hece ölçüsü tekerlemeyi manzum bir yapıya yaklaştırmıştır.
Tekerlemede kafiyeye ait unsurlar görülmemektedir. İlk dizedeki (-an) sesleriyle ses
tekrarları yapılmıştır.
1.2.3. Dört Dizeli Olanlar:
-4-
El başım a ( 1 + 2 = 3 )
Etek taşım a ( 2 + 2 = 4 )
Yüzük taşım a ( 2 + 2 = 4 )
Top taşım a ( 1 + 2 = 3 )
(Özhan, 33)
Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 2. ve 3.dizelerinde
(2+2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (aş) sesleriyle tam kafiye, (-
ım) sesleriyle redif yapılmıştır. 2. 3. ve 4. dizede (taşım) kelimesi tekrar edilmiştir.
-5-
Gökten bir kuş uçar a ( 3 + 3 = 6 )
Kanatları kebap bişer a ( 4 + 4 = 8 )
Bu uşaklık gelir geçer a ( 4 + 4 = 8 )
Gelin uşak oynayalım b ( 4 + 4 = 8 )
(Caferoğlu, 80)
4
Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) altılı; diğer dizelerinde (4+4) sekizli hece
ölçüsü görülür. 1. 2. ve 3. dizede (uç-ar/biş-er/geç-er) kelimeleriyle yarım kafiye ve
redif yapılmıştır.
2. Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar):
Oyunlarda ebe olacak çocuğu saptamak amacı ile her hece ayrı ayrı ve her
hece bir çocukla eşlenecek şekilde söylenir. Son hece hangi çocukta biterse o ebe
olur.
2.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler:
2.1.1. İki Dizeli Olanlar:
-6-
İnci minci a ( 2 + 2 = 4 )
Kim birinci? a ( 1 + 3 = 4 )
(Cırık, 7885)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) ve (1+3)
olmak üzere birbiriyle uyumsuzdur. (minci/birinci) kelimeleri arasında zengin kafiye
yapılmıştır. 1. dizedeki (inci/ minci) kelimeleriyle ikileme yapılmıştır.
-7-
O mo viran a ( 2 + 2 = 4 )
Hepeviran a ( 4 )
(Rémy Dor, 154)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Birinci dize (2+2) duraklı;
ikinci dize duraksızdır. (-viran) sözcükleriyle tunç kafiye yapılmıştır.
-8-
İğne iplik a ( 2 + 2 = 4 )
Yaldız kibrit b ( 2 + 2 = 4 )
(Öztürk, 2311)
5
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) birbiriyle
uyumludur. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.
-9-
Altmış yetmiş a ( 2 + 2 = 4 )
Çıkmış gitmiş a ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 25)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) uyumludur.
Yarım kafiye (-t) ve redif (-mış/-miş) bulunmaktadır.
-10-
Ho horizon a ( 1 + 3 = 4 )
Keterizon a ( 4 )
(Öztelli, 1742)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. (-rizon) sözcükleriyle zengin
kafiye yapılmıştır.
-11- Arabanın tekeri a ( 4 + 3 = 7 )
İstanbul’un şekeri a ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor, 68)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+3) uyumludur.
zengin kafiye (-eker), redif (-i) ve ses unsurları (-ın /-un) bulunmaktadır.
-12- Ya şundadır ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )
Helvacının kızında a ( 4 + 3 = 7 )
(Özseven, 12)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+3) uyumludur.
Kafiye unsuru görülmemektedir. Ses ahengini yakalamak için sesteş kelimeler (-
unda/-ında) kullanılmıştır.
6
-13-
Şampanya sulu bamya a ( 3 + 4 = 7 )
Canım ister dondurma a ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor,161)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (3+4) ve (4+3)
olmak üzere birbiriyle uyumsuzdur. (-a) sesi ile yarım kafiye yapılmıştır.
2.1.2. Üç Dizeli Olanlar: -14-
Anyalı a ( 3 )
Manyalı a ( 3 )
Konyalı a ( 3 )
(Rémy Dor, 68)
Tekerlemenin bütün dizeleri üçer heceden oluşmaktadır. Dizelerin her biri
duraksızdır ve hece ölçüsü bulunmamaktadır. Tekerlemede (-nya) sesleriyle zengin
kafiye (-lı) ekleriyle redif yapılmıştır.
-15-
O o makine a ( 2 + 3 = 5 )
Makinam tak tak b ( 3 + 2 = 5 )
Severim şak şak b ( 3 + 2 = 5 )
(Tokmakçıoğlu, 84)
Tekerlemede beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Duraklar ikinci ve üçüncü
dizede (3+2) uyumlu; ilk dizeyle (2+3) uyumsuzdur. (-ak) sesleriyle tam kafiye
yapılmıştır. Ayrıca (tak tak/ şak şak) kelimeleri ikileme olarak kullanılmıştır.
-16-
Birinciliğine a ( 6 )
İkinciliğine a ( 6 )
Üçüncülüğüne a ( 6 )
(Rémy Dor, 33)
Tekerlemenin bütün dizeleri altışar heceden oluşmaktadır. Dizelerin
7
tamamı duraksız olduğu için hece ölçüsü bulunmamaktadır. (birinci-liğine/ikinci-
liğine/üçüncü-lüğüne) sözcükleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
-17-
Portakalı soydurdum a ( 4 + 3 = 7 )
Baş ucuma koydurdum a ( 4 + 3 = 7 )
Ben bir yalan uydurdum a ( 4 + 3 = 7 )
(Öztelli, 1742)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü bulunmaktadır. Durakları (4+3) uyumludur.
(y) sesi ile yarım kafiye, (durdum) ekleriyle redif yapılmıştır.
2.1.3. Dört Dizeli Olanlar:
-18- Hendek mendek a ( 2 + 2 = 4 )
Sarsa leylek a ( 2 + 2 = 4 )
Çikolata b ( 4 )
Sümbül melek a ( 2 + 2 = 4 )
(Çiçeklioğlu, 4)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır.1. 2. ve 4. dize arasında (-ek)
sesleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizedeki (hendek mendek) kelimeleri ikileme
olarak kullanılmıştır.
-19-
Birem ikem a ( 2 + 2 = 4 )
Demir diken b ( 2 + 2 = 4 )
Happur hupur c ( 2 + 2 = 4 )
Kaçta kurtul d ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 32)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) uyumludur.
(-ik) sesleriyle tam kafiye yapılmaya çalışılmıştır. 3. ve 4. dizede (r/l) sesleriyle
yarım kafiye ve dize içlerinde (r) sesleri ile aliterasyon yapılmıştır. 3. dizede ikileme
(happur hupur) kullanılmıştır.
8
-20-
Fil filince a ( 1 + 3 = 4 )
Kuş dilince a ( 1 + 3 = 4 )
Lapa lupa b ( 2 + 2 = 4 )
Pirinç turunç c ( 2 + 2 = 4 )
(Koz, 1971, 5866)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede duraklar
(1+3), 3. ve 4. dizede duraklar (2+2) şeklindedir. (fil-ince/dil-ince) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif yapılmıştır. (lapa lupa/pirinç turunç) kelimeleriyle ikileme
yapılmıştır.
-21-
Masal masal maliki a ( 4 + 3 = 7 )
Tırnağı var on iki a ( 4 + 3 = 7 )
Tırnağında beni var b ( 4 + 3 = 7 )
Pembe güzel teni var b ( 4 + 3 = 7 )
(Çiçeklioğlu, 27)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+3) uyumludur.
1. ve 2. dizede (maliki/iki) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (-en)
sesleriyle tam kafiye; (-i var) ekleriyle redif yapılmıştır.
-22-
Leylek leylek lekirdek a ( 4 + 3 = 7 )
Hani bana çekirdek a ( 4 + 3 = 7 )
Çekirdeğin içi yok a ( 4 + 3 = 7 )
Sarı kızın saçı yok a ( 4 + 3 = 7 )
(Uyguner, 1957, 1503)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+3) uyumludur.
1. ve 2. dizedeki (lekirdek/çekirdek) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizedeki
(ç) sesi ile yarım kafiye ve (-i yok/-ı yok) kelimeleriyle redif yapılmıştır. Ayrıca dize
içlerinde (k/ç) sesleri ile aliterasyon yapılmıştır.
9
-23- Birdu birdu bir alti a ( 4 + 3 = 7 )
Deniz üsti karanti a ( 4 + 3 = 7 )
İnanmazsan say da bak b ( 4 + 3 = 7 )
On altidu on alti a ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor, 27)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Metin ağız özellikleri
taşımaktadır. Tekerlemede geçen (-du) ekleri, (-i mek) mastar fiilinin geniş zamanlı
(-dur) kullanımıdır ve (-r) sesi düşmüştür. 1.ve 2. dizede (-ti) sesleri ile tam kafiye
yapılmıştır. Dize içlerinde (ti/du) sesleri sıkça kullnılarak aliterasyon yapılmıştır.
-24-
Birim birim bir altı a ( 4 + 3 = 7 )
Deniz gibi kum altı a ( 4 + 3 = 7 )
Gelin kızlar sayalım b ( 4 + 3 = 7 )
On altıdır on altı a ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor,32)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+3) uyumludur.
1. ve 2. dizede (altı) kelimeleriyle cinaslı kafiye yapılmıştır. Tekerleme uyak biçimi
bakımından mani türüyle benzerlik göstermiştir.
-25-
Balonların sarısı a ( 4 + 3 = 7 )
Kimde oyun sırası a ( 4 + 3 = 7 )
Kim çıkmazsa oyundan b ( 4 + 3 = 7 )
Babası olur koyundan b ( 4 + 3 = 7 )
(Bakırcı, 1982)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+3) uyumludur.
1. ve 2. dizedeki (sarısı/sırası) sözcükleriyle kelime oyunları yapılmıştır. 3. ve 4.
dizede (oyun) kelimeleriyle zengin kafiye, (-dan) ekleriyle redif yapılmıştır.
-26-
Elmalar yedi buçuk a ( 3 + 4 = 7 )
10
Yesinler çoluk çocuk a ( 3 + 4 = 7 )
Karpuz kestim kan çıktı b ( 4 + 3 = 7 )
Ayşe oyundan çıktı b ( 2 + 5 = 7 )
(Dirim, 54)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizelerde (3+4); 3.
dize (4+3) ve 4. dizede (2+5) durakları kullanılmıştır.1. ve 2. dizede (-çuk/-cuk)
sesleri ile zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (-an) sesleriyle tam kafiye, (çıktı)
kelimeleriyle redif yapılmıştır. Ayrıca 2. dizede ikileme (çoluk çocuk) kullanılmıştır.
-27-
Ya şundadır ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )
Helvacının kızında a ( 4 + 3 = 7 )
Keçe külah başında a ( 4 + 3 = 7 )
Ya şundadır ya bunda a ( 4 + 3 = 7 )
(Uslu, 27)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+3) uyumludur.
Tekerlemede kafiye unsuru görülmemektedir. (Ya şundadır ya bunda) gibi kelime
tekrarları ve (-unda/-ında) gibi ses tekrarları görülmektedir. Dize sonlarındaki ses
benzerlikleri bir nazım düzeni oluşturmuştur.
2.1.4. Beş Dizeli Olanlar:
-28-
Eveleme debeleme a ( 2 + 2 = 4 )
Halbur dedim b ( 2 + 2 = 4 )
Hulbur dedim b ( 2 + 2 = 4 )
Sen gir dedim b ( 2 + 2 = 4 )
Sen çık dedim b ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor,109)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü görülmektedir. Durakları (2+2) uyumludur.
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. (halbur/hulbur/dedim/sen)
kelimeleriyle, kelime tekrarları yapılmıştır. 1. dizede (eveleme debeleme)
kelimeleriyle ikileme yapılmıştır.
11
2.1.5. Altı Dizeli Olanlar: -29-
Ooo
İnne mine a ( 2 + 2 = 4 )
Ucu dine a ( 2 + 2 = 4 )
Filfillice a ( 4 )
Kuş dillice a ( 1 + 3 = 4 )
Laka luka a ( 2 + 2 = 4 )
Pirinç turunç b ( 2 + 2 = 4 )
(Öztelli, 1958, 1742-1743)
Tekerleme metninin son dizeleri düzenlenmiş ve kararlı yapıya dahil
edilmiştir. Dizelerde (2+2) ve (1+3) olmak üzere dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1.
ve 2. dizedeki (mine/dine) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (filfil-lice/dil-
lice) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır. 5. dizede ikileme (laka luka)
kullanılmıştır.
-30-
Edin nene a ( 2 + 2 = 4 )
Bedin nene a ( 2 + 2 = 4 )
Suya düşmüş b ( 2 + 2 = 4 )
Kadın nene a ( 2 + 2 = 4 )
Al çık bal çık c ( 2 + 2 = 4 )
Sen dur sen çık c ( 2 + 2 = 4 )
(Çiçeklioğlu, 3)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) uyumludur.
1. 2. ve 4. dizede (edin nene/bedin nene/kadın nene ) kelimeleriyle zengin kafiye ve
redif yapılmıştır.
-31-
İğne iplik a ( 2 + 2 = 4 )
Yıldız kirpik a ( 2 + 2 = 4 )
Sarma satır b ( 2 + 2 = 4 )
Görme batır b ( 2 + 2 = 4 )
12
İstanbul’dan c ( 3 + 1 = 4 )
Gelin getir b ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor,122)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü görülmektedir. Durakları 1. 2. 3. 4. ve 6
dizelerde (2+2); 5. dizede (3+1) şeklindedir. 1. ve 2. dizedeki (-ik) sesleriyle tam
kafiye; 3. 4. ve 6. dizedeki (-atır/-etir) sesleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
2.1.6. Yedi Dizeli Olanlar: -32-
İğnem miğnem a ( 2 + 2 = 4 )
Ucu diğnem a ( 2 + 2 = 4 )
Fil fil atan b ( 2 + 2 = 4 )
File batan b ( 2 + 2 = 4 )
Hapuz hupuz c ( 2 + 2 = 4 )
Yağrıl yoğrul d ( 2 + 2 = 4 )
Su iç kurtul d ( 2 + 2 = 4 )
(Çiçeklioğlu, 9)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) uyumludur.
1. ve 2. dizede (miğne-m/diğne-m) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 3. ve 4.
dizede (atan/batan) kelimeleriyle tunç kafiye, 6. ve 7. dizede (yoğrul/kurtul)
kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. Ayrıca tekerlemede (il/ıl) sesleri ile aliterasyon
yapılmış ve ikilemeler (iğnem miğnem/fil fil/hapuz hupuz/yağrıl yoğrul) sıkça
kullanılmıştır.
2.1.7. Sekiz Dizeli olanlar:
-33- Elma yedi a ( 2 + 2 = 4 )
Sayar sekiz b ( 2 + 2 = 4 )
Doyar dokuz b ( 2 + 2 = 4 )
Dokur cinim c ( 2 + 2 = 4 )
Bekir cinim c ( 2 + 2 = 4 )
Halbur dedim c ( 2 + 2 = 4 )
13
Sen gir dedim c ( 2 + 2 = 4 )
Sen çık dedim c ( 2 + 2 = 4 )
(Çiçeklioğlu, 5)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (2+2) uyumludur.
2. ve 3. dizede (say-ar/doy-ar) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, (sekiz/dokuz)
kelimeleriyle yarım kafiye oluşmuştur. 4. ve 5. dizede (dokur cinim/Bekir cinim)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 6. ve 7. dizede (halbur dedim/gir dedim)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, ayrıca 2. dize ile 7. dizeye kadar olan dizeler
arasında (r) sesi ile iç kafiye yapılmıştır.
2.1.8. On Dizeli Olanlar: -34-
Elim elim epelek a ( 4 + 3 = 7 )
Elden çıktı kepenek a ( 4 + 3 = 7 )
Kepeneğin ucu yok a ( 4 + 3 = 7 )
Süleymanın saçı yok a ( 4 + 3 = 7 )
Bindim deve boynuna b ( 2 + 5 = 7 )
Sürdüm Halep yoluna b ( 2 + 5 = 7 )
Halep yolu şambazar c ( 4 + 3 = 7 )
İçinde ayı gezer c ( 4 + 3 = 7 )
Ayı beni korkuttu d ( 4 + 3 = 7 )
Yüreğimi burkuttu d ( 4 + 3 = 7 )
(Çiçeklioğlu, 32)
Tekerlemede yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları 1. 2. 3. 4. 7. 8. 9. ve
10. dizelerde (4+3); 5. ve 6. dizelerde (2+5) şeklindedir. 1. ve 2. dizede
(epelek/kepenek) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (uc-u yok/saç-ı yok)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 7. ve 8. dizelerde (şambazar/gezer)
kelimeleriyle zengin kafiye; 9. ve 10 dizede (kork-uttu/burk-uttu) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif yapılmıştır.
14
2.1.9. On İki Dizeli Olanlar: -35-
Bir iki üç a ( 3 + 1 = 4 )
Ebelik güç a ( 3 + 1 = 4 )
Sonra dört beş b ( 2 + 2 = 4 )
Haydi kardeş b ( 2 + 2 = 4 )
Altıya geç c ( 3 + 1 = 4 )
Oyunu seç c ( 3 + 1 = 4 )
Yediye gel d ( 3 + 1 = 4 )
İp ne güzel d ( 1 + 3 = 4 )
Bul sekizi e ( 1 + 3 = 4 )
Eş al bizi e ( 1 + 3 = 4 )
Dokuzla on f ( 1 + 3 = 4 )
Oyuna kon f ( 1 + 3 = 4 )
(Rémy Dor, 11)
Tekerlemenin tüm dizelerinde tam kafiye (üç/güç, beş/kardeş, geç/seç, gel/
güzel, sekizi/bizi, on/kon) kullanılmıştır. Hece ölçüsü (3+1), (2+2) ve (1+3) dörtlü
hece ölçüsüdür.
2.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler:
2.2.1. İki Dizeli Olanlar:
-36-
Bir iki na çukur a ( 3 + 3 = 6 )
Kuşna kuşna na çukur a ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor, 9)
Tekerlemede belli bir hece ölçüsü kullanılmamıştır. İlk dizede (3+3) altılı; 2.
dizede (4+3) yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. (ku) sesi ile aliterasyon yapılmıştır.
Tekerlemede kelime ve ses tekrarlarına (na çukur) başvurulmuştur. Ayrıca 2. dizede
ikileme (kuşna kuşna) kullanılmıştır.
-37- Bir iki üç dört beş altı yedi a ( 5 + 5 = 10 )
15
İkiz mikiz sekiz b ( 4 + 2 = 6 )
(Rémy Dor, 20)
Tekerlemenin ilk dizesinde (5+5) onlu; 2. dizesinde ( 4+2) altılı hece ölçüsü
kullanılmıştır. İkinci dizedeki (-kiz) sesleriyle aliterasyon yapılmıştır. Tekerlemede
kafiye unsuru bulunmamaktadır.
-38-
Ali Veli a ( 2 + 2 = 4 )
Kırk dokuz elli a ( 3 + 2 = 5 )
(Rémy Dor, 42)
Tekerlemenin ilk dizesinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde (3+2) beşli hece ölçüsü
kullanılmıştır. (Veli/elli) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizede ikileme (Ali
Veli) kullanılmıştır.
-39-
Akan bakan bekriko a ( 4 + 3 = 7 )
Çemdan güli hala katzo ho a ( 4 + 5 = 9 )
(Rémy Dor, 59)
Tekerlemenin ilk dizesinde (4+3) yedili; 2. dizesinde (4+5) dokuzlu hece
ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (o) sesi yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır.
-40-
Nerden geldin, ordan çık a ( 4 + 3 = 7 )
Saçları başları kıvırcık a ( 6 + 3 = 9 )
(Gökşen, 369)
Tekerlemenin 1. dizesinde (4+3) yedili, 2. dizesinde (6+3) dokuzlu hece
ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (-çık/-cık) sesleriyle zengin kafiye
yapılmıştır. Metinde (r) sesi sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.
-41-
Ha bir, ha iki, ha üç, ha dört a ( 8 )
Habeş b ( 2 )
(Rémy Dor, 18)
16
Tekerlemede geçen “Habeş” kelimesi arap anlamına gelmektedir. Sayışma
sırasında Habeş kelimesi kime gelirse o ebe olur. Burada “Habeş” kelimesi ile “ebe”
arasındaki bağlantı çocuk dünyasında iki duruma olumsuz bakılmasından
kaynaklanmaktadır. Kafiye unsuru bulunmamaktadır.
2.2.2. Üç Dizeli Olanlar:
-42-
Saç baş a ( 1 + 1 = 2 )
Ebenin eline b ( 3 + 3 = 6 )
Vur kaç c ( 1 + 1 = 2 )
(Yüksel, 3770)
Tekerlemenin 1. ve 3. dizeleri (1+1) ikili; 2. dizesi (3+3) altılı hece ölçüsü ile
yazılmıştır. (saç/baş) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmış ve 1. dizede ikileme (saç
baş) kullanılmıştır.
-43-
Bir iki üç dört beş a ( 6 )
Beşikte piş a ( 3 + 1 = 4 )
Kalburda şiş a ( 3 + 1 = 4 )
(Rémy Dor,17)
Tekerlemenin ilk dizesi altı heceden oluşmaktadır ve duraksızdır. 2. ve 3.
dizede (3+1) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (-ş) sesi ile yarım
kafiye yapılmıştır.
-44-
Portakalı soydum a ( 4 + 2 = 6 )
Baş ucuma koydum a ( 4 + 2 = 6 )
Ben bir yalan uydurdum a ( 1 + 1 + …= 7 )
(Koz, 1974, 7072)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesi (4+2) altılı; 3. dizesi yedi heceden meydana
gelmektedir ve aynı zamanda bu tekerleme bir sayışmaca olduğu için son dizede her
heceye vurgu yapılmıştır. 1. ve 2. dizede (soy-dum/koy-dum) tam kafiye ve redif
17
kullanılmıştır. 2. ve 3. dizede (y) sesi ile yarım kafiye yapılmıştır. Aynı tekerlemenin
farklı bir varyantları, 17 nolu tekerlemede yer almaktadır.
-45-
Bedi co a ( 2 + 1 = 3 )
Con bidi badi pufra b ( 3 + 4 = 7 )
Beni ago ün dö trua b ( 4 + 5 = 9 )
(Rémy Dor, 72)
Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. dizesinde (3+4) yedili ve 3.
dizesinde (4+5) dokuzlu hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde
(pufra/trua) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmış ve tekerlemede ses tekrarlarına (di/
co) başvurulmuştur.
-46-
En a ( 1 )
Endili bo b ( 3 + 1 = 4 )
Allah sayıda ben çıksam c ( 5 + 3 = 8 )
(Rémy Dor, 45)
Tekerlemenin ilk dizesi bir heceden oluşmaktadır. 2. dizede (3+1) dörtlü, 3.
dizede (5+3) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede ses tekrarları (-en)
yapılmıştır.
-47-
İngili mingili boftina a ( 6 + 3 = 9 )
Avini avini domina a ( 6 + 3 = 9 )
Boftin tiriz b ( 2 + 2 = 4 )
(Tokmakçıoğlu, 106)
Tekerlemenin ilk iki dizesinde (6+3) dokuzlu, diğer dizesi (2+2) dörtlü hece
ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (-ina) sesleri ile zengin kafiye yapılmıştır.
1. dizede ikileme (ingili mingili) kullanılmıştır.
18
-48-
Bir iki üç …on a ( 20 )
Sana kim dedi b ( 3 + 2 = 5 )
Kedi fareyi yedi b ( 2 + 5 = 7 )
(Rémy Dor, 22)
Tekerlemenin ilk dizesinde sayışma unsuru bulunmaktadır ve ilk dizede hece
ölçüsü bulunmamaktadır. 2. dizede (3+2) beşli; 3. dizede (2+5) yedili hece ölçüsü
kullanılmıştır. 2. ve 3. dizede (de-di/ye-di) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif
yapılmıştır.
-49-
Ebeleme debeleme a ( 4 + 4 = 8 )
El kuş del kuş b ( 2 + 2 = 4 )
Ebelik pek hoş b ( 3 + 2 = 5 )
(Gökşen, 368)
Tekerlemenin 1. dizesi (4+4) sekizli; 2. dizesi (2+2) dörtlü ve 3. dizesi (3+2)
beşli hece ölçüsü ile yazılmıştır. 2. ve 3. dizede (kuş/hoş) kelimeleriyle yarım kafiye,
dize içlerindeki (l) sesi ile aliterasyon yapılmıştır.
-50-
Ekmek a ( 2 )
Tuz b ( 1 )
Otuz b ( 2 )
(Rémy Dor, 44)
Tekerlemede hece ölçüsü bulunmamaktadır. 1. ve 2. dize iki hecede; 2. dize
bir heceden meydana gelmiştir. 2. ve 3. dizedeki (tuz/otuz) kelimeleriyle tunç kafiye
yapılmıştır.
-51-
Ene den turuva a ( 3 + 3 = 6 )
Ben çıktım b ( 1 + 2 = 3 )
Sahiden de ben çıktım b ( 4 + 3 = 7 )
19
(Rémy Dor, 47)
Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) altılı; 2. dizesinde (1+2) üçlü ve 3.
dizesinde (4+3) yedili hece ölçüsü görülmektedir. Kafiye unsurları bulunmamaktadır.
(ben/çıktım) kelimeleri kullanılarak tekrarlar yapılmıştır.
-52-
Çıt pıt a ( 1 + 1 = 2 )
Nerden geldin b ( 2 + 2 = 4 )
Ordan çık c ( 2 + 1 = 3 )
(Çiçeklioğlu, 30)
Tekerlemenin 1. dizesinde (1+1) ikili; 2. dizesinde (2+2) dörtlü ve üçüncü
dizesinde (2+1) üçlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Kafiyeye ait unsurlar
bulunmamaktadır. 1. dizede ikileme (çıt pıt) kullanılmıştır.
-53-
Tah taraba a ( 1 + 3 = 4 )
Ekiz mekiz b ( 2 + 2 = 4 )
Sekiz dokuz on c ( 5 )
(Rémy Dor, 51)
Tekerlemenin 1. dizesinde (1+3); 2. dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü
kullanılmıştır. 3. dize beş heceden oluşmaktadır ve duraksızdır. Tekerlemede
kafiyeye ait unsurlar bulunmamaktadır. 2. dizede ikileme (ekiz mekiz) kullanılmıştır.
-54-
Albo İstirbo a ( 2 + 3 = 5 )
Nebido a ( 3 )
Ambaro a ( 3 )
(Rémy Dor, 61)
Tekerlemenin ilk dizesinde (2+3) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. 2. ve 3.
dizeler üçer heceden oluşmaktadır ve duraksızdır. Rémy Dor’un adı geçen eserinden
bu tekerlemenin Fransızca ses taklitlerinden oluştuğunu öğreniyoruz. Dize
sonlarındaki (o) sesleri ile yarım kafiye oluştuğu söylenebilir.
20
-55-
Anya manya a ( 2 + 2 = 4 )
Kumpanya a ( 3 )
Bir şişe şampanya a ( 3 + 3 = 6 )
(Uyguner, 1957, 1503)
Tekerlemenin dizelerindeki hece ölçüsü birbirinden farklıdır. Dize
sonlarındaki (anya) sesleriyle zengin kafiye yapılmış ve 1. dizede ikileme (anya
manya) kullanılmıştır.
-56-
Esi mes a ( 2 + 1 = 3 )
Koca karı b ( 2 + 2 = 4 )
Kavgayı kes a ( 3 + 1 = 4 )
(Rémy Dor, 108)
Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. dizesinde (2+2) dörtlü ve 3.
hecesinde (3+1) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 3. dizedeki (-es) sesleriyle
tam kafiye yapılmıştır.
-57-
İni mini dudu mini a ( 4 + 4 = 8 )
Tıralan kaçalan b ( 3 + 3 = 6 )
Deliva dalivan bit c ( 3 + 4 = 7 )
(Sezgin, 208)
Tekerlemenin 1. dizesinde (4+4) sekizli; 2. dizesinde (3+3) altılı; 3.
dizesinde (3+4) yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede kafiye unsuru
bulunmamaktadır. 1. dizede ikileme (ini mini) kullanılmıştır.
-58-
Çalı çırpı a ( 2 + 2 = 4 )
Gömlek don b ( 2 + 1 = 3 )
On b ( 1 )
(Rémy Dor, 43)
21
Tekerlemenin 1. dizesinde (2+2) dörtlü ; 2. dizesinde (2+1) üçlü hece ölçüsü
kullanılmıştır. 3. dize tek heceden oluşmaktadır. 2. ve 3. dizede geçen (don/on)
kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizede ikileme (çalı çırpı) kullanılmıştır.
-59-
İn min ucu dil a ( 3 + 3 = 6 )
Fil filin kuş dilin b ( 3 + 3 = 6 )
Layton finton b ( 2 + 2 = 4 )
(Dirim, 80)
Tekerlemenin 1.ve 2. dizesinde (3+3) altılı; 3 dizesinde ( 2+2) dörtlü hece
ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize içlerinde
(il/in) sesleri kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.
-60-
Nal mık a ( 1 + 1 = 2 )
Çayır çimen b ( 2 + 2 = 4 )
Kırk a ( 1 )
(Rémy Dor, 49)
Tekerlemenin 1. dizesinde (1+1) ikili; 2. dizesinde ( 2+2) dörtlü hece ölçüsü
kullanılmıştır.3. dize tek heceden oluşmaktadır. 1. ve 3. dizedeki (-k) sesleriyle
yarım kafiye yapılmış ve 2. dizede ikileme (çayır çimen) kullanılmıştır.
-61-
Petijoli pem pem a ( 4 + 2 = 6 )
Panya pufla fendi b ( 4 + 2 = 6 )
Sınamad a go c ( 3 + 2 = 5 )
(Rémy Dor, 155)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (4+2) altılı ve 3. dizesinde (3+2) beşli hece
ölçüsü kullanılmıştır. Kafiye unsurlarından söz edilemez. Tekerlemede (p/f) sesleri
ile aliterasyon yapılmıştır.
22
2.2.3. Dört Dizeli Olanlar:
-62- Bir/iki/ üç/ …dokuz a ( 19 )
On b ( 1 )
Kırmızı don b ( 3 + 1 = 4 )
Git komşunun damına kon b ( 4 + 4 = 8 )
(Rémy Dor, 20)
Tekerleme sayışmaca tekerlemesi olduğu için ilk iki dizesinde hece
ölçüsünden söz etmek mümkün değildir. 3. dizede (3+1) dörtlü; 4. dizede (4+4)
sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. 2. 3. ve 4. dizelerdeki (on/don/kon) kelimeleriyle
tam kafiye yapılmıştır.
-63-
Allı pulak a ( 2 + 2 = 4 )
Güllü pulak a ( 2 + 2 = 4 )
Şundan al b ( 2 + 1 = 3 )
Şunu bırak a ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor,62)
Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (2+2) dörtlü; 3. dizesinde ( 2+1) üçlü hece
ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dize arasında (al-lı pulak/gül-lü pulak) kelimeleriyle
yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-64-
Ya şunda a ( 1 + 2 = 3 )
Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )
Keçe küülla b ( 2 + 2 = 4 )
Başunda a ( 3 )
(Özhan, 34)
Tekerlemenin ilk iki dizesinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 3. dizesinde (2+2)
dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede (şu-nda/bu-nda/başu-nda)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
23
-65-
Bir iki üç buçuk a ( 3 + 3 = 6 )
Dört beş altı buçuk a ( 2 + 4 = 6 )
Yedi sekiz dokuz buçuk a ( 4 + 4 = 8 )
On buçuk a ( 1 + 2 = 3 )
(Demiray, 1960, 2132)
Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) altılı; 2. dizesinde (2+4) altılı, 3. dizesinde
(4+4) sekizli ve dördüncü dizesinde (1+2) üçlü hece ölçüsü kullanılmıştır.
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize sonlarında kelime tekrarları
(buçuk) yapılmıştır.
-66-
Bir iki üç dört beş altı yedi a ( 10 )
Bunu sana kim dedi a ( 4 + 3 = 7 )
Diyen dedi a ( 2 + 2 = 4 )
On yedi a ( 1 + 2 = 3 )
(Rémy Dor,18)
Tekerlemenin ilk dizesi on hecedir ve duraksızdır.2. dizede (4+3) yedili, 3.
dizede (2+2) dörtlü; 4. dizede (1+3) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin
1. ve 2. dizesinde (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmaya çalışılmıştır.
Dize sonlarında kelime tekrarları (yedi/dedi) yapılmıştır.
-67-
On yirmi otuz kırk…yüz a ( 17 )
Dere tepe düz a ( 2 + 2 = 4 )
Ördek suda yüz a ( 2 + 3 = 5 )
Koca öküz a ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 25)
Tekerlemenin ilk dizesi on yedi hecedir ve duraksızdır. 2. ve 4. dizelerde
(2+2) dörtlü hece ölçüsü; 3. dizede (2+3) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Dize
sonlarındaki (düz/yüz/öküz) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 2. dizede ikileme
(dere tepe) kullanılmıştır.
24
-68-
Çın çın çın altı a ( 2 + 3 = 5 )
Çınaltıdır çınaltı a ( 4 + 3 = 7 )
İnanmazsan say da bak b ( 4 + 3 = 7 )
On altıdır on altı a ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor, 43)
Tekerlemenin ilk dizesinde (2+3) beşli ve diğer dizelerinde (4+3) yedili hece
ölçüsü kullanılmıştır. 2. ve 4. dizedeki (çınaltı/on altı) kelimeleriyle zengin kafiye
yapılmıştır. Ayrıca (çın/tı) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.
-69-
Petijan kıramada a ( 3 + 4 = 7 )
Pali pahra a ( 2 + 2 = 4 )
Al koy b ( 1 + 1 = 2 )
En do tırava a ( 2 + 3 = 5 )
(Rémy Dor, 51)
Tekerlemenin 1. dizesinde (3+4) yedili; 2. dizesinde (2+2) dörtlü; 3.
dizesinde (1+1) ikili; 4. dizesinde (2+3) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Dize
sonlarında (-a) sesleri ile yarım kafiye yapılmaya çalışılmış ve (p) sesleri
kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.
-70-
Pati jo a ( 2 + 1 = 3 )
Pervet kale b ( 2 + 2 = 4 )
A a b ( 1 + 1 = 2 )
En do turva b ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 52)
Tekerlemenin 1. dizesinde (2+1) üçlü; 2. ve 4. dizesinde (2+2) dörtlü; 3.
dizesinde (1+1) ikili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. 2. ve 3. dizelerde (-a/-e) sesleriyle
yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır.
25
-71-
Hasesi hüsesi a ( 3 + 3 = 6 )
Ömer ağanın tütün kesesi a ( 5 + 5 = 10 )
Halyoz balyoz b ( 2 + 2 = 4 )
Seksen doksan yüz b ( 2 + 2 + 1 = 5 )
(Rémy Dor, 56)
Tekerlemenin ilk dizesinde (3+3) altılı; 2. dizesinde (5+5) onlu; 3. dizesinde
(2+2) dörtlü; 4. dizede (2+2+1) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizedeki (-
se) sesleri tam kafiye; (-si) ekleri rediftir. 3. ve 4. dizedeki (z) sesleri ile yarım kafiye
yapılmıştır. Tekerlemenin 1. ve 3. dizesinde ikileme (hasesi hüsesi/halyoz balyoz)
kullanılmıştır.
-72-
Ak kabak a ( 1 + 2 = 3 )
Kara kabak a ( 2 + 2 = 4 )
Şunda yok a ( 2 + 1 = 3 )
Şuna bak a ( 2 + 1 = 3 )
(Rémy Dor, 59)
Tekerlemenin 1. dizesinde (1+2) üçlü; 3. ve 4 . dizelerde ( 2+1) üçlü; 2.
dizede (2+ 2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (k) sesleri ile yarım
kafiye yapılmıştır.
-73-
Allahlık billahlık a ( 3 + 3 = 6 )
Bir kutu şekerlik a ( 3 + 3 = 6 )
Peygamberlik a ( 4 )
Lika lika lik a ( 2 + 2 + 1 = 5 )
(Rémy Dor, 61)
Tekerlemenin ilk iki dizesi (3+3) altılı hece ölçüsüyle yazılmıştır. 3. dizede
hece ölçüsü bulunmazken, 4. dize (2+2+1) beşli hece ölçüsü ile yazılmıştır. 2. ve 3.
dizede (şeker-lik/peygamber-lik) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
26
Ayrıca (-lık/-lik) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır. 1. dizede ikileme
(Allahlık billahlık) kullanılmıştır.
-74-
Çıt pıt a ( 1 + 1 = 2 )
Nerden geldin ordan çık b ( 4 + 3 = 7 )
Kız saçların kıvırcık b ( 4 + 3 = 7 )
Mavi boncuk b ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 78)
Tekerlemenin ilk dizesinde ikili hece ölçüsü kullanılmıştır ve (1+1)
duraklıdır. 2. ve 3. dizelerde (4+3) yedili hece ölçüsü; 4. dizede (2+2) dörtlü hece
ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarında (-çık/-cık/-cuk) sesleriyle acemice
denilebilecek bir zengin kafiyenin oluşturulduğu söylenebilir. (k/ç) sesleri sıkça
kullanılarak aliterasyon yapılmıştır. 1. dizede ikileme (çıt pıt) kullanılmıştır.
-75-
Dam dam damalı a ( 2 + 3 = 5 )
Maşrapası kalaylı a ( 4 + 3 = 7 )
Komşunun oğlu saraylı a ( 5 + 3 = 8 )
Şimdi çıkan alaylı a ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor, 81)
Tekerlemenin 1. dizesinde (2+3) beşli; 2. ve 4. dizesinde (4+3) yedili ve 3.
dizesinde (5+3) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 2. 3. ve 4.
dizelerinde (kalay-lı/saray-lı/alay-lı) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
-76-
Edin nine bedin nine a ( 4 + 4 = 8 )
Suya düşmüş kadın nine a ( 4 + 4 = 8 )
Al çık bal çık b ( 2 + 2 = 4 )
Aradan önce sen çık b ( 5 + 2 = 7 )
(Rémy Dor, 86)
27
Tekerlemenin ilk iki dizesinde (4+4) sekizli, 3. dizesinde (2+2) dörtlü, 4.
dizesinde (5+2) yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede geçen (bedin
nine/kadın nine) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
-77-
Eteneke meteneke a ( 4 + 4 = 8 )
Tombul teneke a ( 2 + 3 = 5 )
Aya bak yıldıza bak b ( 3 + 4 = 7 )
Şu damdaki güzel kıza bak b ( 4 + 5 = 9 )
(Rémy Dor, 109)
Tekerlemenin 1. dizesinde (4+4) sekizli; 2. dizesinde (2+3) beşli; 3.
dizesinde ( 3+4) yedili ve 4. dizesinde (4+5) dokuzlu hece ölçüsü kullanılmıştır.
1. ve 2. dizede (meteneke/teneke ) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır. 3. ve 4.
dizede (yıldız-a bak/kız-a bak) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır. 1.
dizede ikileme (eteneke meteneke) kullanılmıştır.
-78-
İğnem düştü yakamdan a ( 4 + 3 = 7 )
Kuleli geliyor arkamdan a ( 6 + 3 = 9 )
Gelme kuleli gelme b ( 5 + 2 = 7 )
Annem bakıyor balkondan a ( 5 + 3 = 8 )
(Türkiçin, 1974, 69)
Tekerlemenin 1. ve 3.dizelerinde (4+3) ve (5+2) yedili hece ölçüsü diğer
dizelerde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizelerinde (yaka-mdan/
arka-mdan) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
-79-
Handan girdim a ( 2 + 2 = 4 )
İçeri Yahudiler oturmuş b ( 3 + 4 + 3 = 10 )
Dört köşeli hanga hanga c ( 4 + 4 = 8 )
Hangisi ya c ( 3 + 1 = 4 )
(Rémy Dor, 114)
28
Tekerlemenin 1. dizesinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde duraklar bilinenlerden
farklı olarak (3+4+3) onlu; 3. dizesinde (4+4) sekizli ve 4. dizesinde ( 3+1) dörtlü
hece ölçüsü kullanılmıştır. 3. ve 4. dizelerin sonlarındaki (-a) sesleri yarım kafiye
oluşturulmuştur. Tekerlemede (han) kelimesi sıkça kullanılarak aliterasyon
yapılmıştır.
-80-
İkiti pikiti şikiti ma a ( 3 + 3 = 6 )
Amil famil domil na a ( 4 + 3 = 7 )
İki piki romi tiki b ( 4 + 4 = 8 )
Yoniş boniş saç c ( 2 + 2 + 1 = 5 )
(Rémy Dor, 123)
Tekerlemenin 1. dizesinde (3+3) altılı; 2. dizesinde (4+3) yedili; 3. dizesinde
(4+4) sekizli ve 4. dizesinde (2+2+1) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede
ses unsurları ön plandadır. 1. ve 2. dizenin sonundaki (-a) sesleri ile yarım kafiye
yapılmaya çalışılmıştır. (pi/ki/ti/mi) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.
4. dizede ikileme (yoniş boniş) kullanılmıştır.
-81-
Pembe pembe pens var a ( 4 + 3 = 7 )
Tramvayda ses var a ( 4 + 2 = 6 )
Bir tabur asker a ( 3 + 2 = 5 )
Pembeyi besler a ( 3 + 2 = 5 )
(Rémy Dor, 155)
Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (3+2) beşli hece ölçüsü kullanılmıştır. Diğer
dizelerdeki hece ölçüleri farklıdır. 1. ve 2. dizenin sonundaki (-s) sesleriyle yarım
kafiye, (var) kelimeleriyle redif yapılmıştır. 3. ve 4. dizedeki (-er) sesleriyle tam
kafiye yapılmıştır.
-82-
Ellem büllem epelek sepelek a ( 4 + 4 = 8 )
Sarı kızın sarması b ( 4 + 3 = 7 )
29
Kara koyunun dolması b ( 5 + 3 = 8 )
Al bunu çek bunu c ( 3 + 3 = 6 )
(Demircioğlu, 12)
Tekerlemenin 1. ve 3. dizesinde (4+4) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır.
Diğer dizelerdeki hece ölçüleri farklıdır. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (sar-
ması/dol-ması) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır. Ayrıca 1. dizede iki
farklı ikileme (elem büllem/epelek sepelek) kullanılmıştır.
-83-
Bom bom portakali a ( 2 + 4 = 6 )
Semali vali a ( 3 + 2 = 5 )
Katamali kuleli a ( 4 + 3 = 7 )
Zerden tenyoner b ( 2 + 3 = 5 )
(Sezgin, 207)
Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde beşli hece ölçüsü kullanılmıştır ve durakları
farklıdır. 1. ve 4. dizelerde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. 2. ve 3. dizedeki (-
ali/-eli) sesleriyle zengin kafiye yapılmıştır. Tekerlemede (-li) sesi sıkça kullanılarak
aliterasyon yapılmıştır.
-84-
İğne iplik a ( 2 + 2 = 4 )
Mum ya kirpit b ( 2 + 2 = 4 )
Kipritin yarısı c ( 3 + 3 = 6 )
İbrahimin karısı c ( 4 + 3 = 7 )
(Demiray, 1960, 2133)
Tekerlemenin ilk iki dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Diğer
dizelerdeki hece ölçüleri farklıdır. 3. ve 4. dizedeki (yarı-sı/karı-sı) kelimeleriyle
zengin kafiye ve redif yapılmıştır. Tekerlemede (-i) sesi sıkça kullanılarak, ses
tekrarlarına başvurulmuştur. 1. dizede ikileme (iğne iplik) kullanılmıştır.
-85-
O mo kara do a ( 2 + 3 = 5 )
30
Süme süme süme do a ( 4 + 3 = 7 )
Lapa tike lapa tike b ( 4 + 4 = 8 )
Bir bando a ( 1 + 2 = 3 )
(Demiray, 1960, 2133)
Tekerlemenin bütün dizelerinde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır.
1. ve 2. dizede (kara do/süme do) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
Tekerlemede ses tekrarlarına (o/mo/do/süme/lapa/tike) başvurulmuştur.
-86-
Kuzu kuzu me a ( 2 + 2 + 1 = 5 )
Bin tepeme a ( 1 + 3 = 4 )
Haydi gidelim b ( 2 + 3 = 5 )
Ayşe teyzeme a ( 2 + 3 = 5 )
(Çiçeklioğlu, 27)
Tekerlemenin 2. dizesinde (1+3) dörtlü hece ölçüsü; diğer dizelerinde beşli
hece ölçüsü kullanılmıştır. 2. ve 4. dizedeki (tepe-me/teyze-me) kelimeleriyle yarım
kafiye ve redif yapılmıştır.
-87-
Ebe ebe gel bize a ( 4 + 3 = 7 )
Uzaktan vur elimize a ( 4 + 3 = 7 )
Eğer vuramaz isen b ( 5 + 2 = 7 )
Ebesin ebesin b ( 3 + 3 = 6 )
(Çiçeklioğlu, 32)
Tekerlemenin 4. dizesinde (3+3) altılı; diğer dizelerinde (4+3) ve (2+5)
yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (biz-e/elimiz-e) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif yapılmıştır.
-88-
Oko moko a ( 2 + 2 = 4 )
Kim şişko a ( 1 + 2 = 3 )
Şişkonun yarısı b ( 3 + 3 = 6 )
31
Gargamelin karısı b ( 4 + 3 = 7 )
(Bakırcı, 1982)
Tekerlemenin bütün dizelerinde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır.
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (moko/şişko) kelimeleriyle tam kafiye, (yarı-sı/
karı-sı) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır. Tekerlemede (ko) sesi ile
aliterasyon yapılmıştır.
-89-
İğne attım denize a ( 4 + 3 = 7 )
Saat geldi sekize a ( 4 + 3 = 7 )
Ze ze ze a ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Kim geveze a ( 1 + 3 = 4 )
(Bakırcı, 1982)
Tekerlemenin ilk iki dizesinde (4+3) yedili hece ölçüsü; diğer dizelerinde ise
farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (deniz-e/sekiz-e) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif yapılmıştır. Tekerlemede (ze) sesi sıkça tekrarlanarak aliterasyon
yapılmıştır.
-90-
Bir kedi varmış a ( 3 + 2 = 5 )
On’a kadar sayarmış a ( 4 + 3 = 7 )
Bir iki üç dört beş altı b ( 4 + 4 = 8 )
Yedi sekiz dokuz on c ( 4 + 3 = 7 )
(Demirtaş, 1991)
Tekerlemenin 2. ve 4. dizelerinde (3+4) yedili hece ölçüsü; diğer dizelerinde
farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (var-mış/sayar-mış) kelimeleriyle
tam kafiye ve redif yapılmıştır.
-91-
Fillice a ( 3 )
Kuş dillice a ( 1 + 3 = 4 )
32
Bal ballıca a ( 1 + 3 = 4 )
Balık hoca a ( 2 + 2 = 4 )
(Dirim, 37)
Tekerlemenin ilk dizesinde (2+1) üçlü; diğer dizelerinde (1+3) ve (2+2)
dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (fil-lice/dil-
lice/bal-lıca) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-92-
Çıt pıt a ( 1 + 1 = 2 )
Mavi boncuk b ( 2 + 2 = 4 )
Arap kızı c ( 2 + 2 = 4 )
Sen çık b ( 1 + 1 = 2 )
(Kartal, 3179)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (1+1) ikili; 3. ve 4. dizelerinde (2+2)
dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 2. ve 4. dizesinde (boncuk/çık)
kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. 1. dizede ikileme (çıt pıt) kullanılmıştır.
-93-
O piti piti a ( 3 + 2 = 5 )
Karamela sepeti a ( 4 + 3 = 7 )
Terazi lastik jimnastik b ( 5 + 3 = 8 )
Biz size geldik bitlendik b ( 5 + 3 = 8 )
(Dirim,40)
Tekerlemenin 3. ve 4. dizelerinde (5+3) sekizli hece ölçüsü; diğer dizelerinde
farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dize sonundaki (-ti) sesleri ile tam kafiye,
3. ve 4. dizedeki (-tik/-dik) sesleri ile zengin kafiye ve dize içlerinde ses tekrarları
yapılmıştır.
-94-
Oo Mercan a ( 2 + 2 = 4 )
Ne getirdi amcan? a ( 4 + 2 = 6 )
33
Tatlı tatlı patlıcan a ( 4 + 3 = 7 )
Can can can a ( 1 + 1 + 1 = 3 )
(Tokmakçıoğlu,85)
Tekerlemenin bütün dizeleri farklı hece ölçülerinden oluşmuştur. Dize
sonlarındaki (mercan/amcan/patlıcan/can) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
3. dizede ikileme (tatlı tatlı) kullanılmıştır.
-95-
Oooo…
Dokunma a ( 3 )
Çok acıyor benim yaram b ( 4 + 4 = 8 )
Doktora gitsem b ( 3 + 2 = 5 )
Yok ki param b ( 2 + 2 = 4 )
(Dirim, 53)
Tekerlemenin bütün dizelerinde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 2. ve 4.
dizedeki (yara-m/para-m) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
-96-
Oooo
İğne iplik a ( 2 + 2 = 4 )
Derme diplik a ( 2 + 2 = 4 )
Çelik çubuk a ( 2 + 2 = 4 )
Sen çık a ( 1 + 1 = 2 )
(Dirim, 68)
Tekerlemenin ilk üç dizesinde (2+2) dörtlü; son dizesinde (1+1) ikili hece
ölçüsü kullanılmıştır. Dize sonlarındaki (k) sesleri ile yarım kafiye yapılmıştır. 1. ve
3. dizede ikileme (iğne iplik/çelik çubuk) kullanılmıştır.
-97-
Doktor gelir tık tık a ( 4 + 2 = 6 )
Elinde ibrik a ( 3 + 2 = 5 )
Biz bu ilaçtan bıktık a ( 5 + 2 = 7 )
34
Tıka tıka tık a ( 5 )
(Dirim, 75)
Tekerlemenin bütün dizelerinde farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. Dize
sonlarındaki (tık/ibrik/bıktık/tık) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-98-
Bircik ikicik üçcük a ( 2 + 3 + 2 = 7 )
Kara tavuk kancık a ( 4 + 2 = 6 )
Ondadır bundadır b ( 3 + 3 = 6 )
Helvacının kızındadır b ( 4 + 4 = 8 )
(Demircioğlu, 35)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (üçcük/kancık) kelimeleriyle yarım kafiye
yapılmıştır.
-99-
Anya manya kumpanya a ( 4 + 3 = 7 )
Kumpanyayı içtin mi? b ( 4 + 3 = 7 )
Tarlaları biçtin mi? b ( 4 + 3 = 7 )
Ih mıh sen çık c ( 2 + 2 = 4 )
(Bozdoğan, 8)
Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (iç-tin mi/biç-tin mi) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif yapılmıştır.
2.2.4. Beş Dizeli Olanlar:
-100-
Birden ikiden a ( 2 + 2 = 4 )
Üçten dörtten a ( 2 + 2 = 4 )
Saydım seksen a ( 2 + 2 = 4 )
Üç yüz doksan a ( 2 + 2 = 4 )
Fan fin bin a ( 1 + 1 + 1 = 3 )
(Artan, 3150)
35
Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Son
dize ise üç ayrı heceden meydana gelmektedir. 3. ve 4. dizede (seksen/doksan)
kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-101-
Bircik ikicik üçcük a ( 7 )
Dörtçük beşçik altıcık a ( 7 )
Yedicik sekizcik dokuzcuk a ( 9 )
Oncuk boncuk a ( 4 )
Karatavuğa kancık a ( 5 + 2 = 7 )
(Rémy Dor, 26)
Tekerlemenin dize sonlarındaki (üçcük/altıcık/dokuzcuk/boncuk/kancık)
kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
-102-
Bir taş attım a ( 2 + 2 = 4 )
Tavşana vurdu b ( 3 + 2 = 5 )
Kâbeye gitti b ( 3 + 2 = 5 )
Kâbenin kapısı kilitli b ( 6 + 3 = 9 )
Ebenin başı bitli b ( 3 + 4 = 7 )
(Rémy Dor, 76)
Tekerlemenin 3. 4. ve 5. dizesinde (git-ti/kilit-li/bit-li) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif yapılmıştır.
-103-
Ene mene dosi a ( 4 + 2 = 6 )
Dosi safranbosi a ( 2 + 4 = 6 )
Safranbos safranbos b ( 3 + 3 = 6 )
Fransız dos b ( 3 + 1 = 4 )
İncili badem bos b ( 3 + 2 + 1 = 7 )
(Akyüz, 12-13)
36
Tekerlemede ses değeri öne çıkmıştır. 1. ve 2. dizedeki (dosi/safranbosi)
kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır. 3. 4. ve 5. dizedeki (safranbos/dos/bos)
kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizede ikileme (ene mene) kullanılmıştır.
-104-
Engi mengi a ( 2 + 2 = 4 )
Doktorumun rengi a ( 4 + 2 = 6 )
On dört mahbus b ( 2 + 2 = 4 )
Yirmi can yirmi can c ( 3 + 3 = 6 )
Çık karpuz d ( 1 + 2 = 3 )
(Rémy Dor, 106)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mengi/rengi) kelimeleriyle zengin kafiye,
3. ve 4. dizede (mahbus/karpuz) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. 1. dizede
ikileme (engi mengi) kullanılmıştır.
-105-
Engik mengik a ( 2 + 2 = 4 )
Engerebik dibik a ( 4 + 2 = 6 )
Effer keffer b ( 2 + 2 = 4 )
Mangal mucak a ( 2 + 2 = 4 )
Tas tus pis c ( 1 + 1 + 1 = 3 )
(Rémy Dor, 106)
Tekerleme ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir. 1. 2. ve 4. dizenin
sonlarındaki (k) sesi ile yarım kafiye yapılmıştır. Tekerlemede ikilemelerin (engik
mengik/effer keffer/mangal mucak) sıkça kullanıldığı görülüyor.
-106-
Hangi renkten istersiniz a ( 8 )
Baylar bayanlar b ( 2 + 3 = 5 )
Merdivenden kayanlar b ( 4 + 3 = 7 )
İlaçla ayılanlar b ( 3 + 4 = 7 )
Peynir ekmek yiyenler b ( 4 + 3 = 7 )
37
(Rémy Dor,115)
Tekerlemenin 2. ve 3. dizelerinde (bayan-lar/kayan-lar) kelimeleriyle zengin
kafiye yapılmıştır.
-107-
Istıkbebe loli a ( 4 + 2 = 6 )
Mendo mendo mendo b ( 2 + 2 + 2 = 6 )
Kara içi mendo b ( 4 + 2 = 6 )
Makarnemi tak tak c ( 4 + 2 = 6 )
Kara kulak c ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 117)
Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (tak/kulak) kelimeleriyle tam kafiye
yapılmıştır.4. dizede ikileme (tak tak) 2. ve 3. dizede kelime tekrarları kullanılmıştır.
-108-
İndiri mindiri a ( 3 + 3 = 6 )
Bufturi abla b ( 3 + 2 = 5 )
Tami vermini a ( 2 + 3 = 5 )
İndiri mindiri a ( 3 + 3 = 6 )
Buftin dras c ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 129)
Tekerlemede ses değeri öne çıkmaktadır.Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde
kelime tekrarları (indiri mindiri) görülür. Tekerlemede (-in/-ir) sesleri sıkça
kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.
-109-
O mo karado a ( 2 + 3 = 5 )
Sama sama sama do a ( 4 + 3 = 7 )
Lipanto lipanto a ( 3 + 3 = 6 )
Lepe kete lepe kete b ( 4 + 4 = 8 )
Verdiği o a ( 3 + 1 = 4 )
(Rémy Dor,150)
38
Tekerleme ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir.Tekerlemenin 1. 2. 3. ve 5.
dizelerinde (o) sesi ile yarım kafiye yapılmıştır.
-110-
Ooo..
İğne battı a ( 2 + 2 = 4 )
Canımı yaktı a ( 3 + 2 = 5 )
Tombul kuş b ( 2 + 1 = 3 )
Arabaya koş b ( 4 + 1 = 5 )
Tramvaydan düş b ( 4 + 1 = 5 )
(Talât, 159)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde sesteş (-tı) kelimeler kullanılmıştır. 3. 4. ve
5. dizelerde (kuş/koş/düş) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır.
-111-
Kızın adı Hediye a ( 4 + 3 = 7 )
Ekmek vermez kediye a ( 4 + 3 = 7 )
Kedi gider kadıya a ( 4 + 3 = 7 )
Kadının kapısı kilitli b ( 6 + 3 = 9 )
Hediye’nin başı bitli b ( 6 + 2 = 8 )
(Çiçeklioğlu, 20)
Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizelerinde (Hediye/kediye/kadıya) kelimeleriyle
zengin kafiye, 4. ve 5. dizede (kilit-li/bit-li) kelimeleriyle tam kafiye ve redif
yapılmıştır.
-112-
Bir, iki, üç, dört a ( 5 )
Beş, altı, yedi b ( 5 )
Bunu sana kim dedi? b ( 4 + 3 = 7 )
Diyen dedi on yedi b ( 4 + 3 = 7 )
Yağlı böreği kim yedi? b ( 5 + 3 = 8 )
(Dirim, 37)
39
Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin kafiye, 4.
ve 5. dizede (yedi) kelimeleriyle cinaslı kafiye yapılmıştır.
-113-
Bir iki a ( 1 + 2 = 3 )
Çayırdaki tilki a ( 4 + 2 = 6 )
Vallahi yenge ben yapmadın b ( 5 + 4 = 9 )
Horoz yaptı c ( 2 + 2 = 4 )
Horozun selamını al çık d ( 3 + 4 + 2 = 9 )
(Akyüz, 13)
Tekerlemenin bütün dizelerindeki hece ölçüsü farklıdır. 1. ve 2. dizedeki
(iki/tilki) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-114-
İn min a ( 1 + 1 = 2 )
Nen din a ( 1 + 1 = 2 )
Fırfır atan a ( 2 + 2 = 4 )
Sinek satan a ( 2 + 2 = 4 )
Tan tun tan a ( 1 + 1 + 1 = 3 )
(Varlık, 6582)
Tekerlemenin ilk iki dizesi (1+1) ikili; 3. ve 4. dizeleri (2+2) dörtlü hece
ölçüsü ile yazılmıştır. 5. dizede (1+1+1) üçlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2.
dizede (min/din) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. ve 5. dizede (atan/satan/tan)
kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-115-
Bisiklete bindim a ( 4 + 2 = 6 )
Karıncayı ezdim a ( 4 + 2 = 6 )
Afedersin karınca b ( 4 + 3 = 7 )
Seni maymun zannettim a ( 4 + 3 = 7 )
Dim dim dim a ( 1 + 1 + 1 = 3 )
(Lüleci, 25)
40
Tekerlemenin 1. ve ikinci dizesinde (4+2) altılı; 3. ve 4. dizesinde (4+3)
yedili ve son dizesinde (1+1+1) üçlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemede kafiye
unsuru bulunmazken, dize sonlarında sesteş kelimeler (-dim/-tim) kullanılmıştır.
-116-
Leylek leylek a ( 2 + 2 = 4 )
Hani bana b ( 2 + 2 = 4 )
Yarım dü1ek a ( 2 + 2 = 4 )
Yarım düleğin içi yok a ( 5 + 3 = 8 )
Kel Fatma’nın saçı yok a ( 4 + 3 = 7 )
(Demircioğlu, 100)
Tekerlemenin ilk üç dizesi (2+2) dörtlü hece ölçüsü ile yazılmıştır. Diğer
dizelerdeki hece ölçüsü farklıdır. 1. ve 3. dizede (leylek/dülek) kelimeleriyle zengin
kafiye yapılmıştır. 4. ve 5. dizede (iç-i yok/saç-ı yok) kelimeleriyle yarım kafiye ve
redif yapılmıştır.
-117-
Testim kırıldı a ( 2 + 3 = 5 )
Suyum döküldü a ( 2 + 3 = 5 )
Annem dövecek b ( 2 + 3 = 5 )
Babam sevecek b ( 2 + 3 = 5 )
Ebelik kime gelecek b ( 3 + 2 + 3 = 8 )
(Rémy Dor,168)
Tekerlemenin ilk dört dizesi (2+3) beşli; son dizesi (3+5) sekizli hece ölçüsü
ile yazılmıştır. 1. ve 2. dizede (kırıl-dı/dökül-dü) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (döv-
ecek/sev-ecek) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
2.2.5. Altı Dizeli Olanlar:
-118-
Bir a ( 1 )
İki b ( 2 )
Üç c ( 1 )
41
Dört d ( 1 )
Beş e ( 1 )
Ateş e ( 2 )
(Kartal, 3179)
Tekerlemede hece ölçüsünden söz edilemez. Tekerlemenin son iki
dizesindeki (beş/ateş) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-119-
Arabistan buğdayları a ( 4 + 4 = 8 )
Severler sevgilesi a ( 3 + 4 = 7 )
Rumeli dilberleri a ( 3 + 4 = 7 )
Kız seni almaya geldim b ( 3 + 5 = 8 )
Halini sormaya geldim b ( 3 + 5 = 8 )
Çık dışarı c ( 1 + 2 = 3 )
(Rémy Dor, 69)
Tekerlemenin 1. 4. ve 5. dizeleri (4+4) ve (3+5) sekizli hece ölçüsü; 2. ve 3.
dizeleri (3+4) yedili hece ölçüsü ile yazılmıştır. Son dizede (1+2) üçlü hece ölçüsü
kullanılmıştır. Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (al-maya geldim/sor-maya geldim)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-120-
Ala bala a ( 2 + 2 = 4 )
Portakala a ( 2 + 2 = 4 )
Vaza vizo b ( 2 + 2 = 4 )
Domatizo b ( 2 + 2 = 4 )
Von von vazilon c ( 2 + 3 = 5 )
Limon c ( 2 )
(Rémy Dor, 60)
Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü; 5. dizede (2+3) beşli hece
ölçüsü kullanılmıştır. Son dize iki hecelidir ve duraksızdır. 1. ve 2. dizede
(bala/portakala) kelimeleriyle zengin kafiye, 3. ve 4. dizede (vizo/domatizo)
42
kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (vazilon/limon) kelimeleriyle tam kafiye
yapılmıştır.
-121-
Ana bene a ( 2 + 2 = 4 )
Tahta deme a ( 2 + 2 = 4 )
Ucu düğme a ( 2 + 2 = 4 )
Engine mengine a ( 3 + 3 = 6 )
Kara çuval dengine a ( 4 + 3 = 7 )
Kurt kulağı şıp çık b ( 4 + 2 = 6 )
(Rémy Dor, 63)
Tekerlemenin ilk üç dizesi (2+2) dörtlü; 4. ve 6. dizeleri ( 3+3) ve ( 4+2)
altılı, 5. dizesi (4+3) yedili hece ölçüsü ile yazılmıştır. 1. 2. ve 3. dizede
(bene/deme/düğme) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır. 4. ve 5.
dizede (mengi-ne/dengi-ne) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
-122-
Avalama tavalama a ( 4 + 4 = 8 )
Tam tam takalama a ( 2 + 4 = 6 )
Ev kuşu dev kuşu b ( 3 + 3 = 6 )
Hasan gelir yaz kuşu c ( 4 + 3 = 7 )
Hartal hurtal d ( 2 + 2 = 4 )
Çek beni kurtar e ( 3 + 2 = 5 )
(Rémy Dor, 70)
Tekerlemenin 2. ve 3. dizelerinde (2+4) ve (3+3) altılı hece ölçüsü; diğer
dizelerinde farklı hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (tava-lama/ taka-lama)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır. 5. ve 6. dizede (hartal/kurtar)
kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
-123-
Bim bom bim bom a ( 2 + 2 = 4 )
Bimbara rak rak b ( 3 + 2 = 5 )
43
Zim zom zim zom a ( 2 + 2 = 4 )
Zim zara rak rak b ( 3 + 2 = 5 )
Ay gidi vay gidi c ( 3 + 3 = 6 )
Yumurcak b ( 3 )
(Rémy Dor, 73)
Tekerlemede ses unsurunun öne çıktığı görülür. Anlamlı kelimeler çok azdır.
(bim bom/zim zom/rak rak/ay/vay) gibi ses tekrarlarına başvurulmuştur. 1. ve 3.
dizede (bom/zom) kelimeleriyle, 4. ve 6. dizede (rak/yumurcak) kelimeleriyle tam
kafiye yapılmıştır.
-124-
Bir ben do a ( 1 + 2 = 3 )
Solla silla do a ( 4 + 1 = 5 )
Fikredelim o a ( 4 + 1 = 5 )
O ini enve b ( 1 + 2 + 2 = 5 )
Sarayını senve b ( 4 + 2 = 6 )
Çanak kızı çok sani c ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor, 74)
Tekerlemenin 2. 3. ve 4. dizelerinde kullanılan beşli hece kalıbının durakları
bilinenlerin dışındadır. 2. ve 3 dizede (do/o) sesleriyle yarım kafiye, 4. ve 5. dizede
(enve/senve) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır.
-125-
Ellem bellem a ( 2 + 2 = 4 )
Badi dilem a ( 2 + 2 = 4 )
Hoca filfil b ( 2 + 2 = 4 )
Katran kıtlık c ( 2 + 2 = 4 )
Tas tus d ( 1 + 1 = 2 )
Bıngala böyle pıs d ( 3 + 3 = 6 )
(Rémy Dor, 90)
Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü ve diğer dizelerde
ise farklı hece ölçüleri kullanılmıştır .
44
-126-
Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )
Eniştene a ( 2 + 2 = 4 )
Lâle kökü b ( 2 + 2 = 4 )
Dilber otu b ( 2 + 2 = 4 )
Tas tus c ( 1 + 1 = 2 )
Engili mengili kız d ( 3 + 3 + 1 = 7 )
(Rémy Dor, 98)
Tekerlemenin ilk dört dizesinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü ve diğer dizelerde
ise farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 5. dizede (1+1) duraklı ikili hece ölçüsü, son
dizede (3+3+1) yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (mene/eniştene)
kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (tus/kız) kelimeleriyle yarım kafiye
yapılmıştır.
-127-
Enna menna a ( 2 + 2 = 4 )
Şalgada lemma a ( 3 + 2 = 5 )
Bombom laga luga a ( 2 + 4 = 6 )
Çın çın mın çın b ( 2 + 2 = 4 )
Ali Bey Keçi Bey c ( 3 + 3 = 6 )
Kılıç pirinç d ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 107)
Tekerlemenin 1. 4. ve 6. dizelerinde (2+2) dörtlü; 2. dizesinde (3+2) beşli, 3.
ve 5. dizelerinde (2+4) ve (3+3) altılı hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. 2. ve 3. dizede
(menna/lemma/luga) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. 1. ve 3. dizede ikileme
(enna menna/laga luga) kulanılmıştır.
-128-
Kin kin ta a ( 2 + 1 = 3 )
Kutu peri ransa a ( 4 + 2 = 6 )
Ere dora ni b ( 4 + 1 = 5 )
Kutu perani b ( 2 + 3 = 5 )
45
Hık mık c ( 1 + 1 = 2 )
Sen çık c ( 1 + 1 = 2 )
(Rémy Dor, 139)
Tekerlemede farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede yarım kafiye
(-a), 3. ve 4. dizede zengin kafiye (dora ni/ perani), 5. ve 6. dizelerde tam kafiye (-
ık) kullanılmıştır.
-129-
Ooo
Dama çıktım çalı kırdım a ( 4 + 4 = 8 )
Bir alaca yılan gördüm a ( 4 + 4 = 8 )
Yılan bizim nemiz idi b ( 4 + 4 = 8 )
Guduretten temiz idi b ( 4 + 4 = 8 )
Al çık bal çık c ( 2 + 2 = 4 )
Sen dur sen çık c ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 141)
Tekerlemenin ilk dört dizesinde (4+4) sekizli; 5. ve 6. dizelerinde (2+2)
dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (kır-dım/gör-düm) kelimeleriyle
yarım kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (nemiz idi/temiz idi) kelimeleriyle zengin
kafiye ve redif yapılmıştır.
-130-
Ooo
Sandan a ( 1 + 1 = 2 )
Firi miki dandan a ( 4 + 2 = 6 )
Karako sibedo b ( 3 + 3 = 6 )
Firi miki fedamo b ( 4 + 3 = 7 )
Rangon a ( 2 )
(Rémy Dor, 147)
Tekerlemede ses değeri öne çıkmaktadır. 1. ve 2. dizedeki (sandan/dandan)
kelimeleri anlamlı olmasa bile, ses benzerliği nedeniyle zengin kafiye yapıldığı
düşünülebilir. 3. ve 4. dizede (sibedo/fedamo) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
46
-131-
Om bom a ( 1 + 1 = 2 )
Sam Sunay b ( 1 + 2 = 3 )
Sınay mom c ( 2 + 1 = 3 )
Lap lap lap d ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Dere tepeli e ( 2 + 3 = 5 )
Aylom farfoylom c ( 2 + 3 = 5 )
(Rémy Dor, 154)
Tekerlemede ses unsuru ön plana çıkmaktadır. 1. ve 3. dizede (bom/mom)
kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. (om) sesi sıkça kullanılarak aliterasyon
yapılmıştır.
-132-
Puf Katarina a ( 1 + 4 = 5 )
Katarina buşye a ( 4 + 2 = 6 )
Yup yup yup b ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Aleridino c ( 2 + 3 = 5 )
O radyo c ( 1 + 2 = 3 )
Alerestina a a ( 5 + 1 = 6 )
(Rémy Dor, 159)
Tekerlemede kullanılan bazı hece ölçüsü ve durakları bilinenlerden farklıdır.
1. dizede (1+4) beşli; 3. dizede (1+1+1) üçlü; 6. dizede (5+1) altılı hece ölçüsü
kullanılmıştır ve kullanılan kalıplar standart hece kalıplarının dışındadır. 1. ve 2.
dizede (Katarina/buşye) kelimeleriyle, 5. ve 6. dizede (aleridino/radyo) kelimeleriyle
yarım kafiye yapılmıştır.
-133-
Şu di leblebi a ( 2 + 3 = 5 )
Dra dınga b ( 2 + 2 = 4 )
Zıra zınga b ( 2 + 2 = 4 )
O lebleb c ( 1 + 2 = 3 )
Sen moden d ( 1 + 2 = 3 )
47
Somru hi a ( 2 + 1 = 3 )
(Rémy Dor, 162)
Tekerleme ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir. 2. ve 3. dizede
(dınga/zınga) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-134-
Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )
Pabucumu giyme a ( 4 + 2 = 6 )
Çarşıya gitme a ( 3 + 2 = 5 )
Leblebi alma a ( 3 + 2 = 5 )
Kıtır kıtır yeme a ( 4 + 2 = 6 )
Bana da verme a ( 3 + 2 = 5 )
(Talat, 159)
Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde (mene/giyme/gitme) kelimeleriyle yarım
kafiye yapılmaya çalışılmıştır. Ayrıca, 4. ve 6. dizede (al-ma/ver-me) kelimeleriyle
tam kafiye ve redif yapılmıştır.
-135-
Boncuklarım döküldü a ( 4 + 3 = 7 )
Toplıyamadım b ( 5 )
Küçük hanım geldi a ( 4 + 2 = 6 )
Saklıyamadım b ( 5 )
Hık mık c ( 1 + 1 = 2 )
Sana dedim çık c ( 4 + 1 = 5 )
(Gökşen, 369)
Tekerlemede farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 2. ve 4. dizede kullanılan
beşli hece ölçüsü duraksızdır. 5. ve 6. dizede (mık/çık) kelimleriyle tam kafiye
yapılmıştır.
-136-
O o ondurma a ( 2 + 3 = 5 )
Yiyeceğim dondurma a ( 4 + 3 = 7 )
48
Allah ben çıksam b ( 2 + 3 = 5 )
Anya manya c ( 2 + 2 = 5 )
Kumpanya c ( 3 )
Aranızdan çıktım ya c ( 4 + 3 = 7 )
(Sezgin, 209)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (ondurma/dondurma) sözcükleriyle tunç
kafiye, 4. 5. ve 6. dizede (manya/kumpanya/ya) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
Ayrıca 4. 5. dizede (manya/kumpanya) kelimeleriyle zengin kafiye oluşmaktadır.
-137-
Analıç a ( 3 )
Kıllı Periç a ( 2 + 2 = 4 )
43 44 45 46 47 48 …elli b ( 20 )
Belli b ( 2 )
Çulu çuvalı torla topla c ( 5 + 4 = 9 )
Zerle zeple gel çık d ( 4 + 2 = 6 )
(Demiray, 1960, 2133)
Tekerlemenin 1. 3. ve 4. dizelerin hece ölçüsü bulunmamaktadır. 1. ve 2.
(analıç/periç) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (elli/belli) kelimeleriyle tunç
kafiye yapılmıştır.
-138-
Babam yoğurt getirdi a ( 4 + 3 = 7 )
Pisi burnunu batırdı a ( 5 + 3 = 8 )
Pisi seni tutarım b ( 4 + 3 = 7 )
Bıyığını yolarım b ( 4 + 3 = 7 )
Minarenin kilidi c ( 4 + 3 = 7 )
Kapıya gelen kimidi c ( 5 + 3 = 8 )
(Dirim, 45)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (getir-di/batır-dı) kelimeleriyle zengin
kafiye ve redif yapılmıştır.
49
-139-
Cücük cücük cümene a ( 4 + 3 = 7 )
Cücük gitti kime ne a ( 4 + 3 = 7 )
Cümen başı çekilmiş b ( 4 + 3 = 7 )
Altın küpe takılmış b ( 4 + 3 = 7 )
Hop hop hop c ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Gel sıyrıl kop c ( 3 + 1 = 4 )
(Dirim, 70)
Tekerlemenin ilk dört dizesi (3+4) yedili hece ölçüsü; diğer dizeleri ise
(1+1+1) üçlü ve (3+1) dörtlü hece ölçüsü ile yazılmıştır. 1. ve 2. dizede (cümene/ne)
kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (çekil-miş/takıl-mış) kelimeleriyle zengin
kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (hop/kop) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-140-
Ettike a ( 3 )
Bettike a ( 3 )
Vâma yastık b ( 2 + 2 = 4 )
Civana kıstık b ( 3 + 2 = 5 )
Çelik çubuk b ( 2 + 2 = 4 )
Çık b ( 1 )
(Uyguner,1957,1503)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizede (ettike/bettike) kelimeleriyle tunç kafiye, 3. ve
4. dizede (yastık/kıstık) kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (çubuk/çık)
kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
-141-
Pinokyo Pinokyo a ( 3 + 3 = 6 )
Sen çok delisin b ( 2 + 3 = 5 )
Dedenin sözünü c ( 3 + 3 = 6 )
Hiç dinlemezsin b ( 1 + 4 = 5 )
Al çık bal çık c ( 2 + 2 = 4 )
Sana dedim sen çık c ( 4 + 2 = 6 )
50
(Ünsal, 206)
Tekerlemeye bir masal kahramanı (Pinokyo) konu edilmiştir ve tekerlemede
kahramanın özellikleri anlatılmaktadır.Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.
2.2.6. Yedi Dizeli Olanlar:
-142-
İnciz minciz a ( 2 + 2 = 4 )
Zari zekmel b ( 2 + 2 = 4 )
Miski anber c ( 2 + 2 = 4 )
Taca tuca d ( 2 + 2 = 4 )
Bakkal fındık e ( 2 + 2 = 4 )
Dönbele batlak e ( 3 + 2 = 5 )
Bulak bıldır pıs f ( 2 + 2 + 1 = 5 )
(Rémy Dor,128)
Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (zekmel/anber) kelimeleriyle, 5. ve 6.
dizesinde (fındık/batlak) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
-143-
Ya şunda a ( 1 + 2 = 3 )
Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )
Kele kuçek b ( 2 + 2 = 4 )
Şamnan gelen c ( 2 + 2 = 4 )
Tatlı şeker d ( 2 + 2 = 4 )
Şunda gokar d ( 2 + 2 = 4 )
Şunda çıkar d ( 2 + 2 = 4 )
(Özhan, 34)
Tekerlemenin ilk iki dizesi (1+2) üçlü, diğer dizeleri (2+2) dörtlü hece
ölçüsü ile yazılmıştır. 1. ve 2. dizede (şu-nda/bu-nda) yarım kafiye ve redif, 5. 6. ve
7. dizelerde (şeker/gokar/çıkar) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
51
-144-
Efsun Gandi a ( 2 + 2 = 4 )
Gülü gülü a ( 2 + 2 = 4 )
Zembili zem zem b ( 3 + 2 = 5 )
Babili beydi a ( 3 + 2 = 5 )
Babili şeydi a ( 3 + 2 = 5 )
Şunu bunu bilmem b ( 4 + 3 = 7 )
Zem zem a ( 1 + 1 = 2 )
(Rémy Dor, 86)
Tekerlemenin 4. ve 5. dizesinde (bey-di/şey-di) kelimeleriyle tam kafiye ve
redif yapılmıştır. Tekerlemede ses tekrarları (zem zem) yapılmıştır.
-145-
O o liro a ( 2 + 2 = 4 )
Lemlem liro a ( 2 + 2 = 4 )
Dober diro a ( 2 + 2 = 4 )
Zatelyon b ( 3 )
İpte urgan b ( 2 + 2 = 4 )
Natnaryorgan b ( 4 )
Dober diro a ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 146)
Tekerlemede ses unsuru öne çıkmaktadır. 2. ve 3. dizede (liro/diro)
kelimeleriyle zengin kafiye, 4. 5. ve 6. dizede (zatelyon/urgan/natnaryorgan)
kelimeleriyle yarım kafiye oluşmuştur. Ayrıca 5. ve 6. dizedeki kelimeler
(urgan/natnaryorgan) kendi arasında zengin kafiye oluşturmaktadır.
-146-
O mo a ( 1 + 1 = 2 )
Elmada po a ( 3 + 1 = 4 )
Iskara mada b ( 3 + 2 = 5 )
Didi didi c ( 2 + 2 = 4 )
Orinado dosinado a ( 4 + 4 = 8 )
52
Em bim bom d ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Mamzel aftos keteros e ( 4 + 3 = 7 )
(Rémy Dor, 148)
Tekerlemede yer alan kelimelerin birçoğu başka dillerden geçmiş
kelimelerdir. 1. ve 2. dizede (mo/po) sesleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
-147-
Leylek kafasını kaldırmış kaldırmış a ( 6 + 6 = 12 )
Yuvasına saldırmış saldırmış a ( 4 + 6 = 10 )
Aynalı defter düymeli defter b ( 5 + 5 = 10 )
Nişanlın gelmiş çevreyi ister c ( 5 + 5 = 10 )
Çevreyi yudum bahçeye serdim d ( 5 + 5 = 10 )
Bahçede güller ağzını beler b ( 5 + 5 = 10 )
Şıngır mıngır teller b ( 4 + 2 = 6 )
(Rémy Dor, 141)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (kal-dırmış/sal-dırmış) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif yapılmıştır. 3. ve 4. dizede (defter/ister) kelimeleriyle, 6. ve 7. dizede
(beler/teller) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-148-
Eveleme develeme a ( 4 + 4 = 8 )
Deve kuşu kovalama a ( 4 + 4 = 8 )
Çengi çember, miskü anber b ( 4 + 4 = 8 )
Sazı tuzu berber kızı c ( 4 + 4 = 8 )
Ne gün geldin yazın geldim d ( 4 + 4 = 8 )
Yazılalım, bir tahtaya dizilelim d ( 4 + 4 + 4 = 12 )
Encik mencik, gök boncuk e ( 4 + 3 = 7 )
(Talat, 159)
Tekerlemenin ilk beş dizesi (4+4) sekizli hece ölçüsü; diğer dizeleri farklı
hece ölçüleri ile yazılmıştır. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (deve-leme/kova-
lama) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
53
-149-
Fındık fıstık a ( 2 + 2 = 4 )
Kadifeli yastık a ( 3 + 2 = 5 )
Vallahi yenge b ( 3 + 2 = 5 )
Ben yapmadım c ( 1 + 3 = 4 )
Horoz yaptı d ( 2 + 2 = 4 )
Al çık bal çık a ( 2 + 2 = 4 )
Saydım sen çık a ( 2 + 2 = 4 )
(Akyüz, 26)
Tekerleme (2+2), (1+3) dörtlü ve ( 3+ 2) beşli hece ölçülerinden oluşmaktadır.
1. ve 2. dizede (fıstık/yastık) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-150-
Dolapta pekmez a ( 3 + 2 = 5 )
Yala yala bitmez a ( 4 + 3 = 7 )
On kilo sana b ( 3 + 2 = 5 )
Yirmi kilo bana b ( 4 + 2 = 6 )
Ayşecik cik cik c ( 3 + 2 = 5 )
Fatmacık cık cık c ( 3 + 2 = 5 )
Sen bu oyundan çık c ( 2 + 3 + 1 = 6 )
(Dirim, 48)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (pekmez/bitmez) kelimeleriyle, 3. ve 4.
dizelerinde (sana/bana) kelimeleriyle, 5. ve 6. dizede (cık/çık) kelimeleriyle zengin
kafiye yapılmıştır. Tekerlemede (cik/cık) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon
yapılmıştır.
-151-
O piti piti a ( 3 + 2 = 5 )
Karamela sepeti a ( 4 + 3 = 7 )
Terazi lastik jimnastik b ( 6 + 3 = 9 )
Biz size geldik bitlendik b ( 5 + 3 = 8 )
Hamama gittik temizlendik b ( 5 + 4 = 9 )
54
Dik dik dik b ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Anne bana cicili bicili çorap dik b ( 4 + 6 + 3 = 13 )
(Lüleci, 24)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (piti/sepeti) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. 5.
6. ve 7. dizelerindeki (jimnastik/bitlendik/temizlendik/dik) kelimeleriyle zengin
kafiye yapılmıştır. Ayrıca (dik/tik) sesleri sıkça kullanılarak aliterasyon yapılmıştır.
2.2.7. Sekiz Dizeli Olanlar:
-152-
Kim osurdu? a ( 1 + 3 = 4 )
Bit osurdu a ( 1 + 3 = 4 )
Yongaladı a ( 2 + 2 = 4 )
Yola düştü a ( 2 + 2 = 4 )
Pancar pişti a ( 2 + 2 = 4 )
G..ü şişti a ( 2 + 2 = 4 )
Tas tus b ( 1 + 1 = 2 )
Osuruklu kız c ( 4 + 1 = 5 )
(Rémy Dor,138)
Tekerlemenin ilk altı dizesinde (1+3), (2+2) dörtlü hece ölçüsü, diğer
dizelerde (1+1) ikili ve (4+1) beşli hece ölçüleri kullanılmıştır. Ebe seçiminde, ebe
görevinde bulunacak kişi seçilirken bazen kötü özellikler atfedilir. Bu tekerlemeyi
buna örnek gösterebiliriz. Ayrıca tekerlemenin içinde argo sözcüklere de
rastlanmaktadır. Bu da çocuk dilinde bile, argo unsuruyla karşılaşılabileceğini
göstermektedir. Tekerlemenin 4. 5. ve 6. dizesinde (düş-tü/piş-ti/şiş-ti) kelimeleriyle
yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-153-
Birem birem a ( 2 + 2 = 4 )
İkem ikem a ( 2 + 2 = 4 )
Üçem üçem a ( 2 + 2 = 4 )
Çamağaç çarkaç b ( 3 + 2 = 5 )
İplik sütlük c ( 2 + 2 = 4 )
55
Derdine dana d ( 3 + 2 = 5 )
Yârim para d ( 2 + 2 = 4 )
Çıkana g..ü kara d ( 3 + 4 = 7 )
(Rémy Dor, 31)
Tekerlemenin 6. 7. ve 8. dizesinde (dana/para/kara) kelimeleriyle yarım
kafiye yapılmıştır. Ayrıca 7. ve 8. dizedeki (para/kara) kelimeleri kendi arasında
zengin kafiye oluşturmaktadır.
-154-
Birem birem a ( 2 + 2 = 4 )
İki şerem a ( 2 + 2 = 4 )
Evvel altı b ( 2 + 2 = 4 )
Elmam yedi b ( 2 + 2 = 4 )
Sekiz çam c ( 2 + 1 = 3 )
Dokuz çam c ( 2 + 1 = 3 )
Kurt kulağı bulacam c ( 4 + 3 = 7 )
Zılı çıkan d ( 2 + 2 = 4 )
(Rémy Dor, 31)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (bir-em/şer-em) kelimeleriyle yarım
kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (altı/yedi) kelimeleriyle tam kafiye, 6. ve 7. dizede
(çam/bulacam) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-155-
En ti ta a ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Jini jini pa a ( 2 + 2 + 1 = 5 )
Kay sen siz b ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Geve dizi diz b ( 2 + 2 + 1 = 5 )
Diz onsuz b ( 1 + 2 = 3 )
Katuronsuz b ( 4 )
Tuturiş siçan tutmuş c ( 5 + 2 = 7 )
Fareleri yutmuş c ( 4 + 2 = 6 )
(Rémy Dor, 47)
56
Tekerlemedeki farklı durak yapıları dikkati çekmektedir. Bunun en temel
nedeni, sayışma yapılırken anlamsız ses ve hecelerin kullanılmasıdır. 1. ve 2. dizede
(ta/pa) sesleriyle yarım kafiye, 3. ve 4. dizede (siz/diz) kelimeleriyle tam kafiye, 5.
ve 6. dizede (onsuz/katuronsuz) kelimleriyle tunç kafiye, 7. ve 8. dizede (tut-
muş/yut-muş) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
-156-
Ellem bellem a ( 2 + 2 = 4 )
Bel baş için b ( 2 + 2 = 4 )
Sivri sinek c ( 2 + 2 = 4 )
Hürmet için b ( 2 + 2 = 4 )
Akıle yengem a ( 3 + 2 = 5 )
Selâm etti d ( 2 + 2 = 4 )
Sana dedi d ( 2 + 2 = 4 )
Sen çık aradan b ( 2 + 3 = 5 )
(Rémy Dor, 91)
Tekerlemenin 1. dizesinde ikileme (ellem bellem) ikileme kullanılmıştır.
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.
-157-
Ya şunda a ( 1 + 2 = 3 )
Ya bunda a ( 1 + 2 = 3 )
Keçe külah başında a ( 4 + 3 = 7 )
Helvacının damında a ( 4 + 3 = 7 )
Allı bırak b ( 2 + 2 = 4 )
Telli bırak b ( 2 + 2 = 4 )
Şundan al c ( 2 + 2 = 4 )
Şunu bırak c ( 2 + 2 = 4 )
(Çiçeklioğlu, 4)
Tekerlemenin başlangıç ve bitiş formelleri, diğer ebe seçimi tekerlemeleriyle
benzerlik göstermektedir. Bu tekerlemede diğerlerinden farklı olarak, son dizede ebe
seçimi belirleyen (bırak) sözcüğüne, 5. ve 6. dizedeki (allı bırak/telli bırak)
sözcüklerinin zemin hazırlamasıdır. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (şu-nda/bu-nda)
57
kelimeleriyle, 5. ve 6. dizesinde (al-lı bırak/tel-li bırak) kelimeleriyle yarım kafiye ve
redif yapılmıştır.
-158-
Tas tus a ( 1 + 1 = 2 )
Pıngıl pıs a ( 2 + 1 = 3 )
Tavuk gitti b ( 2 + 2 = 4 )
Ne zaman gitti? b ( 3 + 2 = 5 )
Yazın gitti b ( 2 + 2 = 4 )
Yazılası c ( 2 + 2 = 4 )
Çizilesi c ( 2 + 2 = 4 )
İp burnundan asılası c ( 4 + 4 = 8 )
(Kıvanç, 23)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizelerinde (tus/pıs) kelimeleriyle yarım kafiye, 6. 7.
ve 8. dizede (yaz-ılası/çiz-ilesi/as-ılası) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif
yapılmıştır.
-159-
Ene mene a ( 2 + 2 = 4 )
Engiş nene a ( 2 + 2 = 4 )
Lâle kökü b ( 2 + 2 = 4 )
Dilber otu b ( 2 + 2 = 4 )
Taş taş c ( 1 + 1 = 2 )
Engili d ( 3 )
Mengili d ( 3 )
Kara kış c ( 2 + 1 = 3 )
(Çiçeklioğlu, 7)
1. ve 2. dizede (mene/nene) kelimeleriyle zengin kafiye, 6. ve 7. dizede
(engili/mengili) kelimeleriyle tunç kafiye, 5. ve 8. dizede (taş/kış) kelimeleriyle
yarım kafiye yapılmıştır.
58
2.2.8. Dokuz Dizeli Olanlar:
-160-
İnbom bom a ( 2 + 1 = 3 )
Sam satalâki b ( 1 + 3 = 4 )
Şinanay c ( 3 )
Kos rofo d ( 1 + 2 = 3 )
Meze mezeli b ( 2 + 3 = 5 )
Dere tepeli b ( 2 + 3 = 5 )
Leblebi Zeynep d ( 3 + 2 = 5 )
Anya manya e ( 2 + 2 = 4 )
Pandispanya rum a ( 4 + 1 = 5 )
(Rémy Dor, 126)
Tekerlemenin 1. dizesinde ses tekrarları görülüyor. 5. ve 6. dizede (meze-
li/tepe-li) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-161-
Çetir çetir çetene a ( 4 + 3 = 7 )
Beni verme çobana a ( 4 + 3 = 7 )
Çoban Ali yabanda a ( 4 + 3 = 7 )
Yabanda tütün tüter b ( 3 + 4 = 7 )
Keçiler kilim üter b ( 3 + 4 = 7 )
Aynı boynuz c ( 2 + 2 = 4 )
Seksen d ( 2 )
Doksan d ( 2 )
Yüz e ( 1 )
(Çiçeklioğlu, 18)
Tekerlemenin 4. ve 5. dizesindeki, (tüt-er/üt-er) kelimeleriyle tam kafiye ve
redif, 6. ve 9. dizedeki (boynuz/yüz) kelimleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizesindeki
(seksen/doksan) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
59
-162-
Biren biren a ( 2 + 2 = 4 )
Hiken hiken a ( 2 + 2 = 4 )
Ayva diken a ( 2 + 2 = 4 )
Varan sekiz b ( 2 + 2 = 4 )
Saran dokuz b ( 2 + 2 = 4 )
Kamçı başlı c ( 2 + 2 = 4 )
Kara domuz b ( 2 + 2 = 4 )
Al çık bal çık d ( 2 + 2 = 4 )
Sana dedim e ( 2 + 2 = 4 )
Sen çık d ( 2 )
(Akyüz, 25)
Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizelerinde (biren/hiken/diken) kelimeleri arasında
tam kafiye, 2. ve 3. dizede (hiken/diken) kelimeleri kendi arasında zengin kafiye
oluşturmaktadır. 4. ve 5. dizede (varan/saran) kelimeleriyle iç kafiye, 4. 5. ve 6.
dizede (sekiz/dokuz/domuz) kelimeleriyle yarım kafiye oluşturulmuştur.
2.2.9. On Dizeli Olanlar:
-163-
İğne iğne a ( 2 + 2 = 4 )
Üç düğme a ( 1 + 2 = 3 )
Fil gelince a ( 1 + 3 = 4 )
Kuş dilince a ( 1 + 3 = 4 )
Horoz öttü b ( 2 + 2 = 4 )
Tavuk tepti b ( 2 + 2 = 4 )
Kadın kıza a ( 2 + 2 = 4 )
Selam etti b ( 2 + 2 = 4 )
Alcık morcuk c ( 2 + 2 = 4 )
Sana dedim çık c ( 2 + 2 + 1 = 4 )
(Sezgin, 209)
Tekerlemenin hece ölçülerine bakıldığında sadece 2. dizenin (1+2) üçlü hece
ölçüsü; diğer dizelerin ise (2+2) ve (1+3) dörtlü hece ölçüsü ile yazıldığı görülür.
60
Bu yönüyle tekerleme neredeyse kararlı denebilecek bir yapıya çok yakındır. 1. ve 2.
dizede (iğne/düğme) kelimeleri ile yarım kafiye, 3. ve 4. dizede (gel-ince/dil-ince)
kelimeleri ile yarım kafiye ve redif, 9. ve 10. dizede (morcuk/çık) kelimeleri ile
yarım kafiye yapılmıştır.
-164-
İp ip bilmeden a ( 2 + 3 = 5 )
Delme sülük delmeden a ( 4 + 3 = 7 )
Amcam yoğurt getirmiş b ( 4 + 3 = 7 )
Kedi burnunu batırmış b ( 5 + 3 = 8 )
Minare bıçak bıçak c ( 3 + 4 = 7 )
İçinde demir ocak c ( 3 + 4 = 7 )
Hey Alâaddin Alâaddin! d ( 5 + 4 = 9 )
Aş pişirip yiyeydin d ( 4 + 3 = 7 )
Ondan sonra öleydin d ( 4 + 3 = 7 )
Çek şunu, salla şunu!... e ( 3 + 4 = 7 )
(Gökşen, 369)
Tekerlemede farklı hece ölçüleri kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede (bil-meden/
del-meden) kelimeleri ile yarım kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (getir-miş/batır-mış)
kelimeleri ile zengin kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (bıçak/ocak) kelimeleri ile
zengin kafiye yapılmıştır.
-165-
Allı kiraz a ( 2 + 2 = 4 )
Ballı kiraz a ( 2 + 2 = 4 )
Bana gel biraz a ( 3 + 2 = 5 )
Kiraz vakti geldi b ( 4 + 2 = 6 )
Eşim seni seçti b ( 4 + 2 = 6 )
Oyunun başı c ( 3 + 2 = 5 )
Şu çeşmeden su taştı c ( 4 + 3 = 7 )
Çeşmenin suyu acı c ( 3 + 4 = 7 )
Kovanın dibi delik d ( 3 + 4 = 7 )
61
Bana geldi ebelik d ( 4 + 3 = 7 )
(Dirim, 54)
Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (kiraz/biraz) kelimeleri ile zengin kafiye, 6.
ve 7. dizesinde (baş-ı/taş-tı) kelimeleriyle tam kafiye, 9. ve 10. dizesinde (delik/
ebelik) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.
-166-
Ellim mellim a ( 2 + 2 = 4 )
Şemsiye tellim a ( 3 + 2 = 5 )
Tavuk gitti b ( 2 + 2 = 4 )
Horoz öttü b ( 2 + 2 = 4 )
Bülbül kıza c ( 2 + 2 = 4 )
Haber etti b ( 2 + 2 = 4 )
Adanaya top atıldı b ( 4 + 4 = 8 )
Varın bakın kim vuruldu? b ( 4 + 4 = 8 )
Al çık bal çık d ( 2 + 2 = 4 )
Sana diyorum sen çık d ( 5 + 2 = 7 )
(Bozdoğan, 14)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mellim/tellim) kelimeleriyle zengin kafiye,
3. 4. ve 6.dizede (git-ti/öt-tü/et-ti) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 7. ve 8. dizede
(atıl-dı/vurul-du) kelimeleri ile yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
2.2.10. On Bir Dizeli Olanlar:
-167-
Pazara gittim a ( 3 + 2 = 5 )
Pazar yok b ( 2 + 1 = 3 )
Eve geldim a ( 3 + 2 = 5 )
Annem yok b ( 2 + 1 = 3 )
Bebeğe baktım a ( 3 + 2 = 5 )
Beşik yok b ( 2 + 1 = 3 )
Çorbaya baktım a ( 3 + 2 = 5 )
Kaşık yok b ( 2 + 1 = 3 )
62
Dedeme baktım a ( 3 + 2 = 5 )
Sakalı yok b ( 3 + 1 = 4 )
Yok yok yok b ( 1 + 1 + 1 = 3 )
(Dirim, 60)
Tekerlemede kafiye unsurları aramak yerine, tekrar edilen kelime ve sesleri
aramak daha doğru olur. Tekerlemede kelime tekrarları (yok/baktım) kullanılmıştır.
Bu ses benzerlikleri ve kelime tekrarları dönüşümlü olarak kullanılması uyak
biçiminin çapraz uyak olmasına neden olmuştur. 6. ve 8. dizede (beşik yok/kaşık
yok) kelimeleri ile zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
-168-
Ah ne süslü kelebek a ( 4 + 3 = 7 )
Üstü mavi al benek a ( 4 + 3 = 7 )
Aman tutsam şunu ben b ( 4 + 3 = 7 )
Hemen şunu gitmeden b ( 4 + 3 = 7 )
Avalama tavalama c ( 4 + 4 = 8 )
Tan tan tavalama c ( 2 + 4 = 6 )
Ev kuşu d ( 1 + 2 = 3 )
Dev kuşu d ( 1 + 2 = 3 )
Arslan gelir e ( 2 + 2 = 4 )
Yarıl gurul f ( 2 + 2 = 4 )
Çık da kurtul f ( 2 + 2 = 4 )
(Dirim, 77)
Oyun öncesi tekerlemelerinde genellikle ilk iki dizede kullanılan başlangıç
formelleri bu tekerlemede 5. ve 6. dizelerde kullanılmıştır. 1. ve 2. dizede
(kelebek/benek) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizede (ben/gitmeden)
kelimeleriyle, 7. ve 8. dizede (ev kuşu/dev kuşu) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 9.
ve 10. dizede (gurul/kurtul) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
63
2.2.11. On İki Dizeli Olanlar:
-169-
Allah adıyla başlayalım a ( 5 + 4 = 9 )
Şeytanı taşlayalım a ( 3 + 4 = 7 )
Bircik b ( 3 )
İkicik b ( 3 )
Üçcük b ( 2 )
Dörtcük b ( 2 )
Beşcik b ( 2 )
Altıcık b ( 3 )
Yedicik b ( 3 )
Dokuzcuk b ( 3 )
Oncuk b ( 2 )
Ciciliği boncuk b ( 3 + 2 = 5 )
(Varlık, 6582)
Tekerlemenin başlangıç formeli diğer oyun öncesi tekerlemelerden farklıdır.
Tekerlemeye dini bir öğretiyle başlanmıştır. 1. ve 2. dizede (baş-layalım/taş-layalım)
kelimeleri ile tam kafiye ve redif, 11. ve 12. dizede (oncuk/boncuk) kelimeleri ile
tunç kafiye yapılmıştır. Dize sonlarında ses tekrarlarına (-cik/-cuk/-cük) sıkça
başvurulmuştur.
-170-
Birem birem a ( 2 + 2 = 4 )
İkem ikem a ( 2 + 2 = 4 )
Kamçı boylu b ( 2 + 2 = 4 )
Kara diken c ( 2 + 2 = 4 )
Evvel altı d ( 2 + 2 = 4 )
Alma yedi d ( 2 + 2 = 4 )
Sayan sekiz e ( 2 + 2 = 4 )
Dayan dokuz e ( 2 + 2 = 4 )
Domburoğlu f ( 4 )
Dal köçek g ( 1 + 2 = 3 )
Salla bunu h ( 2 + 2 = 4 )
64
Çek şunu h ( 1 + 2 = 3 )
(Rémy Dor, 28)
Tekerlemenin 10. ve 12. dizelerinde (1+2) üçlü; diğer dizelerinde (2+2)
dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemen 5. ve 6. dizesinde (altı/yedi)
kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizelerinde (sekiz/dokuz) kelimeleriyle yarım
kafiye, 11. ve 12. dizelerinde (bu-nu/şu-nu) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif
yapılmıştır.
-171-
Bir cam, a ( 1 + 1 = 2 )
İki cam, a ( 2 + 1 = 3 )
Üç cam, a ( 1 + 1 = 2 )
Dört cam, a ( 1 + 1 = 2 )
Beş cam, a ( 1 + 1 = 2 )
Altı cam, a ( 2 + 1 = 3 )
Yedi cam, a ( 2 + 1 = 3 )
Sekiz cam, a ( 2 + 1 = 3 )
Dokuz cam, a ( 2 + 1 = 3 )
On cam, a ( 1 + 1 = 2 )
Mor cam, a ( 1 + 1 = 2 )
Bu da benim amcam a ( 4 + 2 = 6 )
(Talat, 158)
Tekerlemede bir’den on’a kadar sayılar söylenirken, her dizenin sonunda
kelime tekrarları (cam) yer almış ve 12. dizedeki (amcam/cam) kelimeleri ile zengin
kafiye yapılmıştır.
-172-
Elim elim epenek a ( 4 + 3 = 7 )
Elden çıkar kepenek a ( 4 + 3 = 7 )
Kepeneğin ne suçu b ( 4 + 3 = 7 )
Süleymanın ne saçı b ( 4 + 3 = 7 )
Bindim deve koluna c ( 2 + 5 = 7 )
65
Sürdüm Halep yoluna c ( 2 + 5 = 7 )
Halep yolu can pazar d ( 4 + 3 = 7 )
İçinde ayı gezer d ( 3 + 4 = 7 )
Ayı beni korkuttu e ( 4 + 3 = 7 )
Kulağımı sarkıttı e ( 4 + 3 = 7 )
Sağım solum sarmısağım f ( 4 + 4 = 8 )
Salla bunu çek şunu b ( 4 + 4 = 8 )
(Şevket, 319)
Tekerlemenin ilk on dizesinde yedili; son iki dizesinde (4+4) sekizli hece
ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (epenek/kepenek)
kelimeleriyle tunç kafiye, 3. ve 4. dizede (suç-u/saç-ı) kelimeleriyle yarım kafiye, 5.
ve 6. dizede (kol-una/yol-una) kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizede
(pazar/gezer) kelimeleriyle zengin kafiye ve 9. ve 10. dizede (kork-uttu/sark-ıttı)
kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-173-
Bir para a ( 1 + 2 = 3 )
İki para a ( 2 + 2 = 4 )
Üç para a ( 1 + 2 = 3 )
Dört para a ( 1 + 2 = 3 )
Beş para a ( 1 + 2 = 3 )
Altı para a ( 2 + 2 = 4 )
Yedi para a ( 2 + 2 = 4 )
Sekiz para a ( 2 + 2 = 4 )
Dokuz para a ( 2 + 2 = 4 )
On para a ( 1 + 2 = 3 )
Geç şura a ( 1 + 2 = 3 )
Yüzü kara a ( 2 + 2 = 4 )
(Çiçeklioğlu, 17)
Tekerleme (1+2) üçlü ve (2+2) dörtlü hece ölçüsünden oluşmuştur.
Tekerlemenin 10. 11. ve 12. dizelerinde (para/şura/kara) kelimeleriyle tam kafiye
yapılmıştır. Dize sonlarında kelime tekrarları (para) yer almaktadır.
66
-174-
Üşüdüm üşüdüm a ( 3 + 3 = 6 )
Daldan elma düşürdüm a ( 4 + 3 = 7 )
Elmamı yediler b ( 3 + 3 = 6 )
Bana cüce dediler b ( 4 + 3 = 7 )
Cücelikten çıktım c ( 4 + 2 = 6 )
Beyoğlu’na gittim c ( 4 + 2 = 6 )
Beyoğlu hasta d ( 3 + 2 = 5 )
Çorbası tasta d ( 3 + 2 = 5 )
Püskülü mavi e ( 3 + 2 = 5 )
İnadına kavi e ( 4 + 2 = 6 )
Gel çık, bal çık f ( 2 + 2 = 4 )
Sen çık f ( 1 + 1 = 2 )
(Akyüz, 25)
Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yarım
kafiye ve redif yapılmıştır. 7. ve 8. dizede (hasta/tasta) kelimeleriyle, 9. ve 10.
dizede (mavi/kavi) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-175-
Makas makas makitas a ( 4 + 3 = 7 )
Ali Dayı noktaya bas a ( 4 + 4 = 8 )
Trampetler çalıyor b ( 4 + 3 = 7 )
Yüzbaşılar darılıyor b ( 4 + 4 = 8 )
Darılmayın yüzbaşı c ( 4 + 3 = 7 )
Can yürekten ayrılmıyor d ( 4 + 4 = 8 )
İncilerim döküldü e ( 4 + 3 = 7 )
Toplayamadım f ( 5 )
O küçük g ( 1 + 2 = 3 )
Bu büyük g ( 1 + 2 = 3 )
Sen oyundan h ( 1 + 3 = 4 )
Çık ı ( 1 )
(Dirim, 65)
67
Tekerlemede farklı hece ölçüleri kullanıldığı görülmektedir. 1. ve 2. dizede
(makitas/bas) kelimeleriyle tam kafiye, 3. 4. ve 6. dizede (çal-ıyor/darıl-ıyor/ayrıl-
mıyor) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. Ayrıca 4. ve 6. dizede (darıl-
ıyor/ayrıl-mıyor) kelimeleri kendi içinde zengin kafiye oluşturmuştur.
-176-
Çık çıkalım çardağa a ( 4 + 3 = 7 )
Yem verelim ördeğe a ( 4 + 3 = 7 )
Ördek başını kaldırmış b ( 5 + 3 = 8 )
Ayvaları çaldırmış b ( 4 + 3 = 7 )
Ayvacı Kevser c ( 3 + 2 = 5 )
Çık boynunu göster c ( 4 + 2 = 6 )
Yârin gelmiş çevreyi ister c ( 4 + 5 = 9 )
Çevreyi yıkadım d ( 3 + 3 = 6 )
Bahçeye serdim d ( 3 + 2 = 5 )
Bahçede dallar e ( 3 + 2 = 5 )
Duymasın eller e ( 3 + 2 = 5 )
Sen çık... f ( 1 + 1 = 2 )
(Gökşen, 368)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (çardağ-a/ördeğ-e) kelimeleriyle zengin
kafiye ve redif, 3. ve 4. dizede (kal-dırmış/çal-dırmış) kelimeleriyle tam kafiye ve
redif, 5. 6. ve 7. dizede (Kevser/göster/ister) kelimeleriyle tam kafiye, 10. ve 11.
dizede (dal-lar/el-ler) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
-177-
Portakalı soydum a ( 4 + 2 = 6 )
Baş ucuma koydum a ( 4 + 2 = 6 )
Ben bir yalan uydurdum a ( 4 + 3 = 7 )
Duma duma dum a ( 2 + 2 + 1 = 5 )
Kırmızı mum a ( 2 + 1 = 3 )
Dolapta pekmez b ( 3 + 2 = 5 )
Yala yala bitmez b ( 4 + 2 = 6 )
68
Ayşecik c ( 3 )
Cik cik cik c ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Fatmacık c ( 3 )
Cık cık cık c ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Sen bu oyundan çık c ( 2 + 3 + 1 = 6 )
(Tatçı, 25)
Tekerlemelenin 1. 2. ve 3. dizesinde (soy-dum/koydum/uy-durdum)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 4. ve 5. dizesinde (dum/mum) kelimeleriyle tam
kafiye, 6. ve 7. dizesinde (pekmez/bitmez) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
Ayrıca, 8. 9. 10. 11. ve 12 dizede (Ayşecik/cik/Fatmacık/cık/çık) kelimeleriyle
zengin kafiye yapılmaya çalışılmıştır.
2.2.12. On Üç Dizeli Olanlar:
-178-
Bir iki a ( 1 + 2 = 3 )
Bülbül teki a ( 2 + 2 = 4 )
Camdan bakar b ( 2 + 2 = 4 )
Başına takar b ( 3 + 2 = 5 )
Hap hup c ( 1 + 1 = 2 )
Altın top c ( 2 + 1 = 3 )
Kimsede yok d ( 3 + 1 = 4 )
Bizde çok d ( 2 + 1 = 3 )
Ben bir gün e ( 1 + 2 = 3 )
Sümbüle geldim f ( 3 + 2 = 5 )
Sümbül açmış g ( 2 + 2 = 4 )
Zer zefil olmuş g ( 3 + 2 = 5 )
Dıngır dıngırdak d ( 2 + 3 = 5 )
(Talat, 157)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (iki/teki) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4.
dizede (bakar/takar) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (hup/top)
kelimeleriyle yarım kafiye, 7. ve 8. dizede (yok/çok) kelimeleriyle tam kafiye
yapılmıştır.
69
-179-
Karga karga gak dedi, a ( 4 + 3 = 7 )
Çık tepeye bak dedi a ( 4 + 3 = 7 )
Hacı nine kına döver b ( 4 + 4 = 8 )
Altın paşayı sever b ( 5 + 2 = 7 )
Altın paşa çardakta c ( 4 + 3 = 7 )
Gümüş yüzük parmakta c ( 4 + 3 = 7 )
Getir kızı göreyim d ( 4 + 3 = 7 )
Atlara bindireyim d ( 3 + 4 = 7 )
Saraydan geçireyim d ( 3 + 4 = 7 )
Sarayda kap ne kaynar b ( 4 + 3 = 7 )
İçinde bülbül oynar b ( 3 + 4 = 7 )
Has ekmek pus ekmek e ( 3 + 3 = 6 )
Bir boza çık e ( 4 )
(Talat, 157)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (gak dedi/bak dedi) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (döv-er/sev-er) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif,
5. ve 6. dizesinde (çardak-ta/parmak-ta) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. 8. ve 9.
dizesinde (gör-eyim/bindir-eyim/geçir-eyim) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 10.
ve 11. dizesinde (kayna-r/oyna-r) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 12. ve 13.
dizede (ekmek/çık) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
2.2.13.On Dört Dizeli Olanlar:
-180-
Sandığımda bin akçe, a ( 4 + 3 = 7 )
Bin akçemi bitirdim, b ( 4 + 3 = 7 )
Hindistana yetirdim, b ( 4 + 3 = 7 )
Hindistanın atları, c ( 4 + 3 = 7 )
Beni gördü kişnedi, c ( 4 + 3 = 7 )
Arpa verdim yemedi, c ( 4 + 3 = 7 )
Buğdayı nerden alım, d ( 5 + 2 = 7 )
70
Gittim bey kızı gile, e ( 2 + 5 = 7 )
Bey kızı kilim dokur, f ( 3 + 4 = 7 )
İçinde bülbül okur, f ( 3 + 4 = 7 )
Ninem beni okuttu, g ( 2 + 5 = 7 )
Karga teli dokuttu, g ( 4 + 3 = 7 )
Sağım solum sarmısağım, h ( 4 + 4 = 8 )
Salla beni, çek şunu. ı ( 4 + 4 = 8 )
(Şevket, 319)
On dört dizeli olan bu tekerlemenin sadece son iki dizesinde (4+4) sekizli
hece ölçüsü; diğer dizelerinde yedili hece ölçüsü kullanılmıştır. Tekerlemenin 2. ve
3. dizesinde (bitir-dim/yetir-dim) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 5. ve 6.
dizesinde (kişne-di/ye-medi) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. 9. ve 10. dizede
(doku-r/oku-r) kelimeleriyle, 11. ve 12. dizede (oku-ttu/doku-ttu) kelimeleriyle
zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
2.2.14. On Altı Dizeli Olanlar:
-181-
Bir armut kestim a ( 3 + 2 = 5 )
Tavana astım a ( 3 + 2 = 5 )
Tıp dedi düştü b ( 3 + 2 = 5 )
Kargalar uçtu b ( 3 + 2 = 5 )
Ablam yoğurt getirdi c ( 4 + 3 = 7 )
Kedi burnunu batırdı c ( 5 + 3 = 8 )
Bu kediyi ne yapmalı ? d ( 4 + 4 = 8 )
Minareden atmalı d ( 4 + 3 = 7 )
Minarede bir kuş var e ( 4 + 3 = 7 )
Kanadında gümüş var e ( 4 + 3 = 7 )
Eniştemin cebinde f ( 4 + 3 = 7 )
Türlü türlü yemiş var e ( 4 + 3 = 7 )
Yemişimi yediler g ( 4 + 3 = 7 )
Bana miskin dediler g ( 4 + 3 = 7 )
71
Ben miskinlikten bezerim h ( 5 + 3 = 8 )
Kapı kapı gezerim h ( 4 + 3 = 7 )
(Kıvanç, 13)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (kes-tim/as-tım) kelimeleriyle, 3. ve 4.
dizesinde(düş-tü/uç-tu) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. ve 6. dizesinde (getir-
di/batır-dı) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 9. 10. ve 12. dizesinde (kuş
var/gümüş var/yemiş var) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 13. ve 14. dizesinde
(ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 15. ve 16. dizesinde (bezer-
im/gezer-im) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
2.2.15. On Yedi Dizeli Olanlar:
-182-
Bir iki dingilden a ( 3 + 3 = 6 )
Bastım erik dalına b ( 4 + 3 = 7 )
Baktım seher yoluna b ( 4 + 3 = 7 )
On deve geliyor! c ( 3 + 3 = 6 )
Birisine bindim! d ( 4 + 2 = 6 )
Ablama gittim d ( 3 + 2 = 5 )
Ablam pilav pişirmiş e ( 4 + 3 = 7 )
İçine fare kaçırmış! e ( 5 + 3 = 8 )
Fare on beş yaşında! f ( 4 + 3 = 7 )
Kızıl külah başında f ( 4 + 3 = 7 )
Ben onu yiyemem, g ( 3 + 3 = 6 )
Ben onu yiyemem! g ( 3 + 3 = 6 )
Şu dolaptan kim çıkar! h ( 4 + 3 = 7 )
Altın saçlı kız çıkar h ( 4 + 3 = 7 )
Kızın adı Habbe ı ( 4 + 2 = 6 )
Babasının adı Kahbe ı ( 4 + 4 = 8 )
Kahbe kuşu pırrr i ( 4 + 1 = 5 )
(Talat, 158)
72
Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (dal-ına/kol-una) kelimeleriyle yarım kafiye
ve redif, 7. ve 8. dizesinde (pişir-miş/kaçır-mış) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif,
9. ve 10. dizesinde (yaş-ında/baş-ında) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 15. ve 16.
dizesinde (Habbe/Kahbe) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
2.2.16. On Dokuz Dizeli Olanlar:
-183-
Teke teke ton paşa a ( 4 + 3 = 7 )
Hoş geldin pervan paşa a ( 3 + 4 = 7 )
Pervan paşanın atları b ( 3 + 5 = 8 )
Kiyir kiyir kişniyor c ( 4 + 3 = 7 )
Ne için kişniyor c ( 3 + 3 = 6 )
Arpa için kişniyor c ( 4 + 3 = 7 )
Arpayı kimden almalı d ( 5 + 3 = 8 )
Hangi tayı vermeli d ( 4 + 3 = 7 )
Küçük tayı vermeli d ( 4 + 3 = 7 )
Küçük tayın üstünde e ( 4 + 3 = 7 )
İki bülbül döğüşüyor c ( 4 + 4 = 8 )
Kandıdı kandıdı d ( 3 + 3 = 6 )
Getir kanı içeyim f ( 4 + 3 = 7 )
Aksaray’a geçeyim f ( 4 + 3 = 7 )
Akşam gelen kimidi d ( 4 + 3 = 7 )
Emmim oğlu Mustafacık g ( 4 + 4 = 8 )
Kolu budu kısacık g ( 4 + 3 = 7 )
Hastan hustan h ( 2 + 2 = 4 )
On parmağı gümüşten h ( 4 + 3 = 7 )
(Talat, 158)
Tekerlemede, çok fazla kafiye unsuru bulunmamaktadır. 7. ve 8. dizede (al-
malı/ver-meli) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 13. ve 14. dizede (iç-eyim/geç-
eyim) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 16. ve 17. dizede (Mustafa-cık/kısa-cık)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 18. ve 19. dizede (hustan/gümüşten)
kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
73
-184-
Edeleme a ( 4 )
Dedeleme a ( 4 )
Demir döven b ( 2 + 2 = 4 )
Desti yapan b ( 2 + 2 = 4 )
Eğer altı c ( 2 + 2 = 4 )
Elma yedi c ( 2 + 2 = 4 )
Elem sekiz d ( 2 + 2 = 4 )
Elem dokuz d ( 2 + 2 = 4 )
Pakurcan e ( 3 )
Pakurcan e ( 3 )
Köremoğlu f ( 4 )
Kafa telli f ( 2 + 2 = 4 )
Filfili f ( 3 )
Çek dili f ( 1 + 2 = 3 )
1. 2. 3. 4. 5. 6…yedi f ( 10 )
Bunu sana kim dedi? f ( 4 + 3 = 7 )
Diyen dedi f ( 2 + 2 = 4 )
On yedi f ( 1 + 2 = 3 )
Yağlı böreği kim yedi? f ( 5 + 3 = 8 )
(Çiçeklioğlu, 16)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (edeleme/dedeleme) kelimeleriyle tunç
kafiye yapılmıştır. 5. ve 6. dizede (altı/yedi) kelimeleriyle tam kafiye, 7. ve 8. dizede
(sekiz/dokuz) kelimeleriyle yarım kafiye, 12. 13. ve 14. dizede (tel-li/fil-fili/dil-i)
kelimeleriyle yarım kafiye, 15. ve 16. dizede (yedi/dedi) kelimeleriyle zengin
kafiye, 18. ve 19. dizede (yedi) kelimeleriyle cinaslı kafiye yapılmıştır.
3. Eş Seçme Tekerlemeleri:
Eş seçme tekerlemeleri grup oyunlarında, grupların başındaki kişiler tarafından
söylenir.Grupların hangi oyunculardan oluşacağı belirlendikten sonra oyuna geçilir.
74
3.1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler:
3.1.1. İki Dizeli Olanlar:
-185-
Benden olan bana gelsin a ( 4 + 4 = 8 )
Elden olan ele gitsin a ( 4 + 4 = 8 )
(Rémy Dor, 73)
Tekerlemede sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları (4+4) uyumludur.
Belli bir nazım düzeninin bulunduğu tekerlemede, kafiye unsuru görülmemektedir.
3.1.2. Altı Dizeli Olanlar:
-186-
Av avlama a ( 1 + 3 = 4 )
Dev devleme a ( 1 + 3 = 4 )
Çengi çember b ( 2 + 2 = 4 )
Miski amber b ( 2 + 2 = 4 )
Taze tüze a ( 2 + 2 = 4 )
Sen gel bize a ( 2 + 2 = 4 )
(Çiçeklioğlu, 11)
Tekerlemede dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları 1. ve 2. dizede
(1+3); diğer dizelerde (2+2) şeklindedir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (av-
lama/dev-leme) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 3. ve 4.dizede (çember/amber)
kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6. dizede (tüze/bize) kelimeleriyle tam kafiye
yapılmıştır. Ayrıca tekerlemede iç kafiyeler görülmektedir. 1. ve 2. dizede (av/dev)
kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (çengi-miski) kelimeleriyle iç kafiye yapılmıştır.
-187-
Balkondan atladım a ( 3 + 3 = 6 )
Maydanoz topladım a ( 3 + 3 = 6 )
Kızın adı Neşe b ( 4 + 2 = 6 )
75
Saat geldi beşe b ( 4 + 2 = 6 )
Bir iki üç dört beş c ( 6 )
Tut kendine bir eş c ( 4 + 2 = 6 )
(Tatçı, 25)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (atla-dım/topla-dım) kelimeleriyle tam
kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (Neşe/beşe) kelimeleriyle zengin kafiye, 5. ve 6.
dizesinde (beş/eş) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
3.2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler:
3.2.1. İki Dizeli Olanlar:
-188-
Aldım verdim a ( 2 + 2 = 4 )
Ben seni yendim a ( 3 + 2 = 5 )
(Türkiçin, 94)
Grup oyunlarında, ebe olacak çocuklar belirlendikten sonra bu çocuklar
kendilerine eş seçerler. İki çocuk belli bir mesafeden adım atarken bir taraftan da bu
tekerlemeyi söyleyerek diğerine doğru ilerler. Ebe olan çocuklardan hangisinin ayağı
üste gelirse oyuncu seçimine o hak kazanır. Tekerlemede geçen (verdim/yendim)
kelimelerinde benzer sesler kullanılmıştır. Kafiye unsuru bulunmamaktadır.
-189-
Attım tuttum a ( 2 + 2 = 4 )
Ben seni yuttum a ( 3 + 2 = 5 )
(Özen, 17)
Bu eş seçimi tekerlemesi 188 ve 190 nolu tekerlemelerin bir varyantıdır ve
ebe seçimi yapıldıktan sonra eşlerinin belirlenmesi aynı şekilde yapılır. Ayrıca
tekerlemede (tut-tum/yut-tum) kelimeleriyle tam kafiye ve redif kullanılmıştır.
-190-
Astım mastım c ( 2 + 2 = 4 )
Bir kama bastım c ( 3 + 2 = 5 )
76
(Sezgin, 210)
Bu tekerlemede de ebe seçilen iki çocuk adım adım birbirlerine ilerler ve bu
tekerlemeyi söylerler. Ayağı üstte kalan oyuncu seçme hak kazanır. Tekerlemede
(mastım/bastım) kelimeleriyle zengin kafiye oluşturulduğu söylenebilir.
-191-
Bastım kestim a ( 2 + 2 = 4 )
Sacağıyı boynuma astım a ( 4 + 5 = 9 )
(Yüksel, 3770)
Tekerlemede (kes-tim/as-tım) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
3.2.2. Dört Dizeli Olanlar:
-192-
Ye beni a ( 1 + 2 = 3 )
Yedim seni a ( 2 + 2 = 4 )
Baraş kere b ( 2 + 2 = 4 )
Al eşini a ( 1 + 3 = 4 )
(Özhan, 38)
Tekerlemenin 1. ve 4. dizelerinde (1+2) üçlü hece ölçüsü; 2. ve 3.
dizelerinde (2+2) dörtlü hece ölçüsü kullanılmıştır. 1. 2. ve 3. dizede (ben-i/sen-
i/eşin-i) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapıldığı söylenebilir.
-193-
Ben beni a ( 1 + 2 = 3 )
Ben de beni a ( 2 + 2 = 4 )
Bana bir eş b ( 2 + 2 = 4 )
Al beğendiğini a ( 1 + 5 = 6 )
(Rémy Dor, 72)
Tekerlemenin 1. dizesinde (1+2) üçlü; 2. ve 3. dizelerinde (2+2) dörtlü, 4.
dizesinde (1+5) altılı hece ölçüsü ile yazılmıştır.2. ve 3. dizede (ben-i/beğendiğin-i)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmaya çalışılmıştır.
77
3.2.3. Beş Dizeli Olanlar:
-194-
Bir iki üç a ( 4 )
Ebelik güç a ( 3 + 1 = 4 )
Sonra dört beş b ( 2 + 2 = 4 )
Haydi arkadaş b ( 2 + 3 = 5 )
Eşini seç c ( 3 + 1 = 4 )
(Bozdoğan, 22)
Tekerlemenin 1.ve 2. dizesinde (üç/güç) kelimeleriyle; 3. ve 4. dizesinde
(beş/arkadaş) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
B. OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER Oyuna hazırlık aşaması tamamlandıktan sonra çocuklar hangi oyunu
oynayacaklarına karar verirler. Oyun belirlendikten sonra oyun tekerlemesi söylenir
1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler:
1.1. İki Dizeli Olanlar:
-195-
Hamam evi yayıl yayıl a ( 4 + 4 = 8 )
Komşu kızı bayıl bayıl a ( 4 + 4 = 8 )
(Demircioğlu, 59)
Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Hamam evi adlı
oyunda söylenen tekerlemedir. Dize sonlarındaki (yayıl/bayıl) kelimeleriyle zengin
kafiye yapılmıştır.
-196-
Demirciler demir döver tunç olur a ( 4 + 4 + 3 = 11 )
Sevip sevip ayrılması güç olur a ( 4 + 4 + 3 = 11 )
(Demircioğlu, 95)
78
Tekerleme (4+4+3) onbirli hece ölçüsü ile yazılmıştır. Demirci oyunda
kullanılan bir tekerlemedir. Tekerlemede yarım kafiye ve redif (tunç olur/güç olur)
kullanılmıştır.
1.2. Üç Dizeli Olanlar:
-197-
Yağ satarım, bal satarım a ( 4 + 4 = 8 )
Ustam gitti ben satarım a ( 4 + 4 = 8 )
Azaldıkça su katarım a ( 4 + 4 = 8 )
(Demircioğlu, 86)
Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Yağ Satarım
oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemede tam kafiye ve redif (sat-arım/
kat-arım) görülmektedir.
1.3. Dört Dizeli Olanlar:
-198-
Yağ satarım a ( 1 + 3 = 4 )
Bal satarım a ( 1 + 3 = 4 )
Ustam öldü b ( 2 + 2 = 4 )
Ben satarım!... a ( 1 + 3 = 4 )
(Gökşen, 369)
Bu tekerleme (197 nolu) tekerlemedeki Yağ Satarım oyununda kullanılan
tekerlemenin daha yaygın bilinen şeklidir. Bu durum tekerlemelerde sıkça
karşılaşılan bir durumdur. Tekerlemelerin birçoğu birbirine varyant teşkil edebilecek
kadar benzemektedir. Bu çalışmada daha çok tekerlemelerin orijinalliğine dikkat
edilmiş, birbirine varyant olabilecek tekerlemelere fazla yer verilmemiştir.
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Kelime tekrarları (satarım)
yapılmıştır.
-199-
Seni kim vurdu, kim vurdu? a ( 5 + 3 = 8 )
Vurdu da nerede durdu? a ( 3 + 5 = 8 )
Bu vurmadise o vurdu a ( 5 + 3 = 8 )
79
Bilmem şu vurdu şu vurdu a ( 5 + 3 = 8 )
(Demircioğlu, 70)
Tekerlemede (5+3) ve (3+5) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Kim Vurdu?
oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesindeki (vur-du/dur-
du) kelimeleri ile tam kafiye ve redif yapılmıştır.
1.4. Sekiz Dizeli Olanlar:
-200-
Küçük asger küçük asger a ( 4 + 4 = 8 )
Napıyosun bana söyle b ( 4 + 4 = 8 )
Tüfeyime bakıyorum c ( 4 + 4 = 8 )
Ben kışlama gidiyorum c ( 4 + 4 = 8 )
Küçük Ayşe küçük Ayşe d ( 4 + 4 = 8 )
Napıyosun bana söyle d ( 4 + 4 = 8 )
Bebeyime bakıyorum c ( 4 + 4 = 8 )
Ona mama yapıyorum c ( 4 + 4 = 8 )
(Lüleci, 21)
Tekerlemede (4+4) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Küçük Asker
oyununda söylenen bir tekerlemedir.Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır
fakat tekerleme ezgili söylenmesi özelliğiyle diğer oyun tekerlemelerinden ayrılır.
2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler:
2.1. İki Dizeli Olanlar:
-201-
Ham pazar ekmeği ekmeği a ( 4 + 6 = 10 )
Hamam tokmağı tokmağı a ( 5 + 3 = 8 )
(Demircioğlu, 12)
Tekerleme, Elem Büllem oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.
Tekerlemede yinelenen (ekmeğ-i/tokmağ-ı) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif
yapılmıştır.
80
2.2. Üç Dizeli Olanlar: -202-
(Düveni) dükkanı aç bakalım a ( 3 + 4 = 7 )
İçinde ne var bakalım a ( 5 + 3 = 8 )
Biyonda(bir yol)da tadını tatalım a ( 3 + 6 = 9 )
(Demircioğlu, 29)
Tekerleme Ahçı oyununda söylenen bir oyun tekerlemelesidir.
tekerlemedir. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize sonlarında kelime
tekrarları (bakalım) yapılmıştır.
2.3. Dört Dizeli Olanlar: -203-
Kutu kutu pense a ( 4 + 2 = 6 )
Elmayı yerse a ( 3 + 2 = 5 )
Matmazel Ayşe b ( 3 + 2 = 5 )
Arkasını dönse a ( 4 + 2 = 6 )
(Akyüz, 29)
Tekerleme Kutu Kutu Pense oyununda söylenen bir tekerlemedir. 3. dizede
çoğu zaman (Arkadaşım …../En güzeli kimse) ifadelerinin kullanıldığı görülür.
Tekerlemede geçen ( pense/yerse/Ayşe/dönse) kelimeleriyle yarım kafiye
yapılmıştır.
-204-
Çattım çattım çapkına a ( 4 + 3 = 7 )
Şaştım bunun aklına a ( 4 + 3 = 7 )
Falan falan b ( 2 + 2 = 4 )
Kaç matal kaç beş çatal? c ( 3 + 4 = 7 )
(Demircioğlu, 71)
Tekerleme Kaç Çatal oyununda söyleniyor. Tekerlemenin 3. dizesi (2+2)
dörtlü; diğer dizeleri (4+3) ve (3+4) yedili hece ölçüsü ile yazılmıştır. Tekerlemenin
1. ve 2. dizesinde tam kafiye ve redif görülmektedir.
-205-
Fış fış kayıkçı a ( 2 + 3 = 5 )
81
Kayıkçının küreği a ( 4 + 3 = 7 )
Tıp tıp eder yüreği a ( 4 + 3 = 7 )
Akşama fincan böreği a ( 3 + 5 = 8 )
(Gökşen, 370)
Tekerleme Fış Fış Kayıkçı oyununda söylenen bir tekerlemedir.
Tekerlemede (küreğ-i/yüreğ-i/böreğ-i) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif
yapılmıştır. Tekerleme ezgili söylenen bir tekerlemedir.
-206-
Biz yedi cüceleriz a ( 3 + 4 = 7 )
Bizde her renk bulunur b ( 4 + 3 = 7 )
Kimdedir yeşil c ( 3 + 2 = 5 )
Bundadır yeşil c ( 3 + 2 = 5 )
(Dirim, 50)
Tekerlemenin oyun tekerlemesi olduğunu tekerlemede geçen ifadelerden
anlıyoruz. Üzerinde yeşil renk bulunan çocuk, oyuna aynı şekilde bu tekerlemeyi
farklı renkleri söyleyerek devam eder. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.
-207-
Danseki darıseki a ( 3 + 4 = 7 )
Tiki tiki bom b ( 4 + 1 = 5 )
Matmazel Ayşe c ( 3 + 2 = 5 )
Arkanı dön d ( 3 + 1 = 4 )
(Dirim, 83)
Tekerlemenin içerisinde geçen hitaplardan (Matmazel Ayşe) ve son
dizedeki (Arkanı dön) cümlesinden bu tekerlemenin bir oyun tekerlemesi olduğunu
anlıyoruz. Tekerleme kafiye unsuru bulunmamaktadır.
-208-
Havada bulut a ( 3 + 2 = 5 )
Sen bunu unut a ( 3 + 2 = 5 )
Veren Türk b ( 2 + 1= 3 )
Vermeyen gavur c 3 + 2 = 5 )
82
(Ünsal, 207)
Tekerleme Lades oyununa söylenen bir tekerlemedir. Lades tutuşurken
taraflar birbirine bu tekerlemeyi söyler. Tekerlemeyi söylemekteki amaç oyunla
ilgili dilekleri ve kaybeden tarafın yenilgiyi kabul etmemesi durumunda doğacak
yaptırımları ifade eder. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (bulut/unut) kelimeleriyle
tam kafiye yapılmıştır.
2.4. Beş Dizeli Olanlar:
-209-
Evlidali mevlidali a ( 4 + 4 = 8 )
Iramazan geceleri a ( 4 + 4 = 8 )
Baklavalar hamur olur b ( 4 + 4 = 8 )
Tirekiler çamur olur b ( 4 + 4 = 8 )
Selam Muhammet selam Muhammet c ( 5 + 5 = 10 )
(Demircioğlu, 42)
Tekerleme Evlidâli oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.
Tekerlemenin ilk dört dizesinde (4+4) sekizli hece ölçüsü; son dizesinde (5+5) onlu
hece ölçüsü kullanılmıştır. Ramazanda çocuklar kapı kapı dolaşarak, gittikleri
evlerden çerez toplarlar. Bir bakıma bu tekerleme bir tören tekerlemesidir.
Tekerlemenin oyun olan kısmı ise gittikleri evlerden çocuklar eğer çerez
alamamışlarsa, bu evin bacasından bir avuç tuz atarlar. Ocakta patlayan tuz ev
sahiplerini korkutur ve çocuklar kaçışırlar. Bu da, yapılan ritüelin oyun kısmıdır.
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (mevlidali/geceleri) kelimeleriyle yarım kafiye, 3. ve
4. dizede (hamur olur/çamur olur) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
-210-
Kösem kösem a ( 2 + 2 = 4 )
Acından öldü disem a ( 3 + 4 = 7 )
Ağızları bulamaçlı kösem a ( 4 + 6 = 10 )
Dondu da öldü disem a ( 3 + 4 = 7 )
Ayakları köstekli kösem a ( 4 + 5 = 9 )
(Demircioğlu, 96)
83
Tekerleme Demirci oyununda söylenen tekerlemelerden biridir. Oyun adı
Değirmenci olarak da bilinir. Tekerlemede, dize sonlarında kelime tekrarları
(kösem/disem) yapılmıştır.
-211-
Çin pon a ( 1 + 1 = 2 )
Lâleke lespiki mandoli b ( 3 + 3 + 3 = 9 )
Kara çiçi kara çiçi b ( 4 + 4 = 8 )
Vıy vıy vıy c ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Pitaçibam bam bim bom d ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )
(Rémy Dor, 79)
Tekerlemede ses değeri öne çıkmaktadır. Tekerleme söylenirken bir
taraftan da eller çırpılarak oyuna eşlik edilir. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesindeki
(mandoli/çiçi) sözcükleriyle yarım kafiye yapıldığını söyleyebiliriz.
2.5. Altı Dizeli Olanlar:
-212-
Buraya bir kuş gelmiş a ( 3 + 4 = 7 )
Bu tutmuş a ( 1 + 2 = 3 )
Bu kesmiş a ( 1 + 2 = 3 )
Bu yemiş a ( 1 + 2 = 3 )
Bu da okuldan gelmiş a ( 2 + 5 = 7 )
Hani bana hani bana demiş a ( 4 + 4 + 2 = 10 )
(Kıvanç, 17)
Bu tekerlemede baş parmaktan serçe parmağa kadar bütün parmaklar bir
görev üstlenmiştir. 1. dizede söz konusu olan baş parmak, 2. dizede işaret parmağı, 3.
dizede orta parmak, 4. dizede yüzük parmağı, 4. ve 5. dizelerde serçe parmaktır.
Tekerlemenin her bir dizesi bir parmağa isabet edecek şekilde söylenir. Tekerlemede
kafiye unsuru yer almamaktadır. Sadece dize sonlarında (-mış) sesi tekrar edilmiştir.
-213-
Küçük dostum gelsene a ( 4 + 3 = 7 )
84
Ellerini versene a ( 4 + 3 = 7 )
Ellerimizle şap şap şap b ( 5 + 1 + 1 + 1 = 8 )
Ayaklarımızla rap rap rap b ( 6 + 1 + 1 + 1 = 9 )
Bir şöyle bir böyle a ( 3 + 3 = 6 )
Dans edelim seninle a ( 4 + 3 = 7 )
(Akyüz, 10)
Tekerleme söylenirken el ve ayak hareketleriyle oyuna elik edilir.
Tekerlemede yansıma sözcüklerin (şap/rap) kullanıldığı görülüyor. 1. ve 2.dizede
(gel-sene/ver-sene) sözcükleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır. 3. ve 4. dizede
(rap/şap) sözcükleriyle, 5. ve 6. dizede (böyle/seninle) sözcükleriyle tam kafiye
yapılmıştır.
-214-
Dan dan a ( 1 + 1 = 2 )
Filimoka dan dan a ( 4 + 2 = 6 )
Karako sebedo b ( 3 + 3 = 6 )
Binbaşı c ( 1 + 2 = 3 )
Ali mo b ( 2 + 1 = 3 )
Ren go b ( 1 + 1 = 2 )
(Rémy Dor, 83),
Tekerleme topla oynanan oyunlarda topun zıplamasına eşlik için
söyleniyor. Ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir. 1. ve 2. dizede ses tekrarları (dan
dan) yapılmıştır. 5. ve 6. dizede, (mo/go) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
2.6. Yedi Dizeli Olanlar:
-215-
Benim bir yeşil zurnam var a ( 3 + 5 = 8 )
Açılınca açılır a ( 4 + 3 = 7 )
Büzülüşün büzülür a ( 4 + 3 = 7 )
Annem gider mahalleye b ( 4 + 4 = 8 )
Babam gider kahveye b ( 4 + 3 = 7 )
Şiş baba şiş c ( 3 + 1 = 4 )
85
Arka üstü düş c ( 4 + 1 = 5 )
(Demiray, 1960, 2133)
Bu tekerleme el hareketlerine eşlik ederken söylenen bir tekerlemedir.
Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde (açıl-ır/büzül-ür) kelimeleriyle, 4. ve 5. dizesinde
(mahalle-ye/kahve-ye) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 6. ve 7. dizesinde
(şiş/düş) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
-216-
Ceviz adam, ceviz adam a ( 4 + 4 = 8 )
Şip şak şak, b ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Karnı davul, güm güm güm a ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )
Burnu uzun, lü lü lü c ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )
Kaşı keman gıy gıy gıy d ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )
Saçı rüzgar vuuuuu e ( 4 + 1 = 5 )
Bize güler hah hah haaaa f ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )
(Dirim, 3)
Tekerlemede kullanılan yansıma seslerden bu tekerlemenin el, yüz ve vücut
hareketleriyle yapıldığını anlıyoruz. Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır.
Bunun yanında sıkça yansıma kelimeler (şip şak/güm güm/lü lü/gıy gıy/vuuu/hah
ha) kullanılmıştır.
-217-
Pazara gidelim a ( 3 + 3 = 6 )
Bir köpek alalım a ( 3 + 3 = 6 )
Pazara gidip b ( 3 + 2 = 5 )
Bir köpek alıp ne yapalım a ( 5 + 4 = 9 )
Hay hav hav, hav hav hav diyelim a ( 3 + 3 + 3 = 9 )
Happur happur happur happur c ( 4 + 4 = 8 )
Yemiyelim a ( 4 )
(Dirim, 76-77)
Tekerleme ezgili söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin içinde geçen
hayvan adına göre çocuklar, o hayvana ait sesleri çıkarırlar. Bu da bir bakıma hem
oyundur hem de çocukların hayvanlarla ilgili özellikleri oyun yoluyla öğrenmesi
86
sağlanır. Son dizedeki yemiyelim ifadesiyle tekerlemede adı geçen hayvanın
yenebilecek bir hayvan olmadığı ifade edilir. Tekerlemede kafiye unsuru
bulunmamaktadır fakat ses benzerliklerinden faydalanılmıştır.
-218-
Pazara gidelim a ( 3 + 3 = 6 )
Bir tavuk alalım a ( 3 + 3 = 6 )
Pazara gidip b ( 3 + 2 = 5 )
Bir tavuk alıp ne yapalım a ( 5 + 4 = 9 )
Gıt gıt gıdak gıt gıt gıdak diyelim a ( 4 + 4 + 3 = 11 )
Happur hupur hapur huppur c ( 4 + 4 = 8 )
Yiyelim a ( 3 )
(Dirim, 42)
Bu tekerleme yukarıdaki tekerlemenin varyantıdır. Tekerlemenin diğer
tekerlemeden farkı adı geçen hayvanın yenebilecek bir hayvan olmasıdır.
Tekerlemenin son dizesindeki yiyelim ifadesiyle bu özelliğin çocuğa öğretildiğini
görüyoruz. Tekerlemede adı geçen hayvana ait yansımalı ses unsurları (gıt gıt gıdak)
verilmiştir. Kafiye unsuru bulunmamaktadır.
2.7. Sekiz Dizeli Olanlar:
-219-
Kadifeci güzeli a ( 4 + 3 = 7 )
Handadır handa b ( 3 + 2 = 5 )
Tahta kale dibinde b ( 4 + 3 = 7 )
Biz size geldik on günde b ( 5 + 3 = 8 )
Geldinizse geldiniz c ( 4 + 3 = 7 )
Bizleri memnun ettiniz c ( 3 + 5 = 8 )
Kutu kutu içinde b ( 4 + 4 = 8 )
Beğendiğinizi seçiniz c ( 6 + 3 = 9 )
(Dirim, 59)
87
Tekerlemenin 4. 6. ve 8. dizelerinde geçen (Biz size geldik/Bizleri
memnun ettiniz/Beğendiğinizi seçiniz) ifadelerinden bu tekerlemenin grup
oyununda söylenen bir tekerleme olduğunu anlıyoruz. Tekerlemede kafiye unsuru
bulunmamaktadır ve dize sonlarında benzer sesler kullanılmıştır.
-220-
Sonbahar geldi, a ( 3 + 2 = 5 )
Leylekler uçtu, a ( 3 + 2 = 5 )
Yağmurlar düştü a ( 3 + 2 = 5 )
Hapşu, ha, ha, ha hapşu a ( 7 )
Doktora gittim b ( 3 + 2 = 5 )
Aspirin yuttum b ( 3 + 2 = 5 )
Dersi unuttum b ( 2 + 3 = 5 )
Hapşu ha, ha, ha, hapşu a ( 7 )
(Dirim, 79-80)
Tekerleme söylenirken, tekerlemeye el ve vücut hareketleri eşlik eder.
Sonbaharın gelmesi, leyleklerin uçması, yağmurların düşmesi mevsimin değiştiğinin
bir göstergesidir. Bu değişimler netice olarak hastalıkları da beraberinde
getirmektedir. Tekerlemede geçen (Hapşu ha ha / Doktora gittim/ Aspirin yuttum)
ifadeleriyle çocuğa, oyun yoluyla bunlar öğretiliyor. Tekerlemenin 2. ve 3. dizesinde
(uç-tu/düş-tü) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 5. 6. ve 7. dizelerinde (git-tim/yut-
tum/unut-tum) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır. Ayrıca 6. ve 7. dizedeki (yut-
tum/unut-tum) kelimeleri kendi arasında tam kafiye oluşturmaktadır.
-221-
Yağ satarım a ( 1 + 3 = 4 )
Bal satarım a ( 1 + 3 = 4 )
Ustam ölmüş b ( 2 + 2 = 4 )
Ben satarım b ( 1 + 3 = 4 )
Ustamın kürkü sarıdır c ( 5 + 3 = 8 )
Satsam onbeş liradır c ( 2 + 5 = 7 )
88
Zambak zumbak d ( 2 + 2 = 4 )
Dön arkaya e ( 1 + 3 = 4 )
İyi bak d ( 2 + 1 = 3 )
(Çiçeklioğlu, 15)
Tekerleme Yağ Satarım Bal Satarım oyununda söylenen tekerlemelerden
biridir. Tekerlemede kelime tekrarları (satarım) yapılmıştır. 7. ve 9. dizedeki
(zumbak/bak) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
2.8. Dokuz Dizeli Olanlar:
-222-
Endeki yemek pişmemiş a ( 5 + 3 = 8 )
Haydi kızlar gezelim b ( 4 + 3 = 7 )
Kiremidi ezelim b ( 4 + 3 = 7 )
Andaki yemek pişmemiş, a ( 5 + 3 = 8 )
Haydi kızlar dağlara, c ( 4 + 3 = 7 )
Gelmeyelim buralara c ( 4 + 4 = 8 )
Çıkıversin de sillicelerin Ömer oyuna c ( 5 + 5 + 5 = 15 )
Kumaşlar dolansın boynuna c ( 6 + 3 = 9 )
Kurbanlar keseyim yoluna c ( 6 + 3 = 9 )
(Demircioğlu, 30)
Tekerleme Ahçı oyununda söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. ve 4.
dizelerinde cümle tekrarı yapılmıştır. 2. ve 3. dizede (gez-elim/ez-elim) kelimeleriyle
tam kafiye ve redif, 7. ve 8. dizede (boyun-a/oyun-a) kelimeleriyle zengin kafiye ve
redif yapılmıştır.
-223-
Fış fış kayıkçı a ( 2 + 3 = 5 )
Kayıkçının küreği a ( 4 + 3 = 7 )
Tıp tıp eder yüreği a ( 4 + 3 = 7 )
Akşama fincan böreği a ( 5 + 3 = 8 )
Evde benim etim var b ( 4 + 3 = 7 )
Bir yaramaz kedim var b ( 4 + 3 = 7 )
Kedim etimi yerse c ( 5 + 2 = 7 )
89
Annem beni döverse c ( 4 + 3 = 7 )
Iıııı..Iıııı..Iııııı..Ağlarım d ( 3 )
(Çiçeklioğlu, 23)
Tekerleme Fış Fış Kayıkçı adıyla bilinen oyunun tekerlemesidir. Ezgili bir
tekerlemedir. Tekerlemenin, 2. 3. 4. dizelerinde (küreğ-i/yüreğ-i/böreğ-i)
kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 5. ve 6. dizede (et-im var/ked-im var)
kelimeleriyle zengin kafiye ve redif , 7. ve 8. dizede ( yer-se/döver-se)
kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
-224-
Bir gün bir gün bir çocuk a ( 4 + 3 = 7 )
Eve de gelmiş kimse yok a ( 5 + 3 = 8 )
Açmış bakmış dolabı b ( 4 + 3 = 7 )
Şeker de sanmış ilacı b ( 5 + 3 = 8 )
Yemiş yemiş bitirmiş c ( 4 + 3 = 7 )
Akşama girmiş bir sancı b ( 5 + 3 = 8 )
Kıvrım kıvrım kıvranmış d ( 4 + 3 = 7 )
Yaptığından utanmış d ( 4 + 3 = 7 )
Doktor gelmiş cıss.. yapmış d ( 4 + 3 = 7 )
(Dirim, 62)
Tekerleme Yaramaz Çocuk adıyla bilinen oyunun tekerlemesidir.
Tekerlemenin didaktik bir yönü vardır. Çocuklara uzak durmaları gereken nesneler
hakkında bilgi verilmiş ve bunun doğurabileceği sonuçlar anlatılmıştır. Tekerlemenin
1. ve 2. dizesinde yarım kafiye (çocuk/yok); 7. ve 8. dizede tam kafiye ve redif
(kıvran-mış/utan-mış) bulunmaktadır.
2.9. On Dizeli Olanlar:
-225-
Naldırnaç kıldırgıç a ( 3 + 3 = 6 )
Kırk üç kırk dört b ( 2 + 2 = 4 )
Kırk beş kırk altı c ( 2 + 3 = 5 )
Kırk yedi kırk sekiz d ( 3 + 3 = 6 )
90
Kırk dokuz elli e ( 3 + 2 = 5 )
Elli belli e ( 2 + 2 = 4 )
Kullu küssüz f ( 2 + 2 = 4 )
Yorgan döşek g ( 2 + 2 = 4 )
Gel bizim eşek g ( 1 + 4 = 5 )
Kır eşek g ( 1 + 2 = 3 )
(Rémy Dor, 50)
Tekerleme Naldırnaç ve Süleke oyunlarında söylenen tekerlemedir.
Tekerlemenin 5. ve 6. dizesinde (elli/belli) kelimeleriyle tunç kafiye, 8. ve 9.
dizesinde (döşek/eşek) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-226-
Ah benim turnam a ( 3 + 2 = 5 )
Yeşil başlı turnam a ( 4 + 2 = 6 )
Otur dersem oturur b ( 4 + 3 = 7 )
Kalk dersem kalkar b ( 3 + 2 = 5 )
Büzülünce büzülür b ( 4 + 3 = 7 )
Süzül desem süzülür b ( 4 + 3 = 7 )
Ellerimizle şap şap şap c ( 5 + 3 = 8 )
Ayaklarımızla rap rap rap c ( 6 + 3 = 9 )
Bir sağa bir sola d ( 3 + 3 = 6 )
Dans edelim kol kola d ( 4 + 3 = 7 )
(Tokmakçıoğlu, 117)
Tekerleme söylenirken, el ve ayak hareketleriyle oyuna eşlik edilir.
Tekerlemede turna kuşunun hareketleri tasvir edilir. Tekerlemenin 5. ve 6. dizesinde
(büz-ülür/üz-ülür) kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. ve 8.dizesinde (rap/şap)
kelimeleriyle tam kafiye, 9. ve 10. dizesinde (sol-a/kol-a) kelimeleriyle tam kafiye
ve redif bulunmaktadır. Ayrıca (şap şap/rap rap) gibi yansıma sözcükler
kullanılmıştır.
2.10. On Bir Dizeli Olanlar:
-227-
Eski dostum gelsene a ( 4 + 3 = 7 )
91
Ellerini versene a ( 4 + 3 = 7 )
Eller şap şap b ( 2 + 2 = 4 )
Ayaklar rap rap b ( 3 + 2 = 5 )
Bir şöyle bir böyle c ( 3 + 3 = 6 )
Dans edelim biz böyle c ( 4 + 3 = 7 )
Doktor sana ne dedi d ( 4 + 3 = 7 )
Beş yumurta ye dedi d ( 4 + 3 = 7 )
Beş yumurta içirdi e ( 4 + 3 = 7 )
Etekleri pileli e ( 4 + 3 = 7 )
Saçları da lüleli e ( 4 + 3 = 7 )
(Türkiçin, 1974, 99)
Tekerleme el ve ayak hareketlerinin kullanıldığı bir tekerlemedir. Karşılıklı
olarak iki kişi tarafından oynanan bu oyunda oyuncular oyun sırasında bir taraftan da
bu tekerlemeyi söylerler. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (gel-sene/ver-sene)
kelimeleriyle, tam kafiye ve redif, 3. ve 4. dizesinde (şap/rap) kelimeleriyle tam
kafiye, 7. ve 8. dizesinde (ne dedi/ye dedi) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif
yapılmıştır.
2.11. On İki Dizeli Olanlar:
-228-
Çatlak patlak a ( 2 + 2 = 4 )
Yusyuvarlak a ( 4 )
Kremalı börek a ( 4 + 2 = 6 )
Sütlü çörek a ( 2 + 2 = 4 )
Çek yavrum çek a ( 1 + 2 + 1 = 4 )
Arabanı yoldan çek a ( 4 + 2 + 1 = 7 )
Çek çek amca b ( 2 + 2 = 4 )
Burnu kanca b ( 2 + 2 = 4 )
Al sana bir tabanca b ( 4 + 1 + 1 + 1 = 7 )
Ca ca ca b ( 1 + 1 + 1 = 3 )
Polis amca b ( 2 + 2 = 4 )
92
Sakın beni unutma b ( 2 + 2 + 1 + 1 + 1 = 8 )
(Lüleci, 23)
Tekerleme söylenirken iki kişi karşılıklı olarak ellerini birbirine çarparak
oynarlar. El hareketleri ile tekerlemenin ritmi birbirini tutmalıdır. Tekerlemenin 1. ve
2. dizesinde (patlak/yusyuvarlak) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizesinde (börek/çörek)
kelimeleriyle zengin kafiye; 5. ve 6. dizesinde (çek) kelimeleriyle cinaslı kafiye, 7. 8.
9. ve 10. dizesinde (amca/kanca/tabanca/ca) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-229-
A alaylar a bulaylar a ( 4 + 4 = 8 )
Soyu da bozuk alaylar a ( 5 + 3 = 8 )
Ayna attım Tavas’a b ( 4 + 3 = 7 )
Şevki vurdu boğaza b ( 4 + 3 = 7 )
Biz kızımızı vermeyiz c ( 5 + 3 = 8 )
Kekik yağcı kavaza b ( 4 + 3 = 7 )
Ay alaylar a bulaylar a ( 4 + 4 = 8 )
Temeli bozuk alaylar a ( 5 + 3 = 8 )
Portakal suya düştü d ( 3 + 4 = 7 )
Aklım başımdan kaçtı d ( 5 + 2 = 7 )
Sizin kahpe kızınız c ( 2 + 5 = 7 )
Karabaş bağına dolaştı d ( 6 + 3 = 9 )
(Demircioğlu, 46)
Tekerleme Alayla-Bulayla adlı oyunda söylenen tekerlemedir. Aynı
zamanda bu bir düğün tekerlemesidir. Karşılıklı kızlı erkekli iki gruptan biri
diğerinden kızını ister. Bu yönleriyle tekerleme köy seyirlik oyunlarının icrasında
söylenen tekerlemeleri anımsatmaktadır. 1. ve 2. dizede (bulay-lar/alay-lar)
kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 3. 4. ve 6. dizesinde (Tavas-a/boğaz-a/kavaz-a)
kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 9. 10. ve 11. dizesinde (düş-tü/kaç-tı/dolaş-tı)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-230-
Çal kapıyı, çevir mandalı a ( 4 + 5 = 9 )
Gir içeri al bir sandalye b ( 4 + 5 = 9
93
Otur oraya b ( 2 + 3 = 5 )
Nasılsın bugün arkadaşım Ayşe? b ( 5 + 6 = 11 )
Sar makarayı a ( 1 + 4 = 5 )
Sar sar, sar makarayı, a ( 2 + 5 = 7 )
Çöz çöz, çöz makarayı a ( 2 + 5 = 7 )
Şöyle de böyle şap şap c ( 5 + 2 = 7 )
Şöyle de böyle şap şap c ( 5 + 2 = 7 )
Komşu tak tak, komşu tak tak d ( 4 + 4 = 8 )
Aslan geliyor kaplan geliyor e ( 5 + 5 = 10 )
Bum … f ( 1 )
(Dirim, 11)
Tekerleme söylenirken el hareketleriyle tekerlemeye eşlik edilir. Tekerlemede
kafiye unsuru bulunmamaktadır. Kelime ve ses tekrarları yapılmıştır.
-231-
Birlim binek a ( 2 + 2 = 4 )
İkilim inek a ( 3 + 2 = 5 )
Üçlüm üçek a ( 2 + 2 = 4 )
Dörtlüm dönek a ( 2 + 2 = 4 )
Beşlim Belma b ( 2 + 2 = 4 )
Altılım alma b ( 3 + 2 = 5 )
Yedilim Yelma b ( 3 + 2 = 5 )
Sekizlim Selma b ( 3 + 2 = 5 )
Dokuzlum dolma b ( 3 + 2 = 5 )
Onlum orak a ( 2 + 2 = 4 )
Suda börek a ( 2 + 2 = 4 )
Ben yiyeyim sen bak a ( 4 + 2 = 6 )
(Rémy Dor, 34)
Tekerleme Uzun Eşek oyununda söylenen tekerlemedir. Dizelerden birin
unutan ya da yanılan oyuncu eşek olur. Tekerlemenin 1. 2. 3. ve 4. dizesinde (binek/
inek/üçek/dönek) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. Ayrıca 1. ve 2. dizedeki
(binek/inek) kelimeleriyle tunç kafiye oluşturulmuştur. 5. 6. 7. 8. ve 9. dizede
94
(Belma/alma/Yelma/Selma/dolma) kelimeleriyle zengin kafiye, 10. 11. ve 12.
dizede (orak/börek/bak) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
2.12. On Üç Dizeli Olanlar:
-232-
Birdir bir a ( 2 + 1 = 3 )
İkidir iki b ( 3 + 2 = 5 )
Üçte fındık kırması b ( 2 + 5 = 7 )
Dörtte döndüm varıyorum c ( 4 + 4 = 8 )
Beşte el değecek d ( 2 + 4 = 6 )
Altıda acı badem yemesi b ( 3 + 7 = 10 )
Yedide yere yatmak e ( 3 + 4 = 7 )
Sekizim seksek e ( 3 + 2 = 5 )
Dokuzum tokmak e ( 3 + 2 = 5 )
Çift ayak üzerinde durak e ( 3 + 6 = 9 )
Onum orak e ( 2 + 2 = 4 )
Yağlı börek e ( 2 + 2 = 4 )
On birde şapka koymak e ( 3 + 4 = 7 )
(Çiçeklioğlu, 19)
Tekerleme Birdirbir oyununda söylenen tekerlemedir. Tekerlemenin 7. 8.
9. 10. 11. ve 12. dizelerinde (yatmak/seksek/tokmak/durak/orak/börek/koymak)
kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-233-
Bir, iki, üç, dört, beş a ( 6 )
Altı, yedi, sekiz, dokuz, on b ( 9 )
Kırmızı balon b ( 3 + 2 = 5 )
Git komşunun damına kon b ( 4 + 4 = 8 )
Sarı limon b ( 2 + 2 = 4 )
Sar sar sar makarayı c ( 2 + 5 = 7 )
Çöz çöz çöz makarayı c ( 2 + 5 = 7 )
Şöyle de böyle şak şak d ( 5 + 2 = 7 )
95
Şöyle de böyle şak şak d ( 5 + 2 = 7 )
Komşu komşu tak tak d ( 4 + 2 = 6 )
Komşu tak tak d ( 2 + 2 = 4 )
Aslan geliyor kaplan geliyor e ( 5 + 5 = 10 )
Tıp f ( 1 )
(Dirim, 64)
Tekerleme Tıp oyununda söylenen tekerlemedir. Oyuncular tekerlemeyi
söylerken, el hareketleriyle oyuna eşlik ederler ve oyunun sonunda (tıp) denildiği
zaman bütün oyuncular susar. Tekerlemenin 2. 3. 4. ve 5. dizesinde (on/balon/kon
limon) kelimeleriyle, 9. ve 10. dizesinde (şak/tak) kelimeleriyle tam kafiye,
yapılmıştır.
2.13. On Dört Dizeli Olanlar:
-234-
Ambara vurdum bir tekme a ( 4 + 3 = 7 )
Ambarın kapısı açıldı b ( 6 + 3 = 9 )
Ekini şöyle ekerler c ( 5 + 3 = 8 )
Ekini şöyle biçerler c ( 5 + 3 = 8 )
Harmanı şöyle savururlar c ( 5 + 4 = 9 )
Buğdayı şöyle toplarlar c ( 5 + 3 = 8 )
Buğdayı çuvala koyarlar c ( 3 + 3 + 3 = 9 )
Buğdayı değirmene götürürler c ( 3 + 4 + 4 = 11 )
Şöyle hamur yaparlar c ( 2 + 5 = 7 )
Şöyle ekmek yaparlar c ( 2 + 5 = 7 )
Alcı kadın d ( 2 + 2 = 4 )
Balcı kadın d ( 2 + 2 = 4 )
Hanım kadın d ( 2 + 2 = 4 )
Arabayı, arabayı kırrrrrrr... c ( 3 + 3 + 1 = 7 )
(Arsunar, 1955, 49)
Tekerleme Araba oyunun ilk bölümünde söylenen tekerlemedir. Oyun
taklidî bir oyundur. Dizelerde söylenenlere uygun hareket edilir. El ele tutuşan
96
oyuncular (Arabayı kırrrr) ifadesini duyduklarında hep birlikte üç kere sağa
dönerler. Tekerlemenin 11. ve 12. dizesinde (alcı kadın/balcı kadın) kelimeleriyle
zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
2.14. On Beş Dizeli Olanlar:
-235-
Üşüdüm üşüdüm a ( 3 + 3 = 6 )
Gökten elma düşürdüm a ( 4 + 3 = 7 )
Elmacığım yediler b ( 4 + 3 = 7 )
Bana cüce dediler b ( 4 + 3 = 7 )
Cücelikten bezdim a ( 4 + 2 = 6 )
Derin kuyu kazdım a ( 4 + 2 = 6 )
Derin kuyu içinde c ( 4 + 3 = 7 )
İki bülbül ötüşür b ( 4 + 3 = 7 )
Birini aldım yitirdim a ( 5 + 6 = 11 )
Birini Bey oğluna götürdüm a ( 4 + 3 = 7 )
Akar çayda yü dedi d ( 4 + 3 = 7 )
Akar çayın kekliği d ( 4 + 3 = 7 )
Lakır lakır öttüğü d ( 4 + 3 = 7 )
Komşu kızı mı baktığı d ( 5 + 3 = 8 )
Al horoz, al horoz... e ( 3 + 3 = 6 )
(Demircioğlu, 42-43)
Tekerleme Evlidâli oyunda söylenen tekerlemelerden biridir. Tekerlemenin
3. ve 4. dizesinde (ye-diler/de-diler) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif, 5. ve 6.
dizesinde (bez-dim/kaz-dım) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
2.15. On Altı Dizeli Olanlar: -236-
Birlim a ( 2 )
İkilim a ( 3 )
Üçlüm a ( 2 )
Dörtlüm a ( 2 )
Beşlim a ( 2 )
Altılım a ( 3 )
97
Yedilim yelme b ( 3 + 2 = 5 )
Sekizim seyrek c ( 3 + 2 = 5 )
Dokuzum doğru d ( 3 + 2 = 5 )
Onum yağlı börek c ( 2 + 4 = 6 )
Salta tahta içinde zambak c ( 7 + 2 = 9 )
Ben yiyim sen bak c ( 3 + 2 = 5 )
Ak kaşık kara kaşık c ( 3 + 4 = 7 )
Yıkadım yıkadım yine bulaşık c ( 6 + 5 = 11 )
Şu deve durmaz, eve girmez e ( 5 + 4 = 9 )
Vur kamçıyı girsin eve b ( 4 + 4 = 8 )
(Talat, 159)
Tekerleme Uzun Eşek oyununda söylenen tekerlemelerden biridir. 8. ve 10.
dizede (seyrek/börek) kelimeleriyle zengin kafiye, 11. ve 12. dizede (zambak/bak)
kelimeleriyle tunç kafiye , 13. ve 24. dizede (kaşık/bulaşık) kelimeleriyle zengin
kafiye yapılmıştır.
-237-
Ambara vurdum bir kilit a ( 5 + 3 = 8 )
Ambarın kapısı kapandı b ( 6 + 3 = 9 )
Şu gelen adam yabandı b ( 5 + 3 = 8 )
Al kadife keserler c ( 4 + 3 = 7 )
Bindallıyı dikerler c ( 4 + 3 = 7 )
Sırma çiçek işlerler c ( 4 + 3 = 7 )
Başına başlık koyarlar c ( 5 + 3 = 8 )
Beline kemer takarlar c ( 5 + 3 = 8 )
Kulağa küpe takarlar c ( 5 + 3 = 8 )
Kollara bilezik yakışır c ( 6 + 3 = 9 )
Toy düğüne giderler c ( 4 + 3 = 7 )
Alcı kadın d ( 2 + 2 = 4 )
Balcı kadın d ( 2 + 2 = 4 )
Hanım kadın d ( 2 + 2 = 4 )
Sultan kadın d ( 2 + 2 = 4 )
Arabayı, arabayı kırrrrrrr... e ( 4 + 4 + 1 = 9 )
98
(Arsunar, 1955, 49)
Tekerleme, Araba oyununun ikinci bölümünde söylenen bir tekerlemedir.
Bu tekerleme de taklide dayanan bir tekerlemedir ve her bir dizenin ardından
hareketler canlandırılır. Tekerlemenin 12. ve 13. dizesindeki (alcı kadın/balcı kadın)
kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
-238-
Birdir bir a ( 2 + 1 = 3 )
İkidir iki b ( 3 + 1 = 4 )
Üçtür üç c ( 2 + 1 = 3 )
Dörttür dört d ( 2 + 1 = 3 )
Beş fes yerine değdi e ( 1 + 6 = 7 )
Altı fes yerinden kalktı e ( 2 + 6 = 8 )
Yedi fes yerine ulaştı e ( 2 + 6 = 8 )
Sekizim seksek f ( 3 + 2 = 5 )
Dokuzum durak f ( 3 + 2 = 5 )
Onum orak f ( 2 + 2 = 4 )
On birim yağlı börek f ( 3 + 4 = 7 )
On ikim fındık kırma g ( 3 + 4 = 7 )
On üçüm ceviz kırma g ( 3 + 4 = 7 )
On dördüm tuz gölü h ( 3 + 3 = 6 )
On beşim Türk kılıcı h ( 3 + 4 = 7 )
On altım Türk bayrağı h ( 3 + 4 = 7 )
(Rémy Dor, 27)
Tekerleme Birdirbir oyununda söylenen tekerlemelerden biridir.
Tekerlemenin 8. 9. 10. ve 11. dizesinde (seksek/durak/orak/börek) kelimeleriyle tam
kafiye yapılmıştır.
-239-
Al kardeşim a ( 1 + 3 = 4 )
Bal kardeşim a ( 1 + 3 = 4 )
Ben yoruldum a ( 1 + 3 = 4 )
99
Sen oyna b ( 1 + 2 = 3 )
Oynamazsan küserim a ( 4 + 3 = 7 )
Bey babama söylerim a ( 4 + 3 = 7 )
Bey babam hasta b ( 3 + 2 = 5 )
Çorbası tasta b ( 3 + 2 = 5 )
Kuş göğe uçtu, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )
Kuş göle düştü d ( 3 + 2 = 5 )
Mendili düştü, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )
Kuş dala kondu d ( 1 + 4 = 5 )
Mendili buldu d ( 3 + 2 = 5 )
Dal bizim oldu, lay lay lay c ( 5 + 3 = 8 )
Dalımız yuvaya b ( 3 + 3 = 6 )
Dizilelim sıraya, lay lay lay c ( 7 + 3 = 10 )
(Dirim, 71-72)
Tekerleme söylenirken diğer taklidî oyunlarda olduğu gibi hareketler
canlandırılır. Tekerlemenin, 1. ve 2. dizesinde (al kardeşim/bal kardeşim)
kelimeleriyle tam kafiye ve redif, 7. ve 8. dizesindeki (hasta/tasta) kelimeleriyle
zengin kafiye yapılmıştır.
C. OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER
Oyun sonrası tekerlemeleri, oyun bittikten sonra çocukların dağılma
aşamasında söyledikleri tekerlemelerdir. Çalışma sırasında oyun sonu
tekerlemelerinin, sınırlı bir sayıda olduğu görülmüştür.
1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler:
1.1. İki Dizeli Olanlar:
-240-
Ayağımın altı çamur a ( 6 + 2 = 8 )
Evine gitmeyen gavur a ( 6 + 2 = 8 )
(Yardımcı-Tuncer, 70)
Tekerlemede sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Durakları birbiriyle
uyumludur. (çamur/gavur) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
100
2. Yapılarında Kararlılık Göstermeyenler:
2.1. İki Dizeli Olanlar:
-241-
Ayağımın altında davul a ( 7 + 3 = 10 )
Evine gitmeyen gavur b ( 6 + 2 = 8 )
(Akyüz, 9)
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Çocukların evlerine
dağılmaları için uyarı niteliğinde bir tekerlemedir. Tekerlemede (davul/gavur)
kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-242-
Her kim gitmez evine a ( 4 + 3 = 7 )
Bir kara yılan cebine a ( 5 + 3 = 8 )
(Saatçi, 229)
Tekerlemede (4+3) yedili ve (5+3) sekizli hece ölçüsü kullanılmıştır. Kafiye
unsuru bulunmamaktadır fakat (evine/cebine) kelimelerinin sonlarındaki ses
benzerliklerinden yararlanılmıştır.
-243-
Akşam ebesi a ( 2 + 3 = 5 )
Kız kulesi a ( 1 + 3 = 4 )
(Türkiçin, 1974, 125)
Çocuklar evlerine dağılmadan önce birbirlerine dokunurlar. Kim birine
dokunamadıysa o akşam ebesi olur ve bu çocuklar için bir alay konusudur. Ayrıca
tekerlemede (ebe-si/kule-si) sözcükleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-244-
Herkes evine teker teker a ( 5 + 4 = 9 )
Evi olmayan sokakta bekler a ( 5 + 5 = 10 )
(Türkiçin, 1974, 125)
Tekerlemede (teker/bekler) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
101
-245-
Bıtırak bıtırak a ( 3 + 3 = 6 )
Herkes evine oturak a ( 5 + 3 = 8 )
(Gökşen, 371)
Tekerlemede (bıtırak/oturak) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-246-
Balı pekmezi bize a ( 5 + 2 = 7 )
Kepeği de Kelibrahimgile a ( 4 + 6 = 10 )
(Özhan, 41)
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Sadece dize sonlarındaki ses
benzerliklerinden faydalanılmıştır.
2.2. Dört Dizeli Olanlar:
-247-
Evli evine a ( 2 + 3 = 5 )
Köylü köyüne a ( 2 + 3 = 5 )
Evi olmayan b ( 2 + 3 = 5 )
Sıçan deliğine a ( 2 + 4 = 6 )
(Akyüz, 12)
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize sonlarında ses
benzerlikleri görülmektedir.
-248-
Herkes evine a ( 2 + 3 = 5 )
Kuyruğu damına a ( 3 + 3 = 6 )
Unu bize b ( 2 + 2 = 4 )
Kepeği size b ( 3 + 2 = 5 )
(Özhan, 41)
102
Tekerlemenin 3. ve 4. dizelerinde (bize/size) tam kafiye ve redif yapılmış;
diğer dizelerde dize sonlarındaki ses benzerliklerinden yararlanılmıştır.
-249-
Evli evine a ( 2 + 3 = 5 )
Köylü köyüne a ( 2 + 3 = 5 )
Kimin evi yoksa b ( 2 + 4 = 6 )
Sıçan deliğine a ( 2 + 4 = 6 )
(Türkiçin, 1974, 125)
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize sonlarında ses
benzerlikleri görülmektedir.
-250-
Ayağımın altında çağala a ( 7 + 3 = 10 )
Herkes eve dağıla a ( 4 + 3 = 7 )
Dağılmayan bu gece öle a ( 4 + 5 = 9 )
Akşam eli b ( 2 + 2 = 4 )
(Özhan, 40)
Tekerlemede geçen akşam eli, akşam ebesi ile aynı fonksiyonu
üstlenmiştir. Dize sonlarında ses benzerlikleri bulunmaktadır.
-251-
Herkes evine a ( 2 + 3 = 5 )
Kuyruğu dibine a ( 3 + 3 = 6 )
Evi olmayan b ( 2 + 3 = 5 )
Sıçan deliğine a ( 2 + 4 = 6 )
(Özhan, 40)
Tekerlemede kafiye unsuru bulunmamaktadır. Dize sonlarında ses
benzerlikleri yapılmıştır.
103
-252-
Bir iki üç a ( 3 + 1 = 4 )
Yolda oyun güç a ( 4 + 1 = 5 )
Üç iki bir b ( 3 + 1 = 4 )
Haydi eve gir b ( 2 + 3 = 5 )
(Rémy Dor, 13)
Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (üç/güç) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizesinde
(bir/gir) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
2.3. Yedi Dizeli Olanlar:
-253-
On yirmi otuz kırk …yüz a ( 17 )
Araba maraba b ( 3 + 3 = 6 )
Çivi mivi c ( 2 + 2 = 4 )
Yastık yustuk d ( 2 + 2 = 4 )
Bir kama bastık d ( 3 + 2 = 5 )
Tıka tıka tık e ( 4 + 1 = 5 )
Biz bu oyundan bıktık e ( 5 + 2 = 7 )
(Rémy Dor, 24)
Tekerlemenin 4. 5. 6. ve 7. dizesinde (yustuk/bastık/tık/bıktık) kelimeleriyle
yarım kafiye yapıldığı düşünülebilir.
2.4. Dokuz Dizeli Olanlar:
-254-
İğne battı a ( 2 + 2 = 4 )
Canımı yaktı a ( 3 + 2 = 5 )
Tombul kuş b ( 2 + 1 = 3 )
Arabaya koş b ( 4 + 1 = 5 )
Arabanın tekeri c ( 4 + 3 = 7 )
İstanbul’un şekeri c ( 4 + 3 = 7 )
Hap hup d ( 1 + 1 = 2 )
104
Altın top d ( 2 + 1 = 3 )
Bundan başka oyun yok e ( 4 + 3 = 7 )
(Kıvanç, 3)
Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (kuş/koş) kelimeleriyle yarım kafiye, 5. ve
6. dizesinde (teker-i/şeker-i) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, 7. ve 8. dizesinde
(hap/hup) kelimeleriyle yarım kafiye yapılmıştır.
D. BAĞIMSIZ OYUN TEKERLEMELERİ
Bağımsız oyun tekerlemeleri, müstakil bir oyuna ait olmayan oyun
tekerlemeleridir. Özellikle çocukların, alay etme, güldürme, eğlenme gibi amaçlarla
söylediği tekerlemelerdir. Çocuk dünyasında bu tür tekerlemeler de oyun gibi
algılanmaktadır ve bu tekerlemeler bağımsız tekerlemeler olarak değerlendirilmiştir.
1. Yapılarında Kararlılık Gösterenler: 1.1. İki Dizeli Olanlar:
-255-
Dalda erik a ( 2 + 2 = 4 )
Fatma Girik a ( 2 + 2 = 4 )
(Türkiçin, 1974, 91)
Tekerlemede dönemin ünlü sanatçılarından birinin adı kullanılmıştır. 1. dizede
2. dizedeki sözcükler kafiye oluşturmak için bilinçli seçilmiştir. Tekerlemede
(erik/girik) sözcükleri arasında zengin kafiye yapılmıştır.
-256-
Havada ay a ( 3 + 1 = 4 )
Türkan Şoray a ( 2 + 2 = 4 )
(Türkiçin, 1974, 92)
Tekerlemede (ay/Şoray) kelimeleri arasında tam kafiye yapılmıştır.
-257-
Tıngır elek tıngır sac a ( 4 + 3 = 7 )
105
Elim hamur garnım aç a ( 4 + 3 = 7 )
(Çine, 26)
Tekerlemede (sac/aç) kelimeleri ile tam kafiye yapılmıştır.
-258-
Ayıp ettin Şemsettin a ( 4 + 3 = 7 )
Vidaları gevşettin a ( 4 + 3 = 7 )
(Türkiçin, 1974, 129)
Tekerlemede (Şemsettin/gevşettin) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.
Çocukların alay etmek amacıyla söyledikleri bir tekerlemedir.
-259-
Beş kere beş yirmi beş a ( 4 + 3 = 7 )
Aferim bizim keleş a ( 3 + 4 = 7 )
(Türkiçin, 1974, 127)
Tekerlemede (beş/keleş) kelimeleri ile tam kafiye yapılmıştır. 2. dizedeki
(aferim) kelimesi övgü gibi görünse de, dize sonundaki (keleş) ifadesinden bunun
alay amaçlı bir tekerleme olduğu anlaşılıyor.
-260-
Yedi kere yedi kırk dokuz a ( 6 + 3 = 9 )
Nereden geldin bitli domuz a ( 5 + 4 = 9 )
(Türkiçin, 1974, 126)
Tekerleme daha çok çocukların birbirini kızdırmak amacıyla söyledikleri
tekerlemelerdendir. Tekerlemede (dokuz/domuz) kelimeleri ile tam kafiye
yapılmıştır.
-261-
Ben diyorum Ankara a ( 4 + 3 = 7 )
O diyor g…m kara a ( 3 + 4 = 7 )
(Türkiçin, 1974, 128)
Bu tekerlemede argo bir kelimenin kullanıldığını görüyoruz. Tekerleme
bir durumu ifade etmektedir. İki kişinin farklı şeylerden söz etmeleri ve anlaşma
106
sağlayamamaları söz konusudur. Aynı zamanda deyimsel bir ifadedir. Tekerlemede
(Ankara/kara) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır.
-262-
Ali Ekber a ( 2 + 2 = 4 )
Yatta geber a ( 2 + 2 = 4 )
(Türkiçin, 1974, 128)
Çocuk dünyasının mizah anlayışını yansıtan bir tekerlemedir.
Tekerlemede (ekber/geber) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.
1.2. Dört Dizeli Olanlar: -263-
Kuk kuk du a ( 2 + 1 = 3 )
Yağ döktü a ( 1 + 2 = 3 )
El köçtü a ( 1 + 2 = 3 )
Biz kaldık b ( 1 + 2 = 3 )
(Demircioğlu, 102)
Tekerleme kumru olarak biline kuşlar öttüğü zaman söylenir.
Tekerlemenin ilk dizesindeki (kuk kuk du) sesi de kumru sesinin bir yansımasıdır.
Dize sonlarında ses benzerlikleri kullanılmıştır.
-264-
A a asma a ( 2 + 2 + 4 )
Ba ba basma a ( 2 + 2 + 4 )
Se se sünbül b ( 2 + 2 + 4 )
Menekşe gül b ( 3 + 1 = 4 )
(Rémy Dor, 53)
Çocukların kendi aralarında eğlenmek için söyledikleri bir tekerlemedir.
Tekerlemede (asma/basma) kelimeleri ile tunç kafiye, (sünbül/gül) kelimeleri ile
tam kafiye yapılmıştır.
-265-
Sümüklü böcek a ( 3 + 2 = 5 )
107
Suya düşecek a ( 2 + 3 = 5 )
Adam olacak a ( 2 + 3 = 5 )
Beni dövecek a ( 2 + 3 = 5 )
(Türkiçin, 1974, 130)
Tekerleme alay amacıyla söylenen bir tekerlemedir. (böcek/düşecek/
olacak/dövecek) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.
-266-
Elif be te se a ( 5 )
Cim dal’lı köse a ( 3 + 2 = 5 )
Hocanın burnu b ( 3 + 2 = 5 )
Girdi kümese a ( 2 + 3 = 5 )
(Rémy dor, 55) Tekerlemede alay unsuru söz konusudur. Tekerlemede (se/köse/kümese)
kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-267-
Leylek leylek havada a ( 4 + 3 = 7 )
Yumurtası tavada a ( 4 + 3 = 7 )
Çağır gelsin et yesin b ( 4 + 3 = 7 )
Et yemezse dert yesin b ( 4 + 3 = 7 )
(Çiçeklioğlu ,1)
Bu tekerleme, göçmen kuşlardan olan “leylek”in geçmesi sırasında
söylenir. Tekerlemede (hava-da/tava-da) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, (et
yesin/dert yesin) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-268-
Başım başım başında a ( 4 + 3 = 7 )
Atlamazsan karşımda a ( 4 + 3 = 7 )
Yakalarsam saçından b ( 4 + 3 = 7 )
Ağrır başın başımda a ( 4 + 3 = 7 )
(Bakırcı, 1982)
108
Çocukların birbirlerini kızdırmak amacıyla söylediği tekerlemelerden
biridir. Aynı zamanda karşıdakine göz dağı vermek de söz konusudur. Tekerlemenin
3. ve 4. dizesinde (saç-ından/baş-ından) kelimeleriyle yarım kafiye ve redif
yapılmıştır.
-269-
Akdeniz, Karadeniz a ( 3 + 4 = 7 )
Karneleri isteriz a ( 4 + 3 = 7 )
Eğer zayıf gelirse b ( 4 + 3 = 7 )
Çalışarak geçeriz a ( 4 + 3 = 7 )
(Dirim, 43)
Çocukların okulların kapanmasına yakın karnelerini alacakları dönemde
söyledikleri bir tekerlemedir. (Akdeniz/Karadeniz/geçeriz) kelimeleri ile tam kafiye
yapılmıştır.
-270-
Bizim bahçede yılan a ( 5 + 2 = 7 )
Aşağı yoldan dolan a ( 5 + 2 = 7 )
Düşman sözüne inan a ( 5 + 2 = 7 )
Vallahi hepsi yalan a ( 2 + 5 = 7 )
(Kıvanç, 9)
Tekerlemede çocuk dünyasının kaypaklığı söz konusudur. Tekerlemenin
son dizesindeki (vallahi hepsi yalan) sözüyle daha önce söylenenlerin yalan olduğu
ifade ediliyor. (yılan/dolan/inan/yalan) sözcükleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-271-
Bisiklete binersin a ( 4 + 3 = 7 )
Bizim orda inersin a ( 4 + 3 = 7 )
Eğer annem sorarsa b ( 4 + 3 = 7 )
Lastik patladı dersin a ( 5 + 2 = 7 )
(Kaya,1999,565)
Tekerleme çocuk dünyasının muzipliğini yansıtan bir tekerlemedir ve
109
güldürü unsuru ağır basmaktadır. Tekerlemede (bin-ersin/in-ersin) kelimeleri
arasında tam kafiye ve redif yapılmıştır.
2. Yapılarında Kararlık Göstermeyenler:
2.1. İki Dizeli Olanlar:
-272-
Ağlama yavrum ağlama a ( 5 + 3 = 8 )
Üç gün kaldı bayrama a ( 4 + 3 = 7 )
(Türkiçin, 1974, 123)
Çocukların alay amacıyla söyledikleri bir tekerlemedir. Dize sonlarında ses
benzerlikleri bulunmaktadır.
-273-
Dayımın oğlunun adı Memiş a ( 8 + 2 = 10 )
Gittiği yerde para yemiş a ( 5 + 4 = 9 )
(Mehmet Naci Önal arşivinden)
Tekerleme alay unsuru ön plandadır. (Memiş/yemiş) sözcükleri ile zengin
kafiye yapılmıştır.
-274-
Karaoğlan dediğin bir kara uşak a ( 7 + 5 = 12 )
Kükremiş geliyor kim durduracak a ( 6 + 5 = 11 )
(Türkiçin, 1974, 57)
Tekerleme sosyal dönemi yansıtmaktadır. Bülent Ecevit’in (Karaoğlan)
İktidara gelmesi ile ilgili bir tekerlemedir. Tekerlemede (uşak/durduracak)
kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır. Uyak biçimi düzenlidir.
-275-
Çuvalda un b ( 3 + 1 = 4 )
Ediz Hun b ( 2 + 1 = 3 )
(Türkiçin, 1974, 91)
110
Dönemin önemli isimlerinden, Ediz Hun için söylenmiş bir tekerleme.
(Hun) sözcüğüne kafiye yapabilmek için (un) sözcüğü bilinçli seçilmiştir ve tam
kafiye yapılmıştır.
-276-
Evde cak cak a ( 2 + 2 = 4 )
Salonda Yumurcak a ( 3 + 3 = 6 )
(Türkiçin,1974, 91)
Bir dönemin önemli çocuk kahramanlarından Yumurcak için söylenmiş bir
tekerlemedir. (cak/Yumurcak) kelimeleri ile zengin kafiye yapılmıştır.
-277-
Erkeklerin (kızların) içinde a ( 4 + 3 = 7 )
Kızılcık bebek b ( 3 + 2 = 5 )
(Türkiçin, 1974,129)
Tekerlemede alay unsuru ağır basmaktadır. Grubun erkek veya
kızlardan oluşması durumuna göre 1. dize değişiklik gösterir. Genellikle grup içinde
karşı cinsten bir çocuk istenmediğinde söylenen bir tekerlemedir. Kafiye unsuru
bulunmamaktadır.
-278-
Kabaramazsın kel Fatma a ( 5 + 3 = 8 )
Annen güzel sen (çatla) çirkin b ( 4 + 3 = 7 )
(Akyüz, 9)
Bu tekerleme genellikle köy yaşantısı içinde söylenen bir tekerlemedir. Köy
veya kasaba gibi yerleşim alanlarında, hindileri kızdırmak amacıyla söylenen bir
tekerlemedir. Çocuklar bu tekerlemeyi söylediklerinde, hayvandan bir tepki alırlar
ve bunu hindinin kızması olarak yorumlarlar. Bu tekerlemeyi çocuklar bazen
birbirlerini kızdırmak amacıyla da söylerler. Kafiye unsuru bulunmamaktadır.
2.2. Üç Dizeli Olanlar:
-279-
Sen seni bil sen seni a ( 4 + 3 = 7 )
111
Sen seni bilmezsen sen seni a ( 6 + 3 = 9 )
Patlatırlar enseni a
(Uslu, 30)
Bu tekerleme muhtemelen çocuk diline geleneksel gölge oyunu
Karagöz Hacivat’tan geçmiştir. (seni/enseni) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır.
-280-
Lahana, kabak a ( 3 + 2 = 5 )
Söylediğim lafa bak a ( 4 + 3 = 7 )
Ağzının tadına bak a ( 3 + 4 = 7 )
(Kıvanç, 11)
Tekerlemenin 1. dizesinde seçilen sözcüklerle diğer dizelerdeki
kelimelerle diğer dizeler arasında anlamsal bir bağ olduğunu söyleyebiliriz. Lahana
ve kabağın yenmesinden alınan zevkle, ağzının tadına bakmak deyimi arasında bir
bağ kurulmuştur. (kabak/bak) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-281-
Uç uç böçeğim a ( 2 + 3 = 5 )
Yarın düğün olacak b ( 2 + 5 = 7 )
Annem sana terlik, pabuç alacak b ( 4 + 4 + 3 = 11 )
(Dirim, 44)
Bu tekerleme genellikle bahar aylarında görülen ve halk arasında, “uç uç
böceği” ya da “uğurböceği” adıyla bilinen bir böcekle ilgili bir tekerlemedir.
Çocuklar bu böceği ellerine alarak, bir dilek diler ve bu tekerlemeyi söylerler. Eğer
uğur böceği uçarsa dileklerinin kabul olacağına, uçmazsa kabul olmayacağına
inanırlar. (ol-acak/al-acak) kelimeleri arasında yarım kafiye ve redif bulunmaktadır.
-282-
Doktor gelir tık tık a ( 4 + 2 = 6 )
Elinde ıbrık a ( 3 + 2 = 5 )
Biz bu ilâçtan bıktık a ( 5 + 2 = 7 )
(Rémy Dor, 84)
112
Tekerleme çocukların doktora ve ilaçlara karşı olan olumsuz bakış
açısını göstermektedir. Bu tekerlemenin bazen çocuklar tarafından son dizede “Biz
bu oyundan bıktık” şeklinde oyunu sonlandırmak amacıyla söylendiği de görülür.
(tık/ıbrık/bıktık) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
-283-
Sol sa sol sa a ( 2 + 2 = 4 )
Yarın bayram olsa a ( 2 + 4 = 6 )
Çantama kavurga dolsa a ( 3 + 5 = 9 )
(Akyüz, 13)
Tekerleme bir çocuk için önemli olabilecek temennileri dile getirmektedir.
Çoğu zaman bayram olması çocuklar için, okul ve dersin olmaması, tatil ve eğlence
demektir. Kavurga da çocuk için, bu eğlenceye eşlik edecek bir yiyecektir. Ayrıca
çocuklar bu tekerlemeyi beden eğitimi derslerinde yön/taraf öğrenme çalışmalarında,
ayak vuruşu alıştırmaları yaparken söylemektedirler.(sol sa/olsa/dolsa) sözcükleriyle
zengin kafiye ve redif yapılmaya çalışılmıştır.
-284-
Sipsim haydi çık çık a ( 4 + 2 = 6 )
Yılanlar, çıyanlar çıktı sen de çık a ( 8 + 3 = 11 )
Yavrular öttü, çiçekler açtı haydi çık a ( 5 + 5 + 3 = 13 )
(Demircioğlu, 97)
Tekerlemede geçen “sipsi” ceviz veya dut ağacından yapılan bir tür
düdüktür. İlk baharda çocuklar, bu ağaçların dallarından keserek bunların kabuklarını
çıkarıp düdük yaparlar. Ağaca yapışık olan kabuk kolaylıkla çıkmaz. Onun için
çocuklar bu ağaçları, yavaş yavaş taşlara veya ellerindeki bıçakların, çakıların ters
yanlarını üzerlerine vurarak musikî ile bu tekerlemeyi söylerler. Böylece ağaçların
kabuklarından daha kolay sıyrılacağına inanırlar. Bu yönüyle bakıldığında
tekerlemede Şamanist ve Animist unsurlar bulunduğu söylenebilir. Tekerlemede
kafiye unsuru bulunmamaktadır, kelime tekrarları yapılmıştır.
113
2.3. Dört Dizeli Olanlar:
-285-
Ahmedi medi a ( 3 + 2 = 5 )
Kuyruklu kedi a ( 3 + 2 = 5 )
Bir sıçan tutmuş b ( 3 + 2 = 5 )
Yalamadan yutmuş b ( 4 + 2 = 6 )
(Uyguner, 1957, 1503)
Tekerlemede alay unsuru ağır basmaktadır. Tekerlemeyi söyleyen çocuk
karşısındakine adı geçen hayvanlara ait unsurları yakıştırarak bir anlamda dalga
geçmektedir. Tekerlemenin belli bir ritmi vardır. (medi/kedi) kelimeleriyle zengin
kafiye, (tut-muş/yut-muş) kelimeleriyle tam kafiye ve redif yapılmıştır.
-286-
Keçi keçi me a ( 4 + 1 = 5 )
Bin depeme a ( 1 + 3 = 4 )
Hadi gidelim b ( 2 + 3 = 5 )
Goca nineme a ( 2 + 3 = 5 )
(Lüleci, 20)
Tekerleme kırsal kesimde yaşayan çocukların söylediği bir tekerlemedir.
Çocuklar arasında eğlence amacıyla söylenen bir tekerlemedir. (me/depeme/
nineme) gibi yansıma ses ve kelimelerle dize sonlarında ses benzerlikleri
yapılmıştır.
-287-
Altı kere altı otuz altı a ( 6 + 4 = 10 )
Hakem dedi penaltı a ( 4 + 3 = 7 )
Rıfat dedi atarım b ( 4 + 3 = 7 )
Prekazi dedi kaçarım b ( 6 + 3 = 9 )
(Odabaşıoğlu, 36; Önal 144)
Tekerlemede ağır basan unsur futboldur. Erkek çocukların daha sık
kullandığı bir tekerlemedir. (altı/penaltı) kelimeleriyle tunç kafiye yapılmıştır.
114
-288-
Kürkü mürkü a ( 2 + 2 = 4 )
Ninemin eski kürkü a ( 3 + 4 = 7 )
Bir çekti yırtıldı b ( 3 + 3 = 6 )
Ninem dikmekten kurtuldu b ( 5 + 3 = 8 )
(Dirim, 66)
Tekerlemede çocuksu bir mizah anlayışı görülmektedir. 1. ve 2. dizede
(mürk-ü/kürk-ü) kelimeleriyle, 3. ve 4. dizede (yırtıl-dı/kurtul-du) kelimeleriyle
yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
-289-
Balkonda hopla a ( 3 + 2 = 5 )
Maydanoz topla a ( 3 + 2 = 5 )
Kız ben sana ne dedim b ( 4 + 3 = 7 )
Ağzını topla a ( 3 + 2 = 5 )
(Türkiçin, 1974, 116)
Tekerlemenin son dizesinde bu tekerlemenin kız çocukları arasında
söylendiği anlaşılıyor. Tekerlemede karşı tarafa göz dağı verme ya da kızgınlığını
ifade etme amacı taşıdığını söyleyebiliriz. (hop-la/top-la) kelimeleriyle tam kafiye ve
redif yapılmıştır.
-290-
Bulut gider Şam’a a ( 4 + 2 = 6 )
Çek eşeğini dama a ( 5 + 2 = 7 )
Bulut gider Aydın’a b ( 2 + 2 = 4 )
Var işine gaydına a ( 4 + 3 = 7 )
(Yıldız, 1999, 51)
Tekerlemede anlam unsurundan çok dize sonlarında kafiye unsurları göze
çarpmaktadır. (Bulut gider ….’a) ifadeleriyle bir sonraki dizeye kafiye için zemin
hazırlanmıştır. (Şam-a/dam-a) sözcükleriyle tam kafiye ve redif; (Aydın-a/gaydın-a)
sözcükleriyle de zengin kafiye yapıldığı düşünülebilir.
115
-291-
Çanaklıda çanak var a ( 4 + 3 = 7 )
Dingili göz dingili göz b ( 4 + 4 = 8 )
Bu çocuğun on beş kilo göbeği var a ( 4 + 4 + 4 = 12 )
Dingili göz dingili göz b ( 4 + 4 = 8 )
(Yıldız, 1999, 51)
Tekerlemede alay unsuru bulunmaktadır. Kafiye unsurları bulunmaktadır.
Kelime ve dize tekrarları yapılmıştır.
-292-
Ayı gördüm Allah a ( 4 + 2 = 6 )
Amentü billah a ( 3 + 2 = 5 )
Gördüğüm aylar b ( 3 + 2 = 5 )
Nur gibi parlar b ( 4 + 2 = 6 )
(Demiray, 1961, 2372)
Çocuklar tarafından ay görüldüğü zaman söylenen bir tekerlemedir. 1. ve 2.
dizede (Allah/billah) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-293-
Yağmur yağıyor a ( 2 + 3 = 5 )
Seller akıyor a ( 2 + 3 = 5 )
Ârap kızı b ( 2 + 2 = 4 )
Camdan bakıyor a ( 2 + 3 = 5 )
(Çiçeklioğlu, 20)
Yağmur yağarken söylenen bir tekerlemedir. (ak-ıyor/bak-ıyor) kelimeleri
arasında tam kafiye ve redif bulunmaktadır.
-294-
Kaynana Kars’a a ( 3 + 2 = 5 )
Folluğa varsa a ( 3 + 2 = 5 )
İki ayağı birden kaysa a ( 5 + 4 = 9 )
116
Yumurta bana kalsa a ( 3 + 4 = 7 )
(Çiçeklioğlu, 6)
Tekerleme halk arasında pek de olumlu bakılmayan “kaynana”lar için
söylenmiş bir tekerlemedir. Tekerlemede “ilenç, beddua” yapılmıştır. 1. ve 2. dizede
(Karsa/varsa) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-295-
Kireç kuyusunda iniş var a ( 6 + 3 = 9 )
Bıçak ucunda gümüş var a ( 5 + 3 = 8 )
Yetiş oğlum İbrahim b ( 4 + 3 = 7 )
Yalık başında döğüş var a ( 4 + 3 = 7 )
(Kıvanç, 22)
Tekerlemede, çocukların birbirlerine kendi yöntemleriyle çağrı yaptıkları
görülüyor. Tekerlemede geçen (iniş var/gümüş var/döğüş var) kelimeleriyle yarım
kafiye ve redif yapılmıştır.
-296-
Mustafa mıstık a ( 3 + 3 = 6 )
Arabaya kıstık a ( 4 + 2 = 6 )
Bir mum yaktık a ( 2 + 2 = 4 )
Seyrine baktık a ( 3 + 2 = 5 )
(Çiçeklioğlu, 2)
Tekerlemede alay unsuru görülmektedir. Alay edilen çocuğun ismi
tekerlemede söylenmiştir. Tekerlemenin, 1. ve 2. dizesinde (mıstık/kıstık)
kelimeleriyle zengin kafiye; (yak-tık/bak-tık) kelimeleriyle tam kafiye ve redif
yapılmıştır.
-297-
Sepet sepet yumurta a ( 4 + 3 = 7 )
Sakın beni unutma a ( 4 + 3 = 7 )
Unutursan küserim b ( 4 + 3 = 7 )
Gözlerinden öperim b ( 4 + 3 = 7 )
117
(Türkiçin, 1974, 115)
Bu tekerleme daha çok mektuplarda kullanılan bir tekerlemedir. Bazen
çocuklar eğlence amacıyla kendi aralarında söylemektedir. Tekerlemede geçen
(yumurta/unutma) kelimeleri ile yarım kafiye yapılmaya çalışılmıştır. Diğer
dizelerde ses tekrarları yapılmıştır.
-298-
Aydın’da incir a ( 3 + 2 = 5 )
İzmir’de üzüm b ( 3 + 2 = 5 )
Bursa’da en güzel c ( 3 + 3 = 6 )
Şeftali yenir a ( 3 + 2 = 5 )
(Dirim, 54)
Tekerleme didaktik bir tekerlemedir. Yörelere göre yetişen ürünlerden söz
edilmektedir.
-299-
Gün gel gün gel a ( 2 + 2 = 4 )
Arabaya bin gel a ( 4 + 2 = 6 )
Eniğine cücüğüne b ( 4 + 4 = 8 )
Bir kaşık yağ ver c ( 3 + 3 = 6 )
(Dirim, 76)
Tekerlemede “gün gel” ifadesiyle güne çağrı yapılmaktadır. 2. ve 4. dizede
(gel/ver) kelimeleri ile tam kafiye yapılmıştır.
-300-
Kar yağıyor a ( 1 + 3 = 4 )
Karga bağırıyor a ( 2 + 4 = 6 )
Anan çörek pişirmiş b ( 4 + 3 = 7 )
Seni çağırıyor a ( 2 + 4 = 6 )
(Dirim, 77)
Tekerleme çocuk dünyasını yansıtan bir tekerlemedir. 2. ve 4. dizede
(bağır-ıyor/çağır-ıyor) kelimeleriyle zengin kafiye ve redif yapılmıştır.
118
-301-
Çarşıda hamam a ( 3 + 2 = 5 )
Kubbesi tamam a ( 3 + 2 = 5 )
İçinde bir gelin var b ( 4 + 3 = 7 )
Kocası imam a ( 3 + 2 = 5 )
(Görkem, 11)
Tekerlemede (hamam/tamam/imam) kelimeleri ile zengin kafiye
yapılmıştır.
-302-
Ay dede Ay dede a ( 3 + 3 = 6 )
Yüzü yuvarlak dede a ( 5 + 2 = 7 )
Gündüz gelme, gece gel b ( 4 + 3 = 7 )
Işığını, yak dede a ( 4 + 3 = 7 )
(Dirim, 80)
Tekerleme “ay” için söylenen çocuk tekerlemelerinden biridir. Bu tekerleme
bazen karşımıza ikili konuşma tekerlemesi olarak da çıkar. Tekerlemede kelime
tekrarları yapılmıştır.
-303-
Ödemiş dedikleri a ( 3 + 4 = 7 )
Kumpirdir yedikleri a ( 3 + 4 = 7 )
Hiç aklımdan çıkmıyor b ( 4 + 3 = 7 )
Hadi gari dedikleri a ( 4 + 3 = 7 )
(Yıldız,1999, 52)
Tekerleme belli bir yöreye ait bir tekerlemedir ve içerisinde o yöreye
ait unsurlar bulunmaktadır. Tekerlemede (de-dikleri/ye-dikleri) sözcükleriyle yarım
kafiye ve redif yapılmıştır.
-304-
Ödemiş’in unundan a ( 4 + 3 = 7 )
119
Gölcük’ün suyundan a ( 3 + 3 = 6 )
Yeni çıktı fırından a ( 4 + 3 = 7 )
Sıcak gevrek b ( 2 + 2 = 4 )
(Yıldız, 1999, 52)
Bu tekerleme, gerçekte bir simitçi tekerlemesidir; fakat çocuklar bazen
mahalle aralarında dalga geçmek amacıyla kendileri de söylerler. Tekerlemede
kafiye unsuru bulunmamaktadır, dize sonlarında benzer sesler kullanılmıştır.
-305-
Bir iki üç sayalım a ( 4 + 3 = 7 )
Şerikleri bu yana atalım a ( 4 + 6 = 10 )
Elbisemiz beyaz ile kırmızı b ( 4 + 7 = 11 )
Bize derler Türk kızı c ( 4 + 4 = 8 )
(Rémy Dor, 16)
Tekerlemede millî duygular ve vatan sevgisi söz konusu edilmiştir.
(kırmızı/kızı) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır. Diğer dizelerde ise, ses
benzerlikleri kullanılmıştır.
-306-
İsveç Norveç Danimarka a ( 4 + 4 = 8 )
Belçika Felemenk Hollanda a ( 6 + 3 = 9 )
Akdeniz Karadeniz Marmara a ( 7 + 3 = 10 )
Türkiye merkezi Ankara a ( 6 + 3 = 9 )
(Rémy Dor,135)
Tekerlemede ülke ve bölge adları sıralanarak marş gibi çocuklar tarfından
söylenmektedir. (Danimarka/Hollanda) kelimeleriyle yarım kafiye, (Marmara/
Ankara) kelimeleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-307-
Retkit Mahallesi a ( 2 + 4 = 6 )
120
Rintintin Sokak b ( 3 + 2 = 5 )
No dokuz c ( 1 + 2 = 3 )
Evde yokuz c ( 2 + 2 = 4 )
(Sivaslıoğlu, 68; Önal 143)
Tekerleme çizgi film kahramanı olan Retkit ile ilgilidir. Bir çizgi film
kahramanının çocuk dünyasına ve tekerlemelerine nasıl yansıdığı görülüyor.
Tekerlemenin 3. ve 4. dizesinde (dokuz/yokuz) sözcükleriyle zengin kafiye
yapılmıştır. Uyak biçimi düzensizdir.
-308-
Şeytan aldı götürdü a ( 4 + 3 = 7 )
Satamadan getirdi a ( 4 + 3 = 7 )
Getir şeytan getir b ( 4 + 2 = 6 )
Satamazsın geri getir b ( 4 + 4 = 8 )
(Yardımcı-Tuncer, 71)
Tekerleme genellikle çocuklar arasında kayıp bir nesneyi bulmak amacıyla
söylenir. Tekerlemenin 1. ve 2. dizesinde (götür-dü/getir-di) kelimeleriyle yarım
kafiye ve redif yapılmıştır. 3. ve 4. dizelerde kelime tekrarları (getir) yer almaktadır.
Uyak biçimi düzenlidir.
2.4. Beş Dizeli Olanlar:
-309-
Yavrum anan koca mı gördü a ( 4 + 5 = 9 )
Ali’ynen Veli b ( 3 + 2 = 5 )
Üç de ondan evveli b ( 2 + 5 = 7 )
Ramazan Şaban c ( 3 + 2 = 5 )
İrahmetlik baban c ( 4 + 2 = 6 )
(Eroğlu, 54)
Tekerlemede güldürü unsuru ağır basmaktadır. 2. ve 3. dizede (Veli/
evveli) sözcükleriyle tunç kafiye, 3. ve 4. dizelerde (Şaban/baban) sözcükleriyle
zengin kafiye yapılmıştır.
121
2.5. Altı Dizeli Olanlar:
-310-
Yörük yörük yürüdü a ( 4 + 3 = 7 )
Kıllı deveyi sürüdü a ( 4 + 3 = 7 )
Yörük benim dostumdu a ( 4 + 3 = 7 )
Ağzı kırık destimdi a ( 4 + 3 = 7 )
Yörük ne bilir bayramı b ( 5 + 3 = 8 )
Lâk lâk içer ayranı b ( 4 + 3 = 7 )
(Kıvanç, 14)
Tekerleme özellikle Ege yöresinde söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemede
güldürü ve alay unsuru ağır basmaktadır. Tekerlemede (yürü-dü/sürü-dü)
kelimeleriyle zengin kafiye ve redif, (dost-umdu/dest-imdi) kelimeleriyle tam kafiye
ve redif yapılmıştır.
-311-
Barni Barni Moloztaş a ( 4 + 3 = 7 )
Fred Fred Çakmaktaş a ( 4 + 3 = 7 )
Vilma Vilma gir koluma b ( 4 + 4 = 8 )
Beti Beti sarıl boynuma b ( 4 + 5 = 9 )
Çakıl Çakıl al sana akıl c ( 4 + 5 = 9 )
Bam Bam Bam çekil yoldan d ( 3 + 4 = 7 )
(Kaya, 1999, 551)
Tekerlemeye “Taş Devri” adıyla bilinen ve çocuk dünyasında önemli bir
yeri olan çizgi filmin kahramanları konu olmuştur. 1. ve 2. dizede (Moloztaş/
Çakmaktaş) sözcükleriyle zengin kafiye yapılmıştır.
-312-
Do re mi fa sol la si a ( 7 )
Burası Atılgan gemisi a ( 3 + 6 = 9 )
Doktor Makkoy iğnesi a ( 4 + 3 = 7 )
Bayıltıyor herkesi a ( 4 + 3 = 7 )
122
Sakın kaçmayın ha b ( 2 + 4 = 6 )
Kaptan duman eder herkesi a ( 6 + 3 = 9 )
(Türkiçin, 1974, 55)
Tekerlemenin bir dönem televizyonda yayınlanan “Uzay Yolu”
dizisinden esinlenerek ortaya çıktığı görülüyor. Dize sonlarında ses benzerliklerinden
(si/gemisi/iğnesi/herkesi) yararlanılmıştır.
2.6. Yedi Dizeli Olanlar:
-313-
Fatma fas a ( 2 + 1 = 3 )
Altın tas a ( 2 + 1 = 3 )
Tahtaya bas a ( 3 + 1 = 4 )
Tahta çürük b ( 2 + 2 = 4 )
Mıh tutmaz c ( 1 + 2 = 3 )
Fatmam küçük b ( 2 + 2 = 4 )
Söz tutmaz c ( 1 + 2 = 3 )
(Artan, 3150)
Tekerleme genellikle oyun sırasında “mızıkçılık” ya da “oyun bozanlık”
yapan çocuklar için söylenen bir tekerlemedir. Tekerlemenin 1. 2. ve 3. dizesinde
(fas/tas/bas) sözcükleriyle, 4. ve 6. dizesinde (çürük/küçük) kelimeleriyle tam kafiye
yapılmıştır.
2.7. Sekiz Dizeli Olanlar:
-314-
Yağ parası a ( 1 + 3 = 4 )
Mum parası a ( 1 + 3 = 4 )
Akşam oldu b ( 2 + 2 = 4 )
Kandil parası a ( 2 + 3 = 5 )
Mum parası a ( 1 + 3 = 4 )
Kandil parası a ( 2 + 3 = 5 )
Namaz geldi b ( 2 + 2 = 4 )
123
Mum parası a ( 1 + 3 = 4 )
(Vâhit, 55)
Tekerleme özellikle çocukların Ramazan gecelerinde cami önünde
bekleyerek, camiye gelen insanlardan “mum parası ve kandil parası” toplayabilmek
amacıyla söyledikleri bir tekerlemedir. Tekerlemenin son dizelerinde kelime
tekrarları (parası) yapılmıştır.
2.8. Dokuz Dizeli Olanlar:
-315-
Kırmızı balık gölde a ( 5 + 2 = 7 )
Kıvrıla kıvrıla yüzüyor b ( 6 + 3 = 9 )
Balıkçı Hasan geliyor b ( 5 + 3 = 8 )
Oltasını atıyor b ( 4 + 3 = 7 )
Kırmızı balık dinle c ( 5 + 2 = 7 )
Sakın yemi yeme c ( 4 + 2 = 6 )
Hasan seni tutacak d ( 4 + 3 = 7 )
Sepetine atacak d ( 4 + 3 = 7 )
Kırmızı balık kaç kaç e ( 5 + 2 = 7 )
(Şenkaya, 48)
Tekerleme aynı zamanda bir çocuk şarkısıdır. Çocukların eğlenmek amacıyla
söylediği bir ezgili bir oyun tekerlemesidir. Tekerlemede (tut-acak/at-acak)
kelimeleriyle yarım kafiye ve redif yapılmıştır.
2.9. On Dizeli Olanlar:
-316-
Türküm doğruyum a ( 2 + 3 = 5 )
Süpermen’in oğluyum a ( 4 + 3 = 7 )
Betmen’in torunuyum a ( 3 + 4 = 7 )
Yetmiş iki polis atlattım b ( 4 + 5 = 9 )
Sekizinin gözünü patlattım b ( 4 + 6 = 10 )
Trene çelme taktım b ( 3 + 4 = 7 )
Uçağa kafa attım b ( 3 + 4 = 7 )
124
Sen eşeksin inandım b ( 4 + 3 = 7 )
Ne mutlu Türk’üm diyene! c ( 3 + 5 = 8 )
Ben Matrix’im d ( 1 + 3 = 4 )
(Güler, 1995)
Tekerleme yakın bir zamanda bir ilkokul öğrencisinden derlenmiştir.
Tekerlemenin en önemli özelliği çok yeni bir tekerleme olması ve tekerlemede geçen
“Türküm doğruyum/Ne mutlu Türküm diyene!” gibi millî ifâdelerin yanı sıra, yine
bu dönemde televizyonlarda yer alan “Süpermen/Betmen/Matrix” gibi olağanüstü
güçlere sahip film kahramanlarıyla, çocukların özdeşim kurduklarını gösteren ilginç
bir tekerlemedir. Tekerlemede alay ve eğlence unsuru ağır basmaktadır. Tekerlemede
(atlat-tım/patlat-tım) sözcükleriyle zengin kafiye yapılırken, dize sonlarında ses
benzerliklerinden yararlanılmıştır. Uyak biçimi düzensizdir.
2.10. On İki Dizeli Olanlar:
-317- Ağaçta dut a ( 3 + 1 = 4 )
Sevgili Rut a ( 3 + 1 = 4 )
Dağdaki kaya b ( 3 + 2 = 5 )
Edım’la Maya b ( 3 + 2 = 5 )
Evde hırsız c ( 2 + 2 = 4 )
Yetiş Mestırs c ( 2 + 2 = 4 )
Menekşe mor d ( 3 + 1 = 4 )
Sam Witmor d ( 1 + 2 = 3 )
Paralar saklı e ( 3 + 2 = 5 )
Cesika haklı e ( 3 + 2 = 5 )
Evde kap f ( 2 + 1 = 3 )
Saygılı Rap f ( 3 + 1 = 4 )
(Kaya, 1999, 550)
Tekerleme sosyal yaşantıyı yansıtan bir tekerlemedir ve bir dönem sosyal
hayatımıza girmiş olan “Hayat Ağacı” dizisinin tekerlemeye konu olduğu görülüyor.
Tekerlemenin 1.ve 2.dizesinde (dut/Rut) kelimeleriyle tam kafiye, 3. ve 4. dizesinde
125
(kaya/Maya) kelimeleriyle zengin kafiye, 7. ve 8. dizesinde (mor/Witmor)
kelimeleriyle tunç kafiye, 9. ve 10. dizesinde (saklı/haklı) kelimeleriyle zengin
kafiye, 11. ve 12. dizesinde (kap/Rap) kelimeleriyle tam kafiye yapılmıştır.
126
II. MANZUM TEKERLEMELERİN İÇ YAPISI
Bu bölümdeki tekerlemeler, “Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” ve “Söz
Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” olarak tasnif edilmiştir. Bir tekerlemede kullanılan
sözcüklerin anlamca karşılığı bulunmayan, çeşitli sesleri bir araya getirerek söylenen
tekerlemeler, “Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır.
Anlamca karşılığı bulunan sözcüklerin yer aldığı tekerlemeler ise, “Söz
Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler” olarak adlandırılmıştır. Bu çalışmanın iç yapısının
tasnifinde yer alan, “ses değeri” ve “söz değeri” ifâdeleri; Mahmet Naci Önal’ın
“Türkçe’nin Eğitiminde ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin Yeri ve Önemi”
konulu makalesinden örnek alınmıştır (Önal, 138-142).
O mo viran
Hepeviran (7 Nolu tekerleme)
Yukarıdaki örnekte görülen tekerleme, ses değeri öne çıkan bir tekerlemedir.
Bunun nedeni, tekerlemede geçen sözcüklerin, anlamca bir karşılığının
bulunmamasıdır. Ayrıca çalışma esnasında, ses değeri öne çıkan tekerlemelerin
sadece; “oyun öncesi ve oyun sırasında söylenen tekerlemeler”de bulunduğu, “oyun
sonrasında söylenen tekerlemeler ile bağımsız oyun tekerlemeleri”nde bulunmadığı
görülmüştür.
Küsketen küser misin?
Faytona biner misin?
Faytoncu seni sevmiş
Oğlumla oynar mısın? (1 Nolu tekerleme) Yukarıdaki örnekte yer alan tekerleme, söz değeri öne çıkan bir tekerleme
olarak değerlendirilmiştir. Çünkü, tekerlemede kullanılan sözcüklerin genelinin,
anlamca karşılığı bulunmaktadır. Bu tanıma uymayan ve tekerlemede geçen
“küsketen” sözcüğünün anlamsız olduğu görülmektedir. “Küsketen” sözcüğü,
çocuk diline ait bir kelimedir ve tam olarak bir anlam karşılığı bulunmamaktadır.
Fakat bu tekerlemenin tamamı ele alındığında, anlamca söz değeri bulunan
kelimelerin çokluğu, bu tekerlemenin “söz değeri öne çıkan tekerlemeler” grubuna
dahil edilmesini gerektirmiştir.
127
A. OYUN ÖNCESİNDE SÖYLENEN TEKERLEMELER
1. Ses Değeri Öne çıkan Tekerlemeler:
7, 10, 36, 39, 45, 47, 54, 57, 61, 69, 70, 80, 83, 85, 103, 105, 107, 108, 109,
114, 120, 123, 127, 128, 130, 131, 132, 133, 140, 142, 144, 145, 146, 155, 160, nolu
tekerlemeler.
2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler:
1, 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25,
26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 37, 38, 40, 41, 42, 43, 44, 46, 48, 49, 50, 51, 52,
53, 55, 56, 58, 59, 60, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 81,
82, 84, 86, 87, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 104, 106,
110, 111, 112, 113, 115, 116, 117, 118, 119, 121, 122, 124, 125, 126, 129, 134, 135,
136, 137, 138, 139, 141, 143, 147, 148, 149, 150, 151, 152, 153, 154, 156, 157, 158,
159, 161,...194 nolu tekerlemeler.
B. OYUN SIRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER
1. Ses Değeri Öne çıkan Tekerlemeler:
211, 214 nolu tekerlemeler.
2. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler:
195, 196, 197, 198, 199, 200, 201, 202, 203, 204, 205, 206, 207, 208, 209,
210, 212,...239 nolu tekerlemeler.
C. OYUN SONRASINDA SÖYLENEN TEKERLEMELER
1.Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler:
240, 241, 242, 243, 244, 245, 246, 247, 248, 249, 250, 251, 252, 253, 254, nolu
tekerlemeler.
D. BAĞIMSIZ OYUN TEKERLEMELERİ
1. Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler:
255, 256, 257, 258, 259, 260, 261, 262, 263, 264, 265, 266, 267, 268, 269, 270,
271, 272, 273, 274, 275, 276, 277, 278, 279, 280, 281, 282, 283, 284, 285, 286, 287,
288, 289, ...317 nolu tekerlemeler.
128
1.1. SÖZ DEĞERİ ÖNE ÇIKAN TEKERLEMELERDEKİ UNSURLAR
“Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemelerdeki Unsurlar” başlığı altında
değerlendirdiğimiz bölümün amacı, çocukların söylemiş olduğu tekerlemelerde, daha
çok hangi unsurları kullandıklarını belirlemektir. Çalışma sırasında çocukların
özellikle, “hayvan adları”, “sayı adları”, “şahıs adları”, “ülke ve şehir adları”, “renk
adları”, “sebze meyve adları”, “güldürme” ve “alay” gibi unsurları sıkça kullandığı
görülmüştür.
1.1.1. Hayvan Adları:
Bu bölümde hayvan adlarının kullanıldığı tekerlemeler yer almaktadır. Çalışma
sırasında özellikle hayvan adlarının en çok kullanılan unsur olduğu görülmüştür.(48
nolu tekerleme örnek metin olarak aşağıda verilmiştir.)
Bir iki üç …on
Sana kim dedi
Kedi fareyi yedi
Tekerlemenin 3. dizesinde iki farklı hayvan adının kullanıldığı görülmektedir.
Bunların dışında çocuk tekerlemelerinde aslan, at, ayı, balık, bülbül, çıyan, deve,
deve kuşu, domuz, eşek, horoz, inek, kaplan, karga, karınca, keçi, kelebek, koyun,
köpek, kurt, kuş, kuzu, leylek, öküz, ördek, sıçan, sivri sinek, sülük, sümüklü
böcek, tavşan, tavuk, tilki, turna, uç uç böceği, yılan, vb. hayvan adlarının
kullanıldığı görülmüştür.
20, 22, 25, 29, 32, 34, 48, 49, 59, 82, 86, 91, 98, 101, 102, 111, 113, 115, 116,
121, 122, 127, 129, 148, 149, 155, 161, 162, 163, 164, 167, 169, 170, 172, 176, 181,
182, 223, 225, 242, 247, 249, 251, 254, 260, 265, 267, 270, 278, 281, 284, 285, 286,
290, 310, 315 nolu tekerlemelerde kullanılan hayvan adları yer almaktadır.
1.1.2. Sayılar:
Özellikle ebe seçme tekerlemelerinde (sayışmacalar), sayılar sıkça
kullanılmaktadır. Okul çağı henüz gelmemiş çocuklar, tekerlemelerle sayı kavramını
öğrenmektedirler. (100 nolu tekerleme örnek metin olarak aşağıda verilmiştir.)
Birden ikiden
Üçten dörtten
Saydım seksen
129
Üç yüz doksan
Fan fin bin
4, 6, 9, 16, 19, 22, 23, 26, 33, 35, 37, 38, 43, 53, 58, 60, 65, 66, 67, 68, 73, 74,
90, 98, 100, 101, 104, 112, 113, 118, 137, 153, 154, 161, 162, 166, 170, 171, 178,
181, 184, 194, 206, 225, 231, 232, 233, 236, 238, 252, 253, 259, 287, 305 nolu
tekerlemelerde kullanılan sayılar yer almaktadır.
1.1.3. Şahıs Adları:
Manzum tekerlemeler içerisinde, şahıs adlarının özellikle oyuna davet, oyun
sırasında söylenen tekerlemeler ve bağımsız oyun tekerlemelerinde kullanıldığı
görülmüştür. Çocukların arkadaşlarını oyuna çağırırken, oyunun içerisindeki
görevlerine göre ya da birbirlerini kızdırmak veya güldürmek amacıyla isimlerini
kullandıkları anlaşılıyor. (2 nolu tekerleme örnek metin olarak aşağıda verilmiştir.)
Sabri pabucu yarım
Çık dışarıya oynayalım
Tekerlemelerde bunun dışında, Ayşe, Fatma, Neşe; Alâaddin, Ali, Hasan,
İbrahim, Muhammet, Mustafa, Ramazan, Süleyman, Şaban, Şemsettin, Veli gibi
şahıs adlarının kullanıldığı görülüyor.
2, 26, 29, 33, 34, 38, 71, 84, 86, 111, 116, 122, 127, 132, 156, 160, 161 , 164,
172, 175, 176, 177, 182, 183, 184, 187, 200, 203, 207, 209, 230, 246, 258, 262, 273,
285, 287, 295, 296, 309, 313, 315 nolu tekerlemelerde bu şahıs adları yer almaktadır.
1.1.4. Yer Adları:
Tekerlemelerde sıkça kullanılan unsurlardan biri de, şehir, bölge veya ülke
adları gibi yer adlarıdır. (269 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)
Akdeniz, Karadeniz
Karneleri isteriz
Eğer zayıf gelirse
Çalışarak geçeriz
Tekerlemelerde kullanılan diğer yer adları, Adana, Aksaray, Aydın, Bursa,
Gölcük, İstanbul, İzmir, Kars, Konya, Ödemiş; Akdeniz, Karadeniz, Rumeli;
130
Arabistan, Halep, Kâbe, Şam, Belçika, Danimarka, Hollanda, İsveç, Norveç,
Türkiye vb.’dir.
11, 14, 31, 34, 102, 119, 166, 172, 174, 180, 251, 254, 260, 261, 269, 290,
294, 298, 303, 304 nolu tekerlemelerde bu yer adları yer almaktadır.
1.1.5. Renk Adları:
Renk adları, oyun tekerlemelerinde sıkça kullanılmaktadır. Özellikle bazı
oyunların, sadece renk adlarını kullanıldığı tekerlemelerden oluştuğu görülmüştür.
(21 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)
Masal masal maliki
Tırnağı var on iki
Tırnağında beni var
Pembe güzel teni var
Bunun dışında tekerlemelerde, ak, beyaz, kara, kırmızı, mavi, pembe, sarı,
yeşil gibi renk adları kullanılmaktadır.
21, 22, 25, 62, 63, 72, 74, 79, 81, 82, 92, 168, 177, 206, 215, 226, 233, 261,
274, 305, 315 nolu tekerlemelerde kullanılan renk adları yer almaktadır.
1.1.6. Alay-Kızdırma Amaçlı Unsurlar:
Çocuk dünyasının vazgeçilmezlerinden biri olan alay unsuru, tekerlemelerde
de karşımıza çıkmaktadır. (296 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)
Mustafa mıstık
Arabaya kıstık
Üç mum yaktık
Seyrine baktık
Bu amaçla tekerlemelerde, avucunu yala, bitli, gavur, kocakarı, şişko, gibi
hitaplar kullanılmaktadır.
56, 88, 111, 134, 152, 210, 240, 241, 243, 244, 258, 259, 262, 265, 266, 267,
268, 272, 273, 277, 278, 279, 289, 291, 296, 310, 313 nolu tekerlemelerde alay,
kızdırma amaçlı unsurlar yer almaktadır.
131
1.1.7. Güldürme Amaçlı Unsurlar:
Çocuk için her şeyin eğlence ve oyun olduğu kendi dünyasında, gülme ve
güldürmenin de önemli bir yeri vardır. Güldürü unsuru da, bu tekerlemelerde yerini
almıştır. (310 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)
Yörük yörük yürüdü
Kıllı deveyi sürüdü
Yörük benim dostumdu
Ağzı kırık destimdi
Yörük ne bilir bayramı
Lâk lâk içer ayranı
29, 89, 115, 257, 258, 269, 271, 273, 279, 297, 303, 307, 309, 310 nolu
tekerlemelerde güldürme amaçlı unsurlar yer almaktadır.
1.1.8. Sebze-Meyve-Bitki-Yiyecek Adları:
Çocuk tekerlemelerinin diğer önemli unsurlarından biri de sebze, meyve, bitki
ve yiyecek adlarıdır. Çocuklar içinde bulundukları coğrafyaya göre bu unsurları
tekerlemelerine taşımışlardır. (149 nolu tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)
Fındık fıstık
Vallahi yenge
Ben yapmadım
Horoz yaptı
Al çık bal çık
Saydım sen çık
Bunların dışında tekerlemelerde, ayva, elma, kiraz, limon, patlıcan,
portakal, turunç; çikolata, dondurma, kavurga, leblebi; gül, lale, menekşe,
sümbül gibi sebze, meyve, bitki, yiyecek adları kullanılmaktadır.
13, 18, 22, 26, 29, 33, 44, 50, 55, 63, 71, 72, 94, 104, 106, 126, 133, 134, 136,
149, 154, 159, 160, 162, 165, 174, 176, 178, 187, 203, 209, 223, 229, 231, 232,
234, 235, 246, 248, 250, 255, 257, 263, 264, 267, 275, 294 nolu tekerlemelerde
sebze, meyve, bitki, yiyecek adları yer almaktadır.
132
1.1.9. Film Karakterleri-Ünlü Kişiler:
Film karakterlerinin ya da ünlü kişilerin adlarının yer aldığı tekerlemelerin,
çocuk dünyasına özellikle, televizyon aracılığıyla geçtiği görülmektedir.(141 nolu
tekerleme örnek metin olarak verilmiştir.)
Pinokyo Pinokyo
Sen çok delisin
Dedenin sözünü
Hiç dinlemezsin
Al çık bal çık
Sana dedim sen çık
Bunun dışında tekerlemelerde, Atılgan Gemisi, Barni Moloztaş, Betmen,
Doktor Makkoy, Fred Çakmaktaş, Gargamel, Matrix, Mistır Spak, Redkit,
Rintintin, Süpermen; Ediz Hun, Fatma Girik, Türkan Şoray; Prekazi gibi film
karakterlerinin ya da ünlü kişilerin adları yer almaktadır.
88, 141, 255, 256, 275, 276, 307, 311, 312, 315, 316, 317 nolu tekerlemelerde
film karakterleri ve ünlü kişilerin yer aldığı görülmektedir.
133
İKİNCİ BÖLÜM MANZUM-MENSUR KARIŞIK TEKERLEMELER
“Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler”, manzum (şiir) ve mensur (düz yazı)
yapı özellikleri gösteren tekerlemelerdir. Dize sonlarında ses benzerliklerinin ve
kısmen de olsa “tam ve yarım kafiye”lerin bulunması bu metinleri, “manzum” bir
yapıya yaklaştırırken; aynı tekerleme metinlerinin, “ikili konuşma”lardan oluşması,
bu metinleri “mensur” bir yapıya da yaklaştırmıştır. “Manzum-Mensur Karışık
Tekerlemeler”, karşımıza yeni bir tür olarak çıkmaktadır. Bu tekerlemeler, birçok
yazılı kaynağa “manzum” olarak geçmişlerdir. Çalışmamızda bu bölüm için, ayrı bir
başlık açılmasının nedeni; bu tekerleme metinlerindeki “iki farklı yapı”yı gösterme
amacını taşımaktadır. Bu tekerlemeler “oyun”un aşamalarına (oyun öncesi, oyun
sırası…) ve dize/satır sayılarına göre, azdan-çoğa doğru tasnif edilmişlerdir.
1. Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler:
-318- __ Anan nerde doğurdu?
__ Has bahçede doğurdu
__ Neyine neler yedirdi?
__ Sütle kaymak yedirdi.
Ananda cennet
Babanda cennet
Git cennetin içine.
(Uz, 1006)
-319-
__ Kim tıskırdı?
__ Kit tıskırdı
__ Kit nere gitti?
__ Karamana gitti
Yorgan aldı
Yola düştü
Tas tis
Kara kedi küs.
(Çiçeklioğlu, 10)
134
2. Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler:
-320-
__ Aç kapıyı bezirgân başı
__ Kapı hakkı ne verirsin?
__ Arkamdaki yadigâr olsun!
(Gökşen, 368)
-321-
— Kökte ne var?
— Kök boncuk.
— Yerde ne var?
__ Fadimecik.
(Demircioğlu, 61)
-322-
__ Arabacı Mahmut
__ Yer misin armut?
__ Yerim ama yok!.
— Çarşıda çok!..
(Gökşen, 371)
-323-
__ Yerde ne var?
__ Boncuk!
__ Gökte ne var?
__ Bulut!..
__ Sen bunu kırk gün, kırk gece unut!..
(Gökşen, 370)
-324-
— Yerde ne var?
__ Nohut.
— Gökte ne var?
— Bulut.
— Sen bunu hemencecik unut.
(Sezgin, 207)
135
-325-
__ Üşüdüm üşüdüm; a benim canım üşüdüm
__ Kürkünü giy, kürkünü giy; a benim canım kürkünü giy
__ Kürküm yok, kürküm yok ; a benim canım kürküm yok
__ Alsana alsana; a benim canım alsana
__ Param yok, param yok; a benim canım param yok…
(Gökşen, 368)
-326-
__ Dede!gönlün nerde?
__ Aladağ’da.
__ Ne eker?
__ Çimen eker.
__ Ne biçer?
__ Çimen biçer.
(Boratav, 2003, 171)
-327-
— Tık tık
— Kimo?
— Kapıcınız Memo.
— Ne istiyon?
— Para.
__ Al avucunu yala.
(Akyüz, 20)
-328-
__ Seke seke ben geldim.
__ Çıngıraklım, hoş geldin!
__ Beybabamın altın tabakası kalmış,
__ Onu almıya geldim.
__ Kutu kutu neleriniz var?
__ Her şeylerimiz var.
136
__ Beğen de beğendiğini al!..
(Gökşen, 370)
-329-
__ Haneler haneler, çingene haneler.
__ Ne isten ne isten, bizim saraydan?
__ İçinizde bir güzel, bir cihan var, onu isteriz.
__ Bu güzelin, bu cihanın adı neyimiş?
__ O güzelin, o cihanın adı hediyeymiş.
__ Allarız pullarız, biz kızımızı isteriz.
__ Al da sizin pul da sizin, biz kızımızı isteriz.
(Aça, 345)
-330-
— Ebe ebe ne arıyorsun?
— İğne arıyorum,
— İğneyi ne yapacaksın?
— Torba dikeceğim
— Torbayı ne yapacaksın?
— Üzüm koyacağım,
— Hani bize?
__ Çöpü size...
(Bozdoğan, 27)
-331-
__ Deveye biner misin?
__ Binerim.
__ Kâbe’ye gider misin?
__ İnci boncuk alır mısın?
__ Alırım.
__ Çakaldan kurttan kormaz mısın?
__ Korkmam.
__ Al korktun işte.
137
(Baran, 1977, 134)
-332-
__ Köpek nece konuşur?
__ Hay havca
__ Ördek nece konuşur?
__ Vak vakça
__ Kedi nece konuşur?
__ Miyavca
__ Balık nece konuşur?
__ Susca susca.
(Dirim, 44)
-333-
__ Seke seke ben geldim
__ Hoş geldin sefa geldin
__ Çömleğinde ne var?
__ Yağ ile bal.
__ Sattırır mısın?
__ Sattırmam.
__ Tattırır mısın?
__ Tattırmam.
__ Sen o yandan ben bu yandan.
(Özhan, 152)
-334-
__ Ebe tarlana tavuk geldi.
__ Kişele yavrum kişele.
__ Kişiledim gitmedi.
__ Vur bacağını kır.
__ Vurdum bacağını kırdım.
__ Pişirip etini ye.
__ Pişirdim etini yedim.
138
__ Hani bana?
__ Al şu da sana.
(Özhan, 167)
-335-
__ Can can çikolata
— Hani bana limonata?
— Limonata bitti
__ Hanım kız gitti.
— Nereye gitti?
— İstanbul’a gitti.
__ İstanbul’da ne yapacak?
__ Terlik pabuç alacak.
__ Terlik pabucu ne yapacak?
— Düğünlerde şıngır mıngır giyecek.
(Sezgin, 208)
-336-
Hacı Hacı
Kaldır sacı
Vur tokacı
__ Evin nerede ?
__ Çamlı belde.
— Çamlı belin neresinde?
__ İki taşın arasında
__ Sen yoğurt getir.
Babandan süt getir.
Ben yiyeyim, sen bak otur.
(Bozdoğan, 10)
-337-
__ Deveci deveci
__ Deven ne yer?
139
__ Hurma
__ Ne sıçar?
__ Hurma
__ Cangur cungur
__ Yeri nire?
__ Ha bura
__ Davulan mı, düğünen mi?
__ Davulunan da düğününen de
__ Dom dom dom
(Koz, 1975, 7374)
-338-
__ Tak tak
__ Kim o?
__ Papaz evde mi?
__ Evde.
__ Ne yapıyor.
__ Yumurta kırıyor.
__ Kaçını kırıyor.
__ Yedisini kırıyor.
__ Kaçını kırayım?
__ Üçünü kır.
__ Tak tak tak
(Türkiçin, 1974, 115)
-339-
Del deste
Delim deste
Gül deste
Gülüm deste
— Kim kesti ?
— Çoban kesti.
— Nereden ?
140
— Dereden
— Ne için ?
— Deynek için
— Doğru söyle başın için.
(Bozdoğan, 5)
-340-
__ Aydede keçin nerede gezer?
__ Dağda.
__ Ne yer ne içer?
__ Üzüm yer badem sıçar.
— Süt pişti mi?
__ Pişti.
__ Hanım içti mi?
__ İçti.
— Kaç kaşık?
__ Beş kaşık.
__ Bugün kimin düğünü var?
__ Ayşenin.
(Demircioğlu, 44)
-341-
__ Gökte ne var?
__ Gök boncuk.
__ Yerde ne var?
__ Yer boncuk
__ Dalda ne var?
__ Elmacık.
__ Babanın adı?
__ Yusufçuk.
__ Annenin adı ne?
__ Fatmacık
__ Kaldır beni hoppacık.
141
__ Haydi hoppacık.
(Çiçeklioğlu, 14)
-342-
— Adın ne
— Mualla
— Oh ne âlâ ne âlâ
__ Yaşın kaç
— On beş
— Tam da bana uygun bir eş.
__ Evin nerede
— Köşe başında
— Benimki de yanı başında.
__ Akşam ne yersin
— Fındık içi (badem içi)
— Ah benim canımın içi
(Türkiçin, 1974, 109-110)
-343-
__ Açıl susam açıl
__ Açılmaz
__ Anahtar nerede?
__ Suya düştü
__ Su nerede?
__ İnek içti
__ İnek nerede?
__ Dağa kaçtı
__ Dağ nerede?
__ Yandı bitti kül oldu
Vay beni köse sakalım
Vay benim köse sakalım
(Elçin, 1971, 6085)
142
-344-
__ Süt pişti mi?
__ Pişti.
__ Gelin hanım içti mi?
__ İçti.
__ Kaç kaşık ?
__ Üç.
__ Gelen geçen?
__ Dört.
__ Hani bana?
__ Çöpü sana.
__ Öyleyse bir yarış, oldu mu?
__ Oldu.
__ Taa!...
(Baran, 1999, 21)
-345-
— Uzun urgan
— Leblebi Sultan
— Ne yersin ?
— Yemiş
— Ne içersin ?
— Şırlan yağı
— Ne dökersin?
— Burma,
— Verdiğim süt pişti mi ?
— Pişti
__ Gelin hanım içti mi?
__ İçti
— Kaç kaşık içti?
—Üç
— Gelini ne ile verirsin ?
__ Davulla zurnayla.
143
(Bozdoğan, 26)
-346-
__ Uzun uzun urgan
__ Lebbeyk Sultan
__ Kuzu, kuzu hangi dağda?
__ Şu karşıki dağda
__ Anası hangi bağda?
__ Karşıki bizim bağda.
__ Sen oraya vardın mı?
__ Koşa, koşa yardım.
__ Sağdığım südü aldın mı?
__ Aldım ocağa saldım.
__ Saldığın süt pişti mi?
__ Pişti.
__ Nazlı Gelin içti mi?
__ İçti (Afiyetle içti) de denir.
__ Gelinin nesi oldu?
__ Güzel bir kızı oldu.
__ Neylen ona varalım?
__ Davul, Zurna, Zilli maşa hepimiz binler yaşa.
(Arsunar,1955, 97)
-347-
Masal masal maliki
Yıldız saydık on iki
On ikinin yarısı
Yumurtanın sarısı
Sağır sağır getirir
Geyik burnunu batırır
Geyik kimin
Ali Ağanın
Ali Ağanın nesi var?
144
Püsküllüce fesi var.
__ Buradan bir öküz geçti mi?
__ Geçti
__ Alnı sakar mı?
__ Sakar
__ Gübresi kokar mı?
__ Kokar
__ Arpa üzüm yer mi?
__ Yer
__ Değirmene gider mi?
__ Gider.
(Dirim, 47)
-348-
Soğan sarmısak
Otur kalk
Ocağını yak
Keyfine bak
Acar macar
Dolapları açar
Annesi gelince
Fırt diye kaçar
__ Ne dökersin?
__ Burma
__ Verdiğim süt pişti mi?
__ Pişti
__ Gelin hanım içti mi?
__ İçti
__ Kaç kaşık içti?
__ Üç
__ Gelini ne ile verirsin?
__ Davulla zurnayla
Güm güm de güm güm
145
Güm güm de güm güm
(Dirim, 48)
-349-
__ Komşu komşu huu..
__ Sırtındaki ne?
__ Arpa
__ Kaça sattın?
__ Kırka
__ Eve ne aldın?
__ Hırka
__ Çocuğa ne aldın?
__ Halka
__ Gökte ne var?
__ Gök boncuğu
__ Yerde ne var?
__ Yer boncuğu
__ Annen ne yapar?
__ Pamuk atar
__ Baban ne yapar?
__ Potin diker
__ Ablan ne yapar?
__ Yün dider
__ Adın ne Hasan?
__ Ha ben ha sen.
(Dirim, 59)
-350-
Hop hop kadife
Kızın adı Hanife
Kız oturmuş halı dokur
Ortasında bülbül okur
O bülbül benim olsa
146
İki kardeşim olsa
İki kardeşin içinde
İki top gülü olsa
Uzun uzun urgan
Leblebi sultan
__ Verdiğim odun yandı mı?
__ Yandı.
__ Aş pişti mi?
__ Pişti.
__ Gelin iki kaşık içti mi?
__ İçti.
__ Düğün düğün kime?
__ Düğün düğün (…..) a (en baştaki çocuğun ismi)
__ Kaç zurna Kaç davul?
__ Bir zurna bir davul.
Dütdürü dütdürü…Düd…
(Çiçeklioğlu, 24)
-351-
__ Komşu!... Komşu!...
__ Hu!... Hu!...
__ Oğlun geldi mi?
__ Geldi.
__ Ne getirdi?
__ İnci, boncuk.
__ Kime kime?
__ Sana bana.
__ Daha kime?
__ Kara kediye.
__ Kara kedi nerede?
__ Ağaca çıktı.
__ Ağaç nerede?
__ Balta kesti.
147
__ Balta nerede?
__ Suya düştü.
__ Su nerede?
__ İnek içti.
__ İnek nerede?
__ Dağa kaçtı.
__ Dağ nerede?
__ Yandı bitti kül oldu
(Kıvanç, 4)
-352-
__ Hamam önüne vardın mı?
— Vardım.
— Benim devemi gördün mü?
— Gördüm.
— Çullu muydu çulsuz muydu?
__ Çullu.
__ Benim devem çulsuzdu ya!
— Yolda tavuk gördün mü?
— Gördüm.
— Ak midi, kara midi?
— Kara.
__ Benim tavuğum aktı ya!
— Develerime tuzlu mu su içirdin tuzsuz mu?
— Tuzlu su.
__ Benim develerimin ciğerleri yanmıştır ya!
— Develerimi iğneli kapıdan mı geçirdin, iğnesizden mi?
— İğneli kapıdan...
__ Benim develerimin bedenlerine iğne kaçmıştır ya!
__ Değirmen tenha mı? kalabalık mı?
— Kalabalık.
__ Git şimdi tenhalaşmıştır
__ Ununu öğüt, ekmeğini yap, ondan sonra kalk
(Demircioğlu, 13-14)
148
-353-
— Nereden geliyorsun?
— Zirzop kalesinden
— Üstün neden yaş?
— Denizden geçtim
— Çok derin miydi?
— Kıyısından dolaştım
__ Üstün neden beyaz?
— Değirmenden geçtim
— Çok kalabalık mıydı?
— Çakırdaki işittim
— Akşam nerede idin?
— Bey konağında
— Ne yedin?
— Koç
— Neresinden?
— Hiç
— Nerede yattın?
— Minarede
— Çok kaba mıydı?
— Kupkuru yerde
— Üstüne ne örttüler?
— Perde
__ Sen uğrattın beni derde.
(Acar, 1975, 12)
-354-
Annem yoğurt getirdi
Kedi burnunu batırdı
O kediyi ne yapmalı
Minareden atmalı
Minarede bir kuş var
Kanadında gümüş var
149
Eniştemin cebinde
Türlü türlü yemiş var.
__ Kapıdan tavşan geçti mi?
__ Geçti
__ Tuttun mu?
__ Tuttum
__ Kesim mi?
__ Kestim
__ Tuzladın mi?
__ Tuzladım
__ Pişirdin mi?
__ Pişirdim
__ Bana da koydun mu?
__ Koydum
__ Hangi dolaba koydum
__ Haydi al getir
__ Getiremem
__ Neden getiremezsin
__ Kara kediler yemiş.
__ Uuuy, uuy, miyav.
(Dirim, 70-71)
-355-
— Aç kilit.
__ Açmam kilit.
— Kilit noldu?
— Suya düştü.
— Su noldu?
— İnek içti.
— İnek noldu?
— Dağa kaçtı.
— Dağ noldu?
— Yandı kül oldu.
150
— Kapıdan tavşan geçti mi?
— Geçti.
— Tuttun mu?
— Tuttum.
— Kestin mi?
— Kestim.
— Tuzladın mı?
— Tuzladım.
— Pişirdin mi?
— Pişirdim.
— Bana da koydun mu?
— Koydum.
— Hangi dolaba koydun?
— Çıt-çıt dolaba koydum.
— Haydi al getir.
— Getiremem.
— Neden getiremezsin?
— Kara kediler yemiş.
Vuuy... Vuuy.. Miyavvv...
(Akyüz, 19)
3. Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler:
-356-
__ Şu ne?
__ Hamam
__ Herkes evine tamam
(Caferoğlu, 26)
-357-
__ Ayağımın altında ne var?
__ Üzüm.
__ Herkes evine düzüm düzüm.
151
(Özhan, 41)
-358-
__ Ayağımın altında ne var?
__ Çağla.
__ Herkes evine dağıla.
(Özhan, 41)
-359-
— Ayağımın altında ney?
— Davul
— Herkes evine,
__ Gitmiyen gavur.
(Caferoğlu, 128)
-360-
Uzun urgan
Leblebi sultan
__ Ne yersin?
__ Yemiş
__ Ne içersin?
__ Süt
__ Ne dökersin?
__ Burma
__ Verdiğim süt pişti mi?
__ Pişti
__ Gelin hanım içti mi?
__ İçti
__ Kaç kaşık içti?
__ Üç
Akşam oldu oyun bitti,
Herkes evine gitti.
(Dirim, 66)
152
4. Bağımsız Oyun Tekerlemeleri:
-361-
__ Nerdeydin kızım?
__ Burdaydım annem
__ Ne yaptın kızım?
__ Oynadım annem
__ Kiminle kızım?
__ Ceyar’la annem
Ceyar’ın oyunu başka
Ceyar geliyor aşka
Sağa sola dönelim
Bir selam verelim
(Kaya, 1999, 551)
-362-
Bindim erik dalına
Baktım deniz yoluna
Dört gemi geliyor.
Biri ağa biri paşa
Ortancası Ahmet Paşa
Kalk gidelim Altıntaş’a
__ Altıntaş’ta ne var?
__ Al duvaklı gelin var
__ Al duvağın açalım
Gemiler saçalım
(Bozdoğan, 15)
-363-
İki gemi geliyor
Biri A biri B
Ortasında Kemal Paşa
Gel gidelim Beşiktaş’a
__ Beşiktaş’ta ne var?
153
__ Sırma saçlı kız var.
__ Sırma saçın örelim
Ali Bey’e verelim
Ali Bey hasta
Çorbası tasta
Et yer su içmez
Bu ne biçim hasta.
(Bozdoğan, 6)
-364-
__ Nerdeydin kızım
__ Danstaydım anne
__ Kiminle kızım
__ Bir subayla anne
__ Subay sana ne dedi
__ Söyleyemem anne
__ Gözleri nasıl
__ Zeytin gibi anne
__ Yanakları nasıl
__ Elma gibi anne
__ Alayım mı kızım
__ Hiç durma anne
Hop bir iki yedi sekiz on iki
Hop bir iki yedi sekiz on iki
(Türkiçin, 1974, 109-110)
-365-
__ Tık tık
__ Kim O?
__ Benim Memo.
__ Ne istiyorsun?
__ Para
__ Al avucunu yala.
154
Nuri attı iki taş
Bir cam kırdı bir de baş
Nerede kaldı terbiye
Doğru söyle terbiye
Doğru söyle arkadaş
Yaramazı tutarlar
Merdivenden atarlar
Tıngır mıngır giderken
Arkasından bakarlar.
(Dirim, 60)
155
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MENSUR TEKERLEMELER
SÖZ OYUNLARINA DAYALI TEKERLEMELER
(YANILTMACALAR)
“Yanıltmaca” terimi, halk arasındaki daha yaygın şekli olan “yanıltmaç”,
biçiminde söylenmektedir. Yanıltmacalar, oyun tekerlemelerinin söz cambazlığına
dayanan bir çeşididir. Daha çok çocuk geleneğinde görülür. İçinde şiirle ya da başka
anlatım özenmeleriyle ilgili bir öge bulunmayıp, çeşitli sözcük dizeleriyle kurulan
anlamlı-anlamsız tümcelerden oluşur. Bu durumuyla ses yapısı bakımından
söyleyişte güçlükler taşır ve hızla söylendiği zaman, söyleyeni küçük ya da gülünç
durumlara düşürür. Farkına varılmadan söylenilen sözcükler de, çevredekilerin
gülüşmelerine yol açar. Söylenilen şeylerin tuhaflığı, onları eğlendirir (Bozyiğit,
1986, 7).
Yanıltmacalarda, esas unsur, artikülasyon (boğumlama) denilen, boğazdan
çıkan sese doğru bir biçim verebilmektir. Yanıltmacalar sadece tekerlemeler
içerisinde değil, diksiyon ve fonetik çalışmalarında da önemli bir yer tutmaktadır.
Özellikle çocukların dil gelişimindeki rolü bakımından, önemli bir yere sahiptirler.
Tekerlemeler içinde önemli bir yer teşkil etmeleri sebebiyle, bu çalışma içerisine
dahil edilmişlerdir.
Çalışmamızın “Mensur Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirdiğimiz
bölümün konu başlığı, “Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler (Yanıltmacalar)” olarak
belirlenmiştir. “Söz Oyunlarına Dayalı Tekerlemeler” tanımı ilk olarak; Şükrü
Elçin’in “Halk Edebiyatına Giriş” adlı eserindeki tekerleme tasnifinde yer almış ve
çalışmamızın üçüncü bölümü, bu başlık altında değerlendirilmiştir (Elçin, 2000,
592-598).
-366-
Abana’dan Adana’ya abarta abarta apar topar ahlatla ağdalı avuntucu
ahmak Ahmet’in avadanlıklarını aparanlardan acar Abdullah ile aptal Abdi akşam
akşam bize geldiler.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
156
-367-
Aç at yol almaz, aç it av almaz.
(Çongur, 136)
-368-
Adam adamı bir kere aldatır.
(Çongur, 136)
-369-
Âdeme âdem gerektir âdem anlar âdemi, Âdem âdem olmayınca nitsin
âdem âdemi.
(Çongur, 136)
-370-
Ağacın altında bir tırtıl, yiyiyor yaprakları kıtır kıtır. Hain tırtıl, pis tırtıl,
neden yiyorsun ağacın yapraklarını kıtır kıtır?
(Bozyiğit, 1986, 8-9)
-371-
Ağaçtaki yemişleri toplayalım, ben şu dala, sen bu dala.
(Tan, 1981, 58)
-372-
Ahırda beş boz başlı beş boz eşek var.
(Tan, 1981, 58)
-373-
Ahmetle Mehmet mahkemeye gitmişler, bilmem mahkemede mahkemeleş-
mişler mi, mahkemeleşmemişler mi?
(Bayrı, 1972, 60)
-374-
Aksaray’da akar çeşme aksa raylar bozulur.
(Sakaoğlu, 1980, 10-12)
-375-
Ak balkabak boz balkabak, boz balkabak, ak balkabak.
(Mirzeyev-Kuliyev, 26)
-376-
Aksak sarı sarsak, sarsak sarı aksak.
157
(Mirzeyev-Kuliyev, 56)
-377
Almanya’dan avdet eden Akşehirli Abdullah Alâeddin’in atölyesindeki altı
adet âleti aptal Abdi ile ağabeyi mi birlikte aşırıp aldılar da askıya astılar, yoksa
Âlâiyeli Adalet Âdile’nin oğlu ak suratlı ahmak Ahmet ile Abadanlı Âbidin’in
akrabası Arap Âsaf mı birlikte aşırıp aldılar da askıya astılar?
(Çongur, 136)
-378-
Al şu bir sahan paçayı, sam sam sarımsakla. Sam sam sarımsaklıyamazsan
ver ona sam sam sarımsaklasın.
(Bozyiğit, 1986, 8-9)
-379-
Al şu takatukaları takatukacıya götür takatukalat da getir. Takatukacı
takatukaları takatukalamam derse takatukacıdan takatukaları takatukalatmadan al
getir.
( Sarıkayalı, B.D.N.)
-380-
Amca çarşıda koza ucuz mu?
(Tan, 1981, 59)
-381-
Amcam bir araba alıp alacalattıracaktı. Acaba arabayı alıp da mı
alacalattırdı, alacalattırmadan aldı da daha sonra mı alacalattırdı?
( Sarıkayalı, B.D.N.)
-382-
Anam bağda, öküz dağda; at harmanda, inek damda.
(Sümer, 63-69)
-383-
Ark ağır ağır akar, ağır ağır akar ark.
(Mirzeyev-Kuliyev, 12)
-384-
Atı almalı nallamalı da mı üstüne atmaca elde atlamalı, avlanmalı;
nallamamalı da mı atmaca elde üstüne atlamalı, avlanmalı?
158
(Çongur, 136)
-385-
Ayşe Fatma dinkilim kutlu, kel mutlu.
(Bozyiğit, 1986, 8-9)
-386-
Az kaz uz kaz, boyunca kaz.
(Şenbay, 100)
-387-
Babaeskili babacan Bahri Beberuhi Bedri ile Bıyıksız bıçkıcı bıngıldak
Bigalı Bikes Bahir’in Bigadiç’teki bonbon bonmarşesine varmışlar, oradakilerin
yüzlerine bön bön bakarak, büyülü büyük buhurdanlığı buğulu buğulu boşaltıp
bomboş bırakmışlar, sonra da Bodrum’da gözden kaybolmuşlar.
( Sarıkayalı, B.D.N.)
-388-
Bak ağzıma eğriyse eğri de, doğruysa doğru de, sen benim ağzımın kâhyası
mısın?
(Tan, 1981, 59)
-389-
Bakir beldenin bükümlü bostanında bel bel bakıp duran bön bön bakıp duran
bastonlu boz bornozlu bitli pireli Bekir Benjamin’in babasını bekar Belen’de belli
belirsiz görmüş.
( Sarıkayalı, B.D.N.)
-390-
Bala tadı baldadır. Balanın bal tadanı, adamı yaman aldatır.
(Mirzeyev-Kuliyev, 9)
-391-
Baldıran dalları ballandırılmalı mı, ballandırılmamalı mı? Sonra o bala
daldırılan baldıran dalları dallandırılmalı mı, ballı dalla dallandırılmamalı mı?
(Çongur, 137)
-392-
Baş mı ak, saç mı ak?
(Çongur, 137)
159
-393-
Be birader buraya bak, başı bereli, burma bıyıklı, beti benzi bembeyaz
beberuhi boylu Bilâl’in burnuna biber kaçırıp bir bebek gibi barbar bağırması bir
bakıma hoş, bir bakıma boş, berbat bir hal değil midir?
(Çongur, 137)
-394-
Ben bademe baktım, badem bana baktı ben bademden bıktım, badem benden
bıktı.
(Bayrı, 1972, 60)
-395-
Beni beğenmeyen mestan, yüzü görünmez pasdan.
(Peksöz, 138)
-396-
Benim bir parmağım ibriğin deliğine, ibriğin deliği benim parmağıma.
(Tan, 1981, 59)
-397-
Bel başının otu, bel dibinden belli olur.
(Çongur, 137)
-398-
Bıldır, bir bıldırcına bıldırcınlaşmamı bildirdim. Dedim beri bak ey
bıldırcın, gel birbirimizle bıldırcınlaşalım. Dedi, bıldır sen çil bıldırcınla
bıldırcınlaşmadığın için seninle bıldırcınlaşmayacağım. Bıldır sen çil bıldırcınla
bıldırcınlaşsaydın, bil seninle bıldırcınlaşırdım.
(Mirzeyev-Kuliyev, 18)
-399-
Bir berber bir berbere bre berber gel beraber bir berber dükkanı açalım
demiş.
( Sarıkayalı, B.D.N.)
-400-
Bir berber bir berbere: “Bre berber, be berber, be birader! Gel beraber
bir berber dükkanı açalım” demiş.
160
(Kaya, 1979, 18)
-401-
Bir berber bir berbere bre berber beri gel diye bar bar bağırmış.
(Bozyiğit, 1986, 8-9)
-402-
Bir çömlek yoğurdum var, sarımsaklamalı mı, sarımsaklamamalı mı?
(Tan, 1981, 59)
-403-
Bir dalda kırk kartal, kırkı konar kırkı kalkar.
(Kaya, 1979, 18)
-404-
Bir derede eşek eti, bir derede şişek eti. Şişek etine vardım eşek eti yedim,
eşek etine vardım şişek eti yedim.
(Kaya, 1979, 18)
-405-
Bir derede kuzu eti, bir derede tazı eti; kuzu etine vardım kuzu eti yedim, tazı
etine vardım tazı eti yedim.
(Gözaydın, 1985, 338)
-406-
Bir katır var, bir satır; satırı kaldır katıra saldır, katırı kaldır, satırla saldır.
(Kaya, 1979, 18)
-407-
Bir lafı söylemeli ama saçmalamamalı.
(Bozyiğit, 1986, 8-9)
-408-
Bir para, iki para, üç para, bu nasıl yara?
(Bozyiğit, 1986, 8-9)
-409-
Bir pirinci birinci buluşta bir inci gibi birbirine bağlayıp perlepe berberi
bastı bacak Bedri ile beraber Bursa barına parasız giden bu baytak budala babası
topal Badi’den biberli bademli bir papara yedi.
161
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-410-
Bir tarlaya kemeken ekmişler. İki kürkü yırtık kel kör kirpi dadanmış. Biri
erkek kürkü yırtık kel kör kirpi, öteki dişi kürkü yırtık kel kör kirpi, kürkü
yırtık erkek kel kör kirpinin yırtık kürkünü, kürkü yırtık dişi kel kör kirpinin
yırtık kürkünü kürkü yırtık erkek kel kör kirpinin yırtık kürküne eklemişler.
(Bozyiğit, 1986, 8-9)
-411-
Birim çelik dibinde, ikim çelik dibinde, üçüm çelik dibinde, dördüm çelik dibinde,
beşim çelik dibinde, altım çelik dibinde, yedim çelik dibinde.
(Bozyiğit, 8-9)
-412-
Bizde bize biz derler, sizde bize ne derler?
(Dirim, 93)
-413-
Bol bol yiyen, bel bel bakar.
(Şenbay, 97)
-414-
Boşu beş tas, beşi boş tas.
(Akyüz, 35)
-415-
Bu bankaya eski veznedar gelecek, bu bankaya eski vezne dar gelecek.
(Tan, 1981, 58-67)
-416-
Bu duvarı malalamalı mı, malalamamalı mı?
(Tan, 1981, 58-67)
-417-
Bu evi yıkıp yapsak da mı otursak, yoksa yıkmasak onarsak da mı otursak?
(Çongur, 137)
-418-
Bu harmanı yabalamalı mı, yabalamamalı mı?
(Tan, 1981, 58-67)
162
-419-
Bu kapıyı sürmelemeli mi, sürmelememeli mi?
(Tan, 1981, 58-67)
-420-
Bu masayı muşambalamalı mı, muşambalamamalı mı?
(Tan, 1981,58-67)
-421-
Bu odayı badanalamalı mı badanalamamalı mı?
(Bayrı, 1972, 60)
-422-
Bu tarlaya da bir çinik şekere mekere ekilmiş, diğerine de bir çinik şekere
mekere ekilmiş. Bu tarlaya da bozalabaşlı pis porsuk dadanmış, ötekine de
bozalabaşlı pis porsuk dadanmış. Bu tarlaya dadanan bozalabaşlı pis porsuk diğer
tarlaya dadanan bozalabaşlı pis porsuğa demiş ki: “Bozalabaşlı pis porsuk sen ne
zamandan beri bu tarlaya dadanan pis porsuksun?” “Sen ne zamandan beri bu
tarlaya dadanan bozalabaşlı pis porsuksan, ben de o zamandan beri bu tarlaya
dadanan bozalabaşlı pis porsuğum” demiş.
(Bozyiğit, 8-9)
-423-
Bu terecede dört gök börk, o terecede dört gök börk. Bu terecedeki dört
gök börk, o terecedeki dört gök börke dedi: “Nedisen o terecede dört gök börk?”
(Bozyiğit, 8-9)
-424-
Bu yapıyı yıkıp yapsak da mı otursak, yoksa yapmadan otursak da mı yıkıp
yapsak?
(Çongur, 148)
-425-
Bu yoğurdu mayalamalı da mı saklamalı, mayalamamalı da mı saklamalı.
(Sümer, 63-69)
-426-
Cansız Cemil ceset Cemal’in ceket cebinden ortalık cayır cayır cayırdarken
cübbesini cephede cihet tayini yapmak için celep Cahit’e cartlattırmış.
163
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-427-
Caylanırım cuylanırım, şöyle anadan böyle babadan doğduğuma arlanırım.
(Peksöz, 138)
-428-
Cebirci Cabir camiinin civarında, cebirci Cavit’in cebindeki cebir defteri
cebren cebrolunmuştur.
(Ural, 15)
-429-
Cemil, Cemile,Cemal, cumaları cilâcı cüce Canip’in, cicili bicili cumbalı
cilvetinde cümbür cemaat cacıklı civcivle cücüklü cacık yerler, sonra da Cebecili
cingöz coğrafyacının cinci ciciannesinin cırcırböceğini dinlerler.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-430-
Cırcır böceği çeneli ciciannenin çıtır pıtır kızının çıtı pıtı çıtkırıldım çocuğu
için çıtı pıtı hanım ciciannesine çatmış çıkışmış.
(Çongur, 138)
-431-
Cuma günü olmaz, cuma ertesi hiç olmaz.
(Peksöz, 138)
-432-
Cücü çinici celâlli hoca Câbi geceleri içki içince gizlice Marpuççular içindeki
züccaciyecilere gidip içi Çince yazılı cevizcikleri ciro için içiçe geçmiş cicili bicili
üç çeşit biçimsiz civalı cam çubuğu cepceğizine indirdi.
(Çongur, 137)
-433-
Çalçene çalgıcı çingene çarşıda çerçi Cinuçen’den çaldığı üç çift çerçeveyi
camcı Celâlettin’e önce çıtalattı da mı çiviletti, önce çiviletti de sonra mı çıtalattı?
(Çongur, 138)
-434-
Çapa çapa çaydan geçti çapkıncılar, çapa çapa çalıp çarptı çapkıncılar.
(Mirzeyev-Kuliyev, 12)
164
-435-
Çarık, çorak, dolak. Ben sana çarık, çorak, dolak mı dedim?
(Sümer, 64)
-436-
Çat burada, çat kapı arkasında.
(Şenbay, 99)
-437-
Çatalağzında çatalsız Çatalcalı çatalcının çarpık çurpuk çançiçeğine çalçene
Çoruhlu’ya çarptırmasına ne dersin?
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-438-
Çatalca’da çarpık çoban çatal yapar, çatal satar.
(Bayrı, 1972, 60).
-439-
Çatalca’da çatal çoban, çatal yapar çatal satar. Bilmem parası var mı, çatal
satar çatal yapar.
(Uslu, 26)
-440-
Çatalca’da topal çoban çatal sapan yapar, çatal sapan satarmış. Topal çoban
parası varda mı çatal sapan yapar, çatal sapan satarmış, Çatalcalı topal çoban parası
yokta mı çatal sapan yapar çatal sapan satarmış.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-441-
Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdan mısınız?
(Kaya, 1979, 18)
-442-
Çıtır pıtır hanımın çıtı pıtı kızının çıt kırıldım çocuğu olmuş, çıtı pıtı hanım
çıt kırıldım kızıyla çıtır pıtır annesine öğünmüş.
(Tan, 1981, 58-67)
-443-
Çift civciv, çift çift civciv, üç çift civciv.
(Mirzeyev-Kuliyev, 20)
165
-444-
Çift cüce, çift çift cüce, üç çift cüce.
(Mirzeyev-Kuliyev, 55)
-445-
Çiftçi çiftin çiftledi, çift çiftin sürükledi.
(Mirzeyev-Kuliyev, 22)
-446-
Çul ardından çomak çeken çok olur.
(Çongur, 137)
-447-
Dadaloğlu Darende’den dertop edilip derlenmiş de dertli dolap dır dır
edip dertlenmemiş mi ?
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-448-
Dadaylı dadımın Dodurgalı düdük delisi dedesi diline doladığı debdebeli
dedim dedisiyle dırdırını dilinden düşürüp de bir defa olsun doya doya düden
diyemeden, düdenin dallara doldurduğu dutlardan doyasıya yiyemeden dârı
dünyadan göçüp gitti.
(Çongur, 138)
-449-
Dağdan indi on beş boz eşşek. Beşi bez yüklü boş eşek, beşi tuz yüklü boz
eşek, beşi koz yüklü boz eşşek.
(Bozyiğit, 1986, 8-9)
-450-
Dama girmez, saman yemez, söylemez, solumaz.
(Peksöz, 138)
-451-
Dambır dumbur nerede, deli kız orada.
(Şenbay, 98)
-452-
Damdan bir damla düştü, şip benim alnıma, şip anamın alnına.
(Bozyiğit, 8-9)
166
-453-
Damla damla göl olur, damlacıktan sel olur.
(Şenbay, 98)
-454-
Dârı dünyada delilerle dertli dedelerin dizi dibinde didindin durdun da,
kendi derdini döküp dereden tepeden dört çift lakırdı edecek bir hemderdi bir türlü
bulamadın.
(Çongur, 138)
-455-
Dazlak dişlek davulcu Dilâver’in dünürü Dâver, Dinarlı Davut’un damadını
dürüm dürüm dürmüş dövmüş de mi Dinarlı’nın dünürü Dâver’den dâvacı olmuş,
yoksa Dinarlı Davut’un damadı mı dazlak dişlek davulcu Dilâver’in dünürü
Dâver’i dürüm dürüm dürmüş dövmüş, dâvacı olmuş?
(Çongur, 138)
-456-
Değirmene girdi köpek, değirmenci vurdu kötek. Kepek mi yiyip şişti köpek,
kötek mi yiyip şişti köpek?
(Mirzayev-Kuliyev, 11)
-457-
Değirmencinin biri değirmen çevirir. Yanında bir kedi var. O kedideki göz, o
kedideki kaş, o kedideki burun, o kedideki kuyruk.
(Tan, 1981, 61)
-458-
Denizi çorba ettik, gemiyi kepçe ettik. Yedik, içtik yüzümüz gülmedi.
(Tan, 1981, 61)
-459-
Derdim var dert dert üstüne, derman ararım dert üstüne.
(Çongur, 138)
-460-
Dereden siz gelin, tepeden ben. Anasını siz sevin kızını ben. Sandığa siz
girin, sepete ben.
(Tan, 1981, 61)
167
-461-
Derenin bu başına ektim bir dönüm kekere mekere, derenin öbür başına
da ektim bir dönüm kekere mekere. Derenin bu başına ektiğim kekere mekerelere
dadanmış bir boboloboz başlı kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli. Derenin öbür
başına da ekilen kekere mekerelere de dadanmış bir boboloboz başlı kekeleme,
kel, kör, kürkü küflü, bitli. Derenin bu başına ekilen kekere mekerelere dadanan
boboloboz başlı kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli; derenin öbür başına ekilen
kekere mekerelere dadanan boboloboz başlı kekeleme, kel, kör, kürkü küflü,
bitliye: “Sen ne zamandan beri derenin öbür başına ekilen kekere mekerelere
dadanan boboloboz başlı kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitlisin?” demiş.
Derenin öbür başına ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz başlı,
kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitli; derenin bu başına ekilen kekere mekerelere
dadanan boboloboz başlı, kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitliye: “Sen ne
zamandan beri derenin bu başına ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz
başlı, kekeleme, kel, kör, kürkü küflü, bitliysen; ben de o zamandan beri derenin
öbür başına ekilen kekere mekerelere dadanan boboloboz başlı, kekeleme, kel,
kör, kürkü küflü, bitliyim.” demiş.
(Duymaz, 117)
-462-
Derman dedim dert oldu dertler dermanımı vurdu. Dertli dolap derdinden
demet demet gül oldu.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-463-
Dım dım da dım dım, dım dım da dım dım; ben bu dım dım’dan bir şey
anlamadım.
(Çongur, 139)
-464-
Dibi kovuk, kabuğu kalın eğri doğru kuru kavak.
(Kaya, 1979, 18)
-465-
Didim didim dit dedim dedeme, ama dom dom konuşma.
(Çongur, 138)
168
-466-
Doğan doğandan tatlı, doğacak ondan tatlı.
(Peksöz, 138)
-467-
Doğan doğandan tatlı, doğacak ondan tatlı.
(Bozyiğit, 7)
-468-
Dolu tas boşa, boş tas aşa.
(Bozyiğit, 8-9)
-469-
Dom dom kurşunu düm düm değil, dom dom patlar.
(Çongur, 138)
-470-
Dört deryanın deresini, dört tezgahın derbendie devrederlerse, dört deryadan
dörtdert, dört tezgahtan dört dev çıkar.
(Sümer, 63-69)
-471-
Durdu durdu da, turnayı gözünden vurdu.
(Peksöz, 138)
-472-
Edepli edebi edepsizden edinmiş.
(Çongur, 139)
-473-
Ekmeği ekmekçiye ver, bir ekmek de üste ver.
(Çongur, 139)
-474-
Ekmek Dağı ekmek olsa, Dikmen Dağı pilav olsa, Yeni Cami kaşık olsa,
bütün dünya hoşaf olsa, acaba yeter mi sabah kahvaltısı?
(Tan, 1981, 58-67)
-475-
Elâlem bir ala dana aldı ala danalandı da, biz bir ala dana alıp ala
danalanamadık.
169
(Sümer, 63-69)
-476-
Eleşkirtli eleştirmen Eşref ile Edremitli Bedri’yi Ege’nin en iyi eğercisi
biliyorlarsa, ben de Ermenekli Erdem Ergene’nin en iyi elektrikçisidir derim.
(Çongur, 139)
-477-
Eller bazlamalandı da, biz bazlamalanamadık.
(Uslu, 26)
-478-
Eller dana almış danalanmış, biz de dana alıp danalanalım mı?
(Sümer, 63-69)
-479-
Eller dinlendi de biz dinlenemedik.
(Çongur, 139)
-480-
Eller pekmezlendi de, ben pekmezlenemedim.
(Tan, 1981, 62)
-481-
Eller lahana almış lahanalanmış, biz de lahana alalım lahanalım.
(Kaya, 1999, 566)
-482-
Eller tere terelenmiş, biz de tere alalım da terelenelim.
(Sümer, 63-69)
-483-
Emiş “emin”le memiş “Mehmet” mahkemeye gitmiş. Bilmem
mahkemeleşmiş, bilmem mahkemeleşmemiş.
(Kaya, 1979, 18)
-484-
Erkek kel kör kirpi dişi kel kör kirpiye demiş ki: “Sen benim tarlama
girme!” dişi kel kör kirpi erkek kel kör kirpiye demiş ki: “Sen de benim tarlama
girme”. Erkek kel kör kel kirpi ile dişi kel kör kirpi arasında kavga çıkmış. Erkek
kel kör kirpi dişi kel kör kirpiyi öldürmüş.
170
(Bayrı, 1972, 60)
-485-
Erzurumlu Efruz efendinin evde kalmış evlenmemiş ebesi Edirne emiri
Esfendiyar efendiye evet deyip evlenmelide mi ev edinmeli, evlenmemeli de ev
edinmemeli mi ?
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-486-
Ev ardına arpa ektim, işlendi, dişlendi, bir kancık sıpa düşlendi. Al adam
sıpanı, siperim sıpanı.
(Bozyiğit, 8-9)
-487-
Evimizin ardında bir çam, bir budağına dedecik binmiş, bir budağına ebecik
binmiş, dedecik ebeciği sırkalar, ebecik dedeciği sırkalar.
(Bozyiğit, 8-9)
-488-
Ey aşçı Abbas, dur bana beş basma tas aş ver. Bu nice beş basma taş aştır?
Bana beş basma tas aş ver?
(Mirzeyev-Kuliyev, 6)
-489-
Ey aksak aşçı Hasan, aşçılar aş pişirir, sen de gel aş pişir, ey aksak aşçı
Hasan.
(Mirzeyev-Kuliyev, 6)
-490-
Ezineli Emin emminin kızı ellilik Emine bir eliyle mendilini salladı, bir
eliyle elli bine el eyledi.
(Çongur, 139)
-491-
Fakır halamın alkara arkalığı, ark aralığında, ağır ağır akar.
(Mirzayev-Kuliyev, 12)
-492-
Falcı falcıya fend etmez.
(Şenbay, 98)
171
-493-
Falezli falçatanın figan eden Ferhunde’ye var mı faydası, Ferhunde’nin fer
fer atan yüreği Fitnat’ın faturasına fark fırlatır mı ?
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-494-
Farfaracı Fikriye ile favorili faso fiso Fahri Fatsalı Fatma’yı görünce,
fesleğenci feylosof Feyyaz’ı, fındıkçı Ferhunde’yi hatırlayarak feveran ettiler.
(Çongur, 139)
-495-
Fermanlı fabrikatör Fuat Fatin Furtun, filden, fiilden, fısıltıdan, fosilden,
filitten, flütten, fellik fellik kaçar.
(Çongur, 139)
-496-
Gagavuz kuşunun gagası gerdandan sarkar, ger ger gerilen gergefin gültası
Galata’dan galat gergedana gül atar.
( Sarıkayalı, B.D.N.)
-497-
Gara gara gartallar, Garacadağ’da kanat çırpanlar.
(Uslu, 26)
-498-
Gapı gıcırtıcılandırıcılardan mısınız, ocak kıvılcımlandırıcılardan mısınız?
(Uslu, 26)
-499-
Geldin geldin gelme, geldin geri dönme.
(Şenbay, 98)
-500-
Gelirse hana boş, gelmezse daha hoş.
(Peksöz, 138)
-501-
Gemerek’ten Gediz’e gelen Gebzeli gezginci gitarist geceleyin gençlere
gerçekdışılıkla gerçeklik dışı ilişkiler arasında ne gibi geçerlilik gerçekliği
olduğunu sormuş, bütün gençleri güldürmüş.
172
(Çongur, 140)
-502-
Gerekli gereksiz ve gereğine inanmadan gayretkeşlik edip iki günde bir
Genel Kurula gensoru veren Giresunlu Gıyasettin Güner için Genel Kurula
gensoru vermek, gerçekten de gerekmekte midir, gerekmemekte midır?
(Çongur, 140)
-503-
Getirince el getirir, yel getirir, sel getirir; götürünce el götürür, yel
götürür, sel götürür.
(Şenbay, 98)
-504-
Götür küpü dök küpü, getir küpü sök küpü.
(Uslu, 26)
-505-
Gözlemecinin gözlüğü gözcünün gözünde mi, gözcünün gözlüğü
gözlemecinin gözünde mi?
(Bozyiğit, 8-9)
-506-
Guyuya indim silindim silkindim çıktım.
(Uslu, 26)
-507-
Gurbet elde bir iş geldi başıma .Yumruğum gibi yahniler dokunsa dişime,
otursam kırk tepsi baklavanın başına, acaba yeter mi sabah kahvaltısı?
(Tan, 1981, 58-67)
-508-
Gül dibi gibi, bülbül dili gibi, gül dibi bülbül dili.
(Sümer, 63-69)
-509-
Gül güllükte, kül küllükte
(Mirzeyev-Kuliyev, 22)
173
-510-
Güneyli girgin gammaz Gâlip Gâvurdağlı Gündüze güpegündüz galeyana
gelmiş de Gülgiloğlu Gaziantepli gazinocu Gazanfer’i Gölköylü gitarist ile birlikte
Gümüşhane’ye gönderivermiş.
(Çongur, 140)
-511-
Güreşte galip gelen Gelibolulu güreşçi, Ganalı güreşçi Gonzales’e güreşmiş
de mi galip gelmiş, yoksa Ganalı güreşçi Gonzales hükmen yenilmiş güreşememiş
de güreşmeden mi galip gelmiş?
(Çongur, 140)
-512-
Hakim hakem, hakem hakim gerek.
(Çongur, 140)
-513-
Hakkı Hakkı’dan hakkını istemiş. Hakkı Hakkının hakkını vermeyince
Hakkı Hakkı’nın hakkından gelmiş.
(Bozyiğit, 8-9)
-514-
Hahamhanede hahambaşı hahamı homur homur homurdanır görünce,
hemencecik heyecanlandı, hızlandı, hoşnutsuz, hırçın hırçın giderken Hollandalı
Helga’yı karşısında görünce, hah tamam, dedi, haydi hohla, hadi hemen hoh de
bakayım deyip hayıflandı.
(Çongur, 140)
-515-
Hapı yuttu Haldun, hap hup etti Sadun.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-516-
Haraya girdim, sildim, silkindim, çıktım.
(Bozyiğit, 8-9)
-517-
Hayırlının hayrına, hayırsızın şerrine.
(Çongur, 140)
174
-518-
Hayrabolulu Hamamizâde Hâmit Hayrettin’in hanımı Halide Harputlu has
undan hamur açıp Halaskârgazi’de hassa alayından mütekait hamurkâr Hüsnü
Hayrettin’le halası Hayrünisa hanımın hem hayretine sebep oldu hem de
hayranlığını kazanıp hayır duasını aldı.
(Çongur, 140)
-519-
Her kadın hanesinin hem hanımı, hem halayığıdır.
(Çongur, 140)
-520-
Herkes gayganalandı da, biz gayganalanamadık.
(Uslu, 26)
-521-
Herkes lahana alıp lahanalanmış, biz de lahana alıp lahanalalım mı?
(Sümer, 63-69)
-522-
Herkes mıhlamalandı da, biz mıhlamalanamadık.
(Sakaoğlu, 1980, 11)
-523-
Hey vurani vurani, ne çok söyledin yalanı, yedim kırk kazan borani, keyfim
gelmedi, karnım doymadı.
(Tan, 1981, 58-67)
-524-
Hımhım ile burunsuz, birbirinden uğursuz.
(Peksöz, 138)
-525-
Hopalı Hamit’in hop hop atar yüreği, Hataylı Hasret’in hep söyler dili.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-526-
Iğdır’ın ığıl ığıl akan ılıman ırmağının kıyıları iklim tıklım ılgın kaplıdır.
(Çongur, 141)
175
-527-
Issız Sivrihisar‘ın sarsıntısız şosesi üstünde zırıltısız sızıltısız bir yaz köşesi
seçip sazsız cazsız ve susuz sırf sosisonla işsiz bir yaz sürmek isteyişimizin sırrını
sezişine serzenişsizce sustum.
(Çongur, 145)
-528-
İbibiklerin ibibiklerini iyice iyileştirmek için İstinyeli istifçi İbiş’in istif
istiridyeleri mi, yoksa İskilipli ispinoz işportacı İshak’ın işliğindeki ibrişimler mi
daha iyi bilemiyorum.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-529-
İbiş ile Memiş mahkemeye gitmiş, mahkemeleşmiş mi mahkemeleşmemiş
mi?
(Uslu, 26)
-530-
İbiş’le Memiş, iş miş dememiş, itişmiş kavga etmiş mahkemeye düşmüşler,
mahkemeleşmişler. İş miş dememiş, itişmiş, kavga etmişler de mi mahkemeye düş
müşler?
(Çongur, 143)
-531-
İki emini bir yemin aralar.
(Çongur, 140)
-532-
İlle samur samur diye sandıcağım, hayaliyle yandıcağım.
(Tan, 1981, 63)
-533-
İller bazlama yapmış da bazlamalanmış. Biz bazlama yaptık da
bazlamalanamadık.
(Koşay, 71)
-534-
İller dizlemelendi de biz dizlemelenemedik.
(Bozyiğit, 8-9)
176
-535-
İsa Musa köse, bu işte böyle oldu her neyse.
(Peksöz, 138)
-536-
İstediğini söyleyen istemediğini işitir.
(Çongur, 140)
-537-
İş ister işten kaçar.
(Çongur, 140)
-538-
Jamaika’dan jetle gelen judocu Necdet’in getirdiği Japon Jandarmanın kızı
Fuji’nin pijamasıyla jan janlı jarse juponuna jambon yağı döküldü de ne karısı
Jale’de jeton düştü, ne Japongülü Fuji aldırdı, jiklet çiğneyip jimnastik yaptılar.
(Çongur, 141)
-539-
Japon jiletlerinde Japonca yazılı.
(Şenbay, 98)
-540-
Jurnalcı Jale ile jeneratörcü Müjgan Japonya’dan jilet, jant, jet, jambon,
jelatin, jartiyer, jeton, jarse, Japon Gülü getirdiler.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-541-
Kâğıtnâme’de kule kapısındaki kuru kahveci Kahtalı Kasım Kâzım’ın karnı
çıkık, kaşı kalkık, kurbağa gözlü kızı Kemter ile kolu hem kırık hem çıkık
kelkafalı kalfası kavruk Hakkı, karışıklığa getirip kavrulmuş kahveye kakule
kırığı kattı.
(Çongur, 141)
-542-
Kağızmanlı Kemal, kurttan korkan Korkut’a inat komşu kümesten kaçan
kurtla tilkinin kuyruklarını kopartıp kuyu kapağına astı.
(Çongur, 142)
177
-543-
Kahve tütün, keyifler büsbütün.
(Çongur, 141)
-544-
Kalbur tekerlendi, öküz ölecek; senin ne halin var bana gülecek?
(Peksöz, 138)
-545-
Kambur Kadriye kavanozu kırdı, kırığını kırığına kattı kaçtı kayıp.
(Şenkaya, 68)
-546-
Kapı ardında yarım yağlı yalak kırığı
(Bozyiğit, 8-9)
-547-
Kapı arkasına yalak koydum, öte yalak beri yalak ararım.
(Bozyiğit, 8-9)
-548-
Kapıyı kıcır gattırıcılardan mısın, ocağı kıvılcımlattırıcılardan mısın? Ne
kapıyı kıcırdattırıcılardanım ne ocağı kıvılcımlattırıcılardanım.
(Bozyiğit, 8-9)
-549-
Kara ağaç, kara ağaç, kabı koyu kara ağaç, kabı koyu kirimiş kara kuru
kara ağaç.
(Bozyiğit, 8-9)
-550-
Kara burunlu kabadayı Kadir, kafakâğıdını Kadirlili kadirbilmez kapkaççı
Kasım’la Kahire’deki Kalecikliler kahvesinde kalamarla kâfuru satan kaparozcu
Kuzguncuklu kozmonot Kâzım’a kaptırmış.
(Çongur, 142)
-551-
Kara kara kartallar, karlı sulu tarlalar ararlar.
(Bozyiğit, 8-9)
178
-552-
Kara kış karlı dağı karla kavururken kaşı kırkık kırk kulaklı Kasım kırk
kırık küp ve kırkık kırk kuzuya tokmaklı kırkıs kalesi kapısında karkasının
kangalarını kızgın kargılarla dağladı.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-553-
Kara kızın kısa kayışını kasışına kızmayışına şaşmamışsın da, kuru kazın
kızışıp kayısı kazışına şaşmış kalmışsın.
(Çongur, 142)
-554-
Kara üzümün kartlaşmamışcası.
(Tan, 1981, 63)
-555-
Karşıdaki köprünün altında iki kürkü yırtık kör kirpi; dişi kürkü yırtık kör
kirpinin kürkünü erkek kürkü yırtık kör kirpiye mi kaplamalı, yoksa erkek kürkü
yırtık kör kirpinin kürkünü dişi kürkü yırtık kör kirpiye mi kaplamalı?
(Tan, 1981, 64)
-556-
Karşıdan gelen sekil sekiz çebiç, bilmem bizim sekil çebiç, bilmem
komşunun sekil sekiz çebiçi.
(Tan, 1981, 64)
-557-
Kartal kalkar dal sarkar, dal kalkar kartal sarkar.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-558-
Kasımda, Kâzım’la Kasım dayım bana Kâni’nin kafası Kâbil’e gitmeyi kabil
değil kabul etmez dediler.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-559-
Kaşığım kaşıktır, yağlı pilava âşıktır, yahni görse kırıtır, dolmayı görse
sırıtır, hoşafı görse ayılır, zerdeyi görse bayılır.
(Tan, 1981, 58-67)
179
-560-
Kaynayan kazan kapak tutmaz.
(Şenbay, 100)
-561-
Kayseri’nin kazasında Kazancılar Çarşısı’nda, Kara Kâzım’ın kızını
kaçırmışlar, kaçıranın kapısına kilit vurmuşlar.
(Şenkaya, 68)
-562-
Kel keyfince kendi düşer, kendi kalkar.
(Çongur, 142)
-563-
Kelkit’te kekliler Kesmik’e dadanmışlar; Kelkitliler de Kesmik’teki
kekliklerin etine dadanmışlar. Kelkit’te keklikler Kesmik’e dadanmayaydılar
Kelkitliler de Kesmik’teki kekliklerin etine dadanmazlardı.
(Sakaoğlu, 1980, 10-12)
-564-
Kendirli’den kemençeci kekeme Kerim kentlerin keşmekeşliğine kesinkes
karşı çıkıyor ve keşke Keşan’da keşkekçilikle kesme şekercilik yaparak kereste,
kerevet, kereviz, kerevit, ketenhelva, kendir, kenevir, kemençe, kelem, kekik,
keklik satıp kelepircilik ederek rahatıma baksaydım diyor.
(Çongur, 142)
-565-
Keskin kılıç kınını kesmez.
(Çongur, 141)
-566-
Keşkekçinin keşkeklenmemiş keşkek kepçesi.
(Bozyiğit, 8-9)
-567-
Kıkırdadın da mı kurudun kara kuru, kuru kara ağaç, kıkırdamadın da mı
kurudun kuru kara, kara kuru ağaç.
(Bozyiğit, 8-9)
180
-568-
Kınıklı kılıbık kırpıntı kıyaslamacı, Kınıklı kılkuyruk Kıtmirli kıkır kıkır
kıkırdatarak küskütük küçümen küfeci külhaniye külüstür Kürşat’ı külünklü
künkün üstüne küttedek devirdi.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-569-
Kırıkhan’daki kırıkçı çıkıkçı kırçıl Kır’ın kırgın kırıkçısı kırmızı kırda
kıkır kıkır Kırımlı kıkırdakçının allı kırlı kırlangıçlarını kışın kırlarda Kırgızlı
kırpıntıcı kırışık Kırımlı’nın kırıkkıraklarıyla besliyormuş.
(Çongur, 142)
-570-
Kırk küp, kırkı da kulpu kırık küp. Kırk kulpu kırık kırık küpün içinde
kırk kıl kuyruk var.
(Tan, 1981, 58-67)
-571-
Kırk kantar kırkar kırkar kantar tartar.
(Bozyiğit, 8-9)
-572-
Kırk kartal, kırk kanadı kırık kartal, dal sarkar kartal kalkar.
(Uslu, 26)
-573-
Kırk kartal, kırk kanadı kırık kartal, kırkı kalkar, kırkı konar.
(Bozyiğit, 8-9)
-574-
Kırk küp kırkının da kulpu kırık küp.
(Bozyiğit, 8-9)
-575-
Kırk okka Antep baklavası, kırk kantar Kars’ın kara koyun kavurması,
kırk kutu Bağdat hurması, acaba yeter mi bu kadarcık sabah kahvaltısı ?...
(Sarıkayalı, B.D.N.)
181
-576-
Kırk tepsi Antep helvası, kırk tepsi Bağdat hurması, kırk kapının yaprak
dolması, acaba yeter mi sabah kahvaltısı?
(Tan, 1981, 58-67)
-577-
Kırk yılın başı, Hasan’ın kabak aşı.
(Peksöz, 138)
-578-
Kilisli kikirik kilimci Kilizman’daki kilitli kilisede kimliğini kimseye
sezdirmeden kucak kucak kuskuslu kuşkonmazı kukumav kuşuna, kişiliksiz
kulağakaçan kirli kirloz kirpiye de Kuşadası’nın kuşhanesindeki kuşbaşlı kuşbazla
birlikte önce kişnişli kuşüzümünü, sonra da Kumla’nın kumlu kumlu kuşkirazını
yutturmuş.
(Çongur, 142)
-579-
Kirişten kirişe kadın adımcı, Değirmencinin dal pelitten kazığı var, Ya
gelir kazıklar kazığımı, ya varır kazıklarım kazığını.
(Bozyiğit, 8-9)
-580-
Köprü altında serçecikler, selkisiller, silkisiller, su içerler, sivişirler. Gelin
kızlar selkiselim, silkiselim, su içelim, sivişelim.
(Koşay, 71)
-581-
Kötü bu kötü, anladım kendi kötü.
(Çongur, 141)
-582-
Küpe küp deyince küp sahibi dip der.
(Çongur, 141)
-583-
Kürek sapı uzun olur, sızıltısı güzün olur.
(Peksöz, 138)
182
-584-
Kürekçi küsküyle değil, kürekle kürür karı; kürkü ise kürke kürkçü ular.
(Çongur, 143)
-585-
Kürkü yırtık kel kör erkek tilkinin kürkünü, kürkü yırtık kel kör dişi
tilkinin kürküne eklemişler.
(Bayrı, 1972, 60)
-586-
Kürsü etrafında dizelenirler, yanılan cereme virecek.
(Koşay, 71)
-587-
Lâfın azı özü, çobana verme kızı, ya koyun götürür, ya kuzu.
(Çongur, 143)
-588-
Lâf lâfı açar, lâf da kutuyu.
(Çongur, 143)
-589-
Lâleler lalamın elinde lâl olur.
(Sakaoğlu, 1980, 10-12)
-590-
Lârendeli Lâla Lûtfi Paşa’nın lâlik karısı Lâmia Lâleli’de lâvantacı Lâtif’e
uğrayıp lâvanta esansı aldı. Limanda limonata içip lâterna dinleyip lâdonla Lido’ya
gidip keyfe daldı.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-591-
Lehistanlı langır lungur likorinoz lâfebesi lostromo Leyla ile Lâlelili Lâle’ye
leblebi ile likör ikram etmiş.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-592-
Leyleğin ömrü lâk lâkla geçer.
(Şenbay, 98)
183
-593-
Lüpçüler, lütfen lüzumlu lüzumsuz lâkırdıları bırakın da lüferlerinizi yiyin,
lüferlerinizi lüpleyin.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-594-
Mangal kıvılcımlatıcılarından mısınız; kapı gıcırdatıcılarından mısınız?
(Kaya, 1979, 18)
-595-
Marifetli Melâhât’in merkezdeki işine mevta olmuş diye bakıp mel mel
meleyen müzelik Memduh melon şapkası ile selam verip müzik dinleyip mülteci
kampının mumunu yaktı.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-596-
Mehmet’le Mahmut mahkemeye gitmişler, mahkemede mahkemeleşmişler
mi, mahkemeleşmemişler mi?
(Çongur, 143)
-597-
Melek, elek eleye eleye, öğüt verirdi eri, eli eğri Ali’ye.
(Mirzeyev-Kuliyev, 28)
-598-
Mendilim menevişli, mendilde oya işli. Memnun oldum tanıştığıma
Memduha Menevişli.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-599-
Menemenli Naime nine, ne benim mini minime ninni söylememe, ne
Nami’nin nağmeli mâni mırıldanma mânisine, ne de Mehmene Banu nâmına nane
mane emmene mâni olur.
(Çongur, 144)
-600-
Mercimek mi gölsemiş gölmü mercimeksemiş, mercimek gölsemeseymiş
göl mercimeksemezmiş.
(Uslu, 26)
184
-601-
Mudurnu’nun Aslıyok Mahallesi’nden Vardabul Oğulları’ndan Nâfil
Efendi Oğlu Hâfız.
(Tan, 1981, 58-67)
-602-
Muş Paşası hoşaf tası.
(Özhan, 54)
-603-
Müsliften medet, münafıktan nasihat beklenmez.
(Şenbay, 97)
-604-
Müthiş Müfit Merdoğlu Mithat’ın mert babasını marifetli Mürşide ile
mahsun kalmasın diye evlendirdi.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-605-
Nankör nalbant nalları nallamalı mı, nallamamalı mı?
(Bozyiğit, 8-9)
-606-
Nargilemin altı derya, üstü ateş, cümlemiz kardeşiz kardeş.
(Çongur, 144)
-607-
Nazilli’nin nazik nanikçileri, nezaketinden nezle olmuş. Nüktedânın
nüksetmiş nüktesi, nedimenin nadim olmuş neşvesi.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-608-
Ne at kaç, ne al kaç.
(Bozyiğit, 7)
-609-
Ne cezveyi köpürdetebildim, ne kahveyi höpürdetebildim.
(Sümer, 63-69)
185
-610-
Nobran Nadi Nadir’in Nallıhan’da naneruhu, nalın, narenciye, nergis alıp
sattığı, namlı Nesrin’e de nâzikâne Nazmi Nâzım nesir, nesep,nesiç,nemelâzımcılık,
nezaket, nikelâj, nüans, nümayiş, noel, nöbet şekeri üzerine nutuk attığı söyleniyor.
(Çongur, 144)
-611-
O yalan bu yalan, fili yuttu bir yılan.
(Şenbay, 101)
-612-
Olmaz olmaz deme, olmaz olmaz.
(Çongur, 144)
-613-
Oğlum oldu oydu beni, kızım oldu soydu beni.
(Çongur, 144)
-614-
Öküz ölür gönü kalır, yiğit ölür ünü kalır.
(Çongur, 144)
-615-
Özbekköyün özbeöz Ödemişli öngörülü öğretmeni Özgür aslan ile Özgül
özellikle özerk ön öğretimde öylesine özverili, ö vünç verici ve özgüye değer
kişiler ki, öğretim üyeleri içinde örnek onlardır, diyebilirim.
(Çongur, 144)
-616-
Pasaklı pinpon pislikten paklandı.
(Bozyiğit, 8-9)
-617-
Paşa tasıyla taşa taşa beş tas has üzüm hoşafı. Paşanın tasası taşanın maşası
pas tutmaz şaşılır makası.
( Sarıkayalı, B.D.N.)
-618-
Parayı paraya verin, parayı araya vermeyin.
(Bozyiğit, 7)
186
-619-
Penceredeki tekir kedi tenceredeki eti kendi kendine yedi.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-620-
Pireli peyniri, perhizli pireler tepelerse, pireli peynirler de, pır pır pervaz
ederler.
(Sümer, 63-69)
-621-
Ramazan’da Rizeli Remzi rüküş Rümeysa’ya rastlamış da Römorkör,
riziko, rokoko, Rûhül Kûdüs, rûzgâr gülü, rıh, zırh rint, rink, ray, rab, radyoaktif,
rehabilitasyon nedir diye sormuş.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-622-
Rüzgâra tüküren kendi yüzüne tükürür.
(Çongur, 145)
-623-
Saç sakal kar sanki, saçsa kalkar sanki.
(Tan, 1981, 65)
-624-
Saçmalamalı mı, saçmalamamalı mı?
(Sakaoğlu, 1980, 10-12)
-625-
Sarı Dayı Sarı Dayı! Ne sarı, kuru darı, bu darı be dayı.
(Kaya, 1979, 18)
-626-
Saza sazla, söze sözle mukabele etmek gerek.
(Şenbay, 100)
-627-
Sedat Tınaz’ın bütün tasası suratsız teyzesine rastlamadan set üstünde
sırtını zerzevat sepetinin pis tepesine sürten sıska sülük tazısını toz tortusu
üzerine tutsak etmeseydi.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
187
-628-
Sen ağa ben ağa, bu ineği kim sağa.
(Peksöz, 138)
-629-
Serçe ile söyleşenin sesi semadan gelir.
(Şenbay, 100)
-630-
Sizin bacaya konmuş allı ballı kabaklı baykuşa bizim bacaya konmuş allı
ballı kabaklı baykuş demiş ki: “Nasılsın allı ballı kabaklı baykuş?”
(Sakaoğlu, 1980, 10-12)
-631-
Sizin damda var beş boz başlı beş boz ördek, bizim damda var beş boz başlı
beş boz ördek, sizin damdaki beş boz başlı beş boz ördek, bizim damdaki beş boz
başlı beş boz ördeğe:“Siz de bizcileyin beş boz başlı beş boz ördek misiniz?” demiş.
(Sümer, 63-69)
-632-
Sıcak ekmek pekmezsemiş, pekmez sıcak ekmek istemiş.
(Bozyiğit, 8-9)
-633-
Sizler de çekoslavaklaştıramadıklarımızdan mısınız?
(Bozyiğit, 8-9)
-634-
Sivrihisarlı simitçi Sâlim’le simitleri susamlasak da mı satsak,
susamlamadan mı satsak; yoksa susamlamadan satsak da satın alanlara mı
susamlatsak?
(Çongur, 146)
-635-
Siz bizim hısmımızmışsınız, biz bilememişiz.
(Kaya, 1979, 18)
-636-
Soğutulmuş üç tunç tas has kayısı hoşafı.
(Çongur, 145)
188
-637-
Soğutulmuş üç tunç tas kayısı hoşafı iç, sıcak sevilmeyen beş tas has
hoşaftan sahiden sevimli olur.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-638-
Söyle kızım kızına, o da söylesin kızının kızına; ağlatmasın kızının kızı,
kızımızın kızını.
(Çongur, 142)
-639-
Su şişesi, Muş Paşası.
(Tan, 1981, 66)
-640-
Sudan çıktı iki su şadısı; biri erkek su şadısı, biri dişi su şadısı.
(Tan, 1981, 66)
-641-
Şapka fesin yanında, şap kafesin yanında.
(Tan, 1981, 66)
-642-
Şartlı Şaban Şarkışlalı şipşakçı Şekip bir de şıpsevdi Semiha Şişhane’den
şeytan kuşu mu şömine maşası mı masa şemsiyesi mi şoson mu şezlong mu ne satın
almaya gitmişler şaşıp kalmışlar.
( Sarıkayalı, B.D.N.)
-643-
Şemsi Paşa Pasajında sesi büzüşesiceler.
(Bozyiğit, 8-9)
-644-
Şeytan da şeytan amma, kadın daha şeytan.
(Şenbay, 100)
-645-
Şinasi şu senin son şansın.
(Cengiz, 79)
189
-646-
Şiş şişeyi şişlemiş, şişe keşişe kiş demiş.
(Bozyiğit, 8-9)
-647-
Şiş şişeyi şişlemiş, şişe keşişe kış demiş. Şeytan da şeytan ama kadın daha
şeytandır demiş.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-648-
Şişçi Seyyid Şerif.
(Bozyiğit, 8-9)
-649-
Şu ağacı budamalı mı, budamamalı mı?
(Tan, 1981, 66)
-650-
Şu ateşi kıvılcımlandırmalı mı, kıvılcımlandırmamalı mı?
(Ural, 14)
-651-
Şu benim elimdeki şimşir kaşık, şıp benim alnıma, şıp anamın alnına.
(Bozyiğit, 8-9)
-652-
Şu çaydan ben bir tepsi kum aldım. Ben bu kumu yerim ben bu kumu
yurum.
(Özhan, 54)
-653-
Şu çocuğu gıdıklasak da mı güldürsek, yoksa gıdıklamasak da mı
güldürsek?
(Tan, 1981, 58-67)
-654-
Şu çit kimin? Çötenin. Çötenin çitini sökelim, bizim çite dikelim.
(Bozyiğit, 8-9)
190
-655-
Şu depeden bi güdül yuvarlandı, deliği deliğine barınağım deliğine. Deliği
deliğine, barmağım deliğine.
(Koşay, 71)
-656-
Şu duvarı badanalamalı mı , yoksa badanalamamalı mı?
(Uslu, 26)
-657-
Şu kapıyı açmalı ama tırmalamalı mı, tırmalamamalı mı?
(Özhan, 54)
-658-
Şu karşıda kuru kavak suda şakırdadı da mı kurudu takırdadı, susuzluktan
takırdadı da mı kurudu?
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-659-
Şu karşıda dibi dubu kara ağaç: Beni gördün de mi dibi dubu kara ağaç
oldun? Beni görmedin de mi dibi dubu kara ağaç oldun?
(Kaya, 1979, 18)
-660-
Şu karşıda kuru kavak, takırdadın da mı kurudun, takırdamadın da mı
kurudun, dibi kovuk, kabuğu kalın, dibi eğri, doğru kavak.
(Sümer, 63-69)
-661-
Şu karşıda bir kuru dal, dala konmuş kırk kartal, kartal kalkar dal sarkar,
dal sarkar kartal kalkar.
(Tan, 1981, 58-67)
-662-
Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi, ortada su şişesi.
(Kaya, 1979, 18)
-663-
Şu köşe yaz köşesi, şu köşe kış köşesi. Yaz köşesi olmayıncak kış köşesi
olmaz, kış köşesi olmayıncak yaz köşesi olmaz.
191
(Koşay, 71)
-664-
Şu resmi çerçevecide çerçevelettirsek de mi assak, yoksa çerçevecide
çerçevelettirmesek de mi assak?
(Tan, 1981, 58-67)
-665-
Şu şasanın serili serseri resimleri şasisini şosonsuz taşımasına şaşarsınız da
şasanın sansarlaşmış suratlı dişsiz şaşı anası onun şu son şansına şaşmaz mı
sanırsınız?
(Çongur, 145)
-666-
Şu tarlaya eğir kükürt ektim, eğir kükürt içlendi, sıpa içinde dişlendi, ya
sıpacı sıpanı sıp, ya sıpanı sıparım.
(Bayrı, 1972, 60)
-667-
Şu tesbihi imamelemeli mi, yoksa imamelememeli mi?
(Uslu, 26)
-668-
Şu yamayı şu köseleye yamamalı mı, yoksa yamamamalı mı?
(Bayrı, 1972, 60)
-669-
Şu yoğurdu sarımsaklasak da mı saklasak, sarımsaklamadan mı saklasak?
(Uslu, 26)
-670-
Şuraya bir camış basmış, amma nasıl bir basış basmış.
(Bozyiğit, 8)
-671-
Taşlıtarla’daki terasta talaşlar tutuşunca başlayan telâş, talaşların
tamamiyle ve büsbütün tutuşmasıyla artmış. Tutuşan talaşları görüp tellâklar telâş
ettikçe talaşlar tutuşmuş, talaşlar tutuştukça tellâklar telâş etmiş ve terasın
trabzanına tutunmuş bakan Trabzonlu teşrifatçı titiz Tahsin Tevfik, talaşlar
tutuştukça telâşeden tellâklara: “Boşuna telâş ediyorsunuz!” demiş.
192
(Çongur, 147)
-672-
Tencere tava her biri ayrı hava.
(Peksöz, 138)
-673-
Tazıya tavşanı tutturan, iki tarafın hay huyudur.
(Şenbay, 98)
-674-
Topal Talip’le Tophaneli Tahsin, tahteravalli tahtasından tepetaklak tortop
taşların ortasına düştüler de ne tahreravalli tahtasını tazmin ettiler, ne de tâmir.
(Çongur, 146)
-675-
Tophaneli topal topçu, Tophane’de top atarken topal topçunun topuğunu
toparladı.
(Akyüz, 34)
-676-
Titiz, temiz, tendürüst dadım tadını tattığı tere demetini dide dide dağıttı
da hiddetinden hem dut dalında takılı duran dırıltı düdüğünü öttürdü, hem de
didine didine dedim dedi, dedim dedi, dedi durdu.
(Çongur, 146)
-677-
Tütün tüttürmez, tatlı yattırmaz.
(Şenbay, 98)
-678-
Uluborlulu uykucu utangaç Ûlviye ile Urfalı uğursuz Ûlvi uğraşa uğraşa
Urla’daki urgancılara uzun uzun urlam urlam urgan sattılar.
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-679-
Ulukışlalı kul Lütfi ile Ulamışlı kel Lütfullah, Kilis’in Lalapaşalı lambacı
güzeli lokmagöz Lâle’nin halılarını Halide’nin haldır huldur halli hâli halinde
dokur, bir yandan da halen halsiz, halifesiz lalasıyla halasının hâlisine hallaç
Halimi ile lostromo Lâmi’nin yanında lâmelif okur.
193
(Çongur, 145)
-680-
Umdum umdum geri yumdum.
(Çongur, 147)
-681-
Uykucu Ülkü, ucu tüllü üç örtüyü ütüyle ütüleyip de mi üstüne örtünmeli, üç
örtünün ucunu tülleyip ütüleyip de mi üstüne örtünmeli?
(Çongur, 147)
-682-
Üç tas has hoşaf.
(Sakaoğlu, 1980, 12)
-683-
Üç tunç tas, saf has kayısı hoşafı.
(Sümer, 63-69)
-684-
Ünyeli olmakla ünlü Ümit Ünlü’nün üç gün üç gece üzüm üzüm üzülmesi
üstüne, ümidi kalmayan annesi umursamaz Ümmü Gülsüm ürküp de oğlu için mi
üzüm üzüm üzülsün, yoksa kendi ümitsiz, ürkek haline mi gülsün?
(Çongur, 147)
-685-
Üstü üç taşlı, taç saplı tunç tası çaldıran mı çabuk çıldırır, yoksa içiçe yüz
üç ton saç kaplı çanı kaldıran mı çabuk çıldırır ?
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-686-
Ver Allah’ın verdiğine, vur Allah’ın vurduğuna.
(Şenbay, 98)
-687-
Vırvırcı Vedia ile vıdı vıdıcı Veli velinimeti vatman Vahit’e vilâyette veda
edip Vefa’ya doğru vaveylâsız velesbitle volta vururlarken valeybolcu Vedat, virtiöz
Vicdane ve Viranşehirli vatansever viyolonselist Vecibe ile karşılaştılar.
(Çongur, 147)
194
-688-
Yağmur yağarsa raylar ıslanır, yağmur yağarsa saraylar ıslanır.
(Tan, 1981, 67)
-689-
Yalancıoğlu yalıncık yayladağının yahnisini yağsız yiyebilse bile
yayladağının yağlı yoğurdundan, Yüksekova’nın yusyumru yumurta yumurtlayan
tavuklarından, bir de yörük ayranıyla yufkasından asla vazgeçemez.
(Çongur, 148)
-690-
Yamaçta bir horoz kuyruğunu kıvraşmışlandırmış amma, amma da
kıvraşmışlandırmış.
(Sümer, 63-69)
-691-
Yel yepelek yelken kürek yellene yellene yenilendim yalpalaya yalpalaya
yollandım. Yorgancı Yakup yüreğini yelpaze etti de yularını yönlendirip yollarını
ayırmadı mı ?
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-692-
Yoldan gelir beş eşekli bez yüklü beş adam. Nerden gelip nereye gidiyorsun
beş eşekli bez yüklü beş adam? Şuradan gelip şuraya gidiyorum. Beş eşekli, bez
yüklü beş adam.
(Bozyiğit, 8-9)
-693-
Zâlim zulmünü zulmette zulm için yapar.
(Çongur, 148)
-694-
Zaman saman satar, saman zaman satar.
(Şenbay, 100)
695-
Zammı izâm edip zemmetmeli mi, yoksa zam lüzumludur diye izâm
etmeyip zemmetmemeli mi?
(Çongur, 148)
195
-696-
Zemzemedeki zemzem zelzelede zemzemlikten çıktı.
(Çongur, 148)
-697-
Zeyrek’teki zelzeleden sonraki zelzeleler de zarara sebep oldu.
(Çongur, 148)
-698-
Zır deli zırzır deli, hınzır deli.
(Şenbay, 100)
-699-
Zifirci Zakir zehir içip zahmetsiz zehirlendi de zemheri günü zam gören
Zeliha zahmetsiz zehir içip zehirlenmedi mi?
(Sarıkayalı, B.D.N.)
-700-
Zonguldaklı Zaloğlu Zühre’nin kızı Zühal, zibidi Zeki’yi ziyarette zil zurna
görünce zıvanadan çıkmış: “Beri bak zevzek zibidi Zeki, demiş sen zevç değil
zahiren zahireci, zalim, zikzaklı, züğürt, züppe, zırtapozun tekisin!”
(Çongur, 148)
196
SONUÇ
“Oyun Tekerlemelerinin Araştırılması ve İncelenmesi” konulu çalışmamızda,
700 tekerleme metni yer almaktadır. Bu metinler; 1930-2005 yılları arasında
yayınlanan çeşitli yazılı kaynaklara başvurularak bir araya getirilmiştir. Tekerleme
metinleri, dış yapı ve iç yapı özelliklerine göre tasnif edilerek, her tekerlemeye bir
tasnif numarası verilmiştir. Çalışmamızda yer alan tekerleme metinleri, “Manzum
Tekerlemeler”, “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler” ve “Mensur Tekerlemeler”
olmak üzere üç bölümde incelenmiştir. Bu bölümler altında incelenen bütün
tekerlemelerin, yüzdelik oranları hesaplanarak; elde edilen veriler, ilgili başlıklar
altında grafiklerle gösterilmiştir. Buna göre toplam 700 tekerleme metninin;
% 45’inin Manzum Tekerlemeler (317 adet olmak üzere)
% 7’sinin Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler (48 adet olmak üzere )
% 48’inin Mensur Tekerlemeler (335 adet olmak üzere)
olduğu görülmektedir. (Bkz. Grafik I)
“Manzum Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirdiğimiz toplam 317 adet
tekerleme metninin;
% 61’inin Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler (194 adet olmak üzere)
% 14’ünün Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler (45 adet olmak üzere)
% 5’inin Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler (15 adet olmak üzere)
% 20’sinin Bağımsız Tekerlemeler (63 adet olmak üzere)
olduğu görülmektedir. (Bkz. Grafik II)
“Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirdiğimiz
194 tekerleme metninin;
% 3’nün Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri (5 adet olmak üzere)
% 92’sinin Ebe Seçme (Sayışmacalar) Tekerlemeleri (179 adet olmak üzere)
% 5’inin Eş Seçme Tekerlemeleri (10 adet olmak üzere)
olduğu görülmektedir. (Bkz. Grafik III)
197
“Manzum Tekerlemelerin Dış Yapısı”nın değerlendirildiği bölümdeki toplam
317 tekerleme metninin;
% 18’inin Yapılarında Kararlılık Gösteren Tekerlemeler (58 adet olmak
üzere)
% 82’sinin Yapılarında Kararlılık Göstermeyen Tekerlemeler (259 adet
olmak üzere)
olduğu görülmüştür. (Bkz. Grafik IV)
“Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı”nın değerlendirildiği bölümdeki toplam
317 tekerleme metninin;
% 12’sinin Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler (37 adet olmak üzere)
% 88’sinin Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler (280 adet olmak üzere
olduğu görülmüştür. (Bkz. Grafik V)
Elde edilen sonuçlara göre bu çalışmada, “Mensur Tekerlemeler” sayıca
“Manzum Tekerlemeler”den fazla görünmektedir. Ancak, bu sonuç “Mensur
Tekerlemeler”in üretime ve geliştirmeye daha elverişli olduğu anlamına
gelmemektedir. Çünkü, “Mensur Tekerlemeler (Söz Oyunlarına Dayalı
Tekerlemeler/Yanıltmacalar)”, daha çok kalıp (kısıtlı/üretime elverişli olamayan) bir
yapıdadır ve çalışmamız esnasında bu tekerlemelerin varyantlarına çok fazla
rastlanmamıştır. Bunun yanında, “Manzum Tekerlemeler”in üretime daha elverişli ve
geliştirilebilir bir yapıda olduğu görülmüştür. “Manzum Tekerlemeler”in, bu
çalışmaya dahil edilmeyen varyantları da düşünüldüğünde; “Manzum
Tekerlemeler”in sayısının daha da artacağı açıktır. “Manzum Tekerlemeler”in
varyantlarının sayıca fazlalığının en önemli nedeni ise; oyun tekerlemeleri içinde,
yapıca üretime en uygun tekerlemeler olmalarıdır. “Manzum-Mensur Karışık
Tekerlemeler”in ise, birçok yazılı kaynağa “manzum tekerlemeler” şeklinde geçtiği
görülmüştür. Bu tekerlemelerin bizim çalışmamızda “Manzum-Mensur Karışık
Tekerlemeler” olarak değerlendirilmesinin sebebi, bu tekerlemelerin hem düzyazı
(mensur) hem de şiir (manzum) özellikleri göstermeleridir. “Manzum-Mensur
Karışık Tekerleme” metinleri, ikili konuşma diyalogları şeklinde geliştiği için
mensur (düzyazı) özellik gösterirken; aynı tekerleme metinlerinin sonunda yer alan
198
tam ve yarım kafiyelerin bulunması da, bu metinlerin manzum (şiir) bir yapıya da
sahip olduğunu göstermiştir. İki farklı yapı özelliğinin daha belirgin bir hale
getirilebilmesi için, bu tekerlemeler “Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler” başlığı
altında toplanmıştır.
“Manzum Tekerlemeler” başlığı altında değerlendirilen; “Oyun Öncesinde
Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler”, “Oyun
Sonrasında Söylenenen Tekerlemeler” ile “Bağımsız Oyun Tekerlemeleri”nin
yüzdelik oranlarına bakıldığında; “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler”in,
diğerlerine (oyun sırası, oyun sonrası ve bağımsız tekerlemeler) oranla, daha fazla
olduğu görülüyor.
Ayrıca, “Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler” bölümünde
değerlendirdiğimiz; “Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri, Ebe Seçme
Tekerlemeleri (Sayışmacalar) ve Eş Seçme Tekerlemeleri”ndeki sayıca fazlalığın,
“Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar)”nde olduğu görülmüştür. Bu sonuç
karşımıza ilginç bir tablo çıkartmaktadır:
“Oyun” kavramı çocuklar için bu kadar önemli bir yere sahip ise, neden
“Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler” değil de, “Oyun Öncesinde Söylenen
Tekerlemeler” daha fazla yer tutmaktadır? Bu durum, şu şekilde açıklanabilir:
Başlangıçta, oyun kurulacağı zaman, ilk olarak oyunda belli işlevleri bulunan
“ebe” seçilecektir. Bu aşamada, oyundaki rollerin, tesadüfen dağıtılması (adaletli bir
rol dağıtımı yapılabilmesi için) esastır. Ama özellikle lider durumunda olan, oyun ve
oyuncu seçiminde etkili olan, tekerlemeyi (sayışmacayı) okuyan ya da takımı kuran
çocukların;
a. kendini ve arkadaşlarını kayırmak,
b. istenilmeyen rollerden kurtulmak,
c. sevilen kimseleri takıma almak
için, kural dışı yollara başvurduğu ve “hile” yaptığı görülür.
199
Bu “hile”, ebe seçme tekerlemelerinin bilinçli olarak uzatılması ve söylenen
tekerlemeye yeni sözlerin katılmasıdır. Böylelikle, sayışmacayı yönlendiren (lider,
oyun kurucu) kişi tarafından, istenilen kişilerin seçilmesi sağlanmış olur. Bunun
sonucunda da, tekerlemeye yeni sözcükler eklenerek, mevcut tekerleme değiştirilmiş
ve “yeni bir tekerlemenin doğmasına” zemin hazırlanmış olur.
Ancak bu olumsuz durum (kural dışı oyuncu seçimi), diğer oyuncular
tarafından sezildiğinde, genellikle seçime itirazlarla karşılaşılır. Bu anlaşmazlık ise,
başka bir tekerlemenin söylenmesiyle çözüme kavuşur. Bu bilgilerden hareketle,
oyun öncesinde söylenen, “Ebe Seçme Tekerlemeleri (Sayışmacalar)”nin sayıca
fazlalığını, bu şekilde açıklayabiliriz.
Manzum Tekerlemelerin “Dış Yapısı Bölümünde”, “Yapılarında Kararlılık
Gösteren Tekerlemeler”in, “Yapılarında Kararlılık Göstermeyen Tekerlemeler”e
oranla daha az olduğu görülmüştür. Buna göre çocuk tekerlemelerinin, daha çok
“kararsız bir yapıda” olduğunu söyleyebiliriz. Bu tekerleme metinlerinin,
a. “çocukların” ilk şiir denemeleri olması,
b. ana dillerine henüz tam olarak vâkıf olamamaları,
c. şiire ait unsurlar olan kafiye, hece ölçüsü gibi bilgileri, yaşları gereği
henüz edinememiş olmaları dolayısıyla, bu sonuç (yapı kararsızlığı) ortaya
çıkmaktadır.
Ayrıca, “Manzum Tekerlemelerin İç Yapısı”nın değerlendirildiği bölümde;
“Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”in, “Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler”den
sayıca daha fazla olduğu tespit edilmiştir. Bu tespit, bizi bir konuda yanıltmamalıdır:
Söz değeri öne çıkan tekerlemelerin içinde, anlamca karşılığı bulunan
kelimelerin kullanılmış olması; bu tekerlemelerin “müstakil bir konuya sahip
olduğu ve anlamlı bir metin bütünlüğü” oluşturduğu izlenimini vermemelidir. Çünkü
çocuk, doğası gereği (çocuk zihninin kuralsızlığı, hayal dünyasının sınırsızlığı), bu
kaygılardan uzaktır. Gerek dış yapıdaki “yapı karasızlığı” ve gerekse iç yapıdaki
“metin bütünlüğünün olmayışı”, çocuğun kendi dünyasına ait kelimeleri bir araya
getirirken şekil ya da anlam kaygısı çekmediğini göstermektedir.
200
Bu verilerden hareketle, incelediğimiz tekerleme metinlerinin; çocuk
muhayyilesinin, kendi özgün üretimleriyle bir araya getirdiği ses, sözcük veya
sözcük gruplarından oluşan; çoğunlukla yapılarının kararsızlığı ve konu
bütünlüğünden yoksun oluşları nedeniyle, “metin bütünlüğü” göstermeyen ve
sözcüğün anlamından çok, çağrışımlarının yarattığı ahenge dayanan, “ilk metin
denemeleri” olduğunu söylemek mümkündür. Sonuç olarak, çocukların üretmiş
olduğu bu tekerlemelerde; yapı kusurlarının ya da eksikliklerin mevcut oluşu, edebî
anlamda olumsuz bir görüntü ortaya çıkarsa da, çocuğun dünyasında bunun fazlaca
bir önemi yoktur. Çünkü çocuk zihninin sınırsızlığı, bu edebî kalıpların dışındadır.
201
Grafik I (Oyun Tekerlemelerin Bölümlere Göre Sınıflandırılması)
45%
7%
48%
ManzumTekerlemeler
Manzum-MensurTekerlemelerMensurTekerlemeler
Manzum Tekerlemeler % 45 (317 adet) Manzum-Mensur Karışık Tekerlemeler % 7 (48 adet) Mensur Tekerlemeler % 48 (335 adet)
Toplam : 700 adet Oyun Tekerlemesi
Grafik II (Manzum Tekerlemelerin Alt Bölümlerinin Sınıflandırılması)
61%14%
5%
20%
Oyun Öncesi
Oyun Sırası
Oyun Sonrası
Bağıms ızTekerlemeler
Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemeler % 61 (194 adet) Oyun Sırasında Söylenen Tekerlemeler % 14 (45 adet) Oyun Sonrasında Söylenen Tekerlemeler % 5 (15 adet) Bağımsız Tekerlemeler % 20 (63 adet)
Toplam : 317 adet Manzum Tekerleme
Grafik III (Oyun Öncesinde Söylenen Tekerlemelerin Alt Başlıklarının Sınıflandırılması)
3%
92%
5%
Oyuna DavetTekerlemeleri
Ebe SeçmeTekerlemeleri(Sayışmacalar)Eş SeçmeTekerlemeleri
Oyuna Davet (Çağırma) Tekerlemeleri % 3 (5 adet) Ebe Seçme (Sayışmacalar) Tekerlemeleri % 92 (179 adet) Eş Seçme Tekerlemeleri % 5 (10 adet)
Toplam : 317 adet Manzum Tekerleme
202
Grafik IV (Manzum Tekerlemelerin Dış Yapısının Sınıflandırılması)
18%
82%
YapılarındaKararlılıkGösterenTekerlemeler
YapılarındaKararlılıkGöstermeyenTekerlemeler
Yapılarında Kararlılık Gösteren Tekerlemeler % 18 (58 adet) Yapılarında Kararlılık Göstermeyen Tekerlemeler % 82(29 adet)
Toplam : 317 adet Manzum Tekerleme
Grafik V (Manzum Tekerlemelerin İç Yapısının Sınıflandırılması)
Ses Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler % 12 (37 adet) Söz Değeri Öne Çıkan Tekerlemeler % 88 (280 adet)
Toplam : 317 adet Manzum Tekerleme
12%
88%
Ses DeğeriÖne ÇıkanTekerlemeler
Söz DeğeriÖne ÇıkanTekerlemeler
203
KAYNAKÇA
Abdülkadir Müşfika, (1930), “Maraş’ta Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.11,
173-175.
Abdülaziz Bey, (2002), Osmanlı Âdet, Merâsim ve Tâbirleri, (Haz. Kâzım Arısan-Duygu
Arısan Günay), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
ACAR, İsmail Hakkı, (1974), “Zara Çocuk Oyunları-II”, Sivas Folkloru, S.12, 8.
_______, (1975), “Tekerlemeler”, Zara Folkloru, S.30, 12-13.
_______, (1990), Zara Folkloru, Öz Emek Matbaası, Sivas.
AKALIN, L.Sami, (1984), Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Varlık Yayınları, İstanbul.
AKKAYA, Nevin, (1989), “Tekerlemelerin Çocuklar Üzerindeki Etkileri”, Milli Kültür,
S.66, 55-56.
_________, (1989), “Tekerlemelerin Çocuklar Üzerindeki Etkileri”, Uludağ
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, S.2, 75-78.
AKSOY, Ömer Asım, (1993), Atasözleri Sözlüğü, İnkılap Yayınları, İstanbul, C.I.
_________, (1993), Deyimler Sözlüğü, İnkılap Yayınları, İstanbul, C.II.
AKYÜZ, Miktat, (1977), Çocuk Tekerlemeleri, Gayret Basımevi, Malatya.
ALKAN, Seviye, (1971) “Tekerlemeler”, Folklor, S.23-24, 20-37.
ALPTEKİN, Ali Berat, (1981), “Silifke’de Derlenen Tekerlemeler”, Türk Folkloru, S.20-
21, 16-17.
ALBAYRAK, Nurettin, (1983), Folklorumuz ve Erzincan, Erzincan, Erdav Kitabevi.
Anabritannica Genel Kültür Ansiklopedisi, (1986), İstanbul, C.20.
AND, Metin, (1962), “Orta Oyununda Tekerleme”, Türk Folklor Araştırmaları, S.50,
2601-2603.
_______, (1985), Geleneksel Türk Tiyatrosu, İnkılap Kitabevi, İstanbul.
ARISAN, Günay Duygu, (1980), Keban Baraj Gölü Yöresi Halkbilim Araştırmaları,
Orta Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Ankara.
ARSUNAR, Ferruh, (1955), Türk Çocuk Oyunlarından Örnekler, Maarif Basımevi,
İstanbul.
_______, (1962), Gaziantep Folkloru, Milli Eğitim Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler
Ûmûm Müdürlüğü Yayımları, İstanbul.
ARTAN, Gündüz, (1963), “Gülnar’da Derlenen Tekerlemeler”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.169, 3150.
ARTUN, Erman, (1977), “Tekirdağ Tekerlemeleri”, Folklora Doğru, S. 45, 37-40.
_______, (1978), Tekirdağ Folklor Araştırması, Tem Ofset, İstanbul.
_______, (1997), Türk Halk Edebiyatına Giriş, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
ATAMAN, Sadi Yaver, (1934), “Gode Gode ve Albayrak”, Halk Bilgisi Haberleri, S.38,
27-29.
204
ATILGAN, Halil; ACET Mehmet, (2001), Harran’da Bir Türkmen Köyü: Kısas, Kültür
Bakanlığı Yayınları, Ankara.
AYDEMİR, Orhan, (1965), “Kızılören Köyü Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları,
S. 186, 3620-3622.
AYRAL, M. Naci, (1936), “Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.58, 159-160.
BAKIRCI, Selahattin, (2003), Afyon İl Merkezinin Halk Edebiyatı ve Folklorik
Unsurları, Muğla, (Yayımlanmamış Lisans Tezi).
BALTUTAN, Serap, (1995), Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da Çocuk Oyunları, İstanbul,
(Yayımlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi).
BARAN, Musa, (1974), “Folklorda Çocuk Oyunları ”, I. Uluslararası Türk Folklor
Semineri Bildirileri, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 340-343.
_______, (1977), “Çocukları İlk Oyunları”, I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi
Bildirileri (Halk Müziği-Oyun-Eğlence), C.III, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi
Yayınları, Ankara, 129-141.
_______, (1999), Çocuk Oyunları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
BARAZ, Nesrin, (1998), Halk Bilimine Genel Bakış, Anadolu Üniversitesi Yayınları,
Eskişehir.
BAŞARAN, Hanifi, (1993), 50 Yıl Öncesinin Çocuk Oyunları, Yorum Matbaacılık,
Ankara.
BAŞGÖZ, İlhan, (1993), Türk Bilmeceleri II, Kültür Bakanlığı Yayınları, Eskişehir.
BAYRI, Mehmet Halit, (1964), “Kayıkçı Kul Mustafa’ya Ait Bir Tekerleme”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.182, 3528.
______, (1972), İstanbul Folkloru, Baha Matbaası, İstanbul.
BEYSANOĞLU, Şevket, (1993), “Diyarbakır Halk Kültüründe Bazı Çocuk Hastalıkları ve
Tedavi Yöntemleri ile Ninniler, Tekerlemeler Çocuk Oyunları”, Ziya Gökalp, S. 71, 33-62.
_________, (1995), Diyarbakır Folklorunda Gelenekler-Görenekler-Âdet ve İnanmalar,
Folklor Araştırmaları Kurumu Yayınları, Ankara.
BİRDOĞAN, Nejat, (1970), “Köroğlu Anlatımlarında Deyimler, Atasözleri, Tekerlemeler”,
Türk Folklor Araştırmaları, S.249, 5600-5602.
BORATAV, Pertev Naili, (1992), Zaman Zaman İçinde, Adam Yayınları, İstanbul.
__________, (2000), Tekerleme, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
__________, (2003), 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, İstanbul.
BORCAKLI, Ahmet, (1975), “Okul Öncesi Dönemde Çocuk ve Müzik İlişkileri”, Türk
Folklor Araştırmaları, S.315, 7449-7452.
BOZDOĞAN, Mehmet, (1954), “Çukurova'dan Tekerlemeler”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.55, 879.
_________, (1954), “Çukurova'dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.58, 922.
BOZYİĞİT, Esat, (1986), “Yanıltmaçlar”, Türk Folkloru, S.79, 7-9.
Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi, (1986), İstanbul, C.18.
205
CAFEROĞLU, Ahmet, (1994), Anadolu Dialektolojisi Üzerine Malzeme II, TDK
Yayınları, Ankara.
CENGİZ, Serpil Aygün, (1996), Karadeniz Ereğlisi Örneğinde Çocuk Oyunlarının Halk
Bilimsel Açıdan İncelenmesi, Ankara, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
CEYLAN, Muzaffer, (1979), Mustafa Kemal Paşa’da Çocuk Bilimi, ODTÜ Türk
Halkbilimi Topluluğu Yayınları, Ankara.
CIRIK, Recep, (1977), “Çankırı’dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.330,
7885.
ÇELEBİOĞLU, Amil, (1982), Türk Ninniler Hazinesi, Kitabevi Yayınları, İstanbul.
ÇELEBİOĞLU, Amil; ÖKSÜZ, Yusuf Ziya, (1995), Türk Bilmeceler Hazinesi, Kitabevi
Yayınları, İstanbul.
ÇİÇEKLİOĞLU, Ali, (1966), Çocuklara En Güzel Tekerlemeler, Kanaat Matbaası, Afyon.
ÇİNE, Hamit, (1989), Burdur’dan Damlalar, Uyan Matbaası, İzmir.
ÇONGUR, H. Rıdvan, (1999), Söz Sanatı ve Güzel Söz Söyleme, TRT Radyo Televizyon
Kurumu Yayınları, Ankara.
DEMİRAY, Güner, (1960), “Gemerek Folkloru:Çocuk Oyunları ve Tekerlemeler”, Türk
Folklor Araştırmaları, S.129, 2132-2133.
_________, (1961), “Ay ve Gün Üstüne”, Türk Folklor Araştırmaları, S.141, 2372.
_________, (1979), “Sivas, Çepni, Gemerek’ten Tekerlemeler”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.161, 2930-2933.
_________, (1979), “Masal ve Oyun Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.78, 13-15.
DEMİRCİOĞLU, Yusuf Ziya, (1934), Anadolu’da Eski Çocuk Oyunları, İkbal
Kütüphanesi.
Derleme Sözlüğü, (1978), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, C.10.
Dictionnaries Le Robert, (1989), Paris.
Die Cambridge Enzyklopädie der Sprache, (1995), Campus Verlag, Frankfurt Newyork.
DİLÇİN, Cem, (1997), Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK Yayınları, Ankara.
DİRİM, Aygören, (1998), Parmak Oyunları Tekerlemeler Bilmeceler, Esin Yayınevi,
İstanbul.
DOR, Rémy, (1998), Comtınes De Turquıe Türkiye Sayışmaları, Éditions Isis, İstanbul.
DULKADİR, Hilmi, (1989), “Mersin’de Derlenen Tekerlemeler”, İçel Kültürü, S.9, 8-13.
DUMLUCA, Halil, (1976), “Divriği’de Ebe Çıkarma Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.39,
16-17.
__________, (1980), “Tekerlemeli Mektup”, Türk Folkloru, S.9, 20.
DUYMAZ, Ali, (2002), İrfanı Arzulayan Sözler Tekerlemeler , Ankara.
EKER, Gülin, (1990), Karaören Köyü Folkloru, Ankara, (Yayımlanmamış Lisans Tezi).
ELÇİN, Şükrü, (1968), “Sivas Çocuk Oyunları”, Türk Folklor Araştırmaları, S.229, 5045-
5046.
206
________, (1968), “Sivas Çocuk Oyunları-II”, Türk Folklor Araştırmaları, S.230, 5069-
5070.
________, (1969), “Çorum’da Oynanan Üç Çocuk Oyunu”, Türk Folklor Araştırmaları,
S.245, 5484-5485.
________, (1971),“Erzincan Çocuk Oyunları”, Türk Folklor Araştırmaları, S.266, 6085-
6086.
________, (1990), Türkiye Türkçesinde Maniler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü
Yayınları, Ankara.
________, (2000), Halk Edebiyatına Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara.
ELMASYAZAR, Hüseyin, (1959), “Çocuk Tekerlemeleri Üzerine”, Köy ve Eğitim
Dergisi, S.60-61, 28-29.
ERDENTUĞ, Nermin, (1983), Hal Köyü’nün Etnolojik Tetkîki, Ankara Üniversitesi
DTCF Yayınları, Ankara.
ERDOĞDU, Ata, (1992), Kastamonu Folkloru-I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Kastamonu.
ERTEKİN, Filiz, (1970), “Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.13-14-15, 54-56.
ESEN, Ahmet Şükrü, (1999), Anadolu Türküleri, (Haz. Pertev Naili Boratav; Fuat
Özdemir), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
ES, Selçuk, (1963), “Konya Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları, S.173, 3253-
3254.
GAZİMİHAL, Râgıp Mahmut, (1960), “Bebek ve Oyun”, Türk Folklor Araştırmaları,
S.130, 2142- 2144.
GENÇTÜRK, İsmail, (1962), “Sorgun Köyü Saklambaç Oyunu”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.151, 2642.
_________, (1952), “Tekerlemeler Nerede Nasıl ve Ne Zaman Söylenir?”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.32, 492-494.
GÖKÇEOĞLU, Mustafa, (1987), “Tekerlemelerimiz”, II. Halk Bilimi Sempozyumu,
KKTC Milli Eğitim Kültür Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları, Ankara, 194-221.
GÖKŞEN, Enver Naci, (1956), “Tekerlemeler”, Türk Dili, S.54, 367-371.
GÖNÜLLÜ, Ali Rıza, (1998), Alanya Folklorundan Derlemeler, Derya Ofset Matbaacılık,
Alanya.
GÖRKEM, İsmail, (1986), “Adana ve Kahramanmaraş’tan Derlenen Tekerlemeler-I”, Türk
Folkloru, S.82-83, 9-12.
_________, (1986), “Adana ve Kahramanmaraş’tan Derlenen Tekerlemeler-II”,. Türk
Folkloru, S.84, 25-27.
GÖZAYDIN, Nevzat, (1985), “Tekerlemeler, Yanıltmacalar, Çocuk Oyunları”, Türk Dili
(Çocuk Edebiyatı Özel Sayısı), S.400, 336-343.
__________, (1989), “Anonim Halk Şiiri Üzerine”, Türk Dili, Türk Şiiri Özel Sayısı II
(Halk Şiiri), S.445-450.
207
GÜNAY, Duygu Arısan, (1980), Keban Baraj Gölü Yöresi Halkbilim Araştırmaları, Orta
Doğu Teknik Üniversitesi Keban Projesi Yayınları, Ankara.
GÜNDÜZ, İbrahim, (1988), Karapınar Folkloru, Karapınarlılar Yardımlaşma ve
Dayanışma Derneği Yayınları, Konya.
GÜVER, Mehmet, (1970), “Kadirli’nin Aşağı ve Yukarı Karakütük Köyleri Tekerlemeleri”,
Türk Folklor Araştırmaları, S.246, 5003.
HAFIZ, Nimetullah, (1977), “Prizren’de Türk Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.51, 13-16.
HATİBOĞLU, Vecihe, (1981), Türk Dilinde İkileme, TDK Yayınları, Ankara.
İLİÇ, Jarko, (1968), “Yugoslav Folklorunda Türk Dili ve Tekerlemelerinin Tesiri: El Yapımı
Hırvat Bebeklerinin Adlarının Kaynağı”, Türk Folklor Araştırmaları, S.223, 4669-4670.
İNANÇ, Talat, (1971), “Tekerlemeler”, Folklora Doğru, S.12, 16-21.
İŞÇİLER, Salim Sami, (1964), “Tekirdağ’da Çocuk Oyunları”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.179, 3439-3444.
İVGİN, Hayrettin, (1980), “ İki Tekerleme”, Türk Folkloru, S.6, 15.
KADİROĞLU, Mahmut, (1964), “Kolay’dan İlenç, Tekerleme, Maniler”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.177, 3382-3383.
KAPLANOĞLU, Raif, (2001), Orhangazi Folkloru, Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları,
Bursa.
KARTAL, Numan, (1963), “Halk Edebiyatında Tekerlemeler”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.170, 3179-3181.
KAYGILI, Osman Cemal, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri
Mecmuası, Ankara, S.100, 92-96.
KAYA, Doğan, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri Mecmuası,
S.101, 117-121.
________, (1940), “Halk Tabir ve Tekerlemeleri”, Halkbilgisi Haberleri Mecmuası, S.103,
182-184.
________, (1979), “Folklorumuzda Yanıltmacalar”, Sivas Folkloru, S.72-73, 18.
________, (1985), “Sivas Acıyurt Köyü Seyirlik ve Çocuk Oyunları”, Türk Folkloru, S.67,
21-23.
________, (1999), Anonim Halk Şiiri, Akçağ Yayınları, Ankara.
KIRMAN, (Ümral), (1998), Muğla Türküleri (Metin Toplama ve Tasnif), Muğla,
(YayımlanmamışYüksek Lisans Tezi).
KIVANÇ, İsmail, (1979), Mustafa Mıstık Tekerlemeler, Bük Yayın Dağıtım, İzmir.
KİZİROĞLU, Ilgar, (1947), “Çocuk Masallarından Önce Söylenen Döşemelerden İkisi”,
Türk Halkbilgisi Haberleri, S.125, 28.
KOŞAY, Hamit, (1935), Ankara Budun Bilgisi, Ankara Halkevi Dil Tarih-Edebiyat Şubesi
Neşriyatı, Ankara.
KOZ, M. Sabri , (1971), “Oyun Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları, S.258, 5859-
5860.
208
_________, (1974), “Oyun Tekerlemeleri-I”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 301, 7072-
7073.
_________, (1975), “Oyun Tekerlemeleri-II”, Türk Folklor Araştırmaları, S. 312, 7374.
_________, (1979), “Ekinözü Çocuk Oyunları”, Türk Folklor Araştırmaları, S.354, 8542-
8543.
LÜLECİ, Zehra, (2003), Afyon İl Merkezinin Halk Edebiyatı ve Folkloru, Muğla,
(Yayımlanmamış Lisans Tezi).
Meydan Larousse, (1969), İstanbul, C.12.
MİRZEYEV, Mikayıl; KULİYEV, Ezizağa, (1992), Azeri Tekerlemeleri, Türk Dünyası
Araştırmaları Vakfı, İstanbul.
Mümtâz Tâlât, (1931), “Kastamonu Çocuk Oyunlarında Sayılan Sayılar”, Halk Bilgisi
Haberleri, S.19, 157-159.
NUTKU, Özdemir, (1997), Meddahlık ve Meddah Hikâyeleri, Atatürk Kültür Merkezi
Başkanlığı Yayınları, Ankara.
OĞUZER, Şeyda, (1974), “Çubuk’un Kızılöz Köyü’nde Kalaycı Çocuk Oyunu”, Türk
Folklor Araştırmaları, S.302, 7090.
OĞUZOĞLU, Yusuf; ÜSTÜNOVA Kerime, (2002), “Bursa Halk Kültürü”, Uludağ
Üniversitesi I. Bursa Halk Kültürü Sempozyumu, C.2, Bursa, 513-522.
OKAYER, Mevlüt, (1971), “Van Tekerlemeleri”, Halkevleri Dergisi, S. 58, 19.
ONAY, Ahmet Tâlât, (1996), Türk Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev’i, (Haz. Cemal Kurnaz),
Ankara.
ORTA, Nedim, (1967), “Demircidere’den İki Çocuk Oyunu”, Türk Folklor Araştırmaları,
S.210, 4307-4308.
ÖNAL, Mehmet Naci, (2002), “Türkçe’nin Eğitimi ve Öğretiminde Oyun Tekerlemelerinin
Yeri ve Önemi”, Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.9, 133-149.
ÖRNEK, Sedat Veyis, (1979), Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Türkiye İş Bankası
Kültür Yayınları, Ankara.
ÖZEN, Kutlu, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunları -9-”, Sivas Folkloru, S.49, 17-
18.
______, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunları -11-”, Sivas Folkloru, S.51, 18.
______, (1977), “Sivas ve Çevresinde Çocuk Oyunları -12-”, Sivas Folkloru, S.52, 21-23.
ÖZERGİN, M. Kemal, (1967), “Elim Elim Epelek Oyunu”, Türk Folklor Araştırmaları,
S.219, 4563-4564.
ÖZİÇ, Nevin, (2000), Ula Merkez ve Gökova (Akyaka) Beldesi Folkloru, Muğla,
(Yayımlanmış Lisans Tezi).
ÖZHAN, Mevlüt, (1997), Türkiye’de Çocuk Oyunları Kültürü, Ankara.
ÖZKAN, İsa, (1991), “Yalanlamalar ve Tekerlemeler”, Türk Kültürü, S.341, 21-33.
209
ÖZSEVEN, Adil, (1945), “İstanbul’da Çocuk Oyunları”, Folklor Postası, S.6, 12.
ÖZTELLİ, Cahit, (1958), “Çocuk Oyunlarında Ebe Çıkarma Tekerlemeleri”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.108, 1721-1722.
________, (1958), “Çocuk Oyunlarında Ebe Çıkarma Tekerlemeleri”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.109, 1742-1743.
ÖZTÜRK, Cafer, (1961), “Şeyh Osman Köyünde Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.138, 2311-2312.
PEKSÖZ, Fatih, (2001), Konya İli Halkiyyât ve Harsiyyâtı-II, Muğla, (Yayımlanmamış
Lisans Tezi).
SAATÇİ, Suphi, (1992), “Kerkük’ten Derlenen Çocuk Oyunları”, IV. Milletlerarası Türk
Halk Kültürü Kongresi Bildirileri (Halk Müziği, Oyun Eğlence), C.III, Kültür Bakanlığı Halk
Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 229.
SAKAOĞLU, Saim, (1973), “Folklor ve Halk Edebiyatı Arasındaki Münasebetler”, Türk
Folklor Araştırmaları, S.282, 6528-6531.
SAKAOĞLU, Yurdanur, (1980), Çocuklara ve Gençlere Oyunlar ve Eğlenceler, Kültür
Bakanlığı Yayınları, Ankara.
SARIKAMIŞ, Veli, (1977), “Harput’ta Masal Tekerlemeleri”, Sivas Folkloru, S.49, 15-16.
SAYLIK, Ömer, ( 1999), Burdur/Bucak/Uğurlu ve Yuva Köylerinin Halk Edebiyatı
Ürünleri ve Folklorik Unsurları, Muğla, (Yayımlanmamış Lisans Tezi).
SEZGİN, Dinçer, (1959), “Tekerlemeler”, Türk Dili, S.88, 207-211.
SURAL, Mahmut, (1965), “Konya Türkü ve Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları,
S.196, 3917.
SÜMER, Mehmet Kadri, (2002), Portakalı Soydum Başucuma Koydum Tekerlemeler,
Bilgi Yayınevi, Ankara.
ŞAHİN, Hüseyin, (1989), “Morhaham Çocuk Oyunlarında Ebe Seçimi (Sayışmalar)”, Türk
Folklorundan Derlemeler, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları, Ankara, 233-
239.
ŞENBAY, Nüzhet, (1993), Söz ve Diksiyon Sanatı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
ŞENKAYA, Mehmet, (1999), Çevremizde Söylenen Tekerlemeler, Milli Eğitim Bakanlığı
Yayınları, İstanbul.
Şemsettin Sami, (1989), Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul.
Şevket, (1934), “Trabzon Tekerlemeleri”, Halk Bilgisi Haberleri, S. 35, 319.
TALAT, Mümtaz, (1931), “Kastamonu Çocuk Oyunlarında Sayılan Sayılar”, Halk Bilgisi
Haberleri, S.19, 157-159.
TAN, Nail, (1981), Çocuklarımıza Folklor Hazinelerimizden Seçmeler, Ankara.
________, (1999),“Türkiye Türkleri ile Gagauz Türklerinin Çocukluk ve Gençlik Dönemi
Oyunları Arasındaki Benzerlikler”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi III, Ege Üniversitesi Türk
Dünyası Araştırma Enstitüsü Yayınları, İzmir, 199-206.
210
TATÇI, Mustafa, (1986), “Tekerleme Geleneği ve Silvan’da Söylenen Çocuk Tekerlemeleri”,
Türk Folkloru, S.89, 25-26.
TEKİN, Arslan, (1995), Edebiyatımızda İsimler ve Terimler Sözlüğü, Ötüken Yayınları,
İstanbul.
The Oxford Dictionary Of Nursery Rhymes, (1998), (Edited by Jona and Peter Ople),
Oxford Universitiy Press, Walton Street , Oxford.
TOKMAKÇIOĞLU, Erdoğan, (1983), Çocuk Oyunları Tekerlemeler, Bilmeceler, Esin
Yayınevi, İstanbul.
TOYGAR, Kamil, (1960), “Üregil’de Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklor Araştırmaları,
S.127, 2091.
________, (1976), “Çocuk Edebiyatının Kaynağı Folklor”, I. Uluslararası Türk Folklor
Kongresi Bildirileri, Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Başkanlığı Yayınları, 342.
TUĞRUL, Mehmet, (1977),“Çal Köylerinden Derlenmiş Türkü, Mani, Ninni, İlahi ve
Tekerlemeler Üzerine”, Türk Halkbilim Araştırmaları Yıllığı, Ankara, 233-287.
________, (1978), “Mahmutgazi Köyü’nden Derlenmiş Oyunlar:2”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.348, 8387-8390.
TURHAN, Salih, (2003), Meşhur Olmuş Türkülerimiz, Alfa Yayınları, İstanbul.
Türk Ansiklopedisi, (1982), “Tekerleme” maddesi, (Haz. Hasan Özdemir), Ankara, C.31.
Türkçe Sözlük, (2005), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, (1998), Dergâh Yayınları, İstanbul.
Türk Dünyası El Kitabı, (1992), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, C.III, Ankara.
TÜRKİÇİN, Bilge, (1971), “Kandıra Tekerlemeleri”, Folklor, S.19-22, 83-87.
_________, (1974), “Çocuk Oyunları ve Tekerlemeleri”, Boğaziçi Üniversitesi Halk Bilimi
Yıllığı, İstanbul, 48-131.
URAL, Yalvaç,(1999), Dil Çevirmece Sayışmaca Tekerleme, Aksoy Yayıncılık.
USLU, Mustafa, (1989), “Yozgat Tekerleme ve Şaşırtmacaları”, Folklor, S.38, 26-30.
UYGUNER, Muzaffer, (1957), “Kandıra’da Çocuklardan Derlenen Demet”, Türk Folklor
Araştırmaları, S,94, 1503.
__________, (1959), “Çocuk Tekerlemeleri Üzerine Bir Kitap”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.120, 1940.
__________, (1984), “Yugoslavya’dan Derlenen Çeşitli Halk Ürünleri”, Türk Folkloru,
S.64, 25.
UYTUN, Göktürk Mehmet, (1993), Tekerlemeler, Cantekin Matbaacılık, Ankara.
UZ, Mustafa, (1954), “Çukurova’dan Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.63,
1006.
ÜNLÜER, Ayşe, (1961), “İstanbul Çocuk Oyunları”, Türk Folklor Araştırmaları, S.145,
2462.
ÜNSAL, İrfan, (1987), “Su Şehrinde Derlenen Çocuk Tekerlemeleri”, Türk Folklorundan
Derlemeler, Kültür ve Turizm Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dizisi Yayınları, Ankara, 203-208.
211
Webter’s New İnternational Dictionary Of The English Language, (1957), G&C Merrian
Company Publishers, Springfield, Mass USA, 2665.
VÂHİT, (1934), “Bolu’da Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.34, 293-296.
______, (1934), “Bolu’da Çocuk Oyunları”, Halk Bilgisi Haberleri, S.39, 52-56.
VARLIK, Bülent, (1973), “Ermenek’ten Sayışmacalar ve Tekerlemeler”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.283, 6562.
YALMAN (YALKIN), Ali Rıza, (1977), Cenupta Türkmen Oymakları II, Ankara.
YARDIMCI, Mehmet, (1999), Türk Halk Bilimi ve Edebiyat Araştırmaları, Ürün
Yayınları, Ankara.
YARDIMCI, Mehmet; TUNCER, Hüseyin, (2001), Çocuk Edebiyatı, Dokuz Eylül
Yayınları, İzmir.
YENER, Cemil, (1975), “Hatay’dan Gelenekler Tekerlemeler”, Türk Folklor
Araştırmaları, S.307, 7236, 7237.
YETİŞ, Kâzım, (1993), Bir İstanbul Hanımefendisi Samiha Ayverdi, (Türkçe’nin
Nakışları, Atasözü-Deyimler-Tekerlemeler), Kubbealtı Yayınları, İstanbul.
YETİŞEN, Rıza, (1978), “Naldöken Tahtacılarında İnançlar, Bilgiler, Tekerlemeler”, Türk
Folklor Araştırmaları, S.353, 8517-8518.
YILDIZ, Yusuf, (1985), “Kars’a Özgü Tekerlemeler”, Türk Folkloru, S.6, 15.
YILDIZ, Yıldırım, (1999), Ödemiş ve yöresi Folkloru, Muğla, (Yayımlanmamış Lisans
Tezi).
YÜKSEL, Avni, (1965) “Akdağmadeni’nden Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları,
S.191, 3770.
________, (1965) “Akdağmadeni’nden Tekerlemeler”, Türk Folklor Araştırmaları, S.195,
3874-3875.
YILDIRIM, Ali, (1998), Çayeli Yöresinde Halk Edebiyatı Ürünleri ve Folklorik
Unsurlar, Trabzon, (Yayımlanmamış Lisans Tezi).
YILDIRIM, Selçuk, (2003), Tekerleme Şekerleme, Uğur Böceği Yayınları, İstanbul.
212
KAYNAK KİŞİLER
1 . ÖNAL, Mehmet Naci, Muğla Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı
Bölümü, Öğretim Üyesi, (özel arşivi).
2 . SARIKAYALI Attila, Kuş Dili Eğitim Merkezi eğitmeni, (özel arşivi).
DERLEMECİLER
3 . BAKIRCI Selahattin, 1982 Adıyaman doğumlu, Muğla Üniverstesi, Türk
Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğrencisi.
4 . DEMİRTAŞ Kubilay, 1991 Muğla doğumlu, ortaöğretim öğrencisi.
5 . GÜLER Despina, 1995 Muğla doğumlu, ilköğretim öğrencisi.
213
TEKERLEMELERİN DİZİNİ
A. ALFABETİK GENEL DİZİN
Tekerlemenin İlk Dizesi: Tekerleme No:
A a asma, 264
A a asma, 265
A alaylar a bulaylar, 229
Abana’dan Adana’ya…, 366
Aç at yol almaz…, 367
Aç kapıyı bezirgân başı, 320
Aç kilit, 355
Açıl susam açıl, 343
Adam adamı…, 368
Âdeme âdem gerektir…, 369
Adın ne, 342
Ağacın altında bir tırtıl…, 370
Ağaçta dut, 317
Ağaçtaki yemişleri toplayalım…, 371
Ağlama yavrum ağlama, 272
Ah benim turnam, 226
Ah ne süslü kelebek, 168
Ahırda beş boz başlı…, 372
Ahmedi medi, 285
Ahmetle Mehmet mahkemeye…, 373
Ak balkabak boz balkabak…, 375
Ak kabak, 72
Akan bakan bekriko, 39
Akdeniz, Karadeniz, 269
Aksak sarı sarsak…, 376
Aksaray’da akar çeşme…, 374
Akşam ebesi, 243
Al kardeşim, 239
214
Al şu bir sahan paçayı…, 378
Al şu takatukaları…, 379
Ala bala, 120
Albo İstirbo, 54
Aldım verdim, 188
Ali Ekber, 262
Ali Veli, 38
Allah adıyla başlayalım, 169
Allahlık billahlık, 73
Allı kiraz, 165
Allı pulak, 63
Almanya’dan avdet eden…, 377
Altı kere altı otuz altı, 287
Altmış yetmiş, 9
Ambara vurdum bir kilit, 237
Ambara vurdum bir tekme, 234
Amca çarşıda koza…, 380
Amcam bir araba alıp, 381
Ana bene, 121
Analıç, 137
Anam bağda, öküz dağda…, 382
Anan nerde doğurdu?, 318
Annem yoğurt getirdi, 354
Anya manya kumpanya, 99
Anya manya, 55
Anyalı , 14
Arabacı Mahmut, 322
Arabanın tekeri, 11
Arabistan buğdayları, 119
Ark ağır ağır akar…, 383
Astım mastım, 190
Atı almalı nallamalı da mı…, 384
Attım tuttum, 189
215
Av avlama, 186
Avalama tavalama, 122
Ay dede Ay dede, 302
Ayağımın altı çamur, 240
Ayağımın altında çağala, 250
Ayağımın altında davul, 241
Ayağımın altında ne var?, 357
Ayağımın altında ne var?, 358
Ayağımın altında ney?, 359
Aydede keçin nerede gezer?, 340
Aydın’da incir, 298
Ayı gördüm Allah, 292
Ayıp ettin Şemsettin, 258
Ayşe Fatma dinkilim…, 385
Az kaz uz kaz…, 386
Babaeskili babacan Bahri…, 387
Babam yoğurt getirdi, 138
Bak ağzıma eğriyse eğri de…, 388
Bakir beldenin bükümlü…, 389
Bala tadı baldadır…, 390
Baldıran dalları ballandırılmalı mı…, 391
Balı pekmezi bize, 246
Balkonda hopla, 289
Balkondan atladım, 187
Balonların sarısı, 25
Barni Barni Moloztaş, 311
Bastım kestim, 191
Baş mı ak…, 392
Başım başım başında, 268
Be birader buraya bak…, 393
Bedi co, 45
Bel başının otu…, 397
Ben bademe baktım…, 394
216
Ben beni, 193
Ben diyorum Ankara, 261
Benden olan bana gelsin, 185
Beni beğenmeyen mestan…, 395
Benim bir parmağım…, 396
Benim bir yeşil zurnam var, 215
Beş kere beş yirmi beş, 259
Bıldır, bir bıldırcına…, 398
Bıtırak bıtırak, 245
Bim bom bim bom, 123
Bindim erik dalına, 362
Bir armut kestim, 181
Bir ben do, 124
Bir berber bir berbere…, 399
Bir berber bir berbere…, 400
Bir berber bir berbere…, 401
Bir cam, 171
Bir çömlek yoğurdum var…, 402
Bir dalda kırk kartal…, 403
Bir derede eşek eti…, 404
Bir derede kuzu eti…, 405
Bir gün bir gün bir çocuk, 224
Bir iki na çukur, 36
Bir iki dingilden, 182
Bir iki üç …on, 48
Bir iki üç buçuk, 65
Bir iki üç dört beş altı yedi, 37
Bir iki üç dört beş altı yedi, 66
Bir iki üç dört beş, 43
Bir iki üç sayalım, 305
Bir iki üç, 194
Bir iki üç, 252
Bir iki üç, 35
217
Bir iki, 113
Bir iki, 178
Bir katır var, bir satır…, 406
Bir kedi varmış, 90
Bir lafı söylemeli…, 407
Bir para, 173
Bir para, iki para…, 408
Bir pirinci birinci buluşta…, 409
Bir tarlaya kemeken ekmişler…, 410
Bir taş attım, 102
Bir, 118
Bir, iki, üç, dört, 112
Bir, iki, üç, dört, beş, 233
Bir/iki/ üç/ …dokuz, 62
Bircik ikicik üçcük, 101
Bircik ikicik üçcük, 98
Birden ikiden, 100
Birdir bir, 232
Birdir bir, 238
Birdu birdu bir alti, 23
Birem birem, 153
Birem birem, 154
Birem birem, 170
Birem ikem, 19
Biren biren, 162
Birim birim bir altı, 24
Birim çelik dibinde…, 411
Birinciliğine, 16
Birlim binek, 231
Birlim, 236
Bisiklete bindim, 115
Bisiklete binersin, 271
Biz yedi cüceleriz, 206
218
Bizde bize biz derler…, 412
Bizim bahçede yılan, 270
Bol bol yiyen…, 413
Bom bom portakali, 83
Boncuklarım döküldü, 135
Boşu beş tas…, 414
Bu bankaya eski veznedar…, 415
Bu duvarı malalamalı mı…, 416
Bu evi yıkıp yapsak da mı…, 417
Bu harmanı yabalamalı mı…, 418
Bu kapıyı sürmelemeli mi…, 419
Bu masayı muşambalamalı mı…, 420
Bu odayı badanalamalı mı…, 421
Bu tarlaya da bir çinik…, 422
Bu terecede dört gök börk…, 423
Bu yapıyı yıkıp yapsak da mı…, 424
Bu yoğurdu mayalamalı…, 425
Bulut gider Şama, 290
Buraya bir kuş gelmiş, 212
Can can çikolata, 335
Cansız Cemil ceset Cemal’in…, 426
Caylanırım cuylanırım…, 427
Cebirci Cabir camiinin…, 428
Cemil, Cemile,Cemal, cumaları…, 429
Ceviz adam, ceviz adam, 216
Cırcır böceği çeneli ciciannenin…, 430
Cuma günü olmaz…, 431
Cücü çinici celâlli hoca…, 432
Cücük cücük cümene, 139
Çal kapıyı, çevir mandalı, 230
Çalçene çalgıcı çingene…, 433
Çalı çırpı, 58
Çanaklıda çanak var, 291
219
Çapa çapa çaydan geçti…, 434
Çarık, çorak, dolak…, 435
Çarşıda hamam, 301
Çat burada, çat kapı…, 436
Çatalağzında çatalsız Çatalcalı…, 437
Çatalca’da çarpık çoban…, 438
Çatalca’da çatal çoban…, 439
Çatalca’da topal çoban…, 440
Çatlak patlak, 228
Çattım çattım çapkına, 204
Çekoslovakyalılaştıramadık…, 441
Çetir çetir çetene, 161
Çık çıkalım çardağa, 176
Çın çın çınaltı, 68
Çıt pıt, 52
Çıt pıt, 74
Çıt pıt, 92
Çıtırpıtır hanımın çıtıpıtı…, 442
Çift civciv, çift çift civciv…, 443
Çift cüce, çift çift cüce…, 444
Çiftçi çiftin çiftledi…, 445
Çin pon, 211
Çul ardından çomak…, 446
Çuvalda un, 275
Dadaloğlu Darende’den dertop…, 447
Dadaylı dadımın Dodurgalı…, 448
Dağdan indi on beş…, 449
Dalda erik, 255
Dam dam damalı, 75
Dama çıktım çalı kırdım, 129
Dama girmez, saman yemez…, 450
Dambır dumbur nerede…, 451
Damdan bir damla düştü…, 452
220
Damla damla göl olur…, 453
Dan dan, 214
Danseki darıseki, 207
Dârı dünyada delilerle…, 454
Dayımın oğlunun adı Memiş, 273
Dazlak dişlek davulcu…, 455
Dede!gönlün nerde?, 326
Değirmencinin biri…, 457
Değirmene girdi köpek…,456
Del deste, 339
Demirciler demir döver tunç olur, 196
Denizi çorba ettik…, 458
Derdim var dert dert üstüne…, 459
Dereden siz gelin…, 460
Derenin bu başına ektim…, 461
Derman dedim dert oldu…, 462
Deveci deveci, 337
Deveye biner misin?, 331
Dım dım da dım dım…, 463
Dibi kovuk, kabuğu kalın…, 464
Didim didim dit dedim…, 465
Do re mi fa sol la si, 312
Doğan doğandan tatlı…, 467
Doğurdum çağa oldu…, 466
Doktor gelir tık tık, 282
Doktor gelir tık tık, 97
Dokunma, 95
Dolapta pekmez, 150
Dolu taş boşa…, 468
Dom dom kurşunu düm düm…, 469
Dört deryanın deresini…, 470
Durdu durdu da…, 471
Dükkânı aç bakalım, 202
221
Ebe ebe gel bize, 87
Ebe ebe ne arıyorsun?, 330
Ebe tarlana tavuk geldi, 334
Ebeleme debeleme, 49
Edeleme, 184
Edepli edebi edepsizden…, 472
Edin nene, 30
Edin nine bedin nine, 76
Efsun Gandi, 144
Ekmeği ekmekçiye ver…, 473
Ekmek Dağı ekmek olsa…, 474
Ekmek , 50
El başım, 4
Elâlem bir ala dana aldı…, 475
Elem bellem, 156
Eleşkirtli eleştirmen Eşref…, 476
Elif be te se, 266
Elim elim epelek, 34
Elim elim epenek, 172
Ellem bellem, 125
Ellem büllem epelek sepelek, 82
Eller bazlamalandı da…, 477
Eller dana almış danalanmış…, 478
Eller dinlendi de…, 479
Eller lahana almış lahanalanmış…, 481
Eller pekmezlendi de…, 480
Eller tere terelenmiş…, 482
Ellim mellim, 166
Elma yedi, 33
Elmalar yedi buçuk, 26
Emiş “emin”le memiş “Mehmet”…, 483
En ti ta, 155
En, 46
222
Endeki yemek pişmemiş, 222
Ene den turuva, 51
Ene mene dosi, 103
Ene mene, 126
Ene mene, 134
Ene mene, 159
Engi mengi, 104
Engik mengik, 105
Enna menna, 127
Erkek kel kör kirpi dişi kel kör…, 484
Erkeklerin (kızların) içinde, 277
Erzurumlu Efruz efendinin…, 485
Esi mes, 56
Eski dostum gelsene, 227
Eteneke meteneke, 77
Ettike, 140
Ev ardına arpa ektim…, 486
Evde cak cak, 276
Eveleme debeleme, 28
Eveleme develeme, 148
Evimizin ardında bir çam…, 487
Evli evine, 247
Evli evine, 249
Evlidali mevlidali, 209
Ey aksak aşçı Hasan…, 489
Ey aşçı Abbas…, 488
Ezineli Emin emminin…, 490
Fakır halamın alkara…, 491
Falcı falcıya fend…, 492
Falezli falçatanın figan eden…, 493
Farfaracı Fikriye ile favorili…, 494
Fatma fas, 313
Fermanlı fabrikatör Fuat Fatin…, 495
223
Fındık fıstık, 149
Fış fış kayıkçı, 205
Fış fış kayıkçı, 223
Fil filince, 20
Fillice, 91
Gagavuz kuşunun gagası…, 496
Gapı gıcırtıcılandırıcılardan mısınız…, 498
Gara gara gartallar…, 497
Geldin geldin gelme…, 499
Gelirse hana boş…, 500
Gemerek’ten Gediz’e gelen…, 501
Gerekli gereksiz ve gereğine…, 502
Getirince el getirir…, 503
Gökte ne var?, 341
Gökten bir kuş uçar, 5
Götür küpü dök küpü…, 504
Gözlemecinin gözlüğü gözcünün…, 505
Gurbet elde bir iş geldi…, 507
Guyuya indim silindim…, 506
Gül dibi gibi, bülbül dili…, 508
Gül güllükte…, 509
Gün gel gün gel, 299
Güneyli girgin gammaz Gâlip…, 510
Güreşte galip gelen Gelibolulu…, 511
Ha bir, ha iki, ha üç, ha dört, 41
Hacı Hacı, 336
Hahamhanede hahambaşı…, 514
Hakim hakem…, 512
Hakkı Hakkı’dan hakkını…, 513
Ham pazar ekmeği ekmeği, 201
Hamam evi yayıl, yayıl, 195
Hamam önüne vardın mı?, 352
Handan girdim, 79
224
Haneler haneler, çingene haneler, 329
Hangi renkten istersiniz, 106
Hapı yuttu Haldun…, 515
Haraya girdim, sildim…, 516
Hasesi hüsesi, 71
Havada ay, 256
Havada bulut, 208
Hayırlının hayrına…, 517
Hayrabolulu Hamamizâde Hâmit…, 518
Hendek mendek, 18
Her kadın hanesinin…, 519
Her kim gitmez evine, 242
Herkes evine teker teker, 244
Herkes evine, 248
Herkes evine, 251
Herkes gayganalandı da…, 520
Herkes lahana alıp lahanalanmış…, 521
Herkes mıhlamalandı da…, 522
Hey vurani vurani…, 523
Hımhım ile burunsuz…, 524
Ho, horizon, 10
Hop hop kadife, 350
Hopalı Hamit’in hop hop…, 525
Iğdır’ın ığıl ığıl akan…, 526
Issız Sivrihisar‘ın sarsıntısız…, 527
Istıkbebe loli, 107
İbibiklerin ibibiklerini…, 528
İbiş ile Memiş mahkemeye…, 529
İbiş’le Memiş, iş miş dememiş…, 530
İğne attım denize, 89
İğne battı, 110
İğne battı, 254
İğne iğne, 163
225
İğne iplik, 31
İğne iplik, 8
İğne iplik, 84
İğne iplik, 96
İğnem düştü yakamdan, 78
İğnem miğnem, 32
İki emini bir…, 531
İki gemi geliyor, 363
İkiti pikiti şikiti ma, 80
İlle samur samur diye…, 532
İller bazlama yapmış da…, 533
İller dizlemelendi de…, 534
İn min ucu dil, 59
İn min , 114
İnbom bom, 160
İnci minci, 6
İnciz minciz, 142
İndiri mindiri, 108
İngili mingili boftina, 47
İni mini dudu mini, 57
İnne mine, 29
İp ip bilmeden, 164
İsa Musa köse…, 535
İstediğini söyleyen…, 536
İsveç Norveç Danimarka, 306
İş ister işten…, 537
Jamaika’dan jetle gelen…, 538
Japon jiletlerinde…, 539
Jurnalcı Jale ile jeneratörcü…,540
Kabaramazsın kel Fatma, 278
Kadifeci güzeli, 219
Kâğıtnâme’de kule kapısındaki…, 541
Kağızmanlı Kemal…, 542
226
Kahve tütün…, 543
Kalbur tekerlendi..., 544
Kambur Kadriye kavanozu…, 545
Kapı ardında yarım yağlı…, 546
Kapı arkasına yalak koydum…, 547
Kapıyı kıcır gattırıcılardan mısın…, 548
Kar yağıyor, 300
Kara ağaç, kara ağaç…, 549
Kara burunlu kabadayı Kadir…, 550
Kara kara kartallar…, 551
Kara kış karlı dağı karla…, 552
Kara kızın kısa kayışını…, 553
Kara üzümün…, 554
Karaoğlan dediğin bir kara uşak, 274
Karga karga gak dedi, 179
Karşıdaki köprünün altında…, 555
Karşıdan gelen sekil sekiz…, 556
Kartal kalkar dal sarkar…, 557
Kasımda, Kâzım’la Kasım dayım…, 558
Kaşığım kaşıktır, yağlı pilava…, 559
Kaynana Kars’a, 294
Kaynayan kazan…, 560
Kayseri’nin kazasında Kazancılar…, 561
Keçi keçi me, 286
Kel keyfince kendi düşer…, 562
Kelkit’te kekliler Kesmik’e…, 563
Kendirli’den kemençeci…, 564
Keskin kılıç kınını…, 565
Keşkekçinin keşkeklenmemiş…, 566
Kıkırdadın da mı kurudun…, 567
Kınıklı kılıbık kırpıntı…, 568
Kırıkhan’daki kırıkçı çıkıkçı…, 569
Kırk kantar kırkar kırkar…, 571
Kırk kartal, kırk kanadı…, 572
227
Kırk kartal, kırk kanadı…, 573
Kırk küp kırkının da…, 574
Kırk küp, kırkı da kulpu…, 570
Kırk okka Antep baklavası…, 575
Kırk tepsi Antep helvası…, 576
Kırk yılın başı, 577
Kırmızı balık gölde, 315
Kızın adı Hediye, 111
Kilisli kikirik kilimci…, 578
Kim osurdu?, 152
Kim tıskırdı?, 319
Kin kin ta, 128
Kireç kuyusunda iniş var, 295
Kirişten kirişe kadın adımcı…, 579
Komşu komşu huu, 349
Komşu!... Komşu!, 351
Kökte ne var?, 321
Köpek nece konuşur?, 332
Köprü altında serçecikler…, 580
Kösem kösem, 210
Kötü bu kötü…, 581
Kuk kuk du, 263
Kutu kutu pense, 203
Kuzu kuzu me, 86
Küçük asger küçük asger, 200
Küçük dostum gelsene, 213
Küpe küp deyince…, 582
Kürek sapı uzun olur…, 583
Kürekçi küsküyle değil…, 584
Kürkü mürkü, 288
Kürkü yırtık kel kör erkek…, 585
Kürsü etrafında dizelenirler…, 586
Küsketen küser misin?, 1
228
Lâf lâfı açar…, 588
Lâfın azı özü…, 587
Lahana, kabak, 280
Lâleler lalamın elinde…, 589
Lârendeli Lâla Lûtfi Paşa’nın…, 590
Lehistanlı langır lungur…, 591
Leyleğin ömrü lâk lâkla…, 592
Leylek kafasını kaldırmış kaldırmış, 147
Leylek leylek havada, 267
Leylek leylek lekirdek, 22
Leylek leylek, 116
Lüpçüler, lütfen lüzumlu…, 593
Makas makas makitas, 175
Mangal kıvılcımlatıcılarından…, 594
Marifetli Melâhât’in merkezdeki…, 595
Masal masal maliki, 21
Masal masal maliki, 347
Mehmet’le Mahmut mahkemeye…, 596
Melek, elek eleye eleye…, 597
Mendilim menevişli…, 598
Menemenli Naime nine…, 599
Mercimek mi gölsemiş…,600
Mudurnu’nun Aslıyok Mahallesi’nden…, 601
Mustafa mıstık, 296
Muş Paşası…, 602
Müsliften medet…, 603
Müthiş Müfit Merdoğlu…, 604
Nal mık, 60
Naldırnaç kıldırgıç, 225
Nankör nalbant nalları…, 605
Nargilemin altı derya…, 606
Nazilli’nin nazik nanikçileri…, 607
Ne at kaç…, 608
229
Ne cezveyi köpürdetebildim…, 609
Nerden geldin, ordan çık, 40
Nerdeydin kızım, 364
Nerdeydin kızım?, 361
Nereden geliyorsun?, 353
Nobran Nadi Nadir’in…, 610
O mo kara do, 85
O mo karado, 109
O mo viran,7
O mo, 146
O o liro, 145
O o makine, 15
O piti piti, 151
O piti piti, 93
O yalan bu yalan…, 611
Oğlum oldu oydu beni…, 613
Oko moko, 88
Olmaz olmaz deme…, 612
Om bom, 131
On yirmi otuz kırk …yüz, 253
On yirmi otuz kırk…yüz, 67
Oo Mercan, 94
Oo, oo ondurma, 136
Ödemiş dedikleri, 303
Ödemiş’in unundan, 304
Öküz ölür gönü kalır…, 614
Özbekköyün özbeöz…, 615
Parayı paraya verin…, 618
Pasaklı pinpon pislikten…, 616
Paşa tasıyla taşa taşa…, 617
Pati jo, 70
Pazara gidelim, 217
Pazara gidelim, 218
230
Pazara gittim, 167
Pembe pembe pens var, 81
Penceredeki tekir kedi…, 619
Petijan kıramada, 69
Petijoli pem pem, 61
Pinokyo Pinokyo, 141
Pireli peyniri, perhizli pireler…, 620
Portakalı soydum, 177
Portakalı soydum, 44
Portakalı soydurdum, 17
Puf Katarina, 132
Ramazan’da Rizeli Remzi…, 621
Retkit Mahallesi, 307
Rüzgâra tüküren kendi…, 622
Sabri pabucu yarım, 2
Saç baş, 42
Saç sakal kar sanki…, 623
Saçmalamalı mı…, 624
Sandan, 130
Sandığımda bin akçe, 180
Sapan akan, 3
Sarı Dayı Sarı Dayı…, 625
Saza sazla, söze sözle…, 626
Sedat Tınaz’ın bütün tasası…, 627
Seke seke ben geldim, 328
Seke seke ben geldim, 333
Sen ağa ben ağa…, 628
Sen seni bil sen seni, 279
Seni kim vurdu, kim vurdu?, 199
Sepet sepet yumurta, 297
Serçe ile söyleşenin…, 629
Sıcak ekmek pekmezsemiş…, 632
Sipsim haydi çık, çık, 284
231
Sivrihisarlı simitçi Sâlim’le…, 634
Siz bizim hımsımızmışsınız…, 635
Sizin bacaya konmuş allı ballı…, 630
Sizin damda var beş boz başlı…, 631
Sizler de çekoslavaklaştıramadık…, 633
Soğan sarımsak, 348
Soğutulmuş üç tunç tas has …, 636
Soğutulmuş üç tunç tas…, 637
Sol sa sol sa, 283
Sonbahar geldi, 220
Söyle kızım kızına…, 638
Su şişesi…, 639
Sudan çıktı iki su şadısı…, 640
Süt pişti mi?, 344
Şampanya sulu bamya, 13
Şapka fesin yanında…, 641
Şartlı Şaban Şarkışlalı…, 642
Şemsi Paşa Pasajında…, 643
Şeytan aldı götürdü, 308
Şeytan da şeytan amma…, 644
Şinasi şu senin…, 645
Şiş şişeyi şişlemiş, şişe…, 647
Şiş şişeyi şişlemiş…, 646
Şişçi Seyyid…, 648
Şu ağacı budamalı mı…, 649
Şu ateşi kıvılcımlandırmalı mı…, 650
Şu benim elimdeki şimşir…, 651
Şu çaydan ben bir tepsi…, 652
Şu çit kimin? Çötenin…, 654
Şu çocuğu gıdıklasak da mı…, 653
Şu depeden bi güdül…, 655
Şu di leblebi, 133
Şu duvarı badanalamalı mı…, 656
232
Şu kapıyı açmalı ama…, 657
Şu karşıda bir kuru dal…, 661
Şu karşıda dibi dubu kara…, 659
Şu karşıda kuru kavak …, 658
Şu karşıda kuru kavak…, 660
Şu köşe yaz köşesi…, 662
Şu köşe yaz köşesi…, 663
Şu ne?, 356
Şu resmi çerçevecide…, 664
Şu şasanın serili serseri…, 665
Şu tarlaya eğir kükürt ektim…, 666
Şu tesbihi imamelemeli mi…, 667
Şu yamayı şu köseleye…, 668
Şu yoğurdu sarımsaklasak…, 669
Şuraya bir camış basmış…, 670
Tah taraba, 53
Tak tak, 338
Tas tus, 158
Taşlıtarla’daki terasta…, 671
Tazıya tavşanı tutturan…, 673
Teke teke ton paşa, 183
Tencere tava her biri…, 672
Testim kırıldı, 117
Tık tık, 327
Tık tık…, 365
Tıngır elek tıngır sac, 257
Titiz, temiz, tendürüst dadım…, 676
Topal Talip’le Tophaneli…, 674
Tophaneli topal topçu…, 675
Türküm doğruyum, 316
Tütün tüttürmez…, 677
Uç uç böçeğim, 281
Uluborlulu uykucu utangaç…, 678
233
Ulukışlalı kul Lütfi…, 679
Umdum umdum…, 680
Uykucu Ülkü, ucu tüllü…, 681
Uzun urgan, 345
Uzun urgan, 360
Uzun uzun urgan, 346
Üç tas has…, 682
Üç tunç tas…, 683
Ünyeli olmakla ünlü Ümit…, 684
Üstü üç taşlı…, 685
Üşüdüm üşüdüm, 174
Üşüdüm üşüdüm; a benim canım üşüdüm, 325
Üşüdüm, üşüdüm, 235
Ver Allah’ın verdiğine…, 686
Vırvırcı Vedia ile vıdı…, 687
Ya şunda, 143
Ya şunda, 157
Ya şunda, 64
Ya şundadır ya bunda, 12
Ya şundadır, ya bunda, 27
Yağ parası, 314
Yağ satarım, 198
Yağ satarım, 221
Yağ satarım, bal satarım, 197
Yağmur yağarsa raylar…, 688
Yağmur yağıyor, 293
Yalancıoğlu yalıncık…, 689
Yamaçta bir horoz kuyruğunu…, 690
Yavrum anan koca mı gördü, 309
Ye beni, 192
Yedi kere yedi kırk dokuz, 260
Yel yepelek yelken kürek…, 691
Yerde ne var?, 323
234
Yerde ne var?, 324
Yoldan gelir beş eşekli…, 692
Yörük yörük yürüdü, 310
Zâlim zulmünü zulmette…, 693
Zaman saman satar…, 694
Zammı izâm edip zemmetmeli…, 695
Zemzemedeki zemzem…, 696
Zeyrek’teki zelzeleden sonraki…, 697
Zır deli zırzır deli…, 698
Zifirci Zakir zehir içip…, 699
Zonguldaklı Zaloğlu Zühre’nin…, 700
235
B. TEKRARLAMALI KALIPLAR DİZİNİ
1. İkili Tekrarlamalı Kalıplar: A1A2
A alaylar a bulaylar, 229 / 1 / 7
Al horoz, al horoz, 235 / 15
Ay dede Ay dede, 302 / 1
Ben beni, 193 / 1
Ben de beni, 193 / 2
Bim bom bim bom, 123 / 1
Birem birem, 153 / 1; 154 / 1; 170 / 1
Biren biren, 162 / 1
Bıtırak bıtırak, 245 / 1
Ceviz adam, ceviz adam, 216 / 1
Çınaltıdır çınaltı, 68 / 2
Dan dan, 214 / 1
Didi didi, 146 / 4
Dingili göz dingili göz, 291 / 2 / 4
Ebesin ebesin, 87 / 4
Evli evine, 247 / 1; 249 / 1
Falan falan, 204 / 3
Gülü gülü, 144 / 2
Gün gel gün gel, 299 / 1
Happur happur happur happur, 217 / 6; 218 / 6
Hiken hiken, 162 / 2
İğne iğne, 163 / 1
İkem ikem, 153 / 2; 170 / 2
Kandıdı kandıdı, 183 / 12
Kara çiçi kara çiçi, 211 / 3
236
Komşu komşu tak tak, 233 / 10
Kösem kösem, 210 / 1
Köylü köyüne, 247 / 2; 249 / 2
Küçük asger küçük asger, 200 / 1
Küçük Ayşe küçük Ayşe, 200 / 5
Lapa tike lapa tike, 85 / 3
Lepe kete lepe kete, 109 / 4
Leylek leylek, 116 / 1
Lipanto lipanto, 109 / 3
Meze mezeli, 160 / 5
On altıdır on altı, 24 / 4
On altidu on alti, 23 / 4
Onaltıdır onaltı, 68 / 4
Pinokyo Pinokyo, 141 / 1
Safranbos safranbos, 103 / 34
Selam Muhammet selam Muhammet, 209 / 5
Sol sa sol sa, 283 / 1
Taş taş, 159 / 5
Üçem üçem, 153 / 3
Üşüdüm üşüdüm, 174 / 1; 235 / 1
Yirmi can yirmi can, 104 / 4
Zem zem, 144 / 7
Zim zom zim zom, 123 / 3
A1A2…
A a asma, 264 / 1
Avini avini domina, 47 / 2
Ba ba basma, 264 / 2
Barni Barni Moloztaş, 311 / 1
Başım başım başında, 268 / 1
Beti Beti sarıl boynuma, 311 / 4
237
Bir gün bir gün bir çocuk, 224 / 1
Birdu birdu bir alti, 23 / 1
Birim birim bir altı, 24 / 1
Bom bom portakali, 83 / 1
Çakıl Çakıl al sana akıl, 311 / 5
Çattım çattım çapkına, 204 / 1
Çek çek amca, 228 / 7
Çetir çetir çetene, 161 / 1
Çın çın çınaltı, 68 / 1
Cücük cücük cümene, 139 / 1
Dam dam damalı, 75 / 1
Duma duma dum, 177 / 4
Ebe ebe gel bize, 87 / 1
Elim elim epelek, 34 / 1
Elim elim epenek, 172 / 1
Fil fil atan, 32 / 3
Fış fış kayıkçı, 205 / 1; 223 / 1
Fred Fred Çakmaktaş, 311 / 2
Gıt gıt gıdak gıt gıt gıdak diyelim, 218 / 5
Hani bana hani bana demiş, 212 / 6
Hay hav hav, hav hav hav diyelim, 217 / 5
İkiz mikiz sekiz, 37 / 2
İp ip bilmeden, 164 / 1
Jini jini pa, 155 / 2
Kapı kapı gezerim, 182 / 16
Karga karga gak dedi, 179 / 1
Keçi keçi me, 286 / 1
Kin kin ta, 128 / 1
Kıtır kıtır yeme, 134 / 5
Kıvrıla kıvrıla yüzüyor, 315 / 2
Kıvrım kıvrım kıvranmış, 224 / 7
Kiyir kiyir kişniyor, 183 / 5
238
Kuk kuk du, 263 / 1
Kuşna kuşna na çukur, 36 / 2
Kutu kutu içinde, 219 / 7
Kutu kutu pense, 203 / 1
Kuzu kuzu me, 86 / 1
Lâk lâk içer ayranı, 310 / 6
Lakır lakır öttüğü, 235 / 13
Leylek leylek havada, 267 / 1
Leylek leylek lekirdek, 22 / 1
Lika lika lik, 73 / 3
Makas makas makitas, 175 / 1
Masal masal maliki, 21 / 1
O o liro, 145 / 1
O o makine, 15 / 1
O o mercan, 94 / 1
O o ondurma, 136 / 1
Pembe pembe pens var, 81 / 1
Se se sünbül, 264 / 3
Sepet sepet yumurta, 297 / 1
Sevip sevip ayrılması güç olur, 196 / 2
Tam tam takalama, 122 / 2
Tan tan tavalama, 168 / 6
Tatlı tatlı patlıcan, 94 / 3
Teke teke ton paşa, 183 / 1
Tıka tıka tık, 253 / 6
Tıka tıka tık, 97 / 4
Tiki tiki bom, 207 / 2
Tıp tıp eder yüreği, 205 / 3; 223 / 3
Türlü türlü yemiş var, 181 / 12
Uç uç böçeğim, 281 / 1
Vilma Vilma gir koluma, 311 / 3
Von von vazilon, 120 / 5
239
Yala yala bitmez, 150 / 2
Yala yala bitmez, 177 / 7
Yemiş yemiş bitirmiş, 224 / 5
Yıkadım yıkadım yine bulaşık, 236 / 14
Yörük yörük yürüdü, 310 / 1
A1…A2…
Ya şundadır ya bunda, 12 / 1; 27 / 1 / 4
Elden olan ele gitsin, 185 / 2
Kaç matal kaç beş çatal?, 204 / 4
Bir şöyle bir böyle, 213 / 5
Kırk üç kırk dört, 225 / 2
Kırk beş kırk altı, 225 / 3
Kırk yedi kırk sekiz, 225 / 4
Bir sağa bir sola, 226 / 9
Bir şöyle bir böyle, 227 / 5
Tıngır elek tıngır sac, 257 / 1
Sen seni bil sen seni, 279 / 1
Sen seni bilmezsen sen seni, 279 / 2
…A1…A2
Ak kaşık kara kaşık, 236 / 13
Al bunu çek bunu, 82 / 4
Al çık bal çık, 30 / 4; 76 / 3; 129 / 5; 141 / 5; 149 / 6; 162 / 8; 166 / 9
Ali Bey Keçi Bey, 127 / 5
Ay gidi vay gidi, 123 / 5
Aya bak yıldıza bak, 77 / 3
Aynalı defter düymeli defter, 147 / 3
Edin nine bedin nine, 76 / 1
El kuş del kuş, 49 / 2
240
Ev kuşu dev kuşu, 122 / 3
Gel çık bal çık, 174 / 11
Has ekmek pus ekmek, 179 / 12
İni mini dudu mini, 57 / 1
Yağ satarım, bal satarım, 197 / 1
…A1A2
Ayaklar rap rap, 227 / 4
Ayşecik cik cik, 150 / 5
Bilmem şu vurdu şu vurdu, 199 / 4
Bimbara rak rak, 123 / 2
Doktor gelir tık tık, 97 / 1; 282 / 1
Dört köşeli hanga hanga, 79 / 3
Eller şap şap, 227 / 3
Evde cak cak, 276 / 1
Fatmacık cık cık, 150 / 6
Filimoka dan dan, 214 / 2
Ham pazar ekmeği ekmeği, 201 / 1
Hamam evi yayıl yayıl, 195 / 1
Hamam tokmağı tokmağı, 201 / 2
Herkes evine teker teker, 244 / 1
Hey Alâaddin Alâaddin, 164 / 7
Kırmızı balık kaç kaç, 315 / 9
Komşu kızı bayıl bayıl, 195 / 2
Leylek kafasını kaldırmış kaldırmış, 147 / 1
Makarnemi tak tak, 107 / 4
Makinam tak tak, 15 / 2
Minare bıçak bıçak, 164 / 5
O piti piti, 93 / 1; 151 / 1
Petijoli pem pem, 61 / 1
Seni kim vurdu, kim vurdu, 199 / 1
241
Severim şak şak, 15 / 3
Şip şak şak, 216 / 2
Sipsim haydi çık çık, 284 / 1
Şöyle de böyle şak şak, 233 / 8 / 9
Şöyle de böyle şap şap, 230 / 8 / 9
Yuvasına saldırmış saldırmış, 147 / 2
Zembili zem zem, 144 / 3
Zim zara rak rak, 123 / 4
A1…A2
Ağlama yavrum ağlama, 272 / 1
Delme sülük delmeden, 164 / 2
Gelme kuleli gelme, 78 / 4
Şiş baba şiş, 215 / 6
Tan tun tan, 114 / 5
A1B1
Ahmedi medi, 285 / 1
Ala bala, 120 / 1
Albo İstirbo, 54 / 2
Alcık morcuk, 163 / 9
Aldım verdim, 188 / 1
Ali Veli, 38 / 1
Allahlık billahlık, 73 / 1
Altmış yetmiş, 9 / 1
Anya manya, 55 / 1; 136 / 4; 160 / 8
Araba maraba, 253 / 2
Astım mastım, 190 / 1
Attım tuttum, 189 / 1
Avalama tavalama, 122 / 1; 168 / 5
242
Aylom farfoylom, 131 / 6
Bal ballıca, 91 / 3
Bastım kestim, 191 / 1
Birem ikem, 19 / 1
Çalı çırpı, 58 / 1
Çamağaç çarkaç, 153 / 4
Çatlak patlak, 228 / 1
Çayır çimen, 60 / 2
Çelik çubuk, 96 / 3; 140 / 5
Çengi çember, 186 / 3
Çıkmış gitmiş, 9 / 2
Çin pon, 211 / 1
Çıt pıt, 52 / 1; 74 / 1; 92 / 1
Çivi mivi, 253 / 3
Demir diken, 19 / 2
Dere tepeli, 131 / 5; 160 / 6
Derme diplik, 96 / 2
Dıngır dıngırdak, 178 / 13
Dober diro, 145 / 3 / 7
Dra dınga, 133 / 2
Ebeleme debeleme, 49 / 1
Effer keffer, 105 / 3
Ekiz mekiz, 53 / 2
Elem bellem, 125 / 1; 156 / 1
Elli belli, 225 / 6
Ellim mellim, 166 / 1
Ene mene, 126 / 1; 134 / 1; 159 / 1
Engi mengi, 104 / 1
Engik mengik, 105 / 1
Engine mengine, 121 / 4
Engiş nene, 159 / 2
Enna menna, 127 / 1
243
Eteneke meteneke, 77 / 1
Eveleme debeleme, 28 / 1
Eveleme develeme, 148 / 1
Evlidali mevlidali, 209 / 1
Fil filince, 20 / 1
Fındık fıstık, 149 / 1
Halyoz balyoz, 71 / 3
Hap hup, 178 / 5; 254 / 7
Happur hupur, 19 / 3
Hapuz hupuz, 32 / 5
Hartal hurtal, 122 / 5
Hasesi hüsesi, 71 / 1
Hastan hustan, 183 / 18
Hendek mendek, 18 / 1
Hık mık, 128 / 5; 135 / 5
Ho horizon, 10 / 1
İğne iplik, 8 / 1; 31 / 1; 84 / 1; 96 / 1
İğnem miğnem, 32 / 1
İn min , 114 / 1
İnbom bom, 160 / 1
İnci minci, 6 / 1
İnciz minciz, 142 / 1
İndiri mindiri, 108 / 1 / 4
İnne mine, 29 / 1
Katamali kuleli, 83 / 3
Kele kuçek, 143 / 3
Kılıç pirinç, 127 / 6
Kürkü mürkü, 288 / 1
Laka luka, 29 / 5
Lapa lupa, 20 / 3
Layton finton, 59 / 3
Lemlem liro, 145 / 2
244
Mangal mucak, 105 / 4
Miski amber, 186 / 4
Miski anber, 142 / 3
Naldırnaç kıldırgıç, 225 / 1
O mo, 146 / 1; 7 / 1
Oko moko, 88 / 1
Om bom, 131 / 1
Orinado dosinado, 146 / 5
Pıngıl pıs, 158 / 2
Saç baş, 42 / 1
Sapan akan, 3 / 1
Semali vali, 83 / 2
Taca tuca, 142 / 4
Tas tus, 125 / 5; 126 / 5; 152 / 7; 158 / 1
Taze tüze, 186 / 5
Tıralan kaçalan, 57 / 2
Vaza vizo, 120 / 3
Yağrıl yoğrul, 32 / 6
Yarıl gurul, 168 / 10
Yastık yustuk, 253 / 4
Zambak zumbak, 221 / 7
Zari zekmel, 142 / 2
Zıra zınga, 133 / 3
A1B1…
Akan bakan bekriko, 39 / 1
Anya manya kumpanya, 99 / 1
Deliva dalivan bit, 57 / 3
Dere tepe düz, 67 / 2
Ene mene dosi, 103 / 1
Engili mengili kız, 126 / 6
245
Fil filin kuş dilin, 59 / 2
Ih mıh sen çık, 99 / 4
İn min ucu dil, 59 / 1
İngili mingili boftina, 47 / 1
İni mini dudu mini, 57 / 1
O mo kara do, 85 / 1
O mo karado, 109 / 1
Saçları başları kıvırcık, 40 / 1
Şıngır mıngır teller, 147 / 7
Solla silla do, 124 / 2
Yoniş boniş saç, 80 / 4
2. Üçlü Tekrarlamalı Kalıplar:
A1A2A3
Ca ca ca, 228 / 10
Can can can, 94 / 4
Cik cik cik, 177 / 9
Cık cık cık, 177 / 11
Dik dik dik, 151 / 6
Dim dim dim, 115 / 5
Hop hop hop, 139 / 5
Lap lap lap, 131 / 4
Mendo mendo mendo, 107 / 2
Vıy vıy vıy, 211 / 4
Yok yok yok, 167 / 11
Yup yup yup, 132 / 3
Ze ze ze, 89 / 3
246
…A1A2A3
Ellerimizle şap şap şap, 213 / 3
Ayaklarımızla rap rap rap, 213 / 4
Karnı davul, güm güm güm, 216 / 3
Burnu uzun, lü lü lü, 216 / 4
Kaşı keman gıy gıy gıy, 216 / 5
Ellerimizle şap şap şap, 226 / 7
Ayaklarımızla rap rap rap, 226 / 8
Kuş göğe uçtu, lay lay lay, 239 / 9
Mendili düştü, lay lay lay, 239 / 9
Dal bizim oldu, lay lay lay, 239 / 9
Dizilelim sıraya, lay lay lay, 239 / 9
A1A2A3…
Bam Bam Bam çekil yoldan, 311 / 6
Çöz çöz çöz makarayı, 233 / 7
Çöz çöz, çöz makarayı, 230 / 7
Sama sama sama do, 109 / 2
Sar sar sar makarayı, 230 / 6
Sar sar sar makarayı, 233 / 6
Süme süme süme do, 85 / 2
A1…A2…A3
Beş kere beş yirmi beş, 259 / 1
Altı kere altı otuz altı, 287 / 1
A1B1C1…
Amil famil domil na, 80 / 2
Em bim bom, 146 / 6
Recommended