Göstermeye dayali meti̇nler (Tiyatro)

GÖSTERMEYE DAYALI

EDEBİ METİNLER

•TİYATRO VE TARİHSEL GELİŞİMİ

•KARAGÖZ

•ORTA OYUNU

•MEDDAH

•KÖY SEYİRLİK OYUNU

• BATI TİYATROSU

•(TRAJEDİ,KOMEDİ,DRAM)

Gösterim esastır.

Kurgusaldır.

Yaşama ait gerçeklikler

kişi,zaman, mekan özelliği içinde

sunulur.

Konular gerçek hayattan

alınabileceği gibi tarihten,

efsanelerden vb. olaylardan da

alınabilir.

Diğer edebi metinlerden ayrılan özelliği ise,

sahnede seyirciler önünde sergilenmek

amacıyla yazılmasıdır.

Somut olma özelliği taşır.

Bir anlatıcı bulunmaz.

Tiyatro genel olarak: kurguya dayalı bir

metnin sahne olarak ayrılmış bir yerde

oyuncuların söz ve hareketlerle

canlandırması sanatıdır.

Tiyatro göstermeye dayalı olduğu için

konuşma yani monolog ve diyalog

önemlidir.

Yazar eserini tamamen kurguladığı

kişiler arasındaki konuşmalar üzerine

kurmak mecburiyetindedir.(Anlatıcı

yoktur.)

Eserlerde doğal bir dil kullanılır.

Kahramanlar çevrelerine, eğitim

durumlarına ve sosyal statülerine göre

konuşturulur.

Karşılıklı konuşmalar seyirciyi sıkacak

kadar uzun olmamalıdır.

TIYATRO TERIMLERI

Oyun; oynanmak üzere yazılmış tiyatro eseri,

Sanatçıların metni sahnede sergilemeleri

Oyuncu; hem metnin içinde bulunan kurgusal kişiler

hem de sahne sanatçısı

Oyun kişileri; Bir tiyatro eserinde yer alan karakter ya

da tipler

Dramatize etmek; bir olayı, duyguyu, düşünceyi

canlandırarak anlatmak.

Perde ; tiyatro eserini meydana getiren ana

bölümlerin her biri

Sahne ; oyuncuların oyunu sergileyebilmeleri

için hazırlanmış özel donanımlı genellikle yerden

yükseltilmiş oyun alanı

Sahne tiyatro eserinin alt bölümleri anlamında da

kullanılır.

(bölümlerin değişimi, kişilerin yönelişleri oyun

kişilerinin değişimi)

Dekor

Kostüm

Kulis

Mizansen

Diyalog

Monolog

Jest

Doğaçlama

Suflör

TARIHI GELIŞIMI

Bereket tanrısı Dianysos için düzenlenen

şenliklerdeki koronun söylediği şarkıdan

doğmuştur.(farklı kişilerin tavırlarını canlandırmak için ses

değişikliği)

Sonra korodaki farklı kişileri farklı

maskelerle temsil eden bir oyuncu

konuldu.(karmaşık konular ele alınmaya başlandı. Farklı anlatım

biçimleri denenebiliyordu.)

sahneye çıkan oyuncu sayısının da

artmasıyla bu gelişme bir sürece dönüşmüş

ve günümüze kadar gelmiştir.

Tiyatro

Geleneksel Tiyatro

Karagöz

Meddah

Orta Oyunu

Köy Seyirlik Oyunu

Batı Tiyatrosu

Dram

Komedi

Trajedi

Geleneksel Türk Tiyatrosu

KARAGÖZ

Geleneksel gölge oyunumuzdur.

Manda ve deri derisinden yapılan

figürlerin sahnede ışık altında

canlandırılmasıyla yapılır.

Karagöz’ün oynadığı meydana küşteri

meydanı denir. Karagöz oynatıcıları

hayali,usta,karagözcü adlarını alır.

Doğaçlamaya dayanır.

Karagöz ve Hacivat olmak üzere iki ana kahramanı vardır.

Çelebi ,Matiz,Tuzsuz Deli Bekir, Arnavut, Tiryaki, Beberuhi, Kürt, Laz, Zenne, Arap bacı yan kahramanlardır.

Karagöz; hazır cevap, cahil, her

söylenileni ters anlayan kaba bir

adamdır.

Hacivat;Aydın ve yarı aydın kişileri

temsil eder

KARAGÖZ OYUNUNUN BÖLÜMLERI

GİRİŞ sahneye göstermelik denen bir resim

konulur.

MUHAVERE karşılıklı konuşma bölümüdür.

FASIL asıl oyunun olduğu bölümdür.

BİTİŞ hatalar için özür dilenen ve bir sonraki

oyun yerinin belirtildiği bölümdür.

ORTA OYUNU

Karagöz’ün perdeden meydana inmiş biçimidir. Kol oyunu, meydan oyunu gibi adlar almıştır.

Halkın etrafını çevirdiği bir meydanda doğaçlama olarak oynanır

Karşılıklı konuşma ve ağız taklitlerine dayanır.

Ortaoyunu meydanına palanga denir.

Dekor olarak yeni dünya denilen bir paravan

ile dükkan denen tezgah veya birkaç

iskemle kullanılır.

Oyunun baş kişileri; Pişekar ve Kavukludur.

Ayrıca Karadenizli, Rumelili, Kayserili,

Zenne, Çelebi, Külhanbeyi, Balama, Acem

gibi yardımcı kahramanlar da vardır.

MEDDAHBilinen hikayelerin tek kişi

tarafından canlandırılarak

anlatılmasına dayanır.

Günümüzdeki karşılığı stand-up

gösterileridir.

Meddah; aksesuar olarak mendil

,iskemle ve baston kullanır.

Doğaçlama ve taklide dayalı bir

gösteridir.

Meddah anlatısını günlük yaşamdaki

olaylardan oluşturur.

Meddah oyununda yer ve zaman

sınırlaması yoktur.

Meddah oyunun sonunda kıssadan

hisse verir.

KÖY SEYIRLIK OYUNU

İnsanların düğünlerde, kış gecelerinde

eğlenmek amacıyla sergiledikleri

oyunlardır.

Köy seyirlik oyunları ritüellere (adet

haline gelmiş törensel davranışlar) ve

doğaçlamaya dayanır.

Özel bir sahne ya da dekoru yoktur.

BATI TİYATROSU

Dini törenlerde oyuncu sayısı ikiye

çıkarılarak batı tiyatrosunun temelleri atıldı.

Antik yunan tiyatrosu trajedi ve komediyle

gelişmiştir.

Sophokles, Europides, Aisyklos ilk oyun

yazarlarıdır.

Yunan tiyatrosu Antik Roma Tiyatrosunu

geliştirmiştir. Sonraki gelişmeler çağdaş

tiyatroyu doğurur.

Çağdaş tiyatro bizde Tanzimat

dönemiyle başlar.

Cumhuriyetin ilk yıllarında Muhsin

Ertuğrul yazarlarımızı yüreklendirerek

tiyatroya verilen önemi artırmıştır.

19.yüzyıldan sonra Trajedi ve Komedi

türüne Dram türü de eklenmiştir.

TRAJEDİKOMEDİ

DRAM

TRAJEDİKelime anlamı çok acıklı,yürekler

acısıdır.

Seyirciye hayatın acıklı, hüzün verici yönlerini gösterir.

Ahlak ve erdemi anlatmak için yazılan eserlerdir.

Kusursuz bir üslup vardır.

Kaba sözlere yer verilmez.

Sözlerin etkileyici ve hikmet dolu olmasına özen gösterilir.

KOMEDI

Konusunu hayatın içinden ve günlük

olaylardan alır.

Adetlerin, olayların ve kişilerin eğlendirici

komik taraflarını gösterir.

Ders vererek düşündürmek amaçlı yazılırlar.

Kişilerin çeşitli huy ve davranışları iğneleyici

olarak anlatılır. Bu davranışlar abartılarak ve

süslenerek anlatılır.

DRAM

Trajedi ve Komediyi içine

bulundurur.

Hayatı oldu gibi yansıtır.

Tarihi olaylar, acıklı ve gülünç

olaylar bir arada anlatılabilir.