Veri̇ elde etme yöntemleri̇

YASEMİN YALÇIN

ŞEYDA TERCAN

FURKAN ÇAYIR

ÖZGE GEBEŞ

GONCA DULKADİR

MEHMET PEYNİRCİ

Veri, bir problemin çözümüne hizmet

edebilecek her tür ölçüm, değer, olgu ve bilgi

olarak tanımlanır. Bunlar sözlü ve yazılı

ifadeler olabileceği gibi şekiller, resimler,

eşya, modeller, rakamlar ve semboller de

olabilir.

Araştırmalarda kullanılan veriler, "olgusal veriler" ve

"yargısal veriler" olmak üzere iki grupta

toplanmaktadır.

Olgusal veriler: Araştırmacının yorum ve

değerlendirmesini gerektirmeyen, herkes tarafından

aynı şekilde değerlendirilebilen verilerdir. Daha açık

bir ifadeyle kişisel yargılardan bağımsız, üzerinde

herkesin anlaşabileceği türden gerçeklerdir.

Yargısal veriler: Araştırmacının yorumu ile veri

niteliği kazanan, öznel yargılarla

tanımlanabilen verilerdir. Tembel, uyumlu,

duygusal vb. gibi kişilik özellikleri bu verilere

örnek gösterilebilir.

Nicel Veri : Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir

özelliğini veren verilerdir. Sürekli nicel veri ve

kesikli nicel veri olmak üzere iki türü vardır.

l) Sürekli nicel veri: Ondalıklı değerler alabilen

nicel verilerdir. Boy uzunluğu, kilo,vs..

2)Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam

sayılı değerlerdir. Nüfus, öğrenci sayısı, hane

halkı sayısı...

Nitel Veri : Bir deneğin niteliklerini belirten

verilerdir. Eğitim durumu, ev sahibi olup olmama,

vs… Nitel veriler iki gruba ayrılır.

Sınıflanabilen Nitel Veri: Birbirinden bağımsız isim

bildiren, kod ve numara ile gösterilebilen, sınıflara

ayrılan verilerdir.

Sıralanabilen Nitel Veri: Belirli bir miktar

belirtmeyen, bir sıra ya da dereceye göre elde

edilen verilerdir.

En genel biçimiyle veri kaynakları aşağıdaki

gibi gruplanabilir.

▪İnsanlar

▪Belgeler

▪Canlı ve cansız öteki varlıklar ve kalıntılar

Kaynaklar ikiye ayrılır:

►Birincil veri kaynakları: İncelenmekte olan

olayın gerçek tanığı tarafından elde edilen

veriler birincil verilerdir.

►İkincil veri kaynakları: Birincil kaynaklardan

oluşturulmuş veri kaynaklarıdır.

Ölçüm, kullanılan ölçü aletinden önemli oranda

etkilenmektedir.

Duyarlı bir ölçme isteyen altın, duyarlı bir teraziyi

gerektirir.

Ölçme aleti ve veri elde etme tekniği ne kadar iyi

olursa olsun, onu kullananın yetenekleri de ölçüme

geniş oranda etki eder.

►Geçerlilik

Geçerlilik; ölçülmesi istenmeyen şeylerin, başka bir

deyişle, alet neyi ölçmek için hazırlanmış ise bunlar

dışındaki etken ve özelliklerin ölçme sonucunu

etkilememesiyle açıklanır. Bu, bir aletin sadece amaç

edindiği şeyi ölçmesi özelliğidir.

►Güvenirlik

Bir ölçme aletinde bulunması gereken ikinci

önemli özellik güvenirliktir. Bu, aletin ölçtüğü

bir şeyi her defasında aynı derecede

ölçebilmesidir.

1) Çerçeve

2) Coğrafi Koşullar

3) Organizasyon

4) Araştırma Zamanı Ve Değişken Ölçümü İçin Belirlenen

Dönem

5) Uygun Örnekleme Yöntemi

6) İyi Hazırlanmış Bir Soru Formu

7) Soru Formunun Test Edilmesi

8)Veri Düzeltme

9)Veri Analizi

Veri toplamanın araştırma sonucunu etkileyen en

önemli faktörlerden biri olduğu bilindiğine göre,

hangi verinin nerede olduğunun da araştırmacı

tarafından bilinmesi gerekir.

Yazılı kaynaklardan bilgi toplamanın iki amacı

vardır.

1)Sorunun özgeçmişine ve yeni hali hazır durumuna

dair bilgileri toplayarak problemin durumunu açığa

kavuşturmak, araştırmanın çerçevesini belirlemek.

2)Hazır bilgileri problemin çözümünde veri olarak

kullanmak.

Verilerin Kaydedilmesi

Belgesel taramada başarılı olmanın temel koşulu iyi

bir kayıt sistemi ile yürütülmesidir. Belgesel

taramanın özünü “not alma” işlemi oluşturur.

Taranan kaynaklardaki parçalar aslında çok azdır.

Fakat kendi aralarında bütünleşmelidir.

İki şekilde not alınabilir:

▪ Doğrudan aktarma: Kaynaktaki özgün

yapı içerik ve ifadenin aynen aktarılmış halidir.

▪ Dolaylı aktarım: Araştırmacının

yararlanmak istediği ana fikir aynen alınır fakat

araştırmacı bunu kendi ifadesi ile yeniden yazar.

Yazılı Kaynaklardan Yararlanırken Dikkat

Edilmesi Gereken Noktalar

->Yapılacak araştırmalar sırasında düzmece pek çok

belgeyle karşılaşılabilir. Araştırmayı daha güvenli bir

şekilde yürütebilmek için, kullanmaya karar verilen

veri grubu, başka kaynaklardan doğrulanmalıdır.

->Araştırmacı dokümanların kullanılmasına gerçekten

ihtiyaç olup olmadığını, varsa ne tür dokümana

ihtiyaç olduğunu, nereden elde edilebileceğini,

dokümanlara ulaşmak için ihtiyaç duyacağı kişilerin

olup olmadığını düşünmelidir.

->Yazılı kaynaklardan bilgi alınırken okuma ve not

alma tekniklerinin bilinmesinde yarar vardır. Çünkü

kaynak araştırmasında bilgi toplama okumaya

dayanır. Okunması gereken çok sayıda kitap olduğu

için, elde edilen bilgilerin mevcut bilgilerle

karşılaştırılması ve sonuçların çıkarılması çok zaman

alır.

Gözlem: Bir şeyi iyi anlamak için onun kendi

kendine ortaya çıkan çeşitli belirtilerini gözden

geçirmektir.

Doğal gözlem: İnsan sahip olduğu bilgilerin büyük

bir çoğunluğunu gözlem yoluyla edinir. Bilimsel bir

amaca bağlı olmayan bu gözleme „doğal gözlem‟

denir.

Araştırmada gözlem; ise gerçek hayat içinde olup

bitenlerin araştırmacı tarafından izlenerek

kaydedilmesi tekniğidir.

Gözlemin Kullanıldığı Alanlar:

Psikoloji, Sosyoloji, Biyoloji, Tıp(hem gözlem hem

deney),Astronomi, Edebiyat, Coğrafya, Fizik,

Kimya, Sanat vb alanlarında gözlem yöntemi

kullanılır.

İyi bir gözlemcinin;

▪Zeki olması

▪Gözlem yapacağı konuda ön yargısı olmaması

▪Duyarlı ve dikkatli olması

▪Gözlenenleri olumsuz yönde etkileyebilecek (din,

dil gibi) özelliklerden bağımsız olması

▪Bazı özel bilimsel araştırmalarda kişinin gözlem

yapacağı konuda uzman olması istenir.

Gözlemin Yapılması

Gözlemde önemli olan, doğal ortamın değişmemesi

ve gözlenmek istenen belirtilerin eksiksiz

kaydedilmesidir. Bunun için gözlemci kayıt

cihazlarından (video kayıt, ses kayıt, fotoğraf

makinesi vb.)faydalanır.

Deneysel araştırmalar herhangi bir konu hakkında

(daha çok fen ve sağlık bilimleriyle ilgili

konularında) yeni bilgiler edinmek, doğa

kanunlarını kontrol altına almak, olayları daha

önceden saptamak ve araştırıcı için karanlıkta kalan

bir sorunun çözümlenmesi amacıyla yapılır.

1)İki ya da daha çok sayıda bulunan değişkenlerin

arasındaki ilişkiyi ortaya koymak

2)Bir değişken üzerindeki bilgiyi genişletmek

3)Daha önceden yapılmış deney sonuçlarının

doğruluğunu saptamak

4)Bir teorinin kapsamını genişletmektir.

Problemin sınırlandırılması:

Deney tipinin seçilmesi:

Örnekleme yönteminin belirlenmesi:

Deney düzeninin oluşturulması:

Anket , bir problemle ilgili olarak çeşitli kimselerin

bilgi, tecrübe ve düşüncelerini almak için yapılan

soruşturmadır.

Diğer bir ifadeyle "anket, belli bir araştırmanın

amacına uygun düzenlenmiş soru listesidir."

Anket tekniği araştırma yöntemleri arasında en çok

kullanılanıdır.

Bunun sebebi kolay, ucuz ve bilgileri doğrudan

doğruya toplamaya uygun oluşudur.

Anket yoluyla veri elde etmede önce denek grubu

yani kimlere anket uygulanacağı belirlenmelidir.

Sonra da anket formunun hazırlanıp uygun hale

gelinceye kadar sırasıyla şu işler yapılmalıdır:

1) Araştırmanın problemi ve projenin "Anahtar"

kısmı dikkate alınarak anket uygulanacak

kişilerden alınması ihtiyaç duyulan bilgilerin listesi

yapılır.

2) Bilgi listesi , ihtiyaç duyulan verilerin elde

edilmesine uygun ve denekler tarafından kolayca

anlaşılacak şekilde sorulara dönüştürülür.

3) Bu şekilde hazırlanan taslak , anket konusunda

bilgili ve tecrübeli kişilerin görüşlerine sunulur.

4) Geliştirilen anket formunu denemek üzere , anket

uygulanacak kişilerden küçük bir gruba ön uygulama

yapılır.

Unutmamak gerekir ki , ankete cevap vermesi

istenen kişinin zamanı az ve değerlidir. Ankete

cevap verme zorunluluğu olmayan bir kimsenin işini

mümkün olduğu kadar kolaylaştırmak , anket

sahibinin görevidir.

Sözlü iletişim aracılığı ile veri elde etme

yöntemidir.

Görüşmeyi yapana görüşmeci denir.

Görüşülen kişiye de kaynak ya da cevaplayıcı denir.

Belli bir kesim hakkında:

Bilgi edinme

Profil oluşturma

Konuya bakış açısı

Davranışlarını öğrenme

Kişileri:

Tanıma

İzleme

İlgili konu hakkında bilgilerini öğrenme

İlgili konu hakkında düşüncelerini öğrenmede üstün

bir tekniktir.

Kişisel görüşme yöntemi teknikleri üçe ayrılır.

Görüşülen Kişi Sayısına Göre

Kuralların Katılığına Göre

Görüşülen Kişiye Göre

Bireysel;

Sadece bir cevaplayıcı

Fiziksel olarak aynı ortam

Grup;

Çok sayıda cevaplayıcı

Ortak bir konu

Karşılıklı etkileşim

Yeni fikirler

Yapılanmış;

Soruların ve toplanacak veriler önceden ayarlı

Hareket özgürlüğü ve insiyatifi en düşük düzeyde

Sayısallaştırma ve karşılaştırma kolay

Yapılanmamış;

Sorular önceden hazırlanır fakat düzenlenebilir

Her iki tarafın kontrolünde

Veri değerlendirme ve karşılaştırma zor

Subjektifliğin rölü büyük

Gözlem birimi ile;

Geniş kitleli konu incelemesi

Sorunların ortaya çıkması

Kitle biriminin Gözlem Birimiyle Aynı Olduğu

Durum;

Bir konu yada bir problemle ilgili genel bilgi,

tutum ve davranışların öğrenilmesi

Kimlerden bilgi alınacağı

Hangi bilgilere ihtiyaç duyulduğu

Görüşme yeri ve zamanının belirlenmesi

Görüşmeyi kimlerin yapacağı

Hangi tür görüşme yapılacağı

Görüşme sonuçlarının güvenilirliği kontrolü

Soru sorma

Sıraya göre sorulmalı

Anlaşılır biçimde sorulmalı

Cevap alma

Cevap toparlamasına yardımcı olmalı

Kayıt tutma

Not tutma

Forma işaretleme

Yazışma yöntemi ile veri toplama ya bir konu

hakkında mektupla bilgi isteme ya da konuya

ilişkin hazırlanan soru kağıdını gönderip,

işlenerek geri yollanmasını sağlamak şeklinde

olur

Yazışmanın başarılı olmasında ilk koşul uygun

soruların hazırlanmasıdır.

Yazışma yöntemindeki soruların özellikleri:

Sorular net ve anlaşılır olmalıdır.

Sorular mümkün olduğunca kapalı uçlu

olmalıdır.

Anket sorusu her şeyi ifade eder olmalıdır.

Yazışma yolu ile veri toplamanın başarılı

olabilmesi için temel koşul,kaynak kişinin cevap

vermesini kolaylaştıracak önlemlerin alınmasıdır.

Yazışma tekniği ile veri toplamanın en ayırıcı özelliği

anket hazırlanıp postalandıktan ya da dağıtıldıktan

sonra başka bir geliştirici önlemin alınamamasıdır. Bu

nedenle yazışmanın ön hazırlıklarının daha iyi

yapılmış olmasına büyük özen gösterilmelidir.

Yazışma sürecinde araştırmacının en büyük kaygısı,

cevap oranını yeterli düzeye ulaştırmak,olanaklı ise

tüm anketlere cevap alabilmektir.

Bu amaçla alınabilecek önlemlerden bazıları şunlardır:

• Yazışma, kaynak kişinin çok sıkışık olmadığı bir

zamanda yapılmalıdır.

• Posta ile gönderilen anketler için dönüş adresi

yazılmış pullu bir zarf da eklenmelidir.

• Anket olabildiğince kısa,ilgi çekici, kolay ve anlaşılır

olmakla birlikte,gizlilik garantisi de vermelidir.

Yazışma ile veri toplamada,iyi anlaşılmayan ya da

anlaşılan soru ve cevaplar ile kaynak kişinin sahip

olmadığı bilgileri içeren sorular,problemin çözümünü

güçleştirenin büyük yanılgı kaynaklarıdır.

Yazışmaya cevap vermeyenlerin güdülerinin ne

olduğu, cevap verenlerden önemli ayrılıkları olup

olmadığı bilinmediğinden yorum yanlışlıkları

yapılabilir.

Yazışmada kaynak kişinin yanlılığı, verdiği cevaplar-

da kendini gösterebileceği gibi yazışmaya hiç cevap

vermemekle de uygulamaya dönüşebilir.

Telefon aracılığıyla veri toplama,bir anket

hazırlandıktan sonra,kaynak kişinin telefonla

aranarak anket sorularının kişiye sorulmasına

dayanan veri toplama biçimidir.

Kamu oyu yoklamalarında,seçim öncesi eğilimlerini

saptamada,birden ortaya çıkan durumlarda birkaç

saat içinde,ilk haberleri ve kaba sonuçları ala-

bilecek biçimde telefonda anket yapılabilmek-

tedir.

Merkez ara birimleri ,

Özel arama istasyonlarından yürütülebilir.

Belirlemede anketin amacı önemlidir.

Kitlenin tam listesine sahip olduğumuz durumlarda

optimum örneklem rehber ve listeye dayanarak

belirlenebilmektedir

Bu kişilere cep telefonundan,ev veya iş

telefonundan rahatlıkla ulaşabiliriz.

Sonra bu belirlenmiş listeden örneklemimizi

rastgele veya sistematik yolla çekebiliriz.

Telefonla anket yapılırken çoğunlukla bu yöntem

kullanılmaktadır.Çünkü,telefon rehberleri

çoğunlukla doğru bilgi vermeyebilir.

Örnek Akdeniz bölgesi üzerine yapılacaksa Akdeniz

bölgesinde bulunan illerin alan kodu kullanarak

rastgele numara çevrilir.

Eğer numara amaca hizmet etmeyen bir numaraysa

diğer numaraya geçilir.

Anketör kendisini kibar bir dille tanıtmalı.

Anketi yaptıran kişi,kurum ya da şirket hakkında

bilgi verilmeli.

Bu görüşmenin niçin yapıldığı ve kaynak kişiden

hangi konularda bilgi isteneceği hakkında bir

konuşma yapılmalı.

Araştırmanın gizliliğini,katılımın gönüllü

olduğunu,görüşmenin yaklaşık süresini ve görüşme

sırasında kaynak kişinin istediği zaman soru

sorabileceği belirtilmeli.

Yapılan araştırmaya katılmanın önemi vurgulanmalı.

Daha sonra kaynak kişiden izin isteyip soru sormaya

başlanmalı.

Eğer telefona telesekreter çıkarsa, önce araştırmayı

yapan kişi,kurum ya da şirket tanıtılmalı ve

yapılan araştırmadan bahsedildikten sonra

tekrar aranacağı belirtilmelidir.

Eğer aradığımız yerde ev sahibi yerine,

gündelikçi,bakıcı gibi kimselerle karşılaşmışsak

yine arama nedenimizi açıkladıktan sonra,ev

sahibinin ne zaman döneceği konusunda bilgi almalı

ve bunu not etmeliyiz.

Telefon meşgulse, bu durum olumlu

karşılanabilir,çünkü bu aradığımız yerde birilerinin

olduğunun gösterir. 5-10 dakika sonra tekrar

aranmalıdır

Özellikle son dönemlerde internet üzerinden

yapılan anket sayısında müthiş bir artış görül-

mektedir.

Bu anketler, şirketlerin ya da kurumların kendi per-

sonellerine yaptıkları anketler olabildiği gibi tüm

insanların oy kullanabildiği anketler şeklinde de

ortaya çıkmıştır.

CAPI, bilgisayar yardımıyla yapılan anket anlamına

gelmektedir.

Bu yöntemde, anket formu tablet bilgisayarlar

üzerinde kullanılabilen bir yazılım sayesinde veri

giriş programı haline getirilerek verilerin

derlenmesi sağlanır.

En güzel örneğini TBMM'de görmekteyiz.Öyle

ki,elektronik oylamalar bu bilgisayarlar sayesinde

çok hızlı ve etkili olarak yapılabilmektedir.

Kim 500 milyar ister de seyirci jokeri

Kişisel Görüşme ve Yazışma Yöntemlerinin Ortak

Yönleri

Cevaplar yazılı olarak alınır.

Her ikisinde de açıklayıcı yazılar vardır. Soru

kağıdında araştırmanın amacını ve cevap verme

biçimini açıklayan bir yönerge, görüşmede ise

görüşmeciler için hazırlanmış bir rehber vardır.

Kişisel Görüşme ve Yazışma Yöntemlerinin

Karşılaştırılması

Cevaplayıcıyı gözlemleyebilme.

Cevaplayıcının konuya ilgisini çekebilme

Cevaplayıcının kimliğini belirleyebilme.

Okuma-yazma bilmeyenlere uygulayabilme.

Zaman kazanma.

Cevaplama oranını yükseltebilme.

Maliyeti düşürme.

Görüşmeciden etkilenme.

Telefonla Görüşmenin Kişisel Görüşmeye Göre

Olumlu Yönleri

Anketör masrafı daha düşüktür. Telefonla görüşme

yapmak için daha az sayıda

anketöre ihtiyaç vardır.

Cevaplayıcıya ulaşmak daha kolaydır

Kişisel Görüşmenin Telefonla Görüşmeye Göre

Olumlu Yönleri

Veriler daha kullanışlıdır. Cevaplayıcı dış etkilerden

etkilenmez.

Daha doğru ve güvenilir veri elde edilir.

Cevaplayıcının samimi olup olmadığı

anlaşılabilir.

Anket Türlerinin birbirlerini göre durumları bazı

kriterlere göre şu şekilde özetlenebilir :

!Hiçbir yöntem her durumda en uygun yöntem

olamaz. Önemli olan konu, kullanılacak yöntemin

en uygun cevaplayıcılardan en düşük maliyetle en

uygun verinin elde edilmesi olmalıdır.

!Bir anket uygulamasında birden fazla tür bir arada

kullanılabilir ve istenen amaca ulaşmayı daha çok

kolaylaştırabilir. Böylece, her birinin üstün yönlerin-

den en fazla yararlanma durumu ortaya çıkar. Anket

türlerinin birlikte kullanılması şu kombinasyonlarda

gerçekleşebilir.