1

mgr. Fabian SAULEWICZ, mgr. Sławomir WIERZBICKI

Adres e-mail: fabiansaulewicz@op.pl, slao90@o2.pl

„BEZPIECZEŃSTWO A WOLNOŚĆ”

Postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani

innym jednostkom nie służyła za środek, lecz

zawsze była celem.

Immanuel Kant

Z wyrazami wielkiego uznania Panu Profesorowi Marianowi Cieślarczykowi za całokształt niezliczonego

wkładu włożonego w rozwój nauk społecznych w Polsce oraz za inspirowanie do efektywnego działania

i czynienia dobra.

Życzą byli studenci, mgr. Fabian Saulewicz, mgr. Sławomir Wierzbicki

Streszczenie: Artykuł opisuje najważniejsze aspekty związane z bezpieczeństwem i

wolnością wraz ze szczegółowym wyjaśnieniem obu pojęć. Ponadto znajdują się w nim liczne

odwołania do historii, filozofii, a nawet ekonomii. W pracy ujęty jest również wykład prof.

Leszka Balcerowicza dla Studenckiego Koła Naukowego Bezpieczeństwa Narodowego, a

także jego analiza badawcza, która w sposób holistyczny wpływa na lepsze zrozumienie

omawianych zagadnień. W tekście skoncentrowano się głównie na przedstawieniu zależności

między bezpieczeństwem a wolnością, która nie jest tak oczywista jak może się pozornie

wydawać.

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, wolność, rozum, szczęście, dobro.

Celem niniejszej pracy nie jest wyczerpanie tematu, a jedynie subiektywne

zbadanie relacji między bezpieczeństwem a wolnością. Tylko pozornie ta zależność jest

oczywista, to znaczy odwrotnie proporcjonalna. Wcale człowiek wolny nie musi być

zagrożony, a zniewolony - bezpieczny. Z pewną dowolnością potraktuję też definicje obu

pojęć, przywołując tylko te, które funkcjonalnie wykorzystam w pracy. Zatem jedynie

spróbuję rozważyć te kwestie, przyjmując za właściwą metodę Sokratesa, opartą na

przekonaniu, że zwykle nie rozumiemy pojęć używanych na co dzień. Przychodzi mi tu na

myśl piosenka Chłopców z Placu Broni pt. Kocham wolność. Prosta linia melodyczna

harmonizuje z niepokojąco prostymi stwierdzeniami: Tak niewiele myślę, tak niewiele

znaczę, tak niewiele słyszałem, tak niewiele potrafię, ale (uzupełnienie autora) wolność

kocham i rozumiem, wolności oddać nie umiem1. Mam wątpliwości, czy lider zespołu

rzeczywiście zdawał sobie sprawę, o czym śpiewał. Wydaje mi się, że odpowiedź na to

pytanie znajdziemy w eseju Leszka Kołakowskiego O wolności2. Nasz znakomity filozof

stwierdza, że zdarza nam się nadużywać tego słowa w codziennych sytuacjach (np. wolność

od głodu)3. Natomiast niezaprzeczalny jest fakt, że wolność traktujemy jako wartość. Nie

przypadkiem Francja w 1876r. podarowała Stanom Zjednoczonym statuę wolności.

1 Tekst piosenki, Chłopcy z Placu Broni, [w:] http://teksty.org/Chlopcy_Z_Placu_Broni,Kocham_wolnosc, [dostęp: 15.12.15] 2 L. Kołakowski, O wolności w: Mini wykłady o maxi sprawach, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2009. 3 Tamże, s. 84.

2

Tytułem wstępu, rozważania należy rozpocząć od przytoczenia najbardziej

uniwersalnych definicji następujących pojęć: bezpieczeństwo, wolność. Dzięki temu

zabiegowi poniższy tekst będzie w pełni zrozumiały nie tylko dla ekspertów, ale również –

laików.

Jak pokazuje historia, ludzkość od początku swojego istnienia nieustannie dąży do

poszukiwania i tworzenia odpowiedniego jej bezpieczeństwa. Jest ono bowiem obok wolności

jedną z podstawowych i priorytetowych wartości związanych z każdą dziedziną życia

społecznego w ujęciu praktycznym. W związku z tym można odnieść wrażenie, że ma

ogromne znaczenie. Zatem niezmiernie istotne jest by stale badać je i podnosić jego poziom4.

Bezpieczeństwo, traktowane jako dobro naturalne, łączy się ze stanem całkowitego

zadowolenia. To również proces, zapewniający trwanie, przetrwanie i rozwój. Biorąc pod

uwagę to pierwsze wyjaśnienie, bezpieczeństwo warunkuje szczęście, a to cel życia każdej

jednostki. Chciałoby się wierzyć, idąc za Johnem Stuartem Millem, że szczęście każdego z

nas, oparte na swobodzie osiągania celów, gwarantuje wiele korzyści całemu społeczeństwu,

zapewnia, że państwo będzie silne i bezpieczne. Jeżeli zatem człowiek, któremu zapewniono

wolność w kraju, będzie mógł swobodnie zmierzać do zaspokajania własnych potrzeb, to z

pewnością zapewni sobie dobrobyt. To z kolei pozytywnie wpływa na jego poczucie

bezpieczeństwa, ponieważ np.: kupi sobie porady dobrego lekarza, nabędzie dom dający

każdemu z członków rodziny komfortową przestrzeń życiową, pojedzie na wakacje do

ciepłych krajów, gdy lubi słońce itd. Jasno widać, że we współczesnym świecie bez pieniędzy

ani rusz. Stąd popularność wyrażenia: bezpieczeństwo finansowe. Dobrze by było, gdyby

pieniądze nie stanowiły celu same w sobie, ale były środkiem do jego osiągania. Dostatek,

jako warunek bezpieczeństwa, wymienia też Platon, obok takich elementów, jak: dobra sława,

powodzenie w działaniach, zdrowie psychiczne i fizyczne, dobre decyzje.

Jeśli chodzi o analizę pojęcia wolność, warto ją oprzeć na podstawie spotkania z prof.

Leszkiem Balcerowiczem, które miało miejsce 9 maja 2013 roku w auli nr 2 Instytutu

Informatyki Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach przy ul. 3 Maja 54.

Wspomniany pracownik dydaktyczny to przecież były wicepremier i minister finansów w

rządzie Tadeusza Mazowieckiego (1989-1991), Jana Krzysztofa Bieleckiego (1991), Jerzego

Buzka (1997-2000). Ponadto pełnił także funkcję prezesa Narodowego Banku Polskiego w

latach 2001-2007, a obecnie jest Przewodniczącym Rady Forum Obywatelskiego Rozwoju.

W ramach wymienionego wcześniej spotkania odbył się jego wykład połączony z promocją

książki: Odkrywając wolność – przeciw zniewoleniu umysłów.

Pan prof. Leszek Balcerowicz rozważania rozpoczął od krótkiego stwierdzenia:

wolność jest jak zdrowie. Rozumiemy, co ona znaczy i jak wiele jest warta, gdy jej nie mamy.

Taka była sytuacja w Polsce po II wojnie światowej do 1989 roku. W ustrojach

despotycznych, których skrajną odmianą był socjalizm, sprawa wolności jest prosta —

wszyscy jej pragną (z wyjątkiem elity władzy), a nieliczni bohaterowie, jeśli tylko mogą, to o

nią walczą5. Profesor kontynuował, że od roku 1989 mamy w Polsce demokrację oraz

związane z nią swobody obywatelskie i wielu ludziom się wydaje, że dzięki temu problem

wolności został rozwiązany raz na zawsze. To jest niebezpieczne złudzenie. Albowiem owe

cenne wolności mogą służyć — i służą — ograniczaniu innych wolności — poprzez nacisk

rozmaitych grup, które widzą dla siebie finansowe lub ideowe korzyści w tych

ograniczeniach. Dotyczy to szczególnie wolności gospodarczej, której znaczenia dla

warunków życia wszystkich ludzi nie sposób przecenić6. Postępujące ograniczanie wolności

gospodarczej kończy się stagnacją lub kryzysem w gospodarce. Widać to obecnie m.in. w 4 P. Tyrała, A. Olak, Prakseologia w edukacji dla bezpieczeństwa, Wydawnictwo Amelia, Rzeszów 2012, s. 27. 5 L. Balcerowicz, Odkrywając Wolność, Wykład dla Studenckiego Koła Naukowego Bezpieczeństwa Narodowego w auli nr

2 Instytutu Informatyki Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach przy ul. 3 maja 54 z dnia 9 maja 2013

roku. 6 Tamże.

3

Grecji. Profesor jasno dał do zrozumienia, że odpowiedzią na anty-wolnościowe presje, które

występują w demokracji, nie może i nie jest oczywiste odejście od demokracji i związanych z

nią obywatelskich swobód, lecz obrona zagrożonych wolności w ramach demokracji i

społeczeństwa obywatelskiego. Wymaga to stałych, systematycznych i profesjonalnych

działań, bo anty-wolnościowe presje nigdy nie ustaną. W związku z tym walka o wolność

nigdy się nie skończy — chyba że pozwolimy sobie tę wolność odebrać.

W dalszej części wykładu prof. Leszek Balcerowicz starał się udzielić

satysfakcjonującej odpowiedzi na następujące pytanie: jak pojmować wolność? Przytoczył

więc słowa Raymonda Arona, jednego z najwybitniejszych francuskich myślicieli liberalnych

XX wieku, który zauważył, że wolność jest najczęściej używanym i najbardziej

wieloznacznym ze wszystkich słów7. Jak łatwo dostrzec, wolność to termin trudny do

scharakteryzowania, a ponadto mogą pojawić się kłopoty z jego pojmowaniem. Wynikają one

głównie z powszechnie obowiązującego przekonania, że wolność oznacza przeciwieństwo

niewoli (niewolnictwa). Filozof i ekonomista Friedrich August von Hayek zauważył, że takie

rozumienie tego słowa datuje się od czasów starożytnych. W Grecji bowiem ludzie dzielili się

na dwie grupy o wyraźnie odmiennym statusie: wolnych i niewolników. Jednakże bieg

dziejów przyniósł ogromne zróżnicowanie ustrojów i w efekcie ogromne zróżnicowanie

trwałych sytuacji ludzi, a po zniesieniu prawnie uznawanego niewolnictwa w XIX wieku na

świecie żyją tylko ludzie wolni. Pojęcie wolności skomplikowało się, bo skomplikował się

świat, w rezultacie wolność rozumiana jako przeciwieństwo niewoli nie oznacza jednej, jasno

określonej sytuacji jednostki, tylko wiele rozmaitych, alternatywnych sytuacji. Innymi słowy,

„wolność” odnoszona do szerokiego przedziału historii, ze współczesnością włącznie, nie

jest prostym przeciwstawieniem niewolnictwa, lecz złożoną zmienną, której granicznym

stanem jest niewola jednostki8.

Ostatnią kwestią poruszoną na wykładzie była refleksja odnośnie do wolności a

równości, mającej na celu lepsze, bardziej dogłębne zrozumienie wspomnianych zagadnień.

Przede wszystkim należy tutaj dodać, że powszechność praw to innymi słowy równość wobec

prawa. Jej przeciwieństwem była nierówność zakresu wolności na mocy prawa, czyli podział

dorosłych ludzi na grupy o nierównym prawnie statusie takim jak wolni i niewolnicy czy

szlachta, mieszczanie i chłopi pańszczyźniani (których prawna sytuacja niewiele różniła się

od niewolników). Taka stratyfikacja prawna istniała przez zdecydowaną większość historii w

przeważającej liczbie społeczeństw9. Dzisiaj nierówność prawna występuje w krajach

fundamentalistycznego islamu, takich jak Arabia Saudyjska czy Afganistan za talibów. Ma

ona postać prawnego upośledzenia kobiet w porównaniu z mężczyznami. Taka sytuacja, choć

w różnych formach, występowała do niedawna w ogromnej większości państw10

.

Równość wobec prawa jest wielkim dorobkiem myśli i praktyki liberalizmu ostatnich

trzystu lat. Jest to ten rodzaj równości, który budzi najmniej kontrowersji i niezaprzeczalnie

pozwala pogodzić się z ideałem szeroko zakrojonej wolności. Można by wręcz powiedzieć, że

radykalne konsekwentne wolnościowe stanowisko wyraża się w postulacie maksymalnie

szerokiej wolności dla maksymalnie dużej liczby ludzi, czyli w połączeniu minimalizacji

sfery zastosowania państwowego przymusu oraz równości wobec prawa, szczególnie wtedy,

gdy państwo stosuje przymus11

. Bardziej skomplikowana jest relacja między szerokim

zakresem generalnych wolnościowych uprawnień a innym wielkim ideałem klasycznego

liberalizmu: ideałem równości szans. Przez równość szans rozumiem sytuację, gdy ludzie o

podobnych predyspozycjach (czyli cechach ciała umysłu i charakteru) mają podobne szanse

realizacji swoich życiowych planów. Ludzie są różni, a zatem różni ludzie mają różne szanse 7 R. Dobek, Raymond Aron – dialog z historia i polityką, Wydawnictwo Poznańskie 2006, s. 12. 8 F. A. von Hayek, Konstytucja wolności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, s. 33-34. 9 L. Balcerowicz, dz. cyt.. 10 Tamże. 11 F. A. von Hayek, dz. cyt., s. 97.

4

realizacji tych samych planów. W związku z tym na przykład, człowiek nie mający słuchu

muzycznego nie stanie się wybitnym skrzypkiem, a osobnik o słabej woli i odporności

psychicznej nie będzie zawodowym decydentem. Każda z tych osób może mieć jednak

szczególne predyspozycje innego typu. Niezbędnym składnikiem równości szans jest równość

wobec prawa. Albowiem podział społeczeństwa na nierówne — pod względem statusu

prawnego — grupy dorosłych ludzi, niezależnie od cech ich członków, w elementarny sposób

narusza postulat równych życiowych szans dla ludzi o tych samych predyspozycjach. Sama

równość wobec prawa, choć fundamentalnie ważna, nie wystarczy jednak, aby zapobiegać

dużej nierówności szans12

.

Gdy z kolei powiążemy pojęcie bezpieczeństwa z chrześcijańską interpretacją

wolności, doprowadzi nas to do utożsamienia wolności z godnością. Akt stworzenia świata

z Księgi Rodzaju13

, odczytany na poziomie metaforycznym, oznacza przecież kreowanie ładu

moralnego przez Pana Boga (porządek i jasność symbolizują dobro, chaos i ciemność - zło).

Umiejętność odróżniania dobra od zła gwarantuje człowiekowi życie w pełni ludzkie. Zanik

granicy między tymi jakościami sprzyja atawizmowi. Świetnie ilustruje to wiersz Tadeusza

Różewicza pt. Ocalony14

. Podmiot liryczny utworu w przedostatniej zwrotce mówi: Szukam

nauczyciela i mistrza / niech przywróci mi wzrok słuch i mowę / niech jeszcze raz nazwie

rzeczy i pojęcia / niech oddzieli światło od ciemności15

. Mamy tu aluzję biblijną, która

odwołuje się wprost do wymienionej wyżej księgi. Osoba mówiąca – dwudziestoczteroletni

mężczyzna, ocalały z rzezi16

– chce się ponownie narodzić, odnaleźć w sobie ład moralny.

Okazuje się, że doświadczenia II wojny światowej, mogą zniszczyć właściwy porządek

etyczny: To są nazwy puste i jednoznaczne: / człowiek i zwierzę / miłość i nienawiść / wróg i

przyjaciel / ciemność i światło17

. Kontrastowo zestawione znaczenia rzeczowników, które

znajdujemy w powyższym cytacie, podkreślają chaos wewnętrzny. Ból rezygnacji z wartości

humanistycznych znajdziemy natomiast w Pokoleniu18

Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

Autor, jako reprezentant Kolumbów, ze smutkiem mówi o konieczności wyzbycia się

sumienia, miłości i litości. Jednocześnie rozumie, że bez tych wartości ludzie przypominają

złych troglodytów19

. Doświadczenie wolności jest równoznaczne z człowieczeństwem

również dla Leszka Kołakowskiego: człowiek jest wolny na mocy natury samego swego

człowieczeństwa20

; wolność więc jest naszym doświadczeniem elementarnym, doświadczeniem

każdego21

. Tym samym, jako ludzie, jesteśmy wyróżnieni22

. Leszek Kołakowski tak

rozumianą wolność łączy jednak z wyborem wynikającym z naszych możliwości duchowych

i predyspozycji. Nie zgadza się z Kantem i św. Augustynem, którzy twierdzili, że człowiek

jest wolny, gdy wybiera dobro, a nie zło23

. Tym samym autor Mini wykładów (…) nie wpisuje

się w pełni w chrześcijańskie rozumienie wolności. Dla niego istota ludzka jest wolna, mimo

wyboru zła. Natomiast kultura chrześcijańska podkreśla, że grzech zniewala człowieka, gdyż

grzesząc sprzeniewierza się on swej naturze. Przecież wszystkie stworzone przez Boga

elementy świata, także człowiek, są dobre. Dlatego w biblijnym opisie stworzenia znajdujemy

12 L. Balcerowicz, dz. cyt. 13 Księga Rodzaju w: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu [Biblia Tysiąclecia], Wydawnictwo Pallotinum, Poznań

1991, s. 22-25. 14 T. Różewicz, Ocalony w: D. Zdunkiewicz – Jedynak, J. Klejnocki, B. Łazińska, Słowa i teksty. Język polski. Podręcznik kl.

3. Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2004, s. 175. 15 Tamże, s. 175. 16 Tamże. 17 Tamże. 18 Tamże, s. 138. 19 Tamże. 20 L. Kołakowski, dz. cyt., s. 80. 21 Tamże, s. 81. 22 Tamże, s. 82. 23 Tamże.

5

podsumowanie: A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre24

. Poglądy Leszka

Kołakowskiego łączą się raczej z poza-religijnym aspektem filozofii bezpieczeństwa. Do jej

zadań należy m.in. wprowadzenie ludzi w świat wartości uniwersalnych, sprzyjających

tolerancji, demokracji, pluralizmowi, poszanowaniu godności, podmiotowości osób i

wspólnot ludzkich.

Ciekawie o wolności człowieka pisze Blaise Pascal. Otóż pesymistycznie zauważa: los

ludzki jest jak gromada więźniów łańcuchami skutych, którzy muszą patrzeć, jak ich

towarzysze jeden za drugim z ręki kata giną, a wiedzą, że ich samych rychło podobny koniec

czeka25

. Zdaniem filozofa, słabi ludzie, przypominający trzcinę na wietrze, by nie myśleć o

końcu życia, uciekają we wszelkiego rodzaju rozrywki, znieczulają się na ból egzystencji.

Jednak tylko wiara leczy nas prawdziwie, a nawiązując do tematu, daje gwarancję

bezpieczeństwa, szczególnie po śmierci. By wierzyć, nie musimy weryfikować istnienia Boga

(zakład Pascala), a wręcz to niemożliwe. Wiara jest zanurzeniem w innej rzeczywistości

aniżeli ta codzienna; wiara włącza miłość Boga, zaufanie do Boga, pewność Bożego

synostwa, poczucie więzi niezbywalnej z Najwyższym. To nie są twierdzenia, to nie są akty

intelektualne, to są racje serca26

(rozumiane jako intuicje, dające pewność, chociaż nie można

ich udowodnić, a nie mgliste uczucia). Dalej czytamy, że opór wobec wiary nie pochodzi z

racji intelektualnych, ale stąd, że jesteśmy niewolnikami swoich namiętności (człowiek

przywiązany jest do pokus świata doczesnego); jeśli je okiełznamy, usuniemy główną

przeszkodę na drodze do wiary27

. Krótko podsumowując, wolność to wiara, dzięki której

zyskamy życie wieczne i uwolnimy się od doczesności.

We wspomnianym wcześniej eseju Leszka Kołakowskiego znajdujemy też definicję

wolności jako dzieła kultury, życia zbiorowego, prawa. Wolność w tym znaczeniu jest to

obszar tych ludzkich czynności, których organizacja społeczna niczego nie zakazuje ani nie

nakazuje, w których więc ludzie mogą wybierać, co chcą, czynić coś albo nie czynić, bez

narażania się na represje. Wolność w tym znaczeniu jest oczywiście stopniowalna

(…)zwykliśmy mierzyć różne ustroje polityczne rozmiarami wolności – od takich, gdzie

wolność jest bliższa zeru, czyli ustrojów totalitarnych w formie skrajnej [np. Rosja

Stalina(…), Trzecia Rzesza], do takich, gdzie nakazy i zakazy są ograniczone do minimum28

.

Dalej Leszek Kołakowski umieszcza celne spostrzeżenie, że mimo iż wolność w tym sensie

może być minimalna, to jednak nie może być nieograniczona29

. Uzasadnienie znajdziemy w

stwierdzeniu: wolność to umiejętność poruszania się wśród ograniczeń; zatem jeśli

ograniczeń nie ma, to też i wolności brak. W tym znaczeniu zawierają się sytuacyjne warunki

wyboru, wszystko to, co nam organizacja społeczna i prawo pozostawiają.

Również Tomasz Hobbes dostrzega zalety państwa. Stan natury nie jest (…)krainą

szczęśliwości; przeciwnie, życie w tym stanie jest prymitywne, ubogie i krótkie. Powstaje

przeto konieczność takiej umowy, która kładzie kres prawom przez naturę samą

ustanowionym i tworzy społeczeństwo cywilne albo państwo (…), które ludzie powołują do

życia dla własnego bezpieczeństwa30

. Oczywiście Hobbes jest znany z pochwały dyktatury,

bo tylko ona, według niego, zapewnia stabilność państwa i bezpieczeństwo obywateli.

Przeciwstawia się więc poglądom Johna Locke’a, który uznawany jest za klasyka

nowoczesnej demokracji, jako propagator wolności, własności, równości obywatelskiej,

tolerancji religijnej, konieczności poddawania osądowi ludu władzy wykonawczej31

.

24 Księga Rodzaju…, dz. cyt., s. 22-25. 25 L. Kołakowski, O co nas pytają wielcy filozofowie, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2008, s. 138. 26 Tamże, s. 139. 27 Tamże, s. 142. 28 L. Kołakowski, O wolności…, dz. cyt., s. 82-83. 29 Tamże, s. 83. 30 L. Kołakowski, O co nas pytają…, dz. cyt., s. 160. 31 Tamże, s. 154.

6

W świetle powyższych rozważań można przyjrzeć się pewnym koncepcjom państwa

opisanym przez pisarzy. I tak antyutopia Aldousa Huxleya (Nowy wspaniały świat32

) to wizja

państwa, z którego wyeliminowano źródła lęków człowieka (starość, choroby,

niezadowolenie z pracy czy zarobków), oraz spotęgowano źródła doznań przyjemnych

(narkotyk soma, czuciofilmy, seks - także zbiorowy). Tak skonstruowane państwo w pełni

kontroluje swoich obywateli, ale jednocześnie daje coś w zamian – poczucie

bezpieczeństwa. Gdyby nie Dzikus wychowany w enklawie, przypominającej

współczesność, obywatele nowego wspaniałego świata nigdy by nie zastanawiali się nad

wolnością. Pozbawieni możliwości poznawania wielkiej literatury poprzednich stuleci, z

zadowoleniem koncentrowali się na chwili obecnej. Czytając powieść tego angielskiego

pisarza, odnosimy wrażenie, że ta nowa cywilizacja zabiera im pewne czysto ludzkie cechy:

umiejętność kochania, empatii, odczuwania żalu i współczucia oraz cierpienia, także prawo

do doświadczania porażek. Zniewoleni, zuniformizowani na skutek procesu butlacji, nie

tęsknią do wolności, tym bardziej że nigdy jej nie doświadczyli (niczym alegoryczny ptak z

epigramatycznej bajki Ignacego Krasickiego – Ptaszki w klatce). Wizja państwa Huxleya to

literacki odpowiednik państwa totalitarnego; wszelkie odstępstwa od narzuconej normy w

tym kraju są karane zesłaniem do enklawy. Okropną utopię33

znajdziemy też u Platona.

Z kolei jeśli weźmiemy pod uwagę topos homo viator, a więc życie człowieka

zobaczymy jako wędrówkę, to zauważymy, że niebezpieczeństw uniknąć nie możemy, a

nawet nie powinniśmy. Świetnie ujął to Konstandinos Kawafis w wierszu Itaka: pragnij

tego, by długie było wędrowanie,/pełne przygód, pełne doświadczeń34

. Słowa te należy

rozumieć w kontekście mitu o Odysie35

. Archetypiczna interpretacja tej opowieści łączy się z

fragmentem Księgi Rodzaju, opisującym wygnanie ludzi z Edenu36

. Według tych tekstów

kultury, jesteśmy wędrowcami, dążącymi do celu. Biblia rozumie go jednoznacznie - jako

życie wieczne, natomiast mit – bardzo szeroko - jako szczęście. Zarówno w opowieści o

tułaczce Odyseusza, jak i w biblijnej historii Adama i Ewy, znajdziemy opis licznych

niebezpieczeństw i cierpienia. Jednak doświadczenia te nie wpływają pejoratywnie na

wspomnianych bohaterów: zagrożenia pozwalają na duchowy rozwój i kształtują pewne

cechy, takie jak odwaga, upór, opanowanie, zaradność. Może więc nie sposób osiągnąć stanu

pełnego bezpieczeństwa? Zresztą po co? Dokonując ewidentnego nadużycia, mogę nawet

stwierdzić, że gdy po śmierci pójdziemy do Raju, to owszem będziemy bezpieczni, ale czy nie

staniemy się jego niewolnikami?...

Podsumowując, chciałbym wypowiedzieć kilka subiektywnych wniosków – refleksji.

Po pierwsze, popieram stanowisko Hobbes’a, stojące w opozycji do poglądów anarchistów,

którzy twierdzą, że likwidacja państwa i rządu przyczyniłaby się do stworzenia relacji

braterskich i pokojowych. To nieprawda, gdyż powstałaby wojna wszystkich przeciwko

wszystkim, katastrofa37

. Podobnie zresztą twierdzi Leszek Kołakowski w eseju O władzy38

.

Zatem normy, prawa są konieczne i nie należy ich traktować jako źródła zniewolenia, ale

jako gwarancję bezpieczeństwa. Oczywiście pamiętać należy o kontrolowaniu władzy. Po

drugie, za bardzo istotny uważam wniosek z eseju O wolności: powinniśmy na równi cenić

dwa sposoby jej pojmowania – jako tej równoznacznej z człowieczeństwem oraz jako dzieła

życia zbiorowego. Przytoczę tu przykład podany przez samego autora tekstu: jeśli przyjrzymy

się sytuacji głodującego bezrobotnego, to nie powinniśmy redukować jego potrzeb do

32 A. Huxley, Nowy wspaniały świat, Porozumienie Wydawców, Warszawa 2001. 33 L. Kołakowski, dz. cyt., s. 29. 34 K. Kawafis, Itaka, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak, J. Klejnocki, B. Łazińska, Słowa i teksty. Język polski. Podręcznik kl. 1.

Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2002, s. 61. 35 Z. Kubiak, Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1999, s. 525-531. 36 Księga Rodzaju…, dz. cyt., s. 22-25. 37 L. Kołakowski, O co nas pytają…, dz. cyt., s. 165. 38 L. Kołakowski, O władzy w: Mini wykłady o maxi sprawach, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 2009, s. 9-15.

7

jedzenia; fakt posiadania swobód obywatelskich sprawi, że będzie miał większe szanse na

poprawienie swego losu. Zatem współistnienie wolności w tych obu znaczeniach może

gwarantować bezpieczeństwo. Po trzecie, biorąc pod uwagę zależność między wolnością i

bezpieczeństwem a wartościami humanistycznymi, skłaniam się do jeszcze jednego wniosku,

tym razem zainspirowanego katastroficznym utworem Witkacego – Szewcy. Otóż wydaje się,

że Stanisław Ignacy Witkiewicz, niestety, przewidział dyktaturę technokratów (bojąc się

takiej rzeczywistości, popełnił samobójstwo), czyli dominację automatyki, maszyn,

komputerów itp. Jeśli tak, to czy przypadkiem my, humaniści, nie jesteśmy zagrożeni jako

piewcy wartości czysto ludzkich? Co zagwarantuje nam bezpieczeństwo i wolność w

demonicznym świecie technokracji? Przecież inżynier nie może wygrać z magistrem, a

technika – zepchnąć kultury na margines życia społecznego.

8

Bibliografia:

1. Balcerowicz L., Odkrywając Wolność, Wykład dla Studenckiego Koła Naukowego

Bezpieczeństwa Narodowego w auli nr 2 Instytutu Informatyki Uniwersytetu

Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach przy ul. 3 maja 54 z dnia 09 maja 2013 roku.

2. Dobek R., Raymond Aron – dialog z historia i polityką, Wydawnictwo Poznańskie 2006.

3. Tekst piosenki, Chłopcy z Placu Broni, [w:]

http://teksty.org/Chlopcy_Z_Placu_Broni,Kocham_wolnosc, [dostęp: 15.12.15].

4. Huxley A., Nowy wspaniały świat, Porozumienie Wydawców, Warszawa 2001.

5. Kawafis K., Itaka, [w:] D. Zdunkiewicz-Jedynak, J. Klejnocki, B. Łazińska, Słowa i

teksty. Język polski. Podręcznik kl. 1. Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole,

Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2002.

6. Kołakowski L., O co nas pytają wielcy filozofowie, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak,

Kraków 2008.

7. Kołakowski L., O władzy w: Mini wykłady o maxi sprawach, Społeczny Instytut

Wydawniczy Znak, Kraków 2009.

8. Kołakowski L., O wolności w: Mini wykłady o maxi sprawach, Społeczny Instytut

Wydawniczy Znak, Kraków 2009.

9. Księga Rodzaju w: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu [Biblia Tysiąclecia],

Wydawnictwo Pallotinum, Poznań 1991.

10. Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Świat Książki, Warszawa 1999.

11. Różewicz T., Ocalony w: D. Zdunkiewicz – Jedynak, J. Klejnocki, B. Łazińska, Słowa i

teksty. Język polski. Podręcznik kl. 3. Literatura i nauka o języku. Do pracy w szkole,

Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa 2004.

12. Tyrała P., A. Olak, Prakseologia w edukacji dla bezpieczeństwa, Wydawnictwo Amelia,

Rzeszów 2012.

13. von Hayek F. A., Konstytucja wolności, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.

„SAFETY AND FREEDOM”

Summary

The article describes the most important aspects of security and freedom , together with a

detailed explanation of both concepts. In addition, it contains numerous references to history,

philosophy and even economics. The study also included a lecture by prof. Leszek

Balcerowicz for the Student Research and National Security as well as its analysis of the

research, which in a holistic way affects a better understanding of the issues discussed. The

text focuses mainly on the presentation of the relationship between security and freedom,

which is not as obvious as it may apparently seem.

Keywords: safety, freedom, reason, happiness, goodness.