!"#2 HULYO–SETYEMBRE 2015

ASIKASOEY LAMAN MO

5PARAAN YASARAG MONGAWAEN

Labay mo ni kaaruman ya impormasyon odinolabay mon walay ombisita ed sikan mangiyaralna Biblia ya libre?Lukasan so www.jw.org /pag odino ipawit moyrequest mod sakey ed sarayan address.JEHOVAH’S WITNESSES: PHILIPPINES: PO Box 2044, 1060 Manila.UNITED STATES OF AMERICA: 25 Columbia Heights, Brooklyn,NY 11201-2483. Nengnengen so kompleton listaan na sarayaddress ed interon mundo diad www.jw.org/pag/kontak.

Sayan publikasyon et ag-ilalako. Itatarya iya bilang kabiangan na sankamundoan a kimey na panagbangated Biblia a susuportaan na boluntaryon donasyon. Likud no sananey a bersion so akaiyan, saray teksto edGriegon Kasulatan et inala ed Balon Mundo a Patalos na Kristianon Griegon Kasulatan. Tan saray tekstoed Hebreon Kasulatan et inala ed Say Biblia, Philippine Bible Society ya inusaran na modernon ortograpiya,tan NW so akaiyan no inala ed New World Translation of the Holy Scriptures, 2013 Edition.Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. � 2015 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania.Printed in Japan.

1 2 3 4 5MAN UN A N A R T I K U L O

SARAY PARAAN NAPANGASIKASODLAMAN MO

ANGGAPOD sikatayoy labay toy mansakit. Ta maka-paaburido tan magastos itan. Agka labat makap-kapuy, noagta agka met makapantrabaho odinomakapan-eskuela, tan agmo naasikasoy pamilyam.Ompan kaukolan mo ni ingey mangasikasod sika,tan mangaliw na mabmablin tambal o manpadoktor.

Duga may ibabaga ra ya “Mas maong ni manalwarnen say mansakit.” Wala ray sakit ya agnapaliisan.Balet dakel so nagawaan mo pian agka mainomaya mansakit odino napaliisan moy mansakit. Imanoeylimaran nagawaan mo pian mas naasikasom solaman mo.

!"#2DIAD SAYAN ISYU2 MANUNAN ARTIKULO

Saray Paraan naPangasikasod Laman Mo

8 TULONG PARAD PAMILYANo Panon ya LabanayErmen

10 TEKNOLOHIYAKasin Duga so PanguusarMod Saray Gadyet?

12 “Tutulongan Kami naDios ya Onabig”

14 SAY EBAT NA BIBLIAPikakalugoran

16 WALA KASI NANDESINYO?Say Usar na Balbasna Pusa

Vol. 96, No. 7 / Quarterly / PANGASINANIyiimprinta ed Kada Isyu: 51,788,000 ed 103 a Lenguahe

1 MAGMALIW YA MAPALINIS

UNONG ed Mayo Clinic, “say sakey edsaray sankaabigan ya paraan pian napali-isay pansakit tan pangikayat na sakit” etsay panuras na lima. Say sankainomayanya pakalay panateng tan panukok et noibemben mod eleng tan matam so li-mam ya apeketay mikrobyo. Pian napali-isan itan, say sankaabigan ya gawaen moet say regular ya panuras na limam. Nomapalinis ka, napaliisan met so ikayat namas delikadon sakit, singa say pneumo-nia tan pantai, ya sengegay ipapatey kadataon na masulok ya duaran milyon ya ugu-gaw ya anggapo ni limay taon da. Naba-wasan met so ikayat na makapatey yasakit ya Ebola diad panuras na lima.

Wala ray panaon ya talagan importanteso panuras na lima pian naprotektaaybunigas mo tan na arum. Kaukolan moymanuras na limam:˙ Kayarim ya angusar na kasilyas.˙ Kayarim ya sinalatan na diaper odino ini-

baan ed kasilyas so ugaw.˙ Antis tan kayarim ya tambalen so sugat.˙ Antis tan kayarim ya akaiba so mansasakit.˙ Antis kan manluto, mangiparungo, odino

mangan.

˙ Kayarim ya binmasis, inmukok, odino nan-pangles.

˙ Kayarim ya binembenan so sakey ya ayepodino dutak na ayep.

˙ Kayarim ya nambantak na basura.

Nepeg ya dugay panguuras mod limam.Based saray impanaral, dakel ya mangu-usar na kasilyas parad publiko et agma-nuuras odino aliwan duga so panguurasday lima ra. Panon so dugan panuras?˙ Basam tan sabonan so limam.˙ Panggasgasan so duaran limam ya anggad

ombura, tan linisan met so kukom, tangan,beneg na limam, tan nanleetay gamet mo.

˙ Sabon mo anggad 20 segundo.˙ Begnawan na malinis ya danum.˙ Pamagam ed malinis ya punasan odino

paper towel.

Simpli labat iratan balet makatulongpian napaliisay sakit tan ondukey so bilay.

Onliing! Hulyo–Setyembre 2015 3

2 MANGUSAR NA MALINIS YA DANUM

SAY pangala na malinis a danum paradpamilya et regular a gagawaen ed pigaranbansa. Balet say pakaala na malinis adanum et problema ed anggan iner a pa-sen na mundo ta anggan say manunanpangaalaay danum ya inumen et nako-kontamina lapud delap, bagyo, aderal atubo, odino arum nin rason. No aliwanmalinis so nanlapuan na danum odinomarutak so angikargaan, panlapuan itanna impeksion manlapud bigis, singa saykolera, makapatey ya pantai, typhoid,hepatitis, tan arum nin impeksion. Saypakainum na marutak ya danum et sakeyed saray lapuan na pantai na manga1.7 bilyon kada taon.

Mabetbet ya naaalisan so arum na ko-lera no makainum odino makapanganiray akontaminay dutak na saray totoonwalaay kolera. Panon mon naprotektaaysarilim manlapud satan tan arum ninklase na kontaminasyon anggano kakka-yari na kalamidad?

˙ Seguroen mon amin ya iinumen mon da-num—kaiba lay uusaren mod pan-tooth-brush, panggaway yelo, tan pansinop, odi-no panluto—et malinis so nanlapuan to,nayarin diad panag-asolan parad publiko yatalagan malinis odino saray napanpiyaan amanaglakoy danum.

˙ No bilang ta akontamina so linya na danum,ipalwag ni antis ya usaren odino laokan namatukoy a kemikal.

˙ No mangusar na kemikal a singa say chlo-rine odino tabletan panlinis na danum, tum-boken a maong so instruksion.

˙ Mangusar na de-kalidad ya filter na danumno wala tan no agtanto mabli.

˙ No anggapoy nasaliw ya kemikal odino ga-mit ya panlinis na danum, mangusar nableach, waloran patak kada sakey galonna danum (duaran patak kada litro), kiwa-len a maong, tan mamalabas na 30 minutoantis ya usaren.

˙ Seguroen ya malinis so pangikargaan nadanum, asakoban pian aglamet nakonta-mina.

˙ Seguroen ya malinis so antokaman ya usa-ren ya pangasol ed danum, singa say kaor.

˙ Seguroen ya malinis so limam antis mon lu-kasay kargaan na danum, tan agmo itatak-saw so limam odino gamet mo ed danumparad inumen.

Dakel so nagawaan mo pian agkamainomay a mansakit odinonapaliisan moy mansakit

Onliing! Hulyo–Setyembre 2015 5

3 IMANOEY KAKANEN MO

AGMANSIANSIAN mabiskeg so laman noaliwan dugay nutrisyon. Kaukolan ya sus-to tan balanse so kakanen mo. Ompankaukolan mon imanoey panag-usar moyasin, taba, masamit, tan karakel na kaka-nen mo. Mangan kay prutas tan pising,tan pandurumam so kakanen mo. Maka-tulong no basaen moy ingredients piannapilim no anto ray mas masustansiantinapay, cereal, pasta, odino belas. Masdakel so sustansia tan fiber na sarayanen saray produkto ya aminpiga lan apro-seso. No protina, daiset labat tan lamana parte na karne so kanen tan gawaena mas mabetbet so pangan na sira ed sa-key simba no posible. Diad pigaran ban-sa, wala ray pisipising ya pakaalaay pro-tina.

No dakdakel so kakanen mon mama-samit tan mamantika, magmaliw kanoverweight. Pian napaliisan iya, danum soinumen imbes ya saray mamasamit ya ii-numen. Mangan na dakel a prutas imbesya saray mamasamit ya palamis. Limitaaykakanen mon mamantika, singa saraysausage, karne, mantikilya, cake, keso,tan cookies. Tan imbes ya mangusar naanggan anton taba ed panluto, mangusarna mas maong a klase na taba.

No dakel so nanaakan mon asinodino sodium, ontagey a maong so da-lam. No onia so problemam, nengnengenso impormasyon na produkto pian aliwansobray naakan mon sodium. Imbes ya

asin, mangusar ka na natural iran rekadoya pampananam ed panangan mo.

Parehon importante so karakel tan noantoy kakanen mo. Kanian no mamanganka, segurom ya duga labat so karakel nakakanen mo.

Say sakey nin problema et say paka-samal lapud panangan. Nasamalan ka noaliwan dugay impanluto tan impangi-sinop ed panangan. Kada taon, 1 edkada 6 Amerikano so mansasakit lapudasamalan irad kinan da. Dakel met soonaabig tan anggapo lay arum ya epektodlaman da, balet wala met iray ompapateylapud satan. Antoy nagawaan mo pian na-paliisan itan?˙ Saray pisipising et nayarin inabunoay dutak

na ayep, kanian urasan a maong iratan.˙ Urasan na ampetang tan nansabon ya da-

num so limam, talagdanan, kagawaan edkusina, plato, tan panagtapewan antis monusaren iratan.

˙ Pian napaliisay pankontamina, agmon balotikakargay panangan ed angikargaan moymaetan iknol, karne, odino sira no agmo niinurasan iratan.

˙ Seguroen ya dugarugay panlutom, tan i-refmon tampol iray nabulok ya agni kanen.

˙ Ibantak la ray nabulok ya kakanen ya masu-lok lan duay oras ya apaulyanan ed loob naabung, odino ibantak la kayari na sakeyoras no masulok ya 90 degrees Fahrenheit(32°C) so kapetang na panaon.

4 MAN-EHERSISYO

ANGGAN antoy edad mo, kaukolan moyregular ya pisikal ya aktibidad pian na-pansiansiam ya marakep so laman mo.Amayamay so agla mani-ehersisyo. Akinya importante so man-ehersisyo? Makatu-long itan pian:˙ Makaugip kan maong.˙ Ag-ambelbelat so laman mo.˙ Mansiansian mabiskeg iray pukel tan

muscle mo.˙ Mansiansia odino nawalaay balansin belat.˙ Napaliisay na-depress.˙ Napaliisay ipatey a tampol.

No agkaman-ehersisyo, nayarin:˙ Mansakit kad puso.˙ Mansakit kay type 2 diabetes.˙ Ontagey so dalam.˙ Ontagey so kolesterol mo.˙ Na-stroke ka.

Say pisikal ya aktibidad ya kaukolanmo et depende ed edad tan biskeg na la-man mo, kanian maabig no onkonsultakad doktor antis kan mangigapoy progra-ma na ehersisyo. Based saray rekomen-dasyon, saray ugugaw tan katayatdang etnepeg ya walaay 60 minuton kabkaabi-gan anggad impasyan aktibidad kadaagew. Saray adulto et nepeg ya walaay150 minuton kabkaabigan ya aktibidadodino 75 minuton impasyan aktibidadkada simba.

Manpili na aktibidad ya man-enjoy ka.Nayarin labay moy baskitbol, tennis, soc-cer, maples ya panakar, pambisikleta,pan-garden, pambelang na kiew, panla-ngoy, pan-sagwan, jogging, odino arumnin ehersisyo ya manpalinget. Panonmon nibaga ya kabkaabigan odino impa-sya so sakey ya aktibidad? Say kabkaabi-gan ya aktibidad et palingeten to ka, baletsay impasyan ehersisyo et amay ngalngaliagka makapitongtong legan mon gaga-waen itan.

Say bunigas mo et apektado na saray bengatlan agmokontrolado—singa say kipapasey ekonomya, saray napanga-laay pankaukolan, tan arum ni. Balet, anggano antoy situasyonmo, kaukolan mon iyaplikay pigaran suhestion ed sayanmagasin. Singa imbaga na makabat a too nensaman, “saymarunong et ompapaliis no nanenengneng toy peligro.”—Uliran22:3, NW.

PROTEKTAAYLAMANMO!

Onliing! Hulyo–Setyembre 2015 7

5 ONUGIP NA SUSTO

NANDURUMAY karukey na ugip a kauko-lan na kada indibidual. Saray kapangiya-nak et onuugip na 16 anggad 18 ya oraskada agew, balet saray 1 anggad 3 taonet manga 14 oras, tan saray 3 anggad4 taon et manga 11 odino 12 oras. Saraymaneeskuela lan ugugaw et kaslakan yamankaukolan na anggad 10 oras, saraykatayatdang et manga 9 odino 10, tansaray adulto et 7 anggad 8.

Say dugan karukey na ugip et aliwanopsyonal. Unong ed saray eksperto, saydugan ugip et importante parad:˙ Ibaleg tan ibiskeg na saray ugugaw tan

tinedyer.˙ Pakaaral tan agpakalingwan ed saray balon

impormasyon.˙ Pamasiansian balanse na saray hormone ya

makatulong ed metabolismo tan belat.˙ Puso.˙ Ipaliis ed sakit.

Say kulang ya ugip et manresultad sob-ran itaba, depresyon, sakit ed puso, dia-betes, tan graben aksidente. Kanian maa-big no sustoy karukey na ugip tayo.

Antoy gawaen mo sirin no naiirapankan onugip?˙ Onugip ed parehon oras tan ombangon ed

parehon oras kada agew.˙ Seguroen ya say kuartom et mareen, am-

bilunget, makaparelaks, tan dugarugay tem-peratura to.

˙ Agka manbabantay na TV o manguusar nagadyet legan ya walad dukolan.

˙ Gawam ya komportable so dukolan mo.˙ Paliisay sobran pangan, caffeine, tan alak

antis ya onugip.˙ No ginawam la ra iratan ya suhestion balet

nai-insomnia ka nin siansia odino wala niarum ya problemam ed kakaugip—singa saysobran pakakatemeg no agew odino ngal-ngali agka makalinawa no naugip ka—maa-big no onkonsulta kad propesyonal a ma-nagtambal.

Saray manbabasa na Masanton Kasulatan et naliligliwad napanmatalkan apormisa ya diad arapen, “anggapoy manaayam a mangibagay: ‘Mansasakitak.’ ” (Isaias 33:24, NW)� Antis na satan, gawam so anggaay nayarian monprotektaay laman mo tan na saray inarom ed bilay. ˛

� Parad kaaruman ya impormasyon, nengnengen so libron Anto so Peteg ya Ibabangat na Biblia?ya im-publish na Saray Tasi nen Jehova, odino ombisitad Web site mi ya jw.org/pag.

NO AKIN YA MAIRAP“Walay duaran amigak ya sa-niban lanang tan agda ak ipi-pila. Nababalitaan kon mani-enjoy ira. Aminsan, tinawaganko may sakey tan wadmanmet may sakey, tan nen walayinmebat ya arum ed telepono,sankarengel koy paniistoryaantan paneelekan da. Nadngelkoy liket da, kanian lalon in-mermen ak!”—Maria.�Asalim lay anggapoy kaibamtan maermen ka? No ontan,walay bilin na Biblia ya maka-tulong ed sika. Balet imanomnin unona iray bengatlan ne-peg mon naamtaan nipaakared panermen.

� Sinalatan iray arum a ngaran ed sayanartikulo.

NO ANTOY NEPEG MON NAAMTAANNgalngalin amin et naeermenan no maminsan. Kaibala ray ipapasen ya sikat. Akin? Lapud aliwan say karakelna kaaro noagta say kualidad na pankakaaro so nayarinrason na panermen na sakey. Saramay ipapasen ya si-kat et mabetbet ya mumungkogen na totoo balet ta ang-gapoy tuan kakaaro da tan maermen ira.Apektadoy bunigas mo no maermen ka. Ibabagana saray manag-research ya diad 148 ya impanaral, saymatalag ya pipiulop so sakey ya rason na masakbay yaipatey tan say epekto na satan et “mamiduan delikadoa singa say sobran mataba” tan “kapetekan toy pansiga-rilyo na 15 stick kada agew.”No maermen ka, mainomay kan nasagyat. Diad tua,nayarin lapud satan et mikaaro ka lad anggan siopa.“No maermen ka, ompan kulang kay atension,” kuan nakalangweran a si Alan. “Nayarin isipen mo lad satan yamas maong nin walaymamansin ed sika nen say angga-po. Magmaliw itan ya problema.”Agnaekal na teknolohiya so ermen. “Sarag koy man-text o man-e-mail ed sanlasus a totoo kada agew baletta siansia nin maermen ak,” kuan na kalangweran ya siNatalie. Ontan met so alikna na tinedyer ya si Tyler.Inkuan to: “Say pantext et singa merienda, balet say per-sonal a pitongtong et singa kompleton panangan. . . .Maong met so manmerienda, balet kaukolan moy kom-pleton panangan pian napesel ka.”

T U L O N G PA R A D PAM I LYA � K A L A N GW E R A N

No Panon yaLabanayErmen

r Basaen so arum nin makatulong ed pamilya diad www.jw.org/pag

Onliing! Hulyo–Setyembre 2015 9

NO ANTOY NAYARIN GAWAEN MOMagmaliw a positibo. Singa bilang, nilukasan moy Website ya pakanengnengan na saray litrato tan anengnengmoy litrato na kakaarom ya linmad okasyon ya agka im-bitado. No ontan so situasyon, walay pampilian mo—ba-langlan isipen mo ya agda ka labay ya kaiba odino mag-maliw kan positibo. Lapud agmo amta so amin a rason,akin et manisip kay negatibo? Agta mas maabig no sayisipen mo et saray positibon rason no akin ya agda kainimbitaan? Mabetbet ya aliwan say agawa noagta saynononoten mo so mamaermen ed sika.—PrinsipyodBiblia: Uliran 15:15.Paliisan so pannonot na negatibo. No maermen ka,ompan isipen mon, ‘Anggapoymangiimbitad siak’ odino‘Aarawian ak na totoo.’ No ontan so nononoten mo, lalokan onermen. Paulit-ulit mo laingen ya isipen ya agka la-bay ya kaiba na arum, kanian iyarawim so sarilim tanmas onermen ka.—Prinsipyod Biblia: Uliran 18:1.Mikaaro kad saray mas matatken ed sika. NabasadBiblia so istoryay bilay nen David, ya nayarin tinedyer ninen akabat toy Jonatan ya mas matatken na 30 taon edsikato. Anggano arawi baetan na edad da, nagmaliwiran maapit a sankaaro. (1 Samuel 18:1) Ompan naga-wa met itan ed sika. Oniay imbaga na 21 anos a siKiara: “Diad agano ni et naapresyak so kaimportantianna pakawalaay kaaro a mas matatken nen say siak. . . .Wala ray maapit a kakaarok ya mas matatken na piga-ran dekada, tan talagan apresyaen koy inkadunong tanagpanguman-uman na isip da.”—Prinsipyod Biblia: Job12:12.Apresyaen iray gunggona na pansolo.Wala ray arumya naeermenan no bukbukor da la. Balet aliwan ontanso nepeg ya naliknam lapud bukbukor mo. Singa bi-lang nensaman, naynay ya walay nakakaulop nen Jesus,balet pinabli to met so panaon ya makapansolo. (Mateo14:23; Marcos 1:35) Sarag mon aligen itan. Imbes yaisipen mon makapaermen so manbukbukor, sambotmoy mareen ya panaon pian dalepdepen tan apresyaeniray bendisyon mo. Makatulong itan pian mas kaaroenka na arum.—Uliran 13:20. ˛

SARAY MAKATULONGA KASUL ATAN

“Amin iray agew na masegsegangsikara so mauges; balet saymagayaga so puso to walaan anaynay na liket.”—Uliran 15:15.

“Saray totoon agda amtay mioluped kapara ran totoo et say pankaa-bigan da labat so nununoten da.”—Probirbio 18:1, Maung a Balita.

“Agta say karunongan et waladsaray maedad la, tan say pakata-los et walad saramay abayag lanmanbibilay?”—Job 12:12, NW.

BO

“Siguro dakel a kalangweranso maermen balet iyaamotda. Singa bilang, no mantetextodino mitotongtong ira pana-megley na social network, sa-raman ya “kakaaro” da etagda kaiba—tan nayarin naer-menan ira lapud satan.”

ABIGAIL

“Wala ray kaaro tayon inmalisodino nayarin agtayo la na-kakatongtong lapud nanduru-man rason. Mas maabig noituloy ni so komunikasyonanggano arawi Iay panaaya-man da. Nakatongtong mo la-bat so abayag lan kaarom, on-ligsa ka la.”

WALAY gadyet mo?� Dakel so walaay gad-yet ta kaukolan da itan. Importante tan

� Diad sayan artikulo, inusar so terminon “gadyet” pa-rad saray elektronikon kagawaan odino gamit ed pangipa-sa na digital data, kaiba la ray e-mail, tawag ed telepono,text message, video, musika, games, tan litrato.

mausa-usar iray gadyet diad trabaho, ko-munikasyon, tan panagligliwaan.Balet, singa si Jenni tan Dennis, sobra

so panguusar na karaklan ed teknolohiya.Singa bilang, oniay inkuan nen Nicole ya20 to: “Agko labay ya aminen, balet bestfriend koy cell phone ko. Naynay kaminsaniba. Nanaasar ak no anggapoy sig-nal, tan kapalduay oras ni labat et eksay-ted ak lan nanengneng no walay nan-message ed siak. Aliwa la ya!”Wala ni ra ingey sanlabin mantatalaran

na mensahe tan updates. Ompan man-sakit ni ra ingen no agda kaibay gadyetda. Sayan ugali et tatawagen na arum amanag-research ya adiksion—balanglandiad saray gadyet, Internet odino arum a

KASIN DUGA SO PANGUUSARMOD SARAY GADYET?Si Jenni et naadik ed video game. “Waloranoras ak ya manggagalaw kada agew,” soinkuan to, “tan talagan problema la ya.”Sinali nen Dennis so agmangusar na gadyettan agman-Internet ya sakey simba. Balet40 oras ni labat et sinmuko la.Aliwa lan tinedyer si Jenni tan Dennis. Si Jenniet 40 to la tan apatira lay anak to. Si Denniset 49 la.

Onliing! Hulyo–Setyembre 2015 11

gamit a singa say smartphone. Aglabayna arum ya usaren so terminon “adik-sion” tan mas labay dan tawagen itan yaugali ya agnakontrol odino mairap yaitunda.Anggano antoy pananawag ed satan,

say sobran pangusar ed saray gadyet etmagmaliw ya problema. Diad arum a si-tuasyon, satan so sengegan na dibisyoned saray sankapamilya. Alimbawa, oniayinamin na 20 anos a bii: “Agla amta nentatay ko so nagagawad siak. Akayurongirad salas tan mani-e-mail ira no mitotong-tong ed siak. Agda naikbanay cell phoneda. Inaro da ak met seguro, balet nomaminsan et singa andi.”

“Digital Detox”Pian nakontrol so sobran panangusar

na saray gadyet, wala ray ginawan “digi-tal detox” center diad China, South Ko-rea, United Kingdom, tan United States,a ditan et pigaran agew ya agnayarinman-Internet tan mangusar na saray gad-yet. Singa bilang, si Brett ya 28 anos, etimbaga ton nasasabi toy anggad 16 oraskada agew ya panggagalaw ed onlinegame. “Basta aka-online ak, singa akaka-drugs,” so inkuan to. Nen linmad digi-tal detox center, anggapoy trabaho to,apaulyanan toy sarili to, tan anggapo laykakaaro to. Antoy gawaen mo pian ag-itannagawad sika?KUENTAM SO PANGUUSAR MOY GADYET. Usisaenso epekto na satan a teknolohiya ed bilaymo. Tepetay sarilim:˙ Kasin maingongot ak a maong omansyodot ak ni ingen no agak

makapan-Internet o agko nausar sogadyet ko?

˙ Kasin onlalampas ak a lanang ed inyes-kedyul kon oras ya itundak a pangusared satan?

˙ Kasin kulang so ugip ko ta naynay kontatalaranan so onsabin mensahe?

˙ Kasin napapaulyanan ko lay pamilyaklapud panguusar koy gadyet? Kasinonabobon so pamilyak ed ebat kodsayan tepet?No lapud panguusar mod saray gadyet

et napapaulyanan mo la ray “mas impor-tantin bengatla”—kaiba lay pamilyam tanarum nin responsabilidad mo—natan laso panaon pian manguman. (Filipos 1:10)Panon?MANGGAWAY MAKATUNONGAN YA LIMITASYON.Amin ya sobra, anggan maong, et maka-puy. Kanian balanglan uusaren mo iraygadyet parad negosyo odino panrelaks,limitaan so panaon a pangusar mod sa-tan, tan tumboken itan.Tip: Maabig no onkerew kay tulong ed

kapamilyam o kaarom. Ibabaga na Biblia:“Mas maong ni duara nen say sakey, . . .ta no natumba so sakey ed sikara, sikatoyipaalagey na kaiba to.”—Eclesiastes 4:9, 10, NW.Lapud mas mainomay tan mas maples

so makala tan mangipasa na impormas-yon panamegley na saray balon gadyet,main-inomay ya nasobraay pangusar edsatan. Balet ag-aabuloyan ya “naadik”kad saray gadyet. No ‘usaren mod san-kaabigan so panaon mo,’ napaliisan moysobran pangusar ed saray gadyet.—Efeso5:16. ˛

Ag-aabuloyan ya “naadik” kad saray gadyet

SI Natalya tan say siameran taon ya anakton si Aslan et kinmebkeb ed abay nenZarina tan say dose anos ya anak ton siAnzhelika. Masulok ya 1,000 nin ugugawtan adulto so sanaabay ya akayurong le-gan iran guaguardiaan na saray linmusobya armado.

Antis na satan, nen Mierkoles, Set-yembre 1, 2004, manpaparaan iray ugu-gaw tan atateng diad paway na eskuelaanpian selebraan so unonan agew na klasediad Beslan, melag a baley diad Alania,Russia. Biglan nilusob ira na saray arma-don lalaki tan saray suicide bomber, nam-paputok iray paltog tan maneyag ira. Tini-pon na masulok ya 30 ya inmataki iraynatatakot ya totoo diad gymnasium naeskuelaan tan pinaliberan da itan nabomba.

Say Enkuentro tan say GuloSatan so gapo na teriblin taloran agew

ya enkuentro ed baetan na saray inma-

taki tan saray sundalo. “Grabe so impan-pikasik ed saman,” so kuan nen Natalya,ya diad saman et manaaral na Biblia edSaray Tasi nen Jehova.

Ngalngali la manampot so summer,kanian agaylay petang ed gymnasium.Diad kabuasan na komaduan agew, ag-pinakan tan agpinainum na saray inma-taki iray hostage da, tan diad komat-lon agew—Biernes—apilitan so arum yaa-hostage ya inumey sirit da tan kaneniray rosas ya inawit na ugugaw parad sa-ray titser da. “Walay ugaw a lakin asinggered sikami ya angikarga na bulong ed li-mak,” kuan nen Natalya. “Pinalduak imantan inter koy kapaldua ed si Anzhelika tankapaldua ed si Aslan.”

Diad komatlon agew, ginmapoy grabengulo. “Wala ray sinmabog ed petek ko,”kuan nen Natalya. “Makapakapal soasewek, tan ginmapoy putukan.” Leganna putukan ed baetan na saray sundalotan terorista, kinmurong si Natalya tan

“Tutulongan Kami na Dios ya Onabig”

Dakel a rosas diadaderal a gymnasium

Inatey si Anzhelikalegan na graben gulo

Onliing! Hulyo–Setyembre 2015 13

Aslan. Walay Ossetian ya manngaray Alanya angiguyor ed sikara pian naligtas ira.Dakel so ag-akabatik.

Say ResultaNilasus ya ugugaw tan adulto so inatey,

kaiba lay Anzhelika. Pigay simban sanka-rengel so panak-akis tan panurangal edBeslan. Diad apartment nen Natalya etsankabantag so eskuelaan, tan angganowala lay balon eskuelaan, agnin siansialabay nen Aslan so onloob ditan. Ag-ingenompapaway ya manggalaw. “Impikasi midsi Jehova ya tulongan ton nalabanay takotto,” kuan nen Natalya. Ag-abayag, wala laypakpel ton maneskuela lamet.

Mairap parad si Natalya so onatendidsaray Kristianon pantitipon ed KingdomHall. “Basta no nakaibak so dakel a totooed sakey a lugar, pakaliknak et walay on-sabin mangataki,” so inkuan to. “Ipipika-sik ya anggapo komoy mauges a nagawa.Balet asabi panaon ya agak la inmatendi.Naguguloan ak met lapud amayamay soinatey, balet sikami et akaligtas.”

Say Inyabig“Misalsalamat ak ed saray agagid kon-

gregasyon ta intultuloy da ak ya tinulo-ngan,” kuan nen Natalya. “Walay Tasi yamanngaray Tatyana ya bibisitaen to ak yalanang kada kayari taloy agew. Insanangitagar na sakey nin Tasi—maomaong,mataktika, tan mauyamon si Ulyana—yakabisado toy Biblia. Kinomendaan toy im-pansagpot ko, tan talagan dedengelen toak no mansasalita ak.

“Imbasa nen Ulyana ed siak imay imba-ga na Kristianon si apostol Pablo diad2 Corinto 1:9. Kayari na impanirap todAsia, inkuan nen Pablo: ‘Inisip mi ya asen-tensiaan kami lay ipapatey.’ Imbasa tomet so Isaias 40:31: ‘Saray manalagar ed

Jehova pasimbaloen to so biskeg da, ma-maatagey ira naani ya akapayak a singasay agila.’ Saratan ya teksto, ontan meted regular ya emosyonal a suporta nenUlyana tan arum ni, so amabiskeg ed siakya onatendi lamet ed saray Kristianonpantitipon, kaiba iray ana’ko. Balet, sian-sia nin agak komportable ed loob nahall.”

Nagmaliw ya sakey ed Saray Tasi nenJehova si Zarina tan pitalaran toy panga-bet lamet ed si Anzhelika no onoli lad bi-lay diad marakdakep tan mareen ya mun-do, ya uleyan na Panarian na Dios. (Mateo6:9, 10; Gawa 24:15) Si Natalya tan sarayanak to et abautismoan nen 2009. Asing-ger nin siansiad aderal ya gymnasium sopanaayaman da balet ta agla ra natata-kot. “Natan et kayak lan istoryaen imayagawa ya agnapapasnokan o natatakot,”so kuan nen Natalya. “Tutulongan kamina Dios ya onabig.” ˛

“Natan et kayak lan istoryaen imayagawa ya agnapapasnokan o natatakot”

Inmataki: Masulok ya 30

A-hostage: Masulok ya 1,000

Inatey: Manga 330

Asugatan: Masulok ya 700

MAKAPAERMENYA

BILANG

S AY E B AT N A B I B L I A � P I K A K A L U G O R A N

P I K A K A L U G O R A NAnggano ipupurek a naynay so panmatoor ed asawa,siansia nin nabubuyak so dakel a pamilya lapud pikakalugoran.

Anto so pikakalugoran?NO ANTOY IBABAGA NA TOTOO Diad pigaran kul-tura, agda ipapasen ya mauges so piseksoed agmo asawa, lalo lad saray asawan la-laki. Tan parad arum et agkaukolan a per-manente so kasal.NO ANTOY KUAN NA BIBLIA Diad Biblia, say pi-kakalugoran et ontutukoy ed mabulosya pisekso na de-asawan indibidual—lakio bii—diad arum ya agto asawa. (Job 24:15; Uliran 30:20) Say pikakalugoran etmakapadimlad arap na Dios. Diad Israelnensaman, say dusa parad satan et patey.(Levitico 18:20, 22, 29) Imbangat nenJesus iray papatumbok to ya agmika-kalugoran.—Mateo 5:27, 28; Lucas 18:18-20.

NO AKIN YA IMPORTANTIN PANTONGTONGAN De-deralen na saray mikakalugoran so ser-yoson impansamba dad asawa ra nennankasal ira. Satan et ‘kasalanan edDios.’ (Genesis 39:7-9) Buyaken na satanso ulopan na ananak tan atateng. Ni-arum ni, ipapasakbay na Biblia ya “uko-men na Dios iray . . . managkalugoran.”—Hebreos 13:4.

“Komon ta say panangasawa etnepeg a galangen na amin a totoo,tan ag-itan komon narutakan.”—Hebreos 13:4.

r Nengnengen so ebat ed arum nin tepet ed Biblia diad www.jw.org /pag

Onliing! Hulyo–Setyembre 2015 15

Kasin napultot so relasyon na sanasawa lapudpikakalugoran?NO ANTOY KUAN NA BIBLIA Unong ed Biblia,say sakey et naabuloyan a pultotey relas-yon dan sanasawa no say kapareha to etnanggaway seksual ya imoralidad. (Mateo19:9) Kabaliksan na saya a kayarin nang-gaway imoral so asawa to, walay kanepe-gan na inosentin asawa ya mandesisyonno kasin mansiansia ed agnanmatoor yaasawa to odino midiborsyo. Personal iyandesisyon.—Galacia 6:5.Balet, diad arap na Dios et sagrado tan

legay bilay so panangasawa. (1 Corinto

7:39) Kabusol na Dios no midiborsyo sosakey lapu labat ed ataptapew iran rason,singa say agpakakapenek ed asawa. Ka-nian, say pidiborsyo et aliwan anlemew yadesisyon.—Malaquias 2:16; Mateo 19:3-6.

“Ibagak ed sikayo a siopaman a lakinmangidiborsyo ed asawa to, ya ali-wan makasengeg ed pilalawanan,ipepeligro to so asawa to a makapi-kalugoran.”—Mateo 5:32.

Kasin say pikakalugoran et kasalanan ya agnaperdona?NO ANTOY KUAN NA BIBLIA Andi. Ibabaga naBiblia ya kakasian na Dios iramay magba-bawi tan manguman ed saray kasalananda—kaiba lay pikakalugoran. (Gawa 3:19;Galacia 5:19-21) Diad tua, nabasad Bibliairay lalaki tan bibii ya tinmundad pikakalu-goran tan nagmaliw a kaaro na Dios.—1 Corinto 6:9-11.Nanengneng so panangasi na Dios diad

samay agawad si Arin David na Israelnensaman. Akikalugoran si David ed asa-wa na sakey ed saray sundalo to. (2 Sam-uel 11:2-4) Malinew ya ibabaga na Bibliaa ‘say ginawa nen David et makapasa-nok’ ed Dios. (2 Samuel 11:27) Kayarinabaat, nagbabawi si David tan pinerdonana Dios. Balet, inani nen David iray maka-paermen ya epekto na ginawa to. (2 Sam-uel 12:13, 14) Ag-abayag et pinaneknekanna makabat ya Arin Solomon ya ‘say mi-kakalugoran et andian na pakatalos.’—Uli-ran 6:32.NO ANTOY NAYARIN GAWAEN MO No akikalugo-ran ka, kaukolan moy onkerew na perdona

ed Dios tan ed asawam. (Salmo 51:1-5)Aral mon busoley pikakalugoran a singapamubusol na Dios ed satan. (Salmo 97:10) Determinadon paliisay pornograpiya,seksual a panagpantasya, pikarinyoan,odino arum nin manresultad pakawa-laay seksual ya interes ed agmo asawa.—Mateo 5:27, 28; Santiago 1:14, 15.No akikalugoran so asawam, ilaloan

mon natatalosan na Dios so naliliknam.(Malaquias 2:13, 14) Ipikasim so ligliwatan panangigiya to, tan “bembenan to ka.”(Salmo 55:22) No nandesisyon kan per-donaey asawam tan ituloy so relasyon yo,kaukolan yon dua a pansagpotan ya api-geren so panamaley yo.—Efeso 4:32. ˛

“Si Jehova met inekal to so kasala-nan mo,” kuan nen propeta Natansanen nagbabawi si David edimpikalugoran to.—2 Samuel 12:13.

g1

5 0

7-P

N1

50

32

6

SARAY pusa ed abung et mas aktibo nolabi. Makakatulong so balbas da pian

nalikas iray walad kaliberliber da tan ma-karel na biktimaen da, lalo no mansiru-nget la.

Nonot mo pa: Saray balbas na pusa etakapeket ed saray tissue na baog ya wa-laay nanduruman klase na nerve. Sara-yan nerve et sensitibon maong angganonasiplogan labat na dagem. Bilang re-sulta, nalikas na saray pusa iray asinggered sikara anggano agda nanengneng—kanian makakiwas ira anggano ambilu-nget.

Lapud sensitibod pressure iray balbasna pusa, uusaren da iratan pian likasenso posisyon tan igagalaw na sakey a be-ngatla o biktimaen da. Makatulong metiray balbas na pusa pian natantya so kaa-wang na abot antis iran onloob ditan. Iba-baga na Encyclopædia Britannica ya “sayusar na saray balbas na pusa (vibrissae)et agni tanton natalosan; balet, adiskobreya no putoten iratan, onkapuy so pusa.”

Mandedesinyo iray scientist na robot yawalaan na saray sensor a kapara na bal-bas na pusa pian makagalaw iray robotanggano wala ray makasbel. Sarayan sen-sor a tatawagen ya e-whisker et “mausa-usar ed saray application parad advancedrobotics, human-machine user interfaces,tan biological applications,” so kuan nenAli Javey, scientist a manbabangat ed Uni-versity of California, Berkeley.

Antoy nibagam? Kasin say usar nabalbas na pusa et linmesa panamegleyna ebolusyon? O walay nandesinyodsatan? ˛

WA L A K A S I N A N D E S I N YO ?

Say Usar naBalbas na Pusa

sI-download a libre iyanmagasin tan sarayapalabas ya isyu

Basaen so Bibliaonline diad masulokya 100 a lenguahe

Bisitaen sowww.jw.org/pago i-scan so code

no

p