Embed Size (px)
Citation preview
A N N A L E S U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A
L U B L I N – P O L O N I A VOL. LXII (1) SECTIO E 2007
Katedra Agrometeorologii Akademii Rolniczej w Lublinie, ul. Akademicka 15, 20-950 Lublin, Poland, e-mail: [email protected]
KRZYSZTOF BARTOSZEK
Charakterystyka pokrywy �nie�nej w Obserwatorium Agrometeorologicznym w Felinie (1955/1956–2004/2005)
Characteristics of the snow cover at the Agrometeorological Observatory in Felin (1955/1956–2004/2005)
Streszczenie. Liczba dni z pokryw� �nie�n� w Felinie charakteryzuje si� du�� zmienno�ci� z roku na rok. Uwag� zwracaj� �nie�ne zimy lat 60. i mało�nie�ne z pierwszej połowy lat 70. oraz ko�ca lat 80 XX w. �rednia liczba dni z pokryw� �nie�n� w Felinie wynosi 68, najwi�ksze prawdopodo-bie�stwo jej zalegania (78%) przypada na przełom stycznia i lutego, a najwi�ksz� grubo�� obser-wuje si� zwykle pod koniec lutego. Przeci�tnie pierwszy dzie� z pokryw� �nie�n� pojawia si� wraz z ko�cem listopada, a ostatni w trzeciej dekadzie marca. Rzadko�ci� w analizowanym wieloleciu były przypadki, gdy pokrywa zalegała bez przerwy dłu�ej ani�eli 70 dni. Na podstawie typologii cyrkulacji Hessa-Brezowsky’ego stwierdzono, i� w najbardziej �nie�nych zimach w Felinie długie zaleganie pokrywy �nie�nej było skutkiem zwi�kszonej cz�sto�ci wyst�powania południkowych form cyrkulacji oraz układów wysokiego ci�nienia nad Europ� �rodkowo-Wschodni�. Z kolei w najmniej �nie�nych zimach dominowały strefowe formy cyrkulacji, czego odzwierciedleniem była wi�ksza cz�sto�� w�druj�cych ni�ów nad Morzem Bałtyckim.
Słowa kluczowe: pokrywa �nie�na, zima, opady �niegu, cyrkulacja atmosfery, typologia Hessa-Brezowsky’ego
WST�P
Przy badaniu wpływu warunków atmosferycznych na przezimowanie ro�lin upraw-nych nie sposób pomin�� pokrywy �nie�nej, która charakteryzuje si� du�� zmienno�ci� w czasie i przestrzeni. Kształtuje ona stosunki termiczne podło�a, a jej wła�ciwo�ci ter-moizolacyjne (mały współczynnik przewodnictwa cieplnego) chroni� ro�liny ozime przed wymarzni�ciem i wpływaj� na prawidłowy przebieg procesu jarowizacji. W dniu z takim samym typem pogody, przy braku pokrywy �nie�nej, gleba przemarza do gł�bo-ko�ci około 40 cm, przy grubo�ci pokrywy 9 cm – do 12 cm, a przy grubo�ci 26 cm ju� tylko do 0,5 cm [Bednorz 2001]. Obok grubo�ci nie bez znaczenia jest równie� liczba dni
Krzysztof Bartoszek 40
z pokryw� �nie�n�. Zbyt długie jej zaleganie, szczególnie na niedostatecznie zamarzni�tym gruncie, zakłóca proces oddychania ro�lin, co mo�e prowadzi� do ich wyprzenia, a w konse-kwencji pora�enia przez ple�� �niegow� (Fusarium nivale). Ponadto zanikanie pokrywy �nie�nej na wiosn� opónia wzrost temperatury powietrza powy�ej 0°C (strata ciepła na proces topnienia i sublimacji). Implikuje to przesuni�cie pocz�tku okresu wegetacyjnego oraz dat poszczególnych pojawów fenologicznych ro�lin. Wreszcie, pokrywa �nie�na, retencjonuj�c wod� w postaci stałej, jest jednym z wa�niejszych składników bilansu wodnego gleby.
W literaturze klimatologicznej mo�na znale� kilka opracowa� dotycz�cych zmien-no�ci czasowo-przestrzennej pokrywy �nie�nej nad obszarem naszego kraju [Paczos 1982, Chrzanowski 1986, Falarz 2004]. W ostatnich latach zwrócono uwag� na zwi�zek Oscylacji Północnego Atlantyku z czasem zalegania pokrywy �nie�nej w Polsce [Falarz 2002] oraz mo�liwo�� jej prognozowania na podstawie temperatury powierzchni północ-nego Atlantyku [Falarz i Marsz 2005]. Wybrane charakterystyki pokrywy �nie�nej mo�-na znale� równie� w Atlasie klimatycznym Polski [Wiszniewski 1977] oraz Atlasie klimatu Polski pod red. Lorenc [2005]. Wa�n� dla rolnictwa informacj� o zmienno�ci przestrzennej rocznych zapasów wody w pokrywie �nie�nej oraz długotrwałym jej zale-ganiu zawiera Atlas klimatyczny elementów i zjawisk szkodliwych dla rolnictwa w Polsce [1990]. Do prac dotycz�cych omawianego elementu w skali regionalnej nale�y zaliczy� m. in. opracowanie Nowosada [1994], który scharakteryzował pokryw� �nie�n� w Biesz-czadach. Ponadto pokryw� �nie�n� w Polsce Północno-Wschodniej zajmowała si� Bed-norz [2001], a warunkami �niegowymi na Lubelszczynie Bednarek i in. [1979]. Map� z długo�ci� zalegania pokrywy �nie�nej w województwie lubelskim w okresie 1951–1960 przedstawili W. i A. Zinkiewiczowie [1975], a zarysu charakterystyki pokrywy �nie�nej w Obserwatorium Agrometeorologicznym w Felinie w zimach 1950/1951–1984/1985 dokonał Liniewicz [1987]. Była ona równie� kilkakrotnie charakteryzowana w poło�o-nym w centrum Lublina Obserwatorium Meteorologicznym UMCS [Zinkiewicz i Wara-komski 1959; Nowosad 1995a, 1995b, 1998].
Celem pracy była charakterystyka pokrywy �nie�nej w Felinie, z uwzgl�dnieniem jej zmienno�ci w czasie, ponadto analiza najbardziej i najmniej �nie�nych zim w badanym wielo-leciu oraz próba okre�lenia cyrkulacyjnych uwarunkowa� wybranych sezonów zimowych.
MATERIAŁ I METODY
W niniejszym opracowaniu wykorzystano codzienne dane dotycz�ce liczby dni i wy-soko�ci pokrywy �nie�nej zgromadzone w Obserwatorium Agrometeorologicznym w Felinie (ϕ = 51°14’N, λ = 22°38’E, 215 m n.p.m.) i obejmuj�ce okres 50 zim (1955/1956–2004/2005).
Analiza dotyczyła liczby dni z pokryw� �nie�n� o ró�nej grubo�ci ( 1, 10 i 20 cm), prawdopodobie�stwa wyst�powania w poszczególnych dniach roku, sum grubo�ci oraz dat pierwszego i ostatniego dnia jej zalegania. Zastosowane zostały podstawowe miary statystyczne, tj. �rednia arytmetyczna, mediana oraz warto�ci skrajne.
Najbardziej i najmniej �nie�ne zimy w rejonie Lublina scharakteryzowano, opieraj�c si� na warto�ciach wskanika �nie�no�ci zim (Wsn) zaproponowanego przez Paczosa [1982]. Ponadto do analizy cz�sto�ci typów cyrkulacji podczas bardzo �nie�nych i mało-�nie�nych zim wykorzystano klasyfikacj� Hessa-Brezowsky’ego, obejmuj�c� znaczn� cz��� półkuli północnej.
CHARAKTERYSTYKA POKRYWY �NIE�NEJ W OBSERWATORIUM AGROMETEOROLOGICZNYM... 41
WYNIKI I DYSKUSJA
W Felinie �rednia liczba dni z pokryw� �nie�n� o grubo�ci 1 cm w analizowanym okresie wynosiła 68 i wahała si� od 18 w zimie 1974/1975 do 137 dni w zimie 1995/1996 (rys. 1). Mediana wyniosła 69,5, tak wi�c mo�na spodziewa� si� z prawdopo-dobie�stwem 50% liczby dni z pokryw� �nie�n� 70 lub wi�cej oraz z takim samym prawdopodobie�stwem liczby dni 69 lub mniej. Charakterystyczne były do�� du�e waha-nia �nie�no�ci zim z roku na rok, �nie�ne zimy lat 60. XX wieku oraz gwałtowny spadek liczby dni z pokryw� �nie�n� na pocz�tku lat 70. i pod koniec lat 80. Ma to �cisły zwi�-zek z nasileniem si� w tamtych okresach cyrkulacji zachodniej nad Europ�, co sprzyjało zwi�kszonej cz�sto�ci adwekcji ciepłych mas powietrza znad Oceanu Atlantyckiego. Według Paczosa [1982] w czasie zim �nie�nych wi�kszy jest udział cyrkulacji z sektora północnego i wschodniego, z kolei zimy mało�nie�ne charakteryzuj� si� zwi�kszon� cz�sto�ci� napływu mas powietrznych z sektora południowego i zachodniego.
y = -0,3772x + 77,46R2 = 0,0464
0
20
40
60
80
100
120
140
1955
\56
1957
\58
1959
\60
1961
\62
1963
\64
1965
\66
1967
\68
1969
\70
1971
\72
1973
\74
1975
\76
1977
\78
1979
\80
1981
\82
1983
\84
1985
\86
1987
\88
1989
\90
1991
\92
1993
\94
1995
\96
1997
\98
1999
\00
2001
\02
2003
\04
Liczba dni z pokryw� �nie�n� �r. konsek. 11-letnie Trend liniowy
liczb
a dn
ith
e nu
mbe
r of d
ays
11-year moving averagesThe number of days with snow cover The linear trend
Rys. 1. Liczba dni z pokryw� �nie�n� w Felinie (1955/1956–2004/2005) Fig. 1. Number of days with snow cover in Felin (1955/1956–2004/2005)
�rednia grubo�� �niegu w poszczególnych dniach zimy (otrzymana po podzieleniu
sumy grubo�ci przez całkowit� liczb� sezonów zimowych w wieloleciu) charakteryzuje si� umiarkowanym wzrostem grubo�ci pokrywy od listopada do ko�ca stycznia (rys. 2). Najwy�sze warto�ci (mi�dzy 10 a 11 cm) notowane s� na przełomie lutego i marca, po czym nast�puje zdecydowany ich spadek. Najwi�ksza grubo�� pokrywy �nie�nej została zmierzona w dniach 25–27 stycznia 1979 r. (55 cm), z kolei najwi�ksze sumy grubo�ci zanotowano w zimach 1978/1979 (2764 cm) oraz 1969/1970 (2530 cm), a najmniejsze w zimie 1974/1975 (51 cm) i 1996/1997 (75 cm).
Prawdopodobie�stwo zalegania pokrywy �nie�nej wi�ksze od 25% dotyczy okresu mi�-dzy trzeci� dekad� listopada a trzeci� dekad� marca (rys. 3). Z kolei prawdopodobie�stwo powy�ej 60% dotyczy stycznia i pierwszej dekady lutego (maksimum – 78% – przypada na 30 stycze�). Od połowy lutego znacznie si� zmniejsza, a warto�� poni�ej 10% obserwuje si� w Felinie po ostatnim dniu marca.
Krzysztof Bartoszek 42
W analizowanym okresie pierwszy dzie� z pokryw� �nie�n� wyst�pił najwcze�niej 13 padziernika (1973 i 2002 r.), a najpóniej 29 grudnia (1960 r.). Przeci�tna data po-jawienia si� pierwszego dnia z pokryw� przypada �rednio na 24 listopada. Ostatni dzie� z pokryw� przypada �rednio na 29 marca, zdarzały si� jednak przypadki, �e wyst�pował on 3 lutego (1975 r.) i 29 kwietnia (1985 r.). Nale�y przy tym jednak zaznaczy�, �e do�� póne (kwiecie�) zaleganie pokrywy �nie�nej jest zazwyczaj poprzedzone okresem bez jej wyst�powania. Przyczyn� wyst�pienia opadów �niegu na pocz�tku okresu wegetacyj-nego s� do�� cz�ste w tym miesi�cu przypadki przemieszczania si� nad Polsk� aktyw-nych frontów chłodnych zwi�zanych z gł�bokimi ni�ami znad Europy Północnej. Na przykład 6 kwietnia 2000 r. podczas przej�cia takiego frontu w ci�gu doby spadło 12 cm �niegu, co spowodowało parali� komunikacyjny w Lublinie.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12 p
a�
19 p
a�
26 p
a�
2 lis
9 lis
16 li
s
23 li
s
30 li
s
7 gr
u
14 g
ru
21 g
ru
28 g
ru
4 st
y
11 s
ty
18 s
ty
25 s
ty
1 lu
t
8 lu
t
15 lu
t
22 lu
t
1 m
ar
8 m
ar
15 m
ar
22 m
ar
29 m
ar
5 kw
i
12 k
wi
19 k
wi
26 k
wi
cm
Rys. 2. �rednia grubo�� �niegu w poszczególnych dniach zimy w Felinie (1955/1956–2004/2005)
Fig. 2. Mean thickness of snow cover in particular days in Felin (1955/1956–2004/2005)
Rys. 3. Prawdopodobie�stwo wyst�powania pokrywy �nie�nej w poszczególnych dniach w Felinie (1955/1956–2004/2005)
Fig. 3. Frequency of occurrence of snow cover in particular days in Felin (1955/1956–2004/2005)
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
13-1
0
19-1
0
25-1
0
31-1
0
06-1
1
12-1
1
18-1
1
24-1
1
30-1
1
06-1
2
12-1
2
18-1
2
24-1
2
30-1
2
05-0
1
11-0
1
17-0
1
23-0
1
29-0
1
04-0
2
10-0
2
16-0
2
22-0
2
28-0
2
06-0
3
12-0
3
18-0
3
24-0
3
30-0
3
05-0
4
11-0
4
17-0
4
23-0
4
29-0
4
CHARAKTERYSTYKA POKRYWY �NIE�NEJ W OBSERWATORIUM AGROMETEOROLOGICZNYM... 43
Zimy w Polsce charakteryzuj� si� do�� znaczn� zmienno�ci� typów pogody, a wi�c ci�gi dni z pokryw� �nie�n� wyst�puj� naprzemianlegle z okresami odwil�owymi [Mitosek 1961]. Podczas najbardziej �nie�nych zim pokrywa zalega nieprzerwanie przez długi okres i tak w zimie 1969/1970 wyst�powała ona przez 113 dni (1 XII – 23 III; �rednia grubo�� pokrywy �nie�nej w tym okresie 22 cm), a w zimie 1995/96 z małymi przerwami nawet 115 dni (11 XII – 4 IV; 13 cm). Na uwag� zasługuje równie� zima 1978/1979, kiedy okres ten trwał 67 dni, a �rednia grubo�� pokrywy wyniosła a� 41 cm. Zwykle takie ci�gi dni charakteryzuj� si� gru-bo�ci� pokrywy 10 cm (w zimie 1969/1970 było a� 104 takich dni), co ł�cznie z długim okresem jej zalegania mo�e przyczyni� si� do wspomnianego ju� we wst�pie zjawiska wy-przenia ro�lin. Jednocze�nie uwa�a si�, �e grubo�� pokrywy �nie�nej 10 cm ju� dostatecznie chroni ro�liny przed bardzo nisk� temperatur� powietrza [Janisz i Jeli�ska 1999].
Tabela 1. Wskanik �nie�no�ci (Wsn) w Felinie i Lublinie oraz wybrane charakterystyki pokrywy
�nie�nej najbardziej i najmniej �nie�nych zim w Felinie (1955/1956–2004/2005) Table 1. Snow-fall Index (Wsn) in Felin and Lublin and selected characteristics of the snow cover
of the heaviest and lightest winters in Felin in terms of snow (1955/1956–2004/2005)
Liczba dni z pokryw� �nie�n� Days with snow cover Zima
Winter
Wsn
w Felinie Wsn
in Felin
Wsn
w Lublinie Wsn
in Lublin 1 cm 10 cm 20 cm
Suma grubo�ci pokrywy �nie�nej, cm
Sum of thickness of snow cover, cm
1969/1970 1995/1996 1963/1964 1978/1979 1964/1965 1962/1963 1961/1962 1986/1987
6,39 5,52 5,14 5,13 4,76 4,72 4,68 4,40
6,77 5,26 5,88 5,50 5,07 4,89 4,58 4,90
115 137 109 82
102 89
104 81
104 51 56 67 39 76 60 51
60 32 26 63 21 39 14 39
2530 1602 1205 2764 1093 1791 1203 1831
1974/1975 1988/1989 1996/1997 1989/1990 1956/1957 1997/1998 1973/1974 1960/1961 1994/1995 2000/2001
0,66 0,87 1,07 1,08 1,19 1,28 1,32 1,36 1,49 1,53
0,78 0,74 1,44 0,95 1,49 1,48 1,86 1,56 1,40 1,48
18 23 33 33 34 45 39 33 37 37
- 5 -
11 - 9 4 - 9 8
- - - - - - - - - -
51 135 75
220 92
271 206 149 245 220
Do wyznaczenia najbardziej i najmniej �nie�nych zim w analizowanym wieloleciu
zastosowano wskanik �nie�no�ci zim zaproponowany przez Paczosa [1982]:
Wsn = 0,0409dps + 0,0246dps20 + 0,00007Sw�
gdzie: Wsn to wskanik �nie�no�ci zimy (0–10); dps – liczba dni z pokryw� �nie�n� o grubo�ci 1 cm w okresie XII – III, dps20 – liczba dni z pokryw� �nie�n� o grubo�ci 20 cm w okresie XII – III; Sw� – suma wysoko�ci pokrywy �nie�nej w cm w okresie XII – III.
Krzysztof Bartoszek 44
Rys. 4. Typ cyrkulacji (Grosswetterlagen): a) klin wysokiego ci�nienia nad Europ� �rodkow�, b) zachodni antycyklonalny, c) południowo-wschodni antycyklonalny, d) zachodni cyklonalny Fig. 4. Type of circulation (Grosswetterlagen): a) wedge of high pressure over Middle Europe,
b) Western Anti-Cyclonal, c) Southeastern Anti-Cyclonal, d) Western Cyclonal Wyniki zostały przedstawione w tabeli 1 i s� one bardzo zbli�one do rezultatów uzyska-
nych przez Janasz [2000] dla Obserwatorium Meteorologicznego UMCS, które poło�one jest w centrum Lublina. Autorka ta zwróciła uwag� na zale�no�� mi�dzy ostro�ci� termiczn� a �nie�no�ci� zim, tzn. wzrostowi ostro�ci zimy z reguły towarzyszy wzrost jej �nie�no�ci.
Na koniec lat 80. ub. wieku datuje si� pocz�tek nowej epoki cyrkulacyjnej charakte-ryzuj�cej si� najwy�szym wskanikiem strefowo�ci od pocz�tku XX w. [Degirmendži� i in. 2000]. Przejawia si� to wzmo�on� adwekcj� mas powietrza znad Oceanu Atlantyc-kiego, rezultatem czego notowane było w latach 90. ocieplenie, które najbardziej zazna-czyło si� w chłodnej porze roku. W celu podkre�lenia zwi�zku cyrkulacji powietrza z ró�n� długo�ci� wyst�powania pokrywy �nie�nej, przeanalizowano dzie� po dniu sytu-acje synoptyczne nad Europ� �rodkow� w okresach zimowych o najwy�szym i najni�-szym Wsn w Felinie (XII–III). Wybrano po 4 sezony zimowe, najbardziej i najmniej �nie�ne w badanym wieloleciu (tab. 1), dla których obliczono cz�sto�� poszczególnych typów cyrkulacji. Analiz� oparto na typologii cyrkulacji dla Europy, któr� zaproponował Baur, a nast�pnie nieco zmienion� form� przedstawili Hess i Brezowski [Gerstengarbe i in. 1999]. Typologia ta bazuje na poj�ciu Grosswetterlagen, co oznacza podstawowy
CHARAKTERYSTYKA POKRYWY �NIE�NEJ W OBSERWATORIUM AGROMETEOROLOGICZNYM... 45
(wyj�ciowy) stan atmosfery, który steruje charakterem i nast�pstwem procesów synop-tycznych w ci�gu szeregu dni, pozostaj�c w istocie niezmiennym przy zmianach pogody z dnia na dzie�. Pod uwag� brany jest kierunek ruchu mas powietrza oraz poło�enie układów barycznych, a przy ich ocenie uwzgl�dnia si� tak�e dolne mapy synoptyczne oraz mapy topografii barycznej z poziomu 500 hPa. Wyró�nia si� 29 typów cyrkulacji, które nale�� do 3 podgrup: strefowej, południkowej i mieszanej [Kaszewski 1989]. Przy wyborze tej typologii do niniejszego opracowania kierowano si� tym, �e te same sezony zimowe charakteryzowały si� ekstremaln� �nie�no�ci� zarówno w Felinie, jak i w wi�k-szo�ci stacji meteorologicznych w Polsce [Falarz 2004].
Podczas najbardziej �nie�nych okresów zimowych notowano du�� cz�sto�� południ-kowych form cyrkulacji (60,4% dni) oraz układów wysokiego ci�nienia nad Europ� �rodkowo-Wschodni� (rys. 4a, c). Takie stabilne układy wy�owe sprzyjaj� długiemu zaleganiu pokrywy �nie�nej, gdy� notowane s� wówczas ni�sze od normy warto�ci tem-peratury powietrza. Dni z pogod� wy�ow� w Polsce były poprzedzielane krótszymi okre-sami ze strefowymi formami cyrkulacji (17,6%), kiedy to wyst�powały obfite opady �niegu w Europie �rodkowej.
W okresie najmniej �nie�nych zim wyst�piła du�a cz�sto�� dni ze strefowymi for-mami cyrkulacji (46,5%). Notowany przez wi�ksz� cz��� zimy du�y gradient ci�nienia nad północnym Atlantykiem zwi�zany był z zaleganiem gł�bokich ni�ów w pobli�u Is-landii oraz rozbudowanego na północ od Zwrotnika Raka Wy�u Azorskiego. Zaznaczyło si� to adwekcj� nad obszar Polski relatywnie ciepłych mas powietrza, uniemo�liwiaj�c formowanie si� trwałej pokrywy �nie�nej (rys. 4b, d). Cz�sto�� południkowych typów cyrkulacji wynosiła tylko 18% wszystkich dni.
WNIOSKI
1. Liczba dni z pokryw� �nie�n� w Felinie charakteryzuje si� du�� zmienno�ci� z ro-ku na rok. Uwag� zwracaj� �nie�ne zimy lat 60. XX wieku i mało�nie�ne z pierwszej połowy lat 70. oraz ko�ca lat 80. Na osobliwo�� tych okresów niepo�ledni wpływ miała zwi�kszona cz�sto�� napływu mas powietrznych z sektora zachodniego.
2. �rednia liczba dni z pokryw� �nie�n� w Felinie wynosi 68. Najwi�ksze prawdo-podobie�stwo jej zalegania (78%) przypada na przełom stycznia i lutego, a najwi�ksza �rednia grubo�� (mi�dzy 10 a 11 cm) na koniec lutego i pocz�tek marca.
3. Pierwszy dzie� z pokryw� �nie�n� mo�e pojawi� si� w drugiej dekadzie padziernika, a ostatni pod koniec kwietnia. Jednak�e przeci�tnie pierwszy dzie� z pokryw� �nie�n� pojawia si� wraz z ko�cem listopada, a ostatni w trzeciej dekadzie marca. Rzadko�ci� w analizowanym wieloleciu były przypadki, gdy pokrywa zalegała bez przerw dłu�ej ani�eli 70 dni.
4. Na podstawie typologii cyrkulacji Hessa-Brezowsky’ego stwierdzono, �e w naj-bardziej �nie�nych zimach w Felinie (tych samych co i na wi�kszo�ci stacji meteorolo-gicznych w Polsce) długie zaleganie pokrywy �nie�nej było skutkiem du�ej cz�sto�ci wyst�powania południkowych form cyrkulacji oraz układów wysokiego ci�nienia. Z kolei w najmniej �nie�nych zimach dominowały strefowe formy cyrkulacji oraz ni�e przemieszczaj�ce si� na północ od Polski.
Krzysztof Bartoszek 46
5. W zwi�zku z prognozowanym dalszym wzrostem temperatury w chłodnej porze roku, nale�y spodziewa� si� krótszego zalegania pokrywy �nie�nej i mniejszej jej grubo-�ci. Mo�e to przyczyni� si� do niedostatków wilgoci w glebie na pocz�tku okresu wege-tacyjnego oraz wzrostu niebezpiecze�stwa wymarzania ozimin. Jednocze�nie zmniejszy-łoby si� prawdopodobie�stwo pora�enia przez ple�� �niegow� �yta ozimego, które jest bardzo podatne na zjawisko wyprzenia.
PI�MIENNICTWO
Atlas klmatyczny elementów i zjawisk szkodliwych dla rolnictwa w Polsce, 1990. C. Komi�ski, B. Michalska, T. Górski (red.), IUNG, Puławy.
Bednarek H., Kołodziej J., Liniewicz K., 1979. Charakterystyka termiki powietrza i szaty �nie�nej w chłodnej porze roku na Lubelszczynie (1950/51–1969/70). Folia Societ. Scien. Lublinen-sis, 21, 2, 75–81.
Bednorz E., 2001. Pokrywa �nie�na a kierunki napływu mas powietrza w Polsce Północno-Zachodniej. Uniw. A. Mickiewicza, Seria Geografia, 65.
Chrzanowski J., 1986. Pokrywa �nie�na Polsce i klasyfikacja jej grubo�ci. Wiad. IMGW, 9/30, 2, 11–29. Degirmendži� J., Ko�uchowski K., Wibig J., 2000. Epoki cyrkulacyjne XX wieku i zmienno��
typów cyrkulacji w Polsce. Prz. Geof., 45, 3/4, 221–239. Falarz M., 2002. Rola Oscylacji Północnego Atlantyku w kształtowaniu zmienno�ci czasu zale-
gania pokrywy �nie�nej w Polsce [w:] Oscylacja Północnego Atlantyku i jej rola w kształto-waniu zmienno�ci warunków klimatycznych i hydrologicznych Polski. Krajowa konf., Gdynia, 10–11 maja 2002 r.
Falarz M., 2004. Variability and trends in the duration and depth of snow cover in Poland in the 20th century. Int. J. Climatol., 24, 1713–1727.
Falarz M., Marsz A. A., 2005. Temperatura Atlantyku a pokrywa �nie�na w Polsce. Prz. Geofiz., 50, 1/2, 13–29.
Gerstengarbe F.-W., Werner P.C., Rüge U., 1999. Katalog der Großwetterlagen Europas (1881– –1998) nach P. Hess und H. Brezowsky. Potsdam-Inst., Offenbach. Internet: http://www.pik-potsdam.de/uwerner/gwl/welcome.htm
Janasz J., 2000. Warunki termiczne i �nie�ne zim w Lublinie (1960/61–1994/95). Acta Agro-physica, 34, 71–78.
Janisz W., Jeli�ska M., 1999. Technologia produkcji ro�linnej. PWRiL, Warszawa. Kaszewski B.M., 1989. Przegl�d metod typologii cyrkulacji atmosferycznej (cz. 1). Typologie
w makroskali. Wiad. IMGW, 12(33), 3/4, 3–9. Liniewicz K., 1987. Wybrane charakterystyki klimatologiczne chłodnej pory roku w okolicy Lub-
lina. Folia Societ. Scien. Lublinensis, 29, 2, 39–45. Lorenc H. (red.), 2005. Atlas klimatu Polski. IMGW, Warszawa. Mitosek H., 1961. Próba klasyfikacji termicznej zim na podstawie spostrze�e� meteorologicznych
w Puławach w latach 1918–1960. Pam. Puł., 3, 207–246. Nowosad M., 1994. Zarys charakterystyki pokrywy �nie�nej w Bieszczadach. Annales UMCS,
s. B, 49, 197–215. Nowosad M., 1995a. Zarys charakterystyki pokrywy �nie�nej w Lublinie [w:] �rodowisko Przy-
rodnicze Lubelszczyzny, Gleby i klimat Lubelszczyzny, pod red. J. Kołodzieja i R. Turskiego, LTN, 212–221.
Nowosad M., 1995b. Zmiany z dnia na dzie� grubo�ci pokrywy �nie�nej w Lublinie [w:] �rodowisko Przyrodnicze Lubelszczyzny. Gleby i klimat Lubelszczyzny, pod red. J. Kołodzieja i R. Turskiego, LTN, 222–228.
CHARAKTERYSTYKA POKRYWY �NIE�NEJ W OBSERWATORIUM AGROMETEOROLOGICZNYM... 47
Nowosad M., 1998. Wyst�powanie pokrywy �nie�nej w Lublinie [w:] Problemy współczesnej klimatologii i agrometeorologii regionu lubelskiego. pod red. M. Nowosada, Wyd. UMCS, 67–72.
Paczos S., 1982. Stosunki termiczne i �nie�ne zim w Polsce. Rozpr. hab., Wyd. UMCS, Lublin, 24. Wiszniewski W., 1977. Atlas klimatyczny Polski. Opady atmosferyczne i pokrywa �nie�na, 3, WKiŁ,
Warszawa. Zinkiewicz W., Warakomski W., 1959. Zarys klimatu Lublina. Annales UMCS, s. B, 47–130. Zinkiewicz W., Zinkiewicz A., 1975. Atlas klimatyczny województwa lubelskiego 1951–1960.
LTN, Lublin. Summary. The number of days with snow cover in Felin is characterized by a high year to year differentiation. Worth attention are the heavy snow winters of the 1960’s and light snow ones of the first half of the 1970’s and the end of 1980’s. The average number of snow cover days in Felin is 68. The greatest possibility of its occurrence (78%) is determined to be the end of January and the beginning of February. The snow cover is the thickest at the end of February. On the average, the first day with snow cover occurs at the end of November and the last one in the third decade of March. In the analyzed period, rare were the cases where the snow cover remained constantly for over 70 days. Based on the circulation typology of Hess-Brezowsky, it was stated that in the most snowy winters in Felin, the long occurrence of the snow cover was the result of the increased frequency of the appearance of the meridional forms of circulation and the sets of high pressure over Middle-Eastern Europe. In turns, during the lightest winters in terms of snow-fall, predomi-nant were the zonal forms of circulation, which was reflected by the higher frequency of the wan-dering lows over the Baltic Sea.
Key words: snow cover, winter, snow-fall, atmospheric circulation, typology of Hess-Brezowsky
