ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΠΜ 60

Οικονομία του Πολιτισμού

ΕΡΓΑΣΙΑ 3η

ΘΕΜΑ:

Με βάση το περιεχόμενο και τις έννοιες που περιγράφονται στο κεφάλαιο 4

(ενότητες 4.1 έως και 4.3) του βιβλίου «Οικονομική Διαχείριση» Τόμος Α και στο

κεφάλαιο 1 (ενότητες 1.1 έως και 1.2) του βιβλίου «Πόροι» Τόμος Β του ΕΑΠ, εξετάστε

και αναλύστε τις ακόλουθες βασικές έννοιες για τα πολιτιστικά ιδρύματα και

οργανισμούς:

i. Αναπτύξατε τους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης & της προσφοράς και

την σημασία τους αναφορικά με τα πολιτιστικά αγαθά και υπηρεσίες.

ii. Αναπτύξατε την έννοια, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των πολιτιστικών

οργανισμών, καθώς επίσης τις βασικές μορφές των οικονομικών και των μη-

κερδοσκοπικών πολιτιστικών οργανισμών.

iii. Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης και της προσφοράς για τα προϊόντα

και υπηρεσίες αποτελούν βασικά στοιχεία που καθορίζουν την πορεία και την

βιωσιμότητα ενός οργανισμού. Επιλέξτε (από την προσωπική σας εμπειρία, το βιβλίο

του ΕΑΠ ή επίσης από συμπληρωματική βιβλιογραφία) ένα παράδειγμα που να

αναφέρεται στους προσδιοριστικούς παράγοντες της ζήτησης και της προσφοράς για

πολιτιστικά αγαθά και υπηρεσίες προϊόντα και υπηρεσίες ενός πολιτιστικού

οργανισμού είτε φορέα και εξετάστε βάση αυτού του παραδείγματος την σημασία των

1

παραγόντων αυτών στην ανάπτυξη των οικονομικών μονάδων και των πολιτιστικών

οργανισμών.

Σπουδαστής: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΛΑΓΟΠΟΥΛΟΣΕπιβλέπουσα Καθηγήτρια: ΕΙΡΗΝΗ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

Μάρτιος 2015

ΑΘΗΝΑ

Περίληψη

“Πολιτισμός είναι η δυναμική αλληλεπίδραση του ”Πολιτισμικού”

και του “Πολιτιστικού”, η οποία αντιστοιχεί σε συγκεκριμένη

δραστηριότητα που αναπτύσσεται σε συγκεκριμένο χρόνο και τόπο

και έχει ως αποτέλεσμα τη διαμόρφωση πολιτισμικών πλαισίων και

την παραγωγή πολιτιστικών αγαθών “(Γκαντζιάς, 2010, σ. 19).

Βασιζόμενοι λοιπόν στον προηγούμενο ορισμό του κου. Γκαντζιά

περί πολιτισμού, αντιλαμβανόμαστε ότι τα πολιτιστικά προϊόντα

χαρακτηρίζονται από κάποιες ιδιαιτερότητες που τα διαφοροποιούν

από τα υπόλοιπα προϊόντα της ελεύθερης αγοράς. Έτσι μπορούμε να

πούμε ότι στην σύγχρονη εποχή που διανύουμε, η διαχείριση,

ανάπτυξη και προώθηση των πολιτιστικών προϊόντων απαιτούν

αντίστοιχες εξειδικευμένες γνώσεις και εμπειρία.

Οι πολιτιστικοί οργανισμοί λοιπόν διαμορφώνουν ιδιαίτερες

έννοιες και χαρακτηριστικά, διαφορετικά από αυτά των

κερδοσκοπικών οργανισμών και επιχειρήσεων, έτσι ώστε να χρήζουν

ιδιαίτερης μελέτης και αντιμετώπισης. Σε σχέση λοιπόν με αυτή

την λογική περί κερδοσκοπικών ή μη κερδοσκοπικών πολιτιστικών

οργανισμών αναπτύσσονται και οι αντίστοιχοι προσδιοριστικοί

παράγοντες ζήτησης και προσφοράς πολιτιστικών προϊόντων.

2

Το παράδειγμα που επέλεξα να παρουσιάσω στην παρούσα εργασία,

βασίζεται εξ ολοκλήρου στην ιδέα και την μελέτη ανάπτυξης του

υπό σύσταση μουσείου “Guggenheim Helsinki”. Το ίδρυμα

Guggenheim έχει προκηρύξει διαγωνισμό, ο οποίος βρίσκεται στο

τελικό στάδιο, για την δημιουργία ενός νέου μουσείου στο

Ελσίνκι της Φιλανδίας. Πριν όμως την πραγματοποίησή του

εκπόνησε μελέτη ανάπτυξης σε σχέση με την προσφορά και την

ζήτηση του πολιτιστικού του προϊόντος καθώς και για τις πηγές

χρηματοδότησής του. Βασιζόμενος σε αυτά τα στοιχεία θα αναπτύξω

το εμπειρικό κομμάτι της εργασίας μου.

3

Λέξεις- Κλειδιά:

o Επιχειρήσεις – Οργανισμοί

o Κερδοσκοπικοί και μη-κερδοσκοπικοί οργανισμοί

o Πολιτιστικά αγαθά και υπηρεσίες

o Επενδύσεις και Χρηματοδότηση

o Προσφορά

o Ζήτηση

o Μελέτη αγοράς

o Guggenheim Helsinki

4

Περιεχόμενα

Περίληψη…………………………………………………………………………..…... 2

Λέξεις-Κλειδιά……………………………………………………………………..…... 3

Περιεχόμενα………………………………………………………………………..…... 4

Εισαγωγή………………………………………………………………………..……... 5

1ο Κεφάλαιο ..................................

……………………………………………………...6

1.1 Επιχείρηση και Οργανισμός …………………………………………………… 6

1.2 Είδη και μορφές των οικονομικών μονάδων

.....................................................6

1.3 Έννοια και χαρακτηριστικά των Μη Κερδοσκοπικών

Οργανισμών ..............8

1.4 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολιτιστικών οργανισμών 9

2ο Κεφάλαιο/ Προσφορά και ζήτηση ………………………………………………… 10

2.1 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης

…………………………………11

2.2 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της προσφοράς

...............................................12

5

3ο Κεφάλαιο/ Guggenheim Helsinki ……………………………………………..…… 13

3.1. Guggenheim Foundation ………………………...…………………………… 13

3.2. Το νέο μουσείο Guggenheim Helsinki

………………………………………..13

4ο Κεφάλαιο / Επίλογος/ Συμπεράσματα……………………….………………… 18

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………..……………………………...…………… 19

6

Εισαγωγή

Σύμφωνα με μελέτες αλλά και από την διεθνή εμπειρία οι

πολιτιστικοί οργανισμοί διαφοροποιούνται από όλους τους

υπόλοιπους οργανισμούς (κατά πλειοψηφία) διότι το αγαθό που

διαχειρίζονται αφορά το δημόσιο συμφέρον και δεν εμπίπτει

απόλυτα στην λογική του εμπορικού κέρδους.

… ως πολιτισμός νοείται ο τομέας δραστηριότητας γύρω από τις

αυθεντικές δημιουργικές τέχνες που έχει οικονομικό αντίκτυπο

και παράγει κοινωνικά οφέλη μέσω της ανάπτυξης, της παραγωγής

και της διανομής αγαθών και υπηρεσιών σε διάφορους τομείς του

πολιτισμού. Τα διάφορα προϊόντα του τομέα του πολιτισμού

εμπεριέχουν διαφορετικές αξίες του πολιτισμού. Για να

προσδιοριστεί σωστά η αξία του πολιτισμού, ο τελευταίος πρέπει

να θεωρηθεί αγαθό της ιδιωτικής αγοράς, καθώς και δημόσιο αγαθό. …

(Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2011:9)

 Η τιμολόγηση, ο καθορισμός της “αξίας” ενός πολιτιστικού

προϊόντος, καθώς και η προσφορά και η ζήτηση του, δημιουργούν

συστήματα πολυδιάστατα και ιδιόρρυθμα. Έτσι λοιπόν οι

επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παραγωγή πολιτιστικών

προϊόντων έχουν διαφοροποιηθεί όσο αναφορά την λειτουργία τους

αλλά και τον τρόπο σκέψεις, από τις υπόλοιπες που στόχο έχουν

την εξυπηρέτηση εμπορικών και καταναλωτικών αναγκών. Αυτές

λοιπόν οι επιχειρήσεις λειτουργούν με γνώμονα το κοινό όφελος

και το δημόσιο συμφέρον, μη έχοντας ως πρωταρχικό στόχο την

μεγιστοποίηση του κέρδους.

Προσπαθώντας λοιπόν να προσαρμόσουμε τους παράγοντες που

επηρεάζουν τόσο την ζήτηση όσο και την προσφορά ενός

οποιουδήποτε προϊόντος, στην ζήτηση και  προσφορά ενός

7

πολιτιστικού προϊόντος, θα πρέπει να λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη

μας την διαφορά μεταξύ εμπορικού και κοινωνικού αγαθού. Φυσικά

σε περιόδους κρίσης, όπως αυτή που διανύουμε, οι οικονομικοί,

τεχνολογικοί, κοινωνικοί κ.α. παράγοντες, που καθορίζουν τα

προηγούμενα πρέπει να επαναπροσδιορίζονται και να γίνονται πιο

προσαρμόσιμοι και ευέλικτοι.

Με αυτή την λογική, στο δεύτερο μέρος της εργασίας, επέλεξα

να παρουσιάσω το υπό σύσταση μουσείο Guggenheim Helsinki με

βάση την οικονόμο- τεχνική του μελέτη. Το ίδρυμα Guggenheim στα

πλαίσια της επέκτασής του σε παγκόσμιο επίπεδο, επέλεξε την

πόλη του Ελσίνκι για την ίδρυση ενός παραρτήματός του. Πριν

όμως εγκατασταθεί πλήρως και προχωρήσει σε οποιαδήποτε μορφή

επένδυσης, όφειλε και πραγματοποίησε οικονόμο-

τεχνική    μελέτης με τίτλο: Concept and Development Study for a

Guggenheim Helsinki 1, για να ελέγξει όλους εκείνους τους

παράγοντες που θα επηρεάσει και θα επηρεάσουν την παρουσία του,

στην πόλη του Ελσίνκι.

1ο Κεφάλαιο

Πριν μπω στην διαδικασία περιγραφής και ανάπτυξης των

χαρακτηριστικών καθώς και των οικονομικών μορφών των οργανισμών

και ειδικότερα αυτών των πολιτιστικών, θα ήθελα να οριοθετήσω

το πλαίσιο που καθορίζει τις διαφορές μεταξύ Επιχείρησης και

Οργανισμού.

1.1 Επιχείρηση και Οργανισμός

… Η επιχείρηση αποτελεί μια παραγωγική - οικονομική μονάδα, με

την έννοια ότι συνδυάζει και αξιοποιεί τους συντελεστές

1 Έννοια και Μελέτη Ανάπτυξης γιά το Guggenheim Ελσίνκι. Λόγω συντομίας θα το αναγράφω ως : CDSGH

8

παραγωγής (εργασία, κεφάλαιο, γνώση, τεχνολογία κτλ.),

προκειμένου να παράγει προϊόντα ή υπηρεσίες, με σκοπό τη

διάθεση τους μέσω του μηχανισμού της αγοράς στους καταναλωτές.

…(Μπουραντάς Α., Βάθης Α. Παπακωνσταντίνου Χ., Ρεκλείτης Π.,

1999:25)

Με τον όρο "Οικονομικοί Οργανισμοί" εννοούμε κάθε μορφή οργανωμένης

δράσης με την οποία συνδυάζονται οι συντελεστές της παραγωγής

(Εργασία- Φύση- Κεφάλαιο), με σκοπό την παραγωγή αγαθών

(προϊόντων ή υπηρεσιών) που ικανοποιούν ανθρώπινες ανάγκες. Η

ποικιλία και η πολυμορφία που τους διακρίνει υπαγορεύει και την

κατάταξη τους σε διάφορες κατηγορίες. …(ό.π. 1999:44)

1.2 Είδη και μορφές των οικονομικών μονάδων

Η κατηγοριοποίηση των οικονομικών μονάδων (επιχειρήσεων ή

οργανισμών) μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Στην

συγκεκριμένη περίπτωση επέλεξα την κατηγοριοποίηση που

παρουσιάζει ο κος Κορρές.

Τα κριτήρια κατάταξης είναι τρία:

1. Ο επιδιωκόμενος σκοπός

1.1. Οι κερδοσκοπικοί οργανισμοί

1.2. Οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί

1.3. Κερδοσκοπικές επιχειρήσεις

o Το αντικείμενο της δραστηριότητάς τους (πρωτογενούς,

δευτερογενούς, τριτογενούς παραγωγής)

o Το μέγεθός τους (μικρές, μεσαίες, μεγάλες

επιχειρήσεις)

o Την περιουσιακή τους διάρθρωση

o Τη σύνθεση κόστους

9

o Τη νομική τους μορφή

1.4. Μη κερδοσκοπικές επιχειρήσεις

o Κτητικές επιχειρήσεις

o Εξισωτικές επιχειρήσεις

o Ελλειμματικές επιχειρήσεις

2. Ο φορέας

o Ιδιωτικούς οικονομικούς οργανισμούς (ΝΠΙΔ)

o Δημόσιους οικονομικούς οργανισμούς (ΔΕΚΟ, ΟΤΑ)

o Μικτούς οικονομικούς οργανισμούς

3. Η νομική μορφή

o Νομικά πρόσωπα Ιδιωτικού δικαίου (ΝΠΙΔ)

o Νομικά πρόσωπα Δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ) (Κορρές Γ.

2002:17)

Μέσα σε αυτές λοιπόν τις επιχειρήσεις και οργανισμούς

περιλαμβάνονται και οι μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, που όμως

διαθέτουν τα δικά τους ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως θα δούμε

παρακάτω.

10

1.3 Έννοια και χαρακτηριστικά των Μη Κερδοσκοπικών Οργανισμών2

Η σημαντική διαφορά μεταξύ κερδοσκοπικών και ΜΚΟ είναι ότι οι

πρώτοι έχουν ως βασικό άξονα λειτουργίας τους το κέρδος, το

οποίο επωφελούνται οι ιδιοκτήτες και οι μέτοχοι, ενώ οι

δεύτεροι έχουν ως στόχο την εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών

και την προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Τυχόν κέρδη που θα

προκύψουν επανεπενδύονται, ώστε ο οργανισμός να συνεχίσει να

προσφέρει τις υπηρεσίες του.

Ως ΜΚΟ θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε οργανισμούς που

συγκεντρώνουν τα εξής χαρακτηριστικά (Salamon, 2001:3) :

1. Είναι οργανισμοί

2. Είναι διοικητικά αυτοτελείς και ανεξάρτητοι

3. Έχουν μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και επιδιώκουν την

ικανοποίηση οικονομικών, κοινωνικών και κοινωφελών στόχων

4. Είναι ιδιωτικοί

5. Δέχονται εθελοντική εργασία και δωρεές

Ένα σημαντικό πρόβλημα όμως που παρουσιάζουν οι ΜΚΟ είναι ο

μη επαρκής οικονομικός και λειτουργικός έλεγχος τους καθώς και

η ασάφεια της νομικής τους υπόστασης. Αυτό πολλές φορές

δημιουργεί αμφιβολίες για τον κοινωνικό και μη κερδοσκοπικό

χαρακτήρα τους. Παρ’ όλα αυτά οι ΜΚΟ οφείλουν την ύπαρξή τους,

σύμφωνα με τον Salamon L, συνοπτικά στους εξής λόγους:

– Κρίση του κράτους πρόνοιας

– Κρίση της ανάπτυξης

– Κρίση του περιβάλλοντος

– Κρίση του σοσιαλισμού

– Η δραματική ανάπτυξη των επικοινωνιών

Άνοδος της αστικής τάξης (Salamon, 2001: 5-7)

2 Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισμοί = ΜΚΟ11

Σύμφωνα λοιπόν με αυτά τα χαρακτηριστικά, των ΜΚΟ, οι

περισσότεροι πολιτιστικοί οργανισμοί εμπίπτουν στην κατηγορία,

οι οποίοι με την σειρά τους έχουν τα δικά τους χαρακτηριστικά.

12

1.4 Χαρακτηριστικά γνωρίσματα πολιτιστικών οργανισμών

…“Πολιτισμικές Μονάδες” είναι οι μονάδες πολιτισμικών

διεργασιών και πολιτιστικών διαδικασιών οι οποίες οφείλουν να

λειτουργούν με βάση τις αρχές του γενικού (δημόσιου)

συμφέροντος και τους δημοκρατικούς μηχανισμούς συμμετοχικής

ελευθερίας ώστε να συμβάλλουν στη διαμόρφωση των διαδικασιών

παραγωγής, διαχείρισης, προώθησης και προβολής των πολιτιστικών

αγαθών. …(Γκαντζιάς & Κορρές, 2011:17).

… Οι πολιτιστικές μονάδες σε οποιαδήποτε κατηγορία κι αν

ανήκουν (δημόσιες ή ιδιωτικές, κερδοσκοπικές ή μη

κερδοσκοπικές) επιδιώκουν την προώθηση και την ανάπτυξη των

πολιτιστικών αγαθών και υπηρεσιών. …(Κορρές Γ., 2002:151)

Οι ιδιαιτερότητες της πολιτιστικής οικονομίας:

Βιομηχανίες υψηλού ρίσκου

– Προϊόντα αμφίγνωμης και ασαφούς αξίας

– Προϊόντα «ημι-δημόσιου» χαρακτήρα

– Προϊόντα που διαφέρουν μεταξύ τους

– Προϊόντα που συγκλίνουν στον ψηφιακό πολιτισμό

– Ισχυρός ανταγωνισμός μεταξύ πολιτιστικών οργανισμών

– Συγχωνεύσεις μεταξύ εταιρειών και δημιουργία παγκόσμιων

εταιρικών συμμαχιών

(Προσαρμοσμένο από τον Hesmondhalgh, 2002)

Έχοντας όλα τα προηγούμενα υπ’ όψιν μας θα μπορούσαμε να

πούμε ότι οι πολιτιστικοί οργανισμοί, κερδοσκοπικοί ή μη,

δραστηριοποιούνται μέσα στο ίδιο οικονομικό περιβάλλον. Έτσι

λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι εμπίπτουν στους ίδιους

προσδιοριστικούς παράγοντες ζήτησης και προσφοράς που θα δούμε

παρακάτω.

13

14

2ο Κεφάλαιο/ Προσφορά και ζήτηση

Η προσφορά αποτελεί τη σχέση μεταξύ της τιμής ενός προϊόντος

και της ποσότητας που προσφέρεται σε κάθε τιμή στη διάρκεια μια

ορισμένης χρονικής περιόδου. Ζήτηση για ένα προϊόν είναι η σχέση

που δείχνει την ποσότητα που οι καταναλωτές επιθυμούν και έχουν

τη δυνατότητα να αγοράσουν σε κάθε τιμή του. (Ευρετήριο

Οικονομικών Όρων)

Στην αγορά αγαθών και υπηρεσιών υπάρχουν δύο αμφίρροπες

δυνάμεις που επιδρούν, η ζήτηση και η προσφορά. Η ιδανική

κατάσταση μεταξύ τους είναι η ισορροπία, όπως συμβαίνει και σε

όλες τις αντίθετες δυνάμεις στην φύση. Θα πρέπει δηλαδή η

ποσότητα ενός προϊόντος που ζητείται να είναι ίση με την

προσφερόμενη ποσότητα. Στα προϊόντα όμως του πολιτισμού

συμβαίνει το συνήθως το παράδοξο, η προσφορά να προσδιορίζει

την ζήτηση. Όπως λοιπό αναφέρουν οι κοι. Γκαντζιάς και Κορρές :

… Μία άλλη σημαντική ιδιαιτερότητα των πολιτιστικών αγαθών

εντοπίζεται στον κανόνα της προσφοράς και της ζήτησης που

διέπει την παγκόσμια αγορά των αγαθών. Στο πολιτισμικό

γίγνεσθαι η προσφορά και η ζήτηση των πολιτιστικών αγαθών

(προϊόντων και υπηρεσιών) παρουσιάζουν ιδιαιτερότητες σε σχέση

με την προσφορά και ζήτηση των αγαθών σε άλλες μορφές αγοράς,

δηλαδή στην περίπτωση των πολιτιστικών αγαθών δεν ισχύει ο

κανόνας ότι η προσφορά εξαρτάται από τη ζήτηση, αλλά -

αντιθέτως - η ζήτηση επηρεάζεται από την προσφορά. …(Γκαντζιάς

Γ., Κορρές Γ., 2011: 24)

... Η ισοδυναμία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης με τις

ιδιαιτερότητες των πολιτιστικών αγαθών επιβάλλεται να διέπει

και τα συστήματα παραγωγής των πολιτισμικών μονάδων.

15

Οποιαδήποτε διατάραξη αυτής της ισορροπίας στην αγορά των

πολιτιστικών αγαθών δημιουργεί τα φαινόμενα “υπερβολικής

προσφοράς” και “υπερβολικής ζήτησης”. …(ό.π. 25)

16

2.1 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης

Η σχέση μεταξύ της τιμής ενός προϊόντος και της ζήτησης του

από τους καταναλωτές, προσδιορίζεται από τους ακόλουθους

παράγοντες:

1. Η τιμή του ζητούμενου αγαθού

2. Οι προτιμήσεις των καταναλωτών . Οι προτιμήσεις των καταναλωτών

δεν είναι εύκολα προσδιορίσημες. Εξαρτώνται από πολλούς

και διαφορετικούς παράγοντες όπως : το κλίμα, το μορφωτικό

επίπεδο, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η κοινωνική θέση κ.

α. Υπάρχουν όμως και παράγοντες που επιβάλλονται στους

καταναλωτές μέσω της διαφήμισης, της μόδας κ.λ.π και

αλλάζουν τις προτιμήσεις.

3. Το ύψος του εισοδήματος των καταναλωτών . Αν το ύψος του

εισοδήματος των καταναλωτών αυξηθεί, τότε έχουμε και

παράλληλη αύξηση της ζήτησης, αν όμως συμβεί το αντίθετο

έχουμε αντίστοιχα μείωση της ζήτησης.

4. Το μέγεθος του πληθυσμού (αγοραστικό κοινό). Η ζήτηση αυξάνεται αν

αυξηθεί ο πληθυσμός των καταναλωτών ενός αγαθού σε μία

περιοχή για κάποιο λόγο και για ένα χρονικό διάστημα και

αντίθετα μειώνεται αν μειωθεί το πλήθος των καταναλωτών

αντίστοιχα.

5. Οι τιμές των συναφών αγαθών . Εδώ μπορούμε να διακρίνουμε δύο

κατηγορίες αγαθών.

α) Υποκατάστατα. Αν μία ομάδα αγαθών υποκαθιστά το ένα το

άλλο, τότε μία πιθανή αύξηση τιμής σε ένα απ’ αυτά ωθεί σε

αύξηση της ζήτησης στα υπόλοιπα αγαθά (ενώ η τιμές αυτών

παραμένουν σταθερές), με αντίστοιχη μείωση στην δική του

ζήτηση και το αντίθετο.

17

β) Συμπληρωματικά. Αν μία ομάδα αγαθών είναι συμπληρωματική

κάποιας άλλης, δηλαδή πρέπει να καταναλωθούν συγχρόνως,

τότε πιθανή αύξηση της τιμής στην μία ομάδα θα μειώσει την

ζήτηση τόσο σε αυτά αλλά και στα συμπληρωματικά αγαθά.

6. Οι προσδοκίες των καταναλωτών . Αν οι καταναλωτές περιμένουν μία

μελλοντική αύξηση ενός αγαθού, τότε αυξάνεται η ζήτηση του

αγαθού στον παρόντα χρόνο, ώστε οι καταναλωτές να

επωφεληθούν από την παρούσα χαμηλότερη τιμή. Και το

αντίθετο αν περιμένουν κάποια μείωση στην τιμή του αγαθού.

7. Η καταναλωτική πίστη . Είναι η εμπιστοσύνη που δείχνουν οι

καταναλωτές σε ένα προϊόν, αυξάνοντας ή μειώνοντας την

ζήτηση του, σε σχέση με την συνέπεια ή μη του προϊόντος,

σε αυτά που υπόσχεται προς τους καταναλωτές.

18

2.2 Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της προσφοράς

Οι παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν μεταβολές και που

προσδιορίζουν την προσφορά ενός προϊόντος από τους παραγωγούς

είναι οι εξής:

1. Η τιμή του προσφερόμενου αγαθού   … Σύμφωνα με την αρχή της

μεγιστοποίησης του κέρδους, η αύξηση της τιμής δημιουργεί

μεγαλύτερα περιθώρια κέρδους στους παραγωγούς και άρα

αύξηση της παραγωγής τους. …(Κορρές, 2002:161)

2. Οι στόχοι της “παραγωγικής” μονάδας. Εκτός από το κέρδος μία

παραγωγική μονάδα μπορεί να έχει ως στόχους την κοινωνική

προβολή της, μεγαλύτερο μερίδιο στην αγορά κ.λ.π

3. Η τεχνολογία και η καινοτομία που βοηθούν στην ποιοτική βελτίωση των

προϊόντων. Τα τελευταία χρόνια η τεχνολογική πρόοδος

συμβάλει τόσο στην ποιοτική βελτίωση των προϊόντων, αλλά

και στις συνθήκες, με αποτέλεσμα την αύξηση της

παραγωγής.

4. Το κόστος παραγωγής. …Ο επιχειρηματίας λοιπόν λαμβάνει υπόψη

του και το κόστος παραγωγής του αγαθού, το οποίο

εξαρτάται από τις αμοιβές και τη σπανιότητα των

παραγωγικών συντελεστών. Η μεταβολή στις τιμές των

παραγωγικών συντελεστών επηρεάζει το κόστος παραγωγής και

κατά συνέπεια, τη μείωση ή την αύξηση της προσφοράς ενός

αγαθού, με την προϋπόθεση ότι οι υπόλοιποι παράγοντες

παραμένουν σταθεροί (ceteris-paribus = τα πάντα είναι

ίσα). …(ό.π.162)

5. Η τιμές των υπολοίπων αγαθών. Ανταγωνισμός ως προς την ποιότητα

αλλά και την ποσότητα ενός αγαθού.

19

6. Οι προβλέψεις για τις μελλοντικές συνθήκες της αγοράς. Η πρόβλεψη

αύξησης της τιμής ενός αγαθού, μειώνει την προσφορά μέσω

της αποθεματοποίησης , για πιθανά μελλοντικά κέρδη.

7. Άλλοι παράγοντες όπως οι κυβερνητικές ρυθμίσεις ή οι καιρικές συνθήκες

για τα γεωργικά προϊόντα. Οι κυβερνητικές ρυθμίσεις (π. χ.

αύξηση ή μείωση φορολογίας) αναλόγως αν διευκολύνουν ή

δυσχεραίνουν τον παραγωγό, οδηγούν σε αντίστοιχη αύξηση ή

μείωση στην παραγωγή. Οι καιρικές συνθήκες επίσης μπορούν

να επηρεάσουν την παραγωγή αγαθών (κυρίως στον γεωργικό

τομέα).

20

3ο Κεφάλαιο

3.1. Guggenheim Foundation

Tο ίδρυμα Solomon R. Guggenheim ιδρύθηκε το 1937, έχει την

δέσμευση να καινοτομεί με τη συλλογή, την διατήρηση και την

ανάδειξη της μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, ενώ ταυτόχρονα να

διερευνά τις ιδέες μεταξύ των πολιτισμών μέσα από εκθέσεις,

εκπαιδευτικά προγράμματα,  πρωτοβουλίες επιμελητών, εκδόσεις,

και τις ψηφιακές πλατφόρμες. Αφιερωμένο στην εμπλοκή τόσο του

τοπικού όσο και του παγκόσμιου ακροατηρίου, το Solomon R.

Guggenheim Foundation έχει χτίσει μια διεθνή κοινότητα με

αρχιτεκτονικά και πολιτιστικά διακριτά μουσεία. Ξεκίνησε στη

δεκαετία του 1970 με την προσθήκη της Peggy Guggenheim

Collection, Βενετία, σε αυτό το διεθνές δίκτυο έκτοτε

ενσωματώθηκε το Μουσείο Guggenheim του Μπιλμπάο (άνοιξε το

1997), το Deutsche Guggenheim στο Βερολίνο (1997-2013), και το

Guggenheim Abu Dhabi, επί του παρόντος σε εξέλιξη . Κάθε

μουσείο στον αστερισμό Guggenheim συνδυάζει διακριτή

αρχιτεκτονική με μεγάλα έργα τέχνης, μια παράδοση που έχει

γίνει σήμα κατατεθέν του Guggenheim. Κοιτώντας προς το μέλλον,

το ίδρυμα Guggenheim συνεχίζει να σφυρηλατεί διεθνείς

συνεργασίες τόσο στην σύγχρονη τέχνη, όσο την αρχιτεκτονική, το

σχεδιασμό αλλά και πέρα από τους τοίχους του μουσείου.

(Guggenheim Foundation)

3.2. Το νέο μουσείο Guggenheim Helsinki3

3 Όλες οι πληροφορίες προέρχονται από την οικονομοτεχνική μελέτη, Concept and Development Study for a Guggenheim Helsinki, που πραγματοποίησε το Guggenheim Foundation, για την ίδρυση του Guggenheim Helsinki.

21

Το ίδρυμα Guggenheim ανέθεσε στην “The BostonConsulting Group”4, να

πραγματοποιήσει μία μελέτης ανάπτυξης, έτσι ώστε να μπορούν να

προβλέψουν και να προσδιορίσουν τον ρόλο του υπό σύσταση

παραρτήματος του νέου μουσείου στην πόλη του Ελσίνκι.

Από την ποιοτική έρευνα του κοινού αλλά και με τα άλλα μεγάλα

μουσεία του Ελσίνκι5, τα συμπεράσματα που προκύπτουν είναι

καθοριστικά για τον προσανατολισμό του νέου μουσείου.

Βασιζόμενος σε αυτά λοιπόν τα δεδομένα, θα προσπαθήσω να

ερμηνεύσω κάποιους από τους βασικούς προσδιοριστικούς

παράγοντες ζήτησης/προσφοράς, χωρίς όμως να ξεχνάμε ότι

πρόκειται για ένα μη κερδοσκοπικό πολιτιστικό ίδρυμα6, με όλες τις

ιδιαιτερότητες και αδυναμίες που συνεπάγονται, όσο αναφορά

κυρίως την χρηματοδότηση.

...Η συγκριτική ανάλυση του πολιτιστικού τοπίου του Ελσίνκι

συνεπάγεται την επίσκεψη των τοπικών και περιφερειακών

πολιτιστικών ιδρυμάτων, συνάντηση με τους καλλιτέχνες και τους

επαγγελματίες τεχνίτες και διεξαγωγή πληθώρα επιτόπιων

επισκέψεων για τις εις βάθος συνεντεύξεις με τους βασικούς

ενδιαφερόμενους. Το Ελσίνκι έχει μια ισχυρή υποδομή για τον

πολιτισμό με τα πολυάριθμα μουσεία ποιότητας, έτσι η αξιολόγηση

της πολιτιστικής τους προσφοράς προτείνει ότι το “κενό”7 που

υπάρχει, το Guggenheim Helsinki θα μπορούσε να το καλύψει. Τα

μουσεία του Ελσίνκι σε μεγάλο βαθμό εστιάζονται στην τέχνη της

Φινλανδίας, με λίγες σημαντικές συλλογές διεθνούς σύγχρονης και

4 Διεθνής εταιρεία συμβούλων σε θέματα διαχείρισης5 Desing Museum, Espoo Museum of Modern Art, Ateneum art Museum, Kiasma, Sinebrychoff Art Museum, Museum of Finnish Architecture, Helsinki Art Museum6 Πλήρης αναφορά στην Νομική και Διοικητική δομή του Guggenheim Ελσίνκι, στην σελ.126 του Concept and Development Study for a Guggenheim Helsinki7 Αναφέρεται στο “κενό” της παρουσίας, της διεθνούς σύγχρονης και μοντέρνας τέχνης στο Ελσίνκι

22

μοντέρνας τέχνης. Δεδομένου ότι το Ίδρυμα Guggenheim είναι η

εστιασμένο στην δεύτερη περίπτωση, το πρόγραμμα του θα ήταν

απίθανο να επικαλύπτεται με εκείνα των υφισταμένων θεσμών. ...

(CDSGH, 2011:7)

Το μουσείο θα επικεντρωθεί στην καλλιτεχνική διαδικασία, χρησιμοποιώντας το

θεσμό ως μια πλατφόρμα για να συνδέσετε το κοινό με τους καλλιτέχνες και τις

πρακτικές τους. (ό.π.7)

Η οικονομική μελέτη προβλέπει, ένα μέσο όρο επισκεπτών

500.000-550.000/έτος και ότι τα ετήσια έσοδα αναμένεται να

είναι περίπου 6.500.000€ συν 1.200.000€ από το πωλητήριο,

εστιατόριο και εταιρικές εκδηλώσεις. Το λειτουργικό κόστος του

μουσείου υπολογίζεται ότι θα είναι περίπου 14.500.000€/έτος

(περιλαμβάνεται 2.000.000€ φόρος ακίνητης περιουσίας και

500.000€ μίσθωση γης). Το μεγαλύτερο στοιχείο κόστους

5.000.000€, είναι οι εκθέσεις, με την παραδοχή ενός ετήσιου

εκθεσιακού προγράμματος, τριών μεγάλων και δύο μεσαίου μεγέθους

εκθέσεις, όπου θα συμπληρώνεται από έξι έως οκτώ ετήσιες

μικρότερες και πιο “πειραματικές” εκθέσεις. Το επόμενο

μεγαλύτερο κόστος 4.800.000€ αντιστοιχεί, σε δαπάνες

προσωπικού. Έχει υπολογιστεί για ένα εργατικό δυναμικό των 100-

120 πλήρους απασχόλησης, όπου η πλειοψηφία των εργαζομένων θα

απασχολούνται στον εφοδιασμό (με την εξαίρεση των υπηρεσιών

ασφαλείας, μισθοδοσία, κ.λπ.). Άλλα στοιχεία του κόστους

περιλαμβάνουν, 1.300.000€ το κόστος λειτουργίας (συντήρηση

κτιρίων, επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, ασφάλεια, κλπ), 900.000€

το κόστος μάρκετινγκ και άλλα 500.000€ δαπάνες (π. χ. ταξίδια

και άλλες δαπάνες προσωπικού που σχετίζονται και διοικητικά

έξοδα). Επίσης 2.000.000€ για το κόστος του ετήσιου τέλους

23

προγραμματισμού και διαχείρισης. Υπηρεσίες που θα παρέχονται

από το ίδρυμα Solomon R. Guggenheim και που θα καλύπτουν τη

γενική διαχείριση και στελέχωση, για εκθέσεις στο Guggenheim

Ελσίνκι και δημόσια προγράμματα.

Το Guggenheim Ελσίνκι λοιπόν δημιουργεί ένα χρηματοδοτικό

κενό περίπου 6.800.000€, που δεν μπορεί να καλυφθεί από ιδίους

πόρους και ζητά να καλυφθεί από μία ετήσια δημόσια επιχορήγηση.

Υπολογίζει και υποστηρίζει δε ότι μεγάλο μέρος από αυτά τα

χρήματα θα προκύψουν ως φορολογικά έσοδα στο δημόσιο από

περιφερειακές οικονομικές δραστηριότητες, εξ αιτίας της

δημιουργίας του μουσείου, βασιζόμενο στο ανάλογο καλό

παράδειγμα λειτουργίας του Guggenheim Μπιλμπάο.

Η μελέτη όμως εξετάζει εκτός των αυστηρά οικονομικών

στοιχείων και παράγοντες κοινωνικούς, πολιτισμικούς και

γεωγραφικούς, σε σχέση με την πόλη, τους κατοίκους της, αλλά

και την ευρύτερη περιοχή εγκατάστασης του μουσείου. Και αυτό

γιατί όπως προαναφέρθηκε οι πολιτιστικοί οργανισμοί παράγουν

“αγαθά” που δεν μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε με τους αυστηρούς

οικονομικούς κανόνες της εμπορικής αγοράς.

Πιο συγκεκριμένα λαμβάνει υπόψη ότι το Ελσίνκι σήμερα

κατατάσσεται ανάμεσα στις καλύτερες πόλεις του κόσμο όσον αφορά

την ποιότητα των υπηρεσιών, τη ζωή και την διαβίωση. Επίσης το

Ελσίνκι εξακολουθεί να είναι μια σχετικά νέα πόλη σύμφωνα με τα

Ευρωπαϊκά πρότυπα. Με ένα τέτοιο ευημερούντα, μορφωμένο και σε

σωστή αναλογία πληθυσμό, που αγαπά τον πολιτισμό και βρίσκεται

σε μια καίρια τοποθεσία στην Ευρώπη, παρέχει ένα γόνιμο

περιβάλλον, στο οποίο θα εξετάσει την ανάπτυξη ενός νέου είδους

μουσείου, ενός καινοτόμου, διεπιστημονικού ιδρύματος οπτικού

24

πολιτισμού, που σφυρηλατεί νέες συνδέσεις μεταξύ του κοινού και

της τέχνης, αμφισβητεί τις προκαταλήψεις για το τι μπορεί να

είναι ένα μουσείο και ενισχύει και επεκτείνει μέρος του

φινλανδικού πολιτισμού στον κόσμο.

Το 2010 το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ κατέταξε τη Φινλανδία

την δεύτερη πιο ανταγωνιστική οικονομία στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το διερευνητικό πνεύμα του μοντερνισμού -η επιθυμία της χώρας

να υπάρχει και να συνεχίζει με αιχμή την ανάπτυξη και την

καινοτομία σε διάφορους τομείς- έχει τον τελευταίο ενάμιση

αιώνα γίνει η κινητήρια δύναμη της Φινλανδίας. Η Φινλανδία

είναι ίσως περισσότερο γνωστή στο εξωτερικό για τα επιτεύγματά

της σε αρχιτεκτονική και το design. Να επισημάνω ότι το ίδρυμα

Guggenheim, έχει προκηρύξει παγκόσμιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό

(που βρίσκεται σε εξέλιξη), για την κτιριακή μελέτη8 του νέου

μουσείου, επιδιώκοντας να καταστήσει το κτίριο ως “τοπόσημο”

στην περιοχή. Γνωρίζει από προηγούμενη εμπειρία του9, ότι το

αρχιτεκτονικό κομμάτι της παρουσίας του, μπορεί να λειτουργήσει

και ως πόλος έλξης επισκεπτών. Φυσικά οι προδιαγραφές

περιλαμβάνουν όρους όπως “πράσινη κατασκευή”, οπτική εναρμόνιση

με τον χώρο κ.α.

Η πλούσια και περίπλοκη ιστορία της χώρας, σε συνδυασμό με

την αποδεδειγμένη ικανότητά της για καινοτομία, προσφέρουν ένα

συναρπαστικό πορτρέτο του πώς μια χώρα μπορεί να μετατρέψει τις

γεωγραφικές και πολιτικές προκλήσεις σε περιουσιακά στοιχεία

και να τις χρησιμοποιήσει για να γίνει ηγέτης στην παγκόσμια

σκηνή.

8 Όλο το κτιριακό πρόγραμμα βρίσκεται στις σελ. 134-167 της μελέτης Concept and Development Study for a Guggenheim Helsinki9 Guggenheim Bilbao, Guggenheim Berlin, Guggenheim Abu Dabi

25

Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν καινούρια σχέδια για την ανάπτυξη

και σε άλλες τοποθεσίες στο εσωτερικό της Ευρώπης θυγατρικών

Guggenheim, το Guggenheim Ελσίνκι θα διαδραματίζει10, στρατηγικό

ρόλο στο δίκτυο. Θα χρησιμεύσει ως κέντρο της δραστηριότητας

στην Σκανδιναβία και θα λειτουργεί ως πύλη προς την Ανατολή. Η

εγγύτητά του στην Αγία Πετρούπολη και άλλες πόλεις στη

βορειοδυτική Ρωσία υπόσχεται να προσελκύσει νέο κοινό, ενώ

παρέχει επίσης μια πλατφόρμα για τα νέα επίπεδα των

πολιτιστικών ανταλλαγών μεταξύ των καλλιτεχνών και των θεσμών

στη Ρωσία, την περιοχή της Βαλτικής, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και

τη Βόρεια Αμερική. Το φινλανδικό Προξενείο στην Αγία Πετρούπολη

προσφέρει ήδη τον εκπληκτικό αριθμό του ενός εκατομμυρίου

θεωρήσεων visa ετησίως για τους Ρώσους που θέλουν να ταξιδέψουν

στην/ή μέσω της Φινλανδίας. Επιπλέον, το Ελσίνκι ως “βόρεια

τοποθεσία”, είναι η ευρωπαϊκή πόλη με τις συντομότερες πτήσεις

από και προς την Ασία και κάνει πολλούς Ρώσους, Ευρωπαίους και

Ασιάτες κατοίκους να χρησιμοποιούν την πόλη ως σημείο εισόδου

τους σε άλλη ήπειρο. Απευθείας πτήσεις συνδέουν το Ελσίνκι με

έντεκα πόλεις στην Ασία.

Σε γενικές γραμμές, η περιοχή της Βαλτικής και της Κεντρικής

Ευρώπης έχουν τη δυνατότητα να παρέχουν στο Guggenheim Ελσίνκι

ένα νέο κοινό που ανυπομονεί να απολαύσει τα οφέλη των στενών

ευρωπαϊκών δεσμών και να απολαύσει τις καλύτερες εκθέσεις της

διεθνούς σύγχρονης τέχνης από πρώτο χέρι.

10 όσο αναφορά την παγκόσμια σύγχρονη τέχνη26

27

Οι έξι

επικρατέστερ

ες

αρχιτεκτονικ

ές

υποψηφιότητε

ς για το

μουσείο

Guggenhiem

Helsinki

3ο Κεφάλαιο / Επίλογος/ Συμπεράσματα

Ένας παγκόσμιος θεσμός στον τομέα της σύγχρονης τέχνης, όπως

αυτός του ιδρύματος Guggenheim,  προσπαθεί να διεισδύσει σε μία

νέα αγορά της τέχνης, όπως αυτή των χωρών της βόρειας Ευρώπης

της Ρωσίας αλλά και χωρών της Ασίας, θέλοντας να ιδρύσει ένα

νέο μουσείο στην πόλη του Ελσίνκι. Για να επιτύχει τον στόχο

του χρησιμοποιεί ως εγγύηση το καταξιωμένο όνομά του στον χώρο

των τεχνών και την τεχνογνωσία του στην διοργάνωση εκθέσεων

μεγάλου βεληνεκούς, αλλά και τις υπεραξίες που έχει

δημιουργήσει η πόλη του Ελσίνκι11. Φυσικά προσπαθεί να

διαφοροποιήσει το πολιτιστικό προϊόν του από τυχόν ανταγωνιστές

του για να μεγιστοποιήσει την προσέλκυση κοινού. Από την άλλη

πλευρά επενδύει  στην περιφερειακή ανάπτυξη δραστηριοτήτων,

μέσω τουρισμού και παράλληλων δραστηριοτήτων, που θα αποφέρουν

έσοδα στην πόλη του Ελσίνκι αλλά και στην Φιλανδία. Παρ΄ όλα

αυτά τα έσοδα που προβλέπει να έχει δεν καλύπτουν τις πάγιες

ανάγκες του και γι΄αυτό ζητά την χρηματοδοτική στήριξη του

Φιλανδικού κράτους. Αυτό μας παραπέμπει σε μία σύμπραξη του

ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, για την δημιουργία ενός Μη

Κερδοσκοπικού Οργανισμού.

Το συγκεκριμένο λοιπόν παράδειγμα του ιδρύματος Guggenheim,

ενός τόσο μεγάλου θεσμού στον χώρο της σύγχρονης τέχνης,

έρχεται να επιβεβαιώσει την άποψη ό,τι το πολιτιστικό προϊόν

δεν μπορεί να “αποδώσει” οικονομικά σε τέτοιο βαθμό, όπως

ορίζουν οι παράγοντες προσφοράς/ζήτησης της ελεύθερης αγοράς,

έτσι ώστε να καλύπτει πλήρως τα έξοδα του και ότι o πολιτισμός

αποτελεί “δημόσιο αγαθό” που πρέπει να “υποστηρίζεται” από την

πολιτεία.11 Ποιότητα ζωής, μορφωτικό επίπεδο, οικονομική ανάπτυξη κ.α.

28

29

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΦΟΡΑ

Γκαντζιάς Γ., (2010), “Πολιτιστική Πολιτική, Χορηγία και Εταιρική Κοινωνική

Ευθύνη”, Αθήνα: Παπασωτηρίου

Γκαντζιάς Γ., Κορρές Γ., (2011), Οικονομία του Πολιτισμού,

“Πολιτιστική Οικονομία και Χορηγίες:Οικονομική Διαχείριση και Ανάπτυξη

Πολιτισμικών Μονάδων”, Πάτρα: ΕΑΠ

Γλύτση Ε., Κορρές Γ., (2002), Οικονομία του Πολιτισμού, “Πόροι”,

Τόμος Β, Πάτρα: ΕΑΠ

Κορρές Γ., (2002), Οικονομία του Πολιτισμού, “Οικονομική

Διαχείριση”, Τόμος Α, Πάτρα: ΕΑΠ

Μπουραντάς Α., Βάθης Α. Παπακωνσταντίνου Χ., Ρεκλείτης Π. ,

(1999), Αρχές Οργάνωσης και ΔιοίκησηςΕπιχειρήσεων και Υπηρεσιών, Γ'

Γενικού Λυκείου, Αθήνα : ΟΕΔΒ

Hesmondhalgh D., (2002), “The Cultural Industries”, London: SAGE

Salamon L., (2001) The Third Sector and Volunteering in Global Perspective,

John Hopkins University

Πηγές στο διαδίκτυο

Concept and Development Study for a Guggenheim Helsinki

(CDSGH), διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο:

http://www.hel.fi/hel2/kanslia/guggenheim/ps/

concept_and_development_study_for_a_guggenheim_helsinki.pdf,

τελευταία επίσκεψη 21/2/2015

Ευρετήριο Οικονομικών Όρων , διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο:

http://www.euretirio.com/2010/06/zitisi.html#ixzz3SbNzUKVA ,

τελευταία επίσκεψη 21/2/2015

30

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, “Ενθάρρυνση των ιδιωτικών επενδύσεων στον τομέα

του πολιτισμού”, Ιούλιος 2011, διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο:

http://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/etudes/join/

2011/460057/IPOL-CULT_ET(2011)460057(SUM01)_EL.pdf, τελευταία

επίσκεψη 21/2/2015

Guggenheim Foundation, διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο:

http://www.guggenheim.org/guggenheim-foundation, τελευταία

επίσκεψη 25/2/2015

31