Embed Size (px)
Citation preview
TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANKARA ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
ELİN İKİNCİ VE DÖRDÜNCÜ PARMAK
UZUNLUK ORANININ SALDIRGANLIK VE
ÖFKE İLE İLİŞKİSİNİN ARAŞTIRILMASI
Aslı DOĞAN
DİSİPLİNLERARASI ADLİ TIP ANABİLİM DALI
ADLİ BİYOLOJİ PROGRAMI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Doç. Dr. Yaşar BİLGE
2006-ANKARA
ii
KABUL ve ONAY
iii
İÇİNDEKİLER
KABUL ve ONAY....................................................................................................... ii İÇİNDEKİLER ...........................................................................................................iii ÖNSÖZ ........................................................................................................................ v SİMGELER VE KISALTMALAR............................................................................. vi ŞEKİLLER.................................................................................................................vii ÇİZELGELER ..........................................................................................................viii 1. GİRİŞ ve AMAÇ ..................................................................................................... 1 1.1. Elin İskelet Yapısı ................................................................................................. 2 1.1.1. Ossa carpi ........................................................................................................... 2 1.1.2. Ossa metacarpi ................................................................................................... 5 1.1.3. Ossa digitorum ................................................................................................... 5 1.2. El İskeletinin Embriyolojisi .................................................................................. 6 1.3. Parmak Gelişimi.................................................................................................... 8 1.3.1. Hox Genleri: Vücut Gelişiminde Etkili Bazı Genler.......................................... 8 1.3.2. Androjen Reseptöründeki Alelik Varyasyonu: CAG......................................... 9 1.3.3. Androjenin Parmak Gelişimi Etkisi Üzerine Bir Model: Kongenital Adrenal Hiperplazi (KAH) ...................................................................................................... 11 1.4. 2D:4D Oranı ile İlişkilendirilen Yapısal ve Fonksiyonel Durumlar................... 13 1.4.1. Sağ ve Sol Elde 2D:4D Farklılıkları ................................................................ 13 1.4.2. Parmaklar, Testosteron, Sperm Sayısı ve Östrojen.......................................... 13 1.4.3. Kadınlarda 2D:4D ve Testosteron Arasındaki İlişki........................................ 14 1.4.4. 2D:4D, Testosteron ve Populasyon Farklılıkları.............................................. 16 1.4.5. 2D:4D ve Erkek Homoseksüelliği ................................................................... 16 1.4.6. 2D:4D ve Agresyon ......................................................................................... 17 1.5. Öfke ve Saldırganlık ........................................................................................... 18 1.5.1. Öfke Tanımı ..................................................................................................... 18 1.5.2. Saldırganlık Tanımı.......................................................................................... 20 1.5.2.1. Agresyonu Sınıflandırma Sistemleri:............................................................ 22 1.5.2.2. DSM-IV Kriterlerine Göre Agresyon ile İlgili Bozukluklar......................... 23 1.5.3. Saldırganlığın Nöroanatomisi .......................................................................... 24 1.5.3.1. Hipotalamus .................................................................................................. 24 1.5.3.2. Amigdala (Corpus amygdaloideum) ............................................................. 25 1.5.3.3. Prefrontal Korteks ......................................................................................... 26 1.5.4. Saldırganlığın Nörobiyolojisi........................................................................... 27 1.5.4.1. Seks Steroidleri ............................................................................................. 27 1.5.4.2. Kortizol ve Kortikotropin.............................................................................. 28 1.5.4.3. Plazma Lipit Düzeyleri ................................................................................. 29 1.5.4.4. Nörotransmitterler ......................................................................................... 29 1.5.5. Saldırgan Davranışı Belirleyen Psikolojik Etkenler ........................................ 31 2. GEREÇ VE YÖNTEM .......................................................................................... 33 2.1. Ölçümler.............................................................................................................. 34 2.1.1. Genel Antropometrik Ölçümler ....................................................................... 34
iv
2.1.2. El Antropometrik Ölçümleri ............................................................................ 34 2.2. Veri Toplama Araçları ........................................................................................ 36 2.2.1. Sosyo-Demografik Bilgi Formu....................................................................... 36 2.2.2. Belirti Tarama Listesi (SCL-90-R) .................................................................. 36 2.2.3. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (The State Trait Anger Scale)........................ 38 2.2.4. Saldırganlık Ölçeği (Agression Questionnaire) ............................................... 39 2.3. Verilerin Değerlendirilmesi ................................................................................ 42 3. BULGULAR.......................................................................................................... 43 4. TARTIŞMA ........................................................................................................... 60 5. SONUÇ VE ÖNERİLER ....................................................................................... 69 ÖZET ......................................................................................................................... 70 SUMMARY ............................................................................................................... 71 KAYNAKLAR .......................................................................................................... 72 Ek 1 ............................................................................................................................ 77 Ek 2 ............................................................................................................................ 79 Ek 3 ............................................................................................................................ 81 Ek 4 ............................................................................................................................ 84 Ek 5 ............................................................................................................................ 86 Ek 6 ............................................................................................................................ 89 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................... 90
v
ÖNSÖZ
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Adli Tıp Anabilim Dalı Adli
Biyoloji yüksek lisans tezimin hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen danışman
hocam Sayın Doç. Dr. Yaşar Bilge’ye, antropometrik ölçümler esnasında öğrenci
kitlesine ulaşmamı sağlayan Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Spor Bilimleri
öğretim görevlilerine, psikiyatrik ölçeklerin değerlendirilmesinde Zonguldak
Karaelmas Üniversitesi Psikiyatri Anabilim Dalı Öğretim üyesi Sayın Yrd.Doç. Dr.
Numan Konuk’a ve tezimin oluşmasında çeşitli yardımlarından dolayı Arş. Gör. Dr.
Cenk Murat Özer’e teşekkürlerimi sunarım.
Çalışmamı Zonguldak Karaelmas Üniversitesi’nde yürütmemde yardımcı olan,
zorlu eğitimimin ilk günlerinden son anlarına kadar tüm bilgi birikimini ve
tecrübelerini benimle paylaşarak, bugünlere gelmemi sağlayan; ilgi ve desteğini hiç
kaybetmediğim ve birlikte çalışmaktan mutluluk duyduğum manevi danışmanım,
hocam, Sayın Yrd.Doç. Dr. Çağatay Barut’a şükranlarımı arz ederim.
Yüksek lisansım boyunca her türlü davranışımı olgunlukla karşılayarak,
desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen ve her zaman çocukları olmaktan onur
duyacağım canım annem ve babam Sevgi ve Ahmet Doğan’a, en zor anların tek
çıkışı, hayatımın önemli insanı, en iyi dostum, ağabeyim, Ali Doğan’a, ve eşi Elif
Doğan’a varlıklarından ötürü sonsuz teşekkürlerimi sunarım.
Sıkıntılı anlarımda güler yüzleri ve güzel sözleri ile moral kaynağım olan biricik
arkadaşlarım Nebiye Korkmaz ve Özge Çetin’e teşekkür ederim.
vi
SİMGELER VE KISALTMALAR
AEK Apikal Ektoderm Kabarıklığı
AR Androjen Reseptör
ÖR Östrojen Reseptör
KAH Konjenital Adrenal Hiperplazi
LH Luteinizan Hormon
Hox Homeobox
SCL-90-R Belirti Tarama Listesi
SÖÖTÖ Sürekli öfke-öfke tarz ölçeği
GBI Genel Belirti İndeksi
Öfke / Kontrol Kontrol Altına Alınmış Öfke Alt Ölçeği
Öfke / Dışa Dışa Vurulan Öfke Alt Ölçeği
Öfke / İçte İçte Tutulan Öfke Alt Ölçeği
Durum/Öfke Durumluluk Öfke Ölçeği
Öfke/Tarz Öfke İfade Tarzı Alt Ölçeği
FizSal Fiziksel Saldırganlık Alt Ölçeği
SözSal Sözel Saldırganlık Alt Ölçeği
Öfke Öfke Alt Ölçeği
Toplam Toplam Öfke SÖÖTÖ Alt Ölçek Puanı
Düşman Düşmanlık Alt Ölçeği
DolaylıSal Dolaylı Saldırganlık Alt Ölçeği
Öfke Öfke ve Düşmanlık Alt Ölçeği
Fobi Fobik Anksiyete Alt Ölçeği
Ek Ek Skalalar
SS Standart Sapma
Ort Ortalama
vii
ŞEKİLLER
Şekil 1.1. Sol el iskeletinin palmar görünüşü 3
Şekil 1.2. Sol el iskeletinin dorsal görünüşü 4
Şekil 1.3. Elin embriyolojik gelişimi 7
Şekil 1.4. Parmak ölçümleri için referans noktaların gösterimi 35
Şekil 3.1. Doğum yeri 47
viii
ÇİZELGELER
Çizelge 3.1. Çalışmaya katılan bireylerin sosyo-demografik özellikleri 45
Çizelge 3.2. Çalışmaya katılan bireylerin özgeçmiş ve soygeçmiş özellikleri 46
Çizelge 3.3. Çalışma Parametrelerinin Cinsiyete Göre Ortalama ve SS Değerleri 48
Çizelge 3.4. Parmak Oranları ve SÖÖTÖ, Saldırganlık Ölçeği ve SCL-90-R
Alt Ölçek Değerlerinin Cinsiyete Göre Karşılaştırılması 51
Çizelge 3.5. Sağ 2D:4D Oranı İle SÖÖTÖ, Saldırganlık Ölçeği ve SCL-90 R
Alt Ölçek Puanları Arasındaki İlişki 53
Çizelge 3.6. Sol 2D:4D Oranı İle SÖÖTÖ, Saldırganlık Ölçeği ve SCL90 R
Alt Ölçek Puanları Arasındaki İlişki 55
Çizelge 3.7. Parmak Oranı ile Bazı Alt Ölçek Puanları Arasındaki
İlişkinin Çoklu Regresyon Analizi ile Değerlendirilmesi 58
Çizelge 3.8. SÖÖTÖ ve Saldırganlık Ölçeği Alt Ölçekleri ile
Parmak Oranı ve GBI Arasındaki İlişkinin
Çoklu Regresyon Analizi ile Değerlendirilmesi 61
1
1. GİRİŞ
Günümüz toplumunda yaşamı kolaylaştıran teknolojilerin artmasına karşın, öfke
ve saldırganlık davranışlarının hem toplumsal hem de bireysel düzeyde belirgin
şekilde yaygınlaştığı dikkat çekmektedir. Günlük yaşam aktiviteleri sırasında, spor
karşılaşmalarında aşırı uçlara varabilen öfke ve saldırganlık olayları günlük
gazetelerde ve haber bültenlerinde ön sıraları almaktadır. Hatta ilköğretim
kurumlarında öğrenciler arasında yaşanan üzücü olaylar, öfke ve saldırganlık
davranışlarının ve dolayısıyla şiddetin artan boyutuna dikkat çekmektedir.
Saldırganlık ve öfke düzeyinin belirlenmesine yönelik yapılan çalışmalarda
antropolojik ve biyolojik faktörlerin bir arada ele alındığı çalışmalar yapılmaktadır.
Bu çalışmalar arasında elin ikinci ve dördüncü parmak uzunluk oranları ile
saldırganlık ve öfke arasında ilişki bulunmasına yönelik olanlar öne çıkmaktadır.
Parmak uzunluk oranlarının gelişim dönemi boyunca maruz kalınan prenatal
androjenlerin etkisini yansıttığı düşünülmektedir. Bunun altında yatan
mekanizmalardan bir tanesi Hoxa ve Hoxd genlerinin hem parmakların hem de
gonadların gelişiminden sorumlu genler olması olduğu bildirilmektedir. Dolayısıyla
parmak yapısı ile davranış biçimlerini etkileyen ortak bir mekanizmadan söz etmek
mümkündür. Literatürde 2D:4D oranının erkeklerde saldırganlık eğilimi ile bağlantılı
olduğunu bildiren az sayıda çalışma vardır. Saldırganlık ve öfke eğiliminin
belirlenmesinin, toplumda suça yönelik davranışların azaltılmasına ve tedaviye
yönelik çalışmaların başlatılabilmesine ışık tutacağı düşünülmektedir.
2
1.1. Elin İskelet Yapısı
Gelişim biyolojisinde çözülmesi gereken en önemli problemlerden biri, ayrıntılı
anatominin anlaşılmasıdır. Her bir ekstremite 50’den fazla kas, kesin bir şekle sahip,
bağımsız iskelet elemanları, kaslara bağlanmayı sağlayan tendonlar ve iskeletten
oluşur. Her bir ekstremite ayrıca kan damarları ile beslenir ve sinirlerle innerve edilir
ve bunların hepsi belirli bir şekle sahiptir (Sanz-Ezquerro ve Tickle, 2003). Bu
karmaşık yapının anlaşılabilmesi için parmakların beraberinde elin anatomisinin ve
embriyolojisinin incelenmesi gerekmektedir.
El iskeleti 27 kemikten oluşur ve üç grupta incelenir (Şekil 1.1 ve 1.2)
1. Ossa carpi (El bileği kemikleri)
2. Ossa metacarpi (El tarağı kemikleri)
3. Ossa digitorum, phalanges (Parmak kemikleri)
Karpal kemikler, elin el bileği ve önkolla birleşmesini sağlarken metakarpal
kemikler de el iskeletinin en büyük parçasını oluşturur ve falankslarla birleşerek el
iskeletini meydana getirirler (Jenkins, 1991: 155-178).
1.1.1. Ossa carpi
El bileği kemikleri proksimalde ve distalde dörder adet olmak üzere iki sıra halinde
dizilmiş sekiz kısa kemikten oluşmaktadır. Bu kemikler ligamentlerle birbirlerine
sıkıca bağlandıklarından hareketleri oldukça kısıtlanmıştır (Yıldırım, 2000: 26-27).
Proksimal sırada lateralden mediale doğru : os scaphoideum, os lunatum, os
triquetrum, os pisiforme bulunur. Distal sırada ise lateralden mediale doğru : os
trapezium, os trapezoideum, os capitatum, os hamatum bulunur (Yıldırım, 2000: 26-
27; Tugut ve ark., 1998: 65-70; Taner, 2000: 55-56).
Karpal kemiklerin, os psiforme hariç hepsinin genellikle altı yüzü vardır. Avuç
içi (palmar) ve el sırtı (dorsal) tarafındaki yüzlerine bağlar tutunduğu için
3
pürtüklüdür. Os scaphoideum ve os lunatum hariç olmak üzere, dorsal yüzleri palmar
yüzlerine oranla daha geniştir. Proksimal ve distal yüzleri komşu kemiklerle eklem
yaptığı için buralarda eklem yüzü bulunur (Arıncı ve Elhan, 2001: 12-16).
Şekil 1.1. Sol el iskeletinin palmar görünüşü. (FH Netter (Cumhur M, Çev. Ed.) İnsan Anatomisi Atlası’ndan alınmıştır).
4
Şekil 1.2. Sol el iskeletinin dorsal görünüşü. (FH Netter (Cumhur M, Çev. Ed.) İnsan Anatomisi Atlası’ndan alınmıştır).
Proksimalde yer alan os scaphoideum, os lunatum ve os triquetrum’un proksimal
yüzleri birleşerek, art. radiocarpale’yi oluşturacak şekilde discus articularis ve
radius’la eklem yapar. Distal sırada ise proksimal sıradaki ossa carpi ile distal
sıradaki ossa carpi arasında art. mediocarpale meydana gelir. Ayrıca hem proksimal
hem de distal sıradaki karpal kemikler arasında art. intercarpale’ler bulunur.
Proksimaldeki os pisiforme ise sadece os triquetrum’un palmar yüzüyle eklem yapar
(Arıncı ve Elhan, 2001: 12-16; Williams ve Warwick, 1980: 370-377).
Karpal kemikler ayrıca ligamentlerle birbirine bağlanarak önce konkav bir yapı
olan sulcus carpi’yi oluştururlar. Bu sulcus, daha sonra retinaculum muscularum
flexorum tarafından kanal haline dönüştürülerek canalis carpi adını alır (Turgut ve
ark., 1998: 65-70; Williams ve Warwick, 1980: 370-377).
5
1.1.2. Ossa metacarpi
Metakarpal kemikler, lateralden mediale doğru büyüyen Romen rakamları ile
isimlendirilen beş adet ince uzun kemiktir (Turgut ve ark., 1998: 65-70).
Her birinin dörtgen şekilli basis ossis metacarpi olarak isimlendirilen proksimal ucu,
dorsal tarafta uzunlamasına konveks corpus ossis metacarpi’si ve yanlardan biraz
basılmış küreyi andıran caput ossis metacarpi denilen distal ucu bulunur. Facies
dorsalis, facies lateralis ve facies medialis olmak üzere üç yüzü vardır (Yıldırım,
2000: 26-27; Turgut ve ark., 1998: 65-70; Taner, 2000: 55-56).
Os metacarpale Ι, metakarpal kemikler içinde en kısa ve kalın olanıdır. Os
metakarpale ΙΙ’den bir açı yaparak uzaklaşmıştır. Üst ucunda os trapezium ile eklem
yapar. Os metacarpale ΙΙ, ve os metacarpale ΙΙΙ metakarpal kemikler içinde en uzun
olanlarıdır. Os matacarpale ΙΙΙ’ün proksimal ucunda arka-dış tarafında processus
styloideus denilen piramit şeklinde bir çıkıntı bulunur. Metakarpal kemiklerin yan
yüzlerinde komşu metakarpal kemikler ile eklem yapan farklı şekillerde eklem
yüzleri bulunur (Turgut ve ark., 1998: 65-70).
Proksimalde: Ι. metakarpal kemik, os trapezium ile; ΙΙ. metakarpal kemik os
trapezium, os trapezoideum, os capitatum ve ΙΙΙ. metakarpal kemik ile; ΙΙΙ.
metakarpal kemik os capitatum, ΙΙ. ve ΙV. metakarpal kemik ile; ΙV. metakarpal
kemik os capitatum, os hamatum, ІІІ. ve V. metakarpal kemiklerle; V. metakarpal
kemik os hamatum ve ΙV. metakarpal kemik ile eklem yapar. Distalde her bir
metakarpal kemiğin distal ucu, ilgili parmakların birinci falanksları ile eklem yapar
(Arıncı ve Elhan, 2001: 12-16).
1.1.3. Ossa digitorum
Baş parmakta iki diğer parmaklarda üç adet olmak üzere her bir elde toplam 14 tane
falanks vardır. Her bir parmaktaki falankslar proksimalden distale doğru, phalanx
6
proximalis, phalanx media ve phalanx distalis olarak da isimlendirilir. Her bir
falanksın iki ucu ve bir gövdesi vardır. Proksimal uca basis phalangis, gövdesine
corpus phalangis ve distal ucuna da caput phalangis denilir. Phalanx distalis’in
palmar yüzünün üst ucunda tuberositas phalangis distalis adı verilen pürtüklü bir
alan bulunur. Falanksların palmar yüzeyleri uzun eksenleri boyunca içbükeydir
(Yıldırım, 2000: 26-27; Turgut ve ark., 1998: 65-70).
Birinci sıradaki kemikler proksimalde metakarpal kemiklerle ve distaldeki bir
sonraki falankslarla, ikinci sıradakiler birinci ve üçüncü falankslarla, distal
sıradakiler ise sadece proksimal uçları ile ikinci falankslarla eklem yapar. Baş
parmakta iki falanks bulunduğu için, birinci falanks proksimalde І. metakarpal kemik
ile, distalde ise sadece ikinci falanks ile eklem yapar (Arıncı ve Elhan, 2001: 12-16).
1.2. El İskeletinin Embriyolojisi
İskelet sistemi mezodermal ve nöral krista hücrelerinden gelişir. Mezodermal dokusu
yoğunlaşarak iki adet uzunlamasına kolon şeklini alır ve üçüncü hafta sonlarına
doğru embriyonun arka yan yüzeyi boyunca boncuk benzeri çift kabartılar şeklinde
dikkati çeker (Moore ve Persaud, 2002: 433-450; Bahçelioğlu, 2000). Embriyolojik
gelişimin 4. haftasında ekstremiteleri meydana getirecek olan kol tomurcukları vücut
duvarının ön dış yanında oluşmaya başlar (Williams ve Warwick, 1980: 370-377).
Başlangıçta kol kısa bir kürek şeklindedir ve çekirdek mezenşim tabakası ile
onun üzerini kaplayan epidermis tabakasından oluşmaktadır. Uç bölgelerde
epidermis tabakası kalınlaşarak apikal ektoderm kabarıklığı (AEK) meydana getirir.
(Sanz-Ezquerro ve Tickle, 2003; Moore ve Persaud, 2002: 433-450; Bahçelioğlu,
2000; Kulaksız, 2001). Ekstremitenin proksimal bölümünde gelişimin ilerleyen
evresinde humerus’u oluşturacak olan tek bir kıkırdak meydana gelir. Kısa bir süre
sonra Y şeklinde bir yoğunlaşma görülür. Y’nin kolları radius ve ulna taslaklarını
temsil eder. Bunun ardından el bileğinin öncüleri ve sonrasında parmak taslakları
görülür (Sanz-Ezquerro ve Tickle, 2003).
7
Ekstremite tomurcukları, mezenşim tabakasının proliferasyonu ile uzar (Moore
ve Persaud, 2002: 433-450; Kulaksız, 2001). AEK’ye komşu olan mezenşim, hızlı
büyüyen farklılaşmamış hücre grupları halinde kalırken AEK’ye uzak bölgelerdeki
mezenşim kıkırdak ve kas dokusuna farklılaşmaya devam eder. Bu şekilde
ekstremitelerin gelişimi proximo-distal bir sıra izler (Sanz-Ezquerro ve Tickle, 2003;
Kulaksız, 2001). Dolayısıyla meydana gelen gelişim ve son şekillerini almaları
mezenşim ile AEK arasındaki karşılıklı sinyallere bağlıdır (Şekil. 1.3).
Şekil 1.3. Elin embriyolojik gelişimi: A, 27. gün (Ekstremite tomurcukları). B, 32. gün (Ekstremite plakları). C, 41. gün (Digital çizgiler). D, 46. gün (Digital çizgiler arasında çentiklenmenin oluşumu). E, 50. gün (Perdeli parmaklar). F, 52. gün (Parmakların ayrı yapılar halinde oluşumu) (Moore EK.L. The Developing Human' dan değiştirilerek alınmıştır).
El plakları 6. haftada görülebilir ve kemik dokusunu oluşturacak olan hyalin
kıkırdak yoğunlaşır. Bu plaklar daha sonra proksimaldeki segmentlerden birer
sirküler darlık bölgesi ile ayırdedilirler. Daha sonra ortaya çıkan ikinci darlık,
proksimal bölümü ikiye ayırır ve böylece ekstremitelerin iki ana bölümü belirgin
hale gelmiş olur. AEK’nin olduğu bölgede meydana gelen hücre ölümü sayesinde bu
bölge beş parçaya ayrılır ve el parmaklarının oluşumunda ilk adım atılmış olur
(Sanz-Ezquerro ve Tickle, 2003; Moore ve Persaud, 2002: 433-450; Bahçelioğlu,
2000; Kulaksız, 2001).
Parmakların daha sonraki gelişimi, bu beş segmentin ektoderm etkisi ile uç
bölümlere doğru ilerleyerek büyümeleri, mezenşimin yoğunlaşarak kıkırdak bir
parmak çatısı oluşturması ve bu beş ince uzun segment arasındaki dokunun nekroze
olmasıyla gerçekleşir (Sanz-Ezquerro ve Tickle, 2003; Moore ve Persaud, 2002: 433-
450; Bahçelioğlu, 2000; Kulaksız, 2001).
8
Intrauterin 8. haftanın sonunda parmaklar tamamen ayrılmış olur ve normal kol
yapısı oluşur.
1.3. Parmak Gelişimi
Gelişim dönemi boyunca maruz kalınan prenatal androjenlerin etkisini yansıttığı
düşünülen kavramlardan bir tanesi parmak uzunluk oranlarıdır. Bunun altında yatan
mekanizmalardan bir tanesi; Hoxa ve Hoxd genlerinin hem parmakların hem de
gonadların gelişiminden sorumlu genler olması bir diğeri ise; androjen
reseptöründeki alelik varyasyonudur (Bailey ve Hurd, 2004).
1.3.1. Hox Genleri: Vücut Gelişiminde Etkili Bazı Genler
Son on yıldır yapılan çalışmalarla, Hox (Homeobox) genlerinin vertebralıların vücut
gelişiminde kendine özgü aktivitelerinin olduğu bildirilmiştir. En önemli görevleri
gövde gelişimi olmakla birlikte bu genler apendiküler iskeletin gelişiminde de rol
oynamaktadır. Bu nedenle, bu gen ailesinin işlevlerinin saptanmasında parmak
gelişimi önemli bir rol oynamaktadır. Hatta parmak gelişiminin moleküler düzeyde
yapısını anlamak, bu tip yapıların büyük morfolojik esneklerinden sorumlu olan
evrimsel mekanizmalara da ışık tutar (Zakany ve Duboule, 1999).
Memeli genomunda 39 genden oluşan dört çeşit Hox gen grubu bulunduğu
bilinmektedir. Evrimsel gelişmenin ilk basamaklarında atasal yapı, dört grup
oluşturacak şekilde (Hoxa, b, c ve d) kendini iki kez eşler. Bu da her gruptaki
yapılarda ilgili bölgelerde yer alan diziler arasındaki benzerliği açıklar. Hox genleri
temel 13 grup paralog ile sınıflandırılır. Drosophila’daki Abdominal B geni ile
yapısal ilişkileri olan Hoxa ve Hoxd gen üyeleri, parmak tomurcuklanması sırasında
9
düzenli olarak aktive olurlar. Gup 9 genleri erken tomurcuklanma sırasında, distal
büyüme sürdükçe aktive olurlar, ve 10, 11, 12 ve 13 grup genleri bunları takip eder.
Hoxb ve Hoxc genleri ise parmak şekillendirilmesinde görünürde katkıda
bulunmazlar (Zakany ve Duboule, 1999).
Her Hox geninin bir paralogu olduğu, değişik gruplardaki genlerin Hoxa13 ve
Hoxd13 gibi, aynı kümedeki yandaş genlerden daha fazla birbirine benzediği
söylenmektedir (Zakany ve Duboule, 1999). Hoxa ve Hoxd iki grup gen üyesi
ovaryum ve testislerin, ayrıca el ve ayak parmakların gelişimini kontrol etmektedir.
İnsanlarda Hoxa mutasyonu, özellikle Hoxa13, parmaklar ve ürogenital sistem
üzerinde hasarlara yol açan “el-ayak genital sendromu” (hand-food genital
syndrome) ile sonuçlanabilir. Bu sendromda kısa birinci metakarpaller, kısa distal
falanksı olan el baş parmakları, 2. ve 5. parmak anormallikleri, el bilek kemikleri
füzyonu, kısa birinci metatarsal ve distal falanks nedeniyle ortaya çıkan kısa ayak
parmakları gibi mutasyonlar ortaya çıkar. Ürogenital sistemde ise kısmen veya
tamamen bölünmüş uterus ve yeri değişmiş üretral açıklık ortaya çıkabilir. Benzer
şekilde farelerle yapılan çalışmalar Hoxd genindeki düzensizliklerin parmak
uzunluğunda farklılaşmaya ve genital bozukluklara yol açtığı ileri sürülmüştür.
İnsanlarda Hoxd geni mutasyonları özellikle 3. ve 4. parmakların birleşmesi şeklinde
sindaktili görülmesine neden olabilir. El tutulumu asimetriktir ve az etkilenmiş
bireylerde sıklıkla kısa 4. parmaklar bulunur (Manning, 2002: 5-7).
1.3.2. Androjen Reseptöründeki Alelik Varyasyonu: CAG
Androjen reseptöründeki alelik varyasyonun parmak uzunluk oranını etkilemesi
terminal bölgede, androjen reseptör alelindeki CAG baz çiftinin tekrarıyla ilişkili bir
durumdur. Bu tip baz çifti tekrarlarının sayısının artması düşük androjen duyarlığı
olan reseptörlerin üretimine neden olur (Bailey ve Hurd, 2004). Androjen
konsantrasyonu ve 2D:4D oranı arasında bilinen negatif ilişki yapılan çalışmalarda
sağ elde CAG sayısı ile 2D:4D oranının doğru orantılı olduğunu göstermiştir. Ayrıca
10
sağ el 2D:4D oranı sol el 2D:4D oranına nazaran düşük olan bireylerin daha düşük
sayılı CAG aleline sahip olduğu tespit edilmiştir (Manning ve ark., 2003).
Androjen reseptör geni, X kromozomuna bağlı, 3 işlevsel bölgesi olan bir protein
kodlar, bunlardan biri olan N terminal bölge, çeşitli uzunluklardaki glutamin
tekrarlarını kodlayan çok yapılı CAG mikrosatellitlerine sahiptir (Manning ve ark.,
2002). CAG tekrarı testosteron ve reseptör arasındaki bağı değiştirmez fakat hormon
reseptör kompleksi ile DNA arasındaki bağı etkiler. Böylece CAG uzunluğu
testosteron duyarlılığını negatif etkiler (Manning ve ark., 2003).
CAG normalde 6-39 tekrar uzunluklarından oluşmaktadır, kısa uzunluktaki
tekrarların prostat, göğüs kanseri gibi bir takım rahatsızlıklarla ilişkili olduğu
bildirilmiştir. Yapılan çalışmalar 2D:4D oranının, CAG’ın tekrarlarıyla pozitif ilişkili
olduğunu göstermiştir (Manning ve ark., 2002; Manning ve ark., 2003).
Spermataogenez ve ovaryum fonksiyonu ile ilgili araştırmalar 2D:4D oranı ve CAG
uzunluğunun erkek üremesini olumsuz etkilediğini fakat kadınların fertilite
parametrelerini ise olumlu etkilediğini göstermiştir.
2D:4D oranındaki çeşitlilik CAG tekrar uzunluğu için fenotipik bir belirteç ise
androjen reseptörü ve hastalık arasındaki ilişkilerin 2D:4D ve hastalık arasındaki
ilişkiyi de ortaya çıkarabileceği düşünülebilir. Buna göre kısa CAG tekrarlarının ve
düşük 2D:4D oranının androjenden sorumlu genin yüksek aktivasyonu ile ilgili
olabileceği iddia edilmektedir. Kısa CAG tekrarlarında ve bununla ilgili olan düşük
2D:4D oranlarının; prostat kanseri, hepatit B-ilişkili hepatoceluler kanser, ürolitiozis,
erkekte romatoidartrit, dişi fetuslerin spontan abortusu gibi bir takım tıbbi durumlar
ile korelasyonu olabileceği bildirilmiştir (Manning ve ark., 2002).
2D:4D ve CAG tekrar uzunluğu arasındaki ilişkinin gücü yalnızca amprik olarak
kurulabilir. Eğer bu ilişki güçlü ise 2D:4D oranı androjen reseptör (AR)
farklılaşmalarında basit bir yardımcı olarak kullanılabilir. Bununla birlikte 2D:4D
oranı östrojen reseptörlerindeki (ÖR) polimorfizmle de ilişkili olabilir. Bu nedenle
2D:4D oranı hem testosteron hem de östrojene bağlı olan hastalıkların risk faktörleri
ile ilişkili olabilir. Örneğin düşük testosteron ve düşük östrojenle birlikte göğüs
kanseri ve kalp hastalıkları riskini artırabilir. Yüksek 2D:4D oranları bu nedenle
kadınlardaki göğüs kanseri ve erkeklerdeki miyokard enfarktüsünün AR ve ÖR’deki
polimorfizme göre daha güçlü göstergesidir (Manning ve ark., 2002).
11
1.3.3. Androjenin Parmak Gelişimi Etkisi Üzerine Bir Model: Konjenital
Adrenal Hiperplazi (KAH)
Androjen konsantrasyonunun parmak gelişimi üzerindeki etkisi hakkında daha fazla
bilgiye ulaşmak için KAH’lı çocukları incelemek yol gösterici olacaktır (Bailey ve
Hurd, 2004). KAH, kolesterolden kortizol biyosentezi için gerekli olan beş enzimden
herhangi birinin eksikliği sonucu ortaya çıkan otozomal resesif bir hastalıktır.
Gebeliğin ilk aşamalarında itibaren fetusta yüksek seviyelerde androjene maruz
kalınmasına yol acar ve tedavi edilmediği sürece devam eder. KAH olgularının %90-
95'ini 21-hidroksilaz eksikliği, %5-8'ini 11-hidroksilaz eksikliği oluşturur. Diğer üç
enzim eksikliği nadir görülür (http://www.hekimce.com/konu.php?konu=557). En
sık görülen 21-hidroksilaz enzim eksikliği klasik tuz kaybettirici tip ve basit virilizan
tip olmak üzere ikiye ayrılır. Hastalığın semptomları fetal dönemin erken
aşamalarından itibaren görülmeye başlar. Artmış androjenlerden dolayı kızların dış
genital organlarında çeşitli derecelerde erkekleşme ve anormallikler görülür. Yine bu
form doğum sonrasında erkeklerde ailenin geçmişine bakarak ya da daha sonraki
yaşlarda kas yapılarına bakılarak teşhis edilebilir. Tuz kaybına yol açan formda ise
genellikle teşhis yaşamın ilk birkaç gün veya haftasında ortaya çıkar ve teşhis
gecikirse ölümcül olabilir (http://www.hekimce.com/konu.php?konu=557; Ökten ve
ark., 2002).
KAH hastası kadınlarda sağ el 2D:4D oranı hasta olmayan kadınlara nazaran
anlamlı bir şekilde daha düşüktür, KAH hastası erkelerde de sol el 2D:4D oranı hasta
olmayan erkeklere nazaran daha düşük olarak saptanmıştır (Brown ve ark., 2002).
21-hidroksilaz eksikliği olan kadınlarda, 2D:4D oranı sağlıklı bireylere kıyasla düşük
bulunmuştur. Hasta kadınlar erkek kontrolleriyle karşılaştırıldıklarında bu oranın eşit
olduğu saptanmıştır. Sağ el 2D:4D oranı karşılaştırıldığında 21-hiroksilaz enzimi
eksikliği olan hasta erkeklerde 2D:4D oranı kadınlara ve erkek kontrollere göre
anlamlı düzeyde düşüktür. Sağlıklı erkek çocukların 2D:4D oranı sağlıklı kız
çocukların oranlarından düşüktür (Ökten ve ark., 2002).
Yapılan çalışmalar sonucunda prenatal dönemde androjene maruz kalmanın
2D:4D oranını düşürdüğü görülmüştür. Bu nedenle parmak uzunlukları, prenatal
12
dönemde maruz kalınan androjen miktarının belirtecidir (Ökten ve ark., 2002; Brown
ve ark., 2002).
En önemli sorulardan biri de hangi faktörlerin 2D:4D oranına yön verdiğidir. 2.
ve 4. parmak uzunluklarının ve seksüel dimorfizmin prenatal dönemdeki testosteron
ve östrojen konsantrasyonlarından etkilendiği bildirilmektedir. Testosteron 4.
parmağın prenatal gelişimini uyarırken, östrojen 2. parmağın gelişimine
etkimektedir. Bu yüzden erkeklerde düşük 2D:4D oranı doğum öncesi dönemde
yüksek testosteron ve düşük östrojen seviyeleri ile karakterizedir. Kadınlarda ise
yüksek 2D:4D oranı düşük prenatal testosteron ve yüksek östrojen ile karakterizedir
(Manning, 2002: 24).
Erkeklerde düşük 2D:4D oranının eşlik ettiği bazı durumlar bildirilmiştir: sol el
tercihi (Manning ve ark., 2000), otizm (Manning ark., 2001), iyi derecede görsel
algılama (Manning ve Taylor, 2001) ve zayıf konuşma yetenekleri (Manning, 2002:
24-40).
Kadınlarda düşük bel çevresi kalça çevresi oranı, yüksek östrojen ve düşük
testosteron ile oluşur. Bel çevresi kalça çevresi oranı cinsiyet farklılaşmasını
göstermektedir. Annelerin bel çevresi kalça çevresi oranı ile çocukların 2D:4D oranı
arasında ters ilişki olduğu bildirilmiştir (Manning ve ark., 1999).
2D:4D oranının gelişimin erken evresiyle bağlantılı olduğuna dair bulgular da
vardır: (i) Yetişkinlerin parmak şekilleri fetal gelişimin 14. haftasına kadar şekillenir
(Garn ver ark., 1975). (ii) 2 yaşına kadar çocuklarda cinsiyet farklılığı görülür ve
ergenlik dönemine kadar 2D:4D oranında çok az değişiklik ortaya çıkar (Manning ve
ark., 1998). (iii) Doğum ağırlığı çok düşük olan vakalarda (doğum ağırlığı < 1500g)
2D: 4D oranı ile fetal ömrün dört ayına kadar dermatoglif çizgileri arasında bir
korelasyon bulunmaktadır (Manning, 2002: 24-40). (iv) Yetişkin erkelerin 2D:4D
oranları bunların doğum zamanlarında ölçülen büyüklüklerine bağlıdır. Örneğin
düşük 2D:4D oranına sahip erkeklerin plesantal ağırlıkları ortalamanın altındadır ve
doğum sonrası tepe-topuk mesafesi ortalamanın üzerindedir (Ronalds ver ark., 2002).
13
1.4. 2D:4D Oranı ile İlişkilendirilen Yapısal ve Fonksiyonel Durumlar
1.4.1. Sağ ve Sol Elde 2D:4D Farklılıkları
2D:4D oranı, sperm sayısı ve testosteron arasındaki ilişki sağ elde daha güçlüdür.
Bunun tesadüfi bir ilişki olabileceği belirtilmektedir. Ayrıca erkeklerin sağ el 2D:4D
oranının sol eldeki orana göre “daha erkeksi” olduğu gözlenmiştir. Bunun sağ el
parmaklarının androjene sol elden daha duyarlı olmasından kaynaklanabileceği öne
sürülmektedir (Manning ve ark., 1998; Manning, 2002: 24-40).
1.4.2. Parmaklar, Testosteron, Sperm Sayısı ve Östrojen
2D:4D oranı ve fetal testosteron arasındaki ilişkiyi direkt olarak ölçmek oldukça
zordur. 2D:4D oranının prenatal dönemde tamamlandığına dair bir takım ipuçları
vardır ve prenatal dönemde yetişkindeki 2D:4D oranı ve testosteron arasındakinin
benzeri bir ilişki olabildiği ileri sürülmektedir. Düşük 2D:4D oranı olan bireylerde
yüksek 2D:4D oranı olan bireylere göre daha fazla testosteron olduğu ve bu ilişkinin
sağ elde daha kuvvetli olduğunu belirten çalışmalar vardır (Manning ve ark., 1998;
Manning, 2002: 24-40).
Ayrıca sperm sayısı da 2D:4D oranı ile ilişkili bulunmuştur. Düşük 2D:4D
oranına sahip erkekler veya “daha erkeksi” oranı olanlar “daha kadınsı” orana sahip
erkeklere göre daha çok sperme sahiptir (Manning ve ark., 1998). Bu ilişki bireyin
vücut ağırlığından bağımsızdır. Sperm üretmeyen veya ürettikleri spermi aktif
olmayan bireyler üzerinde yapılan bir çalışma sonucunda bu bireylerin, hareket etme
yeteneğine sahip sperm üretebilen erkeklere göre sağ ellerinde daha belirgin
14
“kadınsı” orana sahip oldukları bildirilmiştir. Sol elde aynı farklılık olmakla birlikte
anlamlı değildir (Manning, 2002: 25-27).
Bir infertilite kliniğinde yapılan bir çalışmada 2D:4D oranının östrojen
konsantrasyonu ile pozitif ilişkili olduğu kaydedilmiştir. Bu sonuç, cinsiyet
etkisinden bağımsız ve sağ elde anlamlıdır (Manning ve ark., 1998). Bu bulgu sağ
elde düşük, “erkeksi” orana sahip bireylerin daha düşük östrojen seviyelerine sahip
olma eğiliminde olduğunu ve yüksek, “kadınsı” oranın yüksek östrojen
konsantrasyonu ile ilişkili olduğunu gösterir. Bu ilişki prenatal dönemde östrojenin 2.
parmak gelişimini uyardığını düşündürür.
2D:4D ve östrojen arasındaki pozitif ilişkiye ek olarak, LH ile erkek ve
kadınların sağ ve sol el 2D:4D oranı arasında da pozitif bir ilişki olduğu bulunmuştur
(Manning ve ark., 1998). Erkeklerde LH üretimi testosteron tarafından negatif geri
beslenim ile kontrol edilmektedir (Bell ve ark., 1980). Erkekteki düşük 2D:4D oranı
yüksek testosteron ve düşük LH ile ilişkilidir, bu da 2D:4D oranı ve testosteron
arasındaki ilişkiye ait başka bir gözlemdir. Kaınlarda ise LH menstural siklusdaki
döneme bağlı olan östrojen tarafından hem pozitif hem de negatif geri beslenim ile
kontrol edilir (Bell ve ark., 1980). Genel olarak LH konsantrasyonu kadınlarda
erkeklere nazaran daha yüksektir, bu nedenle cinsiyet ile 2D:4D oranı ve LH
arasındaki ilişkilerin birbirinden ayrı tutulması gerekir. Cinsiyetin, yaşın, boyun ve
ağırlığın etkileri ortadan kaldırıldığında da sağ elin 2D:4D oranının, LH’nin anlamlı
pozitif göstergesidir.
1.4.3. Kadınlarda 2D:4D ve Testosteron Arasındaki İlişki
Fetusların testosteron konsantrasyonu ve annelerinin 2D:4D oranı ile ilgili yapılan
bir çalışmada aralarında negatif bir ilişki olduğu açıklanmıştır. Bu, 2D:4D oranı
düşük olan annelerin çocuklarının amniyotik sıvılarında yüksek oranda testosteron
olduğu anlamına gelmektedir (Lutchmaya ve ark., 2003).
15
Bel çevresi kalça çevresi oranı, puberte döneminde belirginleşmeye başlayan cinsiyet
farklılığı gösteren bir özelliktir. Erkek ve kadınlardaki yağ hücrelerinin dağılımı seks
hormonlarının seviyelerinden etkilenmektedir (Evans ve ark., 1983; Bjorntorp,
1991). Puberte sonrasında ve östrojen etkisi altında kadınlarda kalça ve baldır
çevresinde yağ depolanmaya başlar (Garn, 1957). Erkeklerde testosteronun etkisi ile,
abdominal bölge, omuzlar ve boyunun ense kısmında yağ birikir (Vague ve ark.,
1974). Kadınlarda bel çevresi kalça çevresi oranında belirgin farklılıklar vardır.
Düşük bel çevresi kalça çevresi oranı olan kadınlar düşük testosteron ve yüksek
östrojen seviyelerine sahipken, yüksek bel çevresi kalça çevresi oranı olan kadınlar
yüksek testosteron ve düşük östrojen konsantrasyonlarına sahiptir (Evans ve ark.,
1983). Bel çevresi kalça çevresi oranının bazı önemli sağlık ve fertilite olguları ile
ilişkisi vardır (Singh, 1993). Örneğin, kadınlarda plazmadaki seks hormonlarının ve
globulinin birleşme kapasitesinin azalmasına ve serbest testosteronun artmasına yol
açan androjenite yüksekliğinin, yüksek bel çevresi kalça çevresi oranı ve glikoz
insülin homeostasizinin bozulması ile ilişkilidir (Evans ve ark., 1982; Manning,
2002: 24-40).
Bu ilişkilere dayanarak, kalın beli olan ve yüksek bel çevresi kalça çevresi oranı olan
kadınların, dar beli olan ve düşük bel çevresi kalça çevresi oranı olan kadınlara göre
daha fazla erkek çocuğa sahip olduğu ileri sürülür (Manning ve ark., 1996). Bu
yüksek düzeyde testosterona neden olan genlere sahip kadınların daha fazla erkek
çocuğa sahip olma eğilimi gösterdiği anlamına gelebilir. Yüksek konsantrasyonda
prenatal testosterona neden olan genler erkek fetus için avantaj ve kız fetus için bir
dezavantaj oluşturabilir. Örneğin kız fetusta yüksek testosteron konsantrasyonuna
neden olan genlerin ekspresyonu düşük yapma şansını arttırabilir (Manning, 2002:
24-40).
16
1.4.4. 2D:4D, Testosteron ve Populasyon Farklılıkları
2D:4D oranının toplumlar arasındaki farklılıklarının cinsiyet farklılıklarına göre daha
belirgin olduğu ileri sürülmektedir. Faslı, Uygur, Çinli ve Jamaikalı bireylerin
değerlendirildiği bir çalışmada, en yüksek 2D:4D oranının Çinli çocuklarda (0,954)
olduğu, bunu Faslı çocukların (0,954) takip ettiği, daha sonra Uygur (0,946) ve son
olarak da Jamaikalı çocukların (0,935) en düşük 2D:4D oranına sahip olduğu
belirlenmiştir (Manning ve ark., 2004). Beyaz, İspanyol kökenli ve Asyalı bireyler
üzerinde yapılan bir başka çalışmada sağ 2D:4D oranı 0.957, 0.940 ve 0.943 ve sol
2D:4D oranı ise 0.970, 0,950 ve 0.953 olarak tespit edilmiştir (Lippa, 2003).
Eğer 2D:4D oranı prenatal androjenlere bağlıysa, yetişkinlerdeki testosteron
düzeyinin toplumlar arasında farklılıklar göstermesi beklenir. Afrika kökenli
Amerikalıların testosteron düzeyleri ile beyaz Amerikalıların testosteron düzeyleri
arasında farklılıklar saptanmıştır. Siyah ve beyaz üniversite öğrencileri üzerinde
yapılan bir çalışmada, siyah öğrencilerin ortalama total testosteron
konsantrasyonunun beyazlardan %19, serbest testosteron düzeylerinin ise % 21
oranında daha fazla olduğu saptanmıştır. Yaş, kilo, alkol ve sigara kullanımı ve
uyuşturucu alışkanlığına göre düzeltildiğinde bu farklılığın %15 ve %13’e düştüğü
belirtilmiştir. Bu veriler etnik gruplar arasında androjen seviye farklılıklarının
istatistiksel olarak anlamlı olduğunu düşündürmektedir (Ross ve ark., 1986). Benzer
sonuçlar Ellis ve Nyborg’un (1992) çalışmasında da bildirilmiştir. Siyah bireyler,
Hispanik ve beyazlara göre daha yüksek testosteron konsantrasyonlarına sahiptir.
1.4.5. 2D:4D ve Erkek Homoseksüelliği
Kendini homoseksüel ve biseksüel olarak tanımlayan erkekler arasında yapılan
çalışmalar sonucunda ilk olarak 2D:4D oranı her iki elde de homoseksüel erkeklerde
diğerlerine göre düşük bulunmuştur; fakat bu ilişkinin sadece sol elde anlamlı olduğu
17
bildirilmiştir. Manning bazı etnik gruplarda örneğin siyahlarda 2D:4D oranının
düşük olduğunu bildirmiştir. Fakat çalışmalarda homoseksüel erkekler arasında siyah
olanlar dahil edilmemiştir. Kendini sadece homoseksüel olarak tanımlayan erkeklerin
2D:4D oranı, diğerlerine göre daha yüksektir (Robinson ve Manning, 2000).
1.4.6. 2D:4D ve Agresyon
Eğer testosteron ile 2D:4D oranı arasında ilişki varsa düşük veya yüksek 2D:4D
oranının saldırgan davranışlarla ilişkisini açıklayan kanıtlar araştırılmalıdır.
Testosteronun agresyona yol açacak bir rolü olup olmadığı açık değildir ve kortizol
gibi başka hormonların eşit derecede veya daha fazla önemi olabilir.
Saldırganlık, özellikle fiziksel saldırganlık, erkekler arasında kadınlara göre ve genç
erkeklerde daha yaşlılara göre sık gözlenen bir durumdur (Olweus, 1980). Yapılan
çalışmalarda testosteron ile saldırgan davranışlar ve suç davranışları arasında anlamlı
pozitif bir ilişki olduğu bulunmuştur (Olweus ve ark., 1980; George ve ark., 2001;
O’Connor ve ark., 2004) fakat diğerleri negatif bir ilişki saptamışlardır. (Meyer-
Bahlburg et al. 1974). Erkeklerdeki depresyonun 4. parmak uzunluğu ile pozitif
ilişkili olduğu bildirilmiştir (Martin ve ark., 1999). Yüksek prenatal testosteronun
beyin gelişimini etkileyerek depresyon eğilimini artırabileceği ve ayrıca depresyonun
bir semptomu olarak agresyona yol açabileceği iddia edilmektedir. Dördüncü parmak
uzunluğu ve saldırganlık arasında bağlantıyı araştıran bir çalışmada fiziksel agresyon
sonuçları ile sağ ve sol el 4. parmak uzunluğu arasında anlamlı bir ilişki olduğu
belirtilmektedir. İlişki sağ elde sol ele göre daha güçlü bulunmuştur. Boylara göre
düzeltildiğinde 4. parmağı uzun olan erkeklerin 4. parmağı kısa olan erkeklerle
kıyaslandıklarında fiziksel agresyonu daha fazla olduğu kaydedilmiştir. Dördüncü
parmak uzunluğu ile sözel agresyon arasında ise anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.
Çalışmada 4. parmak uzunluğu boya göre düzeltilen erkek çocuklarda, fiziksel
agresyonun 4. parmak uzunluğuyla pozitif ilişkili olduğu da bildirilmiştir (Manning,
2002: 44-45).
18
2D:4D oranının kişilik özellikleri ile ilişkisinin araştırıldığı bir çalışmada parmak
uzunluk oranı ile saldırganlığın herhangi bir tipi arasında anlamlı bir ilişki olmadığı
bildirilmiştir (Austin ve ark., 2002). Reaktif agresyonun tespitiyle yapılan bir başka
çalışmada ise düşük 2D:4D oranının kadınlarda yüksek reaktif agresyon ile ilişkili
olduğu; fakat erkeklerde herhangi bir ilişki olmadığı tespit edilmiştir (Benderlioğlu
ve Nelson, 2004). 2D:4D oranı ve agresyon ile ilgili yapılan başka bir çalışmada ise
2D:4D oranı kısa olan erkeklerin diğer bireylere göre fiziksel agresyon seviyelerinin
daha yüksek olduğu saptanmıştır. Kadınlarda ise agresyonun herhangi bir tipinde
parmak uzunluk oranlarıyla ilgili bir korelasyon tespit edilememiştir (Bailey ve
Hurd, 2004).
1.5. Öfke ve Saldırganlık
1.5.1. Öfke Tanımı
Öfke günlük hayatımızda önemli yere sahip duygularımızdan biridir. Evrensel bir
duygu olmakla birlikte, her kültürde farklı şekilde yaşanmaktadır. Biagio (1989)
tarafından gerçek veya varsayılan bir engellenme, tehdit veya haksızlık karşısında
oluşan düşüncelerle ilgili veya kişiyi rahatsız edici uyarıları ortadan kaldırmaya
yönelten güçlü bir duygu olarak tanımlanırken; Törestad, öfkenin planlanmadan
ortaya çıkan, çoğunlukla engellenme, haksızlığa uğrama, eleştirilme ve küçümsenme
gibi durumlarda oluştuğunu belirtmektedir (Balkaya ve Şahin, 2003). Spielberger ve
ark. (1991) öfkeyi basit bir “sinirlilik” ve “kızgınlık” halinden, yoğun “hiddet”
durumuna kadar değişen dereceli bir duygusal durum olarak tanımlamakta; Novaco,
öfkeyi, bilişsel-davranışsal model çerçevesinde açıklamaktadır. Araştırmacıya göre
öfke bilişsel olarak öfke diye etiketlenen ve düşmanlık içerikli bilişlerin eşlik ettiği
yoğun bir fizyolojik uyarılma durumudur (Robins ve Novaco, 1999).
19
Öfke kimi zaman kısa süreli, orta şiddette hatta kişiye faydalı; kimi zaman ise
çok şiddetli, yoğun, sürekli ve tahrip edici olabilmektedir. Öfkenin ifade şekilleri de
çeşitlilik göstermektedir. Bunlardan belki de en önemlisi saldırganlıktır (Balkaya ve
Şahin, 2003).
Öfkeye eşlik eden fizyolojik belirtiler, kas geriliminin artması, kaşların çatılması,
dişlerin gıcırdatılması, ters ters bakma, yumrukları sıkma, yüzün kızarması, titreme
hissi (özellikle el ve ayakta), uyuşma hissi, tıkanma hissi (nefes almakta zorluk),
vücudun çeşitli bölgelerinde seyirmeler olması, terleme, kontrol kaybı, sıcaklık hissi,
burundan soluma, dudakları ısırma, beynin zonklaması, baş ağrısı ve hareketlerin
hızlanması gibi tepkilerdir (Balkaya ve Şahin, 2003).
Araştırmalar öfke duygusunun cinsiyete göre değiştiğini işaret etmektedir.
Averill (1983) öfkelenme sıklığı açısından kadınların, erkekler kadar ve onlara
benzer yoğunlukta ve benzer nedenlerle öfkelendiğini belirtmektedir. Erkekler
kadınlara kıyasla öfke duygularını daha doğrudan ifade etmektedirler. Kadınların
ifade biçimi ise daha dolaylı olmaktadır. (Sharkin, 1993).
Araştırmacılara göre öfke ve diğer duygular arasında çok karmaşık bir ilişki
vardır. Pek çok insan öfkelendiği zaman, kaygı ve korku düzeyleri artmakta, bazen
de suçluluk ve üzüntü öfkeye eşlik etmektedir (Jakops ve ark., 1997; Wickless ve
Kirsch, 1998). Üniversite öğrencileriyle yapılan pek çok çalışmada utanç duygusu
ile, incinme ve olumsuz olaylar yüzünden öfke duygusunun uyanması ile başkalarını
suçlama eğilimi arasında ilişki olduğu bulunmuştur (Tangney ve ark., 1996).
Öfkenin ifade biçiminin ve çeşitli psikolojik sorunlarla ilişkisinin kültürlere göre
de değiştiğini gösteren pek çok bulgu vardır. Öfkeye neden olan durumlar açısından,
özellikle batı ve doğu kültürleri arasında önemli farklılıklar bulunduğunu
vurgulanmaktadır (Balkaya ve Şahin, 2003).
20
1.5.2. Saldırganlık Tanımı
Saldırganlık, kişi yada nesneye yönelik bir eylem olup, sözel veya fizikî güç
harcanarak, öfke, hiddet, kin ve düşmanlık gibi duyguların davranış ile ifade edilmesi
olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer bir deyişle saldırganlık, kişinin kendisine ya da
başkalarına zarar vermeyi, yaralayarak acı çektirmeyi ve eziyet etmeyi amaçlayan
davranış şeklidir (Başoğlu, 1998; Can, 2000; Öğünç, 2002). Yine saldırganlık,
yenmek ve hakim olmak amacı ile güçlü, şiddetli, etkili bir hareket, bir işi bozmaya
ve engellemeye karşı, düşmanca, hırpalayıcı zarar verici amaç taşıyan bir davranış
olarak belirtilmiştir (Erten ve Ardalı, 1996).
Freud’a göre saldırganlık, insanın kendine yönelik olan yıkıcı eğilimlerinin dış
dünyadaki nesnelere çevrilmesidir (Başoğlu, 1998; Can, 2000; Öğünç, 2002).
Lorenz ise saldırganlığı, esas olarak dış uyaranlara karşı bir tepki değil, insanın
içinde gömülü, serbest kalmaya çabalayan ve dış dürtülerin yeterli olup olmamasına
bakmaksızın anlatımını bulacak bir uyarılma olarak tanımlamıştır (From, 1993; s.:38-
98).
Saldırgan davranışların temelinde muhtemel birçok psikiyatrik bozukluk ve
klinik sorunların olmasına rağmen genel ve klinik olarak ilişkili bir tanım kolay
bulunamamaktadır. Saldırganlığı tanımlamaktaki güçlük, büyük bir kısmının
biyolojik, kültürel, çevresel ve toplumsal güçler tarafından etkilenmesidir (Stanford,
2003; Yavuz ve ark., 2000: 1-13).
Psikiyatride saldırganlık, başlı başına bir hastalık olarak değerlendirilmemekle
beraber psikiyatrik ve nörolojik (ve diğer) hastalıkların semptomu olarak yaygın bir
şekilde ortaya çıkmaktadır (Başoğlu, 1998). Ancak saldırganlık semptomunun başat
semptom olarak ortaya çıktığı, manik depresif bozukluk, impuls kontrol bozukluğu,
aralıklı patlayıcı bozukluk, antisosyal kişilik bozukluğu gibi antiteler DSM IV tanısal
sınıflama sistemi içinde yer almaktadır. Bunun dışında özellikle Temporal lob
epilepsisi, demans gibi bazı durumlarda da saldırganlık daha ön plana çıkmaktadır.
Saldırganlığın en uç ve kabul edilemez şekli olan şiddet ise, fizikî güç vasıtasıyla
kişilere veya topluma karşı yöneltilen düşmanlık ve hiddetin ifadesidir (Öğünç,
2002). İnsanlarda şiddet kullanma, kanuna uymamak, kişiye zarar vermek, hakaret
21
etmek, onurunu kırmak, sükunet ve huzura son vermek, birinin hakkını çiğnemek,
hırpalamak, incitmek, canını acıtmak için zor kullanmak, yıkıcı, aşırı davranışlarda
bulunmak, aşırı derecede öfke ifade etmek şekillerinde kendisini gösteren
davranışlardır (Erten ve Ardalı, 1996; Başoğlu, 1998).
Öfke ve saldırganlıkla ilişkili olarak üzerinde en çok durulan ruhsal
rahatsızlıklardan ikisi; antisosyal kişilik bozukluğu ve depresif bozukluk olarak
geçmektedir. Aynı zamanda depresif bozukluğu olan antisosyal hastalarda normal
kontrollerine nazaran sürekli öfke düzeyi, içe dönük öfke düzeyi ve kontrolünün
daha yüksek olacağı bildirilmektedir (Türkçapar ve ark., 1999). Alkol ve uyuşturucu
bağımlılığı, kişilik bozuklukları, şizofreni gibi rahatsızlıklar, fetal dönemde maruz
kalınan maddeler ve beyinde görülen bir takım hasarların öfke, saldırganlık ve şiddet
eğilimini arttırmakta ve bu kişilerin suça yönelik davranışlara daha fazla
yöneldikleri bilinmektedir (Volavka, 1999; Sayın ve ark., 2004).
Literatürlerde geleneksel olarak fiziksel saldırgan davranışlar iki ayrı alt gruba
ayrılarak sınıflandırılır: a) kontrol edilemeyen saldırgan davranışlar (birden bire
ortaya çıkan, kasıtlı olmayan, tepkili) ve b) planlı, kontrol edilebilen, duygusal
olmayan (önceden planlanmış, kasıtlı) saldırgan davranışlar. Birden bire ortaya çıkan
saldırgan davranışlar doğal bir tepki, veya genellikle telaşlı veya huysuz bir ruh hali
ve davranışsal kontrolün kaybı ile birlikte görülür (Stanford, 2003). Birden bire
ortaya çıkan saldırgan davranışlar gösteren bireyler, önceden planlanmış, kasıtlı
saldırganlık davranışı gösteren bireylere göre, serebro-spinal sıvılarının düşük
seviyelerde 5-hidroksindolaasetik asit içerdiği, prefrontal işlevlerinde bozukluklar
olduğu ve sözel yeteneklerinin ve zekalarının düşük olduğu bulunmuştur (Stanford,
2003).
Agresif davranışlar değişik şekillerde sınıflandırılmıştır. Farklı sistemlere göre
sınıflama aşağıdaki gibi yapılmıştır (Perry ve Vaillant, 1995).
22
1.5.2.1. Agresyonu Sınıflandırma Sistemleri:
1. Sistem (Gözlem Yoluyla Sınıflandırma):
Sözel (Verbal)
Eşyalara yönelik fiziksel
Kendine yönelik fiziksel
Başkalarına yönelik fiziksel
2. Sistem (hemen ve dolaysız çıkan olaylarla ilgili mekanizmalara göre):
Yırtıcı, yağmalayıcı atak
Erkekler arasındaki agresyon
Korkuya bağlı
İrrite edici
Bölgesel savunmayla ilgili
Anneye karşı
Şiddet gösteren birine destek verici şekilde gelişen
Seks ile ilgili
3. Sistem (kısmen gelişme kavramları, kısmen de sezgiye dayalı kategori):
Bir ülkenin topraklarına yönelik
Dominant olmaya bağlı (Hakim olma isteğine bağlı)
Sütten kesilmeye bağlı
Anne ve baba disiplinine bağlı
Yırtıcı olmayan
Ahlaki
23
1.5.2.2. DSM-IV Kriterlerine Göre Agresyon ile İlgili Bozukluklar
Mental gerilik
Dikkat eksikliği-hiperaktivite bozukluğu
Davranım bozukluğu
Kognitif bozukluklar
Delirium
Demans
Psikotik bozukluklar
Şizofreni
Başka türlü adlandırılamayan psikotik bozukluk
Duygulanım bozuklukları
Genel tıbbi duruma bağlı duygulanım bozukluğu
Madde kullanımına bağlı duygulanım bozukluğu
Aralıklı patlayıcı bozukluk
Davranım bozulması ile olan uyum bozukluğu
Kişilik bozuklukları
Antisosyal kişilik bozukluğu
Paranoid kişilik bozukluğu
Borderline kişilik bozukluğu
Narsist kişilik bozukluğu
Beşinci eksen kodlaması
Çocukluk, ergenlik ve yetişkin antisosyal davranış (Kaplan ve ark., 1998:
171-177,737)
24
1.5.3. Saldırganlığın Nöroanatomisi
Saldırganlıkla ilgili özel beyin bölgeleri birbirinden çok farklı çevresel uyaranları
alır, bunları endokrin ve motor sistemler uygun emirler haline dönüştürür.
Hipotalamus, amigdaller, prefrontal korteksteki nöronlar bu işlevi görür. Bu, diğer
beyin bölgelerinin olaya katılmadığı anlamına gelmemekle beraber, bu üç bölgenin
diğer bölgelere göre daha ağırlıklı olarak işlev gösterdiğini düşündürmektedir (Yavuz
ve ark., 2000: 10; Abay ve Tuğlu, 2000; Başoğlu, 1998).
1.5.3.1. Hipotalamus:
Emosyonların ve buna bağlı olarak saldırganlık davranışının limbik sistem ile ilişkili
olduğu görülmektedir. Limbik kelimesi sınır anlamına gelir. Korteks ile subkortial
yapılar arasında yer aldığı için bu şekilde adlandırılmıştır. Limbik sistem terimi ile,
özellikle davranışları ve motivasyonları kontrol eden, birbiri ile bağlantılı nöronal
devreler anlaşılır (Abay ve Tuğlu, 2000; Yavuz ve ark., 2000: 5-6).
Memelilerde hipotalamus, otonomik sinir sisteminin en üst merkezidir, osmo ve
kemoreseptörlerden organizmanın vejetatif durumu hakkında bilgi alır. Hipotalamus
limbik sistemin merkezini teşkil eder ve limbik sistemin tüm seviyeleri ile iki yönlü
iletişim yollarına sahiptir (Can, 2002). Hipotalamus ve ona komşu yapılar
sinyallerini üç yöne gönderirler: (1) Beyin sapına, temel olarak mezensefalon’un
retiküler alanlarına, ponsa ve medulla’ya ve oradan da otonom sinir sistemine; (2)
serebruma, diensefalonun yukarı alanlarının çoğuna özellikle ön talamus ve limbik
kortekse ve; (3) hipofiz bezinin ön ve arka loblarının bir çok salgı fonksiyonunun
kontrolü için infindibuluma. Hipotalamus vücudun endokrin fonksiyonlarının
birçoğunu kontrol eder. Ayrıca davranışların endokrin kontrolünün de merkezini
teşkil eder. Bu nedenle çok sayıda nörokimyasal madde içerir (Yavuz ve ark., 2000:
6-7).
25
Hipotalamusun deneysel olarak uyarılması sonucu bir çok emosyonel cevabın ortaya
çıktığı gösterilmiştir. Lateral hipotalamusun uyarılması, susama ve açlık duygusunun
ortaya çıkması dışında genel aktivite düzeyini arttırarak öfke ve saldırganlık
davranışına yol açar. Buna karşın hipotalamusun ventromediyal çekirdeğinin
uyarılması sonucu ise hayvanların sakinleştiği görülmüştür. Hipotalamusun çeşitli
alanlarının uyarılmasına bağlı olarak seksüel dürtüler artar. Hipotalamusun
ventromedial alanlarının çift taraflı lezyonlarında en ufak provokasyona karşı bile
aşırı öfke ile birlikte vahşice davranışlar gözlenir (Yavuz ve ark., 2000: 7).
Kedilerin lateral hipotalamusunun uyarılması sonucunda öfkenin bütün
fizyolojik belirtilerinin görüldüğü bildirilmiştir (Can, 2002).
İnsanda bilateral ventromedial hipotalamustaki neoplazm tahribine bağlı lezyonu
olan hemen bütün hastalarda saldırganlık seviyesi nicel olarak artar. Bu lezyondaki
saldırganlık önceden tasarlanmaz, hedef rartgele seçilir. Herhangi birini tekmeleme,
ısırma, tırmalama veya yakınındaki bir nesneyi atma şeklinde ortaya çıkar. Hastalar
kendilerini kontrol edemez gibi görünürler ve davranışın ardından pişmanlık duyarlar
(Başoğlu, 1998).
1.5.3.2. Amigdala: (Corpus amygdaloideum)
Amigdala her iki temporal lobun medial ön kutbunun korteksinin hemen altında
bulunan nükleus topluluğudur. Limbik sistemin pek çok bölgesiyle iki yönlü
bağlantıları vardır. Neokorteksten duyulara ilişkin bilgileri alır, bunları kendi içinde
birleştirdikten sonra hipotalamusa gönderirler. Yani duyusal bilgilerin hipotalamusa
ulaştırılması işlevini yerine getirir. Amigdalleri alınan hayvanlar çevresel uyaranların
farklılıklarını algılayamazlar (Başoğlu, 1998). Her iki temporal lobu çıkarılan
hayvanların korku ve öfke emosyonlarını yaşamadığı gözlenmiştir. Daha sonra
yapılan çalışmalar amigdala üzerine odaklanmıştır. Bütün tempoaral lob yerine
sadece amigdalası çıkarılan hayvanlarda; motivasyon kaybı, boyun eğme
davranışlarında artış, tehdit edici uyaranlara karşı korku cevabında azalma ortaya
26
çıkmıştır. Bu çalışmaların öncülüğünde amigdalanın hem hafıza, hem emosyonlarla
ilişkili olduğu ortaya konmuştur. Amigdalaları çeşitli nedenlerden dolayı zarar
görmüş kişilerde duygusal yaşantı görülmez. Bu kişiler en yoğun durumlarda bile
emosyonel katılımda bulunamazlar. Tüm duygular amigdalaya bağlıdır (Yavuz ve
ark., 2000: 8).
Amigdalanın şiddet davranışı üzerindeki etkisi konusunda net bir bulgu yoktur.
Sadece amigdalası zedelenmiş kişilerde saldırganlığın tam zıddı davranışlar
görülmektedir. Bu da saldırganlık davranışı için en azından sağlam amigdalanın
gerekli olduğu sonucuna götürür.
1.5.3.3. Prefrontal Korteks:
Fontal lobların motor bölgelerinin önünde bulunan alanlardır. Frontal neokorteksin
hipotalamus ve amigdallar ile bağlantısı sayesinde, saldırganlığı kontrol eden aşağı
beyin merkezlerinden bilgi alır (Can, 2000; Başoğlu,1998).
Prefrontal bölgenin emosyonlar üzerindeki etkisi, hipotalamus ve amigdalaya
oranla daha az belirgindir. Prefrontal korteks aynı zamanda yüksek kortikal
fonksiyonlardan sorumlu olduğu için mevcut hayvan modelleriyle araştırma yapmak
son derece güçtür. Ancak insanlardan elde edilen klinik veriler prefrontal korteksin
emosyonlar üzerinde etkili olduğunu ortaya koymaktadır. İnsanların prefrontal
korteks lezyonlarında kişisel ve sosyal alanda, hem akıl yürütme veya karar verme
bozuklukları, hem de duygu veya his bozuklukları ortaya çıktığı görülmektedir
(Yavuz ve ark., 2000: 9).
Orbitomedial profrontal korteks birden bire yapılan hareketleri önleme ve
kontrol etmekle ilişkisi vardır ve bu bölgede oluşan lezyonlar önlenemeyen saldırgan
davranışlarla veya intihar hareketleriyle sonuçlanabilir. Bunun yanında saldırganlıkla
ilgili çalışmalarda limbik sistemdeki bozukluklara özellikle de temporal lobların iki
önemli yapısı olan amigdala ve hipkampusun işlevlerini yerine getirememesine yer
27
verilmiştir. Frontal ve temporal anormalliklerin saldırganlıkla ilişkisi ile ilgili bazı
bulgular vardır (Volavka, 1999).
1.5.4. Saldırganlığın Nörobiyolojisi
Saldırganlık ve öfke davranışlarını şekillendiren biyolojik etkenlerin başında
hormonlar ve nörotransmitterler yer almaktadır. Hayvanlar ve insanlar üzerinde
yapılan birçok çalışmada ve gözlemde, androjen düzeyi ile saldırganlık arasında
bağlantı olduğu saptanmıştır (Abay ve Tuğlu, 2000).
1.5.4.1. Seks Steroidleri
Hayvan araştırmalarında testosteronun rolünün bilinmesine karşın insandaki etkisi
çok belirgin değildir. Çalışılan vücut sıvılarının farklılığı (plazma, tükürük, BOS),
ele alınan davranışın niteliği, seçilen örneklem gurubu (normal, sporcu, klinik hasta)
çalışmalarda farklı sonuçların ortaya çıkmasına neden olan etkenlerden birkaçıdır.
Genel olarak normallerde veya sporcularda plazma ve tükürükte ölçülen serbest
testosteron düzeyi ile saldırgan/hostil davranış arasında pozitif bir ilişki vardır.
Klinik araştırmalar özellikle antisosyal dürtüsel şiddet suçlularında BOS serbest
testosteron düzeylerinin yükseldiğini göstermiştir. Genç kadınlarda da testosteronun
saldırganlıkta rolü olabildiği belirtilmektedir (Abay ve Tuğlu, 2000).
Seks steroidlerinin etkisi, özellikle bebek gelişiminin anne karnındaki
dönemlerinde daha yoğun olmaktadır. Hayvanlarda bu hormonun daha ana
rahmindeyken beynin cinselliğe göre şekillenen alanları üzerine etki ederek saldırgan
davranış dağarcığını oluşturduğu gösterilmiştir. Diğer yandan kadınlık hormonları
örneğin östrojenler, birçok türde kavgacılık davranışını baskılamaktadırlar. Cinsiyet
28
hormonlarının insanlarda saldırganlık davranışı üzerine etkilerini saptamak ise, daha
karmaşık ve zordur. Bu konuda hormon uygulayarak deney yapmak etik
olmadığından ancak doğal gözlemlere dayanarak (örneğin anneleri gebelikte
yanlışlıkla hormon ilacı kullananlar, veya doğumsal bozukluklar nedeniyle herhangi
bir hormona aşırı maruz kalmış bebekler ya da normalde olması gereken kimi
hormonların yokluğu nedeniyle o tip hormona hiç maruz kalmamış bebekler gibi)
bazı sonuçlar çıkarılabilir. Örneğin insanlarda yapılan çalışmalarda androjene
duyarsızlıkla giden kimi hastalık durumlarında saldırganlığın azaldığı; buna karşın
adrenogenital sendromlu kız çocuklarında saldırganlıkla ilgili oyunların arttığı
bulunmuştur. Buna göre, anne karnındayken aşırı dozda testosterona maruz kalmış
bebeklerde erkeksi davranışlar, artmış saldırganlık, erkeklerin oynadığı oyunları
tercih etme gibi durumlar görülmektedir. Östrojenlerin etkisi daha tartışmalıdır. Bu
hormonlarla da kadınsı davranışlar ve azalmış saldırganlık izlendiğini söyleyen
yayınlar mevcuttur. Ancak bu hormonal etkilerin ortaya çıkışı için maruz kalınma
dönemi ve miktarı önem taşımaktadır. Aynı cinsiyet içinde de bazı bireylerin
diğerlerine göre daha saldırgan olmasını hormonal etkilerle açıklamaya yönelik
çalışmalar vardır. Hayvanlarda birçok türde erkeklik hormonuyla saldırganlık arasında
pozitif bir ilişki gösterilmiştir (http://saglik.tr.net/ruh_sagligi_genclik_siddet_1.shtml).
1.5.4.2. Kortizol ve Kortikotropin
Normal davranışlar üzerinde çeşitli etkiler gösteren bu hormonların aşırı
salgılanmasında çeşitli davranışsal bozukluklar ortaya çıkmaktadır.
Kortikostereoidlerin arasında davranış üzerinde etkileri en iyi belirlenmiş olanı
glukortikoid grubundan olan kortizoldür (Can, 2000). Agresyonda kortizolün olası
rolü, merkezi testesteron reseptörlerinin afinitesini arttırmasıdır. Kortikotropinin
agresyondaki olası rolü kesin olmamakla birlikte kortizol seviyelerine yaptığı etki
üzerinden gerçekleşebildiği öne sürülmektedir. İnsanlarda yapılan bazı çalışmalarda
29
düşük kan kortizol düzeyi ile alışkanlık haline gelmiş şiddet arasında bağlantı olduğu
gösterilmiştir (Abay ve Tuğlu, 2000).
1.5.4.3. Plazma Lipit Düzeyleri
Serum kolesterolü ile şiddet arasındaki güçlü ilişki 1970'lerden beri bilinmektedir.
Dürtüsel şiddet suçlularının (antisosyal kişilik bozukluğu ve aralıklı patlayıcı
bozukluk) dürtüsel olmayanlara göre kolesterol düzeyleri düşüktür (Abay ve Tuğlu,
2000). Kolesterol düşürücü tedavilerin ani şiddete bağlı ölümlere yol açmadığını
ancak kızgınlık (hostilite) ve şiddetle sınırlı bir ilişkisi olabileceği bildirilmiştir
(Foweks, 1993).
Tiroid hormonu, progesteron, luteinizan hormon, renin, beta endorfin, PRL,
melatonin şiddetle ilişkileri üzerinde durulan diğer hormonlardır (Abay ve Tuğlu,
2000).
1.5.4.4. Nörotransmitterler
Vasopresin, steroitler, opioidler ve diğer maddeler de dahil olmak üzere bir çok
nörotransmitler ve hormonlar saldırgan davranışın değişiminde rol oynamaktadır.
Geçerli olan bulgular daha çok serotonin ve katekolaminlerin bu değişimde rol
oynadığını desteklemektedir (Volavka, 1999). Beyindeki sinirsel iletimi sağlayan
maddeler olan nörotransmitterlerin saldırganlığın da aralarında olduğu birçok
davranışa olan etkileri, son yıllarda üzerinde en çok çalışılan konulardandır
(http://saglik.tr.net/ruh_sagligi_genclik_siddet_1.shtml).
Norepinefrin, saldırganlığın ortaya çıkışına ve artmasına yol açmaktadır.
Norepinefrinin bir önemli özelliği de duygulanımsal saldırganlığı arttırırken yırtıcı
30
saldırganlığı ketlemektedir (http://saglik.tr.net/ruh_sagligi_genclik_siddet_1.shtml).
Yapılan çalışmalar norepinefrinin intihar türü davranışlara benzer olarak
saldırganlığın artmış noradrenerjik aktivite ile ilişkili olduğunu göstermiştir. Stres,
hayvanlarda birden bire ortaya çıkan saldırganlıkla bağlantılı noradrenerjik aktiviteye
neden olmaktadır. İnsanlarda saldırganlık davranışlarıyla noradrenerjik aktivite
arasındaki ilişkinin dolaylı olduğuna dair bulgular vardır. Plazmadaki epinefrin ve
norepinefrin düzeylerinin normal kişilerde düşmanca saldırgan davranışları
tetiklediği deneysel olarak gösterilmiştir. Ayrıca beta-adrenerjik blokerler çeşitli
nöropsikiatrik bozuklukları olan hastalardaki şiddet davranışlarını baskılamak için
kullanılmaktadır (Volavka, 1999).
Dopamin, saldırganlığı arttıran bir diğer nörotransmitterdir
(http://saglik.tr.net/ruh_sagligi_genclik_siddet_1.shtml).
Serotonin (5-hidroksitriptamin, 5-HT), temel aminoasit triptofanın (TPH)
hidroksilasyon ve dekarboksilasyonu ile vücutta sentezlenir. Hidroksilasyon, 5-HT
sentezi için hız sınırlayıcı bir basamaktır (Volavka, 1999). Serotonin saldırgan
kişilerde ve kişilik bozukluklarında en ağırlıklı olarak araştırılmış nörotransmitterdir.
20 yıldır bu alanda yapılan araştırmalarda impulsitive ve saldırganlığın oluşumunda
serotoninin çok güçlü bir rol oynadığı gösterilmiştir (Can, 2002, Volavka, 1999,
Yavuz ve ark., 2000: 13-19).
Serotonin reseptörleri beynin tümüne dağılmışlardır ve serotonin, duygudurum,
oryantasyon, hiddet, impuls kontrolü ve seksüel aktivitenin düzenlenmesinde etkili
olur. 5-HT üretimi ve metabolizmasındaki değişiklikler bir çok farklı davranışın
oluşmasıyla ilişkilidir (Yavuz ve ark., 2000: 13). İnsanlarda, insan dışı primatlarda ve
küçük laboratuvar hayvanlarında yapılan çalışmalardan elde edilen kanıtların büyük
çoğunluğu, agresif davranışların modülasyonunda serotoninin rolüne destek verir.
Kanıtlar agresif davranışın serotonerjik disfonksiyona bağlanabileceğini ve
serotonerjik fonksiyonu düzenleyen tedavilerin agresyonu indirgediğini göstermiştir
(Volavka, 1999). Özellikle beyin-omurilik sıvısındaki (BOS) serotonin metaboliti 5-
HİAA’in düşük olarak saptandığı depresif kişilerde, serotonerjik disfonksiyon,
depresif sendromun parçaları olan anksiyete ve saldırganlıkla da ilişkilidir. Santral 5-
HT seviyelerindeki azalmanın davranışın denetiminde zorlanmaya yol açtığı öne
sürülebilir. Öyle ki 5-HT azlığı olan kişilerde agresif tepkiler durdurulamamaktadır.
31
Santral katekolamin, opiat, androjen ve adrenokortikotropin sistemlerinin ise agresif
davranışta kolaylaştırıcı rol oynama olasılıkları ileri sürülmüştür (Abay ve Tuğlu,
2000).
Azalmış beyin serotonin düzeyi ile kendi kendini yaralama davranışları arasında
bir ilişki olduğu da bir diğer araştırma bulgusudur (Başoğlu, 1998). Yaşam boyu
saldırgan davranış gösteren, kişilik bozukluğu olan erkek bireylerde BOS serotonin
düzeyi ile saldırganlık arasında negatif korelasyon olduğu bilinmektedir (Başoğlu,
1998). Şiddet saldırılarında bulunanlarda ve impulsif yangın çıkaranlarda beyin
serotonin düzeyinde düşüklük saptanmıştır. Serotoninle ilgili bir diğer varsayım bu
maddenin genel saldırganlıktan çok dürtüsel saldırganlıkla ilgili olduğudur
(http://saglik.tr.net/ruh_sagligi_genclik_siddet_1.shtml)
1.5.5. Saldırgan Davranışı Belirleyen Psikolojik Etkenler
İnsanları saldırgan davranışa yönelten psikolojik etkenlerin başında engellenme
gelmektedir. John Dollar’ın engellenme-saldırganlık varsayımı bu ilişkiye dayanır.
Bu varsayıma göre, engellenme; daima bir biçimde saldırganlığa yol açar ve aynı
şekilde saldırganlık da, daima engellenmeden köken almaktadır. Bununla birlikte
engellenmiş insan, her zaman saldırganlığa başvurmaz; yani her engellenme
saldırganlığa yol açmadığı gibi saldırganlığın tamamı da engellemeden doğmaz.
Engellenme yaratan etken, sadece yoğun olduğu zaman saldırganlığa yol açmaktadır.
Engellenme hafif veya orta derecede olduğunda ise, saldırganlığı arttırmayabilir.
Araştırmalar fiziksel kötüye-kullanım ve alay gibi provake edici davranışların
insanlarda saldırgan davranışları arttırdığını belirtmektedir. Ayrıca filmlerde ve
televizyon programlarında, radyo, gazete, fotoğraf gibi kitle iletişim araçlarında yer
alan şiddet öğelerini içeren örneklere maruz kalmak toplumun saldırganlık davranışı
konusunda en fazla duyarlı olduğu alanlardan birisidir. Yapılan çalışmalarda
özellikle çocukların televizyonda izledikleri şiddet içeren filmler arttıkça akranlarına
32
karşı daha saldırgan oldukları bulunmuştur. İlişki şiddetinin, izleme zamanı ile orantılı
olarak arttığı gözlenmiştir (http://saglik.tr.net/ruh_sagligi_genclik_siddet_1.shtml).
1.6. Amaç
Literatür verilerine bakıldığında 2D:4D oranının, saldırganlık ve öfke davranışlarını
öngörecek bir belirteç olarak kullanılması konusunda farklı yaklaşımlar vardır. Hoxa
ve Hoxd genlerinin hem parmakların hem de gonadların gelişiminden sorumlu
olduğu bilinmektedir. Prenatal dönemde maruz kalınan androjenlerin pamak gelişimi
üzerindeki etkisinin davranış biçimlerine nasıl yansıdığı tartışılır durumdadır. Biz de
çalışmamızda parmak yapısı ile davranış biçimini etkileyen ortak mekanizmadan yol
çıkarak el parmak yapısı ya da daha açık bir ifade ile parmak uzunluk oranları ile
öfke ve saldırganlık arasındaki ilişkiyi araştırmayı amaçladık.
33
2. GEREÇ VE YÖNTEM
Bu araştırma Zonguldak Karaelmas Üniversitesi’nde öğrenim gören yaşları 18–24 yıl
arasında değişen 377 (195 Kadın ve 182 Erkek) öğrenci üzerinde yürütüldü.
Çalışmaya katılan bireylere öncelikli olarak, yapılacak araştırmaya ve alınacak
ölçümlere dair yazılı ve sözlü açıklamalar yapıldı. Öfke ve şiddeti değerlendirerek
bunlara yönelik yapısal bir belirteç ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmaya
katılmayı kabul eden kişilerin “Gönüllü Onam Formu”nu doldurması sağlandı
(Ek.1). Bireylere ilk aşamada kişisel kimlik bilgilerini içeren sosyo-demografik bilgi
formu (Ek.2) ile birlikte Belirti tarama listesi (SCL-90-R) (Ek.3), Sürekli öfke-öfke
tarz ölçeği (The State Trait Anger Scale) (SÖÖTÖ) (Ek.4) ve Saldırganlık ölçeği
(Agression Questionnaire) (Ek.5) dağıtıldı ve katılımcılara sosyo-demogrofik bilgi
formu ve ölçeklerin doldurulması ile ilgili sözlü ve yazılı açıklamalar yapıldı.
Bireylerden soruları eksiksiz cevaplamaları istendi. İkinci aşamada bireylere boy,
vücut ağırlığı, sağ ve sol el için antropometrik ölçümleri içeren değerlendirme formu
(Ek.6) dağıtılarak bireylerden kişisel kimlik bilgilerini yazmaları istendi. Çalışmaya
katılan bireylerin çıplak ayakla boy ölçümleri, daha sonra vücut ağırlığı ölçümleri
alındı ve her deneğin ölçümleri kendi formuna kaydedildi. Sonrasında ise el
antropometrik ölçümleri kompas yardımıyla her iki el için ayrı ayrı alındı ve
kaydedildi. Araştırmaya katılan bireylerin tüm ölçümleri kayıt edilip kontrol
edildikten sonra uygulama tamamlandı.
Çalışmamıza Zonguldak Karaelmas Üniversitesi’nde öğrenim gören toplam 386
birey katıldı. Bu bireylerden 9’u belirlediğimiz yaş kriterine uymadığı için çalışma
dışı bırakıldı. İstatistiksel analizler 377 kişide yapıldı. Çalışmaya dahil edilen
bireylerden bir tanesinin sağ eli kırık olduğu için sağ el ölçümleri yapılamadı ve bu
kişi sadece sol el ile ilgili analizlere dahil edildi.
34
Araştırma öncesinde ZKÜ Uygulama ve Araştırma Hastanesi Etik Kurulu
13.01.2005 tarih ve 2005/01 no’lu toplantısında çalışmanın etik kurallara uygun
olduğuna oy birliği ile karar verilmiştir.
2.1. Ölçümler
Genel antropometrik ölçümler için deneğin boy uzunluğu metre kullanılarak, vücut
ağırlığı da baskül kullanılarak ölçüldü. El antropometrik ölçümleri için Shan marka
0.01 mm hassasiyeti olan dijital kompas kullanıldı.
2.1.1. Genel Antropometrik Ölçümler:
Genel antropometrik ölçümler için, deneğin boy uzunluğu metre kullanılarak çıplak
ayakla düz bir zemin üzerinde, topuk ucu ile başın tepe noktası arasındaki mesafe
dikey olarak ölçüldü. Vücut ağırlığı da yine çıplak ayakla baskül kullanılarak
ölçüldü.
2.1.2. El Antropometrik Ölçümleri:
Parmaklar gergin pozisyonda düz ve sert zemine temas ettirilerek 2-5. parmaklar
adduksiyon, baş parmak ise bir miktar ekstansiyondayken, palmar taraftan ölçüm
yapıldı (Kulaksız, 2001; Pheasant, 1990). El antropometrik ölçümleri ile ilgili olarak
sağ ve sol elde olmak üzere; 2. ve 4. parmak uzunluğu ölçümleri yapıldı (Şekil 1.4).
35
Şekil 1.4.. Parmak ölçümleri için referans noktaların gösterimi. AB=2. parmak uzunluğu, CD=4. parmak uzunluğu.
2. parmak uzunluğunun ölçümü için, işaret parmağında parmak kökünü el
ayasından ayıran proksimal çizginin orta noktası ile işaret parmağının uç noktası
arasındaki mesafe kullanıldı. (Pheasant, 1990).
4. parmak uzunluğunun ölçümü için, yüzük parmağında parmak kökünü el
ayasından ayıran proksimal çiziginin orta noktası ile yüzük parmağının uç noktası
arasındaki mesafe kullanıldı. (Pheasant, 1990).
2. parmak uzunluğunun 4. parmak uzunluğuna oranının hesaplanabilmesi için,
2.parmak uzunluğu/4. parmak uzunluğu (2D:4D) formülü kullanıldı.
36
2.2. Veri Toplama Araçları:
Çalışmaya katılan bireylerin SCL 90 ile genel semptom indeksleri (gsi)
değerlendirildi. Saldırganlık ve öfke durumlarının belirlenebilmesi için iki farklı
ölçek kullanıldı. Saldırganlık ölçeği (aggression questionnaire) ile saldırganlık,
sürekli öfke-öfke tarz ölçeği (the state trait anger scale) ile öfke ve öfke tarzı
değerlendirildi.
1. Sosyo-demografik bilgi formu,
2. Belirti tarama testi (SCL-90-R),
3. Sürekli öfke-öfke tarz ölçeği (The State Trait Anger Scale),
4. Saldırganlık ölçeği (Agression Questionnaire).
2.2.1. Sosyo-Demografik Bilgi Formu:
Literatür bilgileri ışığında hazırlanmış bir form olup sosyo-demografik veriler ile öz
ve soy geçmiş bilgilerini toplamak amacıyla kullanılmıştır.
2.2.2. Belirti Tarama Listesi (SCL-90-R):
Normal kişilerdeki belirti düzeyini saptama amacıyla geliştirilmiştir. Ölçeğin
geliştirilmesinde normal kişilerde gözlenen psikopatoloji düzeylerinin ve kısa zaman
aralıklarında bunlardaki değişimlerin gözlemlenmesi amaçlanmıştır.
17 yaşından itibaren genç ve yetişkin, en az orta öğretimden geçmiş, psikiyatrik
olmayan popülasyonlara uygulanabilir. Zaman sınırlaması yoktur, yaklaşık 15 dakika
almaktadır. SCL-90-R ölçeği 5 dereceli Likert tipi cevaplanan 90 cümleden ve 9 alt
ölçek ile bir ek skaladan oluşmaktadır.
37
Bunlar:
1. Somatizasyon: 12 ölçek maddesinden oluşmuş olup; bedensel yakınmaları
ölçmektedir.
2. Obsesif-Kompulsif Belirtiler: 10 ölçek maddesinden oluşmuş olup, düşünsel
ve devinimsel takınakları ölçmektedir.
3. Kişiler Arası Duyarlılık: 9 ölçek maddesinden oluşmuş olup, kişiler arası
ilişkilerdeki patolojik düşünceleri ölçmektedir.
4. Depresyon: 13 ölçek maddesinden oluşmuş olup, zihinsel ve bendesel
çökkünlük durumunu ölçmektedir.
5. Anksiyete: 10 ölçek maddesinden oluşmuş olup, nedensiz sıkıntı ve gerginlik
durumunu ölçmektedir.
6. Öfke ve Düşmanlık (Hostilite): 6 ölçek maddesinden oluşmuş olup, bireyin
diğer insanlara karşı duymuş olduğu ve yansıttığı saldırganlığı ölçmektedir.
7. Fobik Anksiyete: 7 ölçek maddesinden oluşmuş olup, bireyin patolojik
anlamdaki kuşku ve düşüncelerini ölçmektedir.
8. Paranoid Düşünceler: 6 ölçek maddesinden oluşmuş olup, bireyin patolojik
anlamdaki kuşku ve düşüncelerini ölçmektedir.
9. Psikotizm: 10 ölçek maddesinden oluşmuş olup, bireyin psişik anlamdaki
düşünsel ve davranışsal bozulumunu belirtmektedir.
10. Ek Skalalar: 7 ölçek maddesinden oluşmuş olup, uyku ve yeme gibi
yaşamsal alandaki bozuklukları ölçmektedir.
SCL-90-R ölçeği bireyin kendi başına uygulayabileceği, kolay uygulanabilir ve grup
uygulamasına uygun bir ölçektir. Çalışmaya katılan bireyler, cümlelerdeki belirtilerin
son bir ay içinde kendilerinde olup olmadığına göre, hiç (0), çok az (1), orta derecede
(2), oldukça fazla (3), ve ileri derecede (4) olarak puan almaktadırlar. Daha sonra
ölçekten üç ayrı genel puan hesaplanabilmektedir.
Bu ölçekte normal ranj 0 ile 0.99 arasındadır. 1.0’ın üstündeki Genel Belirti
İndeksi (GBI-Global Symptom Index) puanı patoloji olarak değerlendirilmektedir
(Aydemir ve Köroğlu, 2006: 33-41).
38
2.2.3. Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (The State Trait Anger Scale)
Spielberger tarafından öfke yaşantısının ifadesi ve kontrolüne yönelik davranışları
ölçmek amacıyla geliştirilmiştir. Orijinalinde 5 alt ölçekten oluşan bu ölçek, bir
yanda bireyin belirli durumlarda ya da genelde yaşadığı öfke duygusunun derecesini,
diğer yandan da öfkenin ifade ediliş biçimini ölçmeyi amaçlamaktadır. “Durumluluk
Öfke Ölçeği” bireyin belirli durumlarda yaşadığı öfke düzeyini, “Sürekli Öfke
Ölçeği” ise bireyin genelde öfke yaşama biçimini ölçer. Diğer üç ölçek de bireyin
öfkesini dışa vurma, içte tutma ve kontrol eğilimlerini değerlendirmektedir.
Ülkemizde geçerlilik ve güvenilirliği Özer (1994) tarafından yapılmıştır. Sürekli
Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ), Durumluluk Sürekli Öfke Ölçeği’nin, 10
maddelik “Durumluluk Öfke” bölümünün hariç tutulduğu 34 maddelik bir ölçektir.
Bu ölçek, Sürekli Öfke (10 madde), Öfke İfade Tarzı (24 madde) şeklinde bölümler
içermektedir. Öfke İfade Tarzı bölümünün alt ölçekleri; kontrol altına alınmış öfke
(Öfke / Kontrol, 8 madde), dışa vurulan öfke (Öfke / Dışa, 8 madde) ve içte tutulan
öfke (Öfke / İçte, 8 madde) biçimindedir. Ölçeğin yanıtlanması sırasında bireylerden
kendisi için uygun gelen ifadeleri, “Sizi ne kadar tanımlıyor?” sorusuna yanıt olacak
şekilde “Hiç”, “Biraz”, “Oldukça” ve “Tümüyle” tarzında işaretlenmesi istenir. “Hiç
Tanımlamıyor” yanıtından 1, Biraz Tanımlıyor yanıtından 2, “Oldukça tanımlıyor
yanıtından 3 ve “Tümüyle tanımlıyor” yanıtından 4 puan elde edilir. Ölçekteki ilk on
madde Sürekli Öfke alt ölçeğinin maddeleridir. Puan aralığı 10-40’tır. Öfke Tarz
ölçeğinin Öfke/İçe alt ölçeği puanı 13, 15, 16, 20, 23, 26, 27 ve 31 no’lu maddelerin
toplanmasıyla; Öfke/Dışa alt ölçeğinin puanı 12, 17, 19, 22, 24, 29, 32 ve 33 no’lu
maddelerin toplanmasıyla; Öfke/Kontrol alt ölçeğinin puanları ise 11, 14, 18, 21, 25,
28, 30 ve 34 no’lu maddelerin toplanmasıyla elde edilir. Her bölümün puan aralığı 8-
32’dir. Sürekli Öfkeden alınan yüksek puanlar, öfke düzeyinin yüksek olduğunu;
Öfke/Kontrol ölçeğindeki yüksek puanlar, öfkenin kontrol edilebilirliğini; Öfke/Dışa
ölçeğindeki yüksek puanlar, öfkenin kolayca ifade ediliyor olduğunu ve Öfke/İçe
ölçeğindeki yüksek puanlar ise öfkenin bastırılmış olduğunu göstermektedir
(Başoğlu, 1998).
39
2.2.4. Saldırganlık Ölçeği (Agression Questionnaire)
Özgün ölçek öfkeyi ve saldırganlığı değerlendirmek için uzun zamandır kullanılan
güncelleştirilmiş bir ölçektir. 34 maddeden oluşan ölçeğin beş alt ölçeği
bulunmaktadır: Fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık, öfke, düşmanlık, dolaylı
saldırganlık. Ölçekte alt ölçeklere ve toplam puana bakılır. Ölçek beşli Likert tipi
yanıtlar içerir. “5 = karakterime tamamen uygun”, “ 4=karakterime çok uygun”,
“3=karakterime biraz uygun”, “2=karakterime çok az uygun”, “1=karakterime hiç
uygun değil” karşılığındadır. Saldırganlık ölçeğinin kısalığı, kolay okunur düzeyde
olması, hem gençlere, hem de karmaşık sözlü açıklamaları anlamakta zorluk çeken
yetişkinlere uygulanmasını kolaylaştırmaktadır. Klinik ortamda, tedavi
planlamasında, ayrıca tedavi sırasında iyileşmeyi izlemek için de kullanılabilen bir
ölçektir. Saldırganlık Ölçeği toplam puan yüksek ise, bireyin alt ölçek puanlarını
incelemek gerekir (Can, 2002).
Fiziksel Saldırganlık Alt Ölçeği Maddeleri: 8, 10, 11, 17, 23, 24, 25, 27
Kız ya da erkek birisi beni kışkırtırsa onu vurabilirim.
Tanıdığım insanları tehdit ettiğim olmuştur.
Biri çok üzerime geldiğinde, sıkıştırdığında ona vurabilirim.
Her şeyi dağıtacak kadar çılgınlaşabilirim.
Bazen birini vurma isteğini kontrol edemem.
Pek çok insandan daha sık kavga ederim.
Eğer biri bana vurursa ben de ona vururum.
Haklarımı korumak için şiddete başvurmam gerekirse hiç çekinmem.
Fiziksel saldırganlık puanı yüksek birey, fiziksel saldırganlıkta bulunma dürtülerini
kontrol edemiyor, otoriter kişilerle sorunlar yaşıyordur. Sadist ya da antisosyal
kişilik özellikleri, alkol ve madde kullanım bozuklukları gözlenebilir. Saldırganca
davranışlarını kendi kendilerine kanıtlamak için başkaları tarafından kışkırtıldıklarını
öne sürmek eğilimindedir. Fiziksel saldırganlığa karşı uygun davranışsal
40
alternatiflerin öğrenilmesini ve uygulanmasını sağlayan terapötik veya önleyici
teknikler bu bireyler için faydalıdır. Fiziksel saldırganlık puanı düşüklüğü, fiziksel
saldırganca davranışların göreceli olarak bulunmadığı ve fiziksel saldırganlık
dürtülerine kontrol etme yetisinin güçlü olduğunu gösterir.
Sözel Saldırganlık Alt Ölçeği Maddeleri: 1, 4, 6, 20, 26
Arkadaşlarım çok münakaşacı olduğumu söylerler.
Kendimi sık sık diğer insanlarla tartışırken bulurum.
İnsanlarla aynı fikirde olmazsam, onlarla tartışmaktan kendimi alıkoyamam.
İnsanlar beni kızdırırlarsa, onlara gerçek düşüncelerimi söyleyebilirim.
Arkadaşlarımla aynı fikirde olmadığımda açıkça söylerim.
Sözel saldırganlık kavgacı ve düşmanca konuşmaları içerir. Yüksek puan tartışma
eğiliminin fazla olduğunu gösterir. Bu bireyler haksız olduklarını düşündükleri
durumlarda öfkelenirler, kendilerini yabancılaşmış veya sıkılmış hissedebilirler.
Yüksek sözel puanlar genelde “ekstraversiyon” olarak tanımlanan kişilerde ve
yüksek sosyal düzeyde bulunanlarda görülür. Panik bozukluğu, fobiler, ayrılma
anksiyetesi gibi anksiyete bozukluklarında, davranış bozukluğu bulunan çocuklar da
yüksek puan alırlar. Nörolojik bozukluklarda da yükselme olur. Antisosyal
bireylerde, alkol kullanım bozukluklarında fiziksel saldırı puanı yükselmesi ile
birlikte sözel puan da yükselir. Düşük puan alan bireyler kendinde tartışma eğilimi
görmeyen kişilerdir. Çekingen kişiliklerde görülür.
Öfke Alt Ölçeği Maddeleri: 3, 7, 12, 16, 19, 22, 29, 32
Birden parlarım, ama çabuk sakinleşirim.
Bazen ortada hiçbir neden yokken parlarım.
Öfkemi kontrol etmekte zorluk çekerim.
İnsanlar bana nazik davrandıklarında, ne isteyeceklerini merak ederim.
Ben sakin biriyim.
İstediğimi elde edemediğim zaman, kızgınlığımı gösteririm.
Bazen kendimi patlamaya hazır bir bomba gibi hissederim.
41
Bazı arkadaşlarım benim düşünmeden hareket ettiğimi düşünürler.
Öfke alt ölçeği uyarılma ve kontrol duygusuna karşı öfkelenme özelliklerini içerir.
Puanın yüksekliği davranış bozukluğu bulunan çocuklarda, antisosyal, pasif-agresif
veya yenilgiyi kabullenme özellikleri bulunan yetişkinlerde görülür. Borderline
kişilik özellikleri ve alkol kullanım bozukluklarında da yüksek puan görülür. Narsist
veya histrionik kişiler düşük puan alır.
Düşmanlık Alt Ölçeği Maddeleri: 2, 5, 9, 21, 28, 31, 33
Şans hep başkalarına gülüyor, onlardan yana oluyor.
Bazen hayatın bana adaletli davranmadığını düşünürüm.
Bazen niye bu kadar katı olduğumu merak ediyorum.
Bazen insanların arkamdan bana güldüklerini hissederim.
Fazla dostça davranan yabancılara güvenmem.
Arkadaşlarımın, arkamdan, benim hakkımda konuştuklarını bilirim.
Bazen hiçbir şey düşünemeyecek kadar kıskanç olurum.
Düşmanlık sosyal uyumsuzluğu ve ağır psikopatolojik ve hatta fiziksel bozuklukları
konu alır. Küskünlük, sosyal yabancılaşma ve paranoya gibi bazı davranışları temsil
eder. Yüksek puan alan bireyler sosyal izolasyon halindedir, başkalarının
gereksinimlerini veya duygularını dikkate alamazlar. Bu tür kişilerde distimi, yeme
bozuklukları, sosyal fobi, obsesif kompulsif bozukluklar ile bağlantılı depresif
semptomlar bulunabilir. Düşük puan ise kişi içinde bulunduğu sosyal ortamdan
memnun demektedir ya da şüphe eğilimlerini bastırıyor olabilir. Histrionik kişilikte
düşük puan bulunmaktadır.
Dolaylı Saldırganlık Alt Ölçeği Maddeleri: 13, 14, 15, 18, 30, 34
Eğer birine çok kızarsam o kişinin yaptığı işleri berbat edebilirim.
Kapıyı arkadan gelenin yüzüne çarpacak kadar çıldırabilirim.
İnsanlar bana patronluk tasladıklarında, onların inadına, işi ağırdan alırım.
Bazen sevmediklerim hakkında dedikodu yayar, çamur atarım.
Beni gerçekten rahatsız edenlere susarak, ilgilenmeyerek tepki veririm.
42
El şakası yapmaktan hoşlanırım.
Dolaylı saldırganlık bireyin doğrudan yüzleşmeden kaçınma durumlarında
öfkelenme eğilimini ölçer. Bu tür eylemlere yol açan durumlar genelde tatmin edici
şekilde çözümlenemez, bu nedenle yüksek puan alan kişiler, yaşamlarının en azından
bazı alanlarında yüksek düzeyde kronik hayal kırıklığı yaşayabilir. Antisosyal kişiler,
alkol ve madde kullananlar yüksek puan almaktadır. Düşük puan ise genelde
yaşamalarındaki çatışmaları çözümlemek için doğrudan yüzleşme yapan kişilerdir
(Buss ve Perry, 1992; Can, 2002).
2.3. Verilerin Değerlendirilmesi
Araştırmada her bir bireyden elde edilen ve değerlendirme formlarına kaydedilen
veriler SPSS for Windows release 11.0 programına aktarıldı. Elde elden değerlerin
cinsiyete göre karşılaştırılması için bağımsız gruplarda t testi uygulandı. Parmak
oranı değerleriyle SÖÖTÖ ve Saldırganlık ölçeği alt ölçek değerleri arasındaki ilişki
Pearson Korelasyon Analizi ve Çoklu Regresyon Analizi ile değerlendirildi. Tüm
istatistiksel p<0,05 değeri anlamlı olarak kabul edildi.
43
3. BULGULAR
Çalışmamıza katılan bireylerin cinsiyetlerine bakıldığında erkek/kadın oranının
birbirine yakın olduğu görülür. Takvim yaşları açısından değerlendirildiğinde
bireylerin 18-24 yıl yaş arasında olduğu görülür, bu yaş aralığında ise en fazla 20 yıl
yaş gurubu bireyler yer almaktadır (n=116, %30,8). 24 yıl yaş örneklemimizde en
düşük oranda tespit edilen yaş grubudur (n=11, %2,9) (Çizelge 3.1).
Örneklemimizin büyük bir kısmı çekirdek ailede yetişmiş olup orta derece
sosyoekonomik düzeyde yer almaktadır. Üvey ebeveyn açısından incelendiğinde
büyük bir kısmının üvey ebevyni olmadığı görülür (n=372, %98,7) (Çizelge 3.1).
Çalışmamızda yer alan bireylerin çok küçük bir kısmının yasalarla sorunu
olduğu (n=9, %2,4) ve bu kişiler ilk suç işleme yaşı açısından değerlendirildiğinde
yaş aralığının 12-21 yıl olduğu görülür. Bu yaş aralığında 15 yıl yaş dağlımında
diğerlerinden farklılık görülür (n=2, %0,5) Yasalarla sorun yaşamış bireylerden 3
tanesi (%0,8) tek sayıda ceza aldığını bildirirken 1 tanesi (%0,3) bu soruyu yanıtsız
bırakmış ve diğerleri ise ceza almamış olduğunu belirtmiştir (Çizelge 3.1).
Aile içinde yaşanan şiddeti ölçmek için sorulan soruya verilen cevaplar
değerlendirildiğinde, aile içinde şiddetin olmadığı en çok cevaplanan şıktır (n=357,
%94,8). Babanın anneye karşı sergilediği şiddet davranışının ise diğer cevaplar
arasında yüksek olduğu göze çarpmaktadır (n=13, % 3,4) yine 3 bireyin (% 0,8) bu
soruyu cevapsız bıraktığı saptanmıştır. Örneklemimizde yer alan bireylerin
çoğunluğu uyuşturucu madde ve alkol kullanmadıklarını bildirirken (n=315, % 83,6)
bir kısmının ise sadece alkol kullandığı tespit edilmiştir (n=62, % 16,4) (Çizelge 3.1).
Çalışmamıza katılan bireylerin tamamının (%100) hiç evlenmemiş ve yüksek
okul öğrencisi olduğu saptandı.
44
Çizelge 3.1. Çalışmaya katılan bireylerin sosyo-demografik özellikleri
N % Erkek 182 48,3 Kadın 195 51,7 CİNSİYET
Total 377 100,0 18 25 6,6 19 76 20,2 20 116 30,8 21 90 23,9 22 44 11,7 23 15 4
TAKVİM YAŞI (YIL)
24 11 2,9 Çekirdek Aile 337 89,4
Geniş Aile 33 8,8 Yuva 1 0,3 Diğer 6 1,6
YETİŞTİĞİNİZ AİLE TİPİ
Toplam 377 100 Üst 7 1,9
Orta 348 92,3 SOSYO EKONOMİK DÜZEY Alt 22 5,8
Yok 372 98,7 Üvey Anne 4 1,1 Üvey Baba 1 0,3
ÜVEY ANNE BABA DURUMU
Toplam 377 100 Yok 368 97,6
Kişiye yönelik 4 1,1 Kamu düzenine yönelik 3 0,8
Karışık 2 0,5 YASALARLA SORUN
Toplam 377 100 Yok 368 97,6 12 1 0,3 14 1 0,3 15 2 0,5 17 1 0,3 18 1 0,3 20 1 0,3 21 1 0,3
Toplam 376 99,7 Yanıtsız 1 0,3
İLK SUÇ İŞLEME YAŞI
Genel Toplam 377 100,0 0 373 98,9 1 3 0,8
Toplam 376 99,7 Yanıtsız 1 0,3
VARSA CEZA SAYISI
Genel Toplam 377 100,0 Babanın Anneye Karşı 13 3,4
Anne ve Babanın Kardeşlere Karşı 2 0,5
Kardeşlerin Size Karşı 2 0,5 Yanıtsız 3 0,8
AİLE İÇİ ŞİDDET
Aile içi Şiddet Yok 357 94,8 Kullanmıyorum 315 83,6 UYUŞTURUCU MADDE
ve ALKOL KULLANIMI Sadece Alkol Kullanıyorum 62 16,4
45
Çalışmamıza katılan bireylerin psikolojik özelliklerini incelemeye yönelik
sorulan sorulara verdikleri cevaplar değerlendirildiğinde büyük bir kısmının intihar
girişiminde bulunmadığı (n=359, % 95,2), bir kısmının ise kendisine zarar verici
davranışlar sergilediği (n=53, %14,1) görülmüştür. Örneklemimizin büyük bir kısmı
ruhsal bir rahatsızlık geçirmemişken, aile veya soyda ruhsal hastalık geçirme oranı
ile aile veya soyda suç işlemiş birey oranlarının aynı olduğu saptanmıştır (n=54,
%14,3) (Çizelge 3.2).
Çizelge 3.2. Çalışmaya katılan bireylerin özgeçmiş ve soygeçmiş özelllikleri
EVET HAYIR
N % N %
İntihar Girişimi 18 4,8 359 95,2
Kendinize Zarar Verici Davranış 53 14,1 324 85,9
Ruhsal Hastalık 18 4,8 359 95,2
Aile veya Soyda Ruhsal Hastalık 54 14,3 323 85,7
Aile veya Soyda Suç İşlemiş Birey 54 14,3 323 85,7
46
Dogum yeri (plaka no)
80,075,0
70,065,0
60,055,0
50,045,0
40,035,0
30,025,0
20,015,0
10,05,00,0
100
80
60
40
20
0
Std. Dev = 23,53 Mean = 42,1
N = 365,00
Şekil 3.1. Doğum Yeri (Plaka No)
Örneklemimizde yer alan bireylerin %18,6’sının Zonguldak, % 13,5’inin
İstanbul, % 6,6’sının Ankara ve %1,3’ünün yurt dışı doğumlu olduğu belirlendi
(Şekil. 3.1).
Çalışmaya katılan bireylerin parmak oranı değerleri ile SÖÖTÖ, Saldırganlık
Ölçeği, SCL-90-R’nin alt ölçek puanlarının cinsiyete göre ortalama ve standart
sapma değerleri Çizelge 3.3 de verilmiştir.
47
Çizelge 3.3. Çalışma Parametrelerinin Cinsiyete Göre Ortalama ve SS Değerleri
Erkek Kadın Tüm Grup
N Ort SS N Ort SS N Ort SS
Sag 2D:4D 181 0,98 0,03 195 0,99 0,03 376 0,99 0,03
Sol 2D:4D 182 0,97 0,04 195 0,98 0,03 377 0,98 0,04
DURUM/ÖFKE 182 19,92 4,94 195 18,98 4,66 377 19,43 4,81
ÖFKE/TARZ 182 53,59 6,04 195 50,80 5,59 377 52,15 5,97
ÖFKE / KONTROL 182 23,19 4,58 195 22,14 4,36 377 22,64 4,49
ÖFKE / DIŞA 182 16,01 3,53 195 15,27 3,56 377 15,63 3,56
ÖFKE / İÇTE 182 16,26 3,89 195 15,15 3,66 377 15,69 3,81
SÖTÖÖ
TOPLAM 182 77,74 17,92 195 72,10 15,10 377 74,82 16,74
FIZSAL 182 16,85 6,02 195 12,76 4,99 377 14,74 5,87
SÖZSAL 182 12,98 3,34 195 12,48 2,98 377 12,72 3,16
ÖFKE 182 19,14 4,80 195 18,94 4,29 377 19,04 4,54
DÜŞMAN 182 16,09 5,09 195 15,64 4,45 377 15,86 4,77
SALDIRGANLIK ÖLÇEĞİ
DOLAYLISAL 182 12,67 3,17 195 12,27 3,03 377 12,46 3,10
SOMATİK BELİRTİLER 182 0,70 0,56 195 0,95 0,64 377 0,83 0,62
ANKSİYETE 182 0,71 0,55 195 0,94 0,65 377 0,83 0,62
OBSESİF BELİRTİLER 182 1,26 0,66 195 1,42 0,68 377 1,34 0,68
DEPRESİF BELİRTİLER 182 0,92 0,62 195 1,27 0,75 377 1,10 0,71
KİŞİLER ARASI İLİŞKİLERDE DUYARLILIK
182 1,07 0,70 195 1,25 0,77 377 1,16 0,74
PSİKOTİK BELİRTİLER 182 0,60 0,53 195 0,70 0,55 377 0,65 0,54
PARANOİD BELİRTİLER 182 1,00 0,65 195 1,10 0,71 377 1,05 0,68
ÖFKE 182 0,97 0,78 195 0,90 0,78 377 0,94 0,78
FOBİ 182 0,37 0,41 195 0,57 0,56 377 0,47 0,50
EK 182 0,93 0,59 195 1,06 0,66 377 1,00 0,63
GENEL BELİRTİ İNDEKSİ 182 0,85 0,50 195 1,04 0,56 377 0,95 0,54
POZİTİF BELİRTİ TOPLAMININ TERSİ 182 44,88 18,47 195 40,80 18,52 377 42,77 18,59
SCL 90 R
POZİTİF BELİRTİ TOPLAMI 182 45,12 18,47 195 49,20 18,52 377 47,23 18,59
48
Parmak oranları, SÖTÖÖ, Saldırganlık ölçeği ve SCL-90-R alt ölçek değerleri
cinsiyete göre karşılaştırıldığında sağ ve sol el 2D:4D oranlarının kadınlarda
erkeklere göre yüksek olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu
belirlendi (p=0,036; p=0,011 p<0,05) (Çizelge 3.4).
SÖTÖÖ ölçeğinin öfke ifade tarzı, kontrol altına alınmış öfke, dışa vurulan öfke,
içte tutulan öfke ve toplam öfke alt ölçek puanları ile Saldırganlık ölçeğinin fiziksel
saldırganlık alt ölçek puanlarının erkeklerde kadınlara göre daha yüksek olduğu ve
aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptandı (p<0,05). SCL-90-R
ölçeğinin somatik belirtiler, anksiyete, obsesif belirtiler, depresif belirtiler, kişiler
arası ilişkilerde duyarlılık, fobi, ek, genel belirti indeksi ve pozitif belirti toplamı alt
ölçek puanlarının kadınlarda daha yüksek olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak
anlamlı olduğu belirlendi (p<0.05) (Çizelge 3.4). Pozitif belirti toplamının tersi puanı
ise erkek bireylerde kadınlara göre daha yüksek olduğu ve aradaki farkın istatistiksel
olarak anlamlı oladuğu saptandı (p<0.05) (Çizelge 3.4).
SÖTÖÖ ölçeğinin durumluluk öfke ve saldırganlık ölçeğinin öfke ve düşman alt
ölçek puanlarının erkek bireylerde daha yüksek olduğu belirlenmiş olup bu farkın
istatistiksel olarak anlamlı olmadığı saptanmıştır (p>0,05). SCL-90-R ölçeğinin
psikotik belirtiler alt ölçek puanı ise kadın bireylerde erkeklere göre daha yüksekti
fakat aralarında anlamlı değildi (p>0,05). Saldırganlık alt ölçeğinin sözel
saldırganlık, dolaylı saldırganlık ve SCL-90-R ölçeğinin paranoid belirtiler ve öfke
alt ölçek değerlerinin erkek ve kadın bireyler arasında birbirine oldukça yakın olduğu
ve aralarındaki farkların istatistiksel olarak anlamlı olmadığı belirlendi (p>0,05)
(Çizelge 3.4).
49
Çizelge 3.4. Parmak Oranları ve SÖÖTÖ, Saldırganlık Ölçeği ve SCL90 R Alt Ölçek Değerlerinin Cinsiyete Göre Karşılaştırılması
Erkek Kadın N Ort SS N Ort SS t df p Sağ 2D:4D 181 0,98 0,03 195 0,99 0,03 -2,108 374 0,036* Sol 2D:4D 182 0,97 0,04 195 0,98 0,03 -2,554 375 0,011*
DURUM/ÖFKE 182 19,92 4,94 195 18,98 4,66 1,898 375 0,058 ÖFKE/TARZ 182 53,59 6,04 195 50,80 5,59 4,654 375 0,000* ÖFKE / KONTROL 182 23,19 4,58 195 22,14 4,36 2,277 375 0,023*
ÖFKE / DIŞA 182 16,01 3,53 195 15,27 3,56 2,006 375 0,046* ÖFKE / İÇTE 182 16,26 3,89 195 15,15 3,66 2,866 375 0,004*
SÖTÖÖ
TOPLAM 182 77,74 17,92 195 72,10 15,10 3,315 375 0,001* FIZSAL 182 16,85 6,02 195 12,76 4,99 7,155 352,447 0,000* SÖZSAL 182 12,98 3,34 195 12,48 2,98 1,542 375 0,124 ÖFKE 182 19,14 4,80 195 18,94 4,29 0,436 375 0,663 DÜŞMAN 182 16,09 5,09 195 15,64 4,45 0,915 360,293 0,361
SALDIRGANLIK ÖLÇEĞİ
DOLAYLISAL 182 12,67 3,17 195 12,27 3,03 1,249 375 0,212 SOMATİK BELİRTİLER 182 0,70 0,56 195 0,95 0,64 -4,042 73,002 0,000*
ANKSİYETE 182 0,71 0,55 195 0,94 0,65 -3,714 371,885 0,000* OBSESİF BELİRTİLER 182 1,26 0,66 195 1,42 0,68 -2,338 375 0,020*
DEPRESİF BELİRTİLER 182 0,92 0,62 195 1,27 0,75 -4,903 370,209 0,000*
KİŞİLER ARASI İLİŞKİLERDE DUYARLILIK
182 1,07 0,70 195 1,25 0,77 -2,328 375 0,020*
PSİKOTİK BELİRTİLER 182 0,60 0,53 195 0,70 0,55 -1,773 375 0,077
PARANOİD BELİRTİLER 182 1,00 0,65 195 1,10 0,71 -1,451 375 0,148
ÖFKE 182 0,97 0,78 195 0,90 0,78 0,895 375 0,371 FOBİ 182 0,37 0,41 195 0,57 0,56 -4,023 357,824 0,000* EK 182 0,93 0,59 195 1,06 0,66 -1,981 375 0,048* GENEL BELİRTİ İNDEKSİ
182 0,85 0,50 195 1,04 0,56 -3,345 375 0,001*
POZİTİF BELİRTİ TOPLAMININ TERSİ
182 44,88 18,47 195 40,80 18,52 2,142 375 0,033*
SCL 90 R
POZİTİF BELİRTİ TOPLAMI
182 45,12 18,47 195 49,20 18,52 -2,142 375 0,033*
50
Örneklemimizi oluşturan erkek bireylerin sağ el 2D:4D oranıyla Sürekli Öfke-
Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ), Saldırganlık Ölçeği ve SCL-90-R alt ölçek puanları
arasındaki ilişki incelendiğinde, bu oranının, fiziksel saldırganlık (r=0,158), obsesif
belirtiler (r=0,176), paranoid belirtiler (r=0,154), öfke (r=0,163), fobi (r=0,189),
genel belirti indeksi (r=0,163) ve pozitif belirti toplamı (r=0,186) değerleri ile
arasında pozitif, zayıf ve anlamlı korelasyon olduğu saptandı (p<0.05). Pozitif belirti
toplamının tersi alt ölçek puanı ile erkeklerin sağ el 2D:4D oranı arasında negatif
zayıf anlamlı bir korelasyon oluğu belirlendi (r=-0,186) (p<0.05) (Çizelge 3.5).
Çalışmamıza katılan erkeklerin sağ el 2D:4D oranıyla SÖTÖÖ ölçeğinin tüm alt
ölçek puanları ve saldırganlık ölçeğinin sözel saldırganlık, öfke, düşman, dolaylı
saldırganlık alt ölçek puanları ve SCL-90-R ölçeğinin somatik belirtiler, anksiyete,
depresif belirtiler, kişiler arası ilişkilerde duyarlılık, psikotik belirtiler ve ek alt ölçek
puanları arasında arasında anlamlı korelasyon olmadığı belirlendi (p>0.05) (Çizelge
3.5).
Çalışmamıza katılan kadınların ve tüm grup bireylerinin sağ el 2D:4D oranıyla
Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ), Saldırganlık Ölçeği ve SCL-90-R tüm alt
ölçek puanları arasında arasında anlamlı korelasyon olmadığı belirlendi (p>0.05)
(Çizelge 3.5).
Çizelge 3.5. Sağ 2D:4D Oranı İle SÖÖTÖ, Saldırganlık Ölçeği ve SCL-90-R Alt Ölçek Puanları Arasındaki İlişki
Erkek (N=181)
Kadın (N=195)
Tüm Grup
(N=376)
Sag 2D:4D
Sag 2D:4D
Sag 2D:4D
Sag 2D:4D r 1 1 1 p
DURUM/ÖFKE r 0,101 -0,023 0,029 p 0,177 0,753 0,581 ÖFKE/TARZ r -0,002 0,101 0,021 p 0,975 0,160 0,679 ÖFKE / KONTROL r -0,095 0,113 -0,004 p 0,203 0,114 0,944 ÖFKE / DIŞA r 0,053 -0,001 0,014 p 0,477 0,991 0,791 ÖFKE / İÇTE r 0,057 0,043 0,034 p 0,448 0,546 0,517 TOPLAM r 0,103 -0,056 0,010
SÖTÖÖ
p 0,170 0,437 0,848
51
Erkek (N=181)
Kadın (N=195)
Tüm Grup
(N=376)
Sag 2D:4D
Sag 2D:4D
Sag 2D:4D
FIZSAL r 0,158* -0,008 0,038 p 0,033 0,915 0,459 SÖZSAL r -0,015 0,036 0,001 p 0,838 0,614 0,989 ÖFKE r 0,059 -0,132 -0,035 p 0,433 0,066 0,494 DÜŞMAN r 0,084 -0,080 0,002 p 0,258 0,268 0,976 DOLAYLISAL r 0,072 0,002 0,030
SALDIRGANLIK ÖLÇEĞİ
p 0,338 0,976 0,568 SOMATİK BELİRTİLER r 0,133 0,009 0,086
p 0,074 0,904 0,097 ANKSİYETE r 0,143 -0,023 0,071 p 0,055 0,745 0,171 OBSESİF BELİRTİLER r 0,176* 0,007 0,100
p 0,018 0,925 0,054 DEPRESİF BELİRTİLER r 0,120 -0,015 0,070
p 0,107 0,833 0,178 KİŞİLER ARASI İLİŞKİLERDE DUYARLILIK
r 0,132 -0,021 0,063
p 0,076 0,771 0,223 PSİKOTİK BELİRTİLER r 0,133 -0,004 0,071
p 0,074 0,956 0,167 PARANOİD BELİRTİLER r 0,154* -0,016 0,071
p 0,039 0,819 0,167 ÖFKE r 0,163* 0,049 0,099 p 0,029 0,492 0,054 FOBİ r 0,189* -0,001 0,098 p 0,011 0,992 0,058 EK r 0,037 -0,040 0,007 p 0,624 0,576 0,899 GENEL BELİRTİ İNDEKSİ r 0,163* -0,008 0,089
p 0,028 0,916 0,085 POZİTİF BELİRTİ TOPLAMININ TERSİ
r -0,186* -0,003 -0,103*
p 0,012 0,968 0,045 POZİTİF BELİRTİ TOPLAMI r 0,186* 0,003 0,103*
SCL 90 R
p 0,012 0,968 0,045
r: Pearson korelasyon katsayısı
Çizelge 3.5. Sağ 2D:4D Oranı İle SÖÖTÖ, Saldırganlık Ölçeği ve SCL-90-R Alt Ölçek Puanları Arasındaki İlişki - DEVAM
52
Çalışmamıza katılan erkeklerin, kadınların ve tüm grup bireylerin sol el 2D:4D
oranıyla Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ), Saldırganlık Ölçeği ve SCL-90-R
alt ölçekleri olan durumluluk öfke, öfke ifade tarzı, kontrol altına alınmış öfke, dışa
vurulan öfke, içte tutulan öfke, toplam öfke, fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık,
öfke, düşmanlık, dolaylı saldırganlık, somatik belirtiler, anksiyete, obsesif belirtiler,
depresif belirtiler, kişiler arası ilişkilerde duyarlılık, psikotik belirtiler, paranoid
belirtiler, öfke, fobi ,ek, genel belirti indeksi, pozitif belirti toplamının tersi, pozitif
belirti toplamı alt ölçek puanları arasında anlamlı korelasyon olmadığı belirlendi
(p>0.05) (Çizelge 3.6).
Çizelge 3.6. Sol 2D:4D Oranı İle SÖÖTÖ, Saldırganlık Ölçeği ve SCL90 R Alt Ölçek Puanları Arasındaki İlişki
Erkek (N=182)
Kadın (N=195)
Tüm Grup (N=377)
Sol 2D:4D
Sol 2D:4D Sol 2D:4D
Sol 2D:4D r 1 1 1 p , , ,
DURUM/ÖFKE r -0,047 0,015 -0,031 p 0,529 0,837 0,554 ÖFKE/TARZ r 0,012 0,065 0,005 p 0,871 0,363 0,925 ÖFKE / KONTROL r 0,082 -0,022 0,017 p 0,271 0,760 0,736 ÖFKE / DIŞA r -0,050 0,046 -0,017 p 0,501 0,524 0,742 ÖFKE / İÇTE r -0,042 0,114 0,011 p 0,573 0,112 0,829
SÖTÖÖ
TOPLAM r -0,015 0,063 -0,003 p 0,840 0,385 0,946 FIZSAL r 0,093 0,027 0,015 p 0,210 0,704 0,779 SÖZSAL r -0,105 0,041 -0,049 p 0,157 0,571 0,343 ÖFKE r -0,057 0,015 -0,027 p 0,444 0,838 0,599 DÜŞMAN r -0,058 0,073 -0,005 p 0,436 0,309 0,917 DOLAYLISAL r 0,028 0,098 0,052
SALDIRGANLIK ÖLÇEĞİ
p 0,710 0,171 0,315 SOMATİK BELİRTİLER r 0,055 0,033 0,068
p 0,461 0,647 0,185 ANKSİYETE r 0,042 0,035 0,061
SCL 90 R
p 0,570 0,630 0,234
53
Erkek (N=182)
Kadın (N=195)
Tüm Grup (N=377)
Sol 2D:4D
Sol 2D:4D Sol 2D:4D
OBSESİF BELİRTİLER r 0,048 0,063 0,070
p 0,519 0,384 0,176 DEPRESİF BELİRTİLER r 0,013 -0,009 0,033
p 0,865 0,904 0,518 KİŞİLER ARASI İLİŞKİLERDE DUYARLILIK
r 0,022 0,088 0,070
p 0,769 0,223 0,178 PSİKOTİK BELİRTİLER r -0,011 0,023 0,018
p 0,887 0,752 0,733 PARANOİD BELİRTİLER r -0,013 0,033 0,019
p 0,860 0,649 0,706 ÖFKE r 0,008 0,054 0,024 p 0,913 0,456 0,646 FOBİ r -0,017 0,127 0,086 p 0,819 0,077 0,096 EK r 0,004 0,007 0,019 p 0,953 0,921 0,713 GENEL BELİRTİ İNDEKSİ r 0,023 0,049 0,058
p 0,755 0,495 0,265 POZİTİF BELİRTİ TOPLAMININ TERSİ r -0,035 -0,062 -0,062
p 0,637 0,386 0,230 POZİTİF BELİRTİ TOPLAMI r 0,035 0,062 0,062
p 0,637 0,386 0,230
r: Pearson korelasyon katsayısı
Sağ 2D:4D oranı ile anlamlı korelasyon gösteren Saldırganlık ölçeği ve SCL-90
alt ölçeklerinin ilişkisini değerlendirmek için çoklu regresyon analizi uygulanmıştır.
Sol 2D:4D oranı ile alt ölçek değerleri arasında bir ilişki saptanmadığı için ayrıca
çoklu regresyon analizi uygulanmamıştır. Regresyon analizi sonuçları R2 değerleri
ile birlikte ANOVA tablosu formatında verilmiştir (Tablo 3.7). 2D:4D oranı yüksek
erkeklerin fiziksel saldırganlık, obsesif belirtiler, paranoid belirtiler, öfke, fobi, genel
belirti indeksi, pozitif belirti toplamının tersi ve pozitif belirti toplamı puanlarının
anlamlı olarak farklı olduğu saptandı. Fiziksel saldırganlık alt ölçek puanındaki
değişikliğin %2.5’inin sağ 2D:4D oranındaki değişikliklere bağlı olduğu saptandı
(R2=0.025, p=0.033). Obsesif belirtiler alt ölçek puanındaki değişikliğin %3,1’inin
sağ 2D:4D oranındaki değişikliklere bağlı olduğu belirlendi (R2=0.031, p=0.018)
Çizelge 3.6. Sol 2D:4D Oranı İle SÖÖTÖ, Saldırganlık Ölçeği ve SCL90 R Alt Ölçek Puanları Arasındaki İlişki - DEVAM
54
Paranoid belirtiler alt ölçek puanındaki değişikliğin %2,4’ünün sağ 2D:4D
oranındaki değişikliklere bağlı olduğu saptandı (R2=0.024, p=0.039). Fobi alt ölçek
puanındaki değişikliğin %3,6’sının sağ 2D:4D oranındaki değişikliklere bağlı olduğu
saptandı (R2=0.036, p=0.011).
Öfke alt ölçek puanındaki değişikliğin %2,6’sının sağ 2D:4D oranındaki
değişikliklere bağlı olduğu belirlendi (R2=0.026, p=0.029). Genel belirti indeksi alt
ölçek puanındaki değişikliğin %2,7’sinin sağ 2D:4D oranındaki değişikliklere bağlı
olduğu belirlendi (R2=0.027, p=0.028). Pozitif belirti toplamının tersi alt ölçek
puanındaki değişikliğin %3,4’ünün sağ 2D:4D oranındaki değişikliklere bağlı olduğu
saptandı (R2=0.034, p=0.012). Pozitif belirti toplamı alt ölçek puanındaki
değişikliğin %3,4’ünün sağ 2D:4D oranındaki değişikliklere bağlı olduğu belirlendi
(R2=0.034, p=0.012).
Kadınlarda fiziksel saldırganlık, obsesif belirtiler, paranoid belirtiler, öfke, fobi,
genel belirti indeksi, pozitif belirti toplamının tersi pozitif belirti toplamı puanları ile
sağ 2D:4D oranları arasında bir ilişki saptanmamıştır (Tablo 3.7).
55
Çizelge 3.7. Parmak Oranı ile Bazı Alt Ölçek Puanları Arasındaki İlişkinin Çoklu
Regresyon Analizi ile Değerlendirilmesi
Sum Sq df R2 F p
Erkek
Fizsal 164.273 1 0.025 4.606 0.033
Obsesif belirtiler 2,404 1 0,031 5,704 0,018
Paranoid Belirtiler 1,812 1 0,024 4,326 0,039
Öfke 2,881 1 0,026 4,870 0,029
Fobi 1,110 1 0,036 6,650 0,011
Genel Belirti İndeksi 1,224 1 0,027 4,893 0,028
Pozitif Belirti Toplamının Tersi 2126,233 1 0,034 6,380 0,012
Pozitif Belirti Toplamı 2126,233 1 0,034 6,380 0,012
Kadın
Fizsal 0.285 1 0.000 0.011 0.915
Obsesif belirtiler 0,004 1 0,000 0,009 0,925
Paranoid Belirtiler 0,026 1 0,000 0,052 0,819
Öfke 0,287 1 0,002 0,473 0,492
Fobi 0,000 1 0,000 0,000 0,992
Genel Belirti İndeksi 0,003 1 0,000 0,011 0,916
Pozitif Belirti Toplamının Tersi 0,544 1 0,000 0,002 0,968
Pozitif Belirti Toplamı 0,544 1 0,000 0,002 0,968
Olası psikopatolojinin parmak oranı ile SÖÖTÖ ve Saldırganlık Ölçeği alt
ölçekleri arasındaki ilişkisini değerlendirebilmek için çoklu regresyon analizi
uygulanmıştır.
Çalışmamıza katılan erkek bireylerin Durum/Öfke alt ölçek puanındaki
değişikliğin %29.6’sı sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ
2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,846), GBI’nin
Durum/Öfke alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu saptandı. (p=0,000). Erkek
bireylerin Öfketarz alt ölçek puanındaki değişikliğin %14,3’ü sağ 2D:4D oranı ve
GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi
bulunmazken (p=0,358), GBI’nin Öfketarz alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu
saptandı (p=0,000). Erkek bireylerin Öfkekont alt ölçek puanındaki değişikliğin
56
%7,1’i sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu
ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,463), GBI’nin Öfkekont alt ölçek
puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,001). Çalışmamıza katılan erkek
bireylerin Öfkedışa alt ölçek puanındaki değişikliğin %21,3’ü sağ 2D:4D oranı ve
GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi
bulunmazken (p=0,739), GBI’nin Öfkedışa alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu
saptandı (p=0,000). Erkek bireylerin Öfkeiçte alt ölçek puanındaki değişikliğin
%28,6’sı sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının
bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,629), GBI’nin Öfkeiçte alt ölçek
puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,000). Çalışmamıza katılan erkek
bireylerin Toplam alt ölçek puanındaki değişikliğin %30,7’si sağ 2D:4D oranı ve
GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi
bulunmazken (p=0,843), GBI’nin Toplam alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu
saptandı (p=0,000). Erkek bireylerin FizSal alt ölçek puanındaki değişikliğin
%11,4’ü sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının
bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,129), GBI’nin FizSal alt ölçek
puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,000). Erkek bireylerin SözSal alt ölçek
puanındaki değişikliğin %8,4’ü sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere
bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,387),
GBI’nin SözSal alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,000).
Çalışmamıza katılan erkek bireylerin Öfke alt ölçek puanındaki değişikliğin %35’i
sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu
ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,528), GBI’nin Öfke alt ölçek puanına
anlamlı etkisi olduğu saptandı (p=0,000). Erkek bireylerin Düşman alt ölçek
puanındaki değişikliğin %34,9’u sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere
bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,843),
GBI’nin Düşman alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,000). Erkek
bireylerin DolaylıSal alt ölçek puanındaki değişikliğin %15,1’i sağ 2D:4D oranı ve
GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi
bulunmazken (p=0,905), GBI’nin DolaylıSal alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu
saptandı (p=0,000) (Çizelge 3.8).
57
Çalışmamıza katılan kadın bireylerin Durum/Öfke alt ölçek puanındaki
değişikliğin %34,2’si sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ
2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,756), GBI’nin
Durum/Öfke alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu saptandı (p=0,000). Kadın
bireylerin Öfketarz alt ölçek puanındaki değişikliğin %10,2’si sağ 2D:4D oranı ve
GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi
bulunmazken (p=0,133), GBI’nin Öfketarz alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu
belirlendi (p=0,000). Kadın bireylerin Öfkekont alt ölçek puanındaki değişikliğin
%7,7’si sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının
bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,110), GBI’nin Öfkekont alt ölçek
puanına anlamlı etkisi olduğu saptandı (p=0,000). Çalışmamıza katılan kadın
bireylerin Öfkedışa alt ölçek puanındaki değişikliğin %9,9’u sağ 2D:4D oranı ve
GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi
bulunmazken (p=0,982), GBI’nin Öfkedışa alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu
belirlendi (p=0,000). Kadın bireylerin Öfkeiçte alt ölçek puanındaki değişikliğin
%29,5’i sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının
bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,433), GBI’nin Öfkeiçte alt ölçek
puanına anlamlı etkisi olduğu saptandı (p=0,000). Kadın bireylerin Toplam alt ölçek
puanındaki değişikliğin %33’ü sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır.
Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,383), GBI’nin
Toplam alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,000). Kadın
bireylerin FizSal alt ölçek puanındaki değişikliğin %11,6’sı sağ 2D:4D oranı ve
GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi
bulunmazken (p=0,940), GBI’nin FizSal alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu
saptandı (p=0,000). Çalışmamıza katılan kadın bireylerin SözSal alt ölçek puanındaki
değişikliğin %4,6’sı sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere bağlıdır. Sağ
2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,591), GBI’nin
SözSal alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,003). Kadın bireylerin
Öfke alt ölçek puanındaki değişikliğin %31,3’ü sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki
değişikliklere bağlıdır. Hem Sağ 2D:4D oranının hem de GBI’nin Öfke alt ölçek
puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,034 ve p=0,000). Kadın bireylerin
Düşman alt ölçek puanındaki değişikliğin %39,5’i sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki
58
değişikliklere bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi
bulunmazken (p=0,183), GBI’nin Düşman alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu
saptandı (p=0,000). Çalışmamıza katılan kadın bireylerin DolaylıSal alt ölçek
puanındaki değişikliğin %15,6’sı sağ 2D:4D oranı ve GBI’ndeki değişikliklere
bağlıdır. Sağ 2D:4D oranının bu ilişkiye anlamlı bir etkisi bulunmazken (p=0,938),
GBI’nin DolaylıSal alt ölçek puanına anlamlı etkisi olduğu belirlendi (p=0,000)
(Çizelge 3.8).
Çizelge 3.8. SÖÖTÖ ve Saldırganlık Ölçeği Alt Ölçekleri ile Parmak Oranı ve GBI
Arasındaki İlişkinin Çoklu Regresyon Analizi ile Değerlendirilmesi
CİNSİYET ALT ÖLÇEK İlgili Değişken R2 Beta t p
DURUM/ÖFKE Sağ2D:4D 0,296 0,012 0,195 0,846
GBI 0,542 8,511 0,000*
ÖFKE/TARZ Sağ2D:4D 0,143 -0,065 -0,922 0,358
GBI 0,383 5,446 0,000*
ÖFKE / KONTROL Sağ2D:4D 0,071 -0,054 -0,736 0,463
GBI -0,253 -3,449 0,001*
ÖFKE / DIŞA Sağ2D:4D 0,213 -0,023 -0,334 0,739
GBI 0,465 6,892 0,000*
ÖFKE / İÇTE Sağ2D:4D 0,286 -0,031 -0,484 0,629
GBI 0,539 8,387 0,000*
TOPLAM Sağ2D:4D 0,307 0,013 0,198 0,843
SÖTÖÖ
GBI 0,552 8,722 0,000*
FIZSAL Sağ2D:4D 0,114 0,109 1,525 0,129
GBI 0,302 4,226 0,000*
SÖZSAL Sağ2D:4D 0,084 -0,063 -0,867 0,387
GBI 0,293 4,022 0,000*
ÖFKE Sağ2D:4D 0,350 -0,039 -0,632 0,528
GBI 0,597 9,737 0,000*
DÜŞMAN Sağ2D:4D 0,349 -0,012 -0,199 0,843
GBI 0,592 9,658 0,000*
DOLAYLISAL Sağ2D:4D 0,151 0,008 0,120 0,905
ERKEK
SALDIRGANLIK ÖLÇEĞİ
GBI 0,388 5,539 0,000*
59
CİNSİYET ALT ÖLÇEK İlgili Değişken R2 Beta t p
DURUM/ÖFKE Sağ2D:4D 0,342 -0,018 -0,312 0,756
GBI 0,584 9,977 0,000*
ÖFKE/TARZ Sağ2D:4D 0,102 0,103 1,510 0,133
GBI 0,303 4,437 0,000*
ÖFKE / KONTROL Sağ2D:4D 0,077 0,111 1,608 0,110
GBI -0,253 -3,646 0,000*
ÖFKE / DIŞA Sağ2D:4D 0,099 0,002 0,023 0,982
GBI 0,315 4,605 0,000*
ÖFKE / İÇTE Sağ2D:4D 0,295 0,048 0,785 0,433
GBI 0,542 8,939 0,000*
TOPLAM Sağ2D:4D 0,330 -0,052 -0,874 0,383
SÖTÖÖ
GBI 0,571 9,672 0,000*
FIZSAL Sağ2D:4D 0,116 -0,005 -0,075 0,940
GBI 0,340 5,013 0,000*
SÖZSAL Sağ2D:4D 0,046 0,038 0,538 0,591
GBI 0,212 3,004 0,003*
ÖFKE Sağ2D:4D 0,313 -0,128 -2,135 0,034*
GBI 0,543 9,083 0,000*
DÜŞMAN Sağ2D:4D 0,395 -0,075 -1,337 0,183
GBI 0,623 11,101 0,000*
DOLAYLISAL Sağ2D:4D 0,156 0,005 0,077 0,938
KADIN
SALDIRGANLIK ÖLÇEĞİ
GBI 0,395 5,954 0,000*
Çizelge 3.8. SÖÖTÖ ve Saldırganlık Ölçeği Alt Ölçekleri ile Parmak Oranı ve GBI Arasındaki İlişkinin Çoklu Regresyon Analizi ile Değerlendirilmesi - DEVAM
60
4. TARTIŞMA
Literatürde psikolojik özelliklerin yapısal özellikler ile olan ilişkisinden söz eden
çok sayıda çalışma vardır (Fink ve ark., 2003; Manning, 2002: 44-45; Austin ve ark.,
2002; Williams ve ark., 2003; Benderlioğlu ve Nelson, 2004; Bailey ve Hurd, 2005).
İnsan bedeninin fiziksel özelliklerini, belirli ölçme yöntemleri ve ilkeleriyle
boyutlarına ve yapı özelliklerine göre sınıflandıran ve sistematize eden bir teknik
olan antropometri bu tip çalışmalarda yaygın olarak kullanılmaktadır (Barut ve ark.,
2004: 35-106; Gümüş, 2005). Antropometrik ölçümler ile düşünce, duygulanım,
davranış ve kişilik arasındaki ilişkiyi saptamaya yönelik bakış, 18. yüzyılın
ortalarından 19. yüzyıl ortalarına kadar kabul görmüş fakat günümüzde artık
geçerliliğini yitirmiş olan frenoloji kavramının ortaya çıkmasında etkili olmuştur.
Buna benzer şekilde beden tipolojisi ile kişilik arasında ilişki kurmaya çalışan
bakış psikiyatride uzun süre ilgi görmüştür. Kretschmer, piknik, atletik ve astenik
beden tipleri ile bunların sergilediği kişilik özelliklerini eşleştirmiş, Sheldon ise
endomorf, mezomorf ve ektomorf olarak beden tiplerine dayalı yeni kişilik
biçimlerini tanımlamıştır (Gümüş, 2005).
Bu bakışın uzantısı olarak Ronalds ve ark.’nın (2002) ikinci ve dördüncü parmak
uzunluk oranının erkeklerin doğum zamanlarında ölçülen vücut büyüklükleri ve
oranları ile ilişkili olduğunu belirlediği çalışma, Robinson ve Manning’in (2000)
kendini homoseksüel ve biseksüel olarak tanımlayan erkeklerde yaptığı çalışma ve
Fink ve ark.’nın (2003) kişilik özelliklerinin 2D:4D oranı ile ilişkisini araştırdığı
çalışma gibi araştırmalar antropometrik ölçümlerle davranış ilişkisini
vurgulamaktadır.
İnsan davranışını şekillendiren birçok faktör vardır. Biyolojik, psikolojik, sosyal
ve kültürel etmenler, değişik oranlarda davranışların belirleyicileridir. Bir
davranıştan sorumlu tek bir etmenden söz etmek doğru değildir. Her insan
davranışında biyopsikososyal yönelimli izaha göre bu üç etmen de, değişen
derecelerde rol alır. Hangi sebeple olursa olsun her insanın davranış repertuarında
61
saldırganlık mevcuttur (Yavuz ve ark., 2000: 1-3). Freud dürtü kuramını geliştirme
sürecindeki ilk yazılarında, insanın davranışlarında var olan cinsel enerjinin (libido)
yaşama gücünü ve yaşamın devamını sağladığını, saldırganlığın ise, libidinal
dürtülerin engellenmesine bir tepki olarak ortaya çıktığını savunmuştur. Freud daha
sonraki yazılarında, ölüm içgüdüsü (thanatos) olarak adlandırdığı ikinci bir
içgüdüden söz etmiştir. Bireyin içinde yaşama içgüdüsünden (eros) enerjisini alan
zarar verme dürtüleri, yer değiştirme gibi savunma düzenekleriyle dış ortama
yöneltilmektedir. Yani saldırganlığın temelini ölüm içgüdüsünün diğer kişilere
yöneltilmesi oluşturmaktadır. Freud son yazılarında bu iki görüşü birleştirerek,
insanın tüm davranışlarının ‘eros’ ve ‘thanatos’un karşılıklı etkileşimlerinin
oluşturduğu sabit bir gerilimden kaynaklandığı sonucuna varmıştır. Bu durumda
saldırganlık, hem libidinal dürtülerin engellenmelerine karşı gelişen bir tepkiden,
hem de kendine zarar verici dürtülerin yönünün kendinden uzaklaştırılarak diğer
kişilere yöneltilmesinden kaynaklanmaktadır (Başoğlu, 1998; Can, 2002). Bunların
ötesinde saldırganlık ve öfke fenomeni semptom olarak psikiyatrik bir hastalığa eşlik
etmeden de insan var oluşunun önemli bir elemanıdır.
İnsan davranışlarını şekillendiren biyolojik etkenlerin başında hormonlar ve
nörotransmitterler gelmektedir. Hayvanlar ve insanlar üzerinde yapılan birçok
çalışmada androjen düzeyleri ve serotonin ile saldırganlık arasındaki bağlantı ifade
edilmiştir (Abay ve Tuğlu, 2000; George ve ark., 2001; O’Connor ve ark., 2004;
Ökten ve ark, 2002; Brown ve ark., 2002).
Bu çalışmada parmak morfolojisinin öfke ve saldırganlık eğilimi ile ilişkisi
araştırılmıştır. Parmak uzunluk oranlarının gelişim dönemi boyunca maruz kalınan
prenatal androjenlerin etkisini yansıttığı düşünülmektedir. Hoxa ve Hoxd genlerinin
hem parmakların hem de gonadların gelişiminden sorumlu genler olması bunun
altında yatan mekanizmalardan bir tanesidir. Bir diğer mekanizmanın ise androjen
reseptör duyarlılığındaki allelik varyasyon olduğu bildirilmektedir (Bailey ve Hurd,
2004). Ancak 2D:4D oranı ve fetal testosteron arasındaki ilişkiyi direkt olarak
ölçmek zordur. 2D:4D oranının prenatal dönemde tamamlandığına dair bir takım
ipuçları vardır ve yetişkindeki 2D:4D oranı ve testosteron arasındaki ilişkinin
prenatal dönemdekine benzer bir ilişki olduğu iddia edilmektedir Geschwind ve
Galaburda (1985) prenatal testesteronun beyinde sol hemisferin gelişiminde bazı
62
bölgelerin gelişimini geciktirirken, sağ hemispherdeki eş bölgelerin gelişimini
arttırdığını ileri sürmektedir. Sağ hemisferin etkilenmesi sonucunda visuo-spatial
işler (görsel-uzamsal), matematik ve müzik yeteneklerinin geliştiği iddia
edilmektedir. Ancak prenatal dönemdeki yüksek testosteronun beyin gelişimini
etkileyerek depresyon eğilimini arttırabildiği ve ayrıca kontrol kaybı ile agresyona
neden olabildiği ileri sürülmektedir. (Manning, 2002: 44, 63). Bu çalışmalar 2D:4D
oranının şiddet ve agresyonu da içeren insan davranışını etkilemesi muhtemel sinir
sistemi gelişimi ile ilgilerini ortaya koymaktadır.
Bu amaçla çalışmamızda ele aldığımız 2D:4D oranı ile saldırganlık arasında genel
olarak bütün değişkenler göz önüne alındığında güçlü bir ilişki saptanamadı. Bu
alanda literatürde saldırganlıkla parmak uzunluğu ilişkilerini irdeleyen az sayıda
araştırma mevcuttur (Austin ve ark., 2002; Bailey ve Hurd, 2005; Benderlioğlu ve
Nelson, 2004; Manning, 2002: 44-45; Fink ve ark, 2003). Bailey ve Hurd’ün (2005)
çalışmasında parmak oranları ve fiziksel saldırganlık puanları arasında sex
hormonlarının eşliğinde geliştiğini öne sürdüğü erkek cinsiyetle bir ilişki
saptanmıştır. Benderlioğlu ve Nelson’un (2004) çalışmasında düşük 2D:4D oranının
kadınlarda yüksek reaktif agresyon ile ilişkili olduğu bildirilmektedir. Austin ve ark
(2002) ise parmak oranı ile saldırganlık arasında anlamlı bir ilişki olmadığını
bildirmektedir. Çalışmamızda da erkek sağ 2D:4D oranı ile saldırganlık ölçeği
fiziksel saldırganlık alt ölçek puanı arasında anlamlı pozitif ilişki saptandı.
Araştırma sonuçları yorumlanırken pozitif cevap veren olgu sayılarının çok
düşük olması sebebiyle dikkate alınmayan sosyo-demografik bilgi formunda yer alan
aile içi şiddet, parçalanmış aile varlığı (yetiştiği aile tipi), sosyoekonomik düzey, suç
girişimi gibi sosyal faktörlerle intihar girişimi, kendine zarar verici davranışta
bulunma, ailede psikiyatrik hastalık, alkol ve uyuşturucu madde kullanım oranları
gibi ruhsal rahatsızlığa yönelik soruların olduğu göz önüne alınmalıdır. Böylece
sosyal faktörlerin göz ardı edilmesi ile yapılan değerlendirmelerimiz öfke ve
saldırganlığın parmak uzunluk oranları ile ilişkisi bağlamında saldırganlığın ağırlıklı
olarak biyolojik kökenine yönelmemizi sağlamıştır.
Ayrıca bu sonuçlar yorumlanırken değerlendirme araçları arasındaki farklılıklar
göz önüne alınmalıdır. Birbirleriyle ilişkili gibi görünen saldırganlık, agresyon, öfke,
hostilite, şiddet kavramlarının birbirlerinden farklı olduğu bilinmelidir. Dolayısıyla
63
literatürde yer alan kaynaklardaki kavram karmaşası da dikkate alınmalıdır. Bizim
çalışmamızda saldırganlık ölçeği ile saldırganlık, sürekli öfke-öfke tarz ölçeği ile de
öfke ve ifade biçimi değerlendirilmiştir. Öfkenin durumsal olarak değil de bir kişilik
özelliği olarak bulunduğunu gösteren süreklilik öfke puanıdır. Ayrıca öfkesi yüksek
bireylerde saldırganlık ölçeğinden de yüksek puan alması beklenir. Ancak SÖÖTÖ
aynı zamanda öfke tarzını da değerlendiren bir ölçek olduğu için öfke kontrolü
yüksek ya da düşük; öfkesini içe veya dışa atan bir davranışı da belirlemektedir.
Örneğin saldırganlık puanı düşük olan, ancak öfke tarzındaki puanları ve öfke
kontrolü yüksek olan bireylerin puanları gerçek saldırganlık puanını
göstermemektedir.
Antisosyal kişilik bozukluğu veya depresyon gibi mevcut psikopatolojilerin öfke,
şiddet ya da agresyon varlığı üzerine direkt etkisi olduğu bilinmektedir. (Türkçapar
ve ark., 2004; Martin ve ark., 1999). Psikiyatrik bir tanı koyma ölçeği olmayan
SCL90 R, genel toplumsal bir tarama testidir. Yine de SCL90 R ile tespit edilebilen
psikopatoloji dışlandığında 2D:4D oranı ile saldırganlık ve öfke arasındaki ilişkinin
anlamının zayıfladığı söylenebilir (Çizelge.3.8). Bu anlamda psikiyatrik görüşmeler
veya tanı koymayı sağlayabilecek başka ölçeklerin kullanımı farklı sonuçların ortaya
çıkmasına neden olabilirdi.
Bizim çalışma grubumuz homojen bir Türk toplumu örneğinden oluşmuştur.
Bazı çalışmalarda etnik gruplar arasındaki farklılıklardan da bahsedilmektedir
(Manning ve ark., 2000; Lippa’nın, 2003; Manning ve ark.’nın 2004; Manning ve
ark.’nın 2002 ).
Manning ve ark. (2000b) yaptığı çalışmada 2D:4D oranının Polonya, İspanya ve
İngiltere populasyonlarında yüksek (1.00-0.98), Almanya ve Macaristan
populasyonlarında orta (0.97-0.96), Finlandiya, Jamaika ve Güney Afrika’nın kırsal
kesimlerindeki siyah populasyonlarda ise düşük (0.95-0.93) olduğu belirtilmiştir.
Lippa’nın (2003) Beyaz, İspanyol kökenli ve Asyalı 1.235 birey üzerindeki
çalışmasında etnik gruplar arasındaki farklılıkların 2D:4D oranı üzerinde istatistiksel
olarak anlamlı etkisi belirtilmiştir. Buna göre ortalama 2D:4D oranı Beyaz, Hispanik
ve Asya populasyonlarında sağ elde 0.957, 0.940 ve 0.943 ve sol elde ise 0.970,
0,950, 0.953 olarak tespit edilmiştir. Manning ve ark.’nın (2004) ortalama yaşı
64
10±1,85 yıl olan Faslı, Uygur, Çinli ve Jamaikalı 798 çocuğun üzerinde yaptığı
çalışmada, en yüksek 2D:4D oranının Çinli çocuklarda (0,954) olduğu, bunu Faslı
çocukların (0,954) takip ettiği, daha sonra Uygur (0,946) ve son olarak da Jamaikalı
çocukların (0,935) en düşük 2D:4D oranına sahip olduğu belirlenmiştir. Manning ve
ark.’nın (2002) 225 İngiliz, 85 İspanyol ve 146 Jamaikalı birey üzerinde yaptığı
çalışmada İngiliz ve İspanyol bireylerin ortalama 2D:4D oranı ile etnik gruplar
arasındaki farlılıkların istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki içinde olduğu ve
Jamaikalı bireylerin 2D:4D değerlerinden daha yüksek değerlere sahip olduğu
belirlenmiştir.
Bizim çalışmamızda ise tüm bireylerin ortalama 2D:4D oranı sağ elde 0.99 sol
elde 0.98 olarak saptanmıştır (Çizelge 3.3). Bizim çalışmamızla yukarıda belirtilen
gruplar arasındaki farklılıkların çalışma gruplarının etnik farklılıklara ek olarak farklı
beslenme ve çevre koşulları ile genetik yapının farklılıklarından kaynaklanabileceği
düşünülmektedir.
Erkeklerin 4. parmaklarının 2. parmaklarına göre daha uzun olduğu, kadınların
ise 2. parmaklarının 4. parmaklarından daha uzun olduğu dolayısıyla erkeklerin
2D:4D oranının daha düşük olduğu yıllardan beri bilinmektedir (Manning, 2002: 7).
Bizim çalışmamızda erkeklerin hem sağ, hem de sol 2D:4D oranın kadınlardan daha
düşük olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p<0.05)
saptanmıştır. Bunu destekler nitelikte Manning ve Pickup’ın (1998) 1.052 birey
üzerinde yaptığı çalışmada sağ el 2D:4D oranının erkeklerde kadınlara göre daha
düşük olduğu tespit edilmiştir.
Bailey ve Hurd’ün (2005) ortalama yaşları 19 yıl olan 298 öğrenci üzerinde
saldırganlık ölçeği uygulayarak yaptığı çalışmada erkeklerin kadınlara göre daha
düşük 2D:4D oranına sahip oldukları belirtilmiştir. Manning ve ark.’nın (2000b)
çalışmasında 2D:4D oranının erkek bireylerde kadınlara göre daha düşük ve aradaki
farkın zayıf fakat istatistiksel olarak anlamlı olduğu tespit edilmiştir. Putz ve ark.’nın
(2004) yaşları 18-30 arasında değişen 230 erkek ve 120 kadın birey üzerinde yaptığı
çalışmada 2D:4D ile ilgili tüm ölçümlerin (Dr-I hariç) istatistiksel olarak anlamlı
cinsiyet farklılaşması gösterdiği ve erkeklerin 2D:4D oranının kadınlara göre daha
düşük olduğu belirtilmiştir. Farklı toplumlarda cinsiyete göre 2D:4D oranı
65
farklılığının incelendiği bir çalışmada Uygurlarda, Çinlilerde ve Jamaikalılarda
erkeklerden elde edilen oranların kızlara göre daha düşük olduğu ve aradaki
farklılığın anlamlı olduğu belirlenmişken Faslılarda parmak oranı değerlerinin
cinsiyete göre anlamlı farklılık göstermediği saptanmıştır (Manning ve ark, 2004).
Williams ve ark.’nın (2003) yaşları 2-5 yıl arasında değişen 108 erkek ve 88 kız
çocuğu üzerinde çalışmasında erkek çocukların kız çocuklarına göre daha düşük
2D:4D oranına sahip olduğu belirlenmiştir. Lippa’nın (2003) çalışmasında erkeklerin
kadınlara göre daha düşük 2D:4D oranına sahip olduğu tespit edilmiştir, cinsiyet
farklılığının sağ tarafta daha belirgin olduğu gözlenmiştir. Fink ve ark.’nın (2003)
ortalama yaşı 22.47 yıl olan 50 erkek ve ortalama yaşı 22.90 yıl olan 70 kadın birey
üzerinde yaptığı çalışmada erkeklerin her iki eldeki 2D:4D oranının kadınlara göre
daha düşük olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirtilmiştir.
Manning ve ark.’nın (2000a) yaşları 5-11 yıl arasında değişen 285 çocuk üzerinde
yaptığı çalışmada erkek çocuklarının kız çocuklarına göre daha düşük parmak
oranlarına sahip olduğu ve bu farkın sadece sağ elde anlamlı olduğunu belirlenmiştir.
Yapılan tüm bu çalışmalardan farklı olarak literatürle çelişen bir çalışma
Benderlioğlu ve Nelson’un (2004) yaş ortalaması 20,1 yıl olan 100 üniversite
öğrencisi üzerinde yaptığı araştırmadır. Çalışmanın sonuçlarına göre her iki elin
parmak oranları arasında cinsiyet farklılığının olmadığı belirlenmiştir. Austin ve
ark.nın (2002) çalışmasında parmak oranı değerleri arasında cinsiyete göre anlamlı
bir farklılık olmadığı bildirilmektedir. Manning ve ark.’nın (2002) yaptığı bir başka
çalışmada erkeklerin 2D:4D oranının kadınlara göre daha düşük olduğu fakat aradaki
farkın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı belirlenmiştir.
Elde ettiğimiz sonuçlar cinsiyete göre 2D:4D oranı bakımından Manning ve
Pickup’ın (1998), Bailey ve Hurd’ün (2005), Manning ve ark.’nın (2000), Putz ve
ark.’nın (2004), Manning ve ark.’nın (2004), Manning ve ark.’nın (2002), Williams
ve ark.’nın (2003), Lippa’nın (2003), Fink ve ark.’nın (2003), Manning ve ark.’nın
(2000) çalışmalarıyla uyumludur. Bizim çalışmamız ile Benderlioğlu ve Nelson’un
(2004) çalışması arasındaki farklılıkların çalışma grupları arasındaki toplumsal
farklardan kaynaklanmış olabileceği gibi Benderlioğlu ve Nelson’un küçük bir
grupta çalışmış olmasından kaynaklanmış olabileceği düşünüldü.
66
Bizim çalışmamızda Sürekli Öfke Öfke Tarz Ölçeği alt ölçekleri olan durum
öfke, öfke tarz, öfke kontrol, öfke dışta, öfke içte, toplam puanları ile saldırganlık
ölçeği olan fiziksel saldırganlık alt ölçeği puanlarının erkeklerde yüksek olduğu ve
aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu saptanmıştır (Çizelge 3.4). Bailey
ve Hurd’ün (2005) çalışmasında ise düşmanlık, sözel, fiziksel ve toplam saldırganlık
puanlarında cinsiyete göre anlamlı farklılıklar saptanmışken öfke (anger) puanlarında
farklılık olmadığı gözlenmiştir. Austin ve ark’nın (2002) çalışmasında fiziksel
saldırganlık, sözlü saldırganlık ve toplam agresyon puanlarının erkeklerde kadınlara
göre yüksek olduğu ve aradaki farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu
belirtilmektedir. Aynı çalışmada öfke puanlarının cinsiyete göre karşılaştırmasında
anlamlı bir fark olmadığı saptanmıştır. Bu çalışmalar arasındaki farklılıkların çalışma
grupları arasındaki toplumsal farklardan ve her iki çalışmada kullanılan ölçeklerin
farklılığından kaynaklanmış olabileceği düşünüldü.
Bizim çalışmamızda erkeklerde saldırganlık ölçeği FizSal alt ölçek puanı ve
SCL90 öfke alt ölçek puanı ile sağ 2D:4D oranı arasında pozitif, zayıf, anlamlı ilişki
saptanmıştır (Çizelge 3.5). Regresyon analizi yapıldığında Fiziksel saldırganlık alt
ölçek puanı ile sağ 2D:4D oranı ilişkisinin sadece %2,5’i açıklansa da 2D:4D oranı
yüksek erkeklerin fiziksel saldırganlığı daha yüksek olarak saptanmıştır. (Çizelge
3.7). Öfke alt ölçek puanı ile sağ 2D:4D oranı ilişkisinin sadece %2,6’sı açıklansa da
2D:4D oranı yüksek erkeklerin fiziksel saldırganlığı daha yüksek olarak saptanmıştır.
(Çizelge.3.7). Erkeklerdeki sağ 2D:4D oranıyla fiziksel saldırganlık puanı ile zayıf
bir ilişki tespit edilmişse de diğer alt ölçek puanları arasında ilişki saptanmamıştır.
Dolayısıyla bulgularımız parmak oranının erkeklerde fiziksel saldırganlık için bir
belirleyiciyken, SözSal, Öfke, Düşman, DolaylıSal için belirleyici olmadığını akla
getirmektedir. Erkeklerde sol 2D:4D oranıyla bütün alt ölçek değerleri arasında ilişki
olmadığı belirlenmiştir (Çizelge 3.6).
Bailey ve Hurd’ün (2005) çalışmasında fiziksel saldırganlık ile parmak oranı
arasında ilişki saptanmıştır. Bailey ve Hurd’ün (2005) çalışmasında parmak oranları
ve dört alt ölçek puanları arasında tek bir ilişki tespit etmiştir. Düşük parmak uzunluk
oranı olan erkeklerin istatistiksel olarak anlamlı, yüksek fiziksel saldırganlık
puanlarına sahip olduğu saptanmıştır. Parmak uzunluk oranlarının erkeklerde öfke,
düşmanlık ve sözlü saldırganlığın belirleyicisi olmadığı görülmüştür. Parmak
67
uzunluk oranlarının kadınlarda fiziksel saldırganlık, öfke, düşmanlık ve sözlü
saldırganlık ile ilişkili olmadığı belirtilmiştir. Austin ve ark.’nın (2002) çalışmasında
ise fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık ve toplam saldırganlık puanları ile parmak
oranları arasında anlamlı ilişki saptanmamıştır. Elde ettiğimiz fiziksel saldırganlık ile
ilgili sonuçların, çalışmalarda farklı ölçekler kullanılmakla birlikte, literatür ile
uyumlu olduğu görülmektedir. Ancak bizim çalışmamızda sözel saldırganlık alt
ölçek puanı ile parmak oranı arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Austin ve
ark.’nın (2002) çalışmasıyla olan bu farklılık çalışma gruplarının farklı toplumsal
özelliklerinden kaynaklanmış olabileceği düşünülmektedir.
Kadınlarda ise hem sağ hem de sol 2D:4D oranı ile durumluluk öfke, öfke ifade
tarzı, kontrol altına alınmış öfke, dışa vurulan öfke, içte tutulan öfke, toplam öfke,
fiziksel saldırganlık, sözel saldırganlık, öfke, düşmanlık, dolaylı saldırganlık,
somatik belirtiler, anksiyete, obsesif belirtiler, depresif belirtiler, kişiler arası
ilişkilerde duyarlılık, psikotik belirtiler, paranoid belirtiler, öfke, fobi, ek, genel
belirti indeksi, pozitif belirti toplamının tersi, pozitif belirti toplamı alt ölçek puanları
ile sağ el 2D:4D oranı arasında anlamlı korelasyon olmadığı saptandı (Çizelge 3.5-
Çizelge 3.6). Tüm bu alt ölçek puanlarının 2D:4D oranı için belirleyici olmadığı
düşünülmektedir.
Çalışmamızda erkeklerde yüksek oranda gözlenen agresyonun kültürel rolle de
ilişkisi olabilir. Bu sonuçlar doğrultusunda kadınların genel olarak duygu ifade
şeklinin erkeklere göre daha farklı olduğu söylenebilir. Sosyal ortam ve hormonların
bu duygu ifade şeklinde rolü büyüktür (Troisi ve Moles, 1998). Çalışmamızda erkek
bireylerin fiziksel saldırganlık puanlarındaki anlamlılık bu ifadenin bir göstergesidir.
Özellikle erkek bireylerde gözlenen şiddet ve saldırganlığa yönelik davranışların
kültürel bakışı sergilediğini düşündürmektedir. Kadınlarda ise bu ifade daha farklı
şekillerde gözlenmektedir. Örneğin çalışmamızda kadın bireylerin öfke ifade tarzı
puanlarının erkeklerden daha farklı olduğu gözlenmiştir (Çizelge 3.4). Kadın ve
erkek cinsiyet rolünün kültürel etmenler ve duygu ifade biçimi ile ilişkisi dikkate
alınmalıdır.
Benderlioğlu ve Nelson’un (2004) yapmış olduğu çalışmada kadınlarda düşük
sağ 2D:4D oranının yüksek provokasyona maruz kaldıkları durumlardaki yüksek
68
reaktif saldırganlık ile ilişkili olduğu bildirilmektedir. Ayrıca sağ 2D:4D oranıyla
sözel saldırganlık arasında yakın ilişki olduğu belirtilmektedir. Benderlioğlu ve
Nelson’un (2004) çalışmasında reaktif saldırganlık canlandırma yöntemiyle
ölçülmüştür. Bizim çalışmamızda ise saldırganlığın genel tanımları çerçevesinde ve
öfke tarzı ile birlikte, ölçekler kullanılarak değerlendirilmiştir.
Bizim çalışmamızda sadece erkeklerde sağ 2D:4D oranı ile bir davranış biçimi
olarak kabul edilebilecek olan fiziksel saldırganlık puanları arsında zayıf ilişki
saptanmıştır (Çizelge 3.5). Bu sonuç, parmak oranı ile öfke ve saldırganlık arasındaki
ilişkinin sadece çok küçük bir bölümünü açıklayabilmektedir (Çizelge 3.7).
Erkeklerde gözlenen bu zayıf ilişki androjenlerin etkisine bağlı olabilir. Testosteron
ve saldırganlık arasındaki ilişkinin güçlü olduğu yapılan birtakım çalışmalarda yer
almaktadır (George ve ark., 2001; O’connor ve ark., 2004).
Prenatal gelişim sırasında maruz kalınan androjenlerin beyin gelişimini ve
dolayısıyla davranış biçimlerine etki ettiği söylenmektedir (Manning, 2002). Benzer
şekilde prenatal dönemde maruz kalınan androjenlerin etki ettiği 2D:4D oranının ise
hormonal etki ile beyin gelişimi ilişkisini yansıtan ideal bir biyolojik belirteç
olmadığı söylenebilir.
69
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Erkeklerde sağ 2D:4D oranı ile bir davranış biçimi olarak kabul edilebilecek olan
fiziksel saldırganlık puanları arasında zayıf ilişki saptanmıştır. Bu sonuç, parmak
oranı ile öfke ve saldırganlık arasındaki ilişkinin sadece küçük bir bölümünü
açıklayabilmektedir. Ayrıca genel bir toplumsal tarama testi olan SCL90 R ile tespit
edilebilen psikopatoloji dışlandığında 2D:4D oranı ile fiziksel saldırganlık arasındaki
ilişkinin zayıfladığı söylenebilir.
Bununla birlikte 2D:4D oranı, saldırganlığa neden olabilecek diğer faktörler de
göz önüne alınarak, fiziksel saldırganlıkla ilgili fikir verebilse de bu oranın hormonal
etki ile beyin gelişimi ilişkisini yansıtan ideal bir biyolojik belirteç olmadığı
söylenebilir.
70
ÖZET
Elin İkinci ve Dördüncü Parmak Uzunluk Oranının Saldırganlık ve Öfke ile İlişkisinin Araştırılması
Saldırganlık ve öfke düzeyinin belirlenmesine yönelik çalışmalarda, antropolojik ve biyolojik faktörler bir arada ele alınarak araştırılmaktadır. Elin ikinci ve dördüncü parmak uzunluk oranları ile saldırganlık ve öfke arasında ilişki bulunmasına yönelik olanlar öne çıkmaktadır. Parmak uzunluk oranlarının gelişim dönemi boyunca maruz kalınan prenatal androjenlerin etkisini yansıttığı düşünülmektedir. Bunun altında yatan mekanizmalardan bir tanesinin, Hoxa ve Hoxd genlerinin hem parmakların hem de gonadların gelişiminden sorumlu genler olması olduğu bildirilmektedir. Bu çalışmanın amacı, el parmak yapısı ya da daha açık bir ifade ile parmak uzunluk oranları ile öfke ve saldırganlık arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır.
Bu tez çalışmasının örneklem grubunu, yaşları 18–24 arasında değişen 377 (195 Kadın ve 182 Erkek) üniversite öğrencisi oluşturmaktadır. Bireylerin ikinci parmak ve dördüncü parmak uzunluğunun ölçülmesi standart antropometrik yöntemler kullanılarak, 0,05mm hassasiyeti olan dijital bir kompas ile yapılmıştır. Bireylerin öfke ve saldırganlık ile ilgili değerlendirmesini yapabilmek için Sürekli Öfke-Öfke Tarz Ölçeği (SÖÖTÖ) ile Saldırganlık Ölçeği uygulanmıştır. Elde elden değerlerin cinse göre karşılaştırılması için bağımsız gruplarda t testi uygulanmıştır. Parmak oranı değerleriyle SÖÖTÖ ve Saldırganlık ölçeği alt ölçek değerleri arasındaki ilişki Pearson Korelasyon Analizi ve Çoklu Regresyon Analizi ile değerlendirilmiş, p<0,05 değeri anlamlı olarak kabul edilmiştir.
İkinci ve dördüncü parmak uzunluk oranının kadın ve erkek bireyler için ayırd edici bir özellik olduğu belirlenmiştir. Erkeklerde sağ 2D:4D oranı ile bir davranış biçimi olarak kabul edilebilecek olan fiziksel saldırganlık puanları arasında oldukça zayıf korelasyon saptanmıştır. Ayrıca, SCL-90-R ile tespit edilebilen psikopatoloji dışlandığında, 2D:4D oranı ile fiziksel saldırganlık arasındaki ilişkinin daha da zayıfladığı gözlenmiştir.
Bu sonuçlar 2D:4D oranının öfke ve saldırganlıktaki değişimin ancak çok küçük bir bölümünü açıklayabildiğini göstermektedir. 2D:4D oranı, saldırganlığa neden olabilecek diğer faktörler de göz önüne alınarak, fiziksel saldırganlıkla ilgili fikir verebilse de bu oranın hormonal etki ile beyin gelişimi ilişkisini yansıtan ideal bir biyolojik belirteç olmadığı söylenebilir.
Anahtar Kelimeler: 2D:4D oranı, saldırganlık, öfke ve antropometri
71
SUMMARY
The study of the relationship between 2D:4D ratio and aggression & anger In studies aiming to determine aggression and anger level, anthropological and biological factors are investigated together. The studies evaluating the relation between the 2D:4D and aggression and anger become more popular because the digit length ratio is suggested to reflect the effects of exposed prenatal androgens during development. One of the mechanisms underlying this is Hoxa and Hoxd genes. These genes are not only responsible for the development of both the digits but gonads as well. The aim of this study is to investigate the relation between the digit length ratio and aggression and anger.
377 university students (195 women, 182 men) aged between 18-24 years participated in the study. A digital compass with a resolution of 0.01 mm was used for hand anthropometrc measurements, using standard anthropometric methods. The State Trait Anger Scale (STAS) and Aggression Questionnaire were used to evaluate the aggression and anger in individuals. Independent samples test was used for comparisons according to gender. The relation between the 2D:4D and STAS and Aggression Questionnaire were evaluated with Pearson Correlation Analysis and Multiple Regression Analysis.
2D:4D ratio was found to be smaller for males than females (p<0.05). There was only a positive, weak, significant correlation between 2D:4D and physical aggression (r=0.158, p<0.05), which was a sub-scale of aggression questionnaire, in males. The relation between 2D:4D and physical aggression was observed to be weaker when possible psychopathology, which can be diagnosed with SCL-90-R test, was excluded. There were no correlations between 2D:4D and STAS and Aggression Questionnaire subscales in females.
These results indicate that there is a weak correlation between finger length ratio and aggression and anger. Taking other factor that have role in formation of aggression and anger into account, digit ratio may be used as a pre-assessment method regarding physical aggression. However, digit ratio is not an ideal biological marker reflecting the brain development.
Key words: 2D:4D ratio, aggression, anger and anthropometry
72
KAYNAKLAR
ABAY, E., TUĞLU, C. (2000). Şiddet ve agresyonun nörobiyolojisi. Klinik Psikiyatri, 3: 21-26.
ALYSON, J.BOND FOWEKS (1998). Serum cholesterol, Triglycerids and Agression in the General Population. British Journal of Psychiatry, 163: 666-668.
ARINCI, K., ELHAN, A. (2001). Anatomi. Ankara: Güneş Kitapevi, Cilt 1, 3. s.:12-16.
AUSTIN, E.J., MANNING, J.T., MCINROY, K., MATHEWS, E. (2002). A peliminary investigation of the associations between personality, cognitive ability and digit ratio. Personality and Individual Differences 33: 1115-1124.
AVERILL, J.R. (1983). Studies on anger agression: Implications for theories emotion. Am Psychol, 38: 1145-1160.
AYDEMİR, Ö., KÖROĞLU, E. (2006). Psikiyatride Kullanıla Ölçekler. Ankara: Hekimler Yayın Birliği s.:33-41.
BAHÇELİOĞLU, M. (2000). Fertil-İnfertil Kişilerde El 2. Ve 4. Parmak Uzunluk oranlarıyla, Sperm Ve Hormon değerleri Arasındaki İlişkinin Araştırılması. Uzmanlık Tezi, Gazi üniversitesi Tıp Fakültesi Anatomi Anabilim Dalı.
BAILEY A.A., HURD P.L. (2005). Finger length ratio (2D:4D) correlates with physical aggression in men but not in women. Biological Pschology, 68: 215-222.
BALKAYA, F, ŞAHİN, H.N.(2003). Çok boyutlu öfke ölçeği. Türk Psikiyatri Dergisi, 14: 192-202
BARUT Ç., KIRAN S, OĞUR R, GÜLER Ç. Editör ÇAĞATAY GÜLER. (2004). Sağlık Boyutuyla Ergonomi Hekim ve Mühendisler İçin. ). İnsan Öğesi ve Değişimi, Bölüm 4. Ankara: Palme Yayıncılık, s.: 35-106.
BAŞOĞLU, C. (1998). Saldırganlık Davranışının Biyolojik Belirleyicilerinin Araştırılmasına Yönelik Bir Çalışma. Uzmanlık Tezi, Genel Kurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği.
BELL, G.H., D. EMSILE-SMITH, PATERSON, G.H. (1980). Sexual preference: Its development in Men and Women. Bloomington: Indiana University Press.
BENDERLİOĞLU, Z., NELSON, R.J. (2004). Digit length ratios predict reactive agression in women, but not in men. Hormons and Behavior, 46: 558-564.
BIAGGIO, M.K. (1989). Sex differences in behavioral reations to provocation of anger. Psychol Rep, 64:23-26.
BJORNTOP, P. (1991). Adipose tissue distribution and functions. Inernational Journal of Obesity, 15: 67-87.
BROWN, W.M., HINES, M., FANE, B.A., BREESLOVE, S.M., (2002). Masculinized Finger Length Patterns in Human Males and Females with Congenital Adrenal Hyperplasia. Hormones and Behavior, 42: 380-386.
BUSS, A.H., PERRY M. (1992). The Agression queationnaire. Journal of Personality and Social Psychology, 3: 452-459.
73
CAN, S. (2002). “AGRESSION QUESTIONNAIRE” Adlı ölçeğin türk populasyonunda geçerlilik ve güvenilirlik çalışması. Uzmanlık Tezi, Genel Kurmay Başkanlığı Gülhane Askeri Tıp Akademisi Haydarpaşa Eğitim Hastanesi Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Servis Şefliği.
ELLIS, L., NYBORG H. (1992). Racial/ethnic variations in male testesterone levels: A probable contributor to group differences in health. Steroids, 57:72-75.
ERTEN, Y., ARDALI, C. (1996). Saldırganlık, Şiddet ve Terörün Psikososyal Yapıları. Şiddet Cogito Üç Aylık Düşünce Dergisi, Sayı 6-7, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, Kış-Bahar.
EVANS, D.J., R.G., HOFFMANN, R.K., KALKHOFF, A:H. KİSSEBAH. (1983). Relationship of androgenic activity to body fat topagraphy, fat cell morphology and metabolicaberrations in premenstural women. Journal of Clinical Endocrinology anh Metabolism, 57: 304-310.
FINK, B., MANNING, J.T., NEAVE, N. (2003). Second to Foruth Digit Ratio and the ‘Big Five’ Personality Factors. Personality and Individual Differences, 37: 495-503.
FROM, E., (1993). İnsandaki Yıkıcılığın Kökenleri. İstanbul: Payel Yayınevi İkinci Baskı s.: 38-98.
GARN, S.M. (1957). Fat weight and fat placement in the female. Science, 125: 1091-1093.
GARN, S.M., BURDI, A.R., BABLER, W.J., STINSON, S. (1975). Early prenatal attainment of adult metacarpal-phalangeal rankings and proportions. Am J Phys Anthropol, 43: 327-32.
GEORGE, D.T., UMHAU, J.C., PHILIPS, M.J., EMMELA, D., RAGAN, P.W., SHOAF, S.E., RAWLINGS, R.R. (2001). Serotonin, testosterone and alcohol in the etiology of domestic violence. Psyhiatric Research, 104: 27-37.
GESCHWIND, N., GALABURDA, A.M. (1985). Cerebral lateralisation. Biological mechanisms, associations and pathology: Ι. A hypothesis and a program for research. Archives of Neurology, 42: 428-459.
GÜMÜŞ M. (2005). Geleneksel yağlı güreş yapan sporcuların antropometrik profillerinin belirlenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Anatomi Anabilim Dalı.
http://saglik.tr.net/ruh_sagligi_genclik_siddet_1.shtml erişim tarihi: Ekim 2004
http://www.hekimce.com/konu.php?konu=557;
http://www.kho.edu.tr/yayinlar/bilimdergisi/bilimder/doc/2002-3/1_bilder.doc
JAKOPS, E. FISCHER, A.H., MANSTEAD, A.S.R. (1997). Emotional experience as a funtion of social context: the role of the other. Journal of Nonverbal Behavior, 21: 103-130.
JENKINS, DB. (1991). Holinshead’s Functional Anatomy Of The Limbs And Back. 6. Edition, Philadelphia: WB. Sounders Company, p:. 155-178 .
KAPLAN, H.I., SADOCK, B. J., GERBB, J. A. (1998). Kaplan and Sadock’s Synopsis of Psychiatry, Behavioral Sciences, Clinical Psychiatry, 8th Edition, Williams and Wilkins, Baltimore, p.: 171-177,737.
KULAKSIZ, G. (2001). El Dominansının, El Antropometrik Ölçümleri Üzerine Etkisinin İncelenmesi. Uzmanlık Tezi, Gazi Üniversitesi Anatomi Anabilim Dalı.
LIPPA, R.A. (2003). Are 2D:4D Finger-Length Ratios Related to Sexual Orientation? Yes for Men, No for Women. Journal of Personality and Social Psychology, 85 (1): 179-188.
LUTCHMAYA, S., BARON-COHEN, S., RAGGATT, P., KNICKMEYER, R., MANNNING, J. T. (2003). 2nd to 4th digit ratios, fetal testosterone and estradiol. Early Human Development, 77: 23-28.
74
MANNING, J. T. (2002). Digit Ratio A Pointer to Fertility, Behavior and Health. New Jersey: Rutgers University Press.
MANNING, J. T., BUNDRED, P.E, FLANAGAN, B.F.(2002a). The ratio of 2nd to 4th digit length: a proxy for transactivation activity of the androgen receptor gene? Medical Hypotheses, 59: 334–336.
MANNING, J. T., BUNDRED, P.E., DARREN, J.N., FLANAGAN, B.F. (2003). The Second to fourth digit ratio and variation in the androgen receptor gene. Evolution and Human Behavior, 24: 399-405.
MANNING, J.T., ANDERTON, R, WASHINGTON, S.M. (1996). Women’s waists and the sex ratio of their progeny: Evolutionary aspects of ideal female body shape. Journal of Human Evolution, 31:41-47.
MANNING, J.T., BARLEY, L., WALTON, J., LEWIS-JONES, D.I., TRIVERS, R.L., SINGH, D., THORNHILL, R., ROHDE, P., BERECZKEI, T., HENZI, P., SOLER, M., SZWED, A. (2000b). The 2nd:4th digit ratio, sexual dimorphism, population differences and reproductive success: evidence for sexually antagonistic genes? Evulation and Human Behavior 21: 163-183.
MANNING, J.T., BARON-COHEN, S., WHELLWRİGHT, S., SANDERS, G. (2001a). The 2nd to 4th digit ratio and autism. Dev Med Child Neurol, 43: 160-164.
MANNING, J.T., SCUTT, D., WILSON, J., LEWIS-JONES, D.I. (1998). The ratio of 2nd to 4 th digit length: a predictor of sperm numbers and concentarations of testosteron, luteinising hormone and oestrogen. Hum Rep, 13: 3000-4.
MANNING, J.T., STEWART, P.E., TRIVERS, R.L. (2004). Sex and ethnic differences in 2nd to 4 th digit ratio of children. Early Human Development, 80: 161-168.
MANNING, J.T., TAYLOR, R.P. (2001). Second to fourth digit ratio and male ability in sport: implications for sexual selection in humans. Evol Hum Behav, 22: 61-69.
MANNING, J.T., TRİVERS, R.L, THORNHİLL, R., SINGH, D. (2000a). The 2nd:4th digit ratio and asymmetry of hand performance in Jamaican children. Laterality, 5 (2): 121-132.
MANNING, J.T., TRIVERS, R.L., SINGH, D., THORNHILL, R. (1999). The mystery of female beauty. Nature, 399: 214-215.
MARTIN, S.M., MANNING, J.T., DOWRİCK, C.F. (1999). Fluctuating asymmetry, relative digit length and depression in men. Evolution and Human Behavior, 20: 1-12.
MEYER-BAHLBURG, H:F:L., BOON, D.A., SHARMA, M., EDWARDS J.A. (1974). Agressiveness and testosterone measures in man. Psychosomatic Medicine, 36: 269-274.
MOORE, K.L., PERSAUD, T.V.N. (Çeviri Editörleri: YILDIRIM, M., OKAR, İ., DALÇIK, H.). (2002). (Klinik Yönleri ile) İnsan Embriyolojisi. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri, 6. Baskıdan Çeviri (Türkçe 1. Baskı), s.: 433-450.
NETTER, F.H. (Çeviri Editör: CUMHUR, M) (2002). İnsan Anatomisinin Atlası. Ankara: Palme Yayıncılık s: 426.
O’CONNOR, D.B., ARCHER, J., WU, F.C.W. (2004). Effects of testosterone on Mood, Agression, and Sexual Behavior in Young Men: A Double-Blind, Placebo-Controlled, Cross-Over Study. The Jounal of Clinical Endocrinology&Metabolism, 89: 2837-2845.
OLWEUS, D., MATTSON, A. SCALLING D., LOW H. (1980). Testesterone, agression, physical and personality dimensions in normal adolescent males. Psychosomatic Medicine, 42: 253-269.
75
ÖĞÜNÇ, F.(2002). Şiddet suçu işlemiş akıl hastalarının sosyo-demgrafik karakteristikleri ve psikiyatrik tanıları. Elektronik Makale, Erişim:Ekim 2004.
ÖKTEN, A., KALYONCU, M., YARIS, N. (2002). The ratio of second- and fourth-digit lengths and congenital adrenal hyperplasia due to 21-hydroxylase deficiency. Early Human Development, 70: 47-54.
ÖZER, N. (1996). Türkiye’de Kullanılan Psikoljik Testler. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
PERRY, J.C., VAILLANT, E.V. (1995). Antisocial Personality Disorder. Comprehensive Text Book of Pscyhiatry. 2. Cilt, Williams ve Wilkins, Baltiomore, USA. p: 1441-1445.
PHEASANT, S. (1990). “Anthropometrics: introduction”. United Kingdom: British Standard Intitution p.: 18-19.
PUTZ, D.A., GAULIN, S.J.C., SPORTER, R.J., MCBURNEY, D.H. (2004). Sex hormones and finger length What does 2D:4D indicate? Evulation and Human Behavior 25: 182-199.
ROBINSON, S. NOVACO, R.W. (1999). Systems conceptualization and treatment of anger. J Clin Psychol, 55: 325-337.
ROBINSON, S.J., MANNING, J.T. (2000). The ratio of 2nd to 4 th digit length and male homosexuality. Evolution and Human Behavior, 21: 330-345.
RONALDS, G., PHILLIPS, D.I., GOFREY, K.M., MANNING J.T.(2002). Fetal Growth and the ratio of second to fourth digit length. Early Hum Dev, 21: 163-83.
ROSS, R., L, BERNSTEIN, JUDD, H.R., HANISCH, R., PIKE, M. HENDERSON B. (1986). Serum testesterone levels in healthy young blcak and white men. Journal of National Cancer Institute, 76: 45-48.
SANZ-EZQUERRO, J.J., TICKLE, C. (2003). Digital development and morphogenesis. J. Anat, 202: 51-58.
SAYIN, A., KARSLIOĞLU, E., ARIKAN, Z., ASLAN, S. (2004). Alkol bağımlısı bir grup hastada kişilik özellikleri. Bağımlılık Dergisi, 5:13-19.
SHARKIN, B.S. (1993). Anger and gender: theory, research and implications. J. Couns Dev, 71: 36-389.
SINGH, D. (1993). Adaptive signifiance of female physical attractiveness: Role of waist-to-hip ratio. Journal of Personality and Social Psychology, 65: 293-307.
SPIELBERGER, C.D., CRANE, R.S., KEARNS, W.D. (1991). Anger and anxiety in essential hypertension. Stress and Emotion: Anxiety, Anger and Curiosity. Spielberger CD(Ed), New York, TaylorFrancis, s.: 265-279.
STANFORD, M.S., HOUSTON, R.J., MATHIAS, C.W., VILLEMARETTE-PITMAN, N.R., HELFRITZ, L.E., CONKLIN, S.M. (2003). Characterizing Agressive Behavior. Assessment, 2: 183-190.
TANER, D. (Editör). (2000). Fonksiyonel Anatomi Ekstremiteler ve Sırt Bölgesi. Ankara: Hekimler Yayın Birliği, s.: 55-56.
TANGNEY, J.P., WAGNER, P., HILL-BARLOW, D. (1996). Relation of shame and guilt to constructive versus destructive responses to anger across the lifespan. J Pers Soc Psychol, 70: 797-809.
TROISI, A., MOLES, A. (1998) Gender differences in depression: an ethological study of nonverbal behavior during interviews. Journal of Psyhiatric Research, 33: 243-250.
76
TURGUT, H.B., HATİPOĞLU, S., DOĞRUYOL, Ş. (1998). Hareket Sistemi Anatomisi. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri, s.: 65-70.
TÜRKÇAPAR, H., GÜRİZ, O., ÖZEL, A., IŞIK, B., ÖRSEL, D.S. (2004). Antisosyal kişilik bozukluğu olan hastalarda öfke ve depresyon ilişkisi. Türk Psikiyatri Dergisi, 15:119-124.
VOLAVKA, J. (1999).The Neurobiology of violence: an update. The Journal of Neuropsychiatry and Clinical Neurosciences. 11: 307-314.
WICKLESS, C., KRISCH, I. (1998). Cognitive corelates of anger, anxiety and sadness. Cognit Ther Res, 12: 367-377.
WILLIAMS, J.H.G., GREENHALGH, K.D., MANNING, J.T., (2003). Second to fourth finger ratio and possible precursors of developmental psychopathology in preschool children. Early Human Development, 72: 57-65.
WILLIAMS, P.L., WARWICK, R. (1980). Gray’s Anatomy. Edınburgh: Churchill Livingstone: 36th Edition, p.: 370-377.
YAVUZ, R., TARHAN, N., KOCABAŞOĞLU, N., SAVRUN, M. (2000). Biyolojik, Sosyolojik, Psikolojik Açıdan Şiddet. İstanbul: Yüce Yayım.
YILDIRIM, M. (2000). İnsan Anatomisi. İstanbul: Nobel Tıp Kitapevleri, s.:26-27.
ZAKANY, J, DUBOULE, D. (1999). Hox genes in digit development and evolution. Cell Tissue Res, 296: 19-25.
77
Ek 1
GÖNÜLLÜ BİLGİLENDİRME FORMU “El - Parmak Yapısının Saldırganlık ve Öfke İle İlişkisinin Araştırılması” adlı çalışmada
bireylerin ikinci parmak ve dördüncü parmak ölçülmesi planlanmaktadır. Çalışmaya
katılacak bireylere sosyodemografik veri formu uygulanacaktır. SCL-90, saldırganlık ölçeği
(aggression scales), sürekli öfke-öfke tarz ölçeği (the state trait anger scale) uygulanacaktır.
El ölçümü için standart antropometrik yöntemler kullanılacaktır. 2. parmak ve 4. parmak
ölçümleri için elin palmar yüzünde, parmağın proksimal kısmındaki bazal çizgi ile pulpa
arası bölge, 0.05mm’ye kadar ölçüm yapabilen elektronik bir kompas kullanılarak
yapılacaktır.
Çalışmanın parmak morfolojisinin öfke ve saldırganlık eğilimi ile ilişkisini
araştırmaktır.
Her bir gönüllünün çalışmaya katılacağı süre 45 dakika olarak planlamıştır.
• Gönüllü, araştırmaya katılmayı red etme hakkına sahiptir.
• Gönüllü, araştırma başladıktan sonra devam etmek istemezse, çalışmayı bırakma
hakkına sahiptir.
• Gönüllü, kendi rızasına bakılmaksızın araştırmacı tarafından araştırma dışı
bırakılabilir.
GÖNÜLLÜ ONAM FORMU
Yukarıda gönüllüye araştırmadan önce verilmesi gereken bilgileri gösteren metni
okudum. Bunlar hakkında yazılı ve sözlü olarak açıklamalar yapıldı. Bu koşullarla
söz konusu araştırmaya kendi rızamla, hiçbir baskı ve zorlama olmaksızın katılmayı
kabul ediyorum. Elde edilen verilerin bilimsel ve eğitim amaçlı olarak
kullanılmasına ve yayınlanmasına izin veriyorum.
Gönüllünün Tarih: Adı Soyadı : İmzası : Adresi : Telefon no :
78
Açıklamayı yapan araştırmacının Adı Soyadı : İmzası : Rıza alma işlemine başından sonuna kadar tanıklık eden kuruluş görevlisinin Adı Soyadı : İmzası : Görevi :
79
Ek 2
SOSYO-DEMOGRAFİK BİLGİ FORMU
1. Adınız-Soyadınız: 2. Doğum tarihiniz: ....../....../...... 3. Cinsiyetiniz: a)Bayan b)Bay 4. Medeni durumunuz: a) Hiç evlenmemiş b) Evli c) Boşanmış d) Dul (eşi ölmüş) e) Eşiyle ayrı yaşıyor 5. Öğrenim düzeyiniz: a) Okula gitmemiş b) İlkokul mezunu c) Ortaokul mezunu d) Lise mezunu e) Yüksekokul mezunu 6. Mesleğiniz: a) Öğrenci b) Memur c) Ev hanımı d) İşsiz e) Emekli f) Serbest meslek g) Çiftçi h) İşçi 7. Yetiştiğiniz aile tipi hangisidir? a) Çekirdek aile (anne-baba-kardeşler) b) Geniş aile (anne-baba-kardeşler-akrabalar) c)Yuva (sosyal kurumlar) d) Diğer (parçalanmış aile vb.)ı 8. Soyoekonomik düzeyiniz nedir? a) Üst b) Orta c) Alt 9. Üvey anne-baba durumunuz? a) Yok b) Var (üvey anne..........., üvey baba...............) 10. Geçmişte yasalarla sorununuz oldu mu? a) Yok b) Var, kişiye yönelik c) Var,mala yönelik d) Var, genel kamu düzenine yönelik d) Karışık 11. Varsa ilk suç işleme yaşınızı belirtiniz: ............................. 12. Varsa ceza sayınızı belirtiniz: ............................................. 13. Şimdiye kadar hiç intihar girişiminiz oldu mu? a) Evet b) Hayır 14. Alkol ve/veya Bağımlılık yapıcı maddeler kullanıyor musunuz? a) Hayır, alkol dahil hiçbirini kullanmıyorum b) Sadece alkol kullanıyorum c) Hem alkol hem de bağımlılık yapıcı madde kullanıyorum d) Sadece bağımlılık yapıcı madde kullanıyorum 15. Şimdiye kadar kendinize zarar verici (jiletle kesme, duvara veya cama
yumruk atma, sigarayı cildine basma, kafayı duvara vurma vb.) bir davranışta bulundunuz mu?
a) Evet b) Hayır 16. Ruhsal bir hastalık geçirdiniz mi? a) Evet b) Hayır
80
17. Ailenizde veya soyunuzda ruhsal hastalığı olan var mı? a) Evet b) Hayır 18. Ailenizde ve soyunuzda suç işleyen var mı? a) Evet b) Hayır 19. Aile içi şiddet var mı? a) Babanın anneye karşı b) Annenin babaya karşı c) Anne-babanın kardeşlerinize karşı d) Anne babanın size karşı e) Kardeşlerinizin size karşı
81
Ek 3
SCL-90-R (psikolojik belirti tarama listesi)
ADI, SOYADI:..................... YAŞ: CİNSİYETİ(E/K): MESLEĞİ:
AÇIKLAMA: Aşağıda zaman zaman herkeste olabilecek yakınmaların ve sorunların bir listesi vardır. Lütfen her birini dikkatle okuyunuz. Sonra bu durumun bu gün de dahil olmak üzere son üç ay içerisinde sizi ne ölçüde huzursuz ve tedirgin ettiğini gösterilen şekilde numaralandırarak işaretleyiniz. Hiç : 0 Örnek: 1. ( 2 ) Baş ağrısı Çok az : 1 Orta derecede : 2 Oldukça fazla : 3 İleri derecede : 4 1. ( ) Baş ağrısı 2. ( ) Sinirlilik ya da içinin titremesi 3. ( ) Zihinden atamadığınız tekrarlayan, hoşa gitmeyen düşünceler 4. ( ) Baygınlık ya da baş dönmesi 5. ( ) Cinsel arzu ve ilginin kaybı 6. ( ) Başkaları tarafından eleştirilme duygusu 7. ( ) Herhangi bir kimsenin düşüncelerinizi kontrol edebileceği fikri 8. ( ) Sorunlarınızdan pek çoğu için başkalarının suçlanması gerektiği duygusu 9. ( ) Olayları anımsamada güçlük 10. ( ) Dikkatsizlik ya da sakarlıkla ilgili düşünceler 11. ( ) Kolayca gücenme, rahatsız olma hissi 12. ( ) Göğüs ya da kalp bölgesinde ağrılar 13. ( ) Caddelerde veya açık alanlarda korku hissi 14. ( ) Enerjinizde azalma veya yavaşlama hali 15. ( ) Yaşamınızın sonlanması düşünceleri 16. ( ) Başka kişilerin duymadıkları sesleri duyma 17. ( ) Titreme 18. ( ) Çoğu kişiye güvenilmemesi gerektiği hissi 19. ( ) İştah azalması 20. ( ) Kolayca ağlama 21. ( ) Karşı cinsten kişilerle utangaçlık ve rahatsızlık hissi 22. ( ) Tuzağa düşürülmüş veya yakalanmış olma hissi 23. ( ) Bir neden olmaksızın aniden korkuya kapılma 24. ( ) Kontrol edilemeyen öfke patlamaları 25. ( ) Evden dışarı yalnız çıkma korkusu 26. ( ) Olanlar için kendisini suçlama 27. ( ) Belin alt kısmında ağrılar
82
28. ( ) İşlerin yapılmasında erteleme duygusu 29. ( ) Yalnızlık hissi 30. ( ) Karamsarlık hissi 31. ( ) Her şey için çok fazla endişe duyma 32. ( ) Her şeye karşı ilgisizlik hali 33. ( ) Korku hissi 34. ( ) Duygularınızın kolayca incitilebilmesi hali 35. ( ) Diğer insanların sizin özel düşüncelerinizi bilmesi 36. ( ) Başkalarının sizi anlamadığı veya hissedemeyeceği duygusu 37. ( ) Başkalarının sizi sevmediği ya da dostça olmayan davranışlar gösterdiği hissi 38. ( ) İşlerin doğru yapıldığından emin olmak için çok yavaş yapmak 39. ( ) Kalbin çok hızlı çarpması 40. ( ) Bulantı ve midede rahatsızlık hissi 41. ( ) Kendini başkalarından aşağı görme 42. ( ) Adale (kas) ağrıları 43. ( ) Başkalarının sizi gözlediği veya hakkınızda konuştuğu hissi 44. ( ) Uykuya dalmada güçlük 45. ( ) Yaptığınız işleri bir ya da birkaç kez kontrol etme 46. ( ) Karar vermede güçlük 47. ( ) Otobüs, tren, metro gibi araçlarla yolculuk etme korkusu 48. ( ) Nefes almada güçlük 49. ( ) Soğuk veya sıcak basması 50. ( ) Sizi korkutan belirli uğraş, yer veya nesnelerden kaçınma durumu 51. ( ) Hiç bir şey düşünmeme hali 52. ( ) Bedeninizin bazı kısımlarında uyuşma, karıncalanma olması 53. ( ) Boğazınıza bir yumru takınmış hissi 54. ( ) Gelecek konusunda ümitsizlik 55. ( ) Düşüncelerinizi bir konuya yoğunlaştırmada güçlük 56. ( ) Bedeninizin çeşitli kısımlarında zayıflık hissi 57. ( ) Gerginlik veya coşku hissi 58. ( ) Kol ve bacaklarda ağırlık hissi 59. ( ) Ölüm ya da ölme düşünceleri 60. ( ) Aşırı yemek yeme 61. ( ) İnsanlar size baktığı veya hakkınızda konuştuğu zaman rahatsızlık duyma 62. ( ) Size ait olmayan düşüncelere sahip olma 63. ( ) Bir başkasına vurmak, zarar vermek, yaralamak dürtülerinin olması 64. ( ) Sabahın erken saatlerinde uyanma 65. ( ) Yıkanma, sayma, dokunma, gibi bazı hareketleri yineleme hali 66. ( ) Uykuda huzursuzluk, rahat uyuyamama 67. ( ) Bazı şeyleri kırıp dökme hissi 68. ( ) Başkalarının paylaşıp kabul etmediği inanç ve düşüncelerin olması 69. ( ) Başkalarının yanında kendini çok sıkılgan hissetme 70. ( ) Çarşı, sinema gibi kalabalık yerlerde rahatsızlık hissi 71. ( ) Her şeyin bir yük gibi görünmesi 72. ( ) Dehşet ve panik nöbetleri 73. ( ) Toplum içinde yer, içerken huzursuzluk hissi 74. ( ) Sık sık tartışmaya girme 75. ( ) Yalnız bırakıldığınızda sinirlilik hali
83
76. ( ) Başkalarının sizi başarılarınız için yeterince takdir etmediği duygusu 77. ( ) Başkalarıyla birlikte olunan durumlarda bile yalnızlık hissetme 78. ( ) Yerinizde duramayacak ölçüde rahatsızlık hissetme 79. ( ) Değersizlik duygusu 80. ( ) Size kötü bir şey olacakmış hissi 81. ( ) Bağırma ya da eşyaları fırlatma 82. ( ) Topluluk içinde bayılacağınız korkusu 83. ( ) Eğer izin verirseniz insanların sizi sömüreceği duygusu 84. ( ) Cinsiyet konusunda sizi çok rahatsız eden düşüncelerin olması 85. ( ) Günahlarınızdan dolayı cezalandırılmanız gerektiği düşüncesi 86. ( ) Korkutucu türden düşünce ve hayaller 87. ( ) Bedeninizde ciddi bir rahatsızlık olduğu düşüncesi 88. ( ) Başka bir kişiye karşı asla yakınlık duymama 89. ( ) Suçluluk duygusu 90. ( ) Aklınızda bir bozukluğun olduğu düşüncesi
84
Ek 4
SÜREKLİ ÖFKE-ÖFKE TARZ ÖLÇEĞİ (SÖÖTÖ) 1.Bölüm YÖNERGE: Aşağıda kişilerin kendilerine ait duygularını ifade ederken kullandıkları bir takım ifadeler verilmiştir. Her ifadeyi okuyun,sonra da genel olarak nasıl hissettiğinizi ve ifadelerin sağ tarafındaki kutular arasında sizi en iyi tanımlayanı seçerek üzerine (X) işareti koyun. Doğru yada yanlış cevap yoktur. Herhangi bir ifadenin üzerinde fazla zaman sarf etmeksizin, genel olarak nasıl hissettiğinizi gösteren cevabı işaretleyin. Sizi ne kadar tanımlıyor? EN UYGUN OLAN YANITI (×)
ŞEKLİNDE İŞARETLEYİNİZ
Hiç Biraz,
ara sıra
Oldukça,
sık sık
Tümüyle,
herzaman
1.Çabuk parlarım.
2.Kızgın mizaçlıyımdır.
3.Öfkesi burnunda bir insanım.
4.Başkalarının hataları,yaptığım işi
yavaşlatınca kızarım.
5.Yaptığım iyi bir işten sonra takdir
edilmemek canımı sıkar.
6.Öfkelenince kontrolümü kaybederim.
7.Öfkelendiğimde ağzıma geleni söylerim.
8.Başkalarının önünde eleştirilmek beni çok
hiddetlendirir.
9.Engellendiğimde içimden birilerine vurmak
gelir.
10.Yaptığım iyi bir iş kötü
değerlendirildiğinde çılgına dönerim.
85
Lütfen arka sayfaya geçiniz. 2.Bölüm YÖNERGE: Herkes zaman zaman kızgınlık veya öfke duyabilir, ancak kişilerin öfke duygularıyla ilgili tepkileri farklıdır. Aşağıda,kişilerin öfke ve kızgınlık tepkilerini tanımlarken kullandıkları ifadeleri göreceksiniz. Her bir ifadeyi okuyun ve öfke ve kızgınlık duyduğunuzda genelde ne yaptığınızı düşünerek o ifadenin yanında sizi en iyi tanımlayan kutunun içine (X) işareti koyarak belirtin. Doğru ya da yanlış cevap yoktur. Herhangi bir ifadenin üzerinde fazla zaman sarfetmeyin. ÖFKELENDİĞİMDE VEYA KIZDIĞIMDA... Sizi ne kadar tanımlıyor? EN UYGUN OLAN YANITI (×) ŞEKLİNDE İŞARETLEYİNİZ
Hiç Biraz, ara sıra
Oldukça, sık sık
Tümüyle, herzaman
11.Öfkemi kontrol ederim. 12.Kızgınlığımı gösteririm. 13.Öfkemi içime atarım. 14.Başkalarına karşı sabırlıyımdır. 15.Somurtur yada surat asarım. 16.İnsanlardan uzak dururum. 17.Başkalarına iğneli sözler söylerim. 18.Soğuk kanlılığımı korurum. 19.Kapıları çarpmak gibi şeyler yaparım. 20.İçin için köpürürüm,ama gösteremem. 21.Davranışlarımı kontrol ederim. 22.Başkalarıyla tartışırım. 23.İçimde,kimseye söyleyemediğim kinler beslerim.
24.Beni çileden çıkaran her neyse saldırırım. 25.Öfkem kontrolden çıkmadan kendimi durdurabilirim.
26.Gizliden gizliye insanları epeyce eleştiririm.
27.Belli ettiğimden daha öfkeliyimdir. 28.Çoğu kimseye kıyasla daha çabuk sakinleşirim.
29.Kötü şeyler söylerim. 30.Hoş görülü ve anlayışlı olmaya çalışırım. 31.İçimden insanların farkettiğinden daha fazla sinirlenirim.
32.Sinirlerime hakim olamam. 33.Beni sinirlendirene ne hissettiğimi söylerim.
34.Kızgınlık duygularımı kontrol ederim.
86
Ek 5
SALDIRGANLIK ÖLÇEĞİ Sizi ne kadar tanımlıyor?
1. Hiç uygun değil 2. Çok az uygun 3. Biraz uygun 4. Çok uygun 5. Tam uygun
KARAKTERİNİZE EN UYGUN OLAN YANITI (×) ŞEKLİNDE İŞARETLEYİNİZ
Hiç uygun değil
Çok az uygun
Biraz uygun
Çok uygun
Tam uygun
1. Arkadaşlarım çok münakaşacı olduğumu söyler
2. Şans hep başkalarına gülüyor, onlarda yana oluyor
3. Birden parlarım, ama çabuk sakinleşirim
4. Kendimi sık sık diğer insanlarla tartışırken bulurum
5. Bazen hayatın bana adaletli davranmadığını düşünürüm
6. İnsanlarla aynı fikirde olmazsa, onlarla tartışmaktan kendimi alıkoyamam
7. Bazen ortada hiçbir neden yokken parlarım
8. Kız ya da erkek birisi beni kışkırtırsa ona vurabilirim
9. Bazen niye bu kadar katı olduğumu merak ediyorum
10. Tanıdığım insanları tehdit ettiğim olmuştur
11. Biri çok üzerime geldiğinde, sıkıştırdığında ona vurabilirim
87
KARAKTERİNİZE EN UYGUN OLAN YANITI (×) ŞEKLİNDE İŞARETLEYİNİZ
Hiç uygun değil
Çok az uygun
Biraz uygun
Çok uygun
Tam uygun
12. Öfkemi kontrol etmekte zorluk çekerim
13. Eğer çok kızarsam o kişinin yaptığı işleri berbat edebilirim
14. Kapıyı arkadan gelenin yüzüne çarpacak kadar çıldırabilirim
15. İnsanlar bana patronluk tasladıklarında, onların inadına, işi ağırdan alırım
16. İnsanlar bana nazik davrandıklarında, ne isteyeceğini merak ederim
17. Her şeyi dağıtacak kadar çılgınlaşabilirim
18. Bazen sevmediklerim hakkında dedikodu yayar, çamur atarım
19. Ben sakin biriyim
20. İnsanlar beni kızdırırlarsa, onlara gerçek düşüncelerimi söyleyebilirim
21. Bazen insanların arkamdan bana güldüklerini hissederim
22. İstediğimi elde etmediğim zaman, kızgınlığımı gösteririm
23. Bazen birine vurma isteğimi kontrol edemem
24. Pek çok insandan daha sık kavga ederim
25. Eğer biri bana vurursa bende ona vururum
26. Arkadaşlarımla aynı fikirde olmadığımda açıkça söylerim
27. Haklarımı korumak için şiddete başvurmam gerekirse, hiç çekinmem
28. Fazla dostça davranan yabancılara güvenmem
88
KARAKTERİNİZE EN UYGUN OLAN YANITI (×) ŞEKLİNDE İŞARETLEYİNİZ
Hiç uygun değil
Çok az uygun
Biraz uygun
Çok uygun
Tam uygun
29. Bazen kendimi patlamaya hazır bir bomba gibi hissederim
30. Beni gerçekten rahatsız edenlere susarak, ilgilenmeyerek tepki veririm
31. Arkadaşlarımın, arkamdan, benim hakkımda konuştuklarını bilirim
32. Bazı arkadaşlarım, benim düşünmeden hareket ettiğimi düşünürler
33. Bazen hiçbir şeyi düşünemeyecek kadar kıskanç olurum
34. El şakası yapmaktan hoşlanırım
89
Ek 6
VAKA DEĞERLENDİRME FORMU Adı-Soyadı: Doğum tarihi: Doğum yeri: Kan gurubu: Vücut Ağırlığı
Boy El ölçümleri Sağ el Sol el
2. parmak uzunluğu 4. parmak uzunluğu
90
ÖZGEÇMİŞ
I. Bireysel Bilgiler
Adı : ASLI
Soyadı : DOĞAN
Doğum Yeri ve Tarihi : ZONGULDAK 02-07-1981
Uyruğu : T.C.
Medeni Durumu : Bekar
İletişim Adresi : [email protected]
II. Eğitimi
2003-2006 Ankara Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü Adli Biyoloji Bölümü Tezli Yüksek Lisans
1999-2003 Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü
1995-1999 Zonguldak Mehmet Çelikel Lisesi
Yabancı Dil : İngilizce
III. Üye Olduğu Bilimsek Kuruluşlar
Hacettepe Üniversitesi Mezunlar Derneği
