Rola i znaczenie instytucji umorzenia postępowania karnegouregulowanej w przepisie art. 59a

k.k.

mgr Agnieszka OrfinZakład Postępowania KarnegoWydział Prawa i Administracji

UAM Poznań

Nowelizacja lipcowa k.p.k.: zwiększenie kontradyktoryjności i

rozszerzenie konsensualizmu procesowego

Dwoistość modelu postępowania karnego: jeden, dualistyczny model procedury karnej i założenie, że z jednej strony przepisy kształtują pełny, kontradyktoryjny proces, który swoim zakresem obejmuje kilka stadiów (trzy a czasem i cztery) i będzie dotyczył ok. 20 % rozpatrywanych spraw, a z drugiej strony – uproszczony proces konsensualny, obejmujący rozbudowane stadium postępowania przygotowawczego, ograniczony etap sądowy oraz zredukowany etap postępowania odwoławczego i który będzie dotyczył ok. 80% spraw.

P. Kardas, Jeden czy dwa modele procesu karnego? (Kilka uwag o paradoksach związanych z nowelizacją kodeksu postępowania karnego w perspektywie funkcji prawa karnego), [w:] Fiat iustitia

pereat mundur. Księga jubileuszowa poświęcona Sędziemu Sądu Najwyższego Stanisławowi Zabłockiemu z okazji 40-lecia pracy zawodowej, P. Hofmański (red.), Warszawa 2014, s. 268 i n.

(Re)definicja modelu

postępowania karnego?

Rozszerzenie konsensualizmu

procesowego

Modelowe zmiany

procedury karnej

Wzmocnienie kontradyktoryjności

Wykorzystanie trybów konsensualnych stanowi czynnik determinujący model procesu, a ponadto warunkuje jego podział na dwie sfery.

P. Kardas,Jeden czy dwa modele procesu karnego? (Kilka uwag o paradoksach związanych z nowelizacją kodeksu

postępowania karnego w perspektywie funkcji prawa karnego), [w:] Fiat iustitia pereat mundur. Księga jubileuszowa poświęcona Sędziemu Sądu Najwyższego Stanisławowi Zabłockiemu z okazji 40-

lecia pracy zawodowej, P. Hofmański (red.), Warszawa 2014, s. 268 i n.

Kontradyktoryjna rozprawa główna Konsensualizm procesowy

Spór dwóch

równouprawnionych stron przed biernym i bezstronnym arbitrem.

Ciężar przeprowadzenia dowodów będzie spoczywał na stronach, a w konsekwencji to one będą ponosiły odpowiedzialność za wynik procesu.

Aktywność i zaangażowanie się w spór stron procesowych.

Zaangażowanie i aktywność w zakresie czynienia wzajemnych ustępstw.

Gotowość do współpracy, a także lojalność i dążenie do wypracowania zgodnego stanowiska.

Rzetelne negocjacje Obrońca przed dopuszczeniem

do negocjacji, powinien posiadać sprawdzoną i pewną wiedzę odnośnie tego, czy oskarżony jest winny i czy organy ścigania zgromadziły wystarczający materiał dowodowy do przekonania sądu do sprawstwa jego klienta.

Natężenie wykorzystania porozumień

procesowych i negocjacji w celu

uzgodnienia wspólnego stanowiska stron.

Wykorzystanie w szerszym zakresie idei

sprawiedliwości naprawczej.

Racjonalizacja procedury karnej - usprawnienie procesu karnego,

uczynienie go szybszym i tańszym, skoncentrowanie sił na zwalczaniu

najpoważniejszych przestępstw (względy ekonomiki procesowej), głównie za pomocą

porozumień procesowych i rozszerzenia kontradyktoryjności postępowania.

P. Wiliński, Racjonalizacja procesu karnego stała się koniecznością, Prawo Europejskie w praktyce 2014, Nr 1 (115), s. 11-12.

Cel, istota, charakter, przesłanki umorzenia

kompensacyjnego (restytucyjnego/

wnioskowego)

wniosek pokrzywdzonego, zagrożenie karą (występki zagrożone karą

nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, a także o występki przeciwko mieniu zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jak również o występki określone w art. 157 § 1),

naprawienie szkody (zadośćuczynienie krzywdzie),

niekaralność oskarżonego za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy,

W postępowaniu przygotowawczym - prokurator, a w sądowym (do rozpoczęcia przewodu sądowego) – do sądu.

Prywatyzacja procesu

Status finansowy sprawcy a idea równości wobec prawa,

„Wykupienie się” oskarżonego od odpowiedzialności karnej,

„Wygaszenie konfliktu”.

Wzrost rangi instytucji mediacji

„(…) Możliwość umorzenia postępowania niewątpliwie będzie w praktyce silnym impulsem skłaniającym prokuratorów i sędziów do kierowania spraw do postępowania mediacyjnego”)

S. Steinborn, Ekspertyza prawna projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych

ustaw (druk sejmowy nr 870), s. 30, źródło: http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=870 (data odczytu:

31 marca 2015 r.).

ustalenie zakresu odszkodowania/zadośćuczynienia

W literaturze zwraca się uwagę na fakt, że rozwiązanie polegające na tym, że to pokrzywdzony staje się jedynym podmiotem decydującym o fakcie pojednania i naprawienia szkody – jak wskazuje A. Sakowicz - „(…) dalekie jest od konstytucyjnego stwierdzenia, że wymiar sprawiedliwości należy do sądu”

A. Sakowicz, Opinia prawna na temat projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny i niektórych innych ustaw (druk sejmowy nr 870), s. 34, źródło:

http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/PrzebiegProc.xsp?nr=870 (data odczytu: 31 marca 2015 r.).

charakter prawny instytucji - zwrócenie uwagi na fakt umieszczenia instytucji w przepisach prawa karnego materialnego, a nie procesowego

Stosunek umorzenia restytucyjnego do zasady

legalizmu: z jednej strony wskazuje się, że

instytucja ta stanowi przejaw oportunizmu procesowego (I. Sepioło),

z drugiej zaś, że jest raczej hybrydą umorzenia ze względu na brak interesu społecznego oraz wnioskowy tryb ścigania (M. Kurowski),

stworzenia kategorii przestępstwa „quasi-wnioskowego” – występku zagrożonego karą wskazaną w przepisie art. 59a k.k. w razie naprawienia przez sprawcę szkody (A. Lach).

prewencja ogólna, prewencja szczególna, cel kompensacyjny,cel sprawiedliwościowy.

Stosunek umorzenia restytucyjnego do celów kar:

aspekt przywrócenia niejako pełnej kompetencji prokuratora do definitywnego umorzenia postępowania

Przepis art. 23b § 1 k.p.k. (wprowadzony ustawą z dnia 20 lutego 2015 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz

niektórych innych ustaw, Dz.U. 2015, poz. 396) a nowy przepis art. 325e § 1b k.p.k. (wprowadzony ustawą

z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U.

2013, poz. 1247)

Art. 23b. § 1. W razie złożenia wniosku, o którym mowa w art. 59a Kodeksu karnego, w przedmiocie tego wniosku

rozstrzyga prokurator, a gdy złożono go po wniesieniu aktu oskarżenia – sąd.

Art.325e §1b „W razie złożenia wniosku, o którym mowa w art. 59a Kodeksu karnego, postanowienie o umorzeniu

dochodzenia wydaje prokurator.

Zakres przedmiotowy przepisu

występki zagrożone karą nieprzekraczającą 3 lat pozbawienia wolności, a także o występki przeciwko mieniu zagrożone karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności, jak również o występki określone w art. 157 § 1

art. 135 § 2 (publiczne znieważenie Prezydenta RP), art. 152 § 1 i 2 (aborcja), art. 156 § 2 (ciężki uszczerbek na zdrowiu), art. 157a § 1 (uszkodzenie prenatalne), art. 158 § 1 (co de facto prowadzi do bezkarności bójki i pobicia), art. 160 § 1 i 3 (narażenie na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia człowieka), art. 190 § 1 (groźba karalna), art. 190a § 1 i 2 („stalking”), art. 191 § 1 (przemoc lub groźba bezprawna w celu zmuszenia do określonego zachowania), art. 192 (wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta), przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności: 199 § 1, art. 200a, 200b, 202 § 1 i 4b; art. 208 (rozpijanie małoletniego), 209 § 1 (niealimentacja).

Występkami przeciwko mieniu, których sprawca mógłby skorzystać z tej regulacji, są np. art. 278 § 1-3, art. 283 (czyli 279 § 1, art. 280 § 1, art. 281, 282), art. 284, 285, 286 § 3, art. 287, 288, 289 § 1, art. 290, 291, 292.

Użycie w treści przepisu art. 59a k.k. słowa

„sprawca” a zasada domniemania

niewinności - czy zachodzi kolizja?

. .

Koncepcja podzielności podmiotowej wniosku (wielości pokrzywdzonych lub oskarżonych):

warunek naprawienia szkody przez wszystkich czy wystarczy przez jednego oskarżonego?,

konieczność złożenia wniosku przez jednego czy wielu pokrzywdzonych?,

czy istnieje możliwość wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w przepisie art. 59a k.k. przez podmiot, który wykonuje prawa pokrzywdzonego w przypadku jego śmierci?

Stosunek przepisu art. 59a k.k. do przepisu art. 66 k.k. („więcej za mniej”)?

przesłanki warunkowego umorzenia charakteryzują się wyższym poziomem dolegliwości dla oskarżonego a zdecydowanie przynoszą jemu mniej korzystne efekty niż instytucja umorzenia kompensacyjnego (chociażby brak przesłanki niskiej społecznej szkodliwości czynu, czy też nieokreślony stopień winy). Prognozuje się, że w wyniku tych okoliczności wykorzystanie instytucji warunkowego umorzenia postępowania może zostać znacznie ograniczone, co jednak należy oceniać negatywnie (warunkowe umorzenie postępowania jako środek probacyjny może motywować sprawcę, który podlega pewnym dolegliwościom – okresowi próby, obowiązkom - do przestrzegania porządku prawnego).

Podsumowanie – „bilans” zalet i wad umorzenia kompensacyjnego

wady zalety

zbyt szeroki zakres

przedmiotowy przepisu, uzależnienie umorzenia

postępowania, a w konsekwencji uwolnienie od odpowiedzialności karnej, od statusu finansowego oskarżonego,

potencjalną możliwość ograniczenia stosowania warunkowego umorzenia postępowania,

zagrożenie dla celów kary i postępowania karnego (z uwagi na tzw. „wygaszanie konfliktu”).

rozszerzenie zakresu realizacji koncepcji sprawiedliwości naprawczej, w tym prawa do rekompensaty pokrzywdzonego,

w znacznym stopniu wzmocnienie pozycji pokrzywdzonego,

racjonalizację procedury karnej: przyspieszenie postępowania i zmniejszenie jego koszów,

potencjalny szerszy zakres stosowania mediacji.

Dziękuję za uwagę.