Çoklu Ortam

Multimedia Tasarım Prensipleri

Birden FazlaTemsil İlkesi(Çoklu Ortam)

TANIM:Bir anlatımı

sadecekelimelerletemsil etmekyerine hem

resimlerle hem dekelimelerle ifadeetmek daha iyidir

Örn; Bir bisikletin lastiklerinin nasıl pompalanacağıyla ilgili biranimasyon izlerken bunu sözlü olarak dinleyen bir öğrenci, aynı sözlü

ifadeyi animasyon seyretmeden dinleyen bir öğrenciye göre sonraki problemçözme transfer sorularına 2 kat daha işe yarayan çözümler bulmuşlardır.

Bitişiklikİlkesi-1(UzamsalYakınlık)

TANIM:Bir çoklu ortam

ifadesiverilirken, ayrı

ayrı ilgilikelimelerin veresimlerin

verilmesindensebunların bitişikolarak sunulması

daha iyidir.

Örn; Altyazılı resimlerin hemen yanında duran yazılı ifadelerden birtekerin nasıl şişirilmesi gerektiğini okuyan öğrenciler, ayrı ayrı

sayfalarda aynı yazılı ifade ve aynı altyazılı resmi içeren yerden okuyanöğrencilere göre sonraki problem çözme transfer sorularına %75 daha işe

yarayan çözümler bulmuşlardır.Şekil-A ve Şekil-B

Bitişiklikİlkesi-2(ZamansalYakınlık)

TANIM:İlgili resim vesözcükler arkaarkaya verilmekyerine ikisi

beraber verilirseöğrenme daha

etkili ve kalıcıolur.

Örn; Şekil-C ve Şekil-D

BireyselFarklılıklarPrensibi

TANIM:Öğrenen kişilerde

çokluortametkileri,bitişiklik etkileri vebölünmüş dikkatetkileri, onların

bireyselfarklılıklarına

Örn; Ön bilgi eksikliği olan öğrenciler, yüksek seviyede ön bilgiye sahipolan öğrencilere göre daha güçlü bir çokluortam ve bitişiklik etkisi

göstermektedir. Yani konu hakkında ön bilgi sahibi olmayan öğrenciler içinkonuyu Şekil-D de gösterildiği gibi örneklerle ve grafiklerle anlatmak dahakalıcı ve zevkli öğrenmeye yol açar. Dolaysıyla çoklu ortam, konu hakkında

daha az bilgi sahibi olanlara daha çok hizmet eder diyebiliriz.

bağlıdır.

TutarlılıkPrensibi

TANIM:Öğrenciler,

özetin çok dahauzun bir

versiyonundansa,ilgili kelime ve

resimlerivurgulayantutarlı bir

özetten daha iyiöğrenirler.

Örn; İçinde ilgili resimler barındıran aydınlatma formlarının nasılolduğuyla ilgili adımları anlatan bir metni okuyan öğrenciler, aynı

materyale ekstradan detaylar eklenmiş aynı bilgiyi okuyan öğrencilere göresonraki problem çözme transfer testinde %50 daha işe yarayan çözümler

bulmuşlardır. Şekil-Eve Şekil-F

Bölünmüş DikkatPrensibi (Duyu Biçimi Prensibi)

TANIM:Kelimeleringörsel olarakdeğil işitsel

olarak sunulmasıdaha iyidir.

Örn; Aydınlatmanın nasıl olduğunu anlatan bir ifadeyi dinlerken bir yandanda bu konuyla ilgili bir animasyonu görüntüleyen öğrenciler, tam olarak bu

sözlü anlatımdaki aynı kelimeleri içinde barındıran aynı animasyonuekrandan izleyen öğrencilere nazaran sonraki problem çözme transfer

sorularına yaklaşık %50 daha işe yarayan çözümler bulmuşlardır

GereksizlikPrensibi

TANIM, Yalnızca

animasyon veseslendirilmişsözcüklerden

(ikili birleşim)oluşan tasarım;

animasyon,seslendirilmiş

sözcükler ve düzyazıdan oluşan(üçlü birleşim)tasarımdan daha

iyidir.

Örn; Şekil-E ve Şekil-F

Görsel Tasarım Unsurları

UnsurlarGö

rsel

Görs

elle

r sa

ğda

yer al

an öze

l du

rumlar

a gö

re seç

ilmi

ş öğre

nme

amaçla

rına

bağ

lıdı

r. G

örsel

semb

oller,

öğren

me k

aynakl

arın

a göre

sın

ıfland

ırıl

mış üç a

ltbö

lüme

ayrıl

mışt

ır.

GerçekçiBir çalışma üzerinde

durulan asılnesneyi gösterir.

Örn; Şekil-1

BenzeşikAnalojiler, hem

kendisiniüretmek yaratıcı birçaba isteyen hem deokuyucunun temel kavram ve fikirlerini

anlayıp yorumlamasınaimkan veren görselelemanlardır. Bir

kavramı ya da konuyuaçıklamak için o

kavrama benzer başkabir kavramla ilgili bir

şey göstererekbenzerliklere dikkatçekme işlevini görür.Örn; kanın vücuttaki

dolaşımını anlatabilmekiçin trafik akışı ya dasuyun şehir içindekidolaşımını ifade edenbir görsel hazırlamakiki konu arasındaki

benzetmeden yararlanmakmümkündür.

ŞematikAkış şemaları,grafikler,haritalar,

şematikler vesınıflandırmalarçizelgeleriniiçerir. Bu tür

sınıflandırmalar,kavramlar ve ana

noktalar arasındakiilişkileri gösterirve konunun içerikyapısıyla bağlantıkurmalarına yardımcı

olur.

Sözel

Görs

el b

ir ifa

de h

azırla

nırken

, ih

tiyaç

duyu

lması

hali

nde sö

-ze

l if

adel

erden

de y

ararla

nmak

ta fay

da v

ar.

Yazı tipiYazı tipini seçmek

tasarımcıya kalmış biriştir.

Tasarımcı tarafından tercihedilen özgün yazı stili,

diğer görselunsurlarla tutarlı ve ahenkiçinde olmalıdır. Ancak

unutulmamasıgereken nokta, yazılarınınkolay okunabilir olmasını

sağlamaktır.Örn; Bu konuda herhangi bir

araştırma olmamaklaberaber, görsel

tasarımcılar yansıtılangörseller için “Helvetica”isimli yazı tipini, basılı

materyaller için de“Palatino” yu önermektedir.

Stil sayısıBir görselde ya da

sunum hazırlarken arkaarkaya gelecek şekilde

düzenlenen slaytgösteriminde ikidenfazla yazı tipi

kullanılması tercihedilmemektedir.

Büyük harfGörsel tasarımın enönemli amaçlarından

biriokunabilirliğisağlamaktır.

Hazırlanmış olan birmetinde, gerekmediğihalde sırf dikkatçekici bir unsurolması adına

kullanılmış olanbüyük

harfler, boyutlarıaynı olduğundan

gözün harfleri ayırtetme gücünü

azaltmaktadır. Bugücün azalması dagözü yoracak vedolayısıyla

okuma hızını dadüşürecektir. Bunedenle metinde

gereken yerlerde veimla açısından

zorunlu kullanımgerektiği durumlardışında büyük harfkullanılmamasına

kullanılmasına özengösterilmelidir.

Üç sözcükten az olanküçük başlıklar da

büyük harfleyazılabilmektedir.

Örn; Şekil-2

RenkRenk, görsel materyallerinhazırlanmasında önemli birunsurdur. Ancak görselde

yaratması beklenenetkililik ve renginbilinçli bir biçimde

seçilmesi vekullanılmasıylasağlanmaktadır.

Harflerin rengi, zeminrengi de dediğimiz arka

plan rengiyle birzıtlık göstermelidir.

Harf boyutuİlan panosuna asılan ya

da poster olarakhazırlanan bir metninamacı, izleyenlerindikkatini çekmektir.Eğer bu metinlerin

okunabilirliği mümkündeğilse sunulan görsel

etkililiğinikaybedecektir. Görselin

uzak bir mesafedenokunabilir olması harfboyutu ile ilgili bir

durumdur.Örn; Şekil-3

BoşluklarHarfler arasındaki

boşluklar vesıkışıklıklar için;tekil sözcüklerde,harfler arasındakimesafe otomatik

düzenlemeden ziyadedeneyerek karar

vermeyi gerektirir.Örn; A,I,K gibi bazı

büyük harflerdüzensiz bir yapıyasahipken;H,M,N,S

gibi bazı harfler dedikdörtgen şeklindebir yapıya sahpken,C,G,O,Q gibi bazıharfler de daire

şeklinde bir yapıyasahiptir.Dikdörtgenşeklindeki harflerile daire şeklindekiharfler bir arayagelince harflerarasında eşit

aralıklar oluşurken,düzensiz yapıdakiharfler digger

harflerle birarayageldiklier zamanharfler arasındaeşit olmayanboşluklar

oluştururlar. Bunuönlemenin tek yolu,bütün harflerin

arasına eşit düzeydeboşluklar

konulmasıdır.Satırlar arasındakiboşluklar için;satırlar eğer

birbirlerine çokyakınsa bulanıkolma; çok uzakmesafelerdeysebirbirlerinden

kopukmuş gibi birizlenim verme

eğilimindedir. İdealsatır boşluğumiktarı küçük

harflerin boyutundanbiraz daha küçük

olmalıdır.Örn; Şekil-4

Çekicilik Katan

Dikkat ÇekicilikMonoton bir biçimde takipedilen ders ya da yapılan

bir sunum,izleyenlerin dikkatiniçekebilecek olağandışıetkinliklere sahipolmalıdır. Eğer bu

monotonluğa son verilmezise bilgiyi verenkişi ile alan kitlearasında bir kopukluk

yaşanacak, ilgisizliktendoğan bir öğrenme eksikliğiya da öğrenme yanlışlığı

gerçekle-şecektir. Dikkati daim ve

canlı tutabilmeninyollarından biri deumulmadık, şaşırtıcı,sürpriz uyarıcılar

sunmaktır.

DokunulabilirlikGörsellerin büyük birkısmı 2 boyutludur.

Fakat dokunabilir ya dagerçek bir materyal

ekleyerek 3. Bir boyutkazandırılabilmektedir.

Dokunulabilrlik, 3boyutlu obje vemateryallerin

özelliğidir. İzleyiciyedokunma hissini vererekkonu hakkında net birfikir bildirir. Birbaşka ifadeyle,

dokunabilirlik basitbir ifadeyle katılıma

davet etmedir.Örn;

Bulutları temsilenpamuk toplarını

kullanmak ya da kitabınkapağını gösterereköğrencilerin aklını

çelmek gibi.

EtkileşimlilikEtkileşimlilik

esnasında öğrenenbireyi öğrenme işine

dahil etmektir.Bilindiği üzere

öğrenmede, yaparakve yaşayarak öğrenme

esastır. Örn;Kullanılan görselmateryal ya dagörsel sunumaracılığıylaizleyicilere

yönetilen sorular,öğrenmeye etkin bir

biçimdekatılımlarını

sağlar.

Hizalama Örn; hazırlanan görseldeki öğeler kendi arasında, yatay ve dikey olarakhayali bir çizgi varmış gibi hizalanmışlarsa, izleyicinin görseli okuması

ve yorumlaması kolaylaşır.

Biçimsel Yapı

(Görsel tasarımsüreçlerindenikincisi olan“Biçimsel Yapı(Pattern)”;görsel tasarımdakullanılacak

öğelerle ilgiliolarak,düzenleme

öncesi seçilenmodele sonbiçiminin

verilmesindegerekli olan

farklı biçimselunsurların

neler olmasıgerektiği ileilgilidir.)

Şekil

Görsel öğeleri yerleştirmede dikkat edilmesi gereken nokta en fazla dinamikolan kısmın sunum materyalinin sol üst kısım olduğudur. Görsel öğeleri

düzenlemede diğer bir yol da bu unsurları izleyicinin aşina olduğu şeklesokmaktır. Örn, daire, üçgen ya da dikdörtgen gibi basit geometrik şekil,

birçok izleyici tarafından tahmin edilebilir bir işleyişe sahiptir.Örn;

Şekil-5

Denge

Görsel bir araçta yer alan öğeler dengeli biçimde dağılmalıdır. Buna göreöğelerin ağırlıkları yatay ve dikey eksenin her iki tarafında eşit biçimde

yer almalıdır. İki çeşit denge vardır: Formal ve İnformal.Formal dengede ele alınan görsel materyal hayali bir çizgi ile ortadanikiye ayrılır. Görselin her iki yanında da eşit düzeyde elemanlarınbulunuyor olması dengenin simetrik ya da formal olduğunu gösterir.

Statiktir.İnformal denge ise asimetriktir. Her iki tarafta da denge vardır ancak budenge kullanılan farklı öğelerle sağlanmaktadır. İnformal denge görsel

tasarımı sunan kişinin yaratıcılığına kalmış bir durumdur.Dengesizlik durumu ise; formal ve informal dengenin dışında kalandır.Dengenin sağlanmadığı bir tasarımda ise öğeler tek bir tarafa yığılma

etkisi gösterir ve öğrenmeyi olumsuz yönde etkiler.Örn;

Şekil-6

Biçimlendirme

Farklı izleyiciler kitlesi ve farklı ayarlar, farklı tasarım biçimlerinigerekli kılmıştır. Resimlerin çeşitliliğini sağlamak ve yazarken yazıstillerini kullanmak birbiriyle tutarlılık göstermekte ve izleyicilerin

tercihleri doğrultusunda düzenlenmelidir.

Rengin Çekiciliği Bir renk, etrafında yer alan diğer renklerle bir arada kullanılmadıkçadoğru olarak değerlendirilmez. Bir rengin etkinliğini, onu çevreleyen

renklerle oluşturduğu uyum belirler.Örn;

Renklerin birbiriyle olan ilişkisini doğru bir biçimde anlayabilmek içinrenk çemberi adı verilen bir diyagram geliştirilmiştir. Şekil-7.Renk

çemberinde en parlak renk olan sarı, çemberin en üzst tarafında yer alır.En koyu renk olan mor ise çemberin alt tarafına yerleştirilmiştir. Aradakalan diğer renkler deparlak renkten koyu renge doğru sıralanmıştır. Renk

çemberinde bulunan ve birbirinin tam karşısında yer alan renkler,tamamlayıcı renkler olarak adlandırılır. Kırmızı-yeşil ya da sarı-morrenkler gibi. Renk çemberi üzerinde birbirine bitişik olan renkler iseuyumlu renkler olarak adlandırılır. Sarı-turuncu ya da mavi-yeşil gibi.

Rengin Düzeni

Ressamlar mavi,yeşil ve mor rekleri soğuk renkler olarak kullanırlar.Kırmızı ve portakal rengi ise sıcak renk olarak tercih edilir. Bu

değerlendirmenin temelinde ise renklerin insan gözünde odaklanmasına dayalıpsikolojik nedenler yatmakta. Sıcak renkler izleyicide yakınlaşma hissiverirken, soğuk renkleru zklaşıyor gibi bir his uyandırır. Zeminin renkli

olduğu durumlarda ise okumayı güçleştirdiği için rankle metinkullanılmaması tercih edilmektedir.

Örn;Şekil-7

Düzenlemeler

(Görsel tasarımsüreçlerinin

sonuncusu olan“Düzenleme

(Arrangement)”,kullanılmasıdüşünülengörsel

tasarımda yeralan görsel vesözel öğelerindüzenlenmesiaşamasıdır)

Yakınlık

Organizma, bir alandaki öğeleri, nesneleri birbirlerine olan yakınlıklarınagöre gruplandırarak algılama eğilimindedir. Bu doğrultuda görsel tasarımdakullanılan yakınlık ilkesi, birbiriyle alakalı görsel öğeler arasındaki

fiziksel görünüm açısından birliktelik sağlamada kullanılır.Örn;

Şekil-8(Kötü örnek)- Şekil-9(İyi örnek)Şekil-8 de resimler ile sözcükler arasında mesafe olduğundan dolayı hangisözcüğün hangi resim için için kullanılmış olduğunu belirlemek güçtür.

Şekil-Zemin RenkZıtlıkları

Organizma, algılama sürecinde şekil ve zemin arasında bir seçim yapar.Şekil, organizmanın üzerinde odaklandığı şeydir. Zemin ise bu şeklin arkaplanında kaldığı için dikkat edilmeyen ve algı alanına girmeyen boyuttur.Şekil gibi görünen bölgeler, ilgilenen nesneleri kapsar ve zeminden daha

belirgin ve daha önde görünür. Bu, algısal düzenlemenin en ilkselbiçimidir.

Örn;Şekil-10

Şekil-10 daki resme birkaç saniye baktığımızda bir vazo ya da iki profilgörmek mümkündür. Bu resimde yer alan tersine çevrilebilir. Vazo şekil-zemin tersliğini göstermektedir.İki farklı algılama da kısa bir sure

içindir.

Tutarlılık Tutarlılık, bazı unsurların sayfa ya da materyal boyunca aynı sistematiktesistematikte sürdürülmesidir. Bu sayede parçalar arasında birlikteliksağlanarak görsel bir anahtar sağlanmış olur. Tekrarlama ile parçalar

birleştirilir ve okuyucunun gözünün parça üzerinde odaklanması sağlanır.Aynı zamanda görsel üzerinde kullanılan bir metinde sözel unsurlar uygun

etkili bir biçimde kullanılması için gerekli önbilgilerin gözdengeçirilmesi ve tüm sayfa boyunca tutarlılığın aynı biçimde kalması

sağlanmalıdır.

Yönlendirme

Hazırlanan bir görsel sunu izleyicilere sunulduğunda, tasaımcı tarafındanherhangi bir yönlendirme yapılmamışsa izleyici kendi tercihleri

doğrultusunda görseli okur ve yorumlar. Ancak bu durum, kimi zamanvurgulanması istenen ya da dikkat çekilmesi beklenen durumların gözden

kaçırılmış olmasına neden olabilmektedir. Bu olumsuzluğu ortadankaldırabilmek adına tasarımcı tarafından görsele eklenen “ok” işareti gibi

bir kullanım, izleyici görseli okurken yönlendirebilmektedir.Örn;

Şekil-11Bunun yanı sıra sözel unsurlar için de anahtar kelimeleri vurgulamak içinsözcükler kalınlaştırılabilir ve listed yer alan maddeleri göstermek için

de “madde imi” kullanımı tercih edilebilir

Multime

dia Medyanın

Kullanılması

Tanım,İki veya dahafazla aracınkullanılması

Örn;Bilgisayar, hoparlör ve data-show

İçin 3 Farklı Bakış Açısı

SunumModlarının

Kullanılması

Tanım,Bilginin sözcükve resimlerlekullanılması

Örn;Ekrandaki yazılı metin ve animasyonlar, yazılı metin ve gösterimler

DuyuşsalModların

Kullanılması

Tanım,Bilginin gözlere

ve kulaklarahitap etmesi

Örn;Anlatım ve animasyon; dersler ve slaytlar

Çoklu

Orta

mda

İkili Kodlama

Tanım,Öğrenme sürecinde

kullanılacakçoklu ortamöğrenmeye aittanımlarda,sözcük veresimler

Duyuşsal Mod Teorisi:öğrenenin

verileri hangi duyu organı ile alacağına dikkat çekmektedir. Buteori öğrenmedeki görsel materyalleri ya da işitsel materyalleri

kullanmayı içermektedir.Örn;

Basılı sözcükler, sunum modu teorisinde sözel olarak işlenirken, duyuşsalmod teorisinde görsel kanalda işlenmektedir.

Öğrenmenin

Dayandığı Diğer Teoriler

Teorisi

kullanmasürecidir.

Sunum Modları Teorisi:İkili kodlama teorisinde bahsedilen sözel-basılı sözcükler ve sözel

olmayana ise resim, film, animasyon, fon müzikleri uyaranları içermektedir.Örn;

Fon müziği, sunum modu teorisinde özel olmayan kanalda işlenirken, duyuşsalmod teorisinde işitsel kanaalda işlenmektedir

SınırlıKapasiteTeorisi

Tanım,İnsanın kısa

süreli belleğininbir

defada sınırlımiktarda veriyi

işleyebilmesürecidir.

İnsanın kısa süreli belleğinin bir defada sınırlı miktarda veriyiişleyebileceği varsayımına dayanmaktadır. Sınırlı kapasite ve bilişsel yük,kısa süreli bellekle ilişkilendirilmektedir. Kısa süreli bellekte bilgininkama süresi yaklaşık 20-30 sn dir. Bilginin kısa süreli bellekte daha uzun

süre kalması bilgi üzerine düşünmek ve onu yinelemekle sağlanır.Kısa süreli bellekte zihinsel tekrarın öğrenmedi önemi büyüktür. Kısasüreli belllekte kalan bilgi, tekrar yoluyla büyük bir olasılıkla uzunsüreli belleğe geçer. Kısa süreli belleğin kapasitesinin sınırlılığı

nedeniyle geçiş yaptırılamayan bilgi, yeni gelen bilgilerin zorlanmasıylakaybolur.

Dolayısıyla tasarım yapılırken, bilgi anlamalı parçalara bölünmeli, varolan bilgilerle ilişkilendirilmeli ve etkileşime olanak verecek olmasına

dikkat edilmelidir.

Aktif İşlemciTeorisi

Tanım,Öğrenenin gelen

bilgileribilişsel

süreçlerindengeçirerek anlamlızihinsel sunumlar

ve modeloluşturmasürecidir.

Öğrenenin gelen bilgileri bilişsel süreçlerinden geçirerek anlamlı zihinselsunumlar ve model oluşturma

süreci ile ilgilenir. Bir başka ifadeyle, aktif öğrenme, öğrenenin gelenbilgileri bilişsel süreçlerinden geçirmesiyle oluşmaktadır. Mayer(2001),

aktif işlemciyi açıklarken, aktif bilişsel süreçleriçine ‘dikkat’, ‘gelen bilgileri düzenleme’ ve ‘yeni bilgileri var

olanlarla kaynaştırma eylemlerini katmaktadır.

ŞEKİL-A ŞEKİL-B

ŞEKİL-C Şekil-D

ŞEKİL-E ŞEKİL-F

ŞEKİL-G ŞEKİL-H

Şekil-1

Şekil-2

Şekil-3 Şekil-4

Şekil-5 Şekil-6

Şekil-7

Şekil-8 Şekil-9

Şekil-10 Şekil-11