Psychologische noden van Psychologische noden van zorgvragende ouderen en hun zorgvragende ouderen en hun

zorgverlenerszorgverleners

Provinciehuis Antwerpen Provinciehuis Antwerpen

14 maart 200514 maart 2005

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 22

InhoudInhoud ProbleemstellingProbleemstelling OnderzoeksmethodeOnderzoeksmethode Resultaten Resultaten Beleidsvoorstellen Beleidsvoorstellen Tot besluit Tot besluit

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 33

1 Probleemstelling1 Probleemstelling Oud worden in de 21Oud worden in de 21steste eeuw eeuw

• Welke visie op ouderdom?Welke visie op ouderdom?• In welke omstandigheden?In welke omstandigheden?• Met welke ondersteuningMet welke ondersteuning ? ?

VragenVragen Welke zijn behoeften van oudere zorgvragers en Welke zijn behoeften van oudere zorgvragers en zorgverleners?zorgverleners?

• In welke mate wordt aan behoeften tegemoet In welke mate wordt aan behoeften tegemoet gekomen?gekomen?

Wie en met welke profiel is het best geplaatst Wie en met welke profiel is het best geplaatst om de zorg te verlenen?om de zorg te verlenen?

Welk is de rol van de overheid? Welk is de rol van de overheid?

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 44

2 Onderzoeksmethode2 Onderzoeksmethode 2.1 Focusgroepmethode2.1 Focusgroepmethode

• Dieptegesprekken in homogene groepenDieptegesprekken in homogene groepen• Groepen: Groepen: Zorgvragende ouderen en zorgverlenersZorgvragende ouderen en zorgverleners• Nauwkeurige beschrijving van noden en van de Nauwkeurige beschrijving van noden en van de beleving van de eigen situatie beleving van de eigen situatie

2.2 Survey2.2 Survey• Vragenlijst Vragenlijst ( voor zorgvragende ouderen en voor zorgverleners)( voor zorgvragende ouderen en voor zorgverleners)• Onderdelen Onderdelen ((Problemen, Gewenste hulp bij die problemen, Problemen, Gewenste hulp bij die problemen,

Hulpverlener, Profiel van de hulpverlener Hulpverlener, Profiel van de hulpverlener • Factoren Factoren ( Leeftijd – woonsituatie – burgerlijke staat –( Leeftijd – woonsituatie – burgerlijke staat –

frequentie hulp- statuut – ervaring)frequentie hulp- statuut – ervaring)

2.3 Expertgroepen2.3 Expertgroepen• Werkvelddeskundigen, academici, ….Werkvelddeskundigen, academici, ….• Bespreking over de resultatenBespreking over de resultaten• Formulering van aanbevelingen Formulering van aanbevelingen

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 55

3 Resultaten3 Resultaten

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 66

3.1 Problemen3.1 Problemen Aantallen zorgvragende ouderenAantallen zorgvragende ouderen

•• %

• Zorgbehoeftig 77.3• Afhankelijkheid 73.8• Verlies partner 71.5• Ziekte 68.4• Verlies vrienden 48.8• Alleen zijn 41.4• Eenzaamheid 35.5• Dood 33.2• Angst 31.6• Bijleren 26.6• Onveiligheid23.8• Gebrek aan respect15.2

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 77

Beleving van de problemenBeleving van de problemen

3 vormen van beleving3 vormen van beleving• Positief : verwondering, hoop, genietenPositief : verwondering, hoop, genieten• Neutraal: loutere aanvaardingNeutraal: loutere aanvaarding• Negatief: alleen maar verliesNegatief: alleen maar verlies

FactorenFactoren• Zingeving – toekomst Zingeving – toekomst • PersoonlijkheidPersoonlijkheid• Micro situatie ( kinderen, partner, Micro situatie ( kinderen, partner, familie..)familie..)

• Aard van zorg Aard van zorg

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 88

FactorenFactoren

WoonsituatieWoonsituatie• Alleen of met partner Alleen of met partner • Thuis of in woon- en zorgcentrumThuis of in woon- en zorgcentrum

Vergelijking met inschatting door Vergelijking met inschatting door zorgverlenerszorgverleners• Zelfde top 3: zorgbehoeftig – Zelfde top 3: zorgbehoeftig – afhankelijkheid – verlies - zelfde afhankelijkheid – verlies - zelfde minste vermelde problemenminste vermelde problemen

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 99

Problemen van ZorgverlenersProblemen van Zorgverleners AantallenAantallen

• Werkgebonden Werkgebonden

Stress op werk55,7Problemen werk 47,8Conflict met ouderen41,2Conflict met familie van ouderen

40,8Conflict met collega's35,1

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1010

Confrontatie Confrontatie

Ouderen die afhankelijk zijn83,3Ouderen die alleen zijn82,5Eenzame ouderen 79,8Angstige ouderen 72,8Onveiligheidsgevoel van ouderen64,0Ouderen die gebrek aan respect ervaren

45,6Ouderen die willen bijleren 34,6

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1111

3.2 Gewenste hulp-3.2 Gewenste hulp- zorgvragende zorgvragende

ouderenouderen In feitelijkheid: copinggedragIn feitelijkheid: copinggedrag

Nieuwe kansen aangrijpen; eigen Nieuwe kansen aangrijpen; eigen mogelijkheden mogelijkheden

Zich neerleggen, passief ondergaan,…Zich neerleggen, passief ondergaan,… Verzet, rebellie, agressiviteit Verzet, rebellie, agressiviteit

WensenWensen PratenPraten

• Verlichting eenzaamheid – ontladingVerlichting eenzaamheid – ontlading Zelf oplossenZelf oplossen

• Onderschat door zorgverlenersOnderschat door zorgverleners• Leren betekenis geven aan eigen Leren betekenis geven aan eigen situatie: weg voor ondersteuning situatie: weg voor ondersteuning

Informatie en praktische tipsInformatie en praktische tips

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1212

Minst gevraagdMinst gevraagd• Vorming – hulplijnVorming – hulplijn

Onbekend onbemind?Onbekend onbemind?

WoonsituatieWoonsituatie• Thuiswonenden meer behoefte: Thuiswonenden meer behoefte:

om te praten ( over angst, alleen zijn en om te praten ( over angst, alleen zijn en onveiligheid)onveiligheid)

aan praktische tips en informatieaan praktische tips en informatie

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1313

ZorgverlenersZorgverleners

• Feitelijk copinggedragFeitelijk copinggedrag

• Gewenste hulpGewenste hulp• Voor werkgerelateerde problemen:Voor werkgerelateerde problemen:

Praten - zelf oplossen – tips krijgen Praten - zelf oplossen – tips krijgen Soms groepsgesprek (vb. conflict met collega’s en Soms groepsgesprek (vb. conflict met collega’s en stress)stress)

• Voor confrontatie met problemen van de ouderenVoor confrontatie met problemen van de ouderen Praten – tips – informatiePraten – tips – informatie Professionelen : praten en vormingProfessionelen : praten en vorming Mantelzorgers: praten over conflicten in familieMantelzorgers: praten over conflicten in familie Oudere zorgverleners minder praten dan jongereOudere zorgverleners minder praten dan jongere

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1414

3.3 Steun en toeverlaat3.3 Steun en toeverlaat Zorgvragende ouderenZorgvragende ouderen

• Niemand ( Niemand ( 15/30% bij psychosociale problemen)15/30% bij psychosociale problemen)• Familie: voor alle problemen Familie: voor alle problemen ( behalve fysieke)( behalve fysieke)

• Medici en paramedici: voor allesMedici en paramedici: voor alles• Geestelijke hulp: enkel bij dood Geestelijke hulp: enkel bij dood ( 25%)( 25%)

• Psychologen en mtsch. assistent: Psychologen en mtsch. assistent: nauwelijksnauwelijks

Enkel in wzc, als ze beschikbaar zijnEnkel in wzc, als ze beschikbaar zijn

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1515

ZorgverlenersZorgverleners • Werkgerelateerde problemenWerkgerelateerde problemen

Collega’s en leidinggevenden - familieCollega’s en leidinggevenden - familie Stress: 13 % niemandStress: 13 % niemand

• Confrontatie met problemen Confrontatie met problemen zorgvragende ouderenzorgvragende ouderen

Ook collega’s en leidinggevendenOok collega’s en leidinggevenden Geen steun bij psychosociale hulpverlenersGeen steun bij psychosociale hulpverleners Gemis aan professionele ondersteuningGemis aan professionele ondersteuning Jongeren doen meer beroep op ondersteuning Jongeren doen meer beroep op ondersteuning dan oudere zorgverlenersdan oudere zorgverleners

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1616

3.4 Profiel hulpverlener3.4 Profiel hulpverlener Algemeen menselijke competentiesAlgemeen menselijke competenties

• In staat zijn praktische oplossingen aan te reikenIn staat zijn praktische oplossingen aan te reiken• Ruimte geven waarin mensen hart kunnen luchtenRuimte geven waarin mensen hart kunnen luchten• Begrip tonen voor gevoelens en problemenBegrip tonen voor gevoelens en problemen• Een vertrouwelijke relatie kunnen aangaanEen vertrouwelijke relatie kunnen aangaan

Beroepsspecifieke competentiesBeroepsspecifieke competenties• MotiverenMotiveren• UitlegUitleg• DoorverwijzenDoorverwijzen

Geen hooggespecialiseerde competenties Geen hooggespecialiseerde competenties verwachtverwacht

Sterke overeenstemming met inschatting door Sterke overeenstemming met inschatting door zorgverlenerszorgverleners

Zorgverleners hebben zelfde profiel voor ogenZorgverleners hebben zelfde profiel voor ogen

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1717

4 Aanbevelingen4 Aanbevelingen

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1818

1 Informatie1 Informatie Belangrijkste behoefte – paradox!Belangrijkste behoefte – paradox! KanalenKanalen

• Manier : vb internetManier : vb internet• Moment: als het nog niet relevant is Moment: als het nog niet relevant is • Info plus kans erover te praten (tijdsgebrek)Info plus kans erover te praten (tijdsgebrek)

Cfr individuele begeleiding bij zorgvragen (CAW De Terp)Cfr individuele begeleiding bij zorgvragen (CAW De Terp) BereikbaarheidBereikbaarheid

• Vaak moeilijk te vinden voor de doelgroep Vaak moeilijk te vinden voor de doelgroep • Centraal punt bvb één-loket-functieCentraal punt bvb één-loket-functie• Laagdrempelig Laagdrempelig

Cf informatieverstrekking voor mantelzorgers van personen met Cf informatieverstrekking voor mantelzorgers van personen met dementie (St Baptist )dementie (St Baptist )

• Zorgbemiddelaar: alle aspecten aan bod brengenZorgbemiddelaar: alle aspecten aan bod brengen

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 1919

Omvattendheid Omvattendheid • Inzicht in eigen probleem – meestal Inzicht in eigen probleem – meestal nietniet

• Veel problemen als vanzelfsprekend Veel problemen als vanzelfsprekend aanvaard ‘hoort erbij’aanvaard ‘hoort erbij’

• Herkenning van problemen door Herkenning van problemen door zorgverleners is noodzakelijkzorgverleners is noodzakelijk

• Praten: moet zinvolle communicatie Praten: moet zinvolle communicatie zijnzijn

is meer dan ontlading!is meer dan ontlading! constructief : bijdragen aan herkenning en constructief : bijdragen aan herkenning en positieve hantering van problemenpositieve hantering van problemen• Cfr omgaan met gevoelens bij dementerenden (Huis Cfr omgaan met gevoelens bij dementerenden (Huis

Perrekes)Perrekes)

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2020

2 Constructieve visie 2 Constructieve visie Noodzaak van een ruime visie op Noodzaak van een ruime visie op ouderenzorgouderenzorg Gesteund op een integraal mensbeeldGesteund op een integraal mensbeeld

• Fysiek – psychosociaal – spiritueel Fysiek – psychosociaal – spiritueel Positieve visie op ontwikkelingPositieve visie op ontwikkeling

• Naast fysieke neergang ook innerlijke psychische Naast fysieke neergang ook innerlijke psychische en spirituele opgang-bewegingen spirituele opgang-beweging

Oudere mensen moeten zelf ook constructief Oudere mensen moeten zelf ook constructief leren omgaan met verlies en eindigheid leren omgaan met verlies en eindigheid

Moet ook in management en coaching van Moet ook in management en coaching van medewerkers een plaats krijgen medewerkers een plaats krijgen

Ook verantwoordelijkheid van overheid: Ook verantwoordelijkheid van overheid: sensibiliseringsensibilisering• cfr psychologische opvang PGNcfr psychologische opvang PGN

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2121

3 Praktische tips 3 Praktische tips

Vraag naar tips heeft te maken met Vraag naar tips heeft te maken met communicatie communicatie

Vaak geen ruimte daarvoor wegens Vaak geen ruimte daarvoor wegens tijdsgebrek tijdsgebrek

Erkenning in nomenclatuur van RIZIVErkenning in nomenclatuur van RIZIV Plaats voor vrijwilligersPlaats voor vrijwilligers

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2222

4 Zelfredzaamheid 4 Zelfredzaamheid ““Ouderen willen problemen zelf Ouderen willen problemen zelf oplossen”oplossen”

Zelfredzaamheid geeft gevoel van Zelfredzaamheid geeft gevoel van identiteit en zingeving!identiteit en zingeving! Houding van zorgverleners: teveel Houding van zorgverleners: teveel verzorgend en nadruk op hulpeloosheidverzorgend en nadruk op hulpeloosheid

Nog te eenzijdig gericht op fysieke Nog te eenzijdig gericht op fysieke verzorgingverzorging• Rol van de opleidingen?Rol van de opleidingen?

Instelling meer beloond als bewoners meer Instelling meer beloond als bewoners meer zorgbehoevend zijn zorgbehoevend zijn

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2323

5 Preventie5 Preventie Moeten verankerd worden in het Moeten verankerd worden in het zorgsysteem – nu te vrijblijvendzorgsysteem – nu te vrijblijvend

Senioren zelf in schakelen in Senioren zelf in schakelen in preventiepreventie• Behoedt hen zelf voor vereenzamingBehoedt hen zelf voor vereenzaming

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2424

6 Autonomie 6 Autonomie Erkenning van autonomie van zorgvrager Erkenning van autonomie van zorgvrager moet centraal staan in zorgverleningmoet centraal staan in zorgverlening Breed gamma van woonvoorzieningen is nodig Breed gamma van woonvoorzieningen is nodig om hen autonoom te laten blijvenom hen autonoom te laten blijven

Belang van realistische verwachtingenBelang van realistische verwachtingen Zelfbeschikkingrecht Zelfbeschikkingrecht Maatschappelijke haalbaarheid: inzicht in Maatschappelijke haalbaarheid: inzicht in gevolgen gevolgen

Leren autonoom blijven Leren autonoom blijven Expliciet aandachtspunt in opleiding van Expliciet aandachtspunt in opleiding van verzorgendenverzorgenden

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2525

7 Vorming7 Vorming Bij zorgverleners: sterke behoefte aan Bij zorgverleners: sterke behoefte aan opleiding in: opleiding in: • communicatie communicatie • psychogerontologiepsychogerontologie• zelfreflectiezelfreflectie

In opleiding: teveel kennis te weinig In opleiding: teveel kennis te weinig kunnenkunnen• te weinig aandacht voor zelfreflectiete weinig aandacht voor zelfreflectie

Ondersteuning tijdens beroepOndersteuning tijdens beroep• ruimte om te pratenruimte om te praten

Cfr intervisie (PNAT)Cfr intervisie (PNAT)

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2626

8 Medicalisering van de 8 Medicalisering van de zorgzorg

Ouderen hebben meeste contact met Ouderen hebben meeste contact met medici en paramedicimedici en paramedici• Focus op fysieke verzorgingFocus op fysieke verzorging• Te weinig aandacht voor psychische en Te weinig aandacht voor psychische en spirituele dimensies ( wegens spirituele dimensies ( wegens tijdsgebrek)tijdsgebrek)

• Naast focus op het curatieve is er Naast focus op het curatieve is er ook aandacht nodig voor preventieve ook aandacht nodig voor preventieve en salutogenetische dimensies.en salutogenetische dimensies.

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2727

9 Vrijwilligerswerking 9 Vrijwilligerswerking Nood aan vrijwilligersbeleidNood aan vrijwilligersbeleid Blauwdruk - lokaal in te vullenBlauwdruk - lokaal in te vullen

• Basisvoorwaarden voor werken met Basisvoorwaarden voor werken met vrijwilligersvrijwilligers

• Aanwerving en begeleiding van Aanwerving en begeleiding van vrijwilligersvrijwilligers

• Ondersteuning van bestaande Ondersteuning van bestaande initiatieveninitiatieven

Cfr begeleiding vrijwilligers (Tele-Onthaal, Aandacht voor Senioren Antwerpen)

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2828

10 Mantelzorgers 10 Mantelzorgers Steeds meer vraag naar mantelzorgSteeds meer vraag naar mantelzorg Anderzijds ontbreekt voldoende Anderzijds ontbreekt voldoende ondersteuning en coachingondersteuning en coaching

Mantelzorgorganisaties hebben Mantelzorgorganisaties hebben onvoldoende mogelijkheden om aan onvoldoende mogelijkheden om aan noden te voldoennoden te voldoen

Nood aan voldoende erkende dienstenNood aan voldoende erkende diensten Cf Omgaan met personen met dementie (St Baptist )Cf Omgaan met personen met dementie (St Baptist )

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 2929

11 Gespecialiseerde 11 Gespecialiseerde deskundigendeskundigen

Normale zaken van het verouderingsproces Normale zaken van het verouderingsproces moeten aandacht krijgen van elke moeten aandacht krijgen van elke zorgverleners vb vereenzamingzorgverleners vb vereenzaming

Wel complexe zorgfuncties vb psycholoogWel complexe zorgfuncties vb psycholoog• Begeleiding van teamsBegeleiding van teams• PsychotherapiePsychotherapie• Vorming van professionelenVorming van professionelen• Training van teamsTraining van teams

Onbekend is onbemindOnbekend is onbemind Rol van de huisarts: voldoende geschoold Rol van de huisarts: voldoende geschoold om psychogerontologische problemen te om psychogerontologische problemen te herkennen?herkennen?

Opleiding van referentiepersonenOpleiding van referentiepersonen

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 3030

12 Overheid 12 Overheid Ondersteuning van werking van diensten en Ondersteuning van werking van diensten en organisatiesorganisaties• Financieel Financieel • Beschikbaarheid van diensten (bv transmuraal, ….)Beschikbaarheid van diensten (bv transmuraal, ….)

Ondersteuning van vrijwilligersprojectenOndersteuning van vrijwilligersprojecten• (zonder uren van de professionele zorg in te (zonder uren van de professionele zorg in te krimpen)krimpen)

• VrijwilligersbeleidVrijwilligersbeleid• Garantie van structurele inbeddingGarantie van structurele inbedding

Stimuli voor bevordering van autonomieStimuli voor bevordering van autonomie Opvolging van kwaliteit van begeleiding en Opvolging van kwaliteit van begeleiding en zorg in WZCzorg in WZC

Sensibilisering in acties en in de opleidingSensibilisering in acties en in de opleiding Fenomeen van de eenzaamheidFenomeen van de eenzaamheid

KHK - 14.03.2005KHK - 14.03.2005 3131

Tot besluit Tot besluit

“ “ Het is immers niet aan te nemen dat,Het is immers niet aan te nemen dat,in tegenstelling met de overige delen van het leven,in tegenstelling met de overige delen van het leven,die zo goed geordend zijn,die zo goed geordend zijn,het laatste daarentegen,het laatste daarentegen,gelijk het slot van een slecht dichtwerkgelijk het slot van een slecht dichtwerkzou verwaarloosd worden”zou verwaarloosd worden”

CiceroCicero